1
00:00:07,633 --> 00:00:11,137
TO MIASTO LEŻĄCE NA SKRAJU
DWÓCH MÓRZ I KONTYNENTÓW
2
00:00:11,220 --> 00:00:14,640
BYŁO NICZYM DIAMENT POMIĘDZY
DWOMA SZAFIRAMI I SZMARAGDAMI.
3
00:00:14,724 --> 00:00:17,268
NAJCENNIEJSZY KAMIEŃ
W PIERŚCIENIU IMPERIÓW.
4
00:00:17,351 --> 00:00:19,479
- SEN OSMANA O KONSTANTYNOPOLU, 1280
5
00:01:08,611 --> 00:01:11,072
Miasto jest nasze!
6
00:01:24,710 --> 00:01:26,379
Konstantynopolu.
7
00:01:28,422 --> 00:01:30,842
Zawładnę tobą...
8
00:01:31,551 --> 00:01:34,387
albo ty... zawładniesz mą.
9
00:01:42,895 --> 00:01:43,771
Chodź.
10
00:01:44,856 --> 00:01:46,315
Synu.
11
00:01:47,191 --> 00:01:48,401
Ojcze?
12
00:01:49,193 --> 00:01:50,611
Konstantynopol.
13
00:01:51,320 --> 00:01:53,114
Czemu we mnie nie wierzyłeś?
14
00:01:53,906 --> 00:01:55,074
Zdradzili cię.
15
00:01:55,158 --> 00:01:56,200
Synu.
16
00:01:56,284 --> 00:01:57,618
...uwierz we mnie.
17
00:01:57,702 --> 00:01:59,120
To szaleństwo!
18
00:02:02,498 --> 00:02:03,332
Mehmedzie!
19
00:02:04,000 --> 00:02:06,669
Mam zająć Konstantynopol?
20
00:02:11,799 --> 00:02:12,758
Nie!
21
00:03:05,478 --> 00:03:07,104
NETFLIX — SERIAL ORYGINALNY
22
00:03:07,188 --> 00:03:08,689
Każde imperium rodzi się
23
00:03:08,773 --> 00:03:12,318
z krwi, stali, łutu szczęścia i podbojów.
24
00:03:12,902 --> 00:03:16,948
W 1454 roku cesarz rzymski Konstantyn XI
25
00:03:17,406 --> 00:03:19,784
i sułtan z dynastii osmańskiej Mehmed II
26
00:03:19,867 --> 00:03:22,453
toczą wielką bitwę o Konstantynopol.
27
00:03:23,579 --> 00:03:26,749
Miasto to próbowały podbić 23 armie.
28
00:03:26,832 --> 00:03:28,209
Wszystkie na próżno.
29
00:03:28,501 --> 00:03:31,796
Z tej rzezi wyłoni się jeden zwycięzca,
30
00:03:31,879 --> 00:03:36,175
który zmieni bieg historii
na kolejne 300 lat.
31
00:03:36,884 --> 00:03:40,846
Ponieważ, aby jedno imperium rozkwitło,
inne musi upaść.
32
00:03:55,569 --> 00:04:00,199
Konstantynopol to idealne miasto
na stolicę światowej cywilizacji.
33
00:04:01,909 --> 00:04:06,914
To brama do Azji, Europy,
Morza Czarnego i Śródziemnego,
34
00:04:06,998 --> 00:04:09,625
Bałkanów, włoskich państw-miast.
35
00:04:10,459 --> 00:04:14,130
Te obszary są jak motyl,
którego głową jest Konstantynopol.
36
00:04:16,257 --> 00:04:19,010
Konstantynopol to cały koncept,
37
00:04:19,093 --> 00:04:21,345
nie tylko strategiczne miejsce.
38
00:04:22,763 --> 00:04:27,018
Reprezentuje liczne warstwy imperium
39
00:04:27,101 --> 00:04:32,898
i różnych cywilizacji w nim zanurzonych.
40
00:04:34,608 --> 00:04:38,029
Był od zawsze największym miastem
basenu Morza Śródziemnego.
41
00:04:39,155 --> 00:04:41,490
Mówiono, że to ziemia obiecana.
42
00:04:42,116 --> 00:04:45,703
Ten, kto władał Konstantynopolem,
rządził całym światem.
43
00:04:46,829 --> 00:04:50,875
W 1451 roku
protektorem i władcą Konstantynopolu
44
00:04:50,958 --> 00:04:53,461
jest cesarz Konstantyn XI.
45
00:04:54,128 --> 00:04:55,838
Trudno o większych autokratów
46
00:04:55,921 --> 00:04:58,382
i absolutystów
od cesarzy wschodniorzymskich.
47
00:04:58,466 --> 00:05:01,552
Stali w hierarchii
pomiędzy niebiosami a ludzkością.
48
00:05:01,635 --> 00:05:03,971
Byli zbrojnym ramieniem Boga na Ziemi.
49
00:05:04,638 --> 00:05:07,600
Konstantyn XI był bardzo odważny
50
00:05:07,683 --> 00:05:11,520
i był gotów poświęcić niemal wszystko,
51
00:05:11,604 --> 00:05:13,314
aby obronić Konstantynopol.
52
00:05:13,981 --> 00:05:17,526
Dotychczas 23 armie próbowały zająć
to legendarne miasto.
53
00:05:17,610 --> 00:05:18,903
Bez powodzenia.
54
00:05:20,071 --> 00:05:23,157
Największym zagrożeniem
dla 1100-letnich rządów Rzymian
55
00:05:23,240 --> 00:05:25,951
są ich odwieczni wrogowie Osmanowie,
56
00:05:26,494 --> 00:05:31,582
byli anatolijscy watażkowie i nomadzi,
którzy zbudowali kwitnące imperium,
57
00:05:31,665 --> 00:05:34,293
sięgające Europy Wschodniej.
58
00:05:36,420 --> 00:05:42,843
Śmierć osmańskiego sułtana Murada II
w 1451 roku wywoła serię wydarzeń,
59
00:05:42,927 --> 00:05:46,722
która wkrótce doprowadzi Osmanów i Rzymian
na skraj wojny.
60
00:05:54,688 --> 00:05:58,526
Trzysta kilometrów dalej
syn Murada, Mehmed II
61
00:05:59,026 --> 00:06:03,072
jest gubernatorem Manisy
w prowincji Egejskiej.
62
00:06:03,155 --> 00:06:05,658
PROWINCJA EGEJSKA
2,5 ROKU PRZED OBLĘŻENIEM
63
00:06:05,741 --> 00:06:09,453
Książę od kilku lat żyje na pół-wygnaniu
64
00:06:09,537 --> 00:06:12,123
po skłóceniu się z dworem ojca.
65
00:06:12,456 --> 00:06:13,290
Książę.
66
00:06:14,166 --> 00:06:16,001
Gniję, siedząc w tej prowincji.
67
00:06:18,337 --> 00:06:19,296
Książę.
68
00:06:19,964 --> 00:06:23,551
Aleksander Wielki w moim wieku
podbił wszystkie te ziemie.
69
00:06:26,679 --> 00:06:27,513
Książę.
70
00:06:28,222 --> 00:06:30,975
O co chodzi, Zaganie Paszo?
71
00:06:31,058 --> 00:06:31,892
Twój ojciec.
72
00:06:39,316 --> 00:06:40,651
Krążą pogłoski,
73
00:06:40,985 --> 00:06:45,823
że wielki wezyr i inni na dworze sułtana
dyskutują na temat następcy.
74
00:06:45,906 --> 00:06:46,991
Oczywiście.
75
00:06:48,492 --> 00:06:49,869
Zdradliwa kanalia.
76
00:06:50,703 --> 00:06:52,955
Chciałby, żebym zniknął.
77
00:06:53,289 --> 00:06:54,206
Gotujcie konie.
78
00:06:54,957 --> 00:06:56,292
Wyjeżdżamy do stolicy.
79
00:07:02,173 --> 00:07:05,301
Mehmed wyrusza do Adrianopolu,
by ubiegać się o tron.
80
00:07:05,801 --> 00:07:09,221
Nie wie, czy zostanie ogłoszony
sułtanem Imperium Osmanów,
81
00:07:09,513 --> 00:07:11,974
czy też będzie musiał zdobyć władzę siłą.
82
00:07:15,186 --> 00:07:19,231
U Osmanów każdy członek dynastii
miał równe prawo do tronu.
83
00:07:19,315 --> 00:07:21,358
Nie było ustalonej linii sukcesji.
84
00:07:21,901 --> 00:07:25,863
Wszyscy musieli walczyć o władzę,
aby wyłonić przywódcę.
85
00:07:26,947 --> 00:07:28,365
Zwyciężał najmocniejszy.
86
00:07:30,701 --> 00:07:37,666
ADRIANOPOL
STOLICA IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
87
00:07:38,417 --> 00:07:43,297
Mehmed spotyka się z wielkim wezyrem
Çandarlı Halilem Paszą,
88
00:07:43,672 --> 00:07:45,508
prawą ręką jego ojca.
89
00:07:47,259 --> 00:07:50,346
Wielki wezyr był kimś w rodzaju
premiera imperium.
90
00:07:50,888 --> 00:07:53,974
Kiedy nowy sułtan
przejmował po ojcu wezyra,
91
00:07:54,058 --> 00:07:57,186
dochodziło do spięć
i wezyra trzeba było kontrolować.
92
00:07:57,436 --> 00:08:00,397
Przegrywając tę grę,
sułtan stawał się marionetką.
93
00:08:28,175 --> 00:08:29,009
Halilu Paszo.
94
00:08:30,803 --> 00:08:33,764
Ostatni raz widzieliśmy się
wiele lat temu.
95
00:08:34,598 --> 00:08:38,060
Wolałbym się spotkać
w milszych okolicznościach.
96
00:08:48,529 --> 00:08:49,446
Wielki wezyrze.
97
00:09:17,558 --> 00:09:18,517
Mój sułtanie.
98
00:09:36,201 --> 00:09:39,121
Oczekiwania po 19-letnim władcy,
99
00:09:39,997 --> 00:09:44,001
który przez lata żył w cieniu
swojego ojca, są ogromne.
100
00:09:46,920 --> 00:09:49,798
Dojrzałeś od naszego ostatniego spotkania.
101
00:09:53,135 --> 00:09:54,053
Ojcze?
102
00:09:56,305 --> 00:09:57,848
Za dużo od ciebie wymagam.
103
00:09:58,932 --> 00:10:02,394
Tron będzie twój, gdy będziesz gotowy.
Nie pogrywaj ze mną!
104
00:10:05,147 --> 00:10:06,607
Był bardzo młody.
105
00:10:06,690 --> 00:10:09,360
Ludzie nie byli pewni, czy sobie poradzi.
106
00:10:10,277 --> 00:10:13,489
Może nie pójdzie w ślady ojca,
świetnego wojownika.
107
00:10:17,242 --> 00:10:19,453
Obiecałam ci, że twój czas nadejdzie.
108
00:10:20,537 --> 00:10:21,622
Matko Maro.
109
00:10:22,665 --> 00:10:27,795
Marę Brankowić, macochę Mehmeda,
która jest jego sprzymierzeńcem w stolicy,
110
00:10:27,878 --> 00:10:30,881
ciekawi, jak poradzi sobie nowy sułtan.
111
00:10:33,133 --> 00:10:36,720
Wiesz, co powiedział Aleksander Wielki,
obejmując tron?
112
00:10:39,264 --> 00:10:44,520
„Na końcu twojego żywota liczyć się będzie
tylko to, czego dokonałeś”.
113
00:10:49,066 --> 00:10:50,025
Jest twój.
114
00:10:51,485 --> 00:10:54,947
Kiedy wstąpił na tron,
zrozumiał, że musi pokazać,
115
00:10:55,155 --> 00:10:58,367
iż spełnia oczekiwania swojego ojca.
116
00:11:00,369 --> 00:11:02,037
Co mógłby zrobić?
117
00:11:02,746 --> 00:11:07,000
Uznał, że potrzebuje wyjątkowego sukcesu.
118
00:11:11,797 --> 00:11:12,923
Ale jakiego?
119
00:11:18,053 --> 00:11:19,596
Zajęcia Konstantynopola.
120
00:11:20,139 --> 00:11:21,890
Marzenia wszystkich władców.
121
00:11:37,656 --> 00:11:41,368
Będą chcieli cię poniżyć jak chłopca,
którym cię pamiętają.
122
00:11:41,827 --> 00:11:43,996
Tak, będą chcieli.
123
00:11:47,207 --> 00:11:50,252
Dwór Mehmeda tworzą zarówno
młodzi doradcy,
124
00:11:50,335 --> 00:11:53,672
których sprowadził z Manisy
na czele z Zaganem Paszą,
125
00:11:53,756 --> 00:11:58,093
jak i starzy wezyrowie jego ojca
wątpiący w jego zdolności przywódcze.
126
00:11:58,719 --> 00:12:03,432
Wątpliwości te podzielają także
liczni wrogowie Osmanów.
127
00:12:06,143 --> 00:12:10,355
Turecki watażka
testuje 19-letniego sułtana,
128
00:12:10,439 --> 00:12:13,025
najeżdżając osmańskie ziemie w Anatolii.
129
00:12:16,069 --> 00:12:18,697
Mehmed i jego armia brutalnie tłumią bunt.
130
00:12:22,367 --> 00:12:26,371
Największe zagrożenie dla Mehmeda
nadchodzi pod koniec 1451 roku
131
00:12:26,455 --> 00:12:29,792
ze strony starych wrogów Osmanów, Rzymian.
132
00:12:32,628 --> 00:12:35,255
Hasanie Paszo,
jakie wieści z Konstantynopola?
133
00:12:35,339 --> 00:12:37,216
Co mówią szpiedzy?
134
00:12:39,426 --> 00:12:41,637
Rzymianie...
135
00:12:43,055 --> 00:12:44,515
przysłali żądanie.
136
00:12:44,598 --> 00:12:45,974
Jakie?
137
00:12:47,309 --> 00:12:49,937
Grożą wypuszczeniem twojego wuja Orhana...
138
00:12:50,979 --> 00:12:54,566
jeśli nie potroimy opłat
za jego bezpieczeństwo i utrzymanie.
139
00:12:55,984 --> 00:13:00,697
Książę Orhan reprezentował wielowiekową
bizantyjską tradycję dyplomacji.
140
00:13:01,740 --> 00:13:04,660
Książę Orhan rościł sobie prawo
do tronu Mehmeda,
141
00:13:04,910 --> 00:13:08,997
ale Rzymianie przetrzymywali go
w Konstantynopolu
142
00:13:09,331 --> 00:13:12,584
w zamian za coroczną opłatę
ze strony Osmanów.
143
00:13:13,252 --> 00:13:15,796
Orhan to ciekawy przypadek.
144
00:13:16,129 --> 00:13:17,881
Był więźniem
145
00:13:17,965 --> 00:13:22,052
i Rzymianie chcieli go wykorzystać
przeciwko Osmanom.
146
00:13:22,135 --> 00:13:25,472
Kiedy Mehmed wstąpił na tron,
miał zaledwie 19 lat.
147
00:13:25,556 --> 00:13:28,851
Nikt nie wiedział, jakim będzie władcą,
148
00:13:28,934 --> 00:13:33,230
więc Konstantyn próbował mu grozić.
149
00:13:33,647 --> 00:13:37,568
„Jeśli wykonasz jakiś agresywny ruch,
150
00:13:37,651 --> 00:13:41,280
odeślemy ci Orhana,
wspierając go finansowo i wojskowo
151
00:13:41,363 --> 00:13:43,365
i może wtedy przejmie twój tron”.
152
00:13:44,658 --> 00:13:50,831
Rzymianie kompensowali
swoją słabość militarną i polityczną
153
00:13:50,914 --> 00:13:54,167
zdolnością do wywołania wojny domowej
154
00:13:54,585 --> 00:13:56,128
w Imperium Osmańskim.
155
00:13:56,753 --> 00:14:00,132
Pozostaje pytanie,
co zrobić w takiej sytuacji.
156
00:14:01,091 --> 00:14:06,096
To jedna z rzadkich chwil,
kiedy Konstantyn gorzko się przeliczył.
157
00:14:06,179 --> 00:14:08,515
Popełnił ogromny błąd.
158
00:14:09,516 --> 00:14:11,393
Zbuduję tu fortecę.
159
00:14:14,354 --> 00:14:17,733
Sułtanie, to nie dyplomacja,
tylko akt wojenny.
160
00:14:18,317 --> 00:14:21,111
Będziemy kontrolować Bosfor
i płynące nim statki.
161
00:14:21,987 --> 00:14:26,450
W odpowiedzi na groźby Rzymian
Mehmed planuje wzniesienie Rumeli Hisarı,
162
00:14:26,533 --> 00:14:30,579
w dosłownym tłumaczeniu:
„fortecy na ziemiach Rzymian”.
163
00:14:30,871 --> 00:14:34,499
Leżąca po europejskiej stronie
Zatoki Bosforskiej
164
00:14:34,583 --> 00:14:37,878
forteca odcina dostawy
i wsparcie wojskowe dla Rzymian
165
00:14:37,961 --> 00:14:40,172
od ich sojuszników na Morzu Czarnym.
166
00:14:40,380 --> 00:14:44,301
Twierdza zyskuje przydomek
„Podrzynacza Gardła”.
167
00:14:45,010 --> 00:14:46,845
Sułtanie, rozważ to jeszcze.
168
00:14:47,679 --> 00:14:50,057
Fort po stronie Rzymian ich sprowokuje!
169
00:14:50,140 --> 00:14:53,560
To, co mieści się w murach Konstantynopola
należy do Rzymian,
170
00:14:54,019 --> 00:14:56,730
a to, co jest poza nimi, należy do mnie.
171
00:15:02,653 --> 00:15:04,947
Çandarlıemu nie podobał się ten pomysł
172
00:15:05,030 --> 00:15:06,531
i mówił: „Wasza Wysokość,
173
00:15:06,907 --> 00:15:09,409
Europejczycy zjednoczą się przeciw nam.
174
00:15:09,701 --> 00:15:11,912
Papież wyśle przeciw nam armię.
175
00:15:12,829 --> 00:15:16,833
Chcąc zdobyć Konstantynopol,
możemy wszystko stracić”.
176
00:15:18,085 --> 00:15:20,295
Mehmed odparł mu na to: „Odwal się”.
177
00:15:23,256 --> 00:15:27,511
Podrzynacz Gardła zostaje wzniesiony
w zaledwie cztery i pół miesiąca,
178
00:15:27,594 --> 00:15:31,431
zbliżając Osmanów i Rzymian
o krok bliżej do wojny.
179
00:15:32,432 --> 00:15:35,560
Cesarz Konstantyn
wysyła do Mehmeda emisariuszy,
180
00:15:35,644 --> 00:15:37,854
aby zaprotestować przeciwko fortowi.
181
00:15:38,146 --> 00:15:40,107
Powiedzieli: „To rzymskie ziemie.
182
00:15:40,190 --> 00:15:43,360
Twój ojciec przynajmniej
poprosiłby o pozwolenie,
183
00:15:43,443 --> 00:15:45,112
zanim zrobił coś takiego”.
184
00:15:45,362 --> 00:15:47,197
Mehmed nawet ich nie wysłuchał.
185
00:15:47,280 --> 00:15:49,825
Konstantyn wysłał kolejnych posłańców,
186
00:15:49,908 --> 00:15:52,035
tym razem z podarunkami i pytaniem:
187
00:15:52,119 --> 00:15:56,331
„Czy możesz choć zapewnić,
że to nie zapowiedź ataku na miasto?”.
188
00:16:02,713 --> 00:16:07,592
KONSTANTYNOPOL
STOLICA CESARSTWA WSCHODNIORZYMSKIEGO
189
00:16:23,608 --> 00:16:28,405
Mehmed ściął emisariuszy,
co było jasnym sygnałem dla Konstantyna.
190
00:16:32,784 --> 00:16:34,077
Jesteśmy bezpieczni.
191
00:16:34,161 --> 00:16:36,204
- Bezpieczni.
- Trzeba zareagować!
192
00:16:37,205 --> 00:16:38,623
Odpowiedzmy im.
193
00:16:38,707 --> 00:16:41,418
Dajmy dziecku lekcję.
194
00:16:41,668 --> 00:16:43,670
Niech dostanie klapsa od Rzymian.
195
00:16:44,838 --> 00:16:46,798
A kto da mu tego klapsa?
196
00:16:48,341 --> 00:16:49,342
Ty?
197
00:16:50,927 --> 00:16:53,764
Mehmed to zagrożenie,
ale siłą nic nie zwojujemy.
198
00:16:54,431 --> 00:16:58,226
Unikajmy konfrontacji do czasu
przybycia posiłków z Europy.
199
00:16:58,727 --> 00:17:03,148
Jeśli katolicy są naszą jedyną nadzieją,
już po nas.
200
00:17:05,901 --> 00:17:10,030
Prawą ręką Konstantyna był Łukasz Notaras,
201
00:17:10,113 --> 00:17:12,824
który miał tytuł megaduksa,
202
00:17:12,908 --> 00:17:17,829
będący odpowiednikiem
osmańskiego wezyra albo premiera.
203
00:17:18,246 --> 00:17:22,250
Chętniej zobaczę tu turban sułtana
niż kardynalską piuskę.
204
00:17:23,960 --> 00:17:27,506
Konstantynopol jest głównym ośrodkiem
kościoła prawosławnego.
205
00:17:27,839 --> 00:17:30,258
Jak większość miasta i dworu cesarskiego,
206
00:17:30,342 --> 00:17:33,095
Notaras jest Grekiem
prawosławnego wyznania
207
00:17:33,178 --> 00:17:36,056
i nie ufa
europejskiemu kościołowi katolickiemu
208
00:17:36,473 --> 00:17:38,975
po schizmie sprzed czterech wieków.
209
00:17:39,351 --> 00:17:44,940
W obliczu zagrożenia miasto potrzebuje
papieskich żołnierzy i okrętów.
210
00:17:52,781 --> 00:17:54,574
W oczach Boga jesteśmy braćmi.
211
00:17:56,535 --> 00:18:01,623
Wysłaliśmy emisariuszy do Watykanu
i wszystkich dworów w Europie,
212
00:18:01,706 --> 00:18:03,625
prosząc o wsparcie w obronie.
213
00:18:04,251 --> 00:18:07,462
Do miasta zmierzają już wojska genueńskie.
214
00:18:08,130 --> 00:18:09,297
Jedne z wielu.
215
00:18:10,423 --> 00:18:14,094
Z pomocą boską
papież również wkrótce przyśle wsparcie.
216
00:18:14,594 --> 00:18:15,595
Niech żyje cesarz!
217
00:18:17,556 --> 00:18:20,809
Notaras jest najzamożniejszym
obywatelem miasta,
218
00:18:20,892 --> 00:18:24,271
którego interesy obejmują obszary
od Anatolii po Włochy.
219
00:18:24,354 --> 00:18:27,440
Nikt nie ma więcej do stracenia
w wojnie z Osmanami.
220
00:18:27,941 --> 00:18:30,277
Ślij do naszego tureckiego przyjaciela.
221
00:18:37,242 --> 00:18:41,454
SELIMBRIA
70 KILOMETRÓW OD KONSTANTYNOPOLA
222
00:19:09,107 --> 00:19:11,359
Ty oślizły kozojebco.
223
00:19:16,364 --> 00:19:17,490
Halilu Paszo.
224
00:19:28,251 --> 00:19:32,297
Çandarlı Halil był wielkim wezyrem
i doświadczonym mężem stanu,
225
00:19:32,839 --> 00:19:34,633
zwanym także Halilem Grekiem,
226
00:19:35,342 --> 00:19:39,387
bo nie chciał,
żeby Mehmed zdobył Konstantynopol.
227
00:19:39,471 --> 00:19:41,181
Uważał, że to niepotrzebne.
228
00:19:41,264 --> 00:19:44,809
Być może Grecy przekupili go,
aby zwodził Mehmeda.
229
00:19:45,602 --> 00:19:47,604
Cieszę się, że przybyłeś.
230
00:19:52,234 --> 00:19:56,321
Choć po twojej minie mniemam,
że nie masz dobrych wieści.
231
00:19:58,740 --> 00:20:00,408
Sułtan nie da się przekonać.
232
00:20:05,330 --> 00:20:07,582
Wojna jest zła dla wszystkich...
233
00:20:08,667 --> 00:20:10,877
i twoich interesów w mieście.
234
00:20:12,796 --> 00:20:14,589
Pokój jest bardziej zyskowny.
235
00:20:17,801 --> 00:20:19,719
Jest arogancki, młody,
236
00:20:20,095 --> 00:20:22,097
przekonany, że podbije Zachód,
237
00:20:22,847 --> 00:20:24,891
tak jak Aleksander podbił Wschód.
238
00:20:29,354 --> 00:20:34,985
Łukasz był prawdopodobnie
najzamożniejszym człowiekiem na Bałkanach.
239
00:20:35,068 --> 00:20:37,445
Grał po każdej stronie.
240
00:20:39,990 --> 00:20:43,368
Mówi się, że cesarz uwolni księcia Orhana.
241
00:20:46,913 --> 00:20:48,832
Jest nawet gotów go uzbroić.
242
00:20:48,915 --> 00:20:50,125
W butelkę wina?
243
00:20:57,007 --> 00:21:00,719
Powiedz sułtanowi,
że cesarz woli pokój z Osmanami.
244
00:21:00,802 --> 00:21:02,304
Gwarantuję to.
245
00:21:03,054 --> 00:21:05,765
Razem wymyślimy sposób, jak uniknąć wojny.
246
00:21:11,021 --> 00:21:11,855
Ale...
247
00:21:13,481 --> 00:21:17,944
jeśli sułtan... uparł się,
że zdobędzie miasto...
248
00:21:19,738 --> 00:21:22,407
to szkoda, byś zginął u jego boku
249
00:21:22,490 --> 00:21:25,285
w wojnie, której można było uniknąć.
250
00:21:30,248 --> 00:21:31,916
A jeśli Mehmed zwycięży...
251
00:21:33,585 --> 00:21:36,629
usiądę w pierwszym rzędzie
na twojej egzekucji...
252
00:21:37,505 --> 00:21:39,007
stary przyjacielu.
253
00:22:01,696 --> 00:22:03,323
Powinienem go za to ściąć.
254
00:22:04,366 --> 00:22:08,286
- Zdradliwy pies!
- Mehmedzie, cierpliwości.
255
00:22:08,370 --> 00:22:11,498
To dobro, którego obecnie mi brakuje.
256
00:22:20,590 --> 00:22:22,842
Lepiej na razie trzymać go przy sobie.
257
00:22:23,426 --> 00:22:27,639
Liczyło się tu zachowanie ciągłości władzy
ze strony sułtana,
258
00:22:27,722 --> 00:22:29,474
który nie miał doświadczenia.
259
00:22:29,557 --> 00:22:33,061
Gdyby tuż po objęciu tronu
zaczął pozbywać się ludzi,
260
00:22:33,144 --> 00:22:34,938
nie zdobyłby wielu przyjaciół.
261
00:22:35,021 --> 00:22:37,357
Była to zatem decyzja taktyczna.
262
00:22:37,440 --> 00:22:40,777
Jeśli Çandarlı Halil okaże się przydatny,
to dobrze.
263
00:22:40,860 --> 00:22:42,946
Jeśli nie, sułtan się go pozbędzie.
264
00:22:43,822 --> 00:22:46,074
Mógłbyś wykorzystać jego nieostrożność
265
00:22:47,367 --> 00:22:48,701
do swoich celów.
266
00:23:15,228 --> 00:23:17,230
Gdzie twój pan! Halilu Paszo!
267
00:23:21,317 --> 00:23:22,485
Zaganie Paszo...
268
00:23:24,195 --> 00:23:25,822
co to ma znaczyć?
269
00:23:26,322 --> 00:23:29,200
Sułtan wzywa cię do pałacu.
270
00:23:30,994 --> 00:23:33,621
- Teraz?
- Natychmiast.
271
00:23:42,046 --> 00:23:45,133
- Dajcie mi się odziać.
- Oczywiście.
272
00:24:09,532 --> 00:24:11,951
Sułtanie, przyprowadziliśmy Halila Paszę.
273
00:24:14,913 --> 00:24:15,872
Mój sułtanie.
274
00:24:20,502 --> 00:24:21,878
Mogę przemówić?
275
00:24:39,437 --> 00:24:40,271
Co to jest?
276
00:24:42,649 --> 00:24:43,650
To...
277
00:24:49,197 --> 00:24:53,493
To zwyczaj, by po wezwaniu przez sułtana
w nocy, przynieść mu prezent.
278
00:24:55,870 --> 00:24:59,165
Nie potrzebuję twojego złota, Paszo,
tylko twojego ucha.
279
00:24:59,666 --> 00:25:00,500
Wstań.
280
00:25:02,627 --> 00:25:03,461
Wstawaj.
281
00:25:09,384 --> 00:25:12,262
Miałem właśnie sen.
282
00:25:16,015 --> 00:25:17,267
Widziałem w nim ojca.
283
00:25:18,977 --> 00:25:20,186
Moich przodków.
284
00:25:21,020 --> 00:25:21,854
Osmana.
285
00:25:24,274 --> 00:25:25,775
Wskazali mi drogę.
286
00:25:30,405 --> 00:25:32,490
Wiodła do Konstantynopola.
287
00:25:34,450 --> 00:25:37,161
Bramy miasta otwarły się.
288
00:25:38,246 --> 00:25:40,665
Wszedłem prosto do Hagi Sofii...
289
00:25:42,750 --> 00:25:43,710
a tam...
290
00:25:45,169 --> 00:25:46,879
zobaczyłem Czerwone Jabłko.
291
00:25:48,673 --> 00:25:50,008
Podano mi je.
292
00:25:52,802 --> 00:25:54,429
Rozumiesz, Paszo?
293
00:25:56,389 --> 00:25:57,348
Allah...
294
00:25:58,474 --> 00:25:59,976
przekazał mi wizję.
295
00:26:01,060 --> 00:26:01,894
On...
296
00:26:02,687 --> 00:26:04,939
rozkazał mi zająć Konstantynopol.
297
00:26:06,524 --> 00:26:09,152
Nie mam wyboru
i muszę spełnić jego życzenie.
298
00:26:12,655 --> 00:26:15,158
Według proroctwa Konstantynopol to jabłko.
299
00:26:15,241 --> 00:26:17,327
Pojawi się wojownik, który...
300
00:26:17,410 --> 00:26:22,957
wyrwie chrześcijanom
ten ośrodek kościoła prawosławnego
301
00:26:23,041 --> 00:26:24,792
i daruje światu islamskiemu.
302
00:26:26,127 --> 00:26:29,297
W tej wizji ty też byłeś przy mnie, Paszo.
303
00:26:29,756 --> 00:26:32,592
Oddany nauczyciel, lojalny sługa,
304
00:26:33,092 --> 00:26:35,011
dowódca mojej mężnej armii,
305
00:26:35,386 --> 00:26:37,722
całkowicie oddany naszemu losowi.
306
00:26:40,850 --> 00:26:42,810
To wszystko ja.
307
00:26:43,645 --> 00:26:46,022
Zatem wesprzesz mnie w tych działaniach.
308
00:26:50,652 --> 00:26:55,198
Mehmed bardzo mądrze to rozegrał.
309
00:26:55,657 --> 00:26:57,659
Uspokoił Halila Paszę,
310
00:26:58,576 --> 00:26:59,994
aby móc go wykorzystać.
311
00:27:00,370 --> 00:27:05,667
Çandarlı Halil Pasha jako wielki wezyr
jest drugą najważniejszą osobą
312
00:27:05,750 --> 00:27:07,085
w Imperium Osmańskim
313
00:27:07,168 --> 00:27:12,048
i młody sułtan musi mieć jego poparcie
w ataku na Konstantynopol.
314
00:27:14,092 --> 00:27:16,302
Wiedziałem, że mogę na tobie polegać.
315
00:27:18,513 --> 00:27:19,555
Śpij dobrze.
316
00:27:38,825 --> 00:27:42,120
Osmańska maszyna wojenna
wrzuca wyższy bieg.
317
00:27:43,413 --> 00:27:47,667
W pół roku Mehmed gromadzi
armię 80 tysięcy żołnierzy
318
00:27:47,750 --> 00:27:49,877
gotowych do marszu na Konstantynopol.
319
00:27:53,631 --> 00:27:55,633
Wojska Mehmeda szybko niszczą
320
00:27:55,717 --> 00:27:59,721
kilka pozostałych rzymskich bastionów
poza Konstantynopolem,
321
00:27:59,804 --> 00:28:02,306
jeszcze bardziej izolując cesarza.
322
00:28:03,099 --> 00:28:06,018
Ale największy dodatek
do machiny wojennej Mehmeda
323
00:28:06,561 --> 00:28:07,937
ma dopiero nadejść.
324
00:28:19,782 --> 00:28:22,076
Masz świetną reputację, Orbanie.
325
00:28:22,493 --> 00:28:24,495
Słyszałem o twoich bombardach.
326
00:28:24,579 --> 00:28:29,709
Tak, ale słowo „bombarda”
nie oddaje w pełni potęgi mojej broni.
327
00:28:35,423 --> 00:28:39,886
Aby zburzyć Mury Teodozjusza,
potrzeba ogromnych kul.
328
00:28:41,262 --> 00:28:44,265
Znam te mury i ich słabe punkty.
329
00:28:45,433 --> 00:28:46,768
Ojcze, tutaj.
330
00:28:50,104 --> 00:28:50,980
Ojcze!
331
00:28:52,899 --> 00:28:54,108
Wybacz, panie.
332
00:28:54,567 --> 00:28:55,401
Mogę?
333
00:29:11,000 --> 00:29:11,834
Proszę.
334
00:29:12,794 --> 00:29:14,003
To moje nowe działo.
335
00:29:15,004 --> 00:29:16,339
Osiem metrów długości.
336
00:29:16,839 --> 00:29:18,424
Nie ma od niego większego.
337
00:29:19,050 --> 00:29:20,551
Nazywam je Bazylika.
338
00:29:21,928 --> 00:29:24,055
- Możesz je zbudować?
- Tak.
339
00:29:24,806 --> 00:29:25,932
Oczywiście.
340
00:29:26,349 --> 00:29:29,477
Wystrzeliwuje kule o średnicy 2,5 metra.
341
00:29:30,144 --> 00:29:33,064
To działo zburzyłoby mury Babilonu.
342
00:29:34,440 --> 00:29:37,652
Choć wiem, że nie masz zatargów
z Babilończykami.
343
00:29:38,903 --> 00:29:40,404
- Jesteś Węgrem?
- Owszem.
344
00:29:40,655 --> 00:29:42,281
- I chrześcijaninem.
- Tak.
345
00:29:42,365 --> 00:29:44,951
Dlaczego nie zaoferujesz
tego działa cesarzowi?
346
00:29:47,537 --> 00:29:49,747
Moja wiedza ma swoją cenę.
347
00:29:50,373 --> 00:29:52,375
Cesarz nie chciał tyle zapłacić.
348
00:29:53,167 --> 00:29:56,504
I oczywiście,
jesteś panie prawdziwym władcą tych ziem.
349
00:29:58,339 --> 00:29:59,465
Kto to?
350
00:29:59,715 --> 00:30:02,802
Jakub, mój syn i czeladnik.
351
00:30:03,386 --> 00:30:06,097
Zna te działa tak dobrze jak ja.
352
00:30:06,889 --> 00:30:10,142
Pewnego dnia stworzy działo
większe od Bazyliki.
353
00:30:13,145 --> 00:30:14,856
Jaka jest twoja cena?
354
00:30:15,398 --> 00:30:17,233
Dziesięć tysięcy dukatów.
355
00:30:19,610 --> 00:30:22,029
Odważny z ciebie człowiek, przyjacielu.
356
00:30:22,905 --> 00:30:26,951
W tamtym czasie broń palna
była używana w bitwach od kilku dekad,
357
00:30:27,493 --> 00:30:29,662
ale armaty o takich rozmiarach
358
00:30:29,745 --> 00:30:32,540
wydawały się czymś nierealnym.
359
00:30:33,416 --> 00:30:36,586
Dlatego Orban spotykał się
z wieloma władcami,
360
00:30:36,669 --> 00:30:39,046
oferując swoje usługi ludwisarskie.
361
00:30:42,717 --> 00:30:46,721
Jeśli to działo
zburzy mury Konstantynopola,
362
00:30:47,680 --> 00:30:49,140
zapłacę cztery razy tyle.
363
00:30:50,433 --> 00:30:53,769
Jedyny warunek:
muszą być gotowe za trzy miesiące.
364
00:31:06,324 --> 00:31:08,826
Ciągnąć!
365
00:31:11,662 --> 00:31:15,499
Koncepcja budowy tak wielkiej broni
to coś niezwykłego,
366
00:31:15,750 --> 00:31:19,545
nie tylko dlatego, że pierwsze armaty
często wybuchały.
367
00:31:20,129 --> 00:31:23,049
To w końcu tylko wielka metalowa rura,
368
00:31:23,132 --> 00:31:27,511
do której pakuje się proch
i podpala się go, aby wystrzelić pocisk.
369
00:31:27,595 --> 00:31:32,141
To coś może zarówno wystrzelić
w kierunku wroga, jak i w twoją twarz.
370
00:31:35,603 --> 00:31:40,608
Była to wówczas największa armata,
jaką kiedykolwiek zbudowano.
371
00:31:40,691 --> 00:31:44,737
Kiedy z niej wystrzeliwano pocisk,
na polach padały zwierzęta,
372
00:31:44,820 --> 00:31:47,365
a ciężarne kobiety roniły dzieci.
373
00:31:47,448 --> 00:31:51,577
To była kompletna nowość,
a pocisk miał zasięg półtora kilometra.
374
00:31:51,661 --> 00:31:53,537
Coś niesamowitego.
375
00:31:53,871 --> 00:31:56,374
Superdziało Mehmeda jest rewolucyjne...
376
00:32:01,754 --> 00:32:04,674
ale Konstantyn ma własną tajną broń:
377
00:32:06,050 --> 00:32:10,972
genueńskiego najemnika
Giovanniego Giustinianiego Longo.
378
00:32:25,236 --> 00:32:27,822
Był odważną, nieco awanturniczą postacią,
379
00:32:27,905 --> 00:32:32,785
a przy tym ekspertem
od obrony murów miejskich.
380
00:32:35,204 --> 00:32:41,210
Był piratem, który atakował głównie
egipskie statki
381
00:32:41,293 --> 00:32:45,423
tak często, że genueński rząd
chciał postawić go przed sądem,
382
00:32:46,007 --> 00:32:49,093
więc Giustiniani musiał uciec z kraju.
383
00:32:51,679 --> 00:32:54,515
Zaoferował swoje usługi cesarzowi.
384
00:32:56,851 --> 00:33:00,938
Kroniki mówią, że cesarz
obiecał mu w zamian wyspę Lemnos.
385
00:33:13,242 --> 00:33:14,368
Witaj, Giustiniani.
386
00:33:15,703 --> 00:33:17,246
Dobrze cię widzieć.
387
00:33:25,713 --> 00:33:26,630
Zatem...
388
00:33:30,176 --> 00:33:31,594
rozeznałeś się w naszej...
389
00:33:32,762 --> 00:33:33,804
sytuacji.
390
00:33:34,972 --> 00:33:36,682
Tak.
391
00:33:38,684 --> 00:33:39,685
I co myślisz?
392
00:33:41,395 --> 00:33:43,272
Według moich obliczeń
393
00:33:43,355 --> 00:33:45,608
masz panie niemal 7000 żołnierzy.
394
00:33:46,317 --> 00:33:49,862
To niewielka liczba, ale liczę,
że dzięki twojemu oddaniu...
395
00:33:49,945 --> 00:33:50,780
„Oddaniu”?
396
00:33:51,113 --> 00:33:52,031
Twojemu...
397
00:33:54,033 --> 00:33:57,661
Dzięki twojemu wsparciu pokonamy Osmanów.
398
00:34:03,042 --> 00:34:04,960
Zostaniesz dowódcą sił lądowych.
399
00:34:06,545 --> 00:34:09,590
Do obrony są 22 kilometry murów.
400
00:34:11,133 --> 00:34:12,009
Tak,
401
00:34:12,676 --> 00:34:13,594
ale...
402
00:34:14,053 --> 00:34:16,472
wysłałem posłów do sojuszników w Europie.
403
00:34:17,139 --> 00:34:20,726
Mam nadzieję, że wkrótce przybędą tu
posiłki od papieża.
404
00:34:21,310 --> 00:34:23,270
Będziemy wtedy w lepszym położeniu.
405
00:34:27,608 --> 00:34:28,484
Wybacz...
406
00:34:30,569 --> 00:34:32,488
ale w mojej profesji...
407
00:34:33,239 --> 00:34:34,740
nadzieja zwykle zabija.
408
00:34:38,536 --> 00:34:40,287
Jeśli mam ci zaufać,
409
00:34:40,996 --> 00:34:42,498
za pieniądze lub inaczej,
410
00:34:43,124 --> 00:34:44,708
ty musisz zaufać mi.
411
00:34:47,545 --> 00:34:48,462
Cesarzu.
412
00:34:50,923 --> 00:34:52,133
Signore Giustiniani...
413
00:34:58,764 --> 00:35:00,766
los miasta jest w twoich rękach.
414
00:35:06,939 --> 00:35:08,440
Bądź dobrej myśli, panie.
415
00:35:09,483 --> 00:35:11,610
Osmanowie nie lubią długich oblężeń,
416
00:35:12,153 --> 00:35:15,072
a my mamy wielkie, piękne mury.
417
00:35:32,798 --> 00:35:35,426
Jest tak, jak sądziłeś, panie.
418
00:35:35,759 --> 00:35:38,429
Cesarz powierzył obronę Genueńczykowi.
419
00:35:44,143 --> 00:35:50,274
TRZY TYGODNIE PRZED OBLĘŻENIEM
420
00:35:52,276 --> 00:35:54,403
W marcu 1453 roku
421
00:35:54,820 --> 00:35:58,741
Osmanowie wyruszyli
w liczącą 230 kilometrów
422
00:35:58,824 --> 00:36:00,367
drogę do Konstantynopola.
423
00:36:04,079 --> 00:36:08,500
Armia osmańska była dynamicznym,
rozwijającym się tworem.
424
00:36:09,627 --> 00:36:14,298
Miała scentralizowane dowództwo,
którego nie mieli Europejczycy.
425
00:36:14,632 --> 00:36:18,302
Kiedy krzyżowcy atakowali Osmanów,
426
00:36:18,385 --> 00:36:21,013
rzadko kiedy słuchali naczelnego dowódcy.
427
00:36:21,347 --> 00:36:24,475
Każdy oddział robił to, co chciał.
428
00:36:24,558 --> 00:36:26,268
Szukali dla siebie sławy,
429
00:36:26,352 --> 00:36:28,354
a Osmanowie mieli sztab główny.
430
00:36:28,979 --> 00:36:32,316
Na Bałkanach nie było nikogo,
kto mógłby ich powstrzymać.
431
00:36:33,901 --> 00:36:37,988
Najgroźniejszymi wojownikami
w armii Mehmeda są janczarzy:
432
00:36:39,323 --> 00:36:41,951
byli chrześcijańscy niewolnicy
pojmani za dziecka,
433
00:36:42,034 --> 00:36:47,122
nawróceni na islam i wyszkoleni
na elitarnych żołnierzy sułtana.
434
00:36:47,206 --> 00:36:50,960
W XIV wieku ci niewolnicy stali się
regularną armią,
435
00:36:51,043 --> 00:36:55,214
która zawsze jest w pogotowiu,
gotowa do walki.
436
00:36:55,422 --> 00:36:59,051
To pierwsza regularna armia w Europie.
437
00:36:59,593 --> 00:37:02,638
Stali się trzonem tego imperium.
438
00:37:05,266 --> 00:37:08,644
Armia osmańska zjawia się
na obrzeżach Konstantynopola
439
00:37:08,727 --> 00:37:11,939
w Wielkanoc, najświętszy dzień
dla chrześcijan.
440
00:37:47,433 --> 00:37:49,727
Ludzie spoglądali przez mury
441
00:37:50,227 --> 00:37:53,063
i widzieli coś niesamowitego.
442
00:37:59,695 --> 00:38:02,489
Pod Konstantynopolem
nie było armii zawodowej
443
00:38:02,573 --> 00:38:03,782
od czasów rzymskich,
444
00:38:03,866 --> 00:38:07,202
więc to musiał być przerażający widok.
445
00:38:08,620 --> 00:38:11,457
Trudno sobie wyobrazić,
co czuł Konstantyn.
446
00:38:13,417 --> 00:38:15,377
Liczyłem, że do tego nie dojdzie.
447
00:38:19,256 --> 00:38:21,884
To było nieuchronne, panie.
448
00:38:23,802 --> 00:38:27,848
Teraz liczy się to, co zrobimy jutro.
449
00:38:34,521 --> 00:38:36,523
Mehmed przemierza pole bitewne,
450
00:38:37,024 --> 00:38:43,113
na którym 23 armie, w tym jego ojca,
próbowały bez powodzenia zdobyć miasto.
451
00:38:44,114 --> 00:38:46,867
Nie zna swojego losu.
452
00:38:48,077 --> 00:38:50,829
Szczególnie popularny jest pewien hadis.
453
00:38:51,205 --> 00:38:54,083
Hadis to słowa proroka Mahometa,
454
00:38:54,166 --> 00:38:57,628
a brzmią one: „Ltaftahan ālqostantynyatu”.
455
00:38:57,711 --> 00:39:02,174
„Naród islamski
z pewnością zajmie Konstantynopol”.
456
00:39:02,466 --> 00:39:04,927
„Flan 'm alamyru amyruhā”.
457
00:39:05,010 --> 00:39:09,431
„A dokona tego
wspaniały wódz tego narodu”.
458
00:39:09,890 --> 00:39:12,726
„Wln 'm āljysh dhleka āljysh”.
459
00:39:13,060 --> 00:39:15,646
„I dokona tego ze wspaniałą armią,
460
00:39:15,729 --> 00:39:16,897
armią tego narodu”.
461
00:39:16,980 --> 00:39:21,026
Ten szczegół, że pewnego dnia
pojawi się wielki wódz,
462
00:39:21,110 --> 00:39:22,903
który zajmie Konstantynopol,
463
00:39:23,320 --> 00:39:25,489
zaczyna być dla Mehmeda ważny.
464
00:39:32,079 --> 00:39:34,248
W imię Ojca, Syna i Ducha Świętego.
465
00:39:37,709 --> 00:39:40,212
Będzie nam potrzeba więcej niż to, ojcze.
466
00:39:50,389 --> 00:39:51,223
Pani?
467
00:39:55,936 --> 00:39:58,188
Jest pani córką Jerzego Sfrantzesa.
468
00:39:59,398 --> 00:40:03,110
Nazywam się Therma, panie.
469
00:40:07,656 --> 00:40:10,534
Nigdy nie widziałam
tylu ludzi w jednym miejscu.
470
00:40:12,619 --> 00:40:15,497
Sułtan jest zdecydowany, by walczyć.
471
00:40:16,999 --> 00:40:19,626
Ale najpierw muszą pokonać te mury.
472
00:40:22,171 --> 00:40:23,839
Zginie wielu ludzi.
473
00:40:24,423 --> 00:40:26,425
Ja nie zamierzam zginąć.
474
00:40:33,265 --> 00:40:34,850
6 KWIETNIA 1453 ROKU
475
00:40:34,933 --> 00:40:40,063
Szóstego kwietnia Mehmed składa cesarzowi
ostatnią ofertę rozejmu.
476
00:40:40,647 --> 00:40:44,067
Oblężenie przebiega wedle
określonych norm kulturalnych,
477
00:40:44,151 --> 00:40:46,820
a niektóre z nich są typowe dla islamu.
478
00:40:46,904 --> 00:40:51,700
W Koranie znajduje się szereg zasad
dotyczących prowadzenia wojny,
479
00:40:51,783 --> 00:40:55,412
choćby tego, jak traktować ludzi
i dać im szansę na to,
480
00:40:55,746 --> 00:40:57,122
aby zmienili zdanie
481
00:40:57,206 --> 00:41:00,083
i mogli wynegocjować nowe warunki.
482
00:41:00,167 --> 00:41:02,503
Trzeba dać im szansę na uniknięcie
483
00:41:02,586 --> 00:41:04,922
potencjalnego rozlewu krwi.
484
00:41:05,422 --> 00:41:11,637
Nasz pan, litościwy Sułtan Mehmed,
oszczędzi obywateli tego miasta,
485
00:41:12,471 --> 00:41:14,389
nie krzywdząc ich rodzin
486
00:41:15,015 --> 00:41:17,309
i ich dobytku.
487
00:41:18,227 --> 00:41:21,313
Jeśli dobrowolnie się poddasz,
488
00:41:22,231 --> 00:41:27,194
mieszkańcy Konstantynopola
zatrzymają swój dobytek.
489
00:41:27,277 --> 00:41:28,820
Nie będzie plądrowania.
490
00:41:29,905 --> 00:41:30,948
W zamian
491
00:41:31,031 --> 00:41:34,284
otworzysz bramy miasta
492
00:41:34,826 --> 00:41:37,871
i ucałujesz dłoń naszego sułtana.
493
00:41:39,456 --> 00:41:43,085
Sułtan Mehmed
będzie jedynym władcą Rzymian.
494
00:41:53,637 --> 00:41:57,724
Wkrótce dowiemy się, czy cesarz
tak kocha to miasto, by za nie umrzeć.
495
00:42:00,477 --> 00:42:02,145
Odrzucili ofertę, sułtanie.
496
00:42:05,649 --> 00:42:07,025
Przygotować artylerię.
497
00:42:15,534 --> 00:42:16,994
Przygotujcie się!
498
00:42:42,603 --> 00:42:45,772
Przygotować armaty!
499
00:42:48,817 --> 00:42:50,110
Gotowi!
500
00:42:56,408 --> 00:42:57,451
Ognia!
501
00:43:56,093 --> 00:43:58,095
Napisy: Wojciech Matyszkiewicz