1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX

2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX

3
00:00:37,412 --> 00:00:41,791
Ada satu perkara
yang membingungkan saya dan dunia…

4
00:00:42,667 --> 00:00:46,296
iaitu orang Jerman memperuntukkan
tenaga manusia,

5
00:00:46,379 --> 00:00:51,217
kereta api, trak dan tenaga

6
00:00:51,301 --> 00:00:54,888
untuk pemusnahan orang Yahudi
hingga hari terakhir.

7
00:00:54,971 --> 00:00:58,808
Jika mereka berhenti enam bulan
sebelum tamatnya perang itu

8
00:00:58,892 --> 00:01:01,478
dan memperuntukkan tenaga itu

9
00:01:01,978 --> 00:01:06,649
untuk mengukuhkan diri mereka,
mungkin mereka dapat berperang lebih lama.

10
00:01:06,733 --> 00:01:10,653
Namun, mereka lebih mementingkan
membunuh orang Yahudi

11
00:01:10,737 --> 00:01:12,530
daripada memenangi perang itu.

12
00:01:29,839 --> 00:01:31,382
Semasa Perang Dunia Kedua,

13
00:01:31,466 --> 00:01:33,968
sementara Jerman Nazi
pimpinan Adolf Hitler

14
00:01:34,052 --> 00:01:36,054
menakluki negara demi negara,

15
00:01:36,137 --> 00:01:41,101
orang Yahudi Eropah dilucuti hak,
dipaksa berpindah ke geto,

16
00:01:41,184 --> 00:01:44,687
diusir ke kem tumpuan, dan dibunuh.

17
00:01:45,980 --> 00:01:49,984
Pada tahun 1944, walaupun jelas
Jerman boleh kalah dalam perang,

18
00:01:50,068 --> 00:01:54,197
Hitler dan penyokongnya tidak berputus asa
memerangi orang Yahudi.

19
00:01:54,280 --> 00:01:56,783
Dengan segera,
tenteranya berusaha membunuh

20
00:01:56,866 --> 00:02:01,287
baki populasi Yahudi terbesar di Eropah,
iaitu orang Yahudi di Hungary.

21
00:02:02,664 --> 00:02:05,208
Ini kisah lima orang Hungary
yang terselamat

22
00:02:05,291 --> 00:02:07,627
pada tahun terakhir Perang Dunia Kedua.

23
00:02:22,809 --> 00:02:26,229
Saya membesar di bandar Polyana,
di pergunungan Carpathian.

24
00:02:27,272 --> 00:02:30,191
Bandar itu kecil dan ada dua jalan utama.

25
00:02:30,275 --> 00:02:34,028
Jalan ini ke arah…
Ada gereja di sana…

26
00:02:34,112 --> 00:02:36,990
{\an8}Ada sebuah pejabat pos,
sebuah dewan bandaran,

27
00:02:37,574 --> 00:02:40,410
{\an8}sebuah gereja dan sebuah saumaah.

28
00:02:40,493 --> 00:02:42,328
Penduduk saling mengenali.

29
00:02:42,412 --> 00:02:43,496
Tempat itu cantik.

30
00:02:44,247 --> 00:02:47,125
{\an8}Saya tinggal di bandar bernama Uzhhorod.

31
00:02:48,334 --> 00:02:49,919
Bandar itu kecil,

32
00:02:50,545 --> 00:02:55,508
tetapi suasana bandar itu
seakan-akan bandar kosmopolitan besar.

33
00:02:56,426 --> 00:02:58,303
Dulu, di sini ada delikatesen,

34
00:02:59,053 --> 00:03:02,682
dekat…
Di sini, dan…

35
00:03:06,519 --> 00:03:08,855
Dulu kami datang ke sini

36
00:03:08,938 --> 00:03:11,566
untuk makan sandwic
pada waktu tengah hari.

37
00:03:14,194 --> 00:03:17,197
Kami tinggal di bandar
yang dinamakan Sárvár.

38
00:03:17,280 --> 00:03:22,827
{\an8}Bandar itu di Hungary,
dekat dengan sempadan Austria.

39
00:03:24,037 --> 00:03:29,626
Setiap hari, orang kampung membawa
barangan dari kampung berjiran

40
00:03:29,709 --> 00:03:31,502
di dalam bakul besar,

41
00:03:31,586 --> 00:03:35,632
yang dijunjung atau dipikul di bahu.

42
00:03:39,219 --> 00:03:42,013
{\an8}Szaszovo komuniti yang amat kecil,

43
00:03:42,096 --> 00:03:44,057
{\an8}yang ada 3,000 orang.

44
00:03:44,140 --> 00:03:47,727
Tiada elektrik. Tiada kemudahan langsung.

45
00:03:47,810 --> 00:03:52,106
Jadi, hidup saya sederhana dan menjemukan.
Tiada perkara menarik.

46
00:03:53,399 --> 00:03:59,113
Namun, selepas saya pergi ke Budapest,
hidup saya langsung berbeza.

47
00:03:59,197 --> 00:04:01,407
Sukar untuk saya menyesuaikan diri.

48
00:04:02,033 --> 00:04:05,036
Saya rasa kagum melihat bandar ini.

49
00:04:05,119 --> 00:04:09,290
Maksud saya, saya tidak pernah percaya
perkara sebegini wujud!

50
00:04:12,585 --> 00:04:16,422
Budapest ialah bandar bertaraf dunia
yang menakjubkan,

51
00:04:16,923 --> 00:04:22,262
{\an8}setaraf dengan Vienna, Paris atau London
sebagai ibu kota Eropah yang hebat.

52
00:04:22,887 --> 00:04:25,640
Bangunan Parlimen mengagumkan ini

53
00:04:26,140 --> 00:04:30,061
wujud semasa peristiwa bersejarah Hungary,
yang baik mahupun buruk.

54
00:04:30,144 --> 00:04:33,231
Kebanyakan orang Yahudi di Budapest

55
00:04:33,731 --> 00:04:37,485
telah benar-benar berasimilasi,
sangat patriotik,

56
00:04:37,568 --> 00:04:42,282
dan sangat bangga
akan warisan budaya Hungary mereka.

57
00:04:42,365 --> 00:04:47,078
Ada kira-kira 800 buah keluarga Yahudi
di bandar kami.

58
00:04:47,161 --> 00:04:53,584
Saya rasa bandar ini ada 10,000
atau 11,000 orang bukan Yahudi.

59
00:04:54,294 --> 00:04:58,131
Saya ada kawan bukan Yahudi
dan teman lelaki bukan Yahudi.

60
00:04:58,214 --> 00:05:00,425
Ibu bapa saya ada kawan bukan Yahudi.

61
00:05:00,508 --> 00:05:05,388
Kami rasa kami orang Hungary juga,
bukan orang Yahudi sahaja.

62
00:05:05,471 --> 00:05:08,308
Jadi, Yahudi ialah agama kami,

63
00:05:09,183 --> 00:05:10,601
tapi kami orang Hungary.

64
00:05:13,438 --> 00:05:17,567
<i>Pada 2 Ogos 1934, pegawai dan askar</i>
<i>bersumpah setia,</i>

65
00:05:17,650 --> 00:05:20,945
<i>bukan kepada Jerman,</i>
<i>tetapi kepada Hitler sendiri.</i>

66
00:05:21,029 --> 00:05:24,240
<i>Sementara pemerintahan Hitler</i>
<i>di Jerman menjadi mutlak,</i>

67
00:05:24,824 --> 00:05:27,410
<i>kepada negara berjiran</i>
<i>yang cemas, Austria,</i>

68
00:05:27,493 --> 00:05:29,746
<i>Hitler berjanji mereka tidak diganggu.</i>

69
00:05:29,829 --> 00:05:32,623
Pada tahun 1938, semasa saya 10 tahun,

70
00:05:33,249 --> 00:05:38,129
{\an8}saya beli akhbar buat kali pertama
dan saya nampak tajuk utama,

71
00:05:38,755 --> 00:05:40,923
{\an8}"Hitler bergerak masuk ke Austria."

72
00:05:41,007 --> 00:05:42,216
{\an8}Saya dapat rasakan

73
00:05:42,300 --> 00:05:46,054
{\an8}bahawa saat bersejarah ini

74
00:05:46,554 --> 00:05:49,599
akan ada kesan besar ke atas kehidupan

75
00:05:49,682 --> 00:05:52,602
orang Yahudi Hungary,
keluarga saya dan saya.

76
00:05:55,855 --> 00:05:58,149
<i>Jerman menyerang Poland dan Danzig.</i>

77
00:05:58,232 --> 00:06:00,651
<i>Warsaw dibom, diletupkan dan ditembak.</i>

78
00:06:01,277 --> 00:06:02,653
<i>Poland hancur musnah.</i>

79
00:06:02,737 --> 00:06:05,323
POLAND DISERANG

80
00:06:11,829 --> 00:06:16,542
Ada pelarian yang lari dari Poland
dan datang ke Hungary.

81
00:06:16,626 --> 00:06:20,088
Bagi kebanyakan keluarga Yahudi,
pada Jumaat malam,

82
00:06:20,171 --> 00:06:24,634
lelaki membawa balik pelarian dari kuil
ke rumah untuk melindungi mereka.

83
00:06:24,717 --> 00:06:26,969
Mereka datang dan bercerita.

84
00:06:28,012 --> 00:06:30,264
Saya ingat, selalunya…

85
00:06:32,683 --> 00:06:34,394
kami tidak percayakan mereka.

86
00:06:34,477 --> 00:06:38,856
{\an8}Saya dengar perbualan
antara ayah saya dan lelaki lain,

87
00:06:38,940 --> 00:06:43,194
{\an8}dan dia beritahu ayah saya
tentang perbuatan Nazi di Poland.

88
00:06:43,277 --> 00:06:46,239
Ada satu hal yang saya dengar
dan takkan lupakan.

89
00:06:46,322 --> 00:06:51,702
Dia kata, "Nazi mengambil
bayi-bayi Yahudi kami,

90
00:06:51,786 --> 00:06:55,623
menarik kaki mereka sehingga terbelah dua,

91
00:06:55,706 --> 00:07:00,002
kemudian membuang mereka
ke dalam Dniester, sungai di Ukraine.

92
00:07:00,086 --> 00:07:04,757
Kemudian, sudah tentulah
cerita-cerita menjadi semakin teruk,

93
00:07:04,841 --> 00:07:10,555
dan kami mula dengar tentang
penembakan dan kubur besar-besaran.

94
00:07:10,638 --> 00:07:13,641
Tapi kami agak naif…

95
00:07:14,600 --> 00:07:17,478
Saya terpaksa gunakan perkataan "naif."

96
00:07:17,562 --> 00:07:23,067
Kami ada rasa patriotik yang naif
bahawa orang Hungary tak buat begitu.

97
00:07:23,151 --> 00:07:28,448
Hitler di Jerman, jadi kejadian di sana
tiada kena-mengena dengan kami.

98
00:07:28,531 --> 00:07:31,534
Maksud saya, kami jauh daripada segalanya.

99
00:07:54,765 --> 00:07:56,476
{\an8}Ada dua peperangan.

100
00:07:57,435 --> 00:07:58,978
{\an8}Ada perang ketenteraan,

101
00:07:59,479 --> 00:08:01,731
{\an8}dan bersama perang itu,

102
00:08:01,814 --> 00:08:03,399
{\an8}ada perang kedua,

103
00:08:03,483 --> 00:08:06,777
{\an8}perang Schutzstaffel (SS)
menentang orang Yahudi.

104
00:08:47,652 --> 00:08:52,114
Sifat buruk identiti kebangsaan Hungary

105
00:08:52,198 --> 00:08:54,492
menjadi semakin jelas.

106
00:08:54,575 --> 00:08:57,578
Penindasan ke atas orang Yahudi
semakin jelas.

107
00:08:57,662 --> 00:09:01,123
Orang Yahudi kehilangan kerja
dan perniagaan.

108
00:09:01,207 --> 00:09:04,627
Ada gerakan Nazi Hungary, Salib Panah,

109
00:09:04,710 --> 00:09:07,421
dan tentulah gerakan ini

110
00:09:08,089 --> 00:09:11,259
menjadi kumpulan paling dibenci
dan paling digeruni

111
00:09:11,342 --> 00:09:13,094
bagi orang Yahudi Hungary.

112
00:09:17,306 --> 00:09:21,227
Orang kehairanan
kerana kami tidak buat apa-apa.

113
00:09:21,310 --> 00:09:23,271
Kami tidak lari dan bersembunyi.

114
00:09:24,063 --> 00:09:26,816
Perkara itu tidak berlaku serentak.

115
00:09:26,899 --> 00:09:29,527
Perkara itu berlaku perlahan-lahan

116
00:09:29,610 --> 00:09:33,906
Jadi, setiap kali peraturan
atau sekatan baharu keluar,

117
00:09:33,990 --> 00:09:38,202
kami kata, "Cuma satu lagi.
Tentu akan reda nanti."

118
00:09:42,957 --> 00:09:46,377
{\an8}Hitler memasuki Hungary pada 19 Mac 1944.

119
00:09:47,753 --> 00:09:49,171
Saya 16 tahun.

120
00:09:49,672 --> 00:09:53,259
Pada 19 Mac 1944.

121
00:09:53,342 --> 00:09:57,013
Tentera Jerman dan SS
memasuki bandar kami.

122
00:09:57,597 --> 00:10:01,976
Rejim Nazi yang menawan bandar kami
cuma menaiki dua buah motosikal,

123
00:10:02,852 --> 00:10:07,690
kerana Nazi sudah pun wujud bersama
penduduk yang menjadi anjing suruhan Nazi.

124
00:10:08,399 --> 00:10:12,528
Selama ini, kami sangka
kebanyakan mereka kawan-kawan kami.

125
00:10:12,612 --> 00:10:15,281
Tetapi mereka tiba-tiba membelot kami,

126
00:10:15,364 --> 00:10:18,034
dan menyertai pihak lawan.

127
00:10:18,117 --> 00:10:21,329
Sekatan seterusnya adalah

128
00:10:21,412 --> 00:10:25,291
orang Yahudi tidak boleh
keluar tanpa memakai bintang kuning.

129
00:10:25,374 --> 00:10:28,794
Kami dengar, di Jerman
mereka perlu memakai bintang kuning

130
00:10:28,878 --> 00:10:30,630
sebelum mereka ditangkap,

131
00:10:30,713 --> 00:10:33,174
dan mereka buat begitu di Poland juga.

132
00:10:33,257 --> 00:10:36,802
Jadi, ketika itu, kami risau.

133
00:10:37,386 --> 00:10:39,930
Saya tidak memakai bintang kuning

134
00:10:40,431 --> 00:10:42,725
dan saya ditangkap.

135
00:10:44,060 --> 00:10:46,604
Saya dimasukkan ke dalam kem buruh paksa

136
00:10:47,313 --> 00:10:49,899
di sebuah tempat ke utara Budapest,

137
00:10:49,982 --> 00:10:52,526
yang ada jambatan landasan
kereta api utama.

138
00:10:53,444 --> 00:10:56,280
{\an8}Tugas kami adalah

139
00:10:57,740 --> 00:10:59,784
{\an8}membaiki landasan kereta api,

140
00:11:00,785 --> 00:11:02,828
garisan, jambatan,

141
00:11:02,912 --> 00:11:04,163
tanpa henti,

142
00:11:04,246 --> 00:11:07,917
sementara tentera British dan Amerika
mengebom siang dan malam.

143
00:11:08,417 --> 00:11:12,922
Tentulah kami risau kami akan mati.
Tetapi kami juga berharap

144
00:11:13,005 --> 00:11:17,009
pengebom Amerika dan British
mengenai semua sasaran mereka,

145
00:11:17,093 --> 00:11:19,136
dan musnahkan jambatan ini,

146
00:11:19,220 --> 00:11:22,682
kerana begitulah cara
untuk menewaskan Hitler.

147
00:11:23,599 --> 00:11:25,768
Saya lari dari kem buruh paksa itu,

148
00:11:26,352 --> 00:11:30,272
dan menyertai kumpulan penentang
bawah tanah Hungary.

149
00:11:30,773 --> 00:11:36,362
Perintah seterusnya adalah kami perlu
mengemas barang seberat 25 kilogram.

150
00:11:36,445 --> 00:11:39,198
Mula-mula, kami tak faham. Barang apa?

151
00:11:39,699 --> 00:11:42,993
Fikirkan rumah anda sendiri.

152
00:11:43,077 --> 00:11:47,164
Anda ambil apa dengan 25 kilogram?
Apakah 25 kilogram?

153
00:11:47,248 --> 00:11:49,417
Berapa banyak barang 25 kilogram?

154
00:11:50,376 --> 00:11:52,878
Adakah anda ambil bantal? Sarung?

155
00:11:52,962 --> 00:11:54,755
Anda ambil pinggan? Ambil…

156
00:11:55,381 --> 00:11:56,590
Apa yang anda ambil?

157
00:11:57,091 --> 00:11:58,509
Semasa kami berkemas…

158
00:12:00,761 --> 00:12:02,388
saya mahu ambil sesuatu

159
00:12:02,471 --> 00:12:05,182
yang akan mengingatkan saya
akan waktu gembira.

160
00:12:05,808 --> 00:12:09,979
Saya sangat murung dan risau.

161
00:12:11,272 --> 00:12:14,191
Saya terjumpa sehelai baju renang,

162
00:12:14,692 --> 00:12:19,572
baju renang yang dibelikan
oleh ayah saya untuk saya.

163
00:12:24,452 --> 00:12:25,828
Saya tak mahu menangis.

164
00:12:37,965 --> 00:12:41,927
Semasa lawatan kerjanya,
tiga tahun sebelum itu,

165
00:12:42,011 --> 00:12:43,554
ayah saya pulang.

166
00:12:44,180 --> 00:12:47,558
Dia selalu bawa sesuatu untuk kami,

167
00:12:47,641 --> 00:12:49,435
saya dan adik perempuan saya.

168
00:12:50,561 --> 00:12:51,479
Kemudian…

169
00:12:53,063 --> 00:12:55,566
kami selalu bertanya, "Ayah bawa apa?"

170
00:12:56,066 --> 00:12:57,943
Dia buka sebuah kotak.

171
00:12:58,694 --> 00:13:02,448
Baju renang yang teramat cantik
muncul dari kotak itu.

172
00:13:03,032 --> 00:13:05,868
{\an8}Ada kemasan satin yang berkilau

173
00:13:05,951 --> 00:13:09,663
{\an8}dan cetakan bunga berwarna-warni.

174
00:13:10,831 --> 00:13:17,463
Kemudian, pada tengah hari saya terdengar
bunyi but askar menaiki tangga,

175
00:13:18,422 --> 00:13:22,343
saya lari ke dalam semula
dan pakai baju renang di dalam gaun saya.

176
00:13:23,385 --> 00:13:25,346
Saya pergi dengan pakaian begitu.

177
00:13:25,846 --> 00:13:30,351
Mereka pecahkan pintu depan, masuk
dan memberi kami beberapa minit.

178
00:13:30,434 --> 00:13:33,312
Mereka kata setengah jam,
tapi sebenarnya bukan,

179
00:13:33,395 --> 00:13:35,981
untuk kemas semua barang berharga kami,

180
00:13:36,065 --> 00:13:38,943
dan mereka paksa kami keluar dari rumah.

181
00:13:43,823 --> 00:13:47,618
Saya tidak dapat bayangkan
mereka usir orang dari rumah…

182
00:13:50,871 --> 00:13:52,248
kerana orang itu orang Yahudi.

183
00:13:52,331 --> 00:13:54,959
Orang yang kami sangka kawan dan jiran,

184
00:13:55,626 --> 00:13:58,671
mereka berdiri di sepanjang tepi jalan,

185
00:13:59,213 --> 00:14:00,840
dan mereka menjerit,

186
00:14:00,923 --> 00:14:03,676
"Sudah tiba masanya kamu keluar dari sini.

187
00:14:03,759 --> 00:14:08,514
Orang Yahudi tak perlu ada di bandar kami.
Kami perlu hapuskan kamu semua."

188
00:14:09,723 --> 00:14:12,601
Saya berdiri sambil tercengang
melihat mereka.

189
00:14:13,561 --> 00:14:18,232
Saya berkawan dengan anak-anak mereka
di sekolah saya.

190
00:14:18,315 --> 00:14:20,067
Kami selalu berkongsi barang.

191
00:14:20,150 --> 00:14:23,654
Kenapa mereka amat marah
dan tiba-tiba bencikan kami?

192
00:14:23,737 --> 00:14:28,117
Seperti kisah yang kita baca,
orang Yahudi keluar dari Mesir.

193
00:14:28,200 --> 00:14:33,372
Kami angkut semua bagasi kami,
yang diikat dengan bantal dan sarung.

194
00:14:33,873 --> 00:14:37,918
Kanak-kanak pun mengangkut barang.
Saya berasa amat malu.

195
00:14:38,002 --> 00:14:42,089
Kami mahu percaya
bahawa mereka membawa kami ke Jerman

196
00:14:42,172 --> 00:14:43,757
dan kami akan bekerja.

197
00:14:43,841 --> 00:14:45,384
Kami memang mahu percaya.

198
00:14:45,968 --> 00:14:51,056
Pada masa itu, semua orang Yahudi Eropah

199
00:14:51,140 --> 00:14:53,726
berada di dalam kem, dan kami tak tahu.

200
00:14:54,727 --> 00:14:57,730
Pengumpulan, pemencilan dan pengusiran

201
00:14:57,813 --> 00:15:03,110
berlaku dengan cara yang tertumpu
iaitu dalam masa 12 minggu.

202
00:15:04,028 --> 00:15:10,367
Program pengusiran
yang dijalankan di tempat lain

203
00:15:11,911 --> 00:15:17,958
tidak sekejam dan sepantas
program pengusiran di Hungary.

204
00:15:18,042 --> 00:15:20,711
Mereka kata kami akan dibawa
ke sebuah geto.

205
00:15:20,794 --> 00:15:23,297
Kami tak pernah dengar perkataan itu.

206
00:15:23,380 --> 00:15:26,091
"Geto" tidak wujud dalam bahasa Hungary.

207
00:15:26,175 --> 00:15:28,010
Kami tak tahu kami di mana.

208
00:15:28,636 --> 00:15:30,679
Semasa kami bangun pagi,

209
00:15:31,221 --> 00:15:34,850
saya sedar kami di tempat membuat bata.

210
00:15:34,934 --> 00:15:36,393
Tempat kilang bata.

211
00:15:38,687 --> 00:15:41,690
{\an8}Bulan April ialah musim hujan.
Hujan lebat.

212
00:15:42,232 --> 00:15:43,984
{\an8}Kami sentiasa…

213
00:15:44,068 --> 00:15:47,112
{\an8}Kami perlu tukar kain.
Kain itu menjadi bumbung.

214
00:15:47,196 --> 00:15:48,989
Kami sentiasa basah.

215
00:15:49,073 --> 00:15:53,869
Ada ribuan orang di sana
kerana mereka datang dari seluruh daerah.

216
00:15:54,620 --> 00:15:57,539
Pengawal dengan anjing ada di mana-mana,

217
00:15:57,623 --> 00:15:59,416
dan sentiasa meronda.

218
00:15:59,500 --> 00:16:03,837
{\an8}Anjing itu German Shepherd yang besar
dan diikat dengan cawak ketat.

219
00:16:03,921 --> 00:16:08,133
…kerana ada banyak pondok
berisi orang di mana-mana saja.

220
00:16:08,217 --> 00:16:10,094
- Ibu tahu tempatnya?
- Ya.

221
00:16:10,594 --> 00:16:14,014
Pondok ibu di sini,
di tempat timbunan bata-bata ini.

222
00:16:15,474 --> 00:16:17,267
Suatu hari, mereka umumkan

223
00:16:17,351 --> 00:16:21,230
bahawa orang yang mahu bekerja di Tokay

224
00:16:21,313 --> 00:16:24,566
untuk membuat wain di ladang anggur
perlu berkumpul.

225
00:16:24,650 --> 00:16:28,278
Lalu semua orang sukarela
dan dengan gembira

226
00:16:28,362 --> 00:16:31,240
menaiki kereta api,
kerana tempat itu bak neraka.

227
00:16:31,824 --> 00:16:35,703
Bekerja di ladang anggur pula
seperti pergi ke syurga.

228
00:16:35,786 --> 00:16:40,582
Kami dibawa ke stesen kereta api
oleh askar Hungary.

229
00:16:40,666 --> 00:16:42,167
Ibu saya kata,

230
00:16:42,251 --> 00:16:46,839
"Ibu sorokkan berlian
di dalam kelepet skirt awak,

231
00:16:47,756 --> 00:16:52,803
dan jika awak tak cukup makan,
beli roti dengan berlian itu."

232
00:16:52,886 --> 00:16:54,972
Apabila kami tiba di stesen,

233
00:16:55,055 --> 00:16:59,727
kami sedar bahawa kami tidak menaiki
kereta api penumpang.

234
00:16:59,810 --> 00:17:02,438
Gerabak ternakan menantikan kami.

235
00:17:02,521 --> 00:17:06,400
Ayah saya kata, "Kereta api lain habis
kerana kini zaman perang.

236
00:17:06,483 --> 00:17:09,987
Jadi, tiada pilihan.
Mereka perlu gunakan apa yang ada."

237
00:17:10,070 --> 00:17:14,033
Sesiapa yang tak pergi
dan tak bergerak pantas dipukul.

238
00:17:14,116 --> 00:17:17,911
Apabila mereka tutup pintu,
saya terdengar ketukan di luar,

239
00:17:17,995 --> 00:17:20,205
macam selak yang mengurung kami.

240
00:17:20,914 --> 00:17:22,958
Keadaan itu tidak normal.

241
00:17:23,042 --> 00:17:26,211
Saya tidak percaya
mereka tiada kereta api lain.

242
00:17:30,257 --> 00:17:34,470
Di Budapest, kali ini semakin teruk.

243
00:17:34,553 --> 00:17:38,348
Saya perlu dapatkan dokumen bukan Yahudi.

244
00:17:38,432 --> 00:17:40,559
Saya tak wujud sebagai orang Yahudi.

245
00:17:41,268 --> 00:17:43,645
Saya pasti ditembak dan dibunuh.

246
00:17:43,729 --> 00:17:50,360
Kami haiwan yang diburu,
sepanjang hari dan setiap hari,

247
00:17:51,111 --> 00:17:53,864
dan kami tak tahu
jika sesiapa yang kami jumpai

248
00:17:53,947 --> 00:17:56,075
benar-benar memihak kepada kami.

249
00:17:56,158 --> 00:17:58,118
Jika bukan kerana Wallenberg,

250
00:17:58,202 --> 00:18:03,791
saya dan puluhan ribu orang lain
pasti tidak akan selamat.

251
00:18:03,874 --> 00:18:08,128
{\an8}Raoul Wallenberg tiba
semasa seluruh Hungary,

252
00:18:08,212 --> 00:18:11,799
{\an8}kecuali Budapest,
sudah bebas daripada orang Yahudi.

253
00:18:12,466 --> 00:18:16,136
Dia pergi ke Budapest setelah orang Yahudi

254
00:18:16,220 --> 00:18:19,807
di kawasan luar bandar
dikerah ke dalam gerabak ternakan

255
00:18:19,890 --> 00:18:21,767
dan dibawa keluar dari Hungary.

256
00:18:21,850 --> 00:18:25,270
Dia memutuskan
untuk menyertai kedutaan Sweden di sana

257
00:18:25,354 --> 00:18:28,816
semata-mata untuk cuba menyelamatkan
nyawa orang Yahudi.

258
00:18:29,983 --> 00:18:33,403
Dengan mengeluarkan pasport
perlindungan Sweden,

259
00:18:33,487 --> 00:18:36,615
dia mengisytiharkan individu
pemegang dokumen ini

260
00:18:36,698 --> 00:18:39,535
merancang untuk ke Sweden
selepas perang tamat.

261
00:18:39,618 --> 00:18:44,581
Perkara ini palsu, namun dalam huru-hara
dan kekeliruan zaman perang,

262
00:18:45,082 --> 00:18:48,961
helaian kertas tak bernilai
tetapi ajaib ini berkesan.

263
00:18:49,461 --> 00:18:53,423
Beberapa orang menjadi pengedar
atau utusan

264
00:18:53,507 --> 00:18:56,927
untuk menghantar pasport palsu ini

265
00:18:57,010 --> 00:18:59,847
kepada orang yang menunggu
di rumah perlindungan.

266
00:19:00,514 --> 00:19:04,059
Wallenberg menyewa rumah pangsapuri besar,

267
00:19:04,143 --> 00:19:09,439
memasang papan tanda Sweden
yang menunjukkan bahawa semua penghuni

268
00:19:09,523 --> 00:19:12,442
dilindungi oleh kerajaan diraja Sweden.

269
00:19:12,943 --> 00:19:17,364
Saya tinggal di St. Stephen Park,
nombor 25.

270
00:19:20,617 --> 00:19:25,122
Kebanyakan rumah ini
pangsapuri kelas menengah atas.

271
00:19:25,205 --> 00:19:27,332
Pangsapuri tiga bilik,

272
00:19:27,416 --> 00:19:32,921
yang biasanya dihuni oleh empat
hingga enam orang sebelum krisis ini,

273
00:19:33,005 --> 00:19:35,382
tiba-tiba menjadi rumah setinggan,

274
00:19:35,465 --> 00:19:40,804
setelah 60, 70 orang disumbat
ke dalam pangsapuri tiga bilik itu.

275
00:19:40,888 --> 00:19:42,389
Sangat tidak selesa.

276
00:19:42,931 --> 00:19:44,725
Sangat tidak selesa, sayang,

277
00:19:44,808 --> 00:19:47,644
tapi yang lebih penting,
ia sangat berbahaya.

278
00:19:47,728 --> 00:19:51,440
Perkataan "rumah perlindungan"
jelas satu kata yang tidak padan,

279
00:19:52,482 --> 00:19:57,487
kerana ramai orang yang tinggal
di rumah yang kononnya melindungi ini,

280
00:19:57,571 --> 00:20:01,617
dikumpul, dibawa ke tebing
Sungai Danube, dan dibunuh.

281
00:20:05,412 --> 00:20:08,332
Memasuki rumah perlindungan,

282
00:20:09,499 --> 00:20:11,627
bukan susah.

283
00:20:11,710 --> 00:20:13,462
Askar tak peduli.

284
00:20:13,545 --> 00:20:15,589
Mereka di depan rumah. "Masuk!"

285
00:20:16,131 --> 00:20:17,674
Namun, waktu nak keluar

286
00:20:18,759 --> 00:20:20,594
yang sangat sukar.

287
00:20:20,677 --> 00:20:27,351
Jika askar Jerman
atau askar Nazi Hungary berasa curiga,

288
00:20:27,893 --> 00:20:30,520
mereka mengarahkan kami membuka seluar,

289
00:20:30,604 --> 00:20:34,566
kerana kami saja orang yang dikhatan.

290
00:20:35,108 --> 00:20:39,446
Suatu hari, ada pasport palsu
yang diikat keliling badan saya,

291
00:20:39,529 --> 00:20:43,033
untuk dihantar kepada orang
yang nak keluar dari situ.

292
00:20:43,742 --> 00:20:45,369
Saya tersilap kira.

293
00:20:45,452 --> 00:20:49,581
Saya melalui saluran pembetung.
Saya tahu masa nak keluar.

294
00:20:49,665 --> 00:20:51,041
Saya buat silap.

295
00:20:51,583 --> 00:20:55,587
Saya tak keluar di tengah-tengah bangunan,

296
00:20:55,671 --> 00:20:57,506
tetapi di depan bangunan.

297
00:20:58,006 --> 00:21:01,343
Di sana ada dua askar
yang mengawasi bangunan.

298
00:21:01,426 --> 00:21:05,430
Saya mula berlari secepat mungkin,
melintas jalan berulang kali.

299
00:21:06,139 --> 00:21:08,267
Mereka sedang mengusir orang Yahudi.

300
00:21:08,350 --> 00:21:10,477
Saya tak tahu destinasi mereka.

301
00:21:10,560 --> 00:21:14,064
Saya sertai kumpulan orang Yahudi itu
sambil berfikir,

302
00:21:14,147 --> 00:21:18,360
"Banyak kali saya menghadapi masalah,
saya pasti terselamat sekali lagi.

303
00:21:18,443 --> 00:21:19,945
Sekali sahaja lagi."

304
00:21:20,028 --> 00:21:23,031
Lima hari kemudian
kami tiba di Buchenwald.

305
00:21:27,703 --> 00:21:30,247
Kami menaiki kereta api selama lima hari.

306
00:21:30,330 --> 00:21:33,750
Kami duduk di atas timbunan bagasi
yang diangkut.

307
00:21:33,834 --> 00:21:37,796
Di dalam gerabak ternakan yang saya naiki,
ada kira-kira 120 orang.

308
00:21:37,879 --> 00:21:41,466
Kami berhimpit-himpit macam sardin
dan tempat itu amat panas.

309
00:21:41,550 --> 00:21:45,262
Ada sebuah baldi untuk orang buang air.

310
00:21:45,345 --> 00:21:49,933
Tiba-tiba baldi itu penuh,
dan busuknya tidak tertahan.

311
00:21:50,017 --> 00:21:53,228
Mereka tak pernah buka pintu
agar kami boleh ke tandas.

312
00:21:53,312 --> 00:21:56,273
Mereka tak beri kami apa-apa air
atau makanan.

313
00:21:56,773 --> 00:21:59,192
Kanak-kanak menjerit mahu pulang.

314
00:21:59,276 --> 00:22:02,195
"Mereka nak bawa kita ke mana?"

315
00:22:02,696 --> 00:22:03,739
Tiada jawapan.

316
00:22:03,822 --> 00:22:06,283
Tempat itu gelap gelita.

317
00:22:06,366 --> 00:22:11,079
Cahaya terpancar hanya melalui retakan
pada gerabak ternakan.

318
00:22:11,163 --> 00:22:14,291
Ayah saya jumpa retakan
di dalam gerabak ternakan.

319
00:22:14,374 --> 00:22:16,543
Dia pandang ke luar, lalu berkata,

320
00:22:16,626 --> 00:22:19,713
"Saya tak rasa kita menuju
ke ladang anggur itu,

321
00:22:19,796 --> 00:22:23,675
kerana kita baru merentasi sempadan
dan menuju ke arah Poland."

322
00:22:24,343 --> 00:22:26,970
Semasa dia kata Poland, saya ingat lelaki

323
00:22:27,054 --> 00:22:31,266
yang menceritakan tentang perbuatan Nazi
terhadap kanak-kanak di Poland.

324
00:22:32,100 --> 00:22:35,937
Saya memegang adik lelaki saya
yang berusia dua setengah tahun

325
00:22:36,021 --> 00:22:37,481
dengan amat erat.

326
00:22:38,273 --> 00:22:41,026
Saya beritahu dia dan diri saya,

327
00:22:41,109 --> 00:22:44,488
"Saya takkan lepaskan dia.
Mereka takkan rampas dia."

328
00:22:44,571 --> 00:22:46,907
Apabila mereka tiba-tiba membuka pintu,

329
00:22:48,325 --> 00:22:50,786
kami terus disinari cahaya.

330
00:22:52,329 --> 00:22:55,874
Selama empat atau lima hari
mata kami tertutup rapat,

331
00:22:55,957 --> 00:22:58,043
atau sudah biasa dengan kegelapan,

332
00:22:58,126 --> 00:22:59,795
kami hampir menjadi buta.

333
00:22:59,878 --> 00:23:02,881
Kami sangat gembira
kerana kami akan mendapat udara.

334
00:23:02,964 --> 00:23:06,510
Kami akan turun,
mungkin ke tandas seperti orang biasa,

335
00:23:06,593 --> 00:23:08,678
minum air dan mungkin makan.

336
00:23:08,762 --> 00:23:13,392
Semua orang bertanya,
"Di mana kami? Apa nama tempat ini?"

337
00:23:13,475 --> 00:23:15,268
Nama tempat itu pelik.

338
00:23:16,436 --> 00:23:17,396
Auschwitz.

339
00:23:28,031 --> 00:23:30,325
{\an8}Di sini kami dihentikan.

340
00:23:30,409 --> 00:23:33,120
{\an8}Berlaku banyak pemilihan di sini.

341
00:23:33,203 --> 00:23:34,996
Kalian semua beratur…

342
00:23:35,080 --> 00:23:40,168
Ribuan orang berdiri rapat-rapat,
dan keadaan itu mengelirukan dan bising.

343
00:23:40,710 --> 00:23:43,380
Kami dilarang bergerak…

344
00:23:44,089 --> 00:23:46,550
Kami berdiri tegak seperti askar.

345
00:23:47,759 --> 00:23:50,762
Askar SS pergi ke tengah-tengah, di sini,

346
00:23:50,846 --> 00:23:52,722
untuk memeriksa kami semua.

347
00:23:52,806 --> 00:23:55,392
Mereka membawa anjing dan mengugut kami.

348
00:23:55,475 --> 00:23:58,270
Dalam satu barisan,
atau secara bersebelahan…

349
00:23:58,353 --> 00:23:59,187
Lima.

350
00:23:59,271 --> 00:24:00,313
Lima sebaris.

351
00:24:00,397 --> 00:24:02,482
Jadi, mudah dikira. Lima.

352
00:24:03,108 --> 00:24:05,569
Semasa saya turun dari gerabak ternakan,

353
00:24:05,652 --> 00:24:08,947
saya tahu hal yang dijanjikan
oleh mereka kepada kami,

354
00:24:09,030 --> 00:24:11,408
kata-kata mereka itu bohong belaka.

355
00:24:11,491 --> 00:24:15,912
Kami nampak ramai orang
yang memakai baju berjalur-jalur

356
00:24:15,996 --> 00:24:17,539
dan berkepala botak.

357
00:24:17,622 --> 00:24:21,626
Dikelilingi oleh askar Nazi
dan anjing garang.

358
00:24:21,710 --> 00:24:24,671
Mereka menjerit-jerit dan mengherdik.

359
00:24:24,754 --> 00:24:27,966
"Cepat! Tinggalkan bagasi kamu.
Tinggalkan semuanya. "

360
00:24:28,049 --> 00:24:31,386
Tiba-tiba, ada pemisahan.

361
00:24:32,012 --> 00:24:33,847
Ibu saya dan…

362
00:24:39,186 --> 00:24:40,479
Ibu saya dan…

363
00:24:42,939 --> 00:24:45,150
dan adik-beradik saya…

364
00:24:45,233 --> 00:24:48,820
Ibu saya mendukung adik lelaki saya

365
00:24:48,904 --> 00:24:51,615
dan memegang tangan adik perempuan saya.

366
00:24:51,698 --> 00:24:55,660
Saya pegang tangan ibu saya.
Begitulah cara kami berjalan ke arah…

367
00:24:55,744 --> 00:24:58,330
Mereka menolak kami ke destinasi itu.

368
00:25:02,834 --> 00:25:06,588
Apabila pengangkutan tiba,

369
00:25:06,671 --> 00:25:11,009
{\an8}orang dipilih dan diisih.

370
00:25:11,092 --> 00:25:15,972
{\an8}Proses itu amat asas dan ringkas.

371
00:25:16,681 --> 00:25:19,518
Mereka perlu beratur
dalam barisan panjang.

372
00:25:19,601 --> 00:25:26,107
Di depan barisan,
ada pegawai perubatan yang berkata,

373
00:25:26,191 --> 00:25:30,570
"Yang ini terlalu tua, lebih 50 tahun."

374
00:25:30,654 --> 00:25:36,409
"Yang ini ke kanan, satu lagi ke kiri."

375
00:25:37,536 --> 00:25:42,207
Ibu saya dipilih di stesen kereta api,
dia ke kiri.

376
00:25:42,290 --> 00:25:44,543
Saya dan adik perempuan saya ke kanan.

377
00:25:45,085 --> 00:25:46,378
Ibu saya dibawa

378
00:25:46,461 --> 00:25:49,798
terus dari stesen kereta api ke bilik gas.

379
00:25:49,881 --> 00:25:53,426
Setelah saya dan adik perempuan saya
diproses masuk di kem,

380
00:25:53,969 --> 00:25:56,012
ibu saya sudah tidak bernyawa.

381
00:26:25,667 --> 00:26:28,003
Kami dibawa ke bilik persalinan.

382
00:26:29,004 --> 00:26:32,632
Kami diberitahu bahawa kami akan mandi,

383
00:26:33,633 --> 00:26:37,137
selepas perjalanan yang dahsyat ini,

384
00:26:37,220 --> 00:26:39,472
dan kami akan menyegarkan diri,

385
00:26:39,556 --> 00:26:42,183
kemudian kami akan diberi kerja.

386
00:26:42,267 --> 00:26:48,064
Mereka suruh kami pegang kasut
dan pakaian kami dengan tangan.

387
00:26:48,148 --> 00:26:50,066
Saya teringat berlian itu.

388
00:26:50,150 --> 00:26:54,154
Lalu saya menyambar skirt biru saya
di tengah-tengah orang ramai,

389
00:26:54,237 --> 00:26:57,741
saya cepat-cepat keluarkan
dan pegang berlian itu,

390
00:26:57,824 --> 00:26:59,534
dan saya tidak pakai apa-apa.

391
00:26:59,618 --> 00:27:03,997
Saya ingat waktu saya menanggalkan pakaian
dengan orang lain,

392
00:27:04,080 --> 00:27:07,459
saya tercengang
sambil memakai baju renang itu.

393
00:27:14,883 --> 00:27:16,343
Saya mendapat prarasa.

394
00:27:18,470 --> 00:27:21,848
Saya terasa bahawa
jika saya menanggalkan baju renang ini,

395
00:27:22,724 --> 00:27:25,268
jika saya meninggalkan baju renang ini,

396
00:27:26,227 --> 00:27:30,231
semua kenangan indah
yang tersemat dalam baju renang ini…

397
00:27:31,149 --> 00:27:34,736
{\an8}Saya asyik terimbau
cara saya berjalan di kolam renang,

398
00:27:34,819 --> 00:27:39,199
{\an8}budak-budak lelaki bersiul melihat saya,
dan kawan-kawan saya amat cemburu.

399
00:27:40,617 --> 00:27:44,245
Sekarang saya akan tanggalkan
dan tinggalkan baju itu di sini.

400
00:27:44,913 --> 00:27:49,626
Segalanya yang bermakna dalam hidup saya,
bakal saya tinggalkan.

401
00:27:54,047 --> 00:27:55,298
Mereka menyuruh kami

402
00:27:55,382 --> 00:28:00,095
meninggalkan apa-apa baki barang berharga
di bahagian khas.

403
00:28:00,970 --> 00:28:04,766
Saya menggenggam berlian itu
kerana ia untuk membeli roti.

404
00:28:05,850 --> 00:28:09,938
Jadi saya kemam berlian itu.
Apabila saya bergerak ke depan,

405
00:28:10,021 --> 00:28:13,900
saya nampak mereka membuka
dan memeriksa mulut orang,

406
00:28:13,983 --> 00:28:18,113
tetapi saya sudah tidak boleh
berpatah balik dari tempat itu.

407
00:28:18,196 --> 00:28:20,740
Kalau saya serahkan berlian,
saya ditembak.

408
00:28:20,824 --> 00:28:24,786
Kenapa saya tak serahkan awal-awal?
Berlian itu di dalam mulut saya.

409
00:28:24,869 --> 00:28:27,163
Saya keliru, lalu menelan berlian itu.

410
00:28:27,664 --> 00:28:29,582
Kami masuk ke bilik mandi

411
00:28:30,083 --> 00:28:33,002
dan bilik persalinan dikunci
selepas kami masuk.

412
00:28:33,086 --> 00:28:37,716
Seorang komando masuk
dan serta-merta mengalihkan barang kami.

413
00:28:38,299 --> 00:28:42,846
Mereka benarkan kami mandi sedikit saja
di bawah pancuran, kemudian…

414
00:28:42,929 --> 00:28:45,056
Ada satu lagi pintu di hujung bilik,

415
00:28:45,140 --> 00:28:48,810
yang menuju ke halaman
di sebelah lain bangunan ini.

416
00:28:48,893 --> 00:28:51,104
Di tepi pintu, ada timbunan pakaian.

417
00:28:51,604 --> 00:28:55,233
Mereka suruh semua orang
pilih sehelai pakaian.

418
00:28:55,316 --> 00:29:01,114
Pada tengah malam barulah mereka benarkan
kami masuk ke sebuah berek kayu.

419
00:29:01,698 --> 00:29:03,783
Seribu orang di dalam sebuah berek.

420
00:29:04,367 --> 00:29:09,038
Jika seorang memalingkan tubuh,
semua orang perlu berpaling,

421
00:29:09,122 --> 00:29:11,499
kerana kami semua berasak-asak.

422
00:29:12,167 --> 00:29:14,377
Dulu saya selalu terjaga kesejukan,

423
00:29:15,253 --> 00:29:19,632
dan mimpi saya berulang-ulang,

424
00:29:19,716 --> 00:29:21,092
bahawa saya di rumah,

425
00:29:21,593 --> 00:29:23,178
bahawa saya sangat sejuk,

426
00:29:23,261 --> 00:29:25,972
tapi ayah saya datang dan tenangkan saya.

427
00:29:26,890 --> 00:29:28,475
Kemudian, saya terjaga,

428
00:29:29,100 --> 00:29:30,185
dek bunyi wisel.

429
00:29:30,268 --> 00:29:31,728
Di luar gelap.

430
00:29:32,312 --> 00:29:34,439
Tempat ini bak neraka ketujuh.

431
00:29:40,445 --> 00:29:44,616
Kami nampak kira-kira 20 orang lelaki
masuk ke dalam kem,

432
00:29:45,116 --> 00:29:47,952
semasa mereka berjalan,
saya memerhatikan mereka.

433
00:29:48,036 --> 00:29:49,746
Mungkin saya kenal seseorang.

434
00:29:50,914 --> 00:29:53,333
Tiba-tiba, saya mengenal pasti ayah saya.

435
00:29:57,545 --> 00:30:00,048
Menurut naluri, saya perlu menyorok.

436
00:30:02,050 --> 00:30:04,427
Hati saya sakit melihat dia

437
00:30:04,511 --> 00:30:08,348
berkepala botak
dan berpakaian seragam seperti banduan.

438
00:30:08,431 --> 00:30:10,934
Lelaki ini yang membantu semua orang,

439
00:30:11,851 --> 00:30:13,895
manusia yang teramat baik hati.

440
00:30:13,978 --> 00:30:18,441
Saya tak dapat bayangkan
perasaannya jika dia nampak kami

441
00:30:18,983 --> 00:30:21,486
dengan kepala botak dan pakaian lusuh ini?

442
00:30:22,237 --> 00:30:25,782
Jadi saya cuma nak menyorok
agar dia tidak boleh nampak saya.

443
00:30:26,616 --> 00:30:28,993
Pada saat itu, kami saling berpandangan.

444
00:30:35,333 --> 00:30:38,628
Saya boleh nampak
pipinya dibasahi air mata.

445
00:30:45,510 --> 00:30:48,263
Kali itu kali terakhir
saya nampak ayah saya.

446
00:30:56,479 --> 00:30:58,606
Saya nampak trak-trak datang.

447
00:30:59,148 --> 00:31:01,901
Ada laungan dan jeritan dari trak.

448
00:31:01,985 --> 00:31:05,488
Saya nampak dua budak-budak
terjatuh dari trak.

449
00:31:11,744 --> 00:31:13,162
Trak itu pun berhenti,

450
00:31:15,832 --> 00:31:18,251
dan trak itu…

451
00:31:18,334 --> 00:31:21,504
Seorang askar SS keluar dari depan,

452
00:31:21,588 --> 00:31:24,465
dan dia kutip mereka begitu.

453
00:31:25,008 --> 00:31:27,719
Dia hentak budak itu pada trak,

454
00:31:27,802 --> 00:31:31,973
dan darah pun mengalir.
Dia humban budak itu ke dalam trak…

455
00:31:33,099 --> 00:31:35,351
Jadi, saya berhenti mempercayai Tuhan.

456
00:31:43,443 --> 00:31:45,820
Mereka kata kami akan mendapat nombor.

457
00:31:47,363 --> 00:31:48,865
Nombor banduan.

458
00:31:48,948 --> 00:31:52,952
Sudah tentu,
kami menjangkakan nombor banduan

459
00:31:53,036 --> 00:31:55,204
pada pakaian kami atau tempat lain.

460
00:31:55,288 --> 00:31:57,457
Mereka sediakan beberapa meja.

461
00:31:57,957 --> 00:32:01,002
Beberapa pengawal duduk di setiap meja,

462
00:32:01,085 --> 00:32:04,839
dan buku-buku besar terbentang
di atas meja.

463
00:32:05,548 --> 00:32:10,803
Kami anggap mereka akan menulis nama kami
dan nombor kami

464
00:32:10,887 --> 00:32:13,681
yang akan diberikan kepada kami
dalam buku itu.

465
00:32:15,350 --> 00:32:19,187
Kemudian kami tersedar
bahawa mereka akan letak nombor ini

466
00:32:20,104 --> 00:32:22,065
pada tubuh kami.

467
00:32:22,148 --> 00:32:23,358
Pada lengan kami.

468
00:32:33,743 --> 00:32:35,995
Kami berlima diberi tetesan mata.

469
00:32:36,079 --> 00:32:40,208
Entah kenapa. Kami tak diberitahu.
Kami dikurung di bawah tanah.

470
00:32:41,000 --> 00:32:42,752
Mereka kurung kami di dalam,

471
00:32:42,835 --> 00:32:46,798
dan kami berhimpit-himpit berdiri
di dalam air secetek buku lali.

472
00:32:47,465 --> 00:32:49,968
Lama sungguh kami menunggu.

473
00:32:50,051 --> 00:32:53,805
Seakan-akan abadi.
Mereka tidak pernah buka pintu.

474
00:32:53,888 --> 00:32:57,225
Mereka tidak pernah beri kami
makan atau minum.

475
00:32:57,308 --> 00:32:59,519
Jadi, kami minum air dekat kaki kami.

476
00:32:59,602 --> 00:33:02,146
Kami buang air
di dalam air dekat kaki kami.

477
00:33:02,855 --> 00:33:05,650
Kemudian mereka buka pintu
dan bawa kami keluar.

478
00:33:06,484 --> 00:33:11,406
Mereka bawa kami naik ke halaman

479
00:33:11,489 --> 00:33:13,324
dan memeriksa mata kami.

480
00:33:14,200 --> 00:33:18,162
Beberapa orang tidak dapat melihat
selama beberapa hari selepas itu.

481
00:33:19,038 --> 00:33:20,999
Mereka bawa kami semula ke berek.

482
00:33:21,082 --> 00:33:24,085
Kemudian, kami dapat tahu
tentang perbuatan mereka.

483
00:33:24,168 --> 00:33:26,838
Mereka cuba mengubah warna mata kami.

484
00:33:26,921 --> 00:33:32,093
Bagi orang yang mahu melakukan eksperimen
ke atas manusia,

485
00:33:32,176 --> 00:33:35,388
di sinilah tempat kerja yang berguna.

486
00:33:36,180 --> 00:33:40,810
Banyak eksperimen dilakukan di Auschwitz
untuk mencari cara memandulkan wanita,

487
00:33:40,893 --> 00:33:44,355
khususnya wanita Yahudi,
untuk mengurangkan kaum itu

488
00:33:45,481 --> 00:33:50,194
tanpa menghadapi terlalu banyak masalah.

489
00:33:50,278 --> 00:33:56,784
Kemudian wanita-wanita ini
dihantar ke kem.

490
00:33:57,785 --> 00:34:00,788
Kadangkala mereka dipindahkan serta-merta,

491
00:34:00,872 --> 00:34:05,501
kerana kononnya mereka ialah
"pembawa rahsia".

492
00:34:06,252 --> 00:34:11,883
Setelah diuji kaji, wanita-wanita ini
dihantar semula ke Birkenau dan dibunuh.

493
00:34:13,634 --> 00:34:19,098
Suatu hari, seorang kenalan banduan
berjumpa saya dan bertanya

494
00:34:19,182 --> 00:34:21,517
sama ada saya boleh meluaskan pengaruh,

495
00:34:23,102 --> 00:34:27,440
dan cuba melakukan sesuatu
agar mereka tidak dihantar ke bilik gas.

496
00:34:27,940 --> 00:34:31,736
Satu-satunya penyelesaian
adalah melakukan lebih banyak ujian

497
00:34:31,819 --> 00:34:33,696
ke atas banduan.

498
00:34:34,322 --> 00:34:40,119
Kami mesti terus buat ujian tak berbahaya
ke atas mereka agar mereka selamat.

499
00:34:40,203 --> 00:34:44,916
Kami rancang nak buat begitu,
dan entah bagaimana ia berkesan.

500
00:34:44,999 --> 00:34:50,963
Sebab itulah saya dibebaskan…

501
00:34:51,756 --> 00:34:52,632
di Auschwitz.

502
00:34:56,344 --> 00:34:58,888
Orang Yahudi Hungary
terselamat dalam perang

503
00:34:58,971 --> 00:35:03,559
selama empat tahun setengah pertama,
namun dibunuh dalam bab terakhir

504
00:35:03,643 --> 00:35:07,563
perang Hitler menentang orang Yahudi
sementara pemimpin dunia

505
00:35:07,647 --> 00:35:11,943
telah pun mengetahui
semua butiran Auschwitz sepenuhnya.

506
00:35:12,026 --> 00:35:14,028
Kami datang ke Auschwitz,

507
00:35:14,112 --> 00:35:16,656
semasa Penyelesaian Akhir,

508
00:35:16,739 --> 00:35:19,992
semasa dia sudah berasa terdesak.

509
00:35:20,076 --> 00:35:22,787
Hitler sedang kalah dalam perang itu.

510
00:35:22,870 --> 00:35:26,165
Namun dia tidak mahu kalah
memerangi orang Yahudi.

511
00:35:26,249 --> 00:35:30,044
Sadisme, kekejaman,

512
00:35:30,128 --> 00:35:34,799
sikap tidak rasional Nazi Jerman
dan Hungary,

513
00:35:35,383 --> 00:35:39,679
dalam pembunuhan baki populasi
orang Yahudi semasa perang sudah tamat,

514
00:35:40,847 --> 00:35:44,559
walaupun mereka sepatutnya
boleh menjaga nama baik mereka

515
00:35:44,642 --> 00:35:47,895
dengan menjadi lebih bertamadun
terhadap orang Yahudi,

516
00:35:48,521 --> 00:35:52,358
memang tidak wujud
kerana kebencian mereka membuta tuli.

517
00:35:53,109 --> 00:35:59,490
Nazi ubah haluan pengangkutan
yang berguna bagi orang Jerman

518
00:35:59,574 --> 00:36:04,829
untuk mengusir orang Yahudi,
dan melengkapkan Penyelesaian Akhir.

519
00:36:04,912 --> 00:36:06,455
Semasa saya di Auschwitz,

520
00:36:06,539 --> 00:36:10,334
kenderaan pengangkutan masuk
dua, tiga kali sehari.

521
00:36:11,085 --> 00:36:12,879
Membawa ribuan orang.

522
00:36:13,880 --> 00:36:20,595
Dalam kurang daripada enam minggu,
lebih 438,000 orang Yahudi Hungary

523
00:36:20,678 --> 00:36:22,471
diusir ke Auschwitz.

524
00:36:22,972 --> 00:36:25,725
Kapasiti bilik gas dan krematorium
tidak cukup.

525
00:36:27,018 --> 00:36:29,854
Askar SS terpaksa menggali lubang khas

526
00:36:30,646 --> 00:36:32,231
untuk membakar mayat,

527
00:36:33,191 --> 00:36:37,570
menggunakan lemak orang Yahudi
sebagai bahan api.

528
00:36:38,070 --> 00:36:43,367
Saya nampak cara mereka humban orang
ke dalam lubang api ini.

529
00:36:44,619 --> 00:36:48,581
Saya fikir, "Ada yang tidak kena
dengan otak saya."

530
00:36:49,415 --> 00:36:50,958
Sukar untuk dipercayai.

531
00:36:51,542 --> 00:36:55,630
Kubur besar-besaran itu

532
00:36:56,672 --> 00:37:02,470
kira-kira 80 atau 100 meter persegi.

533
00:37:03,846 --> 00:37:08,517
Kayu-kayan dilonggokkan
di dasar dan dibakar.

534
00:37:09,518 --> 00:37:14,065
Kemudian mayat-mayat itu
dihumban di atas api. Itu saja.

535
00:37:14,148 --> 00:37:18,986
Jika lemak terbakar, kubur itu berfungsi.

536
00:37:20,529 --> 00:37:22,740
Kemudian lebih banyak mayat dihumban.

537
00:37:25,326 --> 00:37:26,160
Semudah itu.

538
00:37:30,122 --> 00:37:33,960
Betapa luasnya tempat yang kita lihat ini.

539
00:37:34,710 --> 00:37:39,131
Macam mana orang yang normal
boleh balik rumah,

540
00:37:40,341 --> 00:37:42,093
selepas bekerja di sini?

541
00:37:42,176 --> 00:37:44,136
Atau merancang tempat ini, okey?

542
00:37:44,220 --> 00:37:45,972
Pasti ada perancang.

543
00:37:46,055 --> 00:37:48,975
Seseorang perlu menjadi jurutera.

544
00:37:49,058 --> 00:37:55,690
Seseorang pasti telah menyusun perancangan
untuk mencapai tahap kecekapan begini.

545
00:37:58,526 --> 00:38:02,613
Tapi sepanjang masa saya di kem,
sepanjang eksperimen itu,

546
00:38:02,697 --> 00:38:05,741
setiap kali saya dipilih,
saya telan berlian itu.

547
00:38:06,492 --> 00:38:09,745
Setiap kali saya telan,
berlian itu perlu dicari semula.

548
00:38:10,454 --> 00:38:13,249
Kami dibenarkan pergi ke tandas
sekali sehari.

549
00:38:13,332 --> 00:38:17,920
Saya tak pernah duduk di atas lubang itu
kerana saya perlu cari berlian saya.

550
00:38:18,004 --> 00:38:22,758
Apabila wanita SS itu lalu di depan pintu
dan dia nampak saya di penjuru…

551
00:38:22,842 --> 00:38:24,635
Saya dah pegang berlian itu.

552
00:38:24,719 --> 00:38:27,555
Biasanya saya tunggu
sehingga perjalanan balik,

553
00:38:27,638 --> 00:38:30,057
saya boleh bilas berlian di dalam lumpur,

554
00:38:30,558 --> 00:38:32,101
atau jika tiada lumpur,

555
00:38:32,184 --> 00:38:34,645
saya gunakan sup yang kami akan dapat.

556
00:38:34,729 --> 00:38:36,856
Tapi tak sempat. Saya pun telan semula.

557
00:38:39,233 --> 00:38:42,403
Ya Tuhan, ini tandas.

558
00:38:44,613 --> 00:38:46,032
Ya Tuhanku.

559
00:38:48,200 --> 00:38:51,370
Di tempat ini, saya bersama kakak saya.

560
00:38:51,454 --> 00:38:52,997
Edith di sebelah saya.

561
00:38:53,080 --> 00:38:56,000
Edith berbisik kepada saya dan berkata,

562
00:38:57,335 --> 00:39:00,546
"Hampir hari Sabat. Hari ini hari Jumaat."

563
00:39:01,339 --> 00:39:04,091
Dulu kami meraikan Sabat di rumah kami,

564
00:39:04,175 --> 00:39:07,720
dengan makanan, nyanyian, sembahyang

565
00:39:07,803 --> 00:39:10,848
dan menyalakan lilin.

566
00:39:10,931 --> 00:39:14,894
Saya beritahu dia,
"Apa kata kita raikan Sabat di tandas?"

567
00:39:16,437 --> 00:39:21,025
Kami berlari semula ke hujung
dan mulakan upacara Sabat,

568
00:39:21,108 --> 00:39:22,735
dan kami mula menyanyi.

569
00:39:27,073 --> 00:39:29,158
Semasa kami menyanyi lagu itu,

570
00:39:29,241 --> 00:39:31,619
kanak-kanak lain mengelilingi kami

571
00:39:31,702 --> 00:39:33,496
dan mula menyanyi dengan kami.

572
00:39:33,579 --> 00:39:36,707
Ada orang dari Belanda,
Ada orang dari Jerman.

573
00:39:36,791 --> 00:39:40,503
Ada orang dari Hungary dan Czechoslovakia.
Semua dikumpulkan.

574
00:39:40,586 --> 00:39:44,924
Tiba-tiba, lagu-lagu Ibrani,
doa-doa, Sabat,

575
00:39:45,716 --> 00:39:48,219
menyatukan kami di tandas Auschwitz.

576
00:39:53,265 --> 00:39:55,393
Orang tak dapat tahan kesakitan,

577
00:39:55,476 --> 00:39:58,521
keadaan, kebuluran dan kutu.

578
00:39:58,604 --> 00:40:03,776
Kutu sebesar kuku jari kelengkeng saya,
terbenam di dalam tubuh kami,

579
00:40:03,859 --> 00:40:07,780
yang bengkak kerana kami asyik menggaru
dan mendapat jangkitan.

580
00:40:07,863 --> 00:40:10,324
Jadi, apabila elektrik dipasang,

581
00:40:10,408 --> 00:40:13,786
orang berlari ke dawai berduri
untuk membunuh diri.

582
00:40:13,869 --> 00:40:17,540
Kemudian mereka hukum kami.
Bagi setiap orang yang ke dawai itu

583
00:40:17,623 --> 00:40:19,959
SS ambil 100 orang banduan

584
00:40:20,042 --> 00:40:24,004
dan bunuh mereka di depan semua orang
untuk dijadikan contoh.

585
00:40:24,088 --> 00:40:26,549
Kami nak mati, tapi mereka tak benarkan.

586
00:40:27,049 --> 00:40:28,968
Kemudian saya terfikir sesuatu.

587
00:40:29,051 --> 00:40:31,303
Mereka rampas ibu bapa saya.

588
00:40:31,387 --> 00:40:33,222
Mereka rampas identiti saya.

589
00:40:33,305 --> 00:40:35,474
Mereka rampas adik-beradik saya.

590
00:40:35,558 --> 00:40:37,476
Mereka rampas harta saya.

591
00:40:38,602 --> 00:40:40,771
Mereka mahu sesuatu daripada saya.

592
00:40:41,897 --> 00:40:46,735
Kemudian saya terfikirkan roh saya.
Saya tak nak biarkan roh saya diambil.

593
00:40:48,988 --> 00:40:53,117
Lalu saya putuskan ketika itu juga,
"Saya akan bangun dari lumpur ini

594
00:40:53,200 --> 00:40:54,577
dan saya akan berjuang,

595
00:40:54,660 --> 00:40:56,579
kerana saya takkan menjadi abu."

596
00:40:58,998 --> 00:41:01,292
Semasa kami tiba di Auschwitz,

597
00:41:01,375 --> 00:41:06,088
beribu-ribu orang dibakar setiap hari.

598
00:41:06,172 --> 00:41:09,592
Nazi gunakan banduan Yahudi,

599
00:41:09,675 --> 00:41:11,802
<i>Sonderkommando </i>yang istimewa,

600
00:41:11,886 --> 00:41:14,805
untuk mengeluarkan mayat dari bilik gas

601
00:41:14,889 --> 00:41:18,225
dan membawa mayat ke dalam krematorium.

602
00:41:18,309 --> 00:41:21,854
{\an8}Setahu saya, hanya kami berempat

603
00:41:21,937 --> 00:41:26,400
{\an8}yang bekerja dalam <i>Sonderkommando</i>
dan masih hidup hari ini.

604
00:41:27,026 --> 00:41:29,778
{\an8}Kami sahaja saksi

605
00:41:30,362 --> 00:41:34,492
yang melihat segalanya
dari awal hingga akhir.

606
00:41:34,575 --> 00:41:37,286
Cara Penyelesaian Akhir dijalankan.

607
00:41:39,955 --> 00:41:42,166
Saya orang Yahudi, dari Greece.

608
00:41:42,249 --> 00:41:48,422
Saya tinggal di Greece sehinggalah
mereka bawa saya ke kem tumpuan.

609
00:41:48,506 --> 00:41:51,967
Pada minggu pertama April 1944,

610
00:41:52,718 --> 00:41:55,054
saya tiba di Auschwitz.

611
00:41:56,222 --> 00:41:59,975
Mereka pilih beberapa orang Greece
untuk bekerja di krematorium.

612
00:42:00,601 --> 00:42:02,394
{\an8}Hari itu hari pertama saya.

613
00:42:02,478 --> 00:42:04,355
{\an8}Saya tak tahu apa yang berlaku.

614
00:42:04,438 --> 00:42:07,483
Saya nampak 2,500 orang,
semuanya bertelanjang,

615
00:42:07,566 --> 00:42:10,528
masuk ke dalam bilik besar,
yang lama-kelamaan…

616
00:42:10,611 --> 00:42:14,615
Kapasiti sebenar 500 orang
tapi mereka masukkan 2,500 orang.

617
00:42:14,698 --> 00:42:18,452
Jadi, mereka hanya mampu berdiri
di sisi anak-anak mereka.

618
00:42:18,536 --> 00:42:22,498
Selepas 15 minit,
mereka menutup bilik itu,

619
00:42:22,581 --> 00:42:25,584
lalu SS melempar gas melalui empat lubang.

620
00:42:25,668 --> 00:42:27,670
Kemudian, bilik itu dibuka.

621
00:42:27,753 --> 00:42:31,298
Apa yang saya lihat?
Ada orang yang saya lihat 15 minit lalu.

622
00:42:31,382 --> 00:42:35,386
Mereka dah mati sambil berdiri.
Anak-anak mereka pula lebam-lebam.

623
00:42:36,053 --> 00:42:38,931
Saya berkata sendirian,
"Apa yang sedang berlaku?

624
00:42:39,014 --> 00:42:40,266
Apa jadi di sini?"

625
00:42:41,267 --> 00:42:44,645
Ada seorang lelaki Poland
yang datang sebelum itu.

626
00:42:44,728 --> 00:42:47,022
Saya tanya dia, "Di mana Tuhan?"

627
00:42:47,106 --> 00:42:49,525
Dia kata, "Tuhan dalam ketabahan awak."

628
00:42:49,608 --> 00:42:52,611
{\an8}ORANG BAHARU YANG DIPILIH UNTUK BILIK GAS

629
00:42:52,695 --> 00:42:58,325
Ada empat krematorium
yang berfungsi 24 jam sehari.

630
00:42:58,409 --> 00:43:01,078
Ramai orang ternama dari Berlin

631
00:43:01,161 --> 00:43:03,956
datang dan melihat cara orang Yahudi mati.

632
00:43:04,039 --> 00:43:08,043
Ada satu lubang,
yang tertutup dengan kedap,

633
00:43:08,127 --> 00:43:11,755
dan melalui lubang itu,
mereka melihat cara orang Yahudi mati.

634
00:43:11,839 --> 00:43:15,050
Cuma dua hingga empat minit.
Bergantung pada kedudukan.

635
00:43:15,634 --> 00:43:19,638
Ramai orang menganggap kami,
yang bekerja dalam<i> Sonderkommando,</i>

636
00:43:19,722 --> 00:43:23,892
bersalah juga
kerana kami melakukan kerja begitu.

637
00:43:24,852 --> 00:43:28,939
Tapi kita sendiri tidak dapat
mengelakkan kerja itu.

638
00:43:29,898 --> 00:43:33,611
Jika kami tidak patuh perintah mereka,
serta-merta kami dibunuh.

639
00:43:34,403 --> 00:43:38,782
Saya pernah ada dua orang kawan
yang amat rapat.

640
00:43:38,866 --> 00:43:42,328
Mereka masuk.
Nama keluarga mereka ialah Venezia.

641
00:43:42,911 --> 00:43:46,165
Saya terus beritahu mereka

642
00:43:46,248 --> 00:43:48,334
bahawa mereka akan mati.

643
00:43:48,417 --> 00:43:49,793
Mereka minta makanan,

644
00:43:49,877 --> 00:43:52,713
saya berikan apa-apa makanan
yang saya miliki.

645
00:43:52,796 --> 00:43:56,842
Saya beritahu mereka tempat untuk berdiri,

646
00:43:56,925 --> 00:44:00,763
dekat lokasi lubang,
agar mereka boleh mati dengan cepat.

647
00:44:01,305 --> 00:44:05,392
Selepas mereka selesai,
saya mengeluarkan dan mencuci mereka,

648
00:44:05,476 --> 00:44:08,812
dan saya masukkan mereka
ke dalam ketuhar untuk dibakar.

649
00:44:28,582 --> 00:44:31,835
Kami boleh mendengar
bunyi meriam semakin dekat.

650
00:44:32,628 --> 00:44:36,215
Budapest ialah medan perang

651
00:44:36,298 --> 00:44:38,926
antara Tentera Jerman dan Soviet.

652
00:44:39,677 --> 00:44:43,013
Walaupun kami tahu
masih ada berminggu-minggu lagi

653
00:44:43,097 --> 00:44:47,393
sebelum Tentera Soviet mungkin dapat
membebaskan baki orang Yahudi,

654
00:44:47,476 --> 00:44:51,146
kami tahu banyak dugaan masih menanti.

655
00:44:55,109 --> 00:44:56,902
Di Auschwitz, selepas Krismas,

656
00:44:56,985 --> 00:45:00,739
kami dengar dentuman banyak pengeboman
yang semakin hampir.

657
00:45:01,615 --> 00:45:04,702
Nazi tidak mahu sesiapa dibebaskan,

658
00:45:04,785 --> 00:45:07,996
jadi mereka membawa orang keluar dari kem.

659
00:45:09,081 --> 00:45:11,333
Perarakan kematian pada musim dingin.

660
00:45:11,417 --> 00:45:16,004
Orang yang tidak mampu ikut
ditembak sahaja di tepi jalan.

661
00:45:20,426 --> 00:45:24,972
Jika sesiapa cuba melarikan diri,

662
00:45:26,265 --> 00:45:30,477
atau buat apa-apa yang tidak dibenarkan,
mereka serta-merta ditembak.

663
00:45:31,145 --> 00:45:35,357
Saya dan dua orang kawan bersama
hingga saat itu.

664
00:45:35,441 --> 00:45:41,530
Kami bersumpah kami akan mengorbankan diri
demi satu sama lain.

665
00:45:41,613 --> 00:45:43,532
Kami takkan saling menghampakan.

666
00:45:44,074 --> 00:45:47,286
Orang muda memang mengimpikan
perkara yang mustahil.

667
00:45:48,036 --> 00:45:52,249
Lutut salah seorang daripada kami bertiga
tercedera dan ada gangren.

668
00:45:52,332 --> 00:45:54,960
Seorang askar perasan dia terincut-incut.

669
00:45:55,043 --> 00:45:57,463
Dia datang dan nak tembak kawan saya.

670
00:45:57,546 --> 00:46:00,507
Kami menghalang laluannya.
Dia mengeluarkan pistol.

671
00:46:00,591 --> 00:46:04,052
Dia kata, "Saya akan beri kamu tiga saat.
Kira sampai tiga.

672
00:46:04,136 --> 00:46:07,890
Sama ada kamu lepaskan dia,
atau kamu bertiga mati."

673
00:46:08,599 --> 00:46:13,562
Boleh anda bayangkan keputusan
yang kami perlu buat pada usia muda itu?

674
00:46:13,645 --> 00:46:17,775
Kami telah berjanji
kami sanggup mati untuk satu sama lain,

675
00:46:17,858 --> 00:46:20,944
tetapi kami mungkir janji itu
setelah diancam bunuh.

676
00:46:21,570 --> 00:46:23,280
Kami biarkan kawan kami mati.

677
00:46:27,409 --> 00:46:31,747
Selepas berarak selama kira-kira
sepuluh hari, kami tiba di Dachau.

678
00:46:51,683 --> 00:46:52,768
Ya Tuhanku.

679
00:46:55,187 --> 00:46:56,647
Selepas 53 tahun…

680
00:47:00,025 --> 00:47:02,152
kejadian ini masih segar di ingatan.

681
00:47:08,826 --> 00:47:11,870
Mayat bergelimpangan di atas jalan.

682
00:47:11,954 --> 00:47:15,082
Kami tidak endahkan
dan melangkahi saja mayat.

683
00:47:15,165 --> 00:47:17,125
Kami tak peduli. Tiada makna.

684
00:47:17,626 --> 00:47:18,710
- Di sini?
- Ya.

685
00:47:20,087 --> 00:47:23,465
Saya tidak pernah tahu nama sesiapa.

686
00:47:23,549 --> 00:47:25,676
Saya tidak mahu mengenali sesiapa.

687
00:47:26,385 --> 00:47:29,471
Saya tidak mahu tahu,
kalau-kalau suatu hari nanti

688
00:47:29,555 --> 00:47:31,890
seseorang mengenali orang itu,

689
00:47:32,766 --> 00:47:35,811
yang kasutnya saya tanggalkan
semasa dia mati.

690
00:47:39,189 --> 00:47:43,110
Jika awak boleh bayangkan,
buat seketika tugas saya setiap pagi,

691
00:47:43,986 --> 00:47:46,947
saya mesti masuk ke setiap berek

692
00:47:47,030 --> 00:47:50,409
dan bawa mayat-mayat ke krematorium.

693
00:47:50,492 --> 00:47:52,536
Kami ada kereta sorong.

694
00:47:53,662 --> 00:47:56,999
Saya ingat<i> Sonderkommando,</i>
yang bekerja di krematorium,

695
00:47:57,749 --> 00:47:59,877
keluar dan membuka pagar.

696
00:48:00,377 --> 00:48:04,590
Mereka bawa masuk kereta sorong.
Kami dilarang merentasi tempat ini.

697
00:48:04,673 --> 00:48:08,176
Mereka tak pernah sebut
tentang krematorium, tapi kami tahu.

698
00:48:09,261 --> 00:48:13,348
Jika kami masuk ke sini,
kami tidak akan keluar dari kawasan ini.

699
00:48:13,849 --> 00:48:17,936
Jika mereka lepaskan seseorang,
dan dia melarikan diri,

700
00:48:18,437 --> 00:48:21,940
ada saksi dan keterangan.
Jadi mereka takkan lepaskan orang.

701
00:48:29,781 --> 00:48:30,699
Lihatlah.

702
00:48:47,424 --> 00:48:50,969
Sikap tidak berperikemanusiaan
oleh manusia terhadap manusia,

703
00:48:52,179 --> 00:48:53,513
sukar dipercayai.

704
00:48:55,265 --> 00:48:56,099
Ini ialah

705
00:48:57,142 --> 00:48:59,853
benda paling zalim
yang dicipta oleh manusia.

706
00:49:02,856 --> 00:49:06,818
Membakar manusia hanya untuk
menghapuskan mereka dengan lebih cepat.

707
00:49:08,028 --> 00:49:09,279
Sukar dipercayai.

708
00:49:29,508 --> 00:49:32,135
Sangat beremosi. Sangat sukar.

709
00:49:39,017 --> 00:49:43,271
Kenapa saya terselamat?
Kenapa Tuhan menyelamatkan saya?

710
00:49:48,944 --> 00:49:52,197
Ada orang mula menjerit, "Orang Amerika!"

711
00:49:52,280 --> 00:49:56,535
Kami tidak faham maksud mereka.
Mereka menuding ke arah langit.

712
00:49:56,618 --> 00:50:00,580
Pesawat muncul dari pergunungan,
secara tiba-tiba,

713
00:50:00,664 --> 00:50:03,959
dan mereka mengebom konvoi.

714
00:50:04,042 --> 00:50:06,878
Mereka tidak sentuh kami.
Kami tidak tercedera.

715
00:50:07,337 --> 00:50:11,842
Ketika itulah saya baru dapat tahu
Amerika Syarikat sedang berperang.

716
00:50:11,925 --> 00:50:16,513
{\an8}Pada 29 April,
saya diarahkan untuk ke Dachau.

717
00:50:17,222 --> 00:50:19,224
{\an8}Sebenarnya, malam sebelum itu.

718
00:50:19,307 --> 00:50:24,730
Kami diarahkan untuk berlepas
secepat mungkin ke Dachau,

719
00:50:25,439 --> 00:50:27,357
tanpa tahu apa yang kami hadapi.

720
00:50:27,441 --> 00:50:29,109
{\an8}Kami sangka ada kem tentera,

721
00:50:29,860 --> 00:50:33,113
{\an8}kem tentera Jerman yang akan kami tawan.

722
00:50:33,196 --> 00:50:36,742
{\an8}Jadi, kami akan menawan kem
dan orang di dalam.

723
00:50:36,825 --> 00:50:38,660
{\an8}Kami berada di sekitar

724
00:50:39,161 --> 00:50:43,582
{\an8}tempat yang rupa-rupanya
ialah kem tumpuan.

725
00:50:45,125 --> 00:50:48,879
Tiba-tiba, kami dengar
bunyi tembakan mesingan.

726
00:50:49,755 --> 00:50:52,466
Kami terus sangka kami akan dibunuh.

727
00:50:52,549 --> 00:50:56,136
Tapi kelihatan askar Amerika
mendaki, merangkak dan menembak.

728
00:50:56,219 --> 00:50:59,431
Kemudian kami nampak askar Jerman
datang dari arah itu.

729
00:51:00,223 --> 00:51:03,643
Ketika mereka bertemu di tengah,
askar Jerman putus asa.

730
00:51:04,311 --> 00:51:10,609
Namun, bayangkan 32,000 orang
keluar dari semua berek itu.

731
00:51:10,692 --> 00:51:11,777
Di luar kem…

732
00:51:13,028 --> 00:51:14,988
di atas landasan kereta api,

733
00:51:16,239 --> 00:51:18,241
mungkin ada 40 gerabak ternakan,

734
00:51:18,742 --> 00:51:21,453
yang benar-benar penuh dengan mayat.

735
00:51:24,164 --> 00:51:28,085
Tanpa mengetahui apa yang kami hadapi,

736
00:51:29,252 --> 00:51:30,087
keadaan ini

737
00:51:31,671 --> 00:51:32,672
sukar dipercayai.

738
00:51:35,175 --> 00:51:39,554
Kebanyakannya memakai baju tidur flanel.
Mereka cuma memakai baju itu.

739
00:51:40,138 --> 00:51:42,349
Jalur biru, jalur putih.

740
00:51:42,849 --> 00:51:45,102
- Baju tidur flanel.
- Orang lemah.

741
00:51:46,603 --> 00:51:49,564
"Lemah" mungkin bukan istilah yang tepat.

742
00:51:50,941 --> 00:51:52,567
Namun mereka kurus kering.

743
00:51:54,611 --> 00:51:57,155
Ada yang kelihatan amat tua, tetapi tidak.

744
00:51:57,656 --> 00:52:00,700
Kami panggil mereka mayat hidup. Rangka.

745
00:52:02,035 --> 00:52:06,081
Mula-mula beberapa orang keluar,
kemudian lebih ramai yang keluar.

746
00:52:06,164 --> 00:52:07,958
Mereka terus menghampiri kami,

747
00:52:08,041 --> 00:52:11,002
kerana mereka seolah-olah sedar…

748
00:52:11,086 --> 00:52:14,047
Agaknya mereka sedar.
Mereka sedar kami berbeza,

749
00:52:14,840 --> 00:52:17,884
bahawa kami orang yang datang
untuk membantu mereka.

750
00:52:17,968 --> 00:52:22,973
Askar Amerika mengacukan senapang,
tapi tidak membunuh askar Jerman.

751
00:52:23,056 --> 00:52:24,724
Mereka serahkan kepada kami.

752
00:52:25,350 --> 00:52:29,062
Kami menangkap
kira-kira sedozen askar Jerman,

753
00:52:29,729 --> 00:52:33,275
kemudian merobek-robek
anggota badan mereka.

754
00:52:34,734 --> 00:52:37,487
Kami menangkap seorang kolonel Jerman.

755
00:52:38,697 --> 00:52:40,949
Saya jumpa dia semula dan kata,

756
00:52:41,032 --> 00:52:44,369
"Kami akan hantar awak
untuk bercakap dengan pegawai."

757
00:52:45,662 --> 00:52:47,289
Dia meludah pada muka saya.

758
00:52:48,540 --> 00:52:49,749
Lalu saya bunuh dia.

759
00:52:51,168 --> 00:52:55,630
Tidak lama kemudian perang tamat.
Namun pada hari-hari terakhir itu,

760
00:52:55,714 --> 00:52:58,925
kami mahu menghalang Jerman
daripada berpeluang

761
00:52:59,009 --> 00:53:01,887
untuk bangkit
dan buat begitu kepada sesiapa.

762
00:53:02,679 --> 00:53:05,599
Saya pernah lihat banyak perkara dahsyat

763
00:53:06,183 --> 00:53:10,187
dalam dua tahun saya di Itali,
Perancis dan Jerman,

764
00:53:10,270 --> 00:53:13,273
tetapi benda paling teruk
yang saya pernah lihat,

765
00:53:13,815 --> 00:53:16,067
orang yang terselamat dalam Holocaust.

766
00:53:23,575 --> 00:53:24,910
Hal ini memang…

767
00:53:26,828 --> 00:53:28,663
saya masih tidak boleh lupakan.

768
00:54:54,833 --> 00:54:57,127
Ketika itu saya bukannya muda lagi.

769
00:54:57,836 --> 00:54:59,004
Saya amat tua.

770
00:54:59,921 --> 00:55:02,424
Saya berusia 16 tahun, tapi saya amat tua.

771
00:55:02,924 --> 00:55:06,553
Saya berasa sukar
semasa saya kembali bebas.

772
00:55:07,721 --> 00:55:11,433
Kami tak tahu
cara untuk menerima dunia luar,

773
00:55:11,516 --> 00:55:12,892
yang menolak kami.

774
00:55:12,976 --> 00:55:14,311
Kami tidak tahu…

775
00:55:17,230 --> 00:55:20,066
siapa kami akan dapat cari
atau tidak dapat cari.

776
00:55:20,859 --> 00:55:24,654
Mereka bingung mahu menguruskan kami.
Kami diletakkan di kem OP,

777
00:55:24,738 --> 00:55:26,865
iaitu kem orang pelarian.

778
00:55:27,574 --> 00:55:31,161
Kem paling dekat dengan kedudukan saya
terletak di Austria.

779
00:55:31,244 --> 00:55:37,167
Semua yang terselamat yang tiada hala tuju
berada di kem itu.

780
00:55:37,917 --> 00:55:40,962
Jadi ia sebuah kem lagi, tetapi bebas.

781
00:55:43,465 --> 00:55:47,427
Selepas tentera Soviet
membebaskan Budapest,

782
00:55:47,969 --> 00:55:50,764
dan saya menjadi manusia bebas semula,

783
00:55:51,723 --> 00:55:53,683
berbulan-bulan saya tidak tahu

784
00:55:54,267 --> 00:55:58,355
sama ada ibu saya atau
ahli keluarga saya yang lain akan kembali.

785
00:56:02,525 --> 00:56:08,365
Saya berharap untuk mendapat jawapan
apabila pulang ke Auschwitz.

786
00:56:10,283 --> 00:56:14,162
{\an8}Saya terkejut kerana saya menyedari

787
00:56:14,245 --> 00:56:19,209
lawatan ini menimbulkan
persoalan dan keraguan baharu.

788
00:56:21,753 --> 00:56:26,091
Saya ingin tahu tentang keluarga saya.

789
00:56:26,174 --> 00:56:30,178
Dia ingin mencari maklumat
tentang keluarganya dan tentang dirinya.

790
00:56:34,224 --> 00:56:35,975
Apa nama awak?

791
00:56:36,059 --> 00:56:38,061
Renee. R-e-n-e-e.

792
00:56:39,938 --> 00:56:43,191
Kali ini kali pertama saya buat keputusan

793
00:56:44,025 --> 00:56:46,903
untuk mencari rekod keluarga saya.

794
00:56:50,698 --> 00:56:54,452
Adik perempuan saya ialah Klara.

795
00:57:08,174 --> 00:57:09,342
Awak jumpa sesuatu?

796
00:57:10,593 --> 00:57:15,515
Ya, saya jumpa sesuatu.
Kita boleh lihat bersama.

797
00:57:31,156 --> 00:57:32,866
Letakkan kad ke bawah begini.

798
00:57:32,949 --> 00:57:34,784
- Letak…
- Ya.

799
00:57:46,379 --> 00:57:49,007
Klara. Adik perempuan saya.

800
00:57:53,261 --> 00:57:59,142
Saya jumpa rekod adik perempuan saya,
ayah saya dan saya sendiri.

801
00:57:59,642 --> 00:58:01,769
Apabila saya tanya tentang ibu saya,

802
00:58:03,521 --> 00:58:06,566
juruarkib atau ahli sejarah itu,
berkata bahawa

803
00:58:06,649 --> 00:58:09,694
orang yang diambil dari stesen kereta api

804
00:58:09,777 --> 00:58:13,323
dan terus dibunuh,
tidak mempunyai sebarang rekod.

805
00:58:14,240 --> 00:58:20,205
Bawa dokumen ini ke arkib di atas
dan bunyikan loceng, okey?

806
00:58:24,876 --> 00:58:26,794
Terima kasih.

807
00:58:32,175 --> 00:58:37,055
Ini ujian darah atau ujian perubatan.

808
00:58:37,138 --> 00:58:39,516
Subjek ujian ialah Klara Weinfeld.

809
00:58:39,599 --> 00:58:42,810
Saya dapat tahu adik saya
menjadi bahan uji kaji.

810
00:58:42,894 --> 00:58:46,856
Mereka buat ujian darah ke atas dia.

811
00:58:46,940 --> 00:58:48,650
Apa maksud semua ini?

812
00:58:51,819 --> 00:58:55,949
Dia kata, "Saya tidak tahu.
Orang tidak pernah tanya saya.

813
00:58:56,032 --> 00:58:59,911
Tetapi ada Dr. Münch, ketua klinik ini,

814
00:58:59,994 --> 00:59:01,329
yang masih hidup."

815
00:59:01,412 --> 00:59:05,667
Kemudian saya dapat tahu
awak akan menemu bual lelaki ini,

816
00:59:05,792 --> 00:59:08,545
dan saya mungkin berpeluang
untuk tanya dia

817
00:59:08,628 --> 00:59:10,213
tentang maksud simbol itu.

818
00:59:11,172 --> 00:59:17,971
Adik perempuan saya, Klara,
mati di Auschwitz.

819
00:59:18,721 --> 00:59:24,477
Baru-baru ini saya mendapat
dokumen ini dari Auschwitz.

820
00:59:26,688 --> 00:59:31,150
- Tolong jelaskan dokumen ini.
- Saya akan cuba.

821
00:59:33,403 --> 00:59:35,613
Awak tahu apa benda ini?

822
00:59:39,617 --> 00:59:41,703
Tidak, tiada benda penting.

823
00:59:43,788 --> 00:59:46,332
Apa jenis eksperimen ini?

824
00:59:46,916 --> 00:59:49,711
Tiada apa-apa. Semuanya baik.

825
00:59:50,670 --> 00:59:57,510
- Kenapa dia mati?
- "Institut Klinikal."

826
00:59:57,594 --> 00:59:59,387
- Itu institusi saya.
- Ya.

827
01:00:02,515 --> 01:00:04,267
- Dia telah mati.
- Ya.

828
01:00:06,269 --> 01:00:10,189
Bila dia sampai? Berapa lama dia tinggal?

829
01:00:11,524 --> 01:00:12,400
Enam bulan.

830
01:00:13,067 --> 01:00:15,862
- Enam bulan.
- Enam bulan?

831
01:00:15,945 --> 01:00:17,030
Kemudian dia mati.

832
01:00:18,990 --> 01:00:23,494
Tempoh biasa. Awak faham?

833
01:00:23,578 --> 01:00:28,541
Awak di Auschwitz juga?
Baiklah, awak pasti tahu.

834
01:00:29,042 --> 01:00:31,878
Saya cuba menjadi beradab,

835
01:00:32,629 --> 01:00:35,173
tetapi dia sangat mengelak

836
01:00:35,256 --> 01:00:37,800
dan saya menjadi sangat marah.

837
01:00:38,635 --> 01:00:44,182
{\an8}Saya asyik berfikir
ribuan orang mati di kliniknya.

838
01:00:45,725 --> 01:00:49,604
{\an8}Saya akan kembali ke Krematorium V,

839
01:00:50,063 --> 01:00:53,232
kerana saya tahu ibu saya dibawa ke sana.

840
01:00:54,233 --> 01:00:56,069
{\an8}Saya akan menyalakan lilin.

841
01:00:57,111 --> 01:00:59,906
Saya tahu saya tidak akan kembali
ke sini lagi.

842
01:01:05,078 --> 01:01:05,912
Sekarang…

843
01:01:06,871 --> 01:01:08,998
baru-baru ini,

844
01:01:09,582 --> 01:01:13,127
saya dapat surat baharu
dari Bergen-Belsen,

845
01:01:14,128 --> 01:01:18,758
yang mengatakan Edith Lok tidak dijumpai.
Mereka meneliti rekod mereka.

846
01:01:18,841 --> 01:01:21,511
Tetapi mereka jumpa Edith Schwarz.

847
01:01:22,303 --> 01:01:24,347
Saya teringat pada satu ketika,

848
01:01:24,972 --> 01:01:28,017
kakak saya, Edith, memutuskan

849
01:01:28,601 --> 01:01:31,813
dia nak gunakan nama keluarga ibu saya,
tapi saya lupa.

850
01:01:31,896 --> 01:01:35,817
Selama ini, saya mencari Edith Lok.

851
01:01:36,984 --> 01:01:40,279
- Boleh awak cari nama orang Hungary…
- Orang Hungary?

852
01:01:41,614 --> 01:01:44,033
Mari kita cari sahaja. Okey.

853
01:01:45,201 --> 01:01:46,994
- Tidak menurut abjad.
- Ya?

854
01:01:50,540 --> 01:01:53,501
SCHWARZ, EDITH

855
01:02:04,762 --> 01:02:07,098
{\an8}Semasa kembali ke Bergen-Belsen,

856
01:02:07,181 --> 01:02:12,270
saya nak suami saya berdoa
bersama anak-anak saya dan saya,

857
01:02:13,229 --> 01:02:18,443
kerana kami akan mengebumikan Edith
secara simbolik.

858
01:02:18,526 --> 01:02:21,571
Perkuburan ini
tempat pengebumian semua orang

859
01:02:22,280 --> 01:02:25,533
yang dibawa ke blok tentera
selepas pembebasan.

860
01:02:26,284 --> 01:02:28,536
Kami menemui nama kakak awak.

861
01:02:29,537 --> 01:02:30,580
Dia mati di sini.

862
01:02:30,663 --> 01:02:33,332
Kami fikir pada 2 Jun 1945.

863
01:02:35,793 --> 01:02:37,920
Semua orang yang mati ketika itu

864
01:02:38,004 --> 01:02:40,923
dikebumikan di sini, secara bersebelahan.

865
01:02:47,555 --> 01:02:51,017
Hari ini hari teristimewa
dalam hidup saya.

866
01:02:52,143 --> 01:02:54,270
Akhirnya, pencarian ini telah tamat.

867
01:02:55,521 --> 01:02:59,317
Kini kami tahu apa yang berlaku
dan bila ia berlaku.

868
01:03:02,195 --> 01:03:04,906
Saya bawa buku doa ibu saya.

869
01:03:05,573 --> 01:03:07,950
Kami akan membacakan untuk awak,

870
01:03:08,034 --> 01:03:10,870
doa-doa yang tradisional

871
01:03:10,953 --> 01:03:13,790
dan menyalakan lilin ini
untuk memperingati awak.

872
01:03:14,499 --> 01:03:16,083
Kami mengingati awak,

873
01:03:17,710 --> 01:03:18,586
selamanya,

874
01:03:19,837 --> 01:03:21,005
selagi kami hidup.

875
01:04:14,433 --> 01:04:17,311
Namun ada ramai orang macam saya
di dunia ini,

876
01:04:18,020 --> 01:04:19,480
yang masih mencari,

877
01:04:21,232 --> 01:04:24,402
kerana bagi kami

878
01:04:25,361 --> 01:04:27,572
pembebasan bukan hari terakhir.

879
01:04:37,248 --> 01:04:40,167
Saya dapat pengumuman
bahawa saya telah dipilih

880
01:04:40,251 --> 01:04:42,253
untuk menerima biasiswa akademik

881
01:04:42,336 --> 01:04:45,548
ke Universiti Washington,
di bandar bernama "Seattle."

882
01:04:46,340 --> 01:04:49,594
Tiada orang beritahu saya
sebutan tepat ialah "Seattle."

883
01:04:50,428 --> 01:04:53,973
Saya ada tiket menaiki <i>SS Marine Falcon.</i>

884
01:04:54,974 --> 01:05:00,813
Saya letakkan beg galas saya di katil B-20
dan mereka umumkan waktu "chow."

885
01:05:00,897 --> 01:05:04,734
Saya tidak faham. Saya tidak kenal
perkataan bahasa Inggeris itu.

886
01:05:04,817 --> 01:05:06,611
Saya masuk barisan "chow."

887
01:05:06,694 --> 01:05:10,489
Kami dapat dulang logam yang besar.
Tentulah, ketika ini,

888
01:05:10,573 --> 01:05:14,118
saya masih asyik memikirkan
perasaan lapar.

889
01:05:14,994 --> 01:05:19,582
Kemudian, orang hebat ini melemparkan
makanan indah di atas dulang logam.

890
01:05:19,665 --> 01:05:21,083
Di hujung barisan,

891
01:05:21,834 --> 01:05:25,755
ada sebuah bakul anyaman rotan
penuh dengan buah oren.

892
01:05:26,339 --> 01:05:28,716
Sebuah lagi penuh dengan pisang.

893
01:05:29,216 --> 01:05:33,179
Ibu saya ajar saya buat benda betul.
Tetapi saya kebingungan.

894
01:05:33,262 --> 01:05:34,764
Ada seorang kelasi sasa,

895
01:05:35,306 --> 01:05:38,142
saya tanya dia,
"Tuan, saya mesti ambil pisang?

896
01:05:38,643 --> 01:05:40,311
Atau saya mesti ambil oren?"

897
01:05:41,145 --> 01:05:45,483
Dia kata, "Makanlah pisang
dan oren sesuka hati awak."

898
01:05:46,192 --> 01:05:47,860
Itulah syurga bagi saya.

899
01:05:49,320 --> 01:05:53,950
Saya suka bandar saya.
Ia kelihatan indah dan gembira.

900
01:05:55,451 --> 01:05:57,995
Saya mahu pergi ke sana buat kali pertama

901
01:05:58,079 --> 01:06:00,414
sejak saya keluar pada 1944.

902
01:06:00,498 --> 01:06:04,293
Lihat tanda itu, Robin.
Tertulis "Polyana" dalam bahasa Rusia.

903
01:06:04,919 --> 01:06:05,795
Nampak?

904
01:06:07,129 --> 01:06:09,090
Sungai mengalir di sebelah kanan.

905
01:06:09,173 --> 01:06:11,384
Kami selalu mandi di sini…

906
01:06:11,467 --> 01:06:14,887
Saya harap saya boleh cari
beberapa orang yang saya kenal

907
01:06:14,971 --> 01:06:16,472
sebelum Holocaust.

908
01:06:17,473 --> 01:06:19,976
{\an8}Mungkin saya boleh bercakap dengan mereka.

909
01:06:20,476 --> 01:06:22,561
{\an8}- Cendawan dalam balang. Nampak?
- Ya.

910
01:06:25,022 --> 01:06:28,985
Mungkin mereka boleh ceritakan
tentang kejadian semasa kami tiada.

911
01:06:44,125 --> 01:06:47,753
Seorang wanita ini, Mariska,
ingat datuk nenek saya,

912
01:06:47,837 --> 01:06:50,798
ayah saya, ibu saya dan saya.

913
01:06:50,881 --> 01:06:53,843
Saya teramat terkejut dia ingat saya.

914
01:06:55,845 --> 01:07:00,099
Saya amat takut
mereka menentang kepulangan saya,

915
01:07:00,683 --> 01:07:05,813
dan menuduh saya kembali
untuk rampas sesuatu daripada mereka.

916
01:07:06,856 --> 01:07:10,026
Saya ditanya dengan cara yang baik,

917
01:07:10,109 --> 01:07:15,239
sama ada saya mahu ambil hartanah saya
dan tinggal semula di sana.

918
01:07:15,322 --> 01:07:16,907
Saya menjawab tidak.

919
01:07:17,408 --> 01:07:21,078
Saya cuma mahu anak-anak saya
mengenali kampung halaman saya,

920
01:07:21,162 --> 01:07:25,291
dan saya mahu lihat tempat saya membesar
sekali lagi sebelum saya mati.

921
01:07:30,963 --> 01:07:33,382
Semasa pulang ke kampung halaman saya

922
01:07:34,258 --> 01:07:37,011
{\an8}dengan keluarga saya, anak saya,

923
01:07:37,970 --> 01:07:41,390
{\an8}dan membawa anak saya melihat-lihat
bandar cantik ini…

924
01:07:42,141 --> 01:07:46,228
Ke mana-mana saja kami pergi,
perkataan "Yahudi" tidak wujud.

925
01:07:46,729 --> 01:07:49,815
Dulu bangunan ini
ialah pusat komuniti Yahudi.

926
01:07:50,357 --> 01:07:53,611
Saya nak pergi ke kuil Yahudi,

927
01:07:53,694 --> 01:07:56,989
iaitu saumaah yang indah.

928
01:07:59,283 --> 01:08:01,660
Lihatlah, mereka biarkan saja…

929
01:08:01,744 --> 01:08:03,370
Ya Tuhanku.

930
01:08:03,454 --> 01:08:06,665
Kesan mereka terhadap bandar ini
memang membingungkan.

931
01:08:06,749 --> 01:08:09,126
Memang sukar dipercayai.

932
01:08:09,210 --> 01:08:11,087
Kami pergi ke kuil,

933
01:08:12,254 --> 01:08:15,549
dan saya jumpa seorang lelaki Yahudi.

934
01:08:15,633 --> 01:08:17,551
Dia juga di Auschwitz.

935
01:08:18,219 --> 01:08:20,471
Helo, awak boleh berbahasa Hungary?

936
01:08:21,639 --> 01:08:24,308
Selamat pagi. Awak dari sini?

937
01:08:24,391 --> 01:08:28,521
Saya dilahirkan di sini pada 1928.

938
01:08:28,604 --> 01:08:31,732
- Saya daripada keluarga Weinfeld.
- Weinfeld?

939
01:08:31,816 --> 01:08:38,572
Ayah saya ada kedai
di Laluan Tukang Kasut.

940
01:08:38,656 --> 01:08:41,367
Sudah tentu, ibu saya datang ke kuil ini.

941
01:08:41,450 --> 01:08:45,246
Bar Mitzvah saya diadakan di sini
semasa saya 13 tahun pada 1941.

942
01:08:45,746 --> 01:08:48,290
Kenapa awak tinggal di sini?

943
01:08:48,374 --> 01:08:53,879
Saya pulang dari Auschwitz

944
01:08:54,964 --> 01:08:56,715
pada 6 Jun 1945,

945
01:08:57,716 --> 01:09:01,053
dan beberapa hari kemudian,
sempadan ditutup.

946
01:09:01,137 --> 01:09:05,558
Kemudian dia bawa kami melihat-lihat kuil
dan dia jelaskan kepada kami

947
01:09:05,641 --> 01:09:08,227
bahawa kuil ini bukan lagi kuil Yahudi.

948
01:09:08,310 --> 01:09:11,981
{\an8}Pada zaman dahulu,
ada Bintang David di sini.

949
01:09:12,064 --> 01:09:14,108
{\an8}Apa yang mereka buat?

950
01:09:14,191 --> 01:09:18,154
{\an8}Mereka buat kuil ini jadi dewan konsert.

951
01:09:18,237 --> 01:09:22,283
{\an8}Mereka mengalihkan segalanya.

952
01:09:22,366 --> 01:09:24,952
Hati saya amat sakit melihat

953
01:09:25,619 --> 01:09:32,585
tempat suci ini ditukar
menjadi tempat hiburan.

954
01:09:34,712 --> 01:09:38,716
{\an8}Bahagian paling sukar
adalah pulang ke rumah saya.

955
01:09:38,799 --> 01:09:40,509
Ya Tuhanku!

956
01:09:43,846 --> 01:09:49,393
Pagar itu pagar yang asal.

957
01:09:49,935 --> 01:09:52,605
- Pintu masuk.
- Pintu masuk, ya.

958
01:09:54,815 --> 01:09:56,192
Rumah itu terabai.

959
01:09:57,067 --> 01:10:01,780
Rumah indah yang sentiasa
dijaga oleh ayah saya

960
01:10:01,864 --> 01:10:05,326
dan segalanya di sekitar dijaga rapi.

961
01:10:06,785 --> 01:10:08,329
- Rasanya dikunci.
- Tak.

962
01:10:08,412 --> 01:10:09,747
Tidak dikunci.

963
01:10:09,830 --> 01:10:11,957
- Ia tak terbuka.
- Boleh kita pergi?

964
01:10:12,041 --> 01:10:14,418
Ia tak terbuka.

965
01:10:14,501 --> 01:10:18,297
Ketika itu, saya berharap
saya tidak pernah nampak rumah itu.

966
01:10:29,183 --> 01:10:30,809
Salah seorang jiran

967
01:10:31,477 --> 01:10:36,190
yang masih kecil semasa kami diusir,
masih ada di kawasan itu.

968
01:10:37,858 --> 01:10:40,945
Syukurlah awak masih hidup.

969
01:10:45,032 --> 01:10:49,370
Percayalah, saya masih boleh ingat
segalanya seperti dulu.

970
01:10:49,453 --> 01:10:52,331
Isterinya orang Rusia,

971
01:10:52,414 --> 01:10:54,333
yang sangat bersimpati.

972
01:10:54,416 --> 01:10:56,502
Rumah awak sendiri…

973
01:10:57,294 --> 01:11:01,006
Sanggup mereka mengambil rumah orang lain?

974
01:11:01,090 --> 01:11:05,719
Banyak yang perlu diceritakan,
tetapi awak tahulah cakap orang…

975
01:11:05,803 --> 01:11:08,222
Lantai dan dinding bertelinga belaka.

976
01:11:08,305 --> 01:11:13,310
Dia takut untuk beritahu saya
tentang kejadian selepas kami diusir.

977
01:11:14,895 --> 01:11:21,652
Selepas kami ditangkap, adakah kalian
bercakap tentang perkara ini?

978
01:11:21,735 --> 01:11:28,492
Kami bersimpati atas nasib Klara.
Kami dengar dia mati dalam perjalanan.

979
01:11:28,575 --> 01:11:33,038
Tidak. Dia mati di sana.

980
01:11:33,122 --> 01:11:34,123
Kasihannya.

981
01:11:35,416 --> 01:11:38,085
Saya hanya pernah tengok dalam filem.

982
01:11:38,836 --> 01:11:42,965
Betulkah mereka bakar orang begitu?

983
01:11:43,048 --> 01:11:46,260
Kenyataan lebih teruk
daripada paparan dalam filem.

984
01:11:47,136 --> 01:11:49,430
Ketika itu, saya rasa sangat bertuah,

985
01:11:49,513 --> 01:11:54,184
kerana saya berpeluang untuk pulang
ke Amerika Syarikat, ke rumah saya.

986
01:11:57,521 --> 01:12:01,817
Saya simpan berlian itu
sepanjang kejadian itu.

987
01:12:02,401 --> 01:12:07,656
{\an8}Semasa saya bebas,
saya tidak bercakap tentang Holocaust,

988
01:12:07,740 --> 01:12:12,077
tetapi saya letakkan berlian itu
pada loket berbentuk titisan air mata,

989
01:12:12,161 --> 01:12:15,080
kerana saya menangis
setiap kali menyelamatkan berlian itu.

990
01:12:15,164 --> 01:12:18,667
Jadi, saya rasa air mata
sesuai sebagai loket berlian itu.

991
01:12:19,293 --> 01:12:22,338
Saya beritahu anak saya
berlian ini mesti diwariskan

992
01:12:22,421 --> 01:12:24,214
kepada setiap generasi,

993
01:12:24,298 --> 01:12:28,260
kepada anak gadis sulung dalam keluarga,
sehingga selamanya.

994
01:12:28,344 --> 01:12:29,511
…apa rasanya.

995
01:12:32,348 --> 01:12:35,392
Kelihatan bentuk
dan potongan berbeza-beza.

996
01:12:35,934 --> 01:12:38,103
Berlian ini sahaja,

997
01:12:39,646 --> 01:12:42,316
yang saya pegang
dan pernah dipegang oleh ibu saya.

998
01:12:45,819 --> 01:12:48,197
Saya tak tahu apa yang awak fikirkan…

999
01:12:48,280 --> 01:12:52,659
Saya sendiri sukar percaya
bahawa kehidupan saya sekarang begini.

1000
01:12:54,870 --> 01:13:01,126
Setelah dipilih oleh pengundi saya
di California yang ada 600,000 orang,

1001
01:13:01,794 --> 01:13:02,961
sembilan kali,

1002
01:13:03,796 --> 01:13:05,422
semuanya seperti mimpi.

1003
01:13:05,506 --> 01:13:06,882
Semuanya memberi saya

1004
01:13:07,800 --> 01:13:10,719
satu rasa tanggungjawab yang besar…

1005
01:13:10,803 --> 01:13:13,889
{\an8}Saya sahaja orang yang terselamat
dalam Holocaust

1006
01:13:13,972 --> 01:13:17,017
{\an8}yang juga dilantik
dalam Kongres Amerika Syarikat,

1007
01:13:17,768 --> 01:13:20,229
{\an8}saya bercakap bagi pihak
semua rakan sekerja saya,

1008
01:13:20,312 --> 01:13:22,564
{\an8}ahli Parti Republikan dan Demokrat,

1009
01:13:23,357 --> 01:13:28,070
{\an8}dan mahu meluahkan kemarahan
terhadap serangan pengganas terkini…

1010
01:13:28,153 --> 01:13:32,199
{\an8}Fokus utama hidup saya,
tentulah hak asasi manusia,

1011
01:13:33,033 --> 01:13:35,744
kerana saya yakin jalan ini yang benar

1012
01:13:36,495 --> 01:13:38,497
dalam dunia yang lebih bertamadun.

1013
01:13:39,498 --> 01:13:42,835
Saya dan isteri saya Annette
saling mengenali seumur hidup kami.

1014
01:13:43,669 --> 01:13:47,005
Sebagai kanak-kanak,
kami membesar di Budapest.

1015
01:13:48,340 --> 01:13:51,009
Kami telah berkahwin selama 47 tahun.

1016
01:13:52,386 --> 01:13:54,054
Kami ada dua anak perempuan,

1017
01:13:54,888 --> 01:13:57,558
yang sejak awal lagi memberitahu kami,

1018
01:13:57,641 --> 01:14:02,771
bahawa mereka merancang hadiah istimewa
untuk ibu bapa mereka.

1019
01:14:04,648 --> 01:14:08,694
Memandangkan keluarga kami lenyap,
mereka mahu bina keluarga besar.

1020
01:14:10,237 --> 01:14:15,409
Kami dikurniakan 17 orang cucu kesayangan,

1021
01:14:16,243 --> 01:14:18,203
dan merekalah tumpuan hidup kami.

1022
01:14:22,708 --> 01:14:27,754
Saya mahu dikenali
sebagai pendidik tentang Holocaust.

1023
01:14:28,464 --> 01:14:31,341
Jadi saya pergi ke Muzium Toleransi,

1024
01:14:31,425 --> 01:14:34,344
tempat saya mengasaskan
program santun masyarakat.

1025
01:14:34,887 --> 01:14:40,184
Saya berucap kepada kumpulan orang
yang datang ke muzium.

1026
01:14:40,684 --> 01:14:41,727
…pun wujud.

1027
01:14:42,603 --> 01:14:45,022
Beginilah, apabila perkara ini berlaku,

1028
01:14:45,105 --> 01:14:48,942
kita seakan-akan percaya
bahawa kita buat salah.

1029
01:14:49,026 --> 01:14:50,944
Kenapa mereka layan saya begini?

1030
01:14:51,028 --> 01:14:54,364
Saya rasa saya bertanggungjawab

1031
01:14:55,532 --> 01:14:59,661
untuk menyedarkan dunia
tentang perkara yang berlaku ketika itu.

1032
01:15:00,829 --> 01:15:03,457
Dulu saya rasa
bahasa saya tidak mencukupi.

1033
01:15:05,042 --> 01:15:10,380
Jika saya mahu bercerita
tentang pengalaman saya,

1034
01:15:10,881 --> 01:15:14,384
saya perlu bercakap
melalui satu perantara.

1035
01:15:15,135 --> 01:15:20,849
Kemudian saya mula membuat seni,
kerana seni menjangkaui batas kata-kata.

1036
01:15:23,435 --> 01:15:26,688
Saya nak permukaan berlapis-lapis.

1037
01:15:26,772 --> 01:15:29,149
Patut nampak macam dinding hancur,

1038
01:15:29,900 --> 01:15:33,779
seperti penuh dengan tampalan
berita hari semalam,

1039
01:15:34,279 --> 01:15:36,782
kerana orang mahu melupakan masa silam.

1040
01:15:36,865 --> 01:15:39,618
Orang mahu melupakan Holocaust.

1041
01:15:40,118 --> 01:15:42,788
Perkara yang memberi saya ketabahan ialah

1042
01:15:44,456 --> 01:15:45,624
keluarga,

1043
01:15:47,376 --> 01:15:49,503
yang saya dan suami saya telah bina.

1044
01:15:52,673 --> 01:15:54,299
Tiga orang anak kesayangan.

1045
01:15:55,008 --> 01:15:56,426
Dua orang menjadi rabai.

1046
01:15:57,302 --> 01:16:01,598
Anak perempuan kesayangan saya
sentiasa mengajar saya

1047
01:16:01,682 --> 01:16:04,017
tentang benda yang penting dalam hidup.

1048
01:16:06,186 --> 01:16:09,398
Suami saya penduduk Israel
generasi keempat.

1049
01:16:10,065 --> 01:16:12,067
Dia lelaki yang berbudi bahasa.

1050
01:16:12,150 --> 01:16:15,487
Dia membantu saya membina kehidupan.

1051
01:16:16,822 --> 01:16:19,575
{\an8}Lukisan ini ialah <i>Arbeit Macht Frei.</i>

1052
01:16:20,284 --> 01:16:23,078
Apabila anda baca tulisan pagar depan ini,

1053
01:16:23,161 --> 01:16:27,082
iaitu, <i>Arbeit macht frei…</i>

1054
01:16:27,165 --> 01:16:29,710
Seni saya sekarang tentang Holocaust,

1055
01:16:29,793 --> 01:16:33,672
kerana saya tiada memorial
untuk orang saya.

1056
01:16:34,381 --> 01:16:37,759
Saya tidak tahu mereka di mana.

1057
01:16:38,510 --> 01:16:43,432
Kenapa amat ramai ahli keluarga saya mati
dan ramai yang dibunuh?

1058
01:16:44,099 --> 01:16:47,978
Keluarga Basch hampir lenyap.
Kami telah tumbuh semula.

1059
01:16:49,938 --> 01:16:53,483
Jadi, apabila kami berkumpul,
ada ramai orang.

1060
01:16:54,943 --> 01:16:58,405
Ada kegembiraan
apabila duduk bersama keluarga saya

1061
01:16:58,488 --> 01:17:01,867
sambil merenungkan betapa hampirnya
saya dengan kematian,

1062
01:17:02,534 --> 01:17:05,621
tapi kini kami 11 atau 12 orang,
duduk bersama,

1063
01:17:06,121 --> 01:17:07,623
bergembira dalam hidup.

1064
01:17:07,706 --> 01:17:11,877
Kepuasan dalam hidup ini memang indah.

1065
01:17:15,505 --> 01:17:18,634
Pada suatu hari Ahad,
ada orang ketuk pintu saya

1066
01:17:19,134 --> 01:17:20,344
dan masuk ke dalam…

1067
01:17:20,427 --> 01:17:22,012
Saya pergi ke pintu.

1068
01:17:22,095 --> 01:17:25,807
Orang itu mengapit benda berbalut
surat khabar dengan lengannya.

1069
01:17:25,891 --> 01:17:28,310
Dia kata, "Awak Paul Parks?"
Saya kata, "Ya."

1070
01:17:28,393 --> 01:17:31,104
Dia kata, "Sudah beberapa tahun
kami cari awak.

1071
01:17:31,188 --> 01:17:35,442
Sekali-sekala orang cari awak. Kami mahu
cari awak." Saya kata, "Kenapa?"

1072
01:17:35,942 --> 01:17:41,698
Dia kata, "Seseorang yang dibebaskan
oleh kalian semua di Dachau ingat awak.

1073
01:17:42,616 --> 01:17:44,826
Dia mati beberapa tahun lalu.

1074
01:17:44,910 --> 01:17:47,621
Dia membuat <i>menorah</i> di kem itu.

1075
01:17:48,121 --> 01:17:50,457
Dia buat <i>menorah</i> daripada paku konkrit,

1076
01:17:50,540 --> 01:17:54,753
kemudian mengimpal dan menjalin
<i>menorah</i> itu semasa dia di kem.

1077
01:17:55,587 --> 01:17:58,131
Dia mahu awak ambil <i>menorah </i>itu.

1078
01:17:58,882 --> 01:18:02,010
Kami mencari awak
untuk menyerahkan <i>menorah </i>ini."

1079
01:18:02,094 --> 01:18:04,513
Dia beri saya satu <i>menorah</i> yang cantik.

1080
01:18:11,728 --> 01:18:14,439
Pembebasan seperti hadiah daripada dunia.

1081
01:18:15,440 --> 01:18:18,902
Kali itulah kali pertama
saya mengakui Tuhan semula,

1082
01:18:18,985 --> 01:18:22,072
bahawa Dia membantu saya
untuk sampai ke saat ini.

1083
01:18:22,155 --> 01:18:25,659
Saya tidak rasa Tuhan mencipta Holocaust.

1084
01:18:25,742 --> 01:18:31,915
Saya rasa Tuhan beri kita akal,
hati dan kehendak sendiri.

1085
01:18:32,749 --> 01:18:34,418
Terpulang pada manusia

1086
01:18:35,711 --> 01:18:38,296
untuk membuat pilihan dalam hidup.

1087
01:18:39,840 --> 01:18:43,385
Saya salahkan manusia, bukan Tuhan.

1088
01:18:43,468 --> 01:18:46,722
Saya tidak boleh jelaskan secara rasional,

1089
01:18:47,806 --> 01:18:51,351
secara emosi
atau secara intelek tentang Holocaust.

1090
01:18:52,227 --> 01:18:58,024
Saya tidak boleh mencari tempat

1091
01:18:59,025 --> 01:19:02,237
bagi kuasa yang lebih agung
dalam mimpi ngeri ini.

1092
01:19:02,320 --> 01:19:03,864
Kita orang jenis apa?

1093
01:19:04,823 --> 01:19:06,867
Apa buku yang mengajar kita?

1094
01:19:07,743 --> 01:19:10,954
Apa bezanya antara saya

1095
01:19:12,038 --> 01:19:13,331
dan budak lain?

1096
01:19:13,415 --> 01:19:15,167
Apakah ajaran Bible?

1097
01:19:17,711 --> 01:19:20,464
Apakah maksud semua ini?

1098
01:19:23,008 --> 01:19:26,553
Hitler masih tegar bersikap anti-Yahudi
sehingga akhir.

1099
01:19:27,137 --> 01:19:28,930
Dalam salah satu ucapan

1100
01:19:29,014 --> 01:19:31,725
{\an8}atau amaran terakhir kepada pengikutnya,

1101
01:19:32,726 --> 01:19:36,480
{\an8}dia suruh mereka meneruskan perang
menentang orang Yahudi.

1102
01:19:36,563 --> 01:19:40,901
{\an8}Dalam wasiatnya yang dilaksanakan
pada 29 April 1945,

1103
01:19:41,568 --> 01:19:46,072
dia berkata, "Yang paling penting,
saya menyuruh kerajaan

1104
01:19:46,156 --> 01:19:51,328
dan rakyat untuk menegakkan
undang-undang kaum sepenuhnya,

1105
01:19:51,953 --> 01:19:54,956
dan menentang tanpa belas kasihan

1106
01:19:55,707 --> 01:19:58,293
tukang racun semua negara,

1107
01:19:59,294 --> 01:20:01,463
{\an8}populasi Yahudi antarabangsa."

1108
01:20:35,372 --> 01:20:39,000
Holocaust perlu dianggap sebagai satu bab

1109
01:20:39,626 --> 01:20:43,255
dalam sejarah panjang
kekejaman manusia kepada manusia.

1110
01:20:45,799 --> 01:20:49,427
Kita tidak boleh mengabaikan diskriminasi

1111
01:20:50,011 --> 01:20:54,474
yang telah menimpa ramai orang
kerana kaum, warna kulit atau kepercayaan.

1112
01:20:55,016 --> 01:20:57,143
Kita tidak boleh abaikan perhambaan.

1113
01:20:57,227 --> 01:21:00,188
Kita tidak boleh mengabaikan
pembakaran ahli sihir.

1114
01:21:00,272 --> 01:21:04,192
Kita tidak boleh abaikan
pembunuhan orang Kristian pada zaman Rom.

1115
01:21:05,944 --> 01:21:08,697
Mungkin Holocaust ialah kemuncak

1116
01:21:09,948 --> 01:21:12,868
kepada kedahsyatan yang boleh berlaku

1117
01:21:13,535 --> 01:21:18,415
apabila manusia hilang integriti,

1118
01:21:18,498 --> 01:21:21,459
kepercayaannya terhadap
kesucian nyawa manusia.

1119
01:27:04,469 --> 01:27:06,471
Terjemahan sari kata oleh Nur Mohd