1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX
2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX
3
00:01:01,186 --> 00:01:04,438
MÉRIDA, MEXICODAG VAN DE DODEN
4
00:01:10,070 --> 00:01:13,031
In Mérida,op het schiereiland Yucatán...
5
00:01:13,115 --> 00:01:18,704
...vond de grootste rampuit de geschiedenis van de planeet plaats.
6
00:01:19,162 --> 00:01:22,416
Hier sloeg een asteroïde in.
7
00:01:23,125 --> 00:01:27,379
Dat gebeurde miljoenen jaren geleden,nog voor er mensen waren.
8
00:01:27,462 --> 00:01:32,217
Toch lijkt dit ritueel met vuurballenop een voorstelling van die gebeurtenis.
9
00:01:33,135 --> 00:01:37,222
De oude Maya's hadden er nietvan kunnen afweten.
10
00:01:42,394 --> 00:01:44,897
We weten nietwat er in de toekomst op ons afkomt.
11
00:01:44,980 --> 00:01:45,981
TSJELJABINSK, SIBERIË
12
00:01:46,064 --> 00:01:47,983
En ons zal vernietigen.
13
00:01:48,483 --> 00:01:52,154
Maar het zal eruitzienzoals deze vuurbal boven Siberië...
14
00:01:52,237 --> 00:01:54,239
...maar dan een stuk groter.
15
00:01:56,658 --> 00:01:59,411
De opnamesvan een eenvoudige dashboardcamera...
16
00:01:59,494 --> 00:02:01,788
...lijken net sciencefiction.
17
00:02:32,694 --> 00:02:34,905
Buitenaardse bezoekers...
18
00:02:34,988 --> 00:02:38,408
...uit de duisternis van het universumhebben ons bereikt.
19
00:02:38,492 --> 00:02:41,370
En ontelbaar veel anderezijn nog onderweg.
20
00:02:45,207 --> 00:02:46,834
WOLFE CREEK-KRATERWEST-AUSTRALIË
21
00:02:46,917 --> 00:02:49,461
Als er iets groots gaat gebeuren...
22
00:02:49,545 --> 00:02:53,215
...zal dat de lucht zelfs bij daglichtvolledig verlichten.
23
00:02:53,757 --> 00:02:56,844
Maar dat kan nog miljoenen jaren duren.
24
00:03:00,806 --> 00:03:04,309
In de loop der tijd is onze planeetdoor talloze meteorieten geraakt.
25
00:03:04,393 --> 00:03:08,063
De grote meteoroïden hebbencomplete landschappen veranderd.
26
00:03:08,939 --> 00:03:12,734
Maar ze hebben ookeen grote impact gehad op culturen.
27
00:03:14,069 --> 00:03:16,655
Een goed voorbeeld daarvanis de islamitische cultuur.
28
00:03:17,155 --> 00:03:19,491
Een eeuwenoude traditie...
29
00:03:19,575 --> 00:03:23,120
...zegt dat Godeen steen vanuit de hemel stuurde...
30
00:03:23,203 --> 00:03:27,374
...om Adam en Eva te begeleidennaar waar een altaar gebouwd moest worden.
31
00:03:29,209 --> 00:03:34,590
Op de plek van de meteorietwerd later de heilige stad Mekka gebouwd.
32
00:03:38,468 --> 00:03:41,597
MEKKA, SAUDI-ARABIË
33
00:03:41,680 --> 00:03:45,559
We zijn op de heiligste plekvan de islamitische wereld.
34
00:03:46,185 --> 00:03:48,187
In het midden staat de Kaäba.
35
00:03:48,687 --> 00:03:52,065
In de oostelijke hoek zit de Zwarte Steen.
36
00:03:52,649 --> 00:03:56,278
Al in pre-islamitische tijdenwerd de steen vereerd...
37
00:03:56,361 --> 00:04:01,825
...zeker 1000 jaarvoordat Mohammed de islam stichtte.
38
00:04:04,369 --> 00:04:08,207
De Zwarte Steen zit in 'n zilveren frame.
39
00:04:08,290 --> 00:04:11,251
Niemand mag hem analyseren...
40
00:04:11,335 --> 00:04:14,463
...maar het is vrijwel zekereen meteoriet.
41
00:04:18,759 --> 00:04:23,013
De islam is een religiemet 1,9 miljard volgelingen.
42
00:04:23,430 --> 00:04:28,602
Voor de bedevaartgangers isde Zwarte Steen een belangrijk relikwie.
43
00:04:29,102 --> 00:04:33,774
Het trekt jaarlijks miljoenen mensendie de steen willen aanraken en kussen.
44
00:04:35,692 --> 00:04:41,114
Als niet-moslim mogen wede heilige stad niet eens betreden.
45
00:04:41,823 --> 00:04:46,870
Daarom gebruiken we de opnamesdie een gelovige heeft gemaakt.
46
00:05:13,689 --> 00:05:18,277
Weer terug in de stiltevan de Australische woestijn.
47
00:05:21,238 --> 00:05:24,533
Clive Oppenheimervan de universiteit van Cambridge...
48
00:05:24,616 --> 00:05:29,121
...hielp ons op weg met deze filmen geeft me nu uitleg.
49
00:05:30,622 --> 00:05:35,294
Pas in 1947 ontdekten wetenschappersdit enorme gat in de grond.
50
00:05:35,377 --> 00:05:37,379
Het werd vanuit de lucht gezien.
51
00:05:37,921 --> 00:05:41,133
De krater heeft een diametervan een kilometer.
52
00:05:41,216 --> 00:05:46,388
Het werd gecreëerdtoen een stuk ijzerasteroïde...
53
00:05:47,097 --> 00:05:51,518
...zo groot als een slagschip en meteen snelheid van 15 km per seconde...
54
00:05:51,602 --> 00:05:53,812
...neerstortte op de aarde.
55
00:05:54,313 --> 00:06:00,194
De kraterwanden rondom het gatbestaan uit eeuwenoude stenen...
56
00:06:00,277 --> 00:06:03,447
...die door de impact werden verbrijzelden rondgeslingerd.
57
00:06:04,281 --> 00:06:10,329
De meteoroïde zelfging bijna volledig in rook op.
58
00:06:10,871 --> 00:06:17,169
In de woestijn rondom de kraterzijn slechts een paar fragmenten gevonden.
59
00:06:19,755 --> 00:06:21,840
Het patroonvan het uitgeworpen materiaal...
60
00:06:21,924 --> 00:06:26,094
...duidt erop dat de bolideuit die richting kwam.
61
00:06:26,929 --> 00:06:29,223
De temperatuur was zo hoog...
62
00:06:29,306 --> 00:06:32,059
...dat er een enormethermische pluim ontstond.
63
00:06:32,142 --> 00:06:34,937
Die klom omhoog door de atmosfeeren de stratosfeer...
64
00:06:35,020 --> 00:06:40,025
...waarna er over een groot gebiedgesmolten puin regende.
65
00:06:40,108 --> 00:06:46,448
De impact zelf genereerdeongelofelijk veel seismische energie.
66
00:06:46,532 --> 00:06:47,699
Enorme aardbevingen dus.
67
00:06:47,783 --> 00:06:50,452
We staan hier midden in de woestijn...
68
00:06:50,536 --> 00:06:56,750
...maar stel je eens voordat zoiets in een stad zou gebeuren.
69
00:06:56,834 --> 00:06:59,086
Dat zou desastreus zijn.
70
00:06:59,169 --> 00:07:02,881
Komt het maar zelden voordat een meteoriet inslaat?
71
00:07:02,965 --> 00:07:08,387
Er was een vrouwdie werd geraakt door een meteoriet...
72
00:07:08,470 --> 00:07:11,348
...die door het dak kwam.
73
00:07:11,431 --> 00:07:15,269
Ze werd geraakt terwijl zeop haar stoel tv zat te kijken.
74
00:07:15,352 --> 00:07:18,021
De Sylacauga-meteoriet.
75
00:07:18,897 --> 00:07:21,441
Ze overleefde het,maar had een ernstige kneuzing.
76
00:07:27,990 --> 00:07:32,411
Het landschap rondom de kraterziet er kil en akelig uit.
77
00:07:32,494 --> 00:07:35,956
Toch hebben hieraltijd Aboriginals gewoond.
78
00:07:37,165 --> 00:07:39,376
Veel van hen werken
79
00:07:39,459 --> 00:07:40,460
als kunstenaar.
80
00:07:40,544 --> 00:07:43,881
Zoals de mensenin de nabijgelegen gemeenschap Billiluna.
81
00:07:45,174 --> 00:07:49,887
Ze konden de impact van100.000 jaar geleden niet hebben gezien.
82
00:07:49,970 --> 00:07:52,139
Maar recentere gebeurtenissen...
83
00:07:52,222 --> 00:07:54,850
...kunnen een culturele herinneringhebben opgeroepen.
84
00:07:55,559 --> 00:08:00,314
Ze gebruiken de krater als patroonin hun tekeningen...
85
00:08:00,397 --> 00:08:02,482
...maar het zit dieper.
86
00:08:04,776 --> 00:08:06,653
We praten met Katie Darkie...
87
00:08:06,737 --> 00:08:09,781
...een van de beste kunstenaarsin de gemeenschap.
88
00:08:09,865 --> 00:08:12,242
Dit is een van jouw schilderijen, toch?
89
00:08:12,326 --> 00:08:13,744
Laten we dit eens bekijken.
90
00:08:17,456 --> 00:08:21,126
Wat zien we hier?Het is een prachtig schilderij.
91
00:08:21,210 --> 00:08:22,586
Dit is de zandheuvel.
92
00:08:23,754 --> 00:08:25,506
Dit is het gras.
93
00:08:25,589 --> 00:08:28,342
En er zijn geenkarnti. Geen aardappelen.
94
00:08:28,425 --> 00:08:29,426
KATIE DARKIEKUNSTENAAR
95
00:08:29,510 --> 00:08:32,429
Lang geleden zeiden de oude mensen...
96
00:08:34,847 --> 00:08:38,769
...dat er een man bij de beekjesop vogels ging jagen.
97
00:08:38,852 --> 00:08:43,857
Hij liep door de tunnel onder de rivier.
98
00:08:44,608 --> 00:08:46,151
Wij noemen het een beekje.
99
00:08:46,235 --> 00:08:48,946
Hij kwam er aan de andere kantvan de krater weer uit.
100
00:08:49,446 --> 00:08:54,618
Toen liep hij weer terugnaar waar hij vandaan kwam...
101
00:08:55,244 --> 00:08:56,495
...toen hij op jacht was.
102
00:08:57,955 --> 00:09:01,917
Wat zegt dit verhaalover hoe de krater werd gevormd?
103
00:09:02,000 --> 00:09:03,168
Wat is de oorsprong?
104
00:09:03,794 --> 00:09:07,381
In de wereld vankartiyawordt gezegd dat het een meteoriet was.
105
00:09:07,464 --> 00:09:10,926
Dat is het verhaal van witte mensen.-Van witte mensen.
106
00:09:11,009 --> 00:09:13,929
Anderen zeggendat er een ster in is gevallen.
107
00:09:15,222 --> 00:09:17,891
Maar onze vooroudersen oude mensen zeggen...
108
00:09:18,642 --> 00:09:21,353
...dat de regenboogslangin de krater viel.
109
00:09:22,062 --> 00:09:27,359
We hebben dus drie verschillende verhalen,maar ze zijn met elkaar verbonden.
110
00:09:28,902 --> 00:09:34,116
We gaan er vaak met de kinderen heen.Elk weekend gaan we daar kamperen.
111
00:09:34,199 --> 00:09:39,830
We voelen daar de aanwezigheidvan onze voorouders en familie.
112
00:09:40,330 --> 00:09:44,710
Ze houden ons veiligals we de krater bezoeken.
113
00:09:45,961 --> 00:09:47,963
Het is een heel bijzondere plek voor ons.
114
00:09:48,463 --> 00:09:51,216
En voor onze families.
115
00:10:30,047 --> 00:10:32,883
Meteorieten vallenop willekeurige plekken.
116
00:10:32,966 --> 00:10:36,845
In de Elzas in Frankrijk viel een grote.
117
00:10:39,014 --> 00:10:44,394
Deze meteoriet had een grote invloedop onze geschiedenis.
118
00:11:09,086 --> 00:11:12,130
In de verte ligt het dorpje Ensisheim.
119
00:11:12,548 --> 00:11:13,715
ENSISHEIMELZAS, FRANKRIJK
120
00:11:13,799 --> 00:11:17,636
In de 15e eeuw werd hierwereldgeschiedenis geschreven...
121
00:11:17,719 --> 00:11:21,431
...doordat het Habsburgse rijkhier werd gelegitimeerd...
122
00:11:21,515 --> 00:11:23,767
...door een vallende rots.
123
00:11:24,935 --> 00:11:27,771
Een gedenkteken markeert de locatie.
124
00:11:31,817 --> 00:11:34,778
Clive heeftprofessor Simon Schaffer meegenomen...
125
00:11:34,862 --> 00:11:38,365
...een collega van de universiteit.
126
00:11:38,448 --> 00:11:43,662
Historicus op het gebied van wetenschapen een van de weinige polyhistors.
127
00:11:44,621 --> 00:11:49,376
Wat gebeurde er op 7 november 1492?
128
00:11:49,960 --> 00:11:53,839
Op deze bijzondere dag...
129
00:11:53,922 --> 00:11:58,468
...verscheen er in het zuidoosteneen vuurbal in de lucht...
130
00:11:58,552 --> 00:12:03,223
...die met hoge snelheidvoorbij kwam gesuisd.
131
00:12:03,307 --> 00:12:08,729
Rond half 11 's ochtendsstortte die hier in dit veld neer.
132
00:12:09,188 --> 00:12:14,651
Volgens de meeste verslagenstond er slechts één persoon in het veld.
133
00:12:14,735 --> 00:12:16,069
Een herdersjongen.
134
00:12:16,153 --> 00:12:18,488
Hij zou een geweldig spektakelhebben gezien.
135
00:12:18,572 --> 00:12:24,244
Hij zag hoe een steen van ruim 130 kilohier neerstortte...
136
00:12:24,328 --> 00:12:26,872
...en hier een flink gat sloeg.
137
00:12:27,497 --> 00:12:30,792
7 november 1492...
138
00:12:30,876 --> 00:12:33,962
...de dag waarop deze steen hier viel...
139
00:12:34,046 --> 00:12:40,093
...was slechts een paar dagenna een andere historische gebeurtenis.
140
00:12:40,177 --> 00:12:43,722
De aankomst van Christoffel Columbusen zijn bemanning...
141
00:12:43,805 --> 00:12:47,017
...in de nieuwe wereld,in het Caribisch gebied.
142
00:12:48,101 --> 00:12:53,899
Dankzij Columbusgroeit er nu mais op dit veld.
143
00:12:53,982 --> 00:12:59,279
De Europese landbouwzag de plotselinge opkomst...
144
00:12:59,363 --> 00:13:02,866
...van gewassendie voorheen alleen in Amerika groeiden.
145
00:13:03,367 --> 00:13:07,287
De inslag van de steenwas zo belangrijk...
146
00:13:07,371 --> 00:13:11,834
...dat in sommige kroniekenover het jaar 1492...
147
00:13:11,917 --> 00:13:14,920
...alleen de Ensisheim-steenwordt genoemd.
148
00:13:15,003 --> 00:13:17,089
Columbus komt er niet in voor.
149
00:13:18,590 --> 00:13:23,595
De steen viel, misschien volgens Gods wenszoals sommigen dachten...
150
00:13:23,679 --> 00:13:30,102
...vlak bij een zeer belangrijk dorpjegenaamd Ensisheim in de Elzas.
151
00:13:30,185 --> 00:13:32,104
In die tijd was Ensisheim...
152
00:13:32,187 --> 00:13:38,318
...het hoofdkwartiervan het Oostenrijkse leger in deze regio.
153
00:13:38,402 --> 00:13:42,489
Binnen twee weken nadat de steenwas gevallen...
154
00:13:42,990 --> 00:13:46,076
...kwam de Oostenrijkse legeraanvoerder...
155
00:13:46,159 --> 00:13:50,581
...opperbevelhebber Maximiliaan,ook aan in het dorpje.
156
00:13:51,957 --> 00:13:56,295
Maar waarom viel die steen in hemelsnaamop deze plek op dat tijdstip?
157
00:13:56,378 --> 00:14:02,885
In hemelsnaam inderdaad,dat was de reden dat die steen hier viel.
158
00:14:03,510 --> 00:14:09,349
Bovennatuurlijke tekens warentoen berichten uit de hemel.
159
00:14:09,433 --> 00:14:15,647
Het was alsof God een e-mail stuurdenaar de onderdanen van Maximiliaan...
160
00:14:15,731 --> 00:14:18,066
...dat zijn heerschappijwas gerechtvaardigd.
161
00:14:18,150 --> 00:14:22,321
Hij zou zijn vijanden verslaanen de mensen moesten hem gehoorzamen.
162
00:14:22,404 --> 00:14:24,489
Waar haal jij je fascinatie vandaan?
163
00:14:24,948 --> 00:14:29,828
Wat ik nou echt bijzonder vindaan meteorieten...
164
00:14:29,912 --> 00:14:35,042
...is dat ze betekenis hebbenen van waarde zijn.
165
00:14:35,125 --> 00:14:40,005
Men dacht dat ze verwant waren...
166
00:14:40,088 --> 00:14:45,802
...aan andere zaken die uit de luchtvielen, zoals kikkers en bloed.
167
00:14:45,886 --> 00:14:48,472
Dus met plagen en andere rampen.
168
00:14:48,555 --> 00:14:53,185
Een meteoriet is een soort organisme...
169
00:14:53,268 --> 00:14:56,480
...een soort dier dat ons aanspreekt.
170
00:14:56,563 --> 00:15:00,192
Dat vind ik een krachtig en eloquent idee.
171
00:15:00,275 --> 00:15:06,281
Het ideedat meteorieten betekenis hebben...
172
00:15:07,157 --> 00:15:11,995
...en dat de mensheiddie betekenis moet zien te interpreteren.
173
00:15:13,038 --> 00:15:15,624
Simon Schaffer had...
174
00:15:15,707 --> 00:15:20,045
...nog wel acht uur kunnen vertellenzonder dat het saai zou worden.
175
00:15:20,128 --> 00:15:25,050
Maar we wilden de resten van de steenbekijken in het lokale museum.
176
00:15:26,093 --> 00:15:29,680
Het voelt onwerkelijk.Het brengt fantasieën naar boven.
177
00:15:31,682 --> 00:15:35,102
De burgemeester wilde ons begroeten.
178
00:15:35,185 --> 00:15:38,856
Naast hem staan vrienden van de meteoriet.
179
00:15:40,065 --> 00:15:43,986
Dit embleem is afkomstigvan een middeleeuws houtwerk.
180
00:15:44,570 --> 00:15:46,321
Je vindt het overal.
181
00:15:47,781 --> 00:15:53,537
Nu betekent het dat je moet denkenin eeuwen, zowel achteruit als vooruit.
182
00:15:54,872 --> 00:15:58,417
Hadden de ledenvan het genootschap van de steen...
183
00:15:58,500 --> 00:16:01,420
...een verre toekomst in gedachten?
184
00:16:02,129 --> 00:16:03,964
Wat denken ze?
185
00:16:04,548 --> 00:16:07,718
Welke grootse plannen hebben ze?
186
00:16:09,678 --> 00:16:12,806
Wat als de mensheid uitsterft?
187
00:16:14,016 --> 00:16:19,313
Wat laten we achter voor de astronautenvan een ver sterrenstelsel...
188
00:16:19,396 --> 00:16:24,276
...om te laten zien dat weeen gevallen kameraad niet achterlaten?
189
00:16:25,861 --> 00:16:30,616
Naast de steen zien we deze installatie.
190
00:16:36,330 --> 00:16:38,248
'Hoi, ik heet Jean'...
191
00:16:38,332 --> 00:16:42,503
...zegt het beeld in de hoopdat de aliens Frans spreken.
192
00:16:42,586 --> 00:16:44,379
'Ik ben een mijnwerker.
193
00:16:44,463 --> 00:16:47,508
En zo zag onze prachtige wereld eruit.'
194
00:16:49,510 --> 00:16:53,805
'Toen we in de sterrenhemel zagendat onze planeet gevaar liep...
195
00:16:54,223 --> 00:16:55,807
...namen we voorzorgsmaatregelen.
196
00:16:56,225 --> 00:17:00,103
We groeven tunnelsen maakten ondergrondse schuilplaatsen.
197
00:17:00,562 --> 00:17:04,441
We denken dat we hierwel een decennium kunnen overleven.
198
00:17:05,192 --> 00:17:07,528
Als er een grote vuurstorm komt...
199
00:17:07,611 --> 00:17:11,156
...weet ik zekerdat de mensheid kan overleven.
200
00:17:11,823 --> 00:17:15,035
Maar ik ben geen profeet.Ik ben slechts een mijnwerker.'
201
00:17:18,372 --> 00:17:20,958
'Ik wens je een goede afloopvan je bezoek.'
202
00:17:36,306 --> 00:17:37,307
OSLO, NOORWEGEN
203
00:17:37,391 --> 00:17:42,062
De volgende bestemmingis een groot stadion in het Noorse Oslo.
204
00:17:43,856 --> 00:17:48,485
Het is zo grootdat er een compleet voetbalveld in past.
205
00:17:49,945 --> 00:17:52,823
Maar wij zijn geïnteresseerd in het dak.
206
00:17:52,906 --> 00:17:56,785
En in deze man: Jon Larsen.
207
00:17:56,869 --> 00:18:00,163
De bekendste jazzmuzikant van Noorwegen.
208
00:18:01,206 --> 00:18:03,792
Maar als amateurwetenschapper...
209
00:18:03,876 --> 00:18:07,462
...is hij om een andere redenop dit enorme dak.
210
00:18:26,732 --> 00:18:29,610
Hoe is dit begonnen?Hoe heb je deze plek gevonden?
211
00:18:30,319 --> 00:18:33,780
Ik keek op Google Earth...
212
00:18:33,864 --> 00:18:37,451
...en ging op zoek naar het grootste dakdat ik kon vinden.
213
00:18:37,534 --> 00:18:42,539
Dit stadion was toen waarschijnlijkhet grootste van Oslo.
214
00:18:42,956 --> 00:18:45,542
Toen besefte ik...
215
00:18:46,502 --> 00:18:50,714
...dat kleine objecten naar beneden rollenen zich hier ophopen...
216
00:18:50,797 --> 00:18:52,716
...vlak bij de afvoer.
217
00:18:52,799 --> 00:18:56,428
We zien hier een hoop vuil...
218
00:18:56,512 --> 00:18:59,806
...maar daarinzitten kosmische stofdeeltjes.
219
00:19:00,516 --> 00:19:01,975
Hoe ben je hiermee begonnen?
220
00:19:02,059 --> 00:19:06,522
Je bent 40 jaar langeen succesvolle muzikant geweest.
221
00:19:07,105 --> 00:19:10,817
Hoe ben je hier op het dak verzeild?Wilde je aan je fans ontsnappen?
222
00:19:10,901 --> 00:19:14,780
Nee, ik heb altijd al stenen verzamelden een interesse in geologie gehad.
223
00:19:14,863 --> 00:19:17,950
Dat is al mijn hele leven mijn hobby.
224
00:19:18,033 --> 00:19:23,789
Tien jaar geleden,toen ik buiten aan het ontbijt zat...
225
00:19:23,872 --> 00:19:28,627
...ontdekte ik op mijn tafeleen glanzende, zwarte stip...
226
00:19:28,710 --> 00:19:31,505
...die er twee seconden eerdernog niet was.
227
00:19:31,588 --> 00:19:33,423
Ik pakte hem op met mijn vinger.
228
00:19:33,507 --> 00:19:39,680
Met mijn ervaring als mineraloogwist ik dat het een kleine steen was.
229
00:19:40,264 --> 00:19:45,602
We dachten: waar komt het vandaan?Uit de ruimte? Ik weet het niet.
230
00:19:45,686 --> 00:19:49,815
Maar toen ging ik googelenen ontdekte ik...
231
00:19:49,898 --> 00:19:56,405
...dat er vreemde, kleinestofdeeltjes bestaan: micrometeorieten.
232
00:19:56,488 --> 00:19:57,614
Toen was de beer los.
233
00:19:57,698 --> 00:20:02,494
En jij denkt die deeltjes hier te vinden.Wat voor apparatuur heb je daarvoor nodig?
234
00:20:03,203 --> 00:20:05,289
Mijn belangrijkste wapen is deze magneet.
235
00:20:05,372 --> 00:20:10,961
Ik gebruik deze magneetomdat micrometeorieten magnetisch zijn.
236
00:20:11,044 --> 00:20:17,593
Eerst stop ik de magneet in een klein,afsluitbaar zakje ter bescherming.
237
00:20:18,635 --> 00:20:20,929
Met de haak kan ik dan handig...
238
00:20:21,013 --> 00:20:25,934
Het is fantastisch dat Jon Larsenmet zulk eenvoudig materiaal...
239
00:20:26,018 --> 00:20:29,646
...een volledig nieuwe tak van wetenschapheeft gecreëerd.
240
00:20:30,022 --> 00:20:33,275
Dit deel gebruik ik voor de monsterafname.
241
00:20:33,358 --> 00:20:35,694
Ik houd het op deze manier bij de grond.
242
00:20:37,070 --> 00:20:42,201
Zware deeltjes rollen naar benedenen blijven liggen in 't zwaarste gedeelte.
243
00:20:42,993 --> 00:20:46,830
Dit zijn misschienmicroscopisch kleine magnetische deeltjes.
244
00:20:47,372 --> 00:20:49,791
Ik bekijk die straks onder de microscoop.
245
00:20:49,875 --> 00:20:53,754
Door hoeveel van die kosmische deeltjeswordt de aarde elke dag geraakt?
246
00:20:53,837 --> 00:20:55,297
Weten we dat?
247
00:20:55,380 --> 00:20:57,799
Ja, ongeveer 100 metrische ton.
248
00:20:57,883 --> 00:21:04,181
Twee vrachtwagens vol zand die elke dagkosmisch stof over de aarde strooien.
249
00:21:04,264 --> 00:21:08,101
Maar dat is slechts één klein deeltje...
250
00:21:08,185 --> 00:21:11,855
...per vierkante meter per jaar.-Dus...
251
00:21:12,314 --> 00:21:14,942
En deze deeltjes zijn boodschappers?
252
00:21:15,025 --> 00:21:17,861
Dit leek meeen specifiek bericht voor jou.
253
00:21:17,945 --> 00:21:19,029
Ja, voor mij wel.
254
00:21:19,112 --> 00:21:22,824
Dit zijn de oudste deeltjes die er zijn.
255
00:21:23,408 --> 00:21:25,202
Niets heeft zo ver gereisd.
256
00:21:25,285 --> 00:21:29,331
Als ik een micrometeoriet oppakmet mijn vinger...
257
00:21:30,082 --> 00:21:34,127
...is er niemand andersdie ooit iets ouders heeft aangeraakt.
258
00:21:34,211 --> 00:21:38,465
Het is alsof je de eeuwigheidin de ogen kijkt.
259
00:21:38,549 --> 00:21:44,513
Het is de as van een vorige generatievan dode sterren.
260
00:21:45,055 --> 00:21:49,268
Er zit dus een geschiedenis aan vastdie teruggaat tot de oerknal.
261
00:21:52,187 --> 00:21:53,897
Dit is Jan Braly Kihle...
262
00:21:53,981 --> 00:21:59,611
...een geoloog die de monsters van Jonanalyseert met een microscoop.
263
00:21:59,695 --> 00:22:02,072
Hij was geweldig verkleed als Wyatt Earp.
264
00:22:02,614 --> 00:22:04,199
Hij is geboren in Texas.
265
00:22:05,158 --> 00:22:06,660
Maar er zit meer achter.
266
00:22:07,286 --> 00:22:09,913
Hij heeft vier keer kanker overleefd...
267
00:22:09,997 --> 00:22:14,793
...twee daarvan terminaal, zegt hij.
268
00:22:15,711 --> 00:22:19,089
Om een bijdrage te leverenaan kankeronderzoek...
269
00:22:19,173 --> 00:22:24,052
...helpt hij nu bijbaanbrekende nieuwe kankerbehandelingen.
270
00:22:24,553 --> 00:22:25,971
Dit is de onderwereld.
271
00:22:26,054 --> 00:22:29,808
Hier proberen wede fotografische documentatie te maken.
272
00:22:30,601 --> 00:22:32,936
Dit is Jan Kihle, mijn vriend.
273
00:22:33,020 --> 00:22:39,610
Jarenlang hebben we samen micrometeorietenin hoge resolutie en kleur vastgelegd...
274
00:22:40,110 --> 00:22:44,948
...met een vergrotingdie je nergens anders ter wereld vindt.
275
00:22:45,866 --> 00:22:47,659
Hoeveel vergroting?
276
00:22:47,743 --> 00:22:52,289
Deze deeltjes zijn zo kleindat je ze met het blote oog amper ziet.
277
00:22:52,372 --> 00:22:57,127
We moeten 2000of zelfs 3000 keer inzoomen.
278
00:22:57,544 --> 00:23:00,964
De originele fotoheeft een diagonaal van een meter.
279
00:23:01,048 --> 00:23:02,132
Dat hebben we nodig.
280
00:23:02,549 --> 00:23:04,718
Iedereen zei dat dit onmogelijk was...
281
00:23:04,801 --> 00:23:07,596
...en nu hebben weeen nieuwe tak van wetenschap.
282
00:23:07,679 --> 00:23:12,309
Je weet nog wat voor feedbackwe kregen van collega's.
283
00:23:12,392 --> 00:23:14,645
Ze lachten zich kapot...
284
00:23:14,728 --> 00:23:17,689
...toen ze ons vroegen:'Wat ga je doen?
285
00:23:18,148 --> 00:23:20,192
Iedereen weet dat dat onmogelijk is.
286
00:23:20,275 --> 00:23:24,488
De signaal-ruisverhoudingis groter dan één op een miljard.
287
00:23:24,571 --> 00:23:25,739
Doe je best.'
288
00:23:27,241 --> 00:23:29,868
Was je daardoor gekwetst?
289
00:23:29,952 --> 00:23:33,330
Natuurlijk niet.Zo werkt de wetenschap nu eenmaal.
290
00:23:33,413 --> 00:23:37,042
Het gaat niet om gevoelens,maar om nieuwsgierigheid.
291
00:23:37,668 --> 00:23:39,962
Dit is van eerder vandaag.
292
00:23:40,754 --> 00:23:43,799
Als we die textuur zien,weten we...
293
00:23:43,882 --> 00:23:48,136
...dat het om een micrometeoriet gaaten niet een industrieel deeltje.
294
00:23:48,220 --> 00:23:50,264
Het is nu heel wazig.
295
00:23:50,347 --> 00:23:52,432
Kunnen we er een foto van nemen?
296
00:23:54,726 --> 00:23:55,811
Als we nou...
297
00:23:55,894 --> 00:24:00,148
Als we te enthousiast zijn,zorgt onze hartslag voor storingen.
298
00:24:00,232 --> 00:24:01,275
Dat kan dus niet.
299
00:24:01,358 --> 00:24:04,069
We moeten de ruimte verlatenals we de foto's maken.
300
00:24:04,778 --> 00:24:07,406
Waar komen deze deeltjesüberhaupt vandaan?
301
00:24:07,489 --> 00:24:10,617
Dat is een goede vraag.We weten het antwoord niet.
302
00:24:11,118 --> 00:24:13,203
Ze komen natuurlijk uit de ruimte.
303
00:24:13,287 --> 00:24:15,706
Sommige komen uit de planetoïdengordel.
304
00:24:15,789 --> 00:24:17,916
Andere zijn afkomstig uit kometen.
305
00:24:18,417 --> 00:24:23,839
Maar het kunnen ook deeltjes zijnuit andere sterrenstelsels.
306
00:24:24,673 --> 00:24:27,759
We weten niet de oorsprongvan elk afzonderlijk deeltje.
307
00:24:28,343 --> 00:24:29,803
Het is fantastisch.
308
00:24:29,887 --> 00:24:35,726
Elke dinsdag brengt Jon nieuw materiaalen dan staan we weer versteld.
309
00:24:35,809 --> 00:24:37,895
Alsof je weer een kind bent.
310
00:24:37,978 --> 00:24:41,857
Deze kleine deeltjeszweven eenzaam rond in de ruimte.
311
00:24:41,940 --> 00:24:46,820
Sommige zijn nooit onderdeel geweestvan een groter geheel...
312
00:24:46,904 --> 00:24:52,284
...zoals het begin van een kleine planeetin de planetoïdengordel.
313
00:24:52,743 --> 00:24:56,788
Het is kosmisch stof.In de kosmos is stof de valuta.
314
00:24:57,289 --> 00:25:01,293
Hier bovenaanzie je een nikkel-ijzerlegering.
315
00:25:02,920 --> 00:25:07,633
Hier zien we dat kristallisatiebegint plaats te vinden.
316
00:25:07,716 --> 00:25:09,593
Het begon met slechts wat glas.
317
00:25:10,552 --> 00:25:13,013
En nu wordt het olivijnkristal.
318
00:25:13,722 --> 00:25:18,227
Aan de buitenkantzien we een kleine rand van ijzersulfide.
319
00:25:18,310 --> 00:25:21,355
Het lijkt neteen ijzige exoplaneet.
320
00:25:21,438 --> 00:25:22,898
Net pakijs inderdaad.
321
00:25:22,981 --> 00:25:25,651
Met afbrekende ijsbergen.
322
00:25:25,734 --> 00:25:28,153
Ik vind vooral dit interessant.
323
00:25:28,237 --> 00:25:34,117
Het had een hele hoge temperatuurtoen het door de atmosfeer vloog.
324
00:25:34,201 --> 00:25:36,453
Aan de voorzijde, dus daarboven.
325
00:25:36,537 --> 00:25:40,082
In die richting bewoog het deeltjein de atmosfeer van de aarde.
326
00:25:40,165 --> 00:25:45,337
Toen het deeltje begon af te remmen,werd de metalen kern naar voren geduwd.
327
00:25:45,420 --> 00:25:49,049
Door de inertie.
328
00:25:49,508 --> 00:25:53,929
Dat creëert een heuveltjevooraan het deeltje.
329
00:25:54,763 --> 00:25:58,475
Vooraan zien weweer die typische nikkel-ijzerlegering.
330
00:25:58,559 --> 00:26:04,147
Ondanks dat we al 2500 deeltjeshebben verzameld...
331
00:26:04,231 --> 00:26:05,858
...is er geen een hetzelfde.
332
00:26:06,817 --> 00:26:11,989
Dus als je de micrometeorietenen stofdeeltjes leert kennen...
333
00:26:12,072 --> 00:26:16,702
...zie je dat ze heel anders zijndan de aardse deeltjes.
334
00:26:16,785 --> 00:26:21,164
Ze zijn met hypersnelheidhierheen gekomen...
335
00:26:21,248 --> 00:26:26,503
...50 keer sneller dan een kogelen onder helse temperaturen.
336
00:26:26,587 --> 00:26:29,506
Het resultaat zijn schatten uit de ruimte.
337
00:27:08,253 --> 00:27:13,509
De prachtige, vreemde deeltjesdie we zagen, zijn pas het begin.
338
00:27:13,592 --> 00:27:15,219
Zo ziet het patroon eruit.
339
00:27:16,094 --> 00:27:19,556
Hou jij het vast?Dan loop ik naar het bord en...
340
00:27:19,640 --> 00:27:22,476
Het patroondat hier wordt geprojecteerd...
341
00:27:22,559 --> 00:27:26,480
...is bewijs voor ietswat ondenkbaar werd geacht.
342
00:27:26,563 --> 00:27:30,108
Het gaat om materiemet een kristalstructuur...
343
00:27:30,192 --> 00:27:32,945
...die niet voor mogelijk werd gehouden.
344
00:27:33,028 --> 00:27:35,489
Zogenaamde quasikristallen.
345
00:27:36,281 --> 00:27:40,369
Dit is de man die de onmogelijkheidniet wilde accepteren.
346
00:27:40,827 --> 00:27:46,750
Paul Steinhardt is een wereldberoemdekosmoloog aan Princeton.
347
00:27:46,834 --> 00:27:52,881
Je vond bewijs vooreen natuurlijk gevormd quasikristal...
348
00:27:52,965 --> 00:27:55,259
...in een meteoriet uit de ruimte.
349
00:27:55,342 --> 00:27:57,261
Wat is een quasikristal?
350
00:27:58,387 --> 00:28:02,891
Een quasikristal is een vorm van materiedie onmogelijk werd geacht.
351
00:28:03,392 --> 00:28:07,145
Honderden jaren dachten webewezen te hebben dat het onmogelijk was.
352
00:28:08,230 --> 00:28:12,067
Nu weten we dat het mogelijk is...
353
00:28:12,150 --> 00:28:14,611
...en lang geledenin de ruimte is gevormd...
354
00:28:14,695 --> 00:28:16,280
...veel eerder dan we dachten.
355
00:28:16,363 --> 00:28:17,990
Laten we simpel beginnen.
356
00:28:18,824 --> 00:28:21,660
Kristallen volgen een geordend patroon...
357
00:28:21,743 --> 00:28:24,413
...net zoals de tegels van een badkamer.
358
00:28:24,496 --> 00:28:27,374
Oké.-Gewoon vierkantjes.
359
00:28:27,457 --> 00:28:30,169
Vierkante tegeltjespassen perfect.
360
00:28:30,252 --> 00:28:35,465
Maar de symmetrie van een vijfhoekvormt een probleem.
361
00:28:35,924 --> 00:28:38,177
Even deze kant op.
362
00:28:38,677 --> 00:28:40,095
En...
363
00:28:40,512 --> 00:28:42,264
Ik zie al wat het probleem is.
364
00:28:42,347 --> 00:28:44,183
Zie je wat er gebeurt?
365
00:28:44,266 --> 00:28:47,436
Er is nu een lege ruimte,dus moeten we een keuze maken.
366
00:28:47,519 --> 00:28:49,313
We kunnen die niet opvullen.
367
00:28:49,396 --> 00:28:51,023
Het past hier of hier.
368
00:28:51,106 --> 00:28:53,192
Het is onmogelijk om...
369
00:28:54,401 --> 00:28:58,280
Atomen haten lege ruimtes.Als je bij echte atomen openingen maakt...
370
00:28:58,363 --> 00:29:00,490
...gaan ze bewegenom die lege ruimte te vullen.
371
00:29:00,574 --> 00:29:04,077
Vijfvoudige symmetriewas niet mogelijk bij materie.
372
00:29:04,536 --> 00:29:09,208
Maar quasikristallenzijn nog complexer en mysterieuzer.
373
00:29:10,083 --> 00:29:13,545
Laten we een patroonvan een quasikristal bekijken...
374
00:29:13,629 --> 00:29:16,298
...zodat we er een indruk van krijgen.
375
00:29:16,381 --> 00:29:20,677
Deze tegels op tafelzijn een goed voorbeeld.
376
00:29:20,761 --> 00:29:25,098
Als je goed kijkt,zie je dat er twee vormen zijn gebruikt.
377
00:29:25,641 --> 00:29:26,808
Kippen.
378
00:29:27,684 --> 00:29:30,145
Het lijkt een kinderpuzzel...
379
00:29:30,229 --> 00:29:33,315
...maar er zit ingenieuze wiskunde achter.
380
00:29:34,316 --> 00:29:38,487
Sir Roger Penroseontdekte dit patroon in de jaren 70.
381
00:29:39,363 --> 00:29:43,367
Een wiskundige en soms ook kosmoloog.
382
00:29:44,201 --> 00:29:47,412
Het is verbluffenddat een patroon van quasikristallen...
383
00:29:47,496 --> 00:29:48,997
DARB-E-IMAM-SCHRIJNISFAHAN, IRAN
384
00:29:49,081 --> 00:29:51,708
...te vinden isin een schrijn in Isfahan in Iran.
385
00:29:52,167 --> 00:29:56,964
Zonder enige kennis vande achterliggende wiskundige principes...
386
00:29:57,047 --> 00:30:00,092
...hebben ze meer dan 500 jaar geleden...
387
00:30:00,175 --> 00:30:04,596
...het probleemvan vijfvoudige symmetrie al opgelost.
388
00:30:05,597 --> 00:30:06,807
Daar gaan we.
389
00:30:09,226 --> 00:30:10,352
Ik moet je waarschuwen...
390
00:30:10,435 --> 00:30:12,563
De waarschuwing was terecht.
391
00:30:13,021 --> 00:30:16,733
Het wordt nu zo ingewikkeld...
392
00:30:16,817 --> 00:30:20,279
...dat we je niet zullen doodgooienmet de details.
393
00:30:20,737 --> 00:30:22,239
Een voorbeeld is genoeg.
394
00:30:22,948 --> 00:30:27,911
In plaats van één icosaëder,hebben we een icosaëder van icosaëders.
395
00:30:28,495 --> 00:30:33,375
We zeiden: 'Zo bouwen we iets naar buiten,waarbij de structuur behouden blijft.'
396
00:30:34,042 --> 00:30:35,252
Maar er was een probleem.
397
00:30:35,961 --> 00:30:38,964
Dit model heeft het probleem opgelost.
398
00:30:39,047 --> 00:30:41,967
Het vertegenwoordigt een quasikristal.
399
00:30:42,050 --> 00:30:44,052
...en je kunt alleen dit vlak maken...
400
00:30:44,136 --> 00:30:47,848
Nu wil Steinhardtdit kristal in de natuur vinden.
401
00:30:50,225 --> 00:30:53,353
Je ging veldwerk doen in Kamtsjatka.
402
00:30:53,437 --> 00:30:55,606
De inspiratie kwam vastvan het theoretische...
403
00:30:55,689 --> 00:30:57,524
Ja, ik was geïnspireerd door dit model.
404
00:30:57,608 --> 00:30:58,901
Met het model wordt gezegd:
405
00:30:58,984 --> 00:31:02,779
'Als de atomen krachten hebbenzoals deze vergrendelingen...
406
00:31:02,863 --> 00:31:05,324
...moeten ze wel deze structuur hebben.'
407
00:31:05,407 --> 00:31:06,950
Toen dacht ik meteen:
408
00:31:07,034 --> 00:31:11,413
is het mogelijk dat de natuur al voor onseen quasikristal heeft gemaakt?
409
00:31:11,496 --> 00:31:16,627
Toen begon de decennialange zoektochtnaar een natuurlijk gevormd quasikristal.
410
00:31:17,169 --> 00:31:21,882
We kwamen uit bij Luca Bindi,een mineraloog uit Florence.
411
00:31:21,965 --> 00:31:25,802
Hij had in zijn museumeen klein monster...
412
00:31:26,303 --> 00:31:28,889
...van een complexe steen.
413
00:31:28,972 --> 00:31:32,226
Binnenin zat een klein quasikristal.
414
00:31:32,976 --> 00:31:39,274
Toen we dat monster bestudeerden,dachten we dat het een meteoriet was.
415
00:31:39,358 --> 00:31:44,655
Maar om dat te bewijzen, moesten we wetenwaar de steen vandaan kwam.
416
00:31:44,738 --> 00:31:47,616
Daarvoor hadden weeen groter monster nodig.
417
00:31:48,158 --> 00:31:51,203
Dus gingen Paul Steinhardten Luca Bindi...
418
00:31:51,286 --> 00:31:54,915
...naar het meest oostelijke puntjevan Rusland.
419
00:31:54,998 --> 00:31:56,959
Vlak bij de Beringstraat.
420
00:31:59,878 --> 00:32:04,091
De rode markering toont de locatievan de meteorietfragmenten.
421
00:32:05,008 --> 00:32:09,763
Ze werden gevonden bij een beekjegenaamd Listvenitovyi.
422
00:32:10,180 --> 00:32:12,099
Niemand had daar ooit van gehoord.
423
00:32:13,141 --> 00:32:18,438
Aan de expeditie namen ledenvan het originele Russische team mee...
424
00:32:18,522 --> 00:32:22,317
...die decennia eerderhet eerste monster hadden gevonden.
425
00:32:36,874 --> 00:32:39,918
Ze moesten zich een weg banendoor onbekend terrein.
426
00:32:40,002 --> 00:32:42,921
Dat was nieuw voor Paul Steinhardt.
427
00:32:43,005 --> 00:32:49,636
Zijn ervaring in de buitenluchtwas beperkt tot de tuinen van Princeton.
428
00:33:00,397 --> 00:33:03,817
Hij werd geplaagd door een zwerm muggen.
429
00:33:04,318 --> 00:33:07,696
Hier zien we hem met een muggennetom zijn hoofd.
430
00:33:08,280 --> 00:33:10,365
Zijn nachten waren onrustig.
431
00:33:10,782 --> 00:33:15,370
Beren bleven niet beperkttot zijn nachtmerries.
432
00:33:16,622 --> 00:33:20,584
Hun zoektocht naar meteorietfragmentenwierp zijn vruchten af.
433
00:33:21,710 --> 00:33:25,172
Hun eerste bevindingen waren veelbelovend.
434
00:33:26,215 --> 00:33:30,344
Nu konden Bindi en Steinhardteindelijk vieren.
435
00:33:30,427 --> 00:33:35,307
Maar ze wisten nietof er quasikristallen aanwezig waren.
436
00:33:37,351 --> 00:33:41,647
Het röntgendiffractiepatroonvan de nieuwe monsters...
437
00:33:41,730 --> 00:33:44,900
...lieten het onmogelijk geachte zien:vijfvoudige symmetrie.
438
00:33:44,983 --> 00:33:49,363
Het bewijs dat er quasikristallenin de meteoriet zaten.
439
00:33:49,446 --> 00:33:52,199
Hoe voelde je je toen je dit zag?
440
00:33:52,950 --> 00:33:56,662
Het was alsof de tijd stilstond.
441
00:33:58,247 --> 00:33:59,248
Alsof...
442
00:34:00,832 --> 00:34:04,336
Toen ik dit beeld zag, wist ik meteen...
443
00:34:04,419 --> 00:34:09,424
...dat we hadden bereiktwat we decennialang wilden bereiken.
444
00:34:09,507 --> 00:34:13,762
We konden verifiërendat dit quasikristal...
445
00:34:13,846 --> 00:34:17,516
...op natuurlijke wijzeen in de ruimte was gevormd.
446
00:34:17,599 --> 00:34:19,016
CENTRUM VOOR METEORIETSTUDIE
447
00:34:19,101 --> 00:34:22,312
We laten de mysterieuze wereldvan materie achter ons...
448
00:34:22,771 --> 00:34:27,525
...en richten onze pijlenop wat meer gewone stenen.
449
00:34:27,609 --> 00:34:30,070
We hebben hier een kleefmat.
450
00:34:31,905 --> 00:34:36,534
Arizona State Universityheeft een grote verzameling.
451
00:34:36,618 --> 00:34:39,329
Anders komt er vuil van buitenin de schone kluis.
452
00:34:39,413 --> 00:34:42,666
Er stonden ons wilde verhalen te wachten.
453
00:34:42,748 --> 00:34:45,752
Zet je voeten op de matom het vuil eraf te halen.
454
00:34:45,835 --> 00:34:46,670
Oké.
455
00:34:46,753 --> 00:34:49,464
Laurence Garvie,de curator, begeleidde ons.
456
00:34:49,547 --> 00:34:53,927
Er is een positieve druk,zodat er schone lucht blijft binnenkomen.
457
00:34:54,011 --> 00:34:55,637
Vuil eraf? Mooi.
458
00:34:55,721 --> 00:34:59,308
We worden ook continu gefilmd.Even lachen naar de camera.
459
00:34:59,933 --> 00:35:05,355
Het belangrijkstein een meteorietcentrum zoals dit...
460
00:35:05,439 --> 00:35:08,734
...is om de meteorietenzo schoon mogelijk te houden.
461
00:35:08,817 --> 00:35:10,694
Meestal houden we onszelf schoon.
462
00:35:10,777 --> 00:35:13,822
Hier beschermen we de monsterstegen het vet van onze vingers.
463
00:35:13,906 --> 00:35:16,700
Wil je handschoenen aandoen?Dan doe ik dat ook.
464
00:35:16,783 --> 00:35:23,123
Ik wil je een spectaculaire meteorietlaten zien, die een paar weken terug viel.
465
00:35:23,207 --> 00:35:24,875
Hij kwam terecht in Costa Rica.
466
00:35:24,958 --> 00:35:28,962
De meteoriet zit volorganische samenstellingen.
467
00:35:29,046 --> 00:35:30,464
Dat is belangrijk.
468
00:35:30,547 --> 00:35:35,636
Dat vertelt ons wat over het zonnestelselen hoe het leven hier is ontstaan.
469
00:35:35,719 --> 00:35:39,223
Ik heb de monsters hierin deze speciale kasten.
470
00:35:39,306 --> 00:35:40,849
Dit zijn stikstofkasten.
471
00:35:40,933 --> 00:35:43,018
We hebben droge stikstof.
472
00:35:43,101 --> 00:35:46,605
Dat is belangrijk.Er stroomt droge stikstof in de kasten.
473
00:35:46,688 --> 00:35:51,401
Als ik de kast open,hoor je de stikstof stromen.
474
00:35:51,485 --> 00:35:53,612
Deze meteorieten zijn nu veilig.
475
00:35:53,695 --> 00:35:56,740
Er komt geen water of zuurstof bij.
476
00:35:56,823 --> 00:36:00,994
Dit is beste opslagmethode die we hebben.-Is dat 't sisgeluid?
477
00:36:01,078 --> 00:36:02,329
Dat is het sisgeluid.
478
00:36:03,372 --> 00:36:06,458
Om even een voorbeeld te geven...
479
00:36:08,502 --> 00:36:11,380
Dit is een heel bijzondere meteoriet.
480
00:36:12,089 --> 00:36:13,674
Daar, zie je de naam?
481
00:36:14,216 --> 00:36:15,551
'Het hondenhok.'
482
00:36:16,802 --> 00:36:17,803
Laten we...
483
00:36:21,807 --> 00:36:23,100
Dus...
484
00:36:23,183 --> 00:36:24,977
Niet laten vallen.
485
00:36:25,060 --> 00:36:27,646
Ik zal het proberen.-Alsjeblieft.
486
00:36:30,858 --> 00:36:35,988
Deze steen vieleen paar weken geleden in Costa Rica.
487
00:36:36,071 --> 00:36:39,908
Hij viel op een hondenhok,terwijl de hond erin lag te slapen.
488
00:36:39,992 --> 00:36:43,287
Hopelijk is de hond oké.-De hond werd op een haar na gemist.
489
00:36:43,370 --> 00:36:46,373
De steen sloeg in de grond naast de hond.
490
00:36:46,999 --> 00:36:51,170
Deze steen is ook bijzonderomdat er nog wat hondenhaar op zit.
491
00:36:51,253 --> 00:36:52,379
Niet.
492
00:36:52,462 --> 00:36:55,174
En wat nou zo bijzonder is...
493
00:36:55,257 --> 00:36:57,759
...is als je eraan ruikt...
494
00:36:59,094 --> 00:37:02,890
...kun jede organische samenstellingen ruiken.
495
00:37:02,973 --> 00:37:06,476
Dit zijn 4,5 miljard jaar oudesamenstellingen...
496
00:37:06,560 --> 00:37:09,313
...die in een vroege planeetwerden gevormd.
497
00:37:09,396 --> 00:37:11,440
De planeet bestaat niet meer.
498
00:37:11,523 --> 00:37:17,446
De steen zweefde 4 miljard jaar rondin de planetoïdengordel.
499
00:37:17,529 --> 00:37:21,325
Hij werd uit de gordel gegooiden landde vervolgens in Costa Rica.
500
00:37:21,408 --> 00:37:23,952
Nu ligt ie hier in onze meteorietenkluis.
501
00:37:24,036 --> 00:37:26,163
Wat is die geur? Het lijkt op...
502
00:37:26,246 --> 00:37:28,624
Dat weten we niet, maar we denken...
503
00:37:28,707 --> 00:37:31,126
Het lijkt op mottenballen. Zoiets.
504
00:37:31,210 --> 00:37:33,045
Het lijkt op die samenstelling.
505
00:37:33,128 --> 00:37:34,880
Een oplosmiddel?
506
00:37:34,963 --> 00:37:36,632
Ja, een beetje.
507
00:37:36,715 --> 00:37:38,800
Ik leg hem terugof wil je hem nog vasthouden?
508
00:37:38,884 --> 00:37:42,387
Nee, ik...-Dit rood komt van het dak van het hok.
509
00:37:43,430 --> 00:37:46,892
En deze witte plekis van de vloer van het hondenhok.
510
00:37:46,975 --> 00:37:49,019
Wist de hond meteen...
511
00:37:49,102 --> 00:37:51,688
...dat hij bezoek uit de hemelhad gekregen?
512
00:37:51,772 --> 00:37:54,399
Nee, maar grappig genoeg...
513
00:37:54,483 --> 00:37:58,946
...werden honden vroeger ingezetom naar meteorieten te zoeken.
514
00:37:59,029 --> 00:38:01,114
Je kunt ze trainenom die geur te herkennen.
515
00:38:02,074 --> 00:38:03,242
Ik leg dit even terug.
516
00:38:09,665 --> 00:38:12,501
Dit is Toluca-ijzeruit de Jiquipilco-regio.
517
00:38:12,584 --> 00:38:13,585
Pak deze maar eens.
518
00:38:13,669 --> 00:38:15,629
Niet op je teen laten vallen.
519
00:38:15,712 --> 00:38:16,713
Jeetje.
520
00:38:16,797 --> 00:38:22,219
Deze ene steenweegt denk ik wel 30, 40 kilo.
521
00:38:22,302 --> 00:38:23,595
Is dit puur ijzererts?
522
00:38:23,679 --> 00:38:25,556
Puur ijzer, maar wel met nikkel.
523
00:38:25,639 --> 00:38:28,225
Voorzichtig, niet laten vallen.-Ik geef hem aan jou.
524
00:38:29,643 --> 00:38:33,313
Dit is een heel bijzonder fenomeen,dat nog nooit op tv is vertoond.
525
00:38:33,397 --> 00:38:35,691
Dit materiaal is tektiet.
526
00:38:35,774 --> 00:38:40,445
Er was een meteorietinslag op aarde...
527
00:38:40,529 --> 00:38:44,449
...waardoor een groot oppervlakwerd gesmolten.
528
00:38:44,533 --> 00:38:47,786
In dit geval duizendenvierkante kilometer aan grond.
529
00:38:47,870 --> 00:38:50,455
De grond smolt vrijwel onmiddellijk.
530
00:38:50,539 --> 00:38:52,291
Door de schok van de inslag...
531
00:38:52,374 --> 00:38:55,669
...werd dit materiaalover een derde van de aarde geslingerd.
532
00:38:55,752 --> 00:38:56,753
Wanneer was dat?
533
00:38:56,837 --> 00:38:59,590
We denken ongeveer 750.000 jaar geleden.
534
00:38:59,673 --> 00:39:01,675
Dat klinkt als lang geleden...
535
00:39:01,758 --> 00:39:04,511
...maar geologisch gezienwas het als de dag van gisteren.
536
00:39:04,595 --> 00:39:06,680
Het is een recent fenomeen.-Is het glas?
537
00:39:06,763 --> 00:39:09,266
Dit is... Dit spul... Moet je luisteren.
538
00:39:10,434 --> 00:39:13,562
Dit is gewoon glas.Het komt niet uit de ruimte.
539
00:39:13,645 --> 00:39:18,317
Dit komt van de aarde.Al dat gesmolten materiaal...
540
00:39:18,400 --> 00:39:22,613
...werd over de hele aarde geslingerd.
541
00:39:22,696 --> 00:39:26,450
Je vindt dit materiaal in Zuidoost-Azië,de Filipijnen...
542
00:39:26,533 --> 00:39:31,496
...in Indonesië, in Australiëen zelfs helemaal in Antarctica.
543
00:39:31,580 --> 00:39:34,333
Dit was dus een enorme gebeurtenis.
544
00:39:34,416 --> 00:39:37,211
Bekijk de vormen eens.Weet je wat we hiervan kunnen leren?
545
00:39:37,294 --> 00:39:41,965
Dat dit spul de lucht in werd geslingerden toen is gestold.
546
00:39:43,133 --> 00:39:46,887
Als we erbij waren toen dat ding viel,waren we er dan geweest?
547
00:39:46,970 --> 00:39:48,180
Alles.
548
00:39:48,263 --> 00:39:50,974
Alles binnenduizenden vierkante kilometers.
549
00:39:51,058 --> 00:39:54,937
Alles eronder werd bijna directgetransformeerd in glas.
550
00:39:55,312 --> 00:39:57,689
Als je daar dan zat met een kopje thee...
551
00:39:57,773 --> 00:39:59,942
...zou je in glas veranderen.
552
00:40:04,863 --> 00:40:08,742
Elke steenafkomstig van duistere werelden...
553
00:40:08,825 --> 00:40:10,327
...vertelt een eigen verhaal.
554
00:40:21,672 --> 00:40:26,635
Meteorieten hebben altijd altot de menselijke verbeelding gesproken.
555
00:40:27,427 --> 00:40:30,639
Een simpel lampje op een telefoon...
556
00:40:30,722 --> 00:40:35,602
...toont de mysterieuze schoonheidvan deze verre reizigers.
557
00:41:04,381 --> 00:41:05,799
Hier hebben we...
558
00:41:05,883 --> 00:41:10,596
In hetzelfde meteorietcentrumin Tempe, Arizona...
559
00:41:10,679 --> 00:41:13,307
...ontmoeten we dr. Meenakshi Wadhwa...
560
00:41:13,390 --> 00:41:16,852
...een vooraanstaande wetenschapperop het gebied van meteorieten.
561
00:41:16,935 --> 00:41:19,062
...40.000 verschillende meteorieten.
562
00:41:19,146 --> 00:41:20,480
MEENAKSHI WADHWAPLANETOLOOG
563
00:41:20,564 --> 00:41:23,567
Inclusief een stuk van Barbara Hepworth.-Ja, precies.
564
00:41:24,943 --> 00:41:28,363
Dit zijn fantastische hulpmiddelenvoor het werk dat we hier doen.
565
00:41:28,447 --> 00:41:29,698
GEZANTEN VAN ANDERE WERELDEN
566
00:41:29,781 --> 00:41:31,783
Wat zien we hier?
567
00:41:31,867 --> 00:41:37,664
Dat ronde voorwerpis een heel klein...
568
00:41:37,748 --> 00:41:43,420
Het is een druppeltje, dat aanwezig wasbij het begin van het zonnestelsel...
569
00:41:43,504 --> 00:41:46,381
...ongeveer 4,5 miljard jaar geleden.
570
00:41:46,465 --> 00:41:48,258
Nog voor de planeten werden gevormd?
571
00:41:48,342 --> 00:41:51,929
Ja. Toen was eralleen nog maar gas en stof.
572
00:41:52,012 --> 00:41:54,890
Niks anders.Geen planeten, geen aarde, niets.
573
00:41:55,474 --> 00:41:57,059
En dit zijn...
574
00:41:57,142 --> 00:42:00,896
Ze worden omschrevenals brandende druppels...
575
00:42:00,979 --> 00:42:06,443
...die in die nevelvan gas en stof condenseerden.
576
00:42:06,527 --> 00:42:09,530
Waarschijnlijkdoor bepaalde schokprocessen...
577
00:42:09,613 --> 00:42:12,491
...in het begin van ons zonnestelsel.
578
00:42:12,574 --> 00:42:15,702
We weten niet precieswat die schokken veroorzaakte.
579
00:42:15,786 --> 00:42:20,958
We denken dat die processen ook gebeurenin zonnestelsels die nu worden gevormd.
580
00:42:21,583 --> 00:42:23,460
Welke elementen vinden we daar?
581
00:42:23,544 --> 00:42:29,591
Zie je dit prachtige patroon,dat lijkt op glas in lood?
582
00:42:29,675 --> 00:42:32,052
Dat is het mineraal olivijn.
583
00:42:32,636 --> 00:42:36,932
Als ik het op deze manier draai...
584
00:42:37,015 --> 00:42:43,397
Het licht dat door deze mineralen schijnt,wordt gepolariseerd.
585
00:42:43,480 --> 00:42:48,235
Het mineraal blokkeert het lichtin bepaalde richtingen.
586
00:42:48,318 --> 00:42:53,115
Daarom is het soms lichteren soms donkerder.
587
00:42:53,740 --> 00:42:56,994
Net als een glas-in-loodraam.
588
00:42:57,077 --> 00:43:00,247
Ik vind het...-Prachtig.
589
00:43:00,330 --> 00:43:02,833
Hier is een dun plakje...
590
00:43:02,916 --> 00:43:08,547
...van het Mars-monsterdat ik onderzocht...
591
00:43:08,630 --> 00:43:11,967
...aan het begin van mijn carrièreals meteorietonderzoeker.
592
00:43:12,050 --> 00:43:18,682
Het was fascinerend dat het zo herkenbaarwas, maar toch van een andere wereld kwam.
593
00:43:19,474 --> 00:43:23,687
We weten dat deze steen van Mars komtdoordat er gassen zijn ingesloten...
594
00:43:23,770 --> 00:43:27,399
...met exact dezelfde samenstellingals de atmosfeer van Mars.
595
00:43:27,482 --> 00:43:30,277
Als je dit stuk steen verhit...
596
00:43:30,360 --> 00:43:34,448
...komen die gassen vrijen kun je de samenstelling ervan meten.
597
00:43:34,531 --> 00:43:36,992
De samenstelling is precies hetzelfde...
598
00:43:37,534 --> 00:43:40,621
...als wat het ruimtevaartuig op Marsheeft gemeten.
599
00:43:40,704 --> 00:43:43,081
Ongelofelijk.-Inderdaad.
600
00:44:06,688 --> 00:44:10,108
Had Carl Sagan gelijkdat we uit sterrenstof bestaan?
601
00:44:10,192 --> 00:44:11,860
We zijn gemaakt van sterrenstof.
602
00:44:11,944 --> 00:44:16,031
Elk element in ons lichaam...
603
00:44:16,114 --> 00:44:20,744
...is in een ster gevormdvoordat het hier terechtkwam.
604
00:44:20,827 --> 00:44:22,704
Dus ja, we zijn allemaal sterrenstof.
605
00:44:23,872 --> 00:44:26,124
Uiteindelijk.-Een mooie gedachte.
606
00:44:27,125 --> 00:44:31,088
Dit was tijdens de opnameshet enige moment...
607
00:44:31,171 --> 00:44:36,468
...dat ik niet kon weerstaanme ermee te bemoeien.
608
00:44:37,010 --> 00:44:40,222
Ik ben geen sterrenstof, ik ben Beiers.
609
00:44:44,685 --> 00:44:47,187
Ja, dat is ook bijzonder.
610
00:44:47,813 --> 00:44:49,857
Precies.
611
00:44:58,782 --> 00:45:00,367
Onze reis ging verder...
612
00:45:00,450 --> 00:45:04,580
...naar plekken waar grote vuurballenzijn neergestort.
613
00:45:05,372 --> 00:45:09,293
We wilden weten of het levenuit de ruimte is gekomen.
614
00:45:10,252 --> 00:45:16,425
De Ramgarh-krater in Rajasthan in India,met een diameter van 4 kilometer.
615
00:45:17,259 --> 00:45:20,262
Vanuit de ruimte valt hij meteen op.
616
00:45:20,345 --> 00:45:24,850
Op de grond heb je niet doordat je in een krater staat.
617
00:45:25,392 --> 00:45:30,230
Al in de 10e eeuwzijn hier hindoetempels gebouwd.
618
00:45:32,482 --> 00:45:36,403
We waren benieuwdof organisch materiaal in meteorieten...
619
00:45:36,486 --> 00:45:41,033
...de bouwstenenvoor het leven op aarde kon leveren.
620
00:45:42,367 --> 00:45:46,788
We schakelen de deskundige hulp invan professor Nita Sahai...
621
00:45:46,872 --> 00:45:51,001
...die de overgang van scheikundenaar biologie bestudeert.
622
00:45:52,127 --> 00:45:58,175
We zijn hier in een enorme krater,die is ontstaan door een meteoriet.
623
00:45:58,258 --> 00:46:00,802
We weten nietof het een koolstofhoudende was.
624
00:46:00,886 --> 00:46:06,308
We weten wel dat zulke meteorietenallerlei organische moleculen bevatten.
625
00:46:06,391 --> 00:46:10,562
Welke zijn belangrijkals bouwstenen van het leven?
626
00:46:10,646 --> 00:46:13,941
Alle bouwstenen van het levenzijn gevonden in meteorieten.
627
00:46:14,024 --> 00:46:15,442
NITA SAHAIGEOCHEMICUS
628
00:46:15,526 --> 00:46:20,072
Aminozuren, waar proteïnen uit bestaan.Lipiden, waar celmembranen uit bestaan.
629
00:46:20,155 --> 00:46:23,075
En zelfs ribose, een suiker.
630
00:46:23,158 --> 00:46:25,577
Het is verbluffend...
631
00:46:25,661 --> 00:46:30,332
...dat meteorieten suikersen grondstoffen voor proteïnen bevatten.
632
00:46:30,415 --> 00:46:31,250
Precies.
633
00:46:31,333 --> 00:46:35,170
Worden die geologisch gevormd,zoals mineralen?
634
00:46:35,754 --> 00:46:39,341
In tegenstelling tot mineralenzijn dit organische moleculen.
635
00:46:39,424 --> 00:46:40,759
Mineralen zijn anorganisch.
636
00:46:40,843 --> 00:46:42,970
Ze ontstaan waarschijnlijk...
637
00:46:43,053 --> 00:46:46,974
...doordat organische moleculeninterageren met minerale oppervlakken.
638
00:46:47,057 --> 00:46:53,772
Bijvoorbeeld interstellaire deeltjesof het oppervlak van de meteoriet zelf.
639
00:46:54,356 --> 00:47:00,445
Maar het is nog een flinke stapom met deze ingrediënten leven te maken.
640
00:47:00,529 --> 00:47:02,322
Precies.-Wat hebben we nodig?
641
00:47:02,406 --> 00:47:06,785
Iets van een kuip waar dit spul in kanen een warmtebron?
642
00:47:06,869 --> 00:47:12,541
Je moet van deze eenvoudige bouwstenenlange polymeerketens zien te maken.
643
00:47:12,624 --> 00:47:17,546
Lange ketens kunnen zich opvouwenen een functie vervullen.
644
00:47:17,629 --> 00:47:23,302
Wat vind je van panspermie, het ideedat leven verspreid is door het universum?
645
00:47:23,385 --> 00:47:26,054
Is het mogelijk dat levende organismen...
646
00:47:26,138 --> 00:47:29,975
...de hoge temperaturen en stralingin de ruimte kunnen overleven?
647
00:47:30,517 --> 00:47:33,353
DNA is bijzonder sterk.
648
00:47:33,437 --> 00:47:37,524
Het kan de gevarenvan de ruimte doorstaan.
649
00:47:37,983 --> 00:47:42,696
Een volledig organismezou als spoor kunnen overleven.
650
00:47:42,779 --> 00:47:46,450
We hebben diep in de aarde geboord...
651
00:47:46,533 --> 00:47:50,120
...en zelfs een paar kilometer diep...
652
00:47:50,204 --> 00:47:54,791
...zijn er bacteriëndie daar al miljoenen jaren leven.
653
00:47:54,875 --> 00:47:59,505
Ze kunnen zo overlevendoor een soort winterslaap te houden.
654
00:47:59,588 --> 00:48:02,841
Weet je waarom de priestershier tempels hebben gebouwd?
655
00:48:02,925 --> 00:48:05,302
Deze is toegewijd aan Shiva.
656
00:48:05,385 --> 00:48:09,765
Het lijkt te mooi om waar te zijn,zo op de bodem van een meteorietkrater.
657
00:48:09,848 --> 00:48:14,394
Het is interessant dat deze tempelis toegewijd aan Shiva en Parvati.
658
00:48:14,478 --> 00:48:19,900
Het is een tantratempel,dat de creatie vertegenwoordigt.
659
00:48:19,983 --> 00:48:22,110
Shiva is ook de god van de verwoesting.
660
00:48:22,569 --> 00:48:25,072
In de hindoeïstische mythologie...
661
00:48:25,155 --> 00:48:28,784
...wordt het universumin cycli gecreëerd en verwoest.
662
00:48:28,867 --> 00:48:32,704
En heel toepasselijkkan de impact van een meteoriet...
663
00:48:32,788 --> 00:48:36,124
...het leven uitroeien.
664
00:48:36,208 --> 00:48:38,794
Een meteoriet kan ookorganische moleculen meenemen...
665
00:48:38,877 --> 00:48:41,129
...waardoor hier leven kon ontstaan.
666
00:48:45,592 --> 00:48:50,180
Een plaatselijkesadhuzei ongeveer hetzelfde.
667
00:48:51,014 --> 00:48:56,645
Als de mensheid en al het leven op aardeuitsterft door oorlog of een meteoriet...
668
00:48:56,728 --> 00:49:01,108
...zal het leven regenererenin dit kratermeer.
669
00:49:10,450 --> 00:49:14,663
We moesten naar de plekwaar de grootste vuurbal insloeg.
670
00:49:15,622 --> 00:49:19,084
Op een plekwaarvan ik de naam niet kan uitspreken...
671
00:49:19,168 --> 00:49:24,798
...aan de kustvan het schiereiland Yucatán in Mexico.
672
00:49:24,882 --> 00:49:30,804
Op deze plek werd onze planeet getroffendoor een ramp van ongekende omvang.
673
00:49:31,597 --> 00:49:34,850
Wat op deze plekuit de ruimte kwam vallen...
674
00:49:34,933 --> 00:49:40,105
...was zo krachtig als honderdenof duizenden miljoenen...
675
00:49:40,189 --> 00:49:43,066
...atoombommen zo grootals die van Hiroshima.
676
00:49:44,610 --> 00:49:47,571
Hier in de buurtis er geen spoor van te bekennen.
677
00:49:48,113 --> 00:49:51,992
Je vindt hier alleen maarextreme verveling.
678
00:49:54,203 --> 00:50:00,292
Chicxulub is een verlaten beachresortwaar je wel om kan janken.
679
00:51:12,489 --> 00:51:15,826
Net als alle andere hondenop de planeet...
680
00:51:15,909 --> 00:51:19,121
...zijn de honden hier te domom te begrijpen...
681
00:51:19,204 --> 00:51:25,627
...dat driekwart van alle diersoortenis uitgestorven door wat hier is gebeurd.
682
00:51:31,550 --> 00:51:35,304
De dinosauriërszijn alleen nog maar in musea te vinden.
683
00:51:38,265 --> 00:51:42,477
Hun ogen zijn gemaakt door mensen.Ze herkennen niets.
684
00:51:44,062 --> 00:51:46,690
Hun voetafdrukken zijn wel authentiek.
685
00:51:46,773 --> 00:51:50,527
Ze laten zien dat de dieren rustig liepen,niet wegvluchtten.
686
00:51:51,612 --> 00:51:54,781
Onwetend van de plotselinge doodvan alles.
687
00:52:13,550 --> 00:52:15,928
Deze verlaten plek is het centrum...
688
00:52:16,011 --> 00:52:19,681
...van een van de grootstegeologische rampen uit de geschiedenis.
689
00:52:20,182 --> 00:52:24,436
Het leven op aardewerd hierdoor voorgoed veranderd.
690
00:52:24,520 --> 00:52:29,066
Zo'n 66 miljoen jaar geledenkwam er een asteroïde van 10 km groot...
691
00:52:29,149 --> 00:52:34,029
...met een snelheid van 20 km per secondeaf op de aarde.
692
00:52:34,905 --> 00:52:37,574
De inslag had zo'n enorme kracht...
693
00:52:37,658 --> 00:52:41,495
...dat er een gatvan 30 kilometer diep werd geslagen.
694
00:52:42,246 --> 00:52:44,373
De krater die ontstond...
695
00:52:44,456 --> 00:52:49,670
...loopt van 100 km in zeetot 100 km op het land.
696
00:52:50,212 --> 00:52:54,508
Door de hitte die met de impactgepaard ging...
697
00:52:54,591 --> 00:52:59,805
...smolten de aardkorst en de bolideen gingen ze in rook op.
698
00:53:00,597 --> 00:53:03,308
Er ontstonden aardbevingenmet een kracht van 11.
699
00:53:03,392 --> 00:53:07,938
Honderd keer groterdan aardbevingen uit de geschiedenis.
700
00:53:08,021 --> 00:53:10,691
Een megatsunami van 100 meter hoog...
701
00:53:10,774 --> 00:53:14,152
...verwoestte de kustlijnenvan verre oceanen.
702
00:53:14,236 --> 00:53:19,658
Een enorme stofwolk,gesmolten deeltjes en gas...
703
00:53:19,741 --> 00:53:21,285
...werd de lucht in geslingerd.
704
00:53:21,368 --> 00:53:25,998
Er werd zelfs materiaalde ruimte in gesmeten.
705
00:53:26,665 --> 00:53:31,044
De gesmolten deeltjes regendenover een gebied van 3000 km naar beneden.
706
00:53:31,128 --> 00:53:34,214
Op het land ontstonden vuurstormen.
707
00:53:34,298 --> 00:53:36,717
Geweldig hoe ze dat in films doen.
708
00:53:36,800 --> 00:53:41,805
Op 800 km van de inslaglocatieis het licht zo intens...
709
00:53:41,889 --> 00:53:45,142
...dat de alamosaurus doorzichtig lijkt.
710
00:53:47,811 --> 00:53:50,981
Hun schaduwen wordeningebrand op de grond.
711
00:53:54,568 --> 00:53:57,154
Hun ogen verbranden door het felle licht.
712
00:53:57,237 --> 00:53:59,740
Ze kunnen niet zien wat eraan komt.
713
00:54:00,741 --> 00:54:02,117
Ze kunnen het wel voelen.
714
00:54:04,703 --> 00:54:06,622
De zoogdieren overleven.
715
00:54:06,705 --> 00:54:10,125
Ze profiterenvan nieuwe ecologische kansen.
716
00:54:11,376 --> 00:54:14,796
Wij als homo sapienszouden er niet zijn geweest...
717
00:54:14,880 --> 00:54:17,382
...zonder deze enorme gebeurtenis.
718
00:54:18,967 --> 00:54:23,889
Tot de jaren 70wist niemand dat hier een krater was.
719
00:54:24,431 --> 00:54:30,896
Door de zwaartekracht en holtes te meten,werden de structuur en grootte duidelijk.
720
00:54:31,730 --> 00:54:38,654
Aan het oppervlak zie je alleen een cirkelvan cenotes, waterhoudende grotten.
721
00:54:39,363 --> 00:54:42,449
Ze zijn een geologische echovan de impact.
722
00:54:43,617 --> 00:54:47,454
Op Yucatán zijn geen rivieren of meren...
723
00:54:47,955 --> 00:54:51,208
...dus deze grotten waren populairbij de oude Maya's.
724
00:54:52,543 --> 00:54:55,170
Als er geen cenotes waren...
725
00:54:55,254 --> 00:54:58,924
...zou het culturele centrum Chichén Itzánooit zijn gebouwd.
726
00:54:59,007 --> 00:55:00,425
KUKULCÁN-PYRAMIDECHICHÉN ITZÁ
727
00:55:02,010 --> 00:55:05,639
Ze hadden een rijke cultuurmet een eigen schrift...
728
00:55:05,722 --> 00:55:10,686
...astronomie, en monumentale architectuurzoals piramiden en tempels.
729
00:55:20,404 --> 00:55:24,783
Ze hadden zelfs een observatorium,nog voordat er telescopen waren.
730
00:55:25,284 --> 00:55:28,287
Ze hielden de locatievan hemellichamen bij.
731
00:55:29,746 --> 00:55:35,419
Hun kalender was de meest nauwkeurigevan hun tijd.
732
00:55:37,588 --> 00:55:42,176
De Maya's waren gefascineerddoor de dood en het hiernamaals.
733
00:55:43,093 --> 00:55:48,140
Zij geloofden dat er negen onderwereldenen 13 hemels waren.
734
00:55:53,854 --> 00:55:56,648
We wilden wel eens een onderwereld zien.
735
00:55:56,732 --> 00:56:00,110
We daalden af in een nabijgelegen cenote.
736
00:56:06,366 --> 00:56:07,951
FÁTIMA TEC POOLGROTARCHAEOLOOG
737
00:56:08,035 --> 00:56:11,038
Fátima Tec Poolis grotexpert en archeoloog.
738
00:56:11,121 --> 00:56:14,374
Ze nam ons meenaar een verblijfplaats van de regengod.
739
00:56:17,503 --> 00:56:21,089
Tot voor kortwist vrijwel niemand van deze cenote af.
740
00:56:21,173 --> 00:56:24,801
Fátima, wat is het verbandtussen deze grot...
741
00:56:24,885 --> 00:56:28,472
...en de rituelenen het geloof van de Maya's?
742
00:56:29,556 --> 00:56:36,021
Je ziet hoe op deze plekde concepten water en grot samenkomen.
743
00:56:36,605 --> 00:56:39,024
De Maya's gebruikten deze ruimtevoor hun rituelen.
744
00:56:39,566 --> 00:56:45,656
De wanden wijzen erop dat de Maya'shier op bedevaartstocht naartoe kwamen.
745
00:56:45,739 --> 00:56:47,783
Ze wilden door deze heilige ruimte lopen.
746
00:56:47,866 --> 00:56:50,077
Mogen we naar binnen?-Natuurlijk.
747
00:56:58,585 --> 00:57:01,004
De grotten waren een ingangnaar de onderwereld.
748
00:57:01,588 --> 00:57:06,510
We zien hoe ze de natuurlijke vormvan de grot gebruikten...
749
00:57:06,593 --> 00:57:09,596
...om menselijke restenop rituele wijze te offeren.
750
00:57:09,680 --> 00:57:13,809
Misschien een vooroudervan een Maya-familie.
751
00:57:13,892 --> 00:57:17,396
Om welk tijdperk gaat het?-Misschien de preklassieke periode.
752
00:57:19,648 --> 00:57:22,734
Daar is ook een doorgang.
753
00:57:22,818 --> 00:57:24,987
Die leidt verder de onderwereld in.
754
00:57:26,113 --> 00:57:29,283
Er is nog iets interessants.
755
00:57:35,205 --> 00:57:37,040
Een vingerkootje.
756
00:57:38,083 --> 00:57:42,087
Hier in de wand gelegd.
757
00:57:42,171 --> 00:57:47,050
Als je goed kijkt, kun je as zien,misschien van een crematie.
758
00:57:47,676 --> 00:57:50,679
Daarna werd het in de wand gelegd.
759
00:57:50,762 --> 00:57:55,058
Kunnen mensen veiligde onderwereld betreden?
760
00:57:55,142 --> 00:57:56,894
Natuurlijk.
761
00:58:14,203 --> 00:58:18,040
Ons bezoek viel samenmet de Dag van de Doden.
762
00:58:18,790 --> 00:58:21,502
De Maya's waren geobsedeerd door de dood.
763
00:58:22,461 --> 00:58:26,507
Er zijn ellenlange friezenmet alleen maar schedels.
764
00:58:39,853 --> 00:58:42,481
Mérida, de lokale begraafplaats.
765
00:58:43,023 --> 00:58:46,652
Alles binnen de omtrekvan de Chicxulub-krater.
766
00:58:49,404 --> 00:58:52,950
De doden verlaten hun grafen bevinden zich onder de levenden.
767
01:01:08,836 --> 01:01:14,883
CASTEL GANDOLFO-PARKZOMERVERBLIJF VAN DE PAUS
768
01:01:23,934 --> 01:01:25,811
We zijn in het serene park...
769
01:01:25,894 --> 01:01:29,731
van het pauselijke zomerverblijfin Castel Gandolfo.
770
01:01:30,148 --> 01:01:33,861
Er wordt hier echteraan serieuze wetenschap gedaan.
771
01:01:35,112 --> 01:01:41,368
Er is een sterrenkundig observatorium,bekend om zijn fotografische hemelkaart.
772
01:01:42,786 --> 01:01:48,292
Naast het verblijf ligt het Albano-meer,een indrukwekkende vulkaankrater.
773
01:01:51,128 --> 01:01:55,424
De directeur van het observatoriumis een jezuïet, broeder Guy Consolmagno.
774
01:01:55,507 --> 01:01:57,676
BROEDER GUY CONSOLMAGNO, SJPLANETOLOOG
775
01:01:57,759 --> 01:02:00,971
Hij is een vooraanstaande geleerdeop het gebied van meteorieten.
776
01:02:01,972 --> 01:02:05,267
Broeder Guy,midden in het Vaticaanse observatorium...
777
01:02:05,350 --> 01:02:07,352
...staat deze fantastischemeteorietcollectie.
778
01:02:07,436 --> 01:02:09,188
Een historische verzameling.
779
01:02:09,271 --> 01:02:10,439
Absoluut.
780
01:02:10,522 --> 01:02:13,567
Ik werk hier nu al bijna 30 jaar aan.
781
01:02:13,650 --> 01:02:15,569
Ben je daarom hierheen gekomen?
782
01:02:15,652 --> 01:02:17,613
Ik heb er niet voor gekozen.
783
01:02:17,696 --> 01:02:20,282
Ik heb een geloftevan gehoorzaamheid afgelegd.
784
01:02:20,365 --> 01:02:23,202
Ik was wetenschapperen werd toen lid van de jezuïeten.
785
01:02:23,285 --> 01:02:26,955
Ik dacht dat ik les zou gevenop een school zoals Georgetown.
786
01:02:27,039 --> 01:02:30,751
Maar ik kreeg het bevelom naar Rome te gaan...
787
01:02:30,834 --> 01:02:34,087
...waar ze dat smerige etenen lelijke uitzicht hebben.
788
01:02:34,171 --> 01:02:37,424
O ja, ze hebben ookeen enorme meteorietverzameling.
789
01:02:37,508 --> 01:02:39,968
Ze wisten nietdat de meteorieten hier lagen.
790
01:02:40,052 --> 01:02:43,138
Ze wisten nietdat ik expert was op dat gebied.
791
01:02:43,222 --> 01:02:46,099
Het was een goddelijk toeval.
792
01:02:46,183 --> 01:02:48,644
Het is geweldig dat we meteorieten hebben.
793
01:02:48,727 --> 01:02:53,023
Stukken uit de ruimtedie hier op aarde zijn terechtgekomen.
794
01:02:53,106 --> 01:02:55,400
We weten dat ze niet van de aarde komen.
795
01:02:55,484 --> 01:02:58,403
Ze hebben een hele anderechemische samenstelling.
796
01:02:58,487 --> 01:03:01,073
Ze zijn 4,5 miljard jaar geleden ontstaan.
797
01:03:01,156 --> 01:03:05,994
Het is een wonder op zichdat we dit allemaal weten.
798
01:03:06,703 --> 01:03:11,166
Denk jij dat er leven isin de rest van het universum?
799
01:03:11,250 --> 01:03:14,253
Dat het leven op aardeergens anders vandaan komt?
800
01:03:14,336 --> 01:03:17,381
Het is mogelijk, ik weet het niet.Ik heb niet alle data.
801
01:03:17,464 --> 01:03:22,219
Mensen vragen me soms of ik geloofdat er elders in het universum leven is.
802
01:03:22,302 --> 01:03:24,429
Zo moet je die vraag stellen.
803
01:03:24,513 --> 01:03:27,850
Het gaat namelijk om geloof.Ik heb niet alle data.
804
01:03:28,559 --> 01:03:32,771
Als je me als wetenschapper om middelenvraagt om naar leven te zoeken...
805
01:03:32,855 --> 01:03:35,148
...en je hebt een goed project,ga je gang dan maar.
806
01:03:35,232 --> 01:03:39,820
Maar als je zegt dat je groene mannetjesin een ufo wilt bestuderen...
807
01:03:39,903 --> 01:03:42,322
...dan weet ik niet of ik je zou helpen.
808
01:03:42,406 --> 01:03:47,035
Als de groene mannetjeshier zouden landen, zou je ze dan dopen?
809
01:03:47,452 --> 01:03:48,745
Alleen als ze dat willen.
810
01:03:50,831 --> 01:03:54,835
Broeder Guy neemt ons meenaar de historische telescoop.
811
01:03:54,918 --> 01:03:59,298
Die werd gebruikt om de luchtte fotograferen voor een atlas.
812
01:03:59,798 --> 01:04:02,801
In de geschiedenisdachten mensen overal ter wereld...
813
01:04:02,885 --> 01:04:06,597
...dat daarboven de hemel was. Waarom?
814
01:04:07,973 --> 01:04:09,641
Weet ik niet, maar het klopt wel.
815
01:04:09,725 --> 01:04:14,605
In heel veel talenzijn lucht en hemel synoniemen.
816
01:04:15,939 --> 01:04:17,149
Ik denk dat...
817
01:04:17,232 --> 01:04:20,611
Misschien dat een professionaleen beter antwoord weet.
818
01:04:20,694 --> 01:04:24,364
Als we naar de sterren kijken...
819
01:04:24,448 --> 01:04:29,745
...is het alsof jebuiten je lichaam treedt.
820
01:04:29,828 --> 01:04:32,623
Dat heb je nodig om een god te zien.
821
01:04:33,790 --> 01:04:35,918
Als je een vallende ster ziet...
822
01:04:36,001 --> 01:04:40,088
...zie je dat als iets wetenschappelijksof iets wonderbaarlijks?
823
01:04:40,172 --> 01:04:42,299
Ja. Beide.
824
01:04:43,634 --> 01:04:48,055
Omdat ik de wetenschap erachter ken,maakt het nog meer indruk.
825
01:04:48,805 --> 01:04:51,558
Het is een ding om te zeggen:'Wat een mooi licht.'
826
01:04:51,642 --> 01:04:55,562
Het is iets anders om te zeggen: 'Ik weetwelke elementen dat licht veroorzaken.
827
01:04:55,646 --> 01:04:57,773
Ik weet waarom het die kleur heeft.
828
01:04:57,856 --> 01:05:00,817
Ik weet wat ik hiervan kan leren.
829
01:05:00,901 --> 01:05:03,612
Als iemand het heeft opgenomen,kan ik het meten.'
830
01:05:03,695 --> 01:05:06,073
Dus niet alleen zeggen: 'Dat was mooi.'
831
01:05:06,156 --> 01:05:10,285
Maar ook: 'Dit zegt ietsover de stof van een komeet.'
832
01:05:10,369 --> 01:05:15,040
Uit een stofwolk is een komeet ontstaandie op hoge snelheid op ons af raast...
833
01:05:15,123 --> 01:05:21,880
...en zoals sneeuwvlokjes op een voorruitschiet het licht door de atmosfeer.
834
01:05:22,840 --> 01:05:27,344
Dat draagt alleen maar bijaan het plezier.
835
01:05:27,427 --> 01:05:31,223
Ik moet denken aan de dynamiekvan verschillende soorten kennis.
836
01:05:31,306 --> 01:05:35,352
Het rationele en het poëtische,het fantasierijke en het intellectuele.
837
01:05:35,435 --> 01:05:39,523
Het klinkt alsof je die gedachtesgoed hebt gestructureerd...
838
01:05:39,606 --> 01:05:43,902
...om te kunnen omgaanmet grootse zaken, namelijk het heelal...
839
01:05:43,986 --> 01:05:46,530
...en persoonlijke zaken,namelijk de ziel.
840
01:05:47,406 --> 01:05:50,742
Het één kan niet zonder het ander.
841
01:05:51,159 --> 01:05:55,080
Je kunt en wiltgeen wetenschappelijk onderzoek doen...
842
01:05:55,163 --> 01:06:00,002
...als je geengevoel van verwondering hebt.
843
01:06:00,752 --> 01:06:04,506
Je kunt niet in een schepper geloven...
844
01:06:04,590 --> 01:06:07,301
...zonder schepping te ervaren.
845
01:06:07,759 --> 01:06:09,970
Wat is anders het punt van geloof?
846
01:06:11,138 --> 01:06:14,516
In de jaren 70 heb je als promovendus...
847
01:06:14,600 --> 01:06:16,268
...de komeet West gezien.
848
01:06:16,351 --> 01:06:20,647
Je zei: 'Was het indrukwekkend?Nee, angstaanjagend.'
849
01:06:20,731 --> 01:06:23,442
Je was erg aangegrepen, zei je. Waarom?
850
01:06:24,651 --> 01:06:26,695
Er was in de lucht een komeet...
851
01:06:26,778 --> 01:06:30,282
...die leek op elke foto van een komeetdie ik ooit had gezien.
852
01:06:30,365 --> 01:06:33,619
Ik dacht dat ik zoietsalleen op een foto zou zien.
853
01:06:33,702 --> 01:06:35,245
Het hoorde niet daar in de lucht.
854
01:06:35,329 --> 01:06:37,289
Het was groot, en eng.
855
01:06:37,372 --> 01:06:40,042
En gister was het er nog niet.Ik dacht: wat is dit?
856
01:06:41,001 --> 01:06:44,755
Dan begrijp je waarom men in de oudheid...
857
01:06:44,838 --> 01:06:50,135
...kometen als een voortekenvan iets heel engs en bijzonders zag.
858
01:06:50,802 --> 01:06:55,349
Hoe zou de kerk reagerenals NASA ontdekte...
859
01:06:55,432 --> 01:06:59,311
...dat er een gevaarlijke planetoïdeop ons afkomt?
860
01:06:59,937 --> 01:07:03,815
Eerlijk gezegd zullen we gaan bidden.Wat moet je anders?
861
01:07:08,111 --> 01:07:10,781
Ik wil een stukje uit een film laten zien.
862
01:07:10,864 --> 01:07:13,742
De fysieke en existentiële angst...
863
01:07:13,825 --> 01:07:16,912
...zijn precies waar het publiekvoor komt.
864
01:07:17,371 --> 01:07:19,164
Prachtig gedaan.
865
01:07:54,116 --> 01:07:56,785
Behalve de gebeden van Guy...
866
01:07:56,869 --> 01:07:59,913
...zijn er ookpraktische maatregelen getroffen.
867
01:08:00,497 --> 01:08:02,457
We zijn hier bij Pan-STARRS.
868
01:08:02,541 --> 01:08:04,418
PAN-STARRS-OBSERVATORIUMHALEAKALA, HAWAÏ
869
01:08:04,501 --> 01:08:07,963
Een panoramische onderzoekstelescoopen snel responssysteem...
870
01:08:08,046 --> 01:08:11,633
...op het Hawaïaanse eiland Maui.
871
01:08:11,717 --> 01:08:13,886
Vergrendeling is los.
872
01:08:13,969 --> 01:08:15,554
DONNA ROHRERTELESCOOPTECHNICUS
873
01:08:15,637 --> 01:08:17,639
Aan de kant. Hij komt naar beneden.
874
01:08:17,723 --> 01:08:21,602
Deze telescoop krijgt onderhoud.
875
01:08:44,582 --> 01:08:46,417
Gaan we voor die?
876
01:08:46,502 --> 01:08:48,962
Ik zal het proberen.
877
01:08:49,046 --> 01:08:50,339
REGELKAMER VAN PAN-STARRS
878
01:08:52,424 --> 01:08:54,676
Dr. Joanna Bulgerheeft als taak...
879
01:08:54,760 --> 01:08:56,470
ASTRONOMIE-INSTITUUT, HAWAÏ
880
01:08:56,553 --> 01:08:58,596
...de mensheid te beschermen.
881
01:09:01,850 --> 01:09:04,895
Dat geldt ook voor haar collega,dr. Mark Willman.
882
01:09:05,812 --> 01:09:09,066
Hun gezichten stralen veel vertrouwen uit.
883
01:09:09,149 --> 01:09:10,901
MARK WILLMANASTRONOMIE-INSTITUUT, HAWAÏ
884
01:09:14,071 --> 01:09:17,448
We mochten met hen meekijkentijdens hun nachtdienst.
885
01:09:17,533 --> 01:09:19,868
Goedenavond.
886
01:09:19,952 --> 01:09:22,371
Ik heb jullie gevonden.-Hoe gaat het?
887
01:09:22,453 --> 01:09:24,997
Ga zitten.
888
01:09:25,624 --> 01:09:30,546
Jullie beschermen onstegen kwaadaardige ruimterotsen.
889
01:09:30,629 --> 01:09:34,800
We moesten de observatie stoppen,omdat de luchtvochtigheid te hoog is.
890
01:09:34,883 --> 01:09:37,051
We zitten nu op 90%.
891
01:09:37,135 --> 01:09:39,680
Op 85% stoppen weom de spiegel te beschermen.
892
01:09:39,763 --> 01:09:42,057
Er mag geen vocht op de spiegel komen.
893
01:09:42,140 --> 01:09:45,560
Hoe praat je met de operatorsbij de telescoop?
894
01:09:45,644 --> 01:09:49,398
Nou, wij zijn de operators.
895
01:09:49,481 --> 01:09:52,317
Er is niemand daarboven.Alles gaat op afstand.
896
01:09:52,401 --> 01:09:54,945
Vroeger moest je naar de top rijden.
897
01:09:55,028 --> 01:09:59,157
Die is op ruim 3000 meter hoogte.Hier op 600 meter is het aangenamer.
898
01:10:00,659 --> 01:10:04,371
En wat zien we hier?Dit scherm is denk ik de nachthemel.
899
01:10:04,454 --> 01:10:06,039
Ja, dit is een kaart van de hemel.
900
01:10:06,123 --> 01:10:08,166
Dit is het zenit.
901
01:10:08,250 --> 01:10:10,752
Precies boven ons.En hier staat de telescoop.
902
01:10:11,879 --> 01:10:15,007
We wilden dit gebied observeren.
903
01:10:15,090 --> 01:10:16,842
We maken ongeveer 60 foto's.
904
01:10:16,925 --> 01:10:21,805
Vier foto's zijn van dezelfde plekin de lucht.
905
01:10:21,889 --> 01:10:24,808
Daarmee maken we een korte filmvan vier foto's.
906
01:10:24,892 --> 01:10:27,019
Zo kunnen we bewegende delen herkennen.
907
01:10:27,102 --> 01:10:29,146
Je hebt de grootste camera's.
908
01:10:29,229 --> 01:10:30,480
Klopt dat?-Ja.
909
01:10:30,564 --> 01:10:34,151
Mijn cameraheeft 12 megapixels. En die van jou?
910
01:10:34,234 --> 01:10:40,282
Ruim een miljard pixels,dus veel groter...
911
01:10:40,365 --> 01:10:44,328
...dan een doorsnee camera.
912
01:10:46,496 --> 01:10:48,957
Wat gebeurt er op deze afbeelding?
913
01:10:49,041 --> 01:10:51,043
Is dat de complete opname?-Precies.
914
01:10:51,126 --> 01:10:53,337
Dit is de onverwerkte foto die we maken.
915
01:10:53,420 --> 01:10:56,215
We gebruiken een sluitertijdvan 45 seconden.
916
01:10:56,298 --> 01:11:01,053
Je ziet hoe groot de camera is.
917
01:11:02,346 --> 01:11:05,724
Dus... We hebben een gezichtsveldvan drie graden.
918
01:11:05,807 --> 01:11:08,352
Dat is ongeveer zeven vierkante graadin de lucht.
919
01:11:08,936 --> 01:11:11,355
De camera zelf...
920
01:11:11,438 --> 01:11:16,026
...bestaat uit 64 gekoppeldeen adresseerbare CCD-camera's.
921
01:11:16,527 --> 01:11:19,404
We kunnenop een van de afbeeldingen klikken.
922
01:11:19,488 --> 01:11:21,198
Deze hier.-Wat is dat?
923
01:11:21,281 --> 01:11:23,325
Is dat een meteoroïde?-Hier?
924
01:11:23,408 --> 01:11:27,287
Nee, dit zijn satellietendie in ons gezichtsveld zitten.
925
01:11:27,704 --> 01:11:29,873
Het werk biedt voldoening...
926
01:11:32,417 --> 01:11:36,004
...want we willen niet eindigenzoals de dino's.
927
01:11:36,088 --> 01:11:38,173
Het is dus de moeite waardom dit te doen.
928
01:11:38,257 --> 01:11:43,345
Ook al is de kans kleindat een grote meteoroïde ons zal raken.
929
01:11:44,096 --> 01:11:47,140
Maar vroeg of laatzal er een grote komen.
930
01:11:47,224 --> 01:11:49,309
Dus wij bewaken het fort.
931
01:11:50,769 --> 01:11:53,272
Ik zal lekker kunnen slapen...
932
01:11:53,355 --> 01:11:56,650
...in de wetenschapdat er hier altijd iemand is...
933
01:11:56,733 --> 01:12:00,112
...die uitkijkt naar inkomende bolides.Geweldig.
934
01:12:00,195 --> 01:12:02,322
365 dagen per jaar. Elke avond.
935
01:12:02,406 --> 01:12:04,658
Bedankt dat jullie ons beschermen.
936
01:12:05,284 --> 01:12:07,369
Graag gedaan. Het is een eer.
937
01:12:07,953 --> 01:12:12,040
Dr. Rob Werykanalyseert de foto's van de nachthemel.
938
01:12:12,124 --> 01:12:13,917
ROB WERYKASTRONOMIE-INSTITUUT, HAWAÏ
939
01:12:14,001 --> 01:12:16,211
Een planeetdefensie-onderzoekeruit Canada.
940
01:12:17,462 --> 01:12:20,299
Dat dit de eerste keer isdat je de telescopen ziet.
941
01:12:20,382 --> 01:12:23,677
Ik houd me bezig met het analyserenvan de gegevens en kandidaten.
942
01:12:23,760 --> 01:12:25,679
Het is leuk om de telescoop te bekijken.
943
01:12:25,762 --> 01:12:29,057
Is het alsof je je broervoor het eerst ontmoet?
944
01:12:29,141 --> 01:12:30,517
Ja, precies.
945
01:12:30,601 --> 01:12:33,979
Ze hebben de telescopennog anderhalf uur kunnen gebruiken.
946
01:12:34,062 --> 01:12:36,398
We konden de gegevens vanochtend bekijken.
947
01:12:36,481 --> 01:12:38,901
Ik heb zes kandidaat-objecten gevonden.
948
01:12:38,984 --> 01:12:40,277
Jij hebt ze gevonden.
949
01:12:40,360 --> 01:12:43,822
Ja, het is een teamprestatie,maar ik beoordeel de gegevens.
950
01:12:43,906 --> 01:12:46,283
Wat is het spannendstedat je hebt ontdekt?
951
01:12:46,366 --> 01:12:49,369
Het spannendste objectstaat bekend als 'Oumuamua.
952
01:12:49,453 --> 01:12:51,330
De eerste interstellaire komeet.
953
01:12:51,413 --> 01:12:53,707
Het is een komeetvan buiten ons sterrenstelsel.
954
01:12:53,790 --> 01:12:56,335
Zo'n object hadden we nog nooit gezien.
955
01:12:56,418 --> 01:12:57,586
'Oumuamua?
956
01:12:57,669 --> 01:12:59,880
'Oumuamua. Dat is Hawaïaans.
957
01:12:59,963 --> 01:13:03,050
'Eerste boodschapper van ver.'
958
01:13:03,759 --> 01:13:05,844
Het proces bestaat uit twee stappen.
959
01:13:05,928 --> 01:13:10,849
De software is niet perfect,dus ik moet het handmatig controleren.
960
01:13:10,933 --> 01:13:14,478
Aan mij de taak om allenachtelijke observaties te controleren.
961
01:13:14,561 --> 01:13:20,400
Alles wat echt is,wordt weergegeven als stipjes of lijntjes.
962
01:13:20,484 --> 01:13:22,653
Ben jij de eerste die dit ziet?
963
01:13:22,736 --> 01:13:28,492
De observators verzamelen de gegevens,maar ik ben de eerste die ze ziet.
964
01:13:28,575 --> 01:13:32,871
Als ik het doorstuur, gaat er een alarm afdat er 'n gevaarlijk object op ons afkomt.
965
01:13:34,498 --> 01:13:41,255
Het coördinatiecentrum van NASAzou meteen gealarmeerd worden.
966
01:13:42,089 --> 01:13:45,801
Maar weinigenweten van het bestaan af.
967
01:13:45,884 --> 01:13:49,972
Aan het hoofd staat dr. Kelly Fast,een astronoom.
968
01:13:50,347 --> 01:13:54,101
Je beschrijft asteroïdenals het ongedierte van de ruimte.
969
01:13:54,184 --> 01:13:55,769
Waarom noem je ze zo?
970
01:13:56,478 --> 01:14:01,108
Astronomen kijken niet alleennaar asteroïden.
971
01:14:02,192 --> 01:14:03,652
Als ze naar een object kijken...
972
01:14:03,735 --> 01:14:08,031
...kan een asteroïdeer precies voorlangs vliegen.
973
01:14:08,115 --> 01:14:11,118
Dus vanuit een bepaald standpunt...
974
01:14:11,201 --> 01:14:13,412
...zijn ze het ongediertevan het zonnestelsel.
975
01:14:14,121 --> 01:14:15,873
Voor ons bij NASA...
976
01:14:15,956 --> 01:14:20,586
...zijn ze vanuit wetenschappelijk oogpuntinteressant voor de ruimtevaart.
977
01:14:20,669 --> 01:14:27,009
We moeten ze wel in de gaten houden,want we willen geen ruimtebotsingen.
978
01:14:27,092 --> 01:14:30,804
We willen wetenof ze de baan van de aarde kruisen...
979
01:14:30,888 --> 01:14:33,307
...op het moment dat de aarde daar ook is.
980
01:14:33,390 --> 01:14:35,976
Onze atmosfeer wordt continugeraakt door ruimtestof.
981
01:14:36,059 --> 01:14:39,980
Vallende sterren zijn stofdeeltjesdie in de atmosfeer verbranden.
982
01:14:40,063 --> 01:14:45,903
Maar als het om grotere voorwerpen gaat,zoals asteroïden...
983
01:14:47,070 --> 01:14:52,159
Het meeste verbrandt in de atmosfeer,maar sommige dingen zijn gewoon te groot.
984
01:14:52,242 --> 01:14:55,454
In Chelyabinsk zorgde een meteorietvan 20 meter voor ravage.
985
01:14:56,246 --> 01:14:58,707
Toengoeska, Siberië, in 1908.
986
01:14:58,790 --> 01:15:02,002
Dat was een asteroïde van 40 meter.
987
01:15:02,085 --> 01:15:04,296
TOENGOESKA, SIBERIË, 1908
988
01:15:04,379 --> 01:15:08,342
80 miljoen bomenwerden door de explosie omvergeblazen.
989
01:15:08,425 --> 01:15:13,096
Maar van de asteroïdeis nog geen korreltje teruggevonden.
990
01:15:16,225 --> 01:15:19,937
En verdediging?Wat doen we als zo'n joekel op ons afkomt?
991
01:15:20,020 --> 01:15:21,980
Wat doen we dan?
992
01:15:22,064 --> 01:15:24,691
De beste verdediging is voorbereiding.
993
01:15:24,775 --> 01:15:26,652
Dus we moeten ze eerst vinden.
994
01:15:26,735 --> 01:15:29,363
Je kunt pas gaan verdedigen,als je weet waar ze zijn.
995
01:15:29,446 --> 01:15:31,490
Dat is onze eerste taak.
996
01:15:31,573 --> 01:15:34,076
Dat doen we met surveillancevanaf de grond.
997
01:15:34,535 --> 01:15:36,203
Je moet het als volgt zien.
998
01:15:36,286 --> 01:15:41,208
De aarde en andere planetendraaien om de zon als een soort racebaan.
999
01:15:41,291 --> 01:15:44,169
De asteroïden draaien ookin die baan om de zon.
1000
01:15:44,253 --> 01:15:47,005
Ze komen regelmatigbij elkaar in de buurt.
1001
01:15:47,089 --> 01:15:53,011
Het gebeurt weleens dat een asteroïdevlak langs de aarde scheert.
1002
01:15:53,095 --> 01:15:56,390
Met 'vlak' bedoelen we een afstandvan enkele keren de maan.
1003
01:15:56,849 --> 01:16:02,062
Maar stel je hebt een enorme asteroïdeen er is maar weinig tijd.
1004
01:16:02,688 --> 01:16:06,233
In films worden ze dan opgeblazen.
1005
01:16:06,316 --> 01:16:09,361
Dat is niet per se nodig,maar een flinke duw is wel noodzakelijk.
1006
01:16:09,444 --> 01:16:12,823
Een atoombom is ook mogelijk,
1007
01:16:12,906 --> 01:16:14,283
wat ze in sommige films gebruiken.
1008
01:16:14,366 --> 01:16:18,245
Het idee is dat je die naast de asteroïdetot ontploffing brengt.
1009
01:16:18,328 --> 01:16:23,375
Door de energie van de explosiewordt het oppervlak bestraald.
1010
01:16:23,458 --> 01:16:26,211
Het materiaaldat van de asteroïde wordt geblazen...
1011
01:16:26,295 --> 01:16:28,297
...duwt de asteroïdein de andere richting.
1012
01:16:30,340 --> 01:16:32,593
Een wat mildere aanpak...
1013
01:16:32,676 --> 01:16:34,052
RYUGU-ASTEROÏDE, 1 KM GROOT
1014
01:16:34,136 --> 01:16:38,307
...werd gebruikt voor een Japanse sondeop de Ryugu-asteroïde.
1015
01:16:39,391 --> 01:16:41,602
Hoe klein de asteroïde is...
1016
01:16:41,685 --> 01:16:46,815
...wordt duidelijk door de schaduwvan de sonde op het oppervlak.
1017
01:16:49,651 --> 01:16:53,906
Er is zo weinig zwaartekrachtdat zelfs de zachtste landing...
1018
01:16:53,989 --> 01:16:58,702
...al een hoop materiaalde ruimte in slingert.
1019
01:17:00,621 --> 01:17:03,749
Hier zien we hoe meteoroïden ontstaan.
1020
01:17:05,042 --> 01:17:08,962
De sonde is alweer op weg naar aarde.
1021
01:17:09,046 --> 01:17:12,799
Ze neemt één gram materiaalvan de asteroïde met zich mee.
1022
01:17:13,842 --> 01:17:18,138
Voor grotere monstersmoeten we op Antarctica zijn.
1023
01:17:21,767 --> 01:17:25,062
Hier vallen niet meer stenendan elders ter wereld.
1024
01:17:25,812 --> 01:17:31,401
Maar ze zijn wel goed zichtbaarop de gletsjers van dit continent...
1025
01:17:31,485 --> 01:17:34,571
...dat groter is dan de VS.
1026
01:17:35,989 --> 01:17:41,078
Zuid-Koreaanse wetenschappershebben ons uitgenodigd om mee te zoeken.
1027
01:17:41,745 --> 01:17:44,498
Hun onderzoeksstation,genaamd Jang Bogo...
1028
01:17:44,581 --> 01:17:45,832
STATION JANG BOGOANTARCTICA
1029
01:17:45,916 --> 01:17:49,837
...ligt aan de oostkusten huisvest zo'n 50 mensen.
1030
01:17:53,048 --> 01:17:57,052
De zomer duurt hier bijna vijf maanden.
1031
01:17:57,469 --> 01:18:00,013
De zon gaat dan niet onder.
1032
01:18:03,183 --> 01:18:06,895
Binnen is het ruimer dan we dachten.
1033
01:18:08,522 --> 01:18:13,610
Op maar een paar kilometer afstandzaten zes mannen van Robert Scott...
1034
01:18:13,694 --> 01:18:19,825
...een hele winter bijeengekropenin een kleine sneeuwgrot.
1035
01:18:20,659 --> 01:18:23,620
Ze waren uitgehongerd, onderkoeld en vies.
1036
01:18:23,704 --> 01:18:28,417
Ze overleefden op zeehondenvleesen één stuk zeebeschuit per dag.
1037
01:18:29,418 --> 01:18:31,837
Uit de dagboeken van Scotts mannen...
1038
01:18:31,920 --> 01:18:37,634
...weten we dat ze droomden van bankettendie onder hun vork werden weggetrokken.
1039
01:18:37,718 --> 01:18:42,014
Eén man lukte het welom in zijn droom te eten.
1040
01:18:42,097 --> 01:18:45,767
Dat konden zijn lotgenoten niet waarderen.
1041
01:18:50,147 --> 01:18:53,317
Maar we zijn hier nietvoor kreeft en kimchi.
1042
01:18:53,817 --> 01:18:57,988
We konden niet wachtenom naar het Antarctisch Plateau te gaan.
1043
01:18:58,822 --> 01:19:02,910
We wistendat er een expeditie met trucks...
1044
01:19:02,993 --> 01:19:05,954
...drie weken geleden was vertrokken.
1045
01:19:06,038 --> 01:19:10,626
Die was nu bijna bij de meteorietgrondenop het blauwe ijs.
1046
01:19:20,928 --> 01:19:25,766
De helikopter moet eersttot 2000 meter hoogte stijgen.
1047
01:19:26,266 --> 01:19:30,729
Vanaf het onderzoeksstation aan de kusttot aan het plateau...
1048
01:19:30,812 --> 01:19:34,691
...vliegen we over gletsjerijsdat naar beneden glijdt.
1049
01:19:35,400 --> 01:19:37,569
Je zou dit maar te voet moeten doen.
1050
01:19:38,237 --> 01:19:43,992
Al deze ijsbergenzijn groter dan een flatgebouw.
1051
01:19:44,076 --> 01:19:47,621
De massa stroomt gestaag naar de zee.
1052
01:19:51,416 --> 01:19:53,794
We zijn eindelijk bij het plateau.
1053
01:19:54,628 --> 01:19:59,842
We zien nog een paar bergen,die als eilanden boven het ijs uitsteken.
1054
01:20:01,677 --> 01:20:06,390
Het was alsof weop een andere planeet waren.
1055
01:20:11,645 --> 01:20:14,523
Vanaf hier begint de enorme eenzaamheid.
1056
01:20:14,606 --> 01:20:20,737
Een uitgestrekt continent, bedektmet een ijslaag van 2 tot 4 kilometer dik.
1057
01:20:26,285 --> 01:20:30,539
Dankzij gps-gegevenswisten we de locatie van de karavaan.
1058
01:20:31,999 --> 01:20:33,959
Ze verwachtten ons.
1059
01:20:52,978 --> 01:20:58,692
We wilden dolgraag Jong Ik Lee ontmoeten,de leider van de expeditie.
1060
01:20:59,526 --> 01:21:03,280
Hij vroeg ons om naar Antarctica te komen.
1061
01:21:03,363 --> 01:21:05,574
Het was alsof we een oude vriend zagen.
1062
01:21:05,657 --> 01:21:07,492
JONG IK LEEKOREAANS ONDERZOEKSINSTITUUT
1063
01:21:07,576 --> 01:21:09,328
Niet gedacht dat je het zou redden.
1064
01:21:09,411 --> 01:21:11,330
Ik dacht niet dat wij het zouden redden.
1065
01:21:11,413 --> 01:21:13,290
Mijn droom...
1066
01:21:13,373 --> 01:21:17,878
We hadden zijn opnamesvan een paar jaar eerder gezien.
1067
01:21:18,962 --> 01:21:21,548
Hij vond hier een grote meteoriet.
1068
01:21:21,632 --> 01:21:26,220
Zijn enthousiasme over zijn ontdekkingwerkte aanstekelijk.
1069
01:21:27,012 --> 01:21:29,681
Dit is wetenschap op zijn best.
1070
01:21:32,893 --> 01:21:37,814
BEELDEN VAN HETKOREAANS POOLONDERZOEKSINSTITUUT, 2014
1071
01:22:10,180 --> 01:22:12,474
Oké, leg maar neer.
1072
01:22:21,024 --> 01:22:25,445
Ik vind nog iets mooiaan dit emotionele moment.
1073
01:22:25,529 --> 01:22:30,075
Iets dat volgens de stomme leervan de filmacademie niet mag.
1074
01:22:31,702 --> 01:22:34,454
Kijk naar de achtergrond.Iemand loopt in beeld.
1075
01:22:34,538 --> 01:22:38,458
Zonder reden en op het verkeerde moment.
1076
01:22:38,542 --> 01:22:40,544
Met de kont naar achter.
1077
01:22:59,062 --> 01:23:00,856
Terug naar het heden.
1078
01:23:01,690 --> 01:23:06,195
De vrouw van Jong Ik,Mi Jung, was met ons meegekomen.
1079
01:23:06,278 --> 01:23:09,448
Zij is ook een befaamde poolgeoloog.
1080
01:23:21,251 --> 01:23:23,128
Man en vrouw weer verenigd.
1081
01:23:24,588 --> 01:23:29,009
Een paar minuten na onze aankomstvonden we de eerste meteoriet.
1082
01:23:30,260 --> 01:23:34,097
Het uitgestrekte, doorzichtige ijs,niet bedekt met sneeuw...
1083
01:23:34,181 --> 01:23:36,767
...is ideaal om ze te kunnen spotten.
1084
01:23:37,684 --> 01:23:42,940
De enorme ijsmassa beweegt langzaam.Het is als een lopende band.
1085
01:23:43,023 --> 01:23:48,612
Stenen die honderdduizenden jaren geledenzijn neergestort, worden blootgelegd.
1086
01:23:51,782 --> 01:23:55,369
De meeste meteorietenkomen in de oceaan terecht.
1087
01:23:55,911 --> 01:24:02,000
Maar als een gebergte op de bodemde gletsjer naar boven afbuigt...
1088
01:24:02,084 --> 01:24:06,255
...verdampt het ijsen worden de meteorieten onthuld.
1089
01:24:08,090 --> 01:24:11,593
Elke steen hier is een meteoriet.
1090
01:24:55,345 --> 01:24:58,473
De man rechts heeft iets gevonden.
1091
01:25:12,154 --> 01:25:14,948
Clive bleek de gelukkige te zijn.
1092
01:25:15,574 --> 01:25:18,619
Het lijkt misschien in scène gezet,maar hij was het echt.
1093
01:25:23,415 --> 01:25:29,296
Dit is het. Dit is jouw monster.
1094
01:25:29,379 --> 01:25:31,548
Gefeliciteerd.
1095
01:25:31,632 --> 01:25:34,218
Dit is enorm. De grootste van vandaag.
1096
01:25:34,301 --> 01:25:38,013
Ik heb daar een kleine gevonden.
1097
01:25:38,096 --> 01:25:39,431
En toen ik...
1098
01:25:39,515 --> 01:25:45,020
Dit was ook nog eensde grootste meteoriet van het seizoen.
1099
01:25:45,103 --> 01:25:50,442
Na de eerste beoordeling bleek hetom een heel zeldzaam exemplaar te gaan.
1100
01:26:03,872 --> 01:26:08,252
We gingen verder met onze zoektocht,maar we bedachten ons iets.
1101
01:26:09,086 --> 01:26:13,048
Het zou nog vijf maanden durentot de nacht zou vallen.
1102
01:26:13,799 --> 01:26:19,471
We konden 5000 kilometer lopenzonder iemand tegen te komen.
1103
01:26:42,786 --> 01:26:47,666
Geen andere plek op aardelijkt meer op de ruimte.
1104
01:26:49,168 --> 01:26:55,174
Maar we kenden nog een andere plek.Nu zou niet ons lichaam maar onze ziel...
1105
01:26:55,924 --> 01:27:00,137
...reizen naar een plek waar weaan ons menselijk bestaan ontsnappen.
1106
01:27:05,267 --> 01:27:09,605
Op onze laatste reisgingen we naar een afgelegen eiland...
1107
01:27:09,688 --> 01:27:12,774
...in de archipel van de Straat Torres.
1108
01:27:13,859 --> 01:27:18,238
Deze eilanden liggentussen Australië en Nieuw-Guinea.
1109
01:27:20,032 --> 01:27:25,412
Dit kleine eilandje heet Meren heeft ongeveer 400 inwoners.
1110
01:27:26,747 --> 01:27:30,959
We hadden al eerder gehoord van stammendie dachten dat vallende sterren...
1111
01:27:31,043 --> 01:27:35,506
...de ziel van overleden personennaar een ander leven brachten.
1112
01:27:38,175 --> 01:27:41,553
Doug Passi, een van de stamoudsten...
1113
01:27:41,637 --> 01:27:47,142
…kent verhalen over zielen die per meteoornaar de onderwereld werden gebracht.
1114
01:27:49,436 --> 01:27:55,400
De geesten hebben een familielid van mijop een maierweggebracht.
1115
01:27:55,484 --> 01:27:58,237
Is dat een meteoor?-Vallende ster.
1116
01:27:58,320 --> 01:28:04,284
Zij zat zelf op die brandendemaier.
1117
01:28:06,912 --> 01:28:07,913
Dat heb ik gehoord.
1118
01:28:08,872 --> 01:28:11,458
Ze zeiden dat het echt gebeurd was.
1119
01:28:12,167 --> 01:28:16,380
Die oude vrouw heette Gizou Simbolo.
1120
01:28:16,463 --> 01:28:18,090
Leefde ze nog?
1121
01:28:18,173 --> 01:28:19,925
Ze leefde nog, ja.
1122
01:28:20,551 --> 01:28:23,345
Als een familielid klaar isom te sterven...
1123
01:28:24,721 --> 01:28:27,307
...kan demaierons daarover vertellen.
1124
01:28:27,391 --> 01:28:31,645
'Over een paar dagenzal er iemand weggaan.'
1125
01:28:32,396 --> 01:28:34,022
Of...
1126
01:28:34,857 --> 01:28:38,026
'Hij gaat ergens anders naartoe.'
1127
01:28:39,444 --> 01:28:44,199
De vallende ster, demaier,is soms rood en soms lichtblauw.
1128
01:28:46,159 --> 01:28:47,995
Het klinkt alsof de dood...
1129
01:28:48,078 --> 01:28:51,957
...hier geen hele gebeurtenis is,maar het begin van een reis.
1130
01:28:53,208 --> 01:28:57,129
Het begin van het nieuwe leven.
1131
01:29:02,342 --> 01:29:09,099
Ze hebben allerlei verschijningsvormen.Een vogel. Een hond. Een persoon.
1132
01:29:11,143 --> 01:29:14,313
Of een schaduwdie je op de muur ziet bewegen.
1133
01:29:14,980 --> 01:29:16,857
Of een stuk drijfhout.
1134
01:29:17,941 --> 01:29:20,360
Een stuk drijfhout in de oceaan.
1135
01:29:27,826 --> 01:29:29,995
Omdat we een camera hadden...
1136
01:29:30,078 --> 01:29:33,749
...voerden de eilanderseen bijna vergeten dans op...
1137
01:29:33,832 --> 01:29:36,877
...die een halve eeuw geledenvoor het laatst was gedaan.
1138
01:29:44,092 --> 01:29:49,556
Alo Tapim, een stamoudste,leert jonge mannen de dans.
1139
01:30:48,240 --> 01:30:54,288
De dans gaat over demaier,zoals je al zei.
1140
01:30:55,747 --> 01:30:59,918
Demaieris de ster, een komeet.
1141
01:31:00,794 --> 01:31:02,713
Het is een speciale ster.
1142
01:31:06,967 --> 01:31:11,221
Deze ster verschijnt alleenop bijzondere momenten voor de Meriam.
1143
01:31:11,305 --> 01:31:14,099
De Meriam zien deze ster...
1144
01:31:14,766 --> 01:31:18,937
...als een geliefde dit leven verlaatvoor het volgende leven.
1145
01:31:20,647 --> 01:31:23,734
Deze ster maakt de overgang mogelijk.
1146
01:31:26,195 --> 01:31:31,408
De dansers dragennair.Fakkels.
1147
01:31:32,618 --> 01:31:34,578
Wij noemen datnair.
1148
01:31:35,412 --> 01:31:36,538
Die dragen ze.
1149
01:31:38,248 --> 01:31:43,420
Hiermee wordt uitgebeeld dat de ster...
1150
01:31:43,504 --> 01:31:48,425
...de vallende ster, zijn sintels loslaat.
1151
01:31:50,010 --> 01:31:52,721
Dat wordt uitgebeeld met de fakkels.
1152
01:31:54,181 --> 01:32:00,771
Als twee fakkelstegen elkaar worden geslagen...
1153
01:32:01,605 --> 01:32:04,942
Als je die gloeiende delentegen elkaar slaat...
1154
01:32:06,902 --> 01:32:08,987
Dat laat zien hoe...
1155
01:32:12,824 --> 01:32:17,621
Daarmee wordt het verhaalvan die ster verteld.
1156
01:32:19,831 --> 01:32:21,750
En dit is ons verhaal.
1157
01:37:36,857 --> 01:37:38,859
Vertaling: Stone Mountain Translations