1
00:00:07,590 --> 00:00:11,094
TO MIASTO LEŻĄCE NA SKRAJU
DWÓCH MÓRZ I KONTYNENTÓW
2
00:00:11,177 --> 00:00:14,597
BYŁO NICZYM DIAMENT POMIĘDZY
DWOMA SZAFIRAMI I SZMARAGDAMI.
3
00:00:14,681 --> 00:00:17,225
NAJCENNIEJSZY KAMIEŃ
W PIERŚCIENIU IMPERIÓW.
4
00:00:17,308 --> 00:00:19,436
- SEN OSMANA O KONSTANTYNOPOLU, 1280
5
00:01:08,568 --> 00:01:11,029
Miasto jest nasze!
6
00:01:24,667 --> 00:01:26,336
Konstantynopolu.
7
00:01:28,379 --> 00:01:30,799
Zawładnę tobą...
8
00:01:31,508 --> 00:01:34,344
albo ty... zawładniesz mą.
9
00:01:42,852 --> 00:01:43,728
Chodź.
10
00:01:44,813 --> 00:01:46,272
Synu.
11
00:01:47,148 --> 00:01:48,358
Ojcze?
12
00:01:49,150 --> 00:01:50,568
Konstantynopol.
13
00:01:51,277 --> 00:01:53,071
Czemu we mnie nie wierzyłeś?
14
00:01:53,863 --> 00:01:55,031
Zdradzili cię.
15
00:01:55,115 --> 00:01:56,157
Synu.
16
00:01:56,241 --> 00:01:57,575
...uwierz we mnie.
17
00:01:57,659 --> 00:01:59,077
To szaleństwo!
18
00:02:02,455 --> 00:02:03,289
Mehmedzie!
19
00:02:03,957 --> 00:02:06,626
Mam zająć Konstantynopol?
20
00:02:11,756 --> 00:02:12,715
Nie!
21
00:03:05,435 --> 00:03:07,061
NETFLIX — SERIAL ORYGINALNY
22
00:03:07,145 --> 00:03:08,646
Każde imperium rodzi się
23
00:03:08,730 --> 00:03:12,275
z krwi, stali, łutu szczęścia i podbojów.
24
00:03:12,859 --> 00:03:16,905
W 1454 roku cesarz rzymski Konstantyn XI
25
00:03:17,363 --> 00:03:19,741
i sułtan z dynastii osmańskiej Mehmed II
26
00:03:19,824 --> 00:03:22,410
toczą wielką bitwę o Konstantynopol.
27
00:03:23,536 --> 00:03:26,706
Miasto to próbowały podbić 23 armie.
28
00:03:26,789 --> 00:03:28,166
Wszystkie na próżno.
29
00:03:28,458 --> 00:03:31,753
Z tej rzezi wyłoni się jeden zwycięzca,
30
00:03:31,836 --> 00:03:36,132
który zmieni bieg historii
na kolejne 300 lat.
31
00:03:36,841 --> 00:03:40,803
Ponieważ, aby jedno imperium rozkwitło,
inne musi upaść.
32
00:03:55,526 --> 00:04:00,156
Konstantynopol to idealne miasto
na stolicę światowej cywilizacji.
33
00:04:01,866 --> 00:04:06,871
To brama do Azji, Europy,
Morza Czarnego i Śródziemnego,
34
00:04:06,955 --> 00:04:09,582
Bałkanów, włoskich państw-miast.
35
00:04:10,416 --> 00:04:14,087
Te obszary są jak motyl,
którego głową jest Konstantynopol.
36
00:04:16,214 --> 00:04:18,967
Konstantynopol to cały koncept,
37
00:04:19,050 --> 00:04:21,302
nie tylko strategiczne miejsce.
38
00:04:22,720 --> 00:04:26,975
Reprezentuje liczne warstwy imperium
39
00:04:27,058 --> 00:04:32,855
i różnych cywilizacji w nim zanurzonych.
40
00:04:34,565 --> 00:04:37,986
Był od zawsze największym miastem
basenu Morza Śródziemnego.
41
00:04:39,112 --> 00:04:41,447
Mówiono, że to ziemia obiecana.
42
00:04:42,073 --> 00:04:45,660
Ten, kto władał Konstantynopolem,
rządził całym światem.
43
00:04:46,786 --> 00:04:50,832
W 1451 roku
protektorem i władcą Konstantynopolu
44
00:04:50,915 --> 00:04:53,418
jest cesarz Konstantyn XI.
45
00:04:54,085 --> 00:04:55,795
Trudno o większych autokratów
46
00:04:55,878 --> 00:04:58,339
i absolutystów
od cesarzy wschodniorzymskich.
47
00:04:58,423 --> 00:05:01,509
Stali w hierarchii
pomiędzy niebiosami a ludzkością.
48
00:05:01,592 --> 00:05:03,928
Byli zbrojnym ramieniem Boga na Ziemi.
49
00:05:04,595 --> 00:05:07,557
Konstantyn XI był bardzo odważny
50
00:05:07,640 --> 00:05:11,477
i był gotów poświęcić niemal wszystko,
51
00:05:11,561 --> 00:05:13,271
aby obronić Konstantynopol.
52
00:05:13,938 --> 00:05:17,483
Dotychczas 23 armie próbowały zająć
to legendarne miasto.
53
00:05:17,567 --> 00:05:18,860
Bez powodzenia.
54
00:05:20,028 --> 00:05:23,114
Największym zagrożeniem
dla 1100-letnich rządów Rzymian
55
00:05:23,197 --> 00:05:25,908
są ich odwieczni wrogowie Osmanowie,
56
00:05:26,451 --> 00:05:31,539
byli anatolijscy watażkowie i nomadzi,
którzy zbudowali kwitnące imperium,
57
00:05:31,622 --> 00:05:34,250
sięgające Europy Wschodniej.
58
00:05:36,377 --> 00:05:42,800
Śmierć osmańskiego sułtana Murada II
w 1451 roku wywoła serię wydarzeń,
59
00:05:42,884 --> 00:05:46,679
która wkrótce doprowadzi Osmanów i Rzymian
na skraj wojny.
60
00:05:54,645 --> 00:05:58,483
Trzysta kilometrów dalej
syn Murada, Mehmed II
61
00:05:58,983 --> 00:06:03,029
jest gubernatorem Manisy
w prowincji Egejskiej.
62
00:06:03,112 --> 00:06:05,615
PROWINCJA EGEJSKA
2,5 ROKU PRZED OBLĘŻENIEM
63
00:06:05,698 --> 00:06:09,410
Książę od kilku lat żyje na pół-wygnaniu
64
00:06:09,494 --> 00:06:12,080
po skłóceniu się z dworem ojca.
65
00:06:12,413 --> 00:06:13,247
Książę.
66
00:06:14,123 --> 00:06:15,958
Gniję, siedząc w tej prowincji.
67
00:06:18,294 --> 00:06:19,253
Książę.
68
00:06:19,921 --> 00:06:23,508
Aleksander Wielki w moim wieku
podbił wszystkie te ziemie.
69
00:06:26,636 --> 00:06:27,470
Książę.
70
00:06:28,179 --> 00:06:30,932
O co chodzi, Zaganie Paszo?
71
00:06:31,015 --> 00:06:31,849
Twój ojciec.
72
00:06:39,273 --> 00:06:40,608
Krążą pogłoski,
73
00:06:40,942 --> 00:06:45,780
że wielki wezyr i inni na dworze sułtana
dyskutują na temat następcy.
74
00:06:45,863 --> 00:06:46,948
Oczywiście.
75
00:06:48,449 --> 00:06:49,826
Zdradliwa kanalia.
76
00:06:50,660 --> 00:06:52,912
Chciałby, żebym zniknął.
77
00:06:53,246 --> 00:06:54,163
Gotujcie konie.
78
00:06:54,914 --> 00:06:56,249
Wyjeżdżamy do stolicy.
79
00:07:02,130 --> 00:07:05,258
Mehmed wyrusza do Adrianopolu,
by ubiegać się o tron.
80
00:07:05,758 --> 00:07:09,178
Nie wie, czy zostanie ogłoszony
sułtanem Imperium Osmanów,
81
00:07:09,470 --> 00:07:11,931
czy też będzie musiał zdobyć władzę siłą.
82
00:07:15,143 --> 00:07:19,188
U Osmanów każdy członek dynastii
miał równe prawo do tronu.
83
00:07:19,272 --> 00:07:21,315
Nie było ustalonej linii sukcesji.
84
00:07:21,858 --> 00:07:25,820
Wszyscy musieli walczyć o władzę,
aby wyłonić przywódcę.
85
00:07:26,904 --> 00:07:28,322
Zwyciężał najmocniejszy.
86
00:07:30,658 --> 00:07:37,623
ADRIANOPOL
STOLICA IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
87
00:07:38,374 --> 00:07:43,254
Mehmed spotyka się z wielkim wezyrem
Çandarlı Halilem Paszą,
88
00:07:43,629 --> 00:07:45,465
prawą ręką jego ojca.
89
00:07:47,216 --> 00:07:50,303
Wielki wezyr był kimś w rodzaju
premiera imperium.
90
00:07:50,845 --> 00:07:53,931
Kiedy nowy sułtan
przejmował po ojcu wezyra,
91
00:07:54,015 --> 00:07:57,143
dochodziło do spięć
i wezyra trzeba było kontrolować.
92
00:07:57,393 --> 00:08:00,354
Przegrywając tę grę,
sułtan stawał się marionetką.
93
00:08:28,132 --> 00:08:28,966
Halilu Paszo.
94
00:08:30,760 --> 00:08:33,721
Ostatni raz widzieliśmy się
wiele lat temu.
95
00:08:34,555 --> 00:08:38,017
Wolałbym się spotkać
w milszych okolicznościach.
96
00:08:48,486 --> 00:08:49,403
Wielki wezyrze.
97
00:09:17,515 --> 00:09:18,474
Mój sułtanie.
98
00:09:36,158 --> 00:09:39,078
Oczekiwania po 19-letnim władcy,
99
00:09:39,954 --> 00:09:43,958
który przez lata żył w cieniu
swojego ojca, są ogromne.
100
00:09:46,877 --> 00:09:49,755
Dojrzałeś od naszego ostatniego spotkania.
101
00:09:53,092 --> 00:09:54,010
Ojcze?
102
00:09:56,262 --> 00:09:57,805
Za dużo od ciebie wymagam.
103
00:09:58,889 --> 00:10:02,351
Tron będzie twój, gdy będziesz gotowy.
Nie pogrywaj ze mną!
104
00:10:05,104 --> 00:10:06,564
Był bardzo młody.
105
00:10:06,647 --> 00:10:09,317
Ludzie nie byli pewni, czy sobie poradzi.
106
00:10:10,234 --> 00:10:13,446
Może nie pójdzie w ślady ojca,
świetnego wojownika.
107
00:10:17,199 --> 00:10:19,410
Obiecałam ci, że twój czas nadejdzie.
108
00:10:20,494 --> 00:10:21,579
Matko Maro.
109
00:10:22,622 --> 00:10:27,752
Marę Brankowić, macochę Mehmeda,
która jest jego sprzymierzeńcem w stolicy,
110
00:10:27,835 --> 00:10:30,838
ciekawi, jak poradzi sobie nowy sułtan.
111
00:10:33,090 --> 00:10:36,677
Wiesz, co powiedział Aleksander Wielki,
obejmując tron?
112
00:10:39,221 --> 00:10:44,477
„Na końcu twojego żywota liczyć się będzie
tylko to, czego dokonałeś”.
113
00:10:49,023 --> 00:10:49,982
Jest twój.
114
00:10:51,442 --> 00:10:54,904
Kiedy wstąpił na tron,
zrozumiał, że musi pokazać,
115
00:10:55,112 --> 00:10:58,324
iż spełnia oczekiwania swojego ojca.
116
00:11:00,326 --> 00:11:01,994
Co mógłby zrobić?
117
00:11:02,703 --> 00:11:06,957
Uznał, że potrzebuje wyjątkowego sukcesu.
118
00:11:11,754 --> 00:11:12,880
Ale jakiego?
119
00:11:18,010 --> 00:11:19,553
Zajęcia Konstantynopola.
120
00:11:20,096 --> 00:11:21,847
Marzenia wszystkich władców.
121
00:11:37,613 --> 00:11:41,325
Będą chcieli cię poniżyć jak chłopca,
którym cię pamiętają.
122
00:11:41,784 --> 00:11:43,953
Tak, będą chcieli.
123
00:11:47,164 --> 00:11:50,209
Dwór Mehmeda tworzą zarówno
młodzi doradcy,
124
00:11:50,292 --> 00:11:53,629
których sprowadził z Manisy
na czele z Zaganem Paszą,
125
00:11:53,713 --> 00:11:58,050
jak i starzy wezyrowie jego ojca
wątpiący w jego zdolności przywódcze.
126
00:11:58,676 --> 00:12:03,389
Wątpliwości te podzielają także
liczni wrogowie Osmanów.
127
00:12:06,100 --> 00:12:10,312
Turecki watażka
testuje 19-letniego sułtana,
128
00:12:10,396 --> 00:12:12,982
najeżdżając osmańskie ziemie w Anatolii.
129
00:12:16,026 --> 00:12:18,654
Mehmed i jego armia brutalnie tłumią bunt.
130
00:12:22,324 --> 00:12:26,328
Największe zagrożenie dla Mehmeda
nadchodzi pod koniec 1451 roku
131
00:12:26,412 --> 00:12:29,749
ze strony starych wrogów Osmanów, Rzymian.
132
00:12:32,585 --> 00:12:35,212
Hasanie Paszo,
jakie wieści z Konstantynopola?
133
00:12:35,296 --> 00:12:37,173
Co mówią szpiedzy?
134
00:12:39,383 --> 00:12:41,594
Rzymianie...
135
00:12:43,012 --> 00:12:44,472
przysłali żądanie.
136
00:12:44,555 --> 00:12:45,931
Jakie?
137
00:12:47,266 --> 00:12:49,894
Grożą wypuszczeniem twojego wuja Orhana...
138
00:12:50,936 --> 00:12:54,523
jeśli nie potroimy opłat
za jego bezpieczeństwo i utrzymanie.
139
00:12:55,941 --> 00:13:00,654
Książę Orhan reprezentował wielowiekową
bizantyjską tradycję dyplomacji.
140
00:13:01,697 --> 00:13:04,617
Książę Orhan rościł sobie prawo
do tronu Mehmeda,
141
00:13:04,867 --> 00:13:08,954
ale Rzymianie przetrzymywali go
w Konstantynopolu
142
00:13:09,288 --> 00:13:12,541
w zamian za coroczną opłatę
ze strony Osmanów.
143
00:13:13,209 --> 00:13:15,753
Orhan to ciekawy przypadek.
144
00:13:16,086 --> 00:13:17,838
Był więźniem
145
00:13:17,922 --> 00:13:22,009
i Rzymianie chcieli go wykorzystać
przeciwko Osmanom.
146
00:13:22,092 --> 00:13:25,429
Kiedy Mehmed wstąpił na tron,
miał zaledwie 19 lat.
147
00:13:25,513 --> 00:13:28,808
Nikt nie wiedział, jakim będzie władcą,
148
00:13:28,891 --> 00:13:33,187
więc Konstantyn próbował mu grozić.
149
00:13:33,604 --> 00:13:37,525
„Jeśli wykonasz jakiś agresywny ruch,
150
00:13:37,608 --> 00:13:41,237
odeślemy ci Orhana,
wspierając go finansowo i wojskowo
151
00:13:41,320 --> 00:13:43,322
i może wtedy przejmie twój tron”.
152
00:13:44,615 --> 00:13:50,788
Rzymianie kompensowali
swoją słabość militarną i polityczną
153
00:13:50,871 --> 00:13:54,124
zdolnością do wywołania wojny domowej
154
00:13:54,542 --> 00:13:56,085
w Imperium Osmańskim.
155
00:13:56,710 --> 00:14:00,089
Pozostaje pytanie,
co zrobić w takiej sytuacji.
156
00:14:01,048 --> 00:14:06,053
To jedna z rzadkich chwil,
kiedy Konstantyn gorzko się przeliczył.
157
00:14:06,136 --> 00:14:08,472
Popełnił ogromny błąd.
158
00:14:09,473 --> 00:14:11,350
Zbuduję tu fortecę.
159
00:14:14,311 --> 00:14:17,690
Sułtanie, to nie dyplomacja,
tylko akt wojenny.
160
00:14:18,274 --> 00:14:21,068
Będziemy kontrolować Bosfor
i płynące nim statki.
161
00:14:21,944 --> 00:14:26,407
W odpowiedzi na groźby Rzymian
Mehmed planuje wzniesienie Rumeli Hisarı,
162
00:14:26,490 --> 00:14:30,536
w dosłownym tłumaczeniu:
„fortecy na ziemiach Rzymian”.
163
00:14:30,828 --> 00:14:34,456
Leżąca po europejskiej stronie
Zatoki Bosforskiej
164
00:14:34,540 --> 00:14:37,835
forteca odcina dostawy
i wsparcie wojskowe dla Rzymian
165
00:14:37,918 --> 00:14:40,129
od ich sojuszników na Morzu Czarnym.
166
00:14:40,337 --> 00:14:44,258
Twierdza zyskuje przydomek
„Podrzynacza Gardła”.
167
00:14:44,967 --> 00:14:46,802
Sułtanie, rozważ to jeszcze.
168
00:14:47,636 --> 00:14:50,014
Fort po stronie Rzymian ich sprowokuje!
169
00:14:50,097 --> 00:14:53,517
To, co mieści się w murach Konstantynopola
należy do Rzymian,
170
00:14:53,976 --> 00:14:56,687
a to, co jest poza nimi, należy do mnie.
171
00:15:02,610 --> 00:15:04,904
Çandarlıemu nie podobał się ten pomysł
172
00:15:04,987 --> 00:15:06,488
i mówił: „Wasza Wysokość,
173
00:15:06,864 --> 00:15:09,366
Europejczycy zjednoczą się przeciw nam.
174
00:15:09,658 --> 00:15:11,869
Papież wyśle przeciw nam armię.
175
00:15:12,786 --> 00:15:16,790
Chcąc zdobyć Konstantynopol,
możemy wszystko stracić”.
176
00:15:18,042 --> 00:15:20,252
Mehmed odparł mu na to: „Odwal się”.
177
00:15:23,213 --> 00:15:27,468
Podrzynacz Gardła zostaje wzniesiony
w zaledwie cztery i pół miesiąca,
178
00:15:27,551 --> 00:15:31,388
zbliżając Osmanów i Rzymian
o krok bliżej do wojny.
179
00:15:32,389 --> 00:15:35,517
Cesarz Konstantyn
wysyła do Mehmeda emisariuszy,
180
00:15:35,601 --> 00:15:37,811
aby zaprotestować przeciwko fortowi.
181
00:15:38,103 --> 00:15:40,064
Powiedzieli: „To rzymskie ziemie.
182
00:15:40,147 --> 00:15:43,317
Twój ojciec przynajmniej
poprosiłby o pozwolenie,
183
00:15:43,400 --> 00:15:45,069
zanim zrobił coś takiego”.
184
00:15:45,319 --> 00:15:47,154
Mehmed nawet ich nie wysłuchał.
185
00:15:47,237 --> 00:15:49,782
Konstantyn wysłał kolejnych posłańców,
186
00:15:49,865 --> 00:15:51,992
tym razem z podarunkami i pytaniem:
187
00:15:52,076 --> 00:15:56,288
„Czy możesz choć zapewnić,
że to nie zapowiedź ataku na miasto?”.
188
00:16:02,670 --> 00:16:07,549
KONSTANTYNOPOL
STOLICA CESARSTWA WSCHODNIORZYMSKIEGO
189
00:16:23,565 --> 00:16:28,362
Mehmed ściął emisariuszy,
co było jasnym sygnałem dla Konstantyna.
190
00:16:32,741 --> 00:16:34,034
Jesteśmy bezpieczni.
191
00:16:34,118 --> 00:16:36,161
- Bezpieczni.
- Trzeba zareagować!
192
00:16:37,162 --> 00:16:38,580
Odpowiedzmy im.
193
00:16:38,664 --> 00:16:41,375
Dajmy dziecku lekcję.
194
00:16:41,625 --> 00:16:43,627
Niech dostanie klapsa od Rzymian.
195
00:16:44,795 --> 00:16:46,755
A kto da mu tego klapsa?
196
00:16:48,298 --> 00:16:49,299
Ty?
197
00:16:50,884 --> 00:16:53,721
Mehmed to zagrożenie,
ale siłą nic nie zwojujemy.
198
00:16:54,388 --> 00:16:58,183
Unikajmy konfrontacji do czasu
przybycia posiłków z Europy.
199
00:16:58,684 --> 00:17:03,105
Jeśli katolicy są naszą jedyną nadzieją,
już po nas.
200
00:17:05,858 --> 00:17:09,987
Prawą ręką Konstantyna był Łukasz Notaras,
201
00:17:10,070 --> 00:17:12,781
który miał tytuł megaduksa,
202
00:17:12,865 --> 00:17:17,786
będący odpowiednikiem
osmańskiego wezyra albo premiera.
203
00:17:18,203 --> 00:17:22,207
Chętniej zobaczę tu turban sułtana
niż kardynalską piuskę.
204
00:17:23,917 --> 00:17:27,463
Konstantynopol jest głównym ośrodkiem
kościoła prawosławnego.
205
00:17:27,796 --> 00:17:30,215
Jak większość miasta i dworu cesarskiego,
206
00:17:30,299 --> 00:17:33,052
Notaras jest Grekiem
prawosławnego wyznania
207
00:17:33,135 --> 00:17:36,013
i nie ufa
europejskiemu kościołowi katolickiemu
208
00:17:36,430 --> 00:17:38,932
po schizmie sprzed czterech wieków.
209
00:17:39,308 --> 00:17:44,897
W obliczu zagrożenia miasto potrzebuje
papieskich żołnierzy i okrętów.
210
00:17:52,738 --> 00:17:54,531
W oczach Boga jesteśmy braćmi.
211
00:17:56,492 --> 00:18:01,580
Wysłaliśmy emisariuszy do Watykanu
i wszystkich dworów w Europie,
212
00:18:01,663 --> 00:18:03,582
prosząc o wsparcie w obronie.
213
00:18:04,208 --> 00:18:07,419
Do miasta zmierzają już wojska genueńskie.
214
00:18:08,087 --> 00:18:09,254
Jedne z wielu.
215
00:18:10,380 --> 00:18:14,051
Z pomocą boską
papież również wkrótce przyśle wsparcie.
216
00:18:14,551 --> 00:18:15,552
Niech żyje cesarz!
217
00:18:17,513 --> 00:18:20,766
Notaras jest najzamożniejszym
obywatelem miasta,
218
00:18:20,849 --> 00:18:24,228
którego interesy obejmują obszary
od Anatolii po Włochy.
219
00:18:24,311 --> 00:18:27,397
Nikt nie ma więcej do stracenia
w wojnie z Osmanami.
220
00:18:27,898 --> 00:18:30,234
Ślij do naszego tureckiego przyjaciela.
221
00:18:37,199 --> 00:18:41,411
SELIMBRIA
70 KILOMETRÓW OD KONSTANTYNOPOLA
222
00:19:09,064 --> 00:19:11,316
Ty oślizły kozojebco.
223
00:19:16,321 --> 00:19:17,447
Halilu Paszo.
224
00:19:28,208 --> 00:19:32,254
Çandarlı Halil był wielkim wezyrem
i doświadczonym mężem stanu,
225
00:19:32,796 --> 00:19:34,590
zwanym także Halilem Grekiem,
226
00:19:35,299 --> 00:19:39,344
bo nie chciał,
żeby Mehmed zdobył Konstantynopol.
227
00:19:39,428 --> 00:19:41,138
Uważał, że to niepotrzebne.
228
00:19:41,221 --> 00:19:44,766
Być może Grecy przekupili go,
aby zwodził Mehmeda.
229
00:19:45,559 --> 00:19:47,561
Cieszę się, że przybyłeś.
230
00:19:52,191 --> 00:19:56,278
Choć po twojej minie mniemam,
że nie masz dobrych wieści.
231
00:19:58,697 --> 00:20:00,365
Sułtan nie da się przekonać.
232
00:20:05,287 --> 00:20:07,539
Wojna jest zła dla wszystkich...
233
00:20:08,624 --> 00:20:10,834
i twoich interesów w mieście.
234
00:20:12,753 --> 00:20:14,546
Pokój jest bardziej zyskowny.
235
00:20:17,758 --> 00:20:19,676
Jest arogancki, młody,
236
00:20:20,052 --> 00:20:22,054
przekonany, że podbije Zachód,
237
00:20:22,804 --> 00:20:24,848
tak jak Aleksander podbił Wschód.
238
00:20:29,311 --> 00:20:34,942
Łukasz był prawdopodobnie
najzamożniejszym człowiekiem na Bałkanach.
239
00:20:35,025 --> 00:20:37,402
Grał po każdej stronie.
240
00:20:39,947 --> 00:20:43,325
Mówi się, że cesarz uwolni księcia Orhana.
241
00:20:46,870 --> 00:20:48,789
Jest nawet gotów go uzbroić.
242
00:20:48,872 --> 00:20:50,082
W butelkę wina?
243
00:20:56,964 --> 00:21:00,676
Powiedz sułtanowi,
że cesarz woli pokój z Osmanami.
244
00:21:00,759 --> 00:21:02,261
Gwarantuję to.
245
00:21:03,011 --> 00:21:05,722
Razem wymyślimy sposób, jak uniknąć wojny.
246
00:21:10,978 --> 00:21:11,812
Ale...
247
00:21:13,438 --> 00:21:17,901
jeśli sułtan... uparł się,
że zdobędzie miasto...
248
00:21:19,695 --> 00:21:22,364
to szkoda, byś zginął u jego boku
249
00:21:22,447 --> 00:21:25,242
w wojnie, której można było uniknąć.
250
00:21:30,205 --> 00:21:31,873
A jeśli Mehmed zwycięży...
251
00:21:33,542 --> 00:21:36,586
usiądę w pierwszym rzędzie
na twojej egzekucji...
252
00:21:37,462 --> 00:21:38,964
stary przyjacielu.
253
00:22:01,653 --> 00:22:03,280
Powinienem go za to ściąć.
254
00:22:04,323 --> 00:22:08,243
- Zdradliwy pies!
- Mehmedzie, cierpliwości.
255
00:22:08,327 --> 00:22:11,455
To dobro, którego obecnie mi brakuje.
256
00:22:20,547 --> 00:22:22,799
Lepiej na razie trzymać go przy sobie.
257
00:22:23,383 --> 00:22:27,596
Liczyło się tu zachowanie ciągłości władzy
ze strony sułtana,
258
00:22:27,679 --> 00:22:29,431
który nie miał doświadczenia.
259
00:22:29,514 --> 00:22:33,018
Gdyby tuż po objęciu tronu
zaczął pozbywać się ludzi,
260
00:22:33,101 --> 00:22:34,895
nie zdobyłby wielu przyjaciół.
261
00:22:34,978 --> 00:22:37,314
Była to zatem decyzja taktyczna.
262
00:22:37,397 --> 00:22:40,734
Jeśli Çandarlı Halil okaże się przydatny,
to dobrze.
263
00:22:40,817 --> 00:22:42,903
Jeśli nie, sułtan się go pozbędzie.
264
00:22:43,779 --> 00:22:46,031
Mógłbyś wykorzystać jego nieostrożność
265
00:22:47,324 --> 00:22:48,658
do swoich celów.
266
00:23:15,185 --> 00:23:17,187
Gdzie twój pan! Halilu Paszo!
267
00:23:21,274 --> 00:23:22,442
Zaganie Paszo...
268
00:23:24,152 --> 00:23:25,779
co to ma znaczyć?
269
00:23:26,279 --> 00:23:29,157
Sułtan wzywa cię do pałacu.
270
00:23:30,951 --> 00:23:33,578
- Teraz?
- Natychmiast.
271
00:23:42,003 --> 00:23:45,090
- Dajcie mi się odziać.
- Oczywiście.
272
00:24:09,489 --> 00:24:11,908
Sułtanie, przyprowadziliśmy Halila Paszę.
273
00:24:14,870 --> 00:24:15,829
Mój sułtanie.
274
00:24:20,459 --> 00:24:21,835
Mogę przemówić?
275
00:24:39,394 --> 00:24:40,228
Co to jest?
276
00:24:42,606 --> 00:24:43,607
To...
277
00:24:49,154 --> 00:24:53,450
To zwyczaj, by po wezwaniu przez sułtana
w nocy, przynieść mu prezent.
278
00:24:55,827 --> 00:24:59,122
Nie potrzebuję twojego złota, Paszo,
tylko twojego ucha.
279
00:24:59,623 --> 00:25:00,457
Wstań.
280
00:25:02,584 --> 00:25:03,418
Wstawaj.
281
00:25:09,341 --> 00:25:12,219
Miałem właśnie sen.
282
00:25:15,972 --> 00:25:17,224
Widziałem w nim ojca.
283
00:25:18,934 --> 00:25:20,143
Moich przodków.
284
00:25:20,977 --> 00:25:21,811
Osmana.
285
00:25:24,231 --> 00:25:25,732
Wskazali mi drogę.
286
00:25:30,362 --> 00:25:32,447
Wiodła do Konstantynopola.
287
00:25:34,407 --> 00:25:37,118
Bramy miasta otwarły się.
288
00:25:38,203 --> 00:25:40,622
Wszedłem prosto do Hagi Sofii...
289
00:25:42,707 --> 00:25:43,667
a tam...
290
00:25:45,126 --> 00:25:46,836
zobaczyłem Czerwone Jabłko.
291
00:25:48,630 --> 00:25:49,965
Podano mi je.
292
00:25:52,759 --> 00:25:54,386
Rozumiesz, Paszo?
293
00:25:56,346 --> 00:25:57,305
Allah...
294
00:25:58,431 --> 00:25:59,933
przekazał mi wizję.
295
00:26:01,017 --> 00:26:01,851
On...
296
00:26:02,644 --> 00:26:04,896
rozkazał mi zająć Konstantynopol.
297
00:26:06,481 --> 00:26:09,109
Nie mam wyboru
i muszę spełnić jego życzenie.
298
00:26:12,612 --> 00:26:15,115
Według proroctwa Konstantynopol to jabłko.
299
00:26:15,198 --> 00:26:17,284
Pojawi się wojownik, który...
300
00:26:17,367 --> 00:26:22,914
wyrwie chrześcijanom
ten ośrodek kościoła prawosławnego
301
00:26:22,998 --> 00:26:24,749
i daruje światu islamskiemu.
302
00:26:26,084 --> 00:26:29,254
W tej wizji ty też byłeś przy mnie, Paszo.
303
00:26:29,713 --> 00:26:32,549
Oddany nauczyciel, lojalny sługa,
304
00:26:33,049 --> 00:26:34,968
dowódca mojej mężnej armii,
305
00:26:35,343 --> 00:26:37,679
całkowicie oddany naszemu losowi.
306
00:26:40,807 --> 00:26:42,767
To wszystko ja.
307
00:26:43,602 --> 00:26:45,979
Zatem wesprzesz mnie w tych działaniach.
308
00:26:50,609 --> 00:26:55,155
Mehmed bardzo mądrze to rozegrał.
309
00:26:55,614 --> 00:26:57,616
Uspokoił Halila Paszę,
310
00:26:58,533 --> 00:26:59,951
aby móc go wykorzystać.
311
00:27:00,327 --> 00:27:05,624
Çandarlı Halil Pasha jako wielki wezyr
jest drugą najważniejszą osobą
312
00:27:05,707 --> 00:27:07,042
w Imperium Osmańskim
313
00:27:07,125 --> 00:27:12,005
i młody sułtan musi mieć jego poparcie
w ataku na Konstantynopol.
314
00:27:14,049 --> 00:27:16,259
Wiedziałem, że mogę na tobie polegać.
315
00:27:18,470 --> 00:27:19,512
Śpij dobrze.
316
00:27:38,782 --> 00:27:42,077
Osmańska maszyna wojenna
wrzuca wyższy bieg.
317
00:27:43,370 --> 00:27:47,624
W pół roku Mehmed gromadzi
armię 80 tysięcy żołnierzy
318
00:27:47,707 --> 00:27:49,834
gotowych do marszu na Konstantynopol.
319
00:27:53,588 --> 00:27:55,590
Wojska Mehmeda szybko niszczą
320
00:27:55,674 --> 00:27:59,678
kilka pozostałych rzymskich bastionów
poza Konstantynopolem,
321
00:27:59,761 --> 00:28:02,263
jeszcze bardziej izolując cesarza.
322
00:28:03,056 --> 00:28:05,975
Ale największy dodatek
do machiny wojennej Mehmeda
323
00:28:06,518 --> 00:28:07,894
ma dopiero nadejść.
324
00:28:19,739 --> 00:28:22,033
Masz świetną reputację, Orbanie.
325
00:28:22,450 --> 00:28:24,452
Słyszałem o twoich bombardach.
326
00:28:24,536 --> 00:28:29,666
Tak, ale słowo „bombarda”
nie oddaje w pełni potęgi mojej broni.
327
00:28:35,380 --> 00:28:39,843
Aby zburzyć Mury Teodozjusza,
potrzeba ogromnych kul.
328
00:28:41,219 --> 00:28:44,222
Znam te mury i ich słabe punkty.
329
00:28:45,390 --> 00:28:46,725
Ojcze, tutaj.
330
00:28:50,061 --> 00:28:50,937
Ojcze!
331
00:28:52,856 --> 00:28:54,065
Wybacz, panie.
332
00:28:54,524 --> 00:28:55,358
Mogę?
333
00:29:10,957 --> 00:29:11,791
Proszę.
334
00:29:12,751 --> 00:29:13,960
To moje nowe działo.
335
00:29:14,961 --> 00:29:16,296
Osiem metrów długości.
336
00:29:16,796 --> 00:29:18,381
Nie ma od niego większego.
337
00:29:19,007 --> 00:29:20,508
Nazywam je Bazylika.
338
00:29:21,885 --> 00:29:24,012
- Możesz je zbudować?
- Tak.
339
00:29:24,763 --> 00:29:25,889
Oczywiście.
340
00:29:26,306 --> 00:29:29,434
Wystrzeliwuje kule o średnicy 2,5 metra.
341
00:29:30,101 --> 00:29:33,021
To działo zburzyłoby mury Babilonu.
342
00:29:34,397 --> 00:29:37,609
Choć wiem, że nie masz zatargów
z Babilończykami.
343
00:29:38,860 --> 00:29:40,361
- Jesteś Węgrem?
- Owszem.
344
00:29:40,612 --> 00:29:42,238
- I chrześcijaninem.
- Tak.
345
00:29:42,322 --> 00:29:44,908
Dlaczego nie zaoferujesz
tego działa cesarzowi?
346
00:29:47,494 --> 00:29:49,704
Moja wiedza ma swoją cenę.
347
00:29:50,330 --> 00:29:52,332
Cesarz nie chciał tyle zapłacić.
348
00:29:53,124 --> 00:29:56,461
I oczywiście,
jesteś panie prawdziwym władcą tych ziem.
349
00:29:58,296 --> 00:29:59,422
Kto to?
350
00:29:59,672 --> 00:30:02,759
Jakub, mój syn i czeladnik.
351
00:30:03,343 --> 00:30:06,054
Zna te działa tak dobrze jak ja.
352
00:30:06,846 --> 00:30:10,099
Pewnego dnia stworzy działo
większe od Bazyliki.
353
00:30:13,102 --> 00:30:14,813
Jaka jest twoja cena?
354
00:30:15,355 --> 00:30:17,190
Dziesięć tysięcy dukatów.
355
00:30:19,567 --> 00:30:21,986
Odważny z ciebie człowiek, przyjacielu.
356
00:30:22,862 --> 00:30:26,908
W tamtym czasie broń palna
była używana w bitwach od kilku dekad,
357
00:30:27,450 --> 00:30:29,619
ale armaty o takich rozmiarach
358
00:30:29,702 --> 00:30:32,497
wydawały się czymś nierealnym.
359
00:30:33,373 --> 00:30:36,543
Dlatego Orban spotykał się
z wieloma władcami,
360
00:30:36,626 --> 00:30:39,003
oferując swoje usługi ludwisarskie.
361
00:30:42,674 --> 00:30:46,678
Jeśli to działo
zburzy mury Konstantynopola,
362
00:30:47,637 --> 00:30:49,097
zapłacę cztery razy tyle.
363
00:30:50,390 --> 00:30:53,726
Jedyny warunek:
muszą być gotowe za trzy miesiące.
364
00:31:06,281 --> 00:31:08,783
Ciągnąć!
365
00:31:11,619 --> 00:31:15,456
Koncepcja budowy tak wielkiej broni
to coś niezwykłego,
366
00:31:15,707 --> 00:31:19,502
nie tylko dlatego, że pierwsze armaty
często wybuchały.
367
00:31:20,086 --> 00:31:23,006
To w końcu tylko wielka metalowa rura,
368
00:31:23,089 --> 00:31:27,468
do której pakuje się proch
i podpala się go, aby wystrzelić pocisk.
369
00:31:27,552 --> 00:31:32,098
To coś może zarówno wystrzelić
w kierunku wroga, jak i w twoją twarz.
370
00:31:35,560 --> 00:31:40,565
Była to wówczas największa armata,
jaką kiedykolwiek zbudowano.
371
00:31:40,648 --> 00:31:44,694
Kiedy z niej wystrzeliwano pocisk,
na polach padały zwierzęta,
372
00:31:44,777 --> 00:31:47,322
a ciężarne kobiety roniły dzieci.
373
00:31:47,405 --> 00:31:51,534
To była kompletna nowość,
a pocisk miał zasięg półtora kilometra.
374
00:31:51,618 --> 00:31:53,494
Coś niesamowitego.
375
00:31:53,828 --> 00:31:56,331
Superdziało Mehmeda jest rewolucyjne...
376
00:32:01,711 --> 00:32:04,631
ale Konstantyn ma własną tajną broń:
377
00:32:06,007 --> 00:32:10,929
genueńskiego najemnika
Giovanniego Giustinianiego Longo.
378
00:32:25,193 --> 00:32:27,779
Był odważną, nieco awanturniczą postacią,
379
00:32:27,862 --> 00:32:32,742
a przy tym ekspertem
od obrony murów miejskich.
380
00:32:35,161 --> 00:32:41,167
Był piratem, który atakował głównie
egipskie statki
381
00:32:41,250 --> 00:32:45,380
tak często, że genueński rząd
chciał postawić go przed sądem,
382
00:32:45,964 --> 00:32:49,050
więc Giustiniani musiał uciec z kraju.
383
00:32:51,636 --> 00:32:54,472
Zaoferował swoje usługi cesarzowi.
384
00:32:56,808 --> 00:33:00,895
Kroniki mówią, że cesarz
obiecał mu w zamian wyspę Lemnos.
385
00:33:13,199 --> 00:33:14,325
Witaj, Giustiniani.
386
00:33:15,660 --> 00:33:17,203
Dobrze cię widzieć.
387
00:33:25,670 --> 00:33:26,587
Zatem...
388
00:33:30,133 --> 00:33:31,551
rozeznałeś się w naszej...
389
00:33:32,719 --> 00:33:33,761
sytuacji.
390
00:33:34,929 --> 00:33:36,639
Tak.
391
00:33:38,641 --> 00:33:39,642
I co myślisz?
392
00:33:41,352 --> 00:33:43,229
Według moich obliczeń
393
00:33:43,312 --> 00:33:45,565
masz panie niemal 7000 żołnierzy.
394
00:33:46,274 --> 00:33:49,819
To niewielka liczba, ale liczę,
że dzięki twojemu oddaniu...
395
00:33:49,902 --> 00:33:50,737
„Oddaniu”?
396
00:33:51,070 --> 00:33:51,988
Twojemu...
397
00:33:53,990 --> 00:33:57,618
Dzięki twojemu wsparciu pokonamy Osmanów.
398
00:34:02,999 --> 00:34:04,917
Zostaniesz dowódcą sił lądowych.
399
00:34:06,502 --> 00:34:09,547
Do obrony są 22 kilometry murów.
400
00:34:11,090 --> 00:34:11,966
Tak,
401
00:34:12,633 --> 00:34:13,551
ale...
402
00:34:14,010 --> 00:34:16,429
wysłałem posłów do sojuszników w Europie.
403
00:34:17,096 --> 00:34:20,683
Mam nadzieję, że wkrótce przybędą tu
posiłki od papieża.
404
00:34:21,267 --> 00:34:23,227
Będziemy wtedy w lepszym położeniu.
405
00:34:27,565 --> 00:34:28,441
Wybacz...
406
00:34:30,526 --> 00:34:32,445
ale w mojej profesji...
407
00:34:33,196 --> 00:34:34,697
nadzieja zwykle zabija.
408
00:34:38,493 --> 00:34:40,244
Jeśli mam ci zaufać,
409
00:34:40,953 --> 00:34:42,455
za pieniądze lub inaczej,
410
00:34:43,081 --> 00:34:44,665
ty musisz zaufać mi.
411
00:34:47,502 --> 00:34:48,419
Cesarzu.
412
00:34:50,880 --> 00:34:52,090
Signore Giustiniani...
413
00:34:58,721 --> 00:35:00,723
los miasta jest w twoich rękach.
414
00:35:06,896 --> 00:35:08,397
Bądź dobrej myśli, panie.
415
00:35:09,440 --> 00:35:11,567
Osmanowie nie lubią długich oblężeń,
416
00:35:12,110 --> 00:35:15,029
a my mamy wielkie, piękne mury.
417
00:35:32,755 --> 00:35:35,383
Jest tak, jak sądziłeś, panie.
418
00:35:35,716 --> 00:35:38,386
Cesarz powierzył obronę Genueńczykowi.
419
00:35:44,100 --> 00:35:50,231
TRZY TYGODNIE PRZED OBLĘŻENIEM
420
00:35:52,233 --> 00:35:54,360
W marcu 1453 roku
421
00:35:54,777 --> 00:35:58,698
Osmanowie wyruszyli
w liczącą 230 kilometrów
422
00:35:58,781 --> 00:36:00,324
drogę do Konstantynopola.
423
00:36:04,036 --> 00:36:08,457
Armia osmańska była dynamicznym,
rozwijającym się tworem.
424
00:36:09,584 --> 00:36:14,255
Miała scentralizowane dowództwo,
którego nie mieli Europejczycy.
425
00:36:14,589 --> 00:36:18,259
Kiedy krzyżowcy atakowali Osmanów,
426
00:36:18,342 --> 00:36:20,970
rzadko kiedy słuchali naczelnego dowódcy.
427
00:36:21,304 --> 00:36:24,432
Każdy oddział robił to, co chciał.
428
00:36:24,515 --> 00:36:26,225
Szukali dla siebie sławy,
429
00:36:26,309 --> 00:36:28,311
a Osmanowie mieli sztab główny.
430
00:36:28,936 --> 00:36:32,273
Na Bałkanach nie było nikogo,
kto mógłby ich powstrzymać.
431
00:36:33,858 --> 00:36:37,945
Najgroźniejszymi wojownikami
w armii Mehmeda są janczarzy:
432
00:36:39,280 --> 00:36:41,908
byli chrześcijańscy niewolnicy
pojmani za dziecka,
433
00:36:41,991 --> 00:36:47,079
nawróceni na islam i wyszkoleni
na elitarnych żołnierzy sułtana.
434
00:36:47,163 --> 00:36:50,917
W XIV wieku ci niewolnicy stali się
regularną armią,
435
00:36:51,000 --> 00:36:55,171
która zawsze jest w pogotowiu,
gotowa do walki.
436
00:36:55,379 --> 00:36:59,008
To pierwsza regularna armia w Europie.
437
00:36:59,550 --> 00:37:02,595
Stali się trzonem tego imperium.
438
00:37:05,223 --> 00:37:08,601
Armia osmańska zjawia się
na obrzeżach Konstantynopola
439
00:37:08,684 --> 00:37:11,896
w Wielkanoc, najświętszy dzień
dla chrześcijan.
440
00:37:47,390 --> 00:37:49,684
Ludzie spoglądali przez mury
441
00:37:50,184 --> 00:37:53,020
i widzieli coś niesamowitego.
442
00:37:59,652 --> 00:38:02,446
Pod Konstantynopolem
nie było armii zawodowej
443
00:38:02,530 --> 00:38:03,739
od czasów rzymskich,
444
00:38:03,823 --> 00:38:07,159
więc to musiał być przerażający widok.
445
00:38:08,577 --> 00:38:11,414
Trudno sobie wyobrazić,
co czuł Konstantyn.
446
00:38:13,374 --> 00:38:15,334
Liczyłem, że do tego nie dojdzie.
447
00:38:19,213 --> 00:38:21,841
To było nieuchronne, panie.
448
00:38:23,759 --> 00:38:27,805
Teraz liczy się to, co zrobimy jutro.
449
00:38:34,478 --> 00:38:36,480
Mehmed przemierza pole bitewne,
450
00:38:36,981 --> 00:38:43,070
na którym 23 armie, w tym jego ojca,
próbowały bez powodzenia zdobyć miasto.
451
00:38:44,071 --> 00:38:46,824
Nie zna swojego losu.
452
00:38:48,034 --> 00:38:50,786
Szczególnie popularny jest pewien hadis.
453
00:38:51,162 --> 00:38:54,040
Hadis to słowa proroka Mahometa,
454
00:38:54,123 --> 00:38:57,585
a brzmią one: „Ltaftahan ālqostantynyatu”.
455
00:38:57,668 --> 00:39:02,131
„Naród islamski
z pewnością zajmie Konstantynopol”.
456
00:39:02,423 --> 00:39:04,884
„Flan 'm alamyru amyruhā”.
457
00:39:04,967 --> 00:39:09,388
„A dokona tego
wspaniały wódz tego narodu”.
458
00:39:09,847 --> 00:39:12,683
„Wln 'm āljysh dhleka āljysh”.
459
00:39:13,017 --> 00:39:15,603
„I dokona tego ze wspaniałą armią,
460
00:39:15,686 --> 00:39:16,854
armią tego narodu”.
461
00:39:16,937 --> 00:39:20,983
Ten szczegół, że pewnego dnia
pojawi się wielki wódz,
462
00:39:21,067 --> 00:39:22,860
który zajmie Konstantynopol,
463
00:39:23,277 --> 00:39:25,446
zaczyna być dla Mehmeda ważny.
464
00:39:32,036 --> 00:39:34,205
W imię Ojca, Syna i Ducha Świętego.
465
00:39:37,666 --> 00:39:40,169
Będzie nam potrzeba więcej niż to, ojcze.
466
00:39:50,346 --> 00:39:51,180
Pani?
467
00:39:55,893 --> 00:39:58,145
Jest pani córką Jerzego Sfrantzesa.
468
00:39:59,355 --> 00:40:03,067
Nazywam się Therma, panie.
469
00:40:07,613 --> 00:40:10,491
Nigdy nie widziałam
tylu ludzi w jednym miejscu.
470
00:40:12,576 --> 00:40:15,454
Sułtan jest zdecydowany, by walczyć.
471
00:40:16,956 --> 00:40:19,583
Ale najpierw muszą pokonać te mury.
472
00:40:22,128 --> 00:40:23,796
Zginie wielu ludzi.
473
00:40:24,380 --> 00:40:26,382
Ja nie zamierzam zginąć.
474
00:40:33,222 --> 00:40:34,807
6 KWIETNIA 1453 ROKU
475
00:40:34,890 --> 00:40:40,020
Szóstego kwietnia Mehmed składa cesarzowi
ostatnią ofertę rozejmu.
476
00:40:40,604 --> 00:40:44,024
Oblężenie przebiega wedle
określonych norm kulturalnych,
477
00:40:44,108 --> 00:40:46,777
a niektóre z nich są typowe dla islamu.
478
00:40:46,861 --> 00:40:51,657
W Koranie znajduje się szereg zasad
dotyczących prowadzenia wojny,
479
00:40:51,740 --> 00:40:55,369
choćby tego, jak traktować ludzi
i dać im szansę na to,
480
00:40:55,703 --> 00:40:57,079
aby zmienili zdanie
481
00:40:57,163 --> 00:41:00,040
i mogli wynegocjować nowe warunki.
482
00:41:00,124 --> 00:41:02,460
Trzeba dać im szansę na uniknięcie
483
00:41:02,543 --> 00:41:04,879
potencjalnego rozlewu krwi.
484
00:41:05,379 --> 00:41:11,594
Nasz pan, litościwy Sułtan Mehmed,
oszczędzi obywateli tego miasta,
485
00:41:12,428 --> 00:41:14,346
nie krzywdząc ich rodzin
486
00:41:14,972 --> 00:41:17,266
i ich dobytku.
487
00:41:18,184 --> 00:41:21,270
Jeśli dobrowolnie się poddasz,
488
00:41:22,188 --> 00:41:27,151
mieszkańcy Konstantynopola
zatrzymają swój dobytek.
489
00:41:27,234 --> 00:41:28,777
Nie będzie plądrowania.
490
00:41:29,862 --> 00:41:30,905
W zamian
491
00:41:30,988 --> 00:41:34,241
otworzysz bramy miasta
492
00:41:34,783 --> 00:41:37,828
i ucałujesz dłoń naszego sułtana.
493
00:41:39,413 --> 00:41:43,042
Sułtan Mehmed
będzie jedynym władcą Rzymian.
494
00:41:53,594 --> 00:41:57,681
Wkrótce dowiemy się, czy cesarz
tak kocha to miasto, by za nie umrzeć.
495
00:42:00,434 --> 00:42:02,102
Odrzucili ofertę, sułtanie.
496
00:42:05,606 --> 00:42:06,982
Przygotować artylerię.
497
00:42:15,491 --> 00:42:16,951
Przygotujcie się!
498
00:42:42,560 --> 00:42:45,729
Przygotować armaty!
499
00:42:48,774 --> 00:42:50,067
Gotowi!
500
00:42:56,365 --> 00:42:57,408
Ognia!
501
00:43:56,050 --> 00:43:58,052
Napisy: Wojciech Matyszkiewicz