1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX

2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX

3
00:00:21,080 --> 00:00:22,680
BASISSCHOOL

4
00:01:28,800 --> 00:01:30,160
Tot morgen, meiden.

5
00:01:30,240 --> 00:01:31,640
MILAAN, MEI 1938

6
00:01:31,720 --> 00:01:34,920
Niet rennen, dan kom ik slecht over.
Kom op.

7
00:01:35,000 --> 00:01:36,800
Liliana, sorry. Kom.

8
00:01:37,760 --> 00:01:41,000
Ik wil je strik goed doen.

9
00:01:41,760 --> 00:01:45,200
Dat is het.
-Bedankt.

10
00:01:45,280 --> 00:01:47,440
Juf Cesarina, heeft u kinderen?

11
00:01:47,520 --> 00:01:50,200
Nee.

12
00:01:50,280 --> 00:01:53,920
Ik ben niet getrouwd,
maar gelukkig heb ik jullie, meiden.

13
00:01:54,000 --> 00:01:56,560
Ik hou van jullie
alsof jullie mijn kinderen zijn.

14
00:01:56,640 --> 00:01:58,600
Maar een moeder heeft ze zelf.

15
00:01:59,720 --> 00:02:01,080
Dat is waar.

16
00:02:01,160 --> 00:02:04,280
Het betekent dat ik meer
van jou hou dan van de anderen.

17
00:02:07,120 --> 00:02:09,560
Liliana.
-Pap.

18
00:02:09,639 --> 00:02:12,480
Hallo, dr. Segre.
-Hallo.

19
00:02:12,560 --> 00:02:13,960
Ben je lief geweest?

20
00:02:14,040 --> 00:02:16,480
Natuurlijk, zoals altijd.

21
00:02:18,880 --> 00:02:19,720
Zullen we gaan?

22
00:02:20,840 --> 00:02:22,440
Tot ziens.
-Tot ziens.

23
00:02:22,520 --> 00:02:25,880
Dag, juf Cesarina.
-Dag, Liliana. Tot morgen.

24
00:02:30,440 --> 00:02:35,880
In Milaan wachtte Liliana
de hele ochtend op dat moment.

25
00:02:35,960 --> 00:02:40,440
Het moment waarop je vader
je meenam aan zijn hand.

26
00:02:40,520 --> 00:02:46,440
Voor de rassenwetten
was ik gewoon een meisje.

27
00:02:46,520 --> 00:02:49,040
In een klein gezin.

28
00:02:50,080 --> 00:02:53,280
We behoorden tot de middenklasse.

29
00:02:53,360 --> 00:02:55,040
We waren een Joods gezin…

30
00:02:55,120 --> 00:03:00,560
…maar zonder specifieke riten…

31
00:03:00,640 --> 00:03:03,480
…of specifieke vriendschappen.

32
00:03:03,560 --> 00:03:05,640
Ik wist niet eens dat ik Joods was.

33
00:03:06,320 --> 00:03:09,400
NAPELS, JUNI 1938

34
00:03:10,160 --> 00:03:12,080
Het is over een halfuur klaar.

35
00:03:12,160 --> 00:03:13,760
Oké, ma.

36
00:03:15,240 --> 00:03:17,080
Laten we teams maken.

37
00:03:17,160 --> 00:03:20,600
We zijn met z'n vijven,
maar met vier Kahns.

38
00:03:20,680 --> 00:03:23,240
Jij zit in hun team en dat is dat.
-Oké.

39
00:03:25,880 --> 00:03:29,240
In Napels was Tullio dol
op de straten van Vomero…

40
00:03:29,320 --> 00:03:32,720
…de zee en voetbalwedstrijdjes
tegen de gebroeders Kahn…

41
00:03:32,800 --> 00:03:36,400
…met wie hij meer deelde
dan z'n passie voor voetbal.

42
00:03:37,680 --> 00:03:39,760
We waren een middenklassegezin…

43
00:03:39,840 --> 00:03:42,800
…met een vader, moeder en vijf kinderen.

44
00:03:42,880 --> 00:03:44,960
En ik was de jongste.

45
00:03:45,040 --> 00:03:48,600
We waren een vreedzaam gezin.

46
00:03:49,320 --> 00:03:54,000
PISA, JULI 1938

47
00:03:56,040 --> 00:03:57,760
In Pisa had Guido een droom.

48
00:03:57,840 --> 00:04:01,280
Hij wilde een man zoals z'n vader worden,
goed en moedig.

49
00:04:01,360 --> 00:04:03,000
Met zijn vader zou hij ontdekken…

50
00:04:03,080 --> 00:04:06,960
…dat een kind moediger kan zijn
dan een volwassene.

51
00:04:07,040 --> 00:04:10,760
Kom op, Augusto.
Waarom kom je hier niet ook werken?

52
00:04:10,840 --> 00:04:14,560
Waarom werk je nog bij de spoorwegen?
-Dat is veilig werk.

53
00:04:14,640 --> 00:04:16,720
Het is mooi, maar we zullen zien.

54
00:04:17,519 --> 00:04:20,320
En jij houdt van treinen, hè Guido?

55
00:04:22,840 --> 00:04:26,000
Maar schrijven is goud, toch?

56
00:04:28,560 --> 00:04:31,200
Als het open is,
overweeg ik om hier te komen werken.

57
00:04:35,480 --> 00:04:37,920
Mooi.
-Goed gedaan, oom.

58
00:04:38,840 --> 00:04:43,640
De meeste winkels waren ooit van Joden.

59
00:04:43,720 --> 00:04:48,680
Inclusief de winkels van mijn ooms
en mijn familie.

60
00:04:48,760 --> 00:04:51,200
Het was de winkel van mijn oma,
maar ook van de familie.

61
00:04:51,880 --> 00:04:55,640
ROME, SEPTEMBER 1938

62
00:04:57,520 --> 00:05:03,280
In Rome las Lia graag kinderboeken
en verzon ze dingen.

63
00:05:03,360 --> 00:05:05,840
Ze kon ook goed zingen.

64
00:05:06,440 --> 00:05:09,120
Lia, wil je je huiswerk doen?

65
00:05:09,200 --> 00:05:11,120
Ja, nu wel.

66
00:05:11,200 --> 00:05:13,280
Genoeg. Ik zet hem uit.

67
00:05:13,360 --> 00:05:15,440
Nee, wacht tot het lied afgelopen is.

68
00:05:15,520 --> 00:05:17,920
Nee.

69
00:05:18,000 --> 00:05:21,120
Papa komt. Doe je huiswerk, en snel.

70
00:05:21,200 --> 00:05:23,600
Dan maak ik het thuis af.

71
00:05:23,680 --> 00:05:24,720
Ik ken het toch al.

72
00:05:24,800 --> 00:05:26,480
Natuurlijk.

73
00:05:37,480 --> 00:05:42,040
Wat kunt u eraan doen, mevrouw?
Lia zingt beter dan op de radio.

74
00:05:49,200 --> 00:05:52,320
Ik hoorde bij een middenklassefamilie.

75
00:05:52,400 --> 00:05:54,800
Laten we zeggen, best rijk…

76
00:05:54,880 --> 00:05:58,040
…met Joodse waarden.

77
00:05:58,120 --> 00:06:03,760
Maar we waren niet echt gelovig,
behalve qua tradities.

78
00:06:03,840 --> 00:06:07,040
Het is een goed geïnformeerde familie.

79
00:06:07,120 --> 00:06:11,080
Zelfs voor de rassenwetten
merkte ik dat ze bang waren.

80
00:06:11,160 --> 00:06:15,040
De Joden wereldwijd…

81
00:06:15,120 --> 00:06:19,880
…zijn gedurende 16 jaar
en ondanks onze politiek…

82
00:06:19,960 --> 00:06:22,440
…een vijand die niet te verenigen is
met fascisme.

83
00:06:25,280 --> 00:06:28,880
Je hebt een helder…

84
00:06:28,960 --> 00:06:30,440
…ernstig…

85
00:06:30,520 --> 00:06:33,000
…raciaal geweten nodig…

86
00:06:33,080 --> 00:06:39,000
…om niet alleen verschillen
te verhelpen…

87
00:06:39,080 --> 00:06:41,440
…maar duidelijke superioriteit
te laten zien.

88
00:06:42,440 --> 00:06:47,520
Op 5 september 1938
in Tenuta di San Rossore in Pisa…

89
00:06:47,600 --> 00:06:50,640
…tekende koning Vittorio Emanuele
de eerste wet…

90
00:06:50,720 --> 00:06:55,040
…die ervoor zorgde dat Joden
bijna nergens meer konden werken…

91
00:06:55,120 --> 00:06:59,000
…en dat Joodse kinderen
niet naar school mochten.

92
00:06:59,080 --> 00:07:01,640
Het is het begin van een vervolging…

93
00:07:01,720 --> 00:07:07,120
…van 50.000 Italianen wier
enige misdrijf was dat ze Joods waren.

94
00:07:08,240 --> 00:07:11,200
Het is een schande.
Een schande. Het is onmogelijk.

95
00:07:11,280 --> 00:07:13,680
Ik begrijp het niet.
Ik weet niet wat Mussolini heeft.

96
00:07:13,760 --> 00:07:16,280
Waar ga je heen? Amedeo, praat je niet?

97
00:07:16,360 --> 00:07:20,200
Wat kan ik zeggen?
Mussolini was vroeger heel anders.

98
00:07:20,280 --> 00:07:22,360
Mussolini is Mussolini.

99
00:07:22,440 --> 00:07:25,640
Wat heb je? Hij is Hitlers bondgenoot.
Wat bezielde je?

100
00:07:25,720 --> 00:07:28,760
De Duitsers vroegen hem niet
om dit te doen.

101
00:07:28,840 --> 00:07:30,720
Het is zijn initiatief, zijn idee.

102
00:07:30,800 --> 00:07:34,440
Genoeg, laat me met rust.
-Ja, ga maar. Ga.

103
00:07:34,520 --> 00:07:36,560
Roberto, reageer het niet af op je broer.

104
00:07:36,640 --> 00:07:37,800
Wat moet hij ermee?

105
00:07:37,880 --> 00:07:42,160
Dat is te makkelijk.
Wat vertellen we Liliana?

106
00:07:42,240 --> 00:07:43,960
Wat is er gebeurd?

107
00:07:44,040 --> 00:07:46,760
Wat heb ik gedaan?

108
00:07:47,640 --> 00:07:49,440
Niets, je hebt niets gedaan.

109
00:07:51,120 --> 00:07:54,400
Misschien kunnen jullie beter
daar even praten.

110
00:08:05,240 --> 00:08:10,720
Om de impact van de rassenwetten
te begrijpen…

111
00:08:10,800 --> 00:08:14,480
…voor die jongens uit '38…

112
00:08:14,560 --> 00:08:17,800
…moet je ook begrijpen
wat voor verraad ze voelden.

113
00:08:17,880 --> 00:08:19,520
Ze waren Italiaans…

114
00:08:19,600 --> 00:08:23,760
…diep geworteld
in de cultuur van die tijd.

115
00:08:23,840 --> 00:08:29,000
Het waren jongens
die zich fascistisch voelden.

116
00:08:29,080 --> 00:08:32,919
En al met al was hun Joodse
cultuur niet zo belangrijk voor ze.

117
00:08:33,000 --> 00:08:35,559
Maar met de introductie
van de rassenwetten…

118
00:08:35,640 --> 00:08:39,559
…werden ze geconfronteerd
met hun Joods-zijn.

119
00:08:39,640 --> 00:08:43,280
Ze voelen zich Joods
doordat anderen ze daartoe dwingen.

120
00:08:45,320 --> 00:08:48,120
Het Centraal Staatsarchief in Rome…

121
00:08:48,200 --> 00:08:54,200
…barst bijna uit zijn voegen
door teksten van Mussolini…

122
00:08:54,280 --> 00:08:59,160
…die betrekking hebben
op de anti-Joodse wetten.

123
00:08:59,920 --> 00:09:05,040
Het is duidelijk dat de persoon die
zich heeft aangemeld, heeft gestudeerd…

124
00:09:05,120 --> 00:09:10,000
…en de wetten die zijn doorgevoerd,
aangezien hij de dictator is…

125
00:09:10,080 --> 00:09:15,680
…zijn het gevolg van zijn werk,
als we deze term kunnen gebruiken…

126
00:09:15,760 --> 00:09:20,400
…en laten zien dat hij er goed over
heeft nagedacht, vanuit hem gezien.

127
00:09:23,520 --> 00:09:25,760
Oktober 1938.

128
00:09:25,840 --> 00:09:29,240
Tullio Foà, Lia Levi,
Guido Cava en Liliana Segre…

129
00:09:29,320 --> 00:09:31,360
…zijn geen kinderen meer zoals de rest.

130
00:09:33,640 --> 00:09:36,000
Ze hebben je geschorst.
-Geschorst?

131
00:09:36,080 --> 00:09:37,200
Je mag niet naar school.

132
00:09:37,280 --> 00:09:39,680
Wat heb ik gedaan?
-Niets, je hebt niets gedaan.

133
00:09:40,720 --> 00:09:42,040
Het is de…

134
00:09:42,120 --> 00:09:45,200
De overheid heeft nieuwe wetten
gemaakt…

135
00:09:45,280 --> 00:09:49,600
…waardoor Joodse kinderen
niet naar school mogen.

136
00:09:50,920 --> 00:09:52,640
Maar waarom ik?

137
00:09:53,320 --> 00:09:54,920
We zijn Joden, Liliana.

138
00:09:55,800 --> 00:09:57,960
Ja, maar wat dan nog?

139
00:09:58,040 --> 00:10:01,680
Ik ben Italiaans.
Hebben ze Italiaanse kinderen geschorst?

140
00:10:02,560 --> 00:10:06,760
Niet de katholieke Italianen
die ze Arisch noemen.

141
00:10:08,640 --> 00:10:12,520
Het woord 'geschorst'
van de basisschool…

142
00:10:12,600 --> 00:10:15,800
…waar ik
in het eerste en tweede jaar zat…

143
00:10:15,880 --> 00:10:18,760
…was heel slecht nieuws.

144
00:10:18,840 --> 00:10:22,440
Ik kon het amper verdragen.

145
00:10:22,520 --> 00:10:25,720
Want zelfs een kind weet…

146
00:10:25,800 --> 00:10:30,640
…dat als je geschorst wordt, dat
betekent dat je iets slechts hebt gedaan.

147
00:10:30,720 --> 00:10:33,480
En ik begon met die vraag…

148
00:10:33,560 --> 00:10:38,480
…'Waarom? Waarom? Waarom?'…

149
00:10:39,880 --> 00:10:42,640
…die ik nooit kon beantwoorden.

150
00:10:42,720 --> 00:10:44,880
Dat kan ik nog steeds niet.

151
00:10:48,240 --> 00:10:49,640
Dat is niet logisch.

152
00:10:51,720 --> 00:10:53,600
Betekent dat dat we minder waard zijn?

153
00:10:54,480 --> 00:10:56,240
Voor hen.

154
00:10:56,320 --> 00:10:59,320
Maar dat is niet waar. Helemaal niet.

155
00:11:02,160 --> 00:11:06,840
Ik vind dat je net zo veel waard bent
als alle kinderen. Meer zelfs.

156
00:11:10,240 --> 00:11:11,800
Wat doen we nu?

157
00:11:12,800 --> 00:11:17,480
Nu zoek ik een school
waar Joodse kinderen welkom zijn…

158
00:11:19,720 --> 00:11:22,120
…maar je ziet juf Cesarina niet meer.

159
00:11:27,440 --> 00:11:29,240
Hoe vertellen we het haar?

160
00:11:30,920 --> 00:11:32,800
Ze vindt me zo aardig.

161
00:11:37,600 --> 00:11:42,000
JOODSE LERAREN EN LEERLINGEN
GESCHORST PER 16 OKTOBER

162
00:11:42,080 --> 00:11:47,040
DE LEERLING HEEFT EEN VADER
EN MOEDER DIE NIET JOODS ZIJN

163
00:11:47,120 --> 00:11:52,680
De rassenwetten
kwamen als een verrassing.

164
00:11:53,320 --> 00:11:57,600
Na wat gemompel hoorde ik het thuis.
Mijn moeder…

165
00:11:57,680 --> 00:12:00,680
…nam me apart en zei:
'Ik moet met je praten.'

166
00:12:00,760 --> 00:12:06,560
Ze zeiden dat ik niet terug
naar school zou gaan.

167
00:12:06,640 --> 00:12:10,600
Dat was het begin van mijn woede,
al snapte ik er nog weinig van.

168
00:12:12,320 --> 00:12:14,720
'Vanaf morgen gaan jullie
niet meer naar school.'

169
00:12:14,800 --> 00:12:17,200
Ik was acht, mijn broer elf.

170
00:12:17,280 --> 00:12:18,880
Dus ik zei: 'Maar waarom, pa?'

171
00:12:18,960 --> 00:12:23,760
We studeerden veel en kregen goede
cijfers. Waarom gaan we niet terug?

172
00:12:23,840 --> 00:12:27,320
'Omdat… Gewoon. Je gaat niet, oké?'

173
00:12:30,240 --> 00:12:34,440
De kinderen moeten deze nieuwe
realiteit niet alleen verdragen…

174
00:12:35,240 --> 00:12:39,440
…hun families storten zich ook
in chaos en wanhoop.

175
00:12:41,280 --> 00:12:43,320
Is het niet leuk, Guido?

176
00:12:47,440 --> 00:12:48,920
Augusto, wat is er?

177
00:12:51,120 --> 00:12:51,960
Augusto?

178
00:12:52,040 --> 00:12:55,040
Ik weet niet hoe ik het moet zeggen.
-Kom, Guido.

179
00:12:55,120 --> 00:12:56,720
Blijf jij maar bij de kleine.

180
00:12:57,840 --> 00:13:00,040
Daar, bij je zusje.

181
00:13:03,400 --> 00:13:04,920
Augusto, wat is er?

182
00:13:07,320 --> 00:13:08,680
Ik ben mijn baan kwijt.

183
00:13:08,760 --> 00:13:11,080
Ik ben vanmorgen ontslagen
vanwege de wetten.

184
00:13:11,160 --> 00:13:13,440
Dat kunnen de spoorwegen niet doen.

185
00:13:13,520 --> 00:13:16,560
Ja, ze kunnen me ontslaan.
Sterker nog, ze zijn het verplicht.

186
00:13:16,640 --> 00:13:18,720
En Guido mag niet meer naar school.

187
00:13:20,440 --> 00:13:22,640
De baas belde mijn vader en zei:

188
00:13:22,720 --> 00:13:27,720
'Cava, ik ben blij
dat je vader bent geworden.

189
00:13:29,320 --> 00:13:33,040
Maar ik moet je…

190
00:13:33,120 --> 00:13:37,120
Het goede nieuws is
dat je een derde dochter hebt gekregen.

191
00:13:37,200 --> 00:13:40,200
Maar ik moet je meer vertellen.'

192
00:13:40,280 --> 00:13:43,280
Hij opende de la
en gaf hem de ontslagbrief.

193
00:13:43,360 --> 00:13:46,760
M'n pa wist van de rassenwetten
en verwachtte het al.

194
00:13:48,240 --> 00:13:49,640
Ze ontsloegen hem.

195
00:13:49,720 --> 00:13:53,360
Maar waarom wij?
-Waarom? Omdat we Joods zijn.

196
00:13:55,440 --> 00:13:57,240
Alleen Joods.

197
00:14:12,640 --> 00:14:15,920
Pa, wat is er aan de hand?
-Ik weet het niet, Guido.

198
00:14:17,840 --> 00:14:18,880
Ik weet het niet.

199
00:14:19,920 --> 00:14:21,840
Vooral voor de jongste kinderen…

200
00:14:21,920 --> 00:14:26,080
…begint de wereld
met wat hun ouders ze leren…

201
00:14:26,160 --> 00:14:28,600
…en het veilige gevoel dat ze ze geven.

202
00:14:28,680 --> 00:14:33,880
Als ze zien,
zonder te weten wat er gebeurt…

203
00:14:33,960 --> 00:14:36,640
…hoe hun ouders verzwakt
en in tranen zijn…

204
00:14:36,720 --> 00:14:40,160
…en hun kinderen
niet kunnen geruststellen…

205
00:14:40,240 --> 00:14:43,400
…ontstaat er de eerste onzekerheid…

206
00:14:43,480 --> 00:14:47,000
…en het verlies van hun wereld.

207
00:14:56,840 --> 00:15:00,240
We kennen de grote lijnen
van de rassenwetten…

208
00:15:00,320 --> 00:15:02,080
…die de levens van Joden verwoestte.

209
00:15:02,160 --> 00:15:06,800
Ze werden geen tweederangs burgers,
maar überhaupt geen burgers.

210
00:15:06,880 --> 00:15:12,080
Maar alle kleine zorgen
die niet te onderdrukken zijn…

211
00:15:12,160 --> 00:15:14,240
…troffen het dagelijkse leven.

212
00:15:14,880 --> 00:15:16,520
Ik ga al amper.

213
00:15:16,600 --> 00:15:19,280
Ze zeiden het wel vaker,
maar het is nooit gebeurd.

214
00:15:19,360 --> 00:15:22,920
Tot die tijd was het prima
omdat mijn zwager een oorlogsheld was.

215
00:15:23,000 --> 00:15:25,160
Dat beschermde ons.

216
00:15:25,240 --> 00:15:29,080
Maar nu is het niet genoeg.
We kunnen je niet langer in dienst houden.

217
00:15:31,920 --> 00:15:33,320
Maar waarom?

218
00:15:34,280 --> 00:15:35,440
Omdat je Arisch bent.

219
00:15:36,560 --> 00:15:37,560
Arisch?

220
00:15:38,240 --> 00:15:41,720
Ben ik Arisch? Ik kom uit Tivoli.
Wat betekent dat?

221
00:15:41,800 --> 00:15:43,320
Voor de staat ben je Arisch.

222
00:15:43,400 --> 00:15:46,400
En Joden mogen geen Ariërs meer
in dienst hebben.

223
00:15:47,440 --> 00:15:51,320
De dienstmeid was als familie voor me.

224
00:15:51,400 --> 00:15:55,880
Voor ons was het alsof je
een pilaar in het gezin verwijderde.

225
00:15:55,960 --> 00:15:58,200
Iemand die bij ons hoorde.

226
00:15:58,280 --> 00:16:03,280
Het was bijna ondraaglijk…

227
00:16:03,360 --> 00:16:04,720
…en onmogelijk.

228
00:16:04,800 --> 00:16:07,000
Wat moet Lia zonder mij?

229
00:16:08,520 --> 00:16:12,120
Misschien is er een oplossing,
als je het ermee eens bent.

230
00:16:12,200 --> 00:16:15,760
Mevrouw Colatei.
-De buurvrouw?

231
00:16:15,840 --> 00:16:18,600
Ik heb haar gesproken.
Ze doet alsof ze je gaat aannemen.

232
00:16:19,440 --> 00:16:22,360
Wat betekent 'doen alsof'?
-Jij blijft hier werken.

233
00:16:22,440 --> 00:16:24,520
Maar je slaapt bij Colatei.

234
00:16:24,600 --> 00:16:28,280
Dus ik ga voor ze werken?
-O, nee. Hooguit wat klusjes.

235
00:16:28,360 --> 00:16:31,320
Je kunt ze af en toe helpen,
om aardig te zijn.

236
00:16:31,400 --> 00:16:33,200
Je blijft bij ons, toch?

237
00:16:33,280 --> 00:16:35,640
Het klinkt nogal vreemd.

238
00:16:35,720 --> 00:16:39,880
Maar als u het zegt, mevrouw, is het goed.

239
00:16:39,960 --> 00:16:41,040
Hoera.

240
00:16:45,520 --> 00:16:47,080
Wij betaalden haar…

241
00:16:47,160 --> 00:16:51,640
…maar ze sliep bij dat gezin
en soms kwam ze ons helpen in huis.

242
00:16:51,720 --> 00:16:54,880
Maar zoals dat gebeurt,
kreeg ze het druk…

243
00:16:54,960 --> 00:16:57,360
en ging ze op in die andere familie.

244
00:16:57,440 --> 00:17:01,520
Naast de ontbering
waren we ook enorm jaloers.

245
00:17:01,600 --> 00:17:05,200
Er waren andere meisjes
en ze zorgde voor ze.

246
00:17:13,760 --> 00:17:15,040
Hallo.

247
00:17:15,119 --> 00:17:16,680
Hallo.

248
00:17:29,840 --> 00:17:32,800
Er waren ook hartverscheurende scènes.

249
00:17:32,880 --> 00:17:34,680
In het dagelijks leven, niets groots.

250
00:17:34,760 --> 00:17:38,560
Maar kleine drama's beïnvloeden levens.

251
00:17:42,120 --> 00:17:44,560
Kinderen begrijpen niet…

252
00:17:44,640 --> 00:17:49,080
…waarom iedereen hen
en hun ouders de rug toekeert.

253
00:17:53,040 --> 00:17:55,720
Zoals bij alle moederloze kinderen…

254
00:17:55,800 --> 00:18:00,800
…nam de lerares
een speciale rol op zich…

255
00:18:00,880 --> 00:18:06,840
…en had ze een speciale plek in mijn
kleine hart door hoe ik me toen voelde.

256
00:18:06,920 --> 00:18:09,240
Ze was een vrouwelijke figuur.

257
00:18:11,480 --> 00:18:17,960
Ik investeerde genegenheid en hoop
in haar.

258
00:18:19,040 --> 00:18:21,840
Liliana vertrouwt je.

259
00:18:21,920 --> 00:18:24,920
Maar ze is rusteloos.

260
00:18:25,000 --> 00:18:29,080
Ze maakt zich meer zorgen om jou
dan om zichzelf.

261
00:18:29,160 --> 00:18:30,240
Om mij?

262
00:18:30,320 --> 00:18:33,840
Ik wist niet hoe ik het moest zeggen.
Ik was bang dat je overstuur zou worden.

263
00:18:33,920 --> 00:18:35,560
Natuurlijk.

264
00:18:35,640 --> 00:18:37,720
Ze is erg gevoelig.

265
00:18:40,120 --> 00:18:42,600
Maar uiteindelijk zal ze het begrijpen.

266
00:18:42,680 --> 00:18:44,040
Ja, ik hoop het.

267
00:18:44,120 --> 00:18:47,240
Je bent haar lerares…

268
00:18:47,320 --> 00:18:49,480
…en dit moet gebeuren…

269
00:18:49,560 --> 00:18:53,160
…dus misschien
kun je het makkelijker maken.

270
00:18:53,240 --> 00:18:56,840
Ik? Sorry, hoe?
Wat heb ik ermee te maken?

271
00:18:56,920 --> 00:19:00,320
Ik beslis niet of Liliana weer
naar school mag.

272
00:19:00,400 --> 00:19:03,960
Ik heb die wetten niet gemaakt.
-Natuurlijk, dat weet ik.

273
00:19:04,040 --> 00:19:07,640
Misschien kun je haar helpen
om het te begrijpen en haar steunen.

274
00:19:07,720 --> 00:19:10,480
Dr. Segre, probeer me te begrijpen.

275
00:19:11,440 --> 00:19:14,560
Het is gevaarlijk om betrokken
te raken bij dit soort zaken.

276
00:19:14,640 --> 00:19:16,800
Ik ben ambtenaar.

277
00:19:17,920 --> 00:19:19,880
Ik moet ook aan mezelf denken…

278
00:19:19,960 --> 00:19:22,400
…en aan alle andere meisjes.

279
00:19:27,240 --> 00:19:28,960
Het draait niet alleen om Joden.

280
00:19:35,280 --> 00:19:38,120
Als je het niet erg vindt, ik moet gaan.

281
00:19:54,920 --> 00:19:56,720
Tot ziens.
-Tot ziens.

282
00:20:02,720 --> 00:20:05,960
Het was een grote teleurstelling voor me.

283
00:20:06,040 --> 00:20:10,880
Ik verwachtte veel kusjes,
knuffels en verdriet…

284
00:20:10,960 --> 00:20:15,440
…dat ze me geen les meer kon geven,
maar ze zei:

285
00:20:15,520 --> 00:20:18,920
'Ik heb de rassenwetten niet gemaakt.
Wat heb ik ermee te maken?'

286
00:20:20,160 --> 00:20:22,240
Ze deed me niet eens de groeten.

287
00:20:23,920 --> 00:20:28,320
Het was een heel naar moment.

288
00:20:36,720 --> 00:20:41,760
Er waren toen 25 meisjes.

289
00:20:41,840 --> 00:20:48,360
Slechts twee ervan
waren nog steeds mijn vriendinnen.

290
00:20:48,440 --> 00:20:52,480
Ze nodigden me nog steeds uit
op hun feestjes…

291
00:20:52,560 --> 00:20:56,160
…en vroegen of ik kon komen spelen.

292
00:20:56,240 --> 00:21:01,960
De anderen hadden niet door
dat ik niet meer naar school ging.

293
00:21:06,520 --> 00:21:08,720
School is pas de eerste stap.

294
00:21:08,800 --> 00:21:12,400
Het regime wil Joden uit alle delen
van het publieke leven elimineren…

295
00:21:12,480 --> 00:21:14,520
…en uit alle instellingen…

296
00:21:14,600 --> 00:21:17,080
…zelfs tegen een hoge prijs.

297
00:21:17,160 --> 00:21:19,560
Daardoor worden
professoren en professionals…

298
00:21:19,640 --> 00:21:23,760
…en belangrijke intellectuelen
in ons land ontslagen.

299
00:21:25,040 --> 00:21:26,600
Zoals Emilio Segré…

300
00:21:26,680 --> 00:21:29,680
…Bruno Pontecorvo
en de twee Nobelprijswinnaars…

301
00:21:29,760 --> 00:21:32,600
…fysicus Enrico Fermi,
die getrouwd is met een Jood…

302
00:21:32,680 --> 00:21:35,320
…en econoom Franco Modigliani.

303
00:21:41,560 --> 00:21:45,040
De Italiaanse samenleving
protesteert niet in het openbaar.

304
00:21:45,120 --> 00:21:46,960
De koning verzet zich er niet tegen.

305
00:21:47,040 --> 00:21:51,920
De andere grote macht verzet zich niet…

306
00:21:52,000 --> 00:21:56,760
…en zelfs de tegenmacht niet,
de Heilige Stoel.

307
00:21:56,840 --> 00:22:02,160
De wetten van 1938 worden vergezeld
door een consensus…

308
00:22:02,240 --> 00:22:08,600
…of door stilzwijgende toestemming.

309
00:22:12,120 --> 00:22:16,920
De overheid die de wet
op 5 september 1938 uitvaardigde…

310
00:22:17,000 --> 00:22:20,320
…heeft de wet veranderd.

311
00:22:20,400 --> 00:22:25,200
Als het mogelijk was om het te regelen,
alleen voor de basisschool…

312
00:22:25,280 --> 00:22:29,520
…kreeg een klas van tien meisjes en
jongens van het eerste tot vijfde jaar…

313
00:22:29,600 --> 00:22:33,000
…toestemming
om naar een staatsschool te gaan.

314
00:22:39,120 --> 00:22:40,520
Meneer? Sorry, maar ik…

315
00:22:44,720 --> 00:22:47,440
Totò, wees zo aardig en kom eens hier.

316
00:22:52,200 --> 00:22:55,000
Kun je koffie voor me halen?
Maar niet hier.

317
00:22:55,080 --> 00:22:57,040
Ga naar het plein. Die is beter.
-Prima.

318
00:23:12,640 --> 00:23:15,160
Mevrouw Foà, we hebben een probleem.

319
00:23:24,240 --> 00:23:27,800
De wet staat een speciale klas
voor Joodse kinderen toe…

320
00:23:27,880 --> 00:23:30,720
…als er minstens tien kinderen
van zes zijn.

321
00:23:32,240 --> 00:23:35,880
Hier op de Vanvitelli-school
hebben we er maar negen.

322
00:23:37,240 --> 00:23:40,200
Ik weet het. Mijn kinderen studeren hier.

323
00:23:40,280 --> 00:23:43,840
Remo en Mario.
-Ja, ik weet het.

324
00:23:43,920 --> 00:23:46,760
Die andere interesseert me.
Daarom ben je hier.

325
00:23:46,840 --> 00:23:48,080
Hoe heet hij?

326
00:23:49,560 --> 00:23:51,480
Tullio.
-Tullio.

327
00:23:53,000 --> 00:23:55,760
Hoe oud is Tullio?
-Vijf.

328
00:23:55,840 --> 00:23:58,360
Weet je zeker dat hij vijf is?

329
00:24:06,720 --> 00:24:07,680
Nee.

330
00:24:08,480 --> 00:24:10,600
Hij is zes.

331
00:24:10,680 --> 00:24:12,680
Prima.

332
00:24:12,760 --> 00:24:15,120
Hij hoort dus bij de andere negen
en we hebben een klas.

333
00:24:15,200 --> 00:24:18,960
Als hij vijf was,
was dat onmogelijk geweest.

334
00:24:19,040 --> 00:24:20,560
Maar als het zo moet…

335
00:24:21,960 --> 00:24:24,640
Bedankt, meneer. Bedankt.

336
00:24:27,320 --> 00:24:30,200
Heb je dat gehoord?
-Moet ik een jaar eerder naar school?

337
00:24:30,280 --> 00:24:33,320
En moet ik jou ook bedanken?
-Tullio.

338
00:24:33,400 --> 00:24:36,040
Bedankt.
-Graag gedaan.

339
00:24:39,640 --> 00:24:41,200
Tot ziens.
-Tot ziens.

340
00:24:42,480 --> 00:24:43,960
Dag, kleintje.

341
00:24:44,040 --> 00:24:46,160
Tot ziens.
-Tot ziens.

342
00:24:48,160 --> 00:24:49,040
Bedankt.

343
00:24:50,320 --> 00:24:52,520
Ik was heel blij.

344
00:24:52,600 --> 00:24:55,320
Ik ging naar school
met m'n broer en de vrienden…

345
00:24:55,400 --> 00:24:58,880
…die ik van onze synagoge kende.

346
00:24:58,960 --> 00:25:02,000
Ik droeg ook mijn zwarte schort…

347
00:25:02,080 --> 00:25:05,160
…mijn witte gesteven kraag
en een mooie rode speld.

348
00:25:05,240 --> 00:25:08,440
Een paar dagen later
merkte ik iets vreemds op.

349
00:25:08,520 --> 00:25:09,560
Eén.

350
00:25:10,240 --> 00:25:11,240
Twee.

351
00:25:12,240 --> 00:25:15,840
De Vanvitelli-school had
een grote poort…

352
00:25:15,920 --> 00:25:18,520
…en een kleinere poort aan de zijkant.

353
00:25:19,240 --> 00:25:23,240
Alle jongens en meisjes
gingen via de grote poort naar binnen.

354
00:25:23,320 --> 00:25:29,000
We gingen met z'n tienen
naar binnen door de kleine poort…

355
00:25:29,080 --> 00:25:31,280
…vijftien minuten voor de anderen.

356
00:25:31,360 --> 00:25:35,720
We vertrokken ook 15 minuten
na de anderen via die poort.

357
00:25:37,240 --> 00:25:41,320
Toen werd het duidelijk
dat wij de abnormale kinderen waren.

358
00:25:47,280 --> 00:25:48,960
Wat doen ze?

359
00:25:49,040 --> 00:25:52,640
Het zijn Joden.
Ze mogen niet met ons sporten.

360
00:25:57,280 --> 00:26:00,520
We mochten geen contact hebben
met de andere kinderen.

361
00:26:00,600 --> 00:26:03,920
Ze zeiden duidelijk: Het zijn Joden.

362
00:26:04,000 --> 00:26:06,520
Maar zelfs zij wisten niet
wat het betekende.

363
00:26:12,440 --> 00:26:16,560
Al die kleine zorgen
die niet te onderdrukken zijn…

364
00:26:16,640 --> 00:26:19,160
…bepaalden het dagelijkse leven.

365
00:26:19,240 --> 00:26:22,880
Zoals bijvoorbeeld
dat Joden geen radio mochten hebben.

366
00:26:22,960 --> 00:26:26,240
Zelfs toen dacht en zei ik:

367
00:26:26,320 --> 00:26:28,320
Het is geen radio die kan uitzenden.

368
00:26:28,400 --> 00:26:30,840
Als het er wel een was…

369
00:26:30,920 --> 00:26:35,880
…kon je informatie doorgeven
aan de vijand, maar niet met deze.

370
00:26:35,960 --> 00:26:40,520
Dat raakte me, want het alsof je
een kind televisiekijken ontzegt.

371
00:26:45,040 --> 00:26:47,640
En het werd snel erger.

372
00:26:47,720 --> 00:26:51,200
Een reeks circulaires maakt
de raciale wetten steeds scherper.

373
00:26:56,040 --> 00:26:59,640
Het is een vlaag van discriminatie
en allerlei verboden.

374
00:27:05,920 --> 00:27:10,320
De meeste beperkingen
zijn compleet absurd.

375
00:27:11,040 --> 00:27:12,840
Wat verboden is, telt niet.

376
00:27:12,920 --> 00:27:17,560
Ze willen het leven
onmogelijk maken voor Joden.

377
00:27:17,640 --> 00:27:24,160
Zo slaat het regime
twee vliegen in een klap.

378
00:27:24,240 --> 00:27:28,080
De ene is simpel en helder,
de Joden vervolgen.

379
00:27:28,160 --> 00:27:31,800
De andere is om hun vertrek te stimuleren.

380
00:27:34,280 --> 00:27:36,240
Pap was de vicedirecteur van een bank.

381
00:27:36,320 --> 00:27:40,160
Hij kreeg te horen dat hij niet
meer bij de bank zou werken…

382
00:27:40,240 --> 00:27:41,840
…omdat hij werd ontslagen.

383
00:27:41,920 --> 00:27:45,800
Pap vroeg om de reden. Ze zeiden dat hij
ontslagen werd omdat hij Joods was.

384
00:27:48,880 --> 00:27:52,880
Vader emigreerde naar Afrika.
Naar Asmara, om precies te zijn…

385
00:27:52,960 --> 00:27:56,200
…waar men dacht dat er werk
voor de Italianen was.

386
00:27:56,280 --> 00:28:00,480
Omdat de rassenwetten
daar niet zo streng waren…

387
00:28:00,560 --> 00:28:02,240
…en in Italië werden ze dat wel.

388
00:28:14,000 --> 00:28:16,360
JODEN

389
00:28:23,400 --> 00:28:26,200
Wanneer is het gebeurd?
-Vanavond.

390
00:28:26,280 --> 00:28:28,120
Lafaards.

391
00:28:28,200 --> 00:28:30,640
Het is beter zo.
Stel je voor dat je binnen was.

392
00:28:30,720 --> 00:28:33,360
Nu moeten we al dankbaar zijn
voor wat er is gebeurd.

393
00:28:34,320 --> 00:28:35,560
Franco, luister.

394
00:28:35,640 --> 00:28:38,200
Is je aanbod nog geldig?

395
00:28:38,280 --> 00:28:40,920
Weet je het zeker? Nu is het gevaarlijker.

396
00:28:41,000 --> 00:28:45,760
We weten niet hoe het zal aflopen.
-Ze hebben mijn baan afgepakt.

397
00:28:45,840 --> 00:28:48,920
Ik ga een nieuwe baan zoeken. Het kan
me niet schelen of het gevaarlijk is.

398
00:28:49,840 --> 00:28:51,320
Vind je dat goed?

399
00:28:51,400 --> 00:28:53,400
Natuurlijk, Augusto. Geweldig.

400
00:28:59,920 --> 00:29:01,720
Kom op, aan de slag.

401
00:29:07,840 --> 00:29:10,240
Ik weet niet waarom.
Ik moest het gewoon doen.

402
00:29:10,320 --> 00:29:16,840
Ik pakte een scherf van het raam.

403
00:29:17,520 --> 00:29:21,880
Wie weet waarom?
Ik had er gewoon zin in.

404
00:29:21,960 --> 00:29:23,520
Ik deed hem in mijn zak.

405
00:29:24,520 --> 00:29:28,600
Ik heb hem zelfs na de oorlog bewaard.
Helaas ben ik hem later verloren.

406
00:29:29,640 --> 00:29:33,000
Kanonschoten, bombardementen…

407
00:29:33,080 --> 00:29:36,320
Ik heb hem gehouden.
Ik had hem na de oorlog nog.

408
00:29:36,400 --> 00:29:38,560
Bevolking van Italië…

409
00:29:39,320 --> 00:29:41,120
…stort je in de oorlog…

410
00:29:44,040 --> 00:29:45,640
…en laat zien…

411
00:29:45,720 --> 00:29:46,960
ROME, 10 JUNI 1940

412
00:29:47,040 --> 00:29:48,640
…hoe vasthoudend je bent.

413
00:29:50,320 --> 00:29:52,320
Je moed.

414
00:29:53,840 --> 00:29:55,840
Wat je waard bent.

415
00:29:58,600 --> 00:30:00,960
Thuis leek mam bezorgd.

416
00:30:01,040 --> 00:30:04,800
Mijn grootouders, tantes, ooms
en ook oudere broers waren bezorgd.

417
00:30:16,720 --> 00:30:21,120
Toen ik naar huis ging,
zag ik één schilderij minder…

418
00:30:21,200 --> 00:30:23,320
…of een tafel of tapijt minder.

419
00:30:23,400 --> 00:30:26,400
Om deze vier kinderen te voeden…

420
00:30:26,480 --> 00:30:28,920
…verkocht mam alles wat ze had.

421
00:30:32,840 --> 00:30:35,240
We werden arm.

422
00:30:35,320 --> 00:30:37,440
Maar arm zijn is geen schande.

423
00:30:37,520 --> 00:30:40,960
Het is een omstandigheid.

424
00:30:43,440 --> 00:30:47,240
Mama had een beslissing genomen
in overleg met ons.

425
00:30:47,320 --> 00:30:49,240
Ze ging een kamer verhuren.

426
00:30:49,320 --> 00:30:54,640
Die werd gehuurd door een lange man
die ik me nog goed kan herinneren.

427
00:30:54,720 --> 00:30:56,240
Deze man kwam bij ons.

428
00:30:56,320 --> 00:31:01,760
We beseften dat hij
naar Radio London luisterde.

429
00:31:01,840 --> 00:31:05,360
Het was een heel belangrijke
radiozender…

430
00:31:05,440 --> 00:31:10,600
…met een Italiaanse presentator die
vreemde berichten naar Italië stuurde.

431
00:31:10,680 --> 00:31:13,320
Geluk is niet gelukkig.

432
00:31:13,400 --> 00:31:15,800
Het betekende niets voor normale mensen.

433
00:31:15,880 --> 00:31:18,680
De koe geeft geen melk.

434
00:31:18,760 --> 00:31:22,720
Maar voor de partizanen
die tegen de Duitsers streden…

435
00:31:22,800 --> 00:31:24,040
…betekende het veel.

436
00:31:24,120 --> 00:31:29,320
Het betekende dat de vliegtuigen
medicijnen zouden droppen…

437
00:31:29,400 --> 00:31:30,520
…en wapens en geld.

438
00:31:30,600 --> 00:31:34,440
Maar toen mam doorhad dat hij luisterde
naar Radio London…

439
00:31:34,520 --> 00:31:36,520
…zei ze:
Je kunt hier niet langer blijven.

440
00:31:36,600 --> 00:31:40,800
'Ik heb vier jonge kinderen en we zitten
in het middelpunt van de cycloon.

441
00:31:40,880 --> 00:31:42,680
Wees aardig en ga weg.'

442
00:31:42,760 --> 00:31:47,040
De meneer ging weg.
Hij heette Piero Calamandrei.

443
00:31:48,040 --> 00:31:52,360
Hij was een van de personen
die aan de grondwet heeft gewerkt.

444
00:31:54,640 --> 00:31:56,640
Wie heeft het zegel verwijderd?

445
00:31:59,400 --> 00:32:02,720
Misschien moet je eens
naar Radio London luisteren.

446
00:32:06,720 --> 00:32:08,960
Daardoor ging het mis.

447
00:32:09,040 --> 00:32:10,480
Weet je dat?

448
00:32:11,120 --> 00:32:14,840
Sorry, het was vast de schoonmaakster
die hem omgooide bij het schoonmaken.

449
00:32:14,920 --> 00:32:17,200
Hij is makkelijk te repareren.

450
00:32:18,240 --> 00:32:20,240
Hij denkt dat hij te repareren is.

451
00:32:21,720 --> 00:32:23,640
Kijk maar eens in de andere kamers.

452
00:33:02,840 --> 00:33:06,320
Alsjeblieft, kameraad,
controleer onze documenten maar.

453
00:33:06,400 --> 00:33:09,000
Dan zie je dat we fatsoenlijk zijn.
-Documenten?

454
00:33:09,720 --> 00:33:11,320
Ik weet wie jullie zijn.

455
00:33:14,040 --> 00:33:16,720
Controleer ze toch maar.

456
00:33:42,240 --> 00:33:43,640
Prima.

457
00:33:45,120 --> 00:33:46,960
Kom op.

458
00:33:47,040 --> 00:33:49,760
Kom op.

459
00:33:49,840 --> 00:33:53,160
Gaan we gewoon weg?
-Ja.

460
00:33:53,240 --> 00:33:55,360
Pak aan en fijne avond nog.

461
00:34:02,240 --> 00:34:03,840
Dan kom je niet in de verleiding.

462
00:34:05,520 --> 00:34:07,200
Toch?

463
00:34:07,280 --> 00:34:09,520
Je moet me bedanken.

464
00:34:12,800 --> 00:34:13,920
Bedankt.

465
00:34:32,840 --> 00:34:34,440
Er is niets gebeurd.

466
00:34:34,920 --> 00:34:38,320
Niets, het is voorbij.
Het is voorbij, meisje.

467
00:34:39,639 --> 00:34:42,159
Er is ook een vorm van geweld.

468
00:34:42,239 --> 00:34:45,239
De bureaucratische toepassing
van deze wetten…

469
00:34:45,320 --> 00:34:48,520
…die onlangs ontdekt werd
door de Anselmi-commissie.

470
00:34:48,600 --> 00:34:50,400
Het staat in de confiscatierapporten.

471
00:34:50,480 --> 00:34:53,480
Stel je voor dat de politie de huizen
van de Joden binnengaat…

472
00:34:53,560 --> 00:34:58,360
…om kwasten, nachtspiegels
en gereedschap in beslag te nemen.

473
00:34:59,440 --> 00:35:04,280
Het eigendomsrecht kent twee fases.

474
00:35:04,360 --> 00:35:09,960
In het begin, van 1938 tot 1943…

475
00:35:10,040 --> 00:35:12,560
…worden er beperkingen ingesteld.

476
00:35:12,640 --> 00:35:16,160
Er wordt een plafond ingesteld,
een erg laag plafond…

477
00:35:16,240 --> 00:35:20,120
…voor de goederen
die een Jood mag bezitten.

478
00:35:20,200 --> 00:35:24,600
Als hij er te veel heeft,
moet hij ze verplicht inleveren…

479
00:35:24,680 --> 00:35:30,560
…en een onteigening ondergaan
in ruil voor certificaten…

480
00:35:30,640 --> 00:35:35,880
…die veel minder waard zijn
dan de marktprijs.

481
00:35:36,840 --> 00:35:41,440
Dus het kopen en verkopen van de huizen
van Joden leverde de staat veel op.

482
00:35:42,520 --> 00:35:46,000
Na 8 september 1943…

483
00:35:46,080 --> 00:35:50,160
…verandert dat
en wordt alles in beslag genomen…

484
00:35:50,240 --> 00:35:54,200
…dat eigendom is van Joden.

485
00:36:00,120 --> 00:36:05,800
Maar weinig mensen
begrepen de noodzaak om te vluchten.

486
00:36:11,120 --> 00:36:14,960
Dat was niet genoeg.
Ze hadden ook kennis nodig.

487
00:36:15,040 --> 00:36:19,000
Ze hadden visums en documenten nodig
om naar het buitenland te kunnen.

488
00:36:19,080 --> 00:36:23,080
De meeste landen sloten hun grenzen
voor de vluchtende Joden.

489
00:36:23,160 --> 00:36:27,200
Velen zagen de kans om weg te gaan
vervliegen.

490
00:36:30,520 --> 00:36:35,160
Er was ook een willekeurig element:
het vertrouwen van een buurman…

491
00:36:35,240 --> 00:36:37,160
…in plaats van een vreemde.

492
00:36:37,240 --> 00:36:40,040
Soms was het juist de buurman
die je verried…

493
00:36:40,120 --> 00:36:43,560
…en vice versa, soms was het juist
de vreemde die je hielp.

494
00:37:01,920 --> 00:37:03,920
Wat is er, mam?

495
00:37:17,320 --> 00:37:18,160
Mevrouw Foà?

496
00:37:21,440 --> 00:37:25,040
Salvatore Pace, Openbare Veiligheid.
Laten we doorlopen.

497
00:37:26,040 --> 00:37:30,840
Laten we doen alsof dit
een leuk gesprek is. Lachen.

498
00:37:32,080 --> 00:37:34,560
We kregen een melding.

499
00:37:34,640 --> 00:37:38,120
Als dit gebeurt, moet ik het
als politieagent wel verifiëren.

500
00:37:40,240 --> 00:37:44,040
Wat voor rapport?
-Ze zitten achter je aan. Begrepen?

501
00:37:45,520 --> 00:37:48,960
En in jouw positie is het makkelijk
om je te vinden.

502
00:37:49,040 --> 00:37:52,840
Dat is het probleem.
Het is gevaarlijk voor jou en je familie.

503
00:37:52,920 --> 00:37:54,720
Wat wil je van me?

504
00:37:57,840 --> 00:37:59,840
Is er iemand…

505
00:37:59,920 --> 00:38:02,880
…een vriend van je
die niet van jouw ras is…

506
00:38:02,960 --> 00:38:07,800
…en die je huis op zijn naam wil zetten?

507
00:38:07,880 --> 00:38:09,720
De rekeningen, het water, het licht.

508
00:38:10,520 --> 00:38:13,160
Ik weet het niet. Ik moet er even
over nadenken. Waarom?

509
00:38:13,240 --> 00:38:14,440
Doe het onmiddellijk.

510
00:38:15,640 --> 00:38:17,680
Dan zul je eindelijk verdwijnen.

511
00:38:19,000 --> 00:38:21,320
Misschien word jullie spoken voor ons.

512
00:38:22,240 --> 00:38:24,240
We kennen elkaar niet.

513
00:38:30,440 --> 00:38:32,840
Bedankt. Kom op.

514
00:38:35,160 --> 00:38:37,960
We zijn commissaris
Salvatore Pace heel dankbaar…

515
00:38:38,040 --> 00:38:39,360
…voor zijn hulp.

516
00:38:39,440 --> 00:38:42,720
Maar we wisten niet wie hij was
en hij kende ons ook niet.

517
00:38:42,800 --> 00:38:46,520
Het was een opmerkelijke daad
van altruïsme.

518
00:38:46,600 --> 00:38:50,920
Net als Marcello Magrì,
een vriend van de familie…

519
00:38:51,000 --> 00:38:56,960
…die de papieren en de huur
op zijn naam zette, wat gevaarlijk was…

520
00:38:57,040 --> 00:39:01,240
…want de Partij dreigde met straffen.

521
00:39:06,840 --> 00:39:11,320
Nadat de VS bij de oorlog betrokken
raakte, kwam er verandering.

522
00:39:11,400 --> 00:39:16,360
Op 10 juli 1943 landen
de geallieerden in Sicilië.

523
00:39:18,040 --> 00:39:22,800
Kort daarop, op 25 juli,
wordt Mussolini afgezet en gearresteerd.

524
00:39:24,240 --> 00:39:28,200
Op 8 september begint
generaal Badoglio de wapenstilstand.

525
00:39:28,280 --> 00:39:30,520
Veel Italianen denken
dat de oorlog voorbij is.

526
00:39:30,600 --> 00:39:32,480
Dat is niet waar.

527
00:39:37,440 --> 00:39:39,280
Italië verandert in chaos.

528
00:39:39,360 --> 00:39:41,800
De koning en de overheid vluchten
van Rome naar Brindisi…

529
00:39:41,880 --> 00:39:44,920
…waardoor het Italiaanse
leger geen orders meer krijgt.

530
00:39:45,000 --> 00:39:49,000
Honderdduizenden soldaten
worden gevangen door Duitsers…

531
00:39:49,080 --> 00:39:50,720
…en gedeporteerd
naar Noord-Europa.

532
00:39:53,440 --> 00:39:55,480
Het land splijt in tweeën.

533
00:39:55,560 --> 00:39:57,320
In het zuiden zitten de geallieerden…

534
00:39:57,400 --> 00:40:01,680
…terwijl het midden en noorden bezet
zijn door de fascistische nazitroepen.

535
00:40:07,040 --> 00:40:11,880
Toen Livorno werd gebombardeerd…

536
00:40:11,960 --> 00:40:16,520
…maakten de inwoners
van Pisa zich ook zorgen.

537
00:40:42,160 --> 00:40:43,440
Wat hebben we hier?

538
00:40:46,440 --> 00:40:50,760
Waar is de Joodse kapitalist?
-Hij woont daar, in dat huis.

539
00:40:56,320 --> 00:40:57,320
Breek de deur open.

540
00:41:03,640 --> 00:41:04,640
Help.

541
00:41:05,440 --> 00:41:07,040
Help. Laat los.

542
00:41:07,120 --> 00:41:08,120
Help.

543
00:41:09,000 --> 00:41:10,640
Laat los. Help.

544
00:41:13,840 --> 00:41:15,720
Opzij. Jij, vieze Jood, sta op.

545
00:41:15,800 --> 00:41:19,280
Sta op, kom op.
Ik heb geen tijd te verliezen.

546
00:41:20,760 --> 00:41:22,240
Waar is het goud?

547
00:41:24,400 --> 00:41:25,880
Waar is het goud?

548
00:41:29,720 --> 00:41:31,200
Waar is het goud?

549
00:41:38,480 --> 00:41:40,280
Guido, ga bij het raam weg.

550
00:41:49,560 --> 00:41:51,480
We moeten gaan.

551
00:41:52,720 --> 00:41:53,800
We gaan het zo doen.

552
00:41:55,240 --> 00:41:58,040
Neem Flora mee en ga naar je tante.

553
00:41:58,120 --> 00:42:02,440
Guido en ik gaan naar mijn broer in Calci.

554
00:42:09,440 --> 00:42:12,640
Mussolini, bevrijd door de nazi's,
grijpt weer de macht…

555
00:42:12,720 --> 00:42:14,720
…en staat aan het hoofd
van de Republiek Salò.

556
00:42:14,800 --> 00:42:18,440
Die loopt van Lazio, inclusief Rome,
naar het noorden.

557
00:42:20,120 --> 00:42:24,080
De geallieerden steunen
koning Vittorio Emanuele III…

558
00:42:24,160 --> 00:42:26,840
…in het koninkrijk Italië,
wat het hele zuiden beslaat.

559
00:42:26,920 --> 00:42:30,800
Mussolini wijdt zich
volledig aan Hitlers strijd.

560
00:42:32,760 --> 00:42:34,400
Degenen van het Joodse ras…

561
00:42:34,480 --> 00:42:37,720
…zijn officieel buitenlanders
en vijanden.

562
00:42:38,320 --> 00:42:41,080
Alle Joden moeten gearresteerd worden…

563
00:42:41,160 --> 00:42:45,160
…en gedeporteerd naar
concentratiekampen in Duitsland en Polen.

564
00:42:45,240 --> 00:42:47,560
Vrijheid en vrede leken dichtbij.

565
00:42:47,640 --> 00:42:51,640
Maar voor de Italiaanse Joden
is dit het begin van een nachtmerrie.

566
00:42:52,920 --> 00:42:59,480
De Carta di Verona
is in november 1943 goedgekeurd.

567
00:42:59,560 --> 00:43:04,800
Er staan een aantal sociale doelen
op vermeld.

568
00:43:04,880 --> 00:43:06,560
Binnenin staat…

569
00:43:06,640 --> 00:43:10,640
…dat degenen van het Joodse ras
buitenlands zijn…

570
00:43:10,720 --> 00:43:14,560
…en tijdens deze oorlog
tot de vijand behoren.

571
00:43:14,640 --> 00:43:20,880
Op dat moment wordt het burgerschap
voor de Italiaanse Joden ingetrokken.

572
00:43:25,640 --> 00:43:26,640
Haal adem.

573
00:43:48,520 --> 00:43:49,880
Kom je even met me mee?

574
00:44:04,240 --> 00:44:05,640
Het kind heeft longontsteking.

575
00:44:07,080 --> 00:44:08,640
Hij moet nu worden opgenomen.

576
00:44:11,160 --> 00:44:12,400
Nee, dat is onmogelijk.

577
00:44:12,480 --> 00:44:14,760
Het is onmogelijk.
-Waarom?

578
00:44:14,840 --> 00:44:16,240
Omdat we Joods zijn.

579
00:44:18,640 --> 00:44:20,440
Daarom verstoppen we ons hier.

580
00:44:20,520 --> 00:44:26,480
Mijn vader zei: Dokter,
we zijn een Joodse familie.

581
00:44:26,560 --> 00:44:31,400
We kunnen niet naar het ziekenhuis
omdat de Duitsers ons dan meenemen.

582
00:44:32,560 --> 00:44:33,640
Ik begrijp het.

583
00:44:48,640 --> 00:44:50,400
Hij is een fascist.

584
00:44:51,320 --> 00:44:52,800
Wat als hij ons aangeeft?

585
00:45:02,240 --> 00:45:05,040
Hij start de motor en rijdt weg.

586
00:45:06,960 --> 00:45:08,240
Hij gaat.

587
00:45:08,320 --> 00:45:10,640
Na amper een uur…

588
00:45:13,240 --> 00:45:14,080
Het was de dokter.

589
00:45:16,960 --> 00:45:18,760
De koorts is nog hoog.

590
00:45:31,440 --> 00:45:33,400
Hier.

591
00:45:33,480 --> 00:45:36,120
Elke zes uur een pil.

592
00:45:36,200 --> 00:45:38,440
Om de zes uur.

593
00:45:39,400 --> 00:45:41,520
Vertel me morgen hoe het met hem gaat.

594
00:45:42,240 --> 00:45:45,120
Bedankt.
-Bedankt, dokter.

595
00:45:45,200 --> 00:45:48,960
Er was toen geen penicilline.
Zulke medicijnen waren er niet.

596
00:45:49,040 --> 00:45:52,560
Een week lang
kwam hij twee keer per dag.

597
00:45:52,640 --> 00:45:53,960
's Ochtends en 's avonds.

598
00:46:13,800 --> 00:46:19,240
Families hebben broers, zussen…

599
00:46:19,320 --> 00:46:24,120
…soms zelfs een tweeling…

600
00:46:24,200 --> 00:46:29,000
…wier lot is bezegeld.

601
00:46:29,880 --> 00:46:31,880
Alles komt goed, Guido.

602
00:46:31,960 --> 00:46:38,360
De twee broers Segre,
Amedeo en Alberto, scheelden een jaar.

603
00:46:38,440 --> 00:46:41,720
Ze waren heel verschillend.

604
00:46:41,800 --> 00:46:45,040
Eén winnaar.

605
00:46:45,120 --> 00:46:46,960
Het was mijn oom.

606
00:46:47,040 --> 00:46:50,480
Eén verliezer. Dat was mijn vader.

607
00:46:54,480 --> 00:46:59,240
Toen het moment daar was
om te vluchten…

608
00:46:59,320 --> 00:47:02,560
…dat was het moeilijkste moment
voor iedereen…

609
00:47:02,640 --> 00:47:07,320
…is mijn oom,
nu getrouwd met een katholiek…

610
00:47:07,400 --> 00:47:12,160
…met zijn vrouw de bergen in gevlucht.

611
00:47:12,240 --> 00:47:17,560
Hij liet mijn vader bij hun ouders achter.

612
00:47:17,640 --> 00:47:21,480
Opa had Parkinson en was er ziek…

613
00:47:21,560 --> 00:47:24,520
…en oma draaide een beetje door…

614
00:47:24,600 --> 00:47:27,480
…door de angst en shock.

615
00:47:27,560 --> 00:47:32,840
Mijn vader, een geweldige zoon en vader…

616
00:47:32,920 --> 00:47:36,160
…zat in een enorme tweestrijd.

617
00:47:36,240 --> 00:47:38,920
Hij wilde me beschermen.

618
00:47:39,000 --> 00:47:43,080
Maar hoe kon hij zijn ouders
achterlaten? Hoe dan?

619
00:47:59,240 --> 00:48:04,360
De fascistische nazitroepen
voeren meteen hun plan uit…

620
00:48:04,440 --> 00:48:06,520
…en kiezen een stad om mee te beginnen.

621
00:48:08,400 --> 00:48:11,240
De deportaties begonnen in Napels.

622
00:48:11,320 --> 00:48:14,080
De Duitsers hadden alles
goed georganiseerd.

623
00:48:14,160 --> 00:48:16,000
Kolonel Scholl…

624
00:48:16,080 --> 00:48:20,920
…bevelhebber van de regio Campanië
en gelegerd in Napels…

625
00:48:21,000 --> 00:48:23,520
…heeft alles
heel zorgvuldig georganiseerd.

626
00:48:23,600 --> 00:48:27,880
Hij koos zelfs muziek
om de Joden te vergezellen.

627
00:48:27,960 --> 00:48:30,560
Om de Joodse mars te vergemakkelijken.

628
00:48:30,640 --> 00:48:34,920
Het was Lacrimosa
van Mozarts Requiem in D-moll.

629
00:48:43,920 --> 00:48:50,720
Maar kolonel Scholl
heeft de Napolitanen onderschat.

630
00:48:50,800 --> 00:48:55,440
In vier dagen wisten de Napolitanen
de Duitsers te verslaan.

631
00:49:06,880 --> 00:49:11,240
Tussen de partizanen,
jongens en meisjes…

632
00:49:11,320 --> 00:49:13,960
…vluchtten de Duitsers
in deze vier dagen.

633
00:49:14,040 --> 00:49:17,560
Napels is de enige stad ter wereld…

634
00:49:17,640 --> 00:49:21,400
…die werd bevrijd
zonder hulp van een leger.

635
00:49:25,840 --> 00:49:30,520
Op 9 oktober in Trieste
en 16 oktober 1943 in Rome…

636
00:49:30,600 --> 00:49:33,040
…worden duizenden Joden gearresteerd…

637
00:49:33,120 --> 00:49:36,520
…en na enkele controles
in veevervoerwagens geladen…

638
00:49:36,600 --> 00:49:39,600
…en naar concentratiekampen
in Europa gestuurd.

639
00:49:43,440 --> 00:49:50,000
Er werden 1259 mensen gearresteerd,
waaronder 207 kinderen.

640
00:49:50,080 --> 00:49:55,000
Maar slechts vijftien mannen
en één vrouw kwamen terug uit Auschwitz.

641
00:49:55,080 --> 00:49:57,320
Veel mensen in Rome redden zichzelf…

642
00:49:57,400 --> 00:50:01,600
…door in kloosters te schuilen
die moedig hun deuren voor ze openen.

643
00:50:04,640 --> 00:50:06,840
Dit zijn de documenten
van een meisje dat hier studeerde…

644
00:50:06,920 --> 00:50:08,920
…en nog niet is teruggekeerd.

645
00:50:10,000 --> 00:50:14,680
Nu zijn ze van jou.
Er staat Maria Cristina Cataldi.

646
00:50:16,200 --> 00:50:18,640
Vanaf nu heet je zo.

647
00:50:18,720 --> 00:50:21,640
Geef alleen antwoord
als ze die naam gebruiken.

648
00:50:21,720 --> 00:50:26,240
Lia bestaat niet meer.
Vergeet haar voorlopig.

649
00:50:26,320 --> 00:50:30,280
Ze gaven me de naam
van een 11-jarig meisje…

650
00:50:30,360 --> 00:50:32,880
…genaamd Maria Cristina Cataldi.

651
00:50:32,960 --> 00:50:36,400
Het beste voor een Jood is
om Maria Cristina genoemd te worden.

652
00:50:36,480 --> 00:50:38,480
De achternaam doet er niet toe.

653
00:50:38,560 --> 00:50:41,320
Ik weet dat het
voor veel Joodse kinderen…

654
00:50:41,400 --> 00:50:44,400
…een tragedie was
om hun naam te verliezen.

655
00:50:44,480 --> 00:50:46,120
Voor mij was het geen tragedie.

656
00:50:46,200 --> 00:50:51,720
Voor mij was het alsof ik
in een toneelstuk ging spelen.

657
00:50:51,800 --> 00:50:56,240
Voor het eten slaan de meisjes
in de eetzaal altijd een kruis.

658
00:50:56,320 --> 00:51:01,960
Maria Cristina, jij ook,
anders hebben de anderen het door.

659
00:51:02,720 --> 00:51:04,640
Kun je dat?
-Ja.

660
00:51:09,920 --> 00:51:11,560
Ja, zo ongeveer.

661
00:51:11,640 --> 00:51:14,120
Alleen dan andersom.

662
00:51:14,200 --> 00:51:18,960
Katholieken doen het zo,
van links naar rechts.

663
00:51:19,040 --> 00:51:21,800
Je deed het als een orthodoxe,
van rechts naar links.

664
00:51:25,960 --> 00:51:28,640
Goed zo, dat is het.

665
00:51:30,200 --> 00:51:31,760
Fiamma.

666
00:51:31,840 --> 00:51:33,440
Kom hier, alsjeblieft.

667
00:51:35,800 --> 00:51:38,280
Ja, moeder.
-Dit is Maria Cristina.

668
00:51:38,360 --> 00:51:41,080
Vanaf nu slaapt ze bij jou op de kamer.

669
00:51:41,160 --> 00:51:43,400
Vergezel haar,
zodat ze haar spullen kan uitpakken.

670
00:51:45,640 --> 00:51:47,040
Ga.

671
00:51:47,920 --> 00:51:50,400
Ik ben Fiamma. Vind je het hier fijn?

672
00:51:50,480 --> 00:51:52,280
Misschien.

673
00:51:52,360 --> 00:51:54,520
Het komt goed, wacht maar af.

674
00:51:54,600 --> 00:51:58,360
Als je wilt, mag je bij mij
en mijn zus Fioretta slapen.

675
00:51:58,440 --> 00:51:59,440
Hoi.
-Hoi.

676
00:52:01,440 --> 00:52:06,960
In het klooster, zelfs daar,
was het gevaar dichtbij.

677
00:52:07,040 --> 00:52:09,360
De Duitsers kwamen
twee of drie keer langs.

678
00:52:09,440 --> 00:52:11,280
En één keer…

679
00:52:11,360 --> 00:52:14,960
…dat hoorde ik een jaar geleden
van een zuster die nog leeft…

680
00:52:15,040 --> 00:52:16,400
…waren ze op zoek naar Joden.

681
00:52:16,480 --> 00:52:19,560
Maar ze hebben alleen de eerste twee
verdiepingen gecontroleerd.

682
00:52:19,640 --> 00:52:21,000
Het was een soort wonder.

683
00:52:21,080 --> 00:52:24,840
Net toen ze
naar de derde verdieping wilden…

684
00:52:24,920 --> 00:52:27,880
…waar Joden zaten, vertrokken ze.

685
00:52:36,880 --> 00:52:38,040
Als je in het noorden bent…

686
00:52:38,120 --> 00:52:41,880
…het gebied dat in handen is
van de fascistische nazitroepen…

687
00:52:41,960 --> 00:52:46,840
…is de enige hoop om onder te duiken
of naar Zwitserland te vluchten.

688
00:52:52,840 --> 00:52:56,040
Mijn vader had iets bedacht.

689
00:52:56,120 --> 00:53:00,480
Een manier om de grootouders te redden.

690
00:53:00,560 --> 00:53:04,320
Een vergunning van Como Station.

691
00:53:04,400 --> 00:53:07,520
Gezien zijn leeftijd en gezondheid…

692
00:53:07,600 --> 00:53:13,440
…gaf Como Station een vergunning af
voor twee oude mensen…

693
00:53:13,520 --> 00:53:18,480
…waarin stond dat ze het Duitse
Rijk geen kwaad konden doen.

694
00:53:24,040 --> 00:53:29,120
Toen probeerden we
naar Zwitserland te vluchten.

695
00:53:51,920 --> 00:53:53,720
Zijn we er? Zijn we in Zwitserland?

696
00:53:54,800 --> 00:53:55,920
Nog niet.

697
00:53:56,000 --> 00:53:58,880
Vanaf hier is het gevaarlijker.

698
00:53:58,960 --> 00:54:00,200
Er wordt gepatrouilleerd.

699
00:54:01,800 --> 00:54:04,480
Dus?
-Het kost nog eens 1000 lire.

700
00:54:04,560 --> 00:54:07,160
Hoezo, nog 1000 lire?
Ik heb je al 1000 lire gegeven.

701
00:54:07,240 --> 00:54:09,760
Dan vind je zelf Zwitserland maar.

702
00:54:11,320 --> 00:54:13,240
Nee, wacht. Wacht.

703
00:54:22,720 --> 00:54:25,400
Dit is goud.
Hij is meer dan 1000 lire waard.

704
00:54:41,840 --> 00:54:43,240
We waren…

705
00:54:45,040 --> 00:54:48,720
…twee mensen uit de middenklasse
die de berg op moesten.

706
00:54:48,800 --> 00:54:51,600
We waren onbekwaam,
het was belachelijk.

707
00:54:51,680 --> 00:54:56,960
Mijn vader zei altijd: We doen het nooit.

708
00:54:57,040 --> 00:55:02,440
Ik: Ja, dat moeten we zeker wel doen.
Kom mee.

709
00:55:02,520 --> 00:55:07,440
Ik voelde me een soort heldin…

710
00:55:07,520 --> 00:55:10,160
…op de bergen achter Varese.

711
00:55:10,960 --> 00:55:13,040
Achter de smokkelaars die zeiden:

712
00:55:13,120 --> 00:55:16,440
'Snel, of de patrouille schiet op ons.'

713
00:55:23,120 --> 00:55:25,920
Over die kam. Dat is Zwitserland.

714
00:55:29,240 --> 00:55:30,640
Kom je niet?

715
00:55:32,040 --> 00:55:34,040
Jij wil naar Zwitserland, ik niet.

716
00:55:34,120 --> 00:55:37,560
Mijn bagage.
-Daar.

717
00:55:47,320 --> 00:55:49,320
Je koffer is er eerder dan jij.

718
00:55:58,840 --> 00:56:01,360
Toen we in Zwitserland aankwamen,
waren we blij.

719
00:56:01,440 --> 00:56:06,640
Ik zei: 'Zie je, pap? Het is ons gelukt.'
We hebben elkaar gelukkig geknuffeld.

720
00:56:07,640 --> 00:56:08,520
Dat gebeurde niet.

721
00:56:08,600 --> 00:56:10,280
Stop. Handen omhoog.

722
00:56:11,160 --> 00:56:12,240
Wie zijn jullie?

723
00:56:13,240 --> 00:56:15,760
Joden. Italiaanse Joden.

724
00:56:15,840 --> 00:56:17,240
Documenten.

725
00:56:18,640 --> 00:56:20,560
Gelukkig zijn jullie er.

726
00:56:20,640 --> 00:56:23,120
Onze levens zijn in gevaar.
Dat weten jullie, toch?

727
00:56:23,200 --> 00:56:25,400
Ik weet dat je een deserteur kunt zijn.

728
00:56:25,480 --> 00:56:28,080
Het was een vreselijk mens.

729
00:56:28,160 --> 00:56:33,520
Hij zei dat we leugenaars waren.

730
00:56:33,600 --> 00:56:39,680
Dat er in Italië geen
Joden werden vervolgd.

731
00:56:39,760 --> 00:56:43,240
Op 43-jarige leeftijd wilde m'n vader
volgens hem z'n dienstplicht ontlopen.

732
00:56:43,320 --> 00:56:47,200
Hij vergat dat door de fascistische
rassenwetten…

733
00:56:47,280 --> 00:56:52,480
…Joden niet eens in dienst mochten.

734
00:56:52,560 --> 00:56:55,240
Als je ons naar je meerdere brengt,
leggen we het uit.

735
00:56:55,320 --> 00:56:58,240
Ik breng je nergens heen.
Ga terug naar waar je vandaan kwam.

736
00:56:58,320 --> 00:57:01,480
Je snapt niet wat het voor ons betekent.

737
00:57:01,560 --> 00:57:05,560
Je begrijpt het niet.
Als we teruggaan, vermoorden ze ons.

738
00:57:05,640 --> 00:57:07,680
Ik smeek je. Alsjeblieft.

739
00:57:09,040 --> 00:57:13,480
Ik zakte op de grond en smeekte.

740
00:57:13,560 --> 00:57:18,080
Hij stuurde ons terug
en richtte zijn geweer op ons.

741
00:57:18,160 --> 00:57:21,640
Toen we bij de grens
gearresteerd werden…

742
00:57:24,160 --> 00:57:29,040
…begreep ik nog steeds niet…

743
00:57:29,120 --> 00:57:31,520
…waarom ik daar was met mijn vader.

744
00:57:31,600 --> 00:57:36,400
Wat er later zou gebeuren,
was onvoorstelbaar.

745
00:57:38,480 --> 00:57:41,160
Ik dacht aan die dag…

746
00:57:41,240 --> 00:57:44,640
…en werd al jong volwassen
door wat er is gebeurd.

747
00:57:51,640 --> 00:57:54,200
Maar toen ik voor het eerst binnenkwam…

748
00:57:56,120 --> 00:57:58,120
…in de vrouwengevangenis in Varese…

749
00:57:58,200 --> 00:58:01,000
…namen ze vingerafdrukken en foto's.

750
00:58:01,840 --> 00:58:03,160
Waarom?

751
00:58:03,240 --> 00:58:07,920
Waarom?

752
00:58:08,000 --> 00:58:12,440
Ik bleef me dat maar afvragen
in mijn hoofd…

753
00:58:12,520 --> 00:58:15,720
…waarom ik daar was.

754
00:58:19,600 --> 00:58:22,720
Toen brachten ze me
naar de gevangenis in Como…

755
00:58:22,800 --> 00:58:27,800
…en daarna de grote
San Vittore-gevangenis in Milaan.

756
00:58:27,880 --> 00:58:32,680
Ik ben geboren in Milaan
en fietste altijd rond de gevangenis.

757
00:58:32,760 --> 00:58:37,000
Maar ik had nooit gedacht
dat ik die van binnenuit zou zien.

758
00:58:37,080 --> 00:58:41,320
De gevangenis die ik van buiten zag.

759
00:58:46,120 --> 00:58:49,640
En na 40 dagen…

760
00:58:49,720 --> 00:58:54,560
…opgesloten te hebben gezeten
in cel 202, het vijfde blok…

761
00:58:54,640 --> 00:58:56,560
…waar mijn vader en ik zaten…

762
00:58:58,200 --> 00:59:02,000
Na het doorstaan van de angst…

763
00:59:02,080 --> 00:59:05,120
…omdat ze hem twee of drie keer
per week meenamen…

764
00:59:05,200 --> 00:59:09,280
…voor vreselijke verhoren
door de Gestapo…

765
00:59:11,320 --> 00:59:14,320
…ben ik volwassen geworden.

766
00:59:15,640 --> 00:59:19,800
Toen hij terugkwam
en we elkaar omhelsden…

767
00:59:22,080 --> 00:59:24,400
…was ik zijn moeder.

768
00:59:24,480 --> 00:59:26,800
Ik was zijn zus.

769
00:59:26,880 --> 00:59:30,680
Hij was mijn kind dat ik troostte.

770
00:59:32,320 --> 00:59:34,960
Toen kwam de dag…

771
00:59:35,040 --> 00:59:39,880
…waarop een Duitse functionaris
het blok binnenkwam.

772
00:59:39,960 --> 00:59:45,360
We moesten ons voorbereiden om naar
een onbekende bestemming te gaan.

773
01:00:03,240 --> 01:00:07,520
Hoe kun je in de wagon kijken?
Hoe voel je je?

774
01:00:07,600 --> 01:00:09,080
Hoe kun je…

775
01:00:09,160 --> 01:00:11,920
Hoe kun je dat accepteren?

776
01:00:12,000 --> 01:00:14,120
Wat vraag je je af?

777
01:00:14,200 --> 01:00:16,480
Waarom? Wie heeft dit gedaan?

778
01:00:16,560 --> 01:00:19,160
Wie heeft dit georganiseerd?

779
01:00:19,240 --> 01:00:22,320
Het zijn mensen zoals wij.
Ze zijn niet gek.

780
01:00:27,520 --> 01:00:31,400
Eerst huilt iedereen in de wagon.

781
01:00:31,480 --> 01:00:34,600
De tranen die niemand wegveegt.

782
01:00:35,440 --> 01:00:39,880
De angst om opgesloten te zitten.

783
01:00:39,960 --> 01:00:42,400
En dan huilt niemand meer.

784
01:00:46,920 --> 01:00:48,920
Er wordt gebeden.

785
01:00:49,000 --> 01:00:53,200
Het gebed van degenen
die in het midden van de wagon zitten…

786
01:00:53,280 --> 01:00:55,240
…die God danken.

787
01:00:57,240 --> 01:00:59,320
We benijden ze.

788
01:01:00,720 --> 01:01:03,720
Ze loven God zelfs in zo'n situatie.

789
01:01:05,080 --> 01:01:07,040
Waar was God?

790
01:01:07,120 --> 01:01:08,760
Ik weet het niet.

791
01:01:22,080 --> 01:01:24,120
Het was Joods Pasen.

792
01:01:24,200 --> 01:01:27,960
Het gezin van twee Joodse meisjes
in de groep…

793
01:01:28,040 --> 01:01:33,800
…besloot om één dag
Joods Pasen te vieren…

794
01:01:33,880 --> 01:01:37,640
…en daarvoor terug naar huis te gaan.

795
01:01:37,720 --> 01:01:38,720
Eén dag maar.

796
01:01:38,800 --> 01:01:41,120
Ze zeiden: De Duitsers weten niet alles.

797
01:01:41,200 --> 01:01:44,240
Dat raakte me en ik zei tegen m'n moeder:

798
01:01:44,320 --> 01:01:47,560
'Het is waar,
waarom gaan we niet ook een dagje?'

799
01:01:47,640 --> 01:01:50,120
Mijn moeder zei: Waag het niet.

800
01:01:50,200 --> 01:01:53,320
De Duitsers wisten alles…

801
01:01:53,400 --> 01:01:56,400
…omdat de buren klikten.

802
01:01:56,480 --> 01:02:01,160
Die kinderen werden samen
met de hele familie weggehaald.

803
01:02:01,240 --> 01:02:03,240
We wachtten op ze.

804
01:02:03,320 --> 01:02:06,800
We wachtten de volgende dag
tot ze terugkwamen.

805
01:02:09,560 --> 01:02:11,880
Ja? Vertel.

806
01:02:14,160 --> 01:02:15,120
O, nee.

807
01:02:16,800 --> 01:02:18,640
Wanneer is het gebeurd?

808
01:02:18,720 --> 01:02:19,960
En de meisjes?

809
01:02:23,080 --> 01:02:24,320
Bedankt.

810
01:02:27,080 --> 01:02:28,640
Is er nieuws?

811
01:02:30,000 --> 01:02:31,560
Ze zijn verraden.

812
01:02:31,640 --> 01:02:34,120
Ze hebben ze meegenomen. Allemaal.

813
01:02:34,200 --> 01:02:36,400
Zelfs Fiamma en Fioretta?

814
01:02:37,360 --> 01:02:40,400
Ja, de meisjes ook.

815
01:02:47,240 --> 01:02:49,440
De non moest het ons vertellen.

816
01:02:49,520 --> 01:02:53,520
En iedereen huilde vreselijk.

817
01:02:54,800 --> 01:02:59,200
Een drama dat ons tot op het bot raakte.

818
01:03:10,120 --> 01:03:14,400
In januari 1944,
het slechtste jaar van de oorlog…

819
01:03:14,480 --> 01:03:18,400
…landen de Amerikanen in Anzio,
60 km van Rome.

820
01:03:18,480 --> 01:03:22,160
Maar het kost ze zes maanden
om de hoofdstad te bevrijden.

821
01:03:22,240 --> 01:03:24,840
In het gebied dat al bezet is
door de geallieerden…

822
01:03:24,920 --> 01:03:28,320
…begint op 20 januari de afschaffing
van de rassenwetten.

823
01:03:28,400 --> 01:03:31,800
Maar het zal langzaam gaan
en zwaar zijn.

824
01:03:44,240 --> 01:03:45,600
Ik maak je af.
-Val dood.

825
01:03:49,840 --> 01:03:52,160
Ik maak je af.
-Val dood.

826
01:04:17,720 --> 01:04:21,440
Stop. Wat doe je? Stop.
-Wie ben jij?

827
01:04:22,560 --> 01:04:25,960
Ga weg. Hij is een fascist
die geëxecuteerd wordt.

828
01:04:26,040 --> 01:04:29,560
Ik ben een Jood.
Deze man heeft mijn zoon gered.

829
01:04:30,240 --> 01:04:33,240
Als je hem doodt,
wat is er dan gerechtigheid aan?

830
01:04:33,320 --> 01:04:37,240
Als je niet weggaat,
moet je je zorgen maken om je leven.

831
01:04:39,240 --> 01:04:43,200
Nee, het is waar. We zijn Joden,
maar hij heeft mijn leven gered.

832
01:04:43,280 --> 01:04:45,920
Wat betekent dat?
Hij is nog steeds een fascist.

833
01:04:46,000 --> 01:04:48,800
En jij? Wil je zijn zoals hij?

834
01:04:50,640 --> 01:04:55,120
Hij was net zo fascistisch als 90 procent
van de Italianen.

835
01:04:55,200 --> 01:04:58,560
70 procent was antifascistisch.

836
01:04:58,640 --> 01:05:00,840
20 procent was een beetje fascistisch.

837
01:05:00,920 --> 01:05:04,040
10 procent was dom, vies of crimineel…

838
01:05:04,120 --> 01:05:06,000
…en deed wat ze altijd deden.

839
01:05:09,360 --> 01:05:12,520
Ondanks de opmars van de geallieerden…

840
01:05:12,600 --> 01:05:17,000
…worden 7172 Italiaanse joden,
waaronder bijna 1000 kinderen…

841
01:05:17,080 --> 01:05:21,960
…gedeporteerd naar Duitsland en Polen,
voornamelijk naar Auschwitz.

842
01:05:22,040 --> 01:05:24,760
Slechts een paar honderd
zullen het overleven.

843
01:05:26,440 --> 01:05:31,240
In plaats van militaire middelen
te gebruiken om de vijand af te remmen…

844
01:05:31,320 --> 01:05:35,120
…versnellen de nazi's
de implementatie…

845
01:05:35,200 --> 01:05:38,640
…van de laatste oplossing
tegen de Joden.

846
01:05:41,640 --> 01:05:43,640
Auschwitz is bereikt.

847
01:05:45,800 --> 01:05:49,120
Gefluit, geblaf,
geschreeuw in het Duits.

848
01:05:49,200 --> 01:05:53,320
We springen uit de wagon
en onze benen zijn stijf.

849
01:05:53,400 --> 01:05:58,760
Mensen die er niet zelf uit kunnen,
worden uit de wagon gegooid.

850
01:06:03,920 --> 01:06:08,040
En daar, via die Judenrampe…

851
01:06:08,120 --> 01:06:12,120
…een speciaal aangelegd perron…

852
01:06:12,200 --> 01:06:14,080
…kwam je
in een wereld die geen wereld is.

853
01:06:14,160 --> 01:06:18,000
Je kwam in een nachtmerrie terecht.

854
01:06:18,080 --> 01:06:21,680
Je maakt deel uit
van een duivels ontwerp…

855
01:06:21,760 --> 01:06:26,360
…waar je niet klaar voor bent
en je vraagt je af waarom.

856
01:06:33,040 --> 01:06:37,800
En toen liet ik mijn vaders hand
voor altijd los.

857
01:06:43,920 --> 01:06:48,640
Ik hoop dat hij ook dacht dat we elkaar
later die avond weer zouden ontmoeten.

858
01:06:48,720 --> 01:06:49,560
Maar…

859
01:06:50,640 --> 01:06:52,360
Dat zou nooit gebeuren.

860
01:06:52,440 --> 01:06:54,800
Maar dat wisten we niet.

861
01:06:54,880 --> 01:06:58,120
Hopelijk wist hij het toen ook niet.

862
01:07:11,920 --> 01:07:13,800
In de eerste barak…

863
01:07:14,920 --> 01:07:16,800
…werd je gestript.

864
01:07:22,640 --> 01:07:25,160
Je werd geschoren.

865
01:07:25,240 --> 01:07:29,880
Je nummer werd op je linkerarm
getatoeëerd.

866
01:07:29,960 --> 01:07:34,200
Je bent niet meer degene die
twee uur geleden uit de wagon stapte.

867
01:07:41,440 --> 01:07:42,840
Hoe kun je…

868
01:07:44,360 --> 01:07:46,960
…niet gek worden op je 13e?

869
01:07:47,520 --> 01:07:50,640
Ik zag deze wereld…

870
01:07:52,040 --> 01:07:59,040
…waarin tucht, soberheid en terreur…

871
01:07:59,120 --> 01:08:04,920
…voor elk mens gold,
zo lang ze in leven bleven…

872
01:08:05,000 --> 01:08:09,040
…en er werd een nummer van je gemaakt.

873
01:08:09,120 --> 01:08:12,920
Je werd een 'Stück', een voorwerp…

874
01:08:13,000 --> 01:08:16,439
…wat je moordenaars graag wilden.

875
01:08:24,640 --> 01:08:30,560
Gelukkig zag ik er ouder uit dan ik was.

876
01:08:30,640 --> 01:08:33,560
Omdat ik erg lang was…

877
01:08:33,640 --> 01:08:37,439
…en omdat de reis
me volwassen had gemaakt.

878
01:08:37,520 --> 01:08:41,319
Niemand vroeg naar mijn leeftijd.

879
01:08:41,399 --> 01:08:46,800
Later ontdekte ik
dat ze me als 15-jarige zagen…

880
01:08:46,880 --> 01:08:48,680
…of als een 16-jarige.

881
01:08:48,760 --> 01:08:51,720
Op je 13e ging je naar de gaskamer.

882
01:09:13,279 --> 01:09:18,520
Een paar dagen later werd ik
naar een fabriek gebracht om te werken.

883
01:09:21,720 --> 01:09:24,720
We maakten kisten voor machinegeweren.

884
01:09:24,800 --> 01:09:27,800
Het was een fabriek die speciaal
voor de oorlog was gebouwd.

885
01:09:29,640 --> 01:09:34,560
Aan de machine stond een Frans meisje,
Janine.

886
01:09:34,640 --> 01:09:37,319
Ze was een mooi meisje.

887
01:09:37,399 --> 01:09:40,319
Het was verboden…

888
01:09:40,399 --> 01:09:44,399
…maar we hebben altijd een paar
woorden gewisseld bij het komen en gaan.

889
01:09:44,960 --> 01:09:50,560
Nadat we een paar maanden
hadden samengewerkt…

890
01:09:50,640 --> 01:09:55,520
…sneed de machine
twee van haar vingerkootjes eraf.

891
01:09:56,120 --> 01:10:00,400
De dagen erna was er een selectie.

892
01:10:00,480 --> 01:10:06,440
Een vreselijke, zoals ze soms deden
om van de zieken af te komen.

893
01:10:06,520 --> 01:10:10,720
De mensen die niet meer konden werken,
werden naar de gaskamer gestuurd.

894
01:10:10,800 --> 01:10:14,640
Dat waren doodsbange momenten.

895
01:10:20,040 --> 01:10:24,080
Je had een overweldigende angst
als je daar aankwam…

896
01:10:24,160 --> 01:10:26,240
…en je hart klopte als een gek.

897
01:10:26,320 --> 01:10:30,120
'Ik wil leven. Ik wil leven.'

898
01:10:31,480 --> 01:10:36,320
We moesten in een rij gaan staan…

899
01:10:36,400 --> 01:10:41,040
…en kwamen aan bij twee functionarissen.

900
01:10:41,120 --> 01:10:42,360
En ze…

901
01:10:42,440 --> 01:10:47,040
Stel je een naakte vrouw voor
die voor een man in uniform staat.

902
01:10:47,120 --> 01:10:50,640
Hij bekeek haar van voor en achter
en keek in haar mond.

903
01:10:52,920 --> 01:10:56,240
Dan maken ze dat fantastische gebaar…

904
01:10:58,120 --> 01:11:01,480
…'Ga maar,
deze keer mag je blijven leven.'

905
01:11:06,840 --> 01:11:11,360
Je bent de moordenaar dankbaar.
Je leeft nog, dus je bent blij.

906
01:11:11,440 --> 01:11:14,840
Achter me hielden ze Janine tegen.

907
01:11:14,920 --> 01:11:17,280
Ze stuurden haar naar de gaskamers.

908
01:11:18,240 --> 01:11:20,480
Het was vreselijk.

909
01:11:20,560 --> 01:11:26,000
Ik werd een hongerige, egoïstische wolf…

910
01:11:26,080 --> 01:11:28,400
…die niet meer
van iemand wilde houden…

911
01:11:28,480 --> 01:11:32,680
…en afstand wilde houden.

912
01:11:36,920 --> 01:11:40,800
Ik ben niet omgedraaid.
Ik heb niet gezegd: 'Dag, Janine.

913
01:11:40,880 --> 01:11:42,800
Ik hou van je.

914
01:11:42,880 --> 01:11:44,880
Wees moedig.'

915
01:11:44,960 --> 01:11:46,920
Of gewoon 'Janine'.

916
01:11:49,080 --> 01:11:50,840
Ik kleedde me weer aan.

917
01:11:53,120 --> 01:11:57,000
De volgende dag stond er
een andere werker op haar plek.

918
01:12:01,040 --> 01:12:04,480
Ik heb het mezelf nooit vergeven.

919
01:12:05,600 --> 01:12:09,000
Janine is niet oud geworden…

920
01:12:10,480 --> 01:12:12,640
…omdat ze geboren is.

921
01:12:20,640 --> 01:12:25,040
De geallieerden aan de ene kant
en het Sovjetleger aan de andere…

922
01:12:25,120 --> 01:12:28,840
…komen steeds dichter
bij de concentratiekampen.

923
01:12:29,800 --> 01:12:33,800
In Polen verlaten de nazi's de kampen
die bijna veroverd zullen worden…

924
01:12:33,880 --> 01:12:37,200
…en beginnen de gedeporteerde Joden
naar Duitsland over te brengen.

925
01:12:37,280 --> 01:12:41,560
Auschwitz wordt bevrijd
op 27 januari 1945.

926
01:12:41,640 --> 01:12:44,840
Een datum die nu wordt gevierd
als Holocaust Herdenkingsdag.

927
01:12:47,480 --> 01:12:51,520
Ons werd bevelen de fabriek te verlaten…

928
01:12:51,600 --> 01:12:55,160
…en te gaan lopen.

929
01:12:55,240 --> 01:12:58,920
Deze mars werd later
'de dodenmars' genoemd.

930
01:13:06,720 --> 01:13:11,840
En hoe loop je door Polen…

931
01:13:11,920 --> 01:13:13,840
…en daarna door Duitsland?

932
01:13:13,920 --> 01:13:19,240
Je hebt meer dan 700 kilometer afgelegd.

933
01:13:19,320 --> 01:13:21,600
Eén voet en dan de volgende.

934
01:13:22,480 --> 01:13:23,440
Hoe doe je dat?

935
01:13:23,520 --> 01:13:27,320
Als je valt,
word je gedood door een bewaker…

936
01:13:27,400 --> 01:13:30,280
…die iedereen die viel
in z'n hoofd moest schieten.

937
01:13:33,520 --> 01:13:38,800
'Je kunt niet sterven op die weg
met die bloedige sneeuw.

938
01:13:39,840 --> 01:13:40,840
Je moet leven.'

939
01:13:40,920 --> 01:13:44,040
De ene voet voor de andere.

940
01:13:44,120 --> 01:13:47,560
Je blijft maar lopen.

941
01:13:47,640 --> 01:13:51,480
Je ziet mensen sterven op straat.
Je ziet ze vallen.

942
01:14:03,400 --> 01:14:07,200
En als ik aan dat meisje denk…

943
01:14:07,280 --> 01:14:11,880
…dat door de sneeuw liep
en niemand had om op te steunen…

944
01:14:11,960 --> 01:14:15,720
…helemaal alleen…

945
01:14:15,800 --> 01:14:18,640
…in dat universum van het kwaad…

946
01:14:18,720 --> 01:14:22,240
…die alles heeft doorstaan
wat haar overkomen is…

947
01:14:22,320 --> 01:14:25,240
…en de dingen die ze zag…

948
01:14:26,720 --> 01:14:29,080
Mijn pijn is oneindig.

949
01:14:29,160 --> 01:14:31,040
Hoe heeft ze het gered?

950
01:14:31,120 --> 01:14:37,000
Hoe heeft ze het gered?
Hoe is ze hier beland, nu ze oud is?

951
01:14:37,080 --> 01:14:38,400
Hoe dan?

952
01:14:45,920 --> 01:14:50,560
Op 1 mei komt het Rode Leger aan
bij concentratiekamp Malchow…

953
01:14:50,640 --> 01:14:54,400
…ten noorden van Berlijn,
waar Liliana Segre gevangen zit.

954
01:15:01,640 --> 01:15:04,240
De nazi's vluchtten uit angst…

955
01:15:04,320 --> 01:15:06,720
…en proberen zich te camoufleren
als gevangenen.

956
01:15:10,720 --> 01:15:15,800
Toen zag ik de commandant
van het laatste kamp…

957
01:15:15,880 --> 01:15:18,240
…een vreselijke SS-officier…

958
01:15:18,320 --> 01:15:24,800
…die ons stervende vrouwen sloeg…

959
01:15:24,880 --> 01:15:29,720
…om zich te bewijzen als monster.

960
01:15:29,800 --> 01:15:35,240
Ik droomde al meer dan een jaar
van wraak.

961
01:15:35,320 --> 01:15:38,760
Ik was vervuld van haat en wanhoop.

962
01:15:39,320 --> 01:15:44,240
Toen ik hem z'n wapen
op de grond zag gooien…

963
01:15:47,320 --> 01:15:51,720
…was de verleiding groot.

964
01:15:51,800 --> 01:15:58,600
Ik dacht: Nu pak ik het pistool
en schiet ik hem neer.

965
01:16:02,600 --> 01:16:05,600
Het voelde als de juiste afloop…

966
01:16:05,680 --> 01:16:10,360
…gezien al het geweld
waar ik en anderen onder leden.

967
01:16:13,120 --> 01:16:15,160
Maar het was een moment.

968
01:16:15,240 --> 01:16:18,880
Ik begreep dat ik anders was
dan die moordenaar.

969
01:16:18,960 --> 01:16:23,720
Dat ik voor het leven koos
en het niet een ander kon afnemen.

970
01:16:24,440 --> 01:16:28,800
Vanaf dat moment was ik de vrije vrouw…

971
01:16:28,880 --> 01:16:31,720
…en de vredelievende vrouw
die ik nu ben.

972
01:17:32,480 --> 01:17:36,960
MILAAN, SEPTEMBER 1945

973
01:17:54,640 --> 01:17:56,640
Hoi.
-Hallo.

974
01:17:59,360 --> 01:18:00,880
Ga hier weg.

975
01:18:00,960 --> 01:18:03,000
We kunnen je niets geven.

976
01:18:05,400 --> 01:18:06,640
Antonio.

977
01:18:08,480 --> 01:18:09,840
Herken je me niet?

978
01:18:11,600 --> 01:18:14,120
Ik ben Liliana. Liliana Segre.

979
01:18:15,640 --> 01:18:17,640
Mijn hemel.

980
01:18:17,720 --> 01:18:20,320
Liliana.

981
01:18:27,640 --> 01:18:28,680
Ik wist het.

982
01:18:29,520 --> 01:18:32,000
Ik wist dat je nog leefde.

983
01:18:32,080 --> 01:18:34,320
Kijk.

984
01:18:37,840 --> 01:18:41,880
Het is de kaart van het Rode Kruis
die ik je vanuit Duitsland heb gestuurd.

985
01:18:43,880 --> 01:18:45,800
Sorry, dit is het enige adres dat ik ken.

986
01:18:45,880 --> 01:18:47,320
'Sorry'?

987
01:18:48,800 --> 01:18:52,240
Ik heb meteen je oom Amedeo gebeld
toen ik de kaart kreeg.

988
01:18:53,240 --> 01:18:56,640
Niemand woont hier nu, maar ze hebben
hun telefoonnummer achtergelaten.

989
01:18:58,640 --> 01:19:01,640
Kom naar de loge, we bellen ze meteen.

990
01:19:04,720 --> 01:19:07,120
Terugkeren en naar huis gaan.

991
01:19:09,320 --> 01:19:11,880
Beide concepten zijn
in dit geval onmogelijk.

992
01:19:16,640 --> 01:19:21,200
Op het moment dat je weer
wordt verwelkomd…

993
01:19:21,280 --> 01:19:24,240
…door familieleden
die het overleefd hebben…

994
01:19:24,320 --> 01:19:27,760
…en je probeert weer een leven
op te bouwen…

995
01:19:29,080 --> 01:19:34,080
…moet je vaak verplicht, met de beste
bedoelingen, vergeten wat er is gebeurd.

996
01:19:34,160 --> 01:19:37,440
Voor veel mensen
is het paradoxaal genoeg…

997
01:19:37,520 --> 01:19:41,920
…het overleven en het zwijgen dat volgt
dat de echte trauma's zijn.

998
01:19:42,000 --> 01:19:46,240
Er niet over mogen praten
en niet gehoord of begrepen worden.

999
01:19:46,320 --> 01:19:47,960
Ze zwijgen er dan maar over.

1000
01:19:58,440 --> 01:20:02,240
De gezichten van mijn naasten
toen ze me zagen…

1001
01:20:02,320 --> 01:20:06,720
Ze waren teleurgesteld, dat kon ik zien.

1002
01:20:06,800 --> 01:20:12,320
Ze waren zo overweldigd…

1003
01:20:12,400 --> 01:20:17,240
…dat ik heel anders was dan degene
die ze verwachtten te ontmoeten.

1004
01:20:18,440 --> 01:20:25,000
Heel anders dan het aardige meisje
uit hun laatste herinnering.

1005
01:20:31,040 --> 01:20:32,560
Was het lekker, lieverd?

1006
01:20:34,800 --> 01:20:36,720
Eet maar. Je doet het goed.

1007
01:20:57,320 --> 01:20:58,320
Kijk maar.

1008
01:20:59,040 --> 01:21:00,440
Zo kun je het beter zien.

1009
01:21:01,320 --> 01:21:02,960
Wil je er ook de Lotto mee spelen?

1010
01:21:04,000 --> 01:21:07,560
Liliana, zeg sorry tegen je tante.
-Waarom?

1011
01:21:07,640 --> 01:21:11,320
Ik zag wel hoe ze naar me keek
en welk gezicht ze trok.

1012
01:21:11,400 --> 01:21:13,440
Liliana, dit is verkeerd.

1013
01:21:13,520 --> 01:21:16,640
Amedeo, maak je geen zorgen.
Het maakt niet uit.

1014
01:21:25,120 --> 01:21:29,720
Liliana, lieverd.
Voor de appel gebruiken we mes en vork.

1015
01:21:30,520 --> 01:21:32,120
Wat weet je over appels?

1016
01:21:32,200 --> 01:21:34,200
De appel is een geschenk van God.

1017
01:21:34,280 --> 01:21:37,320
Weet je hoeveel ik
om je mes en vork geef?

1018
01:21:47,320 --> 01:21:49,000
Ik was nog maagd.

1019
01:21:49,080 --> 01:21:51,480
Dat was mijn grootste probleem.

1020
01:21:51,560 --> 01:21:54,040
Ze lieten me onderzoeken,
want ze geloofden het niet.

1021
01:21:55,400 --> 01:21:57,240
Het was vernederend.

1022
01:21:59,880 --> 01:22:03,240
Zoiets is er niet gebeurd.

1023
01:22:03,320 --> 01:22:08,080
We zijn niet verkracht. Dat is een mythe.

1024
01:22:08,160 --> 01:22:12,320
We waren skeletten, monsterlijk,
smerig, met abcessen.

1025
01:22:12,400 --> 01:22:15,960
Zouden leuke Duitse soldaten ons kiezen?

1026
01:22:16,040 --> 01:22:19,760
Ze gebruikten hun gelijken.

1027
01:22:29,720 --> 01:22:34,440
Ik was ook anders dan mijn vrienden…

1028
01:22:34,520 --> 01:22:40,160
…die aan jongens,
nieuwe kleren en dansen dachten.

1029
01:22:40,240 --> 01:22:42,840
Ik haalde mijn schoolwerk in.

1030
01:22:42,920 --> 01:22:46,000
Ik heb vijf lesjaren in één jaar gedaan.

1031
01:22:47,120 --> 01:22:49,520
En ik heb vooral geleerd…

1032
01:22:50,560 --> 01:22:54,520
…om niet meer te hopen
dat ik m'n vader zou vinden.

1033
01:23:02,240 --> 01:23:05,680
Luisteraars, dames en heren…

1034
01:23:05,760 --> 01:23:09,560
…onze grote Nieuwe Stemmen-wedstrijd
gaat door.

1035
01:23:09,640 --> 01:23:13,720
Er zijn al veel brieven,
maar we verwachten er nog veel meer.

1036
01:23:13,800 --> 01:23:18,280
Schrijf naar RAI,
Radio Audizioni Italiane.

1037
01:23:18,360 --> 01:23:23,160
Na de oorlog luisterden we naar de radio
die we eindelijk terug hadden gekregen.

1038
01:23:23,240 --> 01:23:25,520
Het was een spel.

1039
01:23:25,600 --> 01:23:27,920
Ze stelden vragen
en kinderen konden ze schrijven.

1040
01:23:28,000 --> 01:23:31,120
Ik schreef een brief
om mee te doen aan de wedstrijd…

1041
01:23:31,200 --> 01:23:32,800
…en liet mijn moeder hem lezen.

1042
01:23:50,840 --> 01:23:51,800
Mam.

1043
01:23:55,680 --> 01:23:58,480
Ze zeiden dat ze nieuwe brieven
verwachtten.

1044
01:23:58,560 --> 01:24:00,480
Als ze jou kiezen, laten ze je zingen.

1045
01:24:00,560 --> 01:24:01,880
Laat me het lezen.

1046
01:24:03,040 --> 01:24:06,640
'Beste radio, ik ben Lia Levi,
een Joods meisje.'

1047
01:24:18,120 --> 01:24:20,880
Mam, wat doe je?

1048
01:24:20,960 --> 01:24:23,400
We herschrijven hem wel.

1049
01:24:23,480 --> 01:24:27,680
Je bent geen Joods meisje. Begrepen?

1050
01:24:27,760 --> 01:24:31,080
Je bent een meisje. Gewoon een meisje.

1051
01:24:34,640 --> 01:24:36,440
Ik begreep het niet en ze herhaalde het.

1052
01:24:36,520 --> 01:24:40,280
'Je bent geen Joods meisje.
Je bent gewoon een meisje.'

1053
01:24:41,040 --> 01:24:44,760
Dat was ontroerend.

1054
01:24:44,840 --> 01:24:48,240
Want eerst begrijp je zulke dingen
maar vaag.

1055
01:24:48,320 --> 01:24:52,600
Maar zo besef je het.
Het is een concept, geen woord meer.

1056
01:24:59,240 --> 01:25:02,040
Gelukkig, drie jaar na mijn terugkeer…

1057
01:25:02,120 --> 01:25:06,240
…ging ik in een zomer
met mijn grootouders naar de zee.

1058
01:25:06,320 --> 01:25:11,080
Ik sloot me aan bij een groep jongens
en meisjes bij de zee…

1059
01:25:11,160 --> 01:25:14,160
…en die groep accepteerde me.

1060
01:25:15,560 --> 01:25:18,240
Ik zag meteen een jongen staan.

1061
01:25:18,320 --> 01:25:20,320
We begonnen te praten.

1062
01:25:21,840 --> 01:25:24,520
Ik mocht hem graag.

1063
01:25:33,440 --> 01:25:38,720
Ik voelde me zelfs vrouwelijk.

1064
01:25:38,800 --> 01:25:42,280
Daarvoor was ik een arm meisje.

1065
01:25:52,320 --> 01:25:54,720
Hij zag mijn getatoeëerde arm en zei:

1066
01:25:54,800 --> 01:25:56,200
Ik weet wat het is.

1067
01:25:59,640 --> 01:26:01,640
Je hebt vast veel geleden.

1068
01:26:04,040 --> 01:26:07,760
Ik weet het omdat ik ook
een gevangene was.

1069
01:26:11,720 --> 01:26:13,520
Ik zag er veel zoals jij.

1070
01:26:15,720 --> 01:26:21,760
Hij was een Italiaanse soldaat, een van
die 600.000 mensen zonder wapens…

1071
01:26:21,840 --> 01:26:26,160
…die het concentratiekamp koos…

1072
01:26:26,240 --> 01:26:29,280
…om niet voor de Republiek Salò
te hoeven vechten.

1073
01:26:40,040 --> 01:26:41,080
Kom op.

1074
01:26:42,240 --> 01:26:44,280
Ja, laten we dat doen.

1075
01:26:56,640 --> 01:27:00,640
We werden stapelverliefd op elkaar.

1076
01:27:04,840 --> 01:27:08,560
Hij pakte mijn hand vast
en leerde me dat ik het was…

1077
01:27:08,640 --> 01:27:15,240
…die besloot terug te gaan
naar de 'beschaafde maatschappij'…

1078
01:27:15,320 --> 01:27:17,640
…en dat ik me dus moest aanpassen.

1079
01:27:17,720 --> 01:27:21,920
Ik kon niet eisen
dat anderen zich aan mij aanpasten.

1080
01:27:24,440 --> 01:27:30,080
En met zijn liefde
en zijn hand in de mijne…

1081
01:27:30,160 --> 01:27:33,400
…was dat het grote wonder
van mijn leven.

1082
01:27:33,480 --> 01:27:34,680
Hij was het.

1083
01:27:43,240 --> 01:27:46,840
Toen ik naar de middelbare school ging…

1084
01:27:47,920 --> 01:27:50,320
…waren mijn emoties intens…

1085
01:27:51,200 --> 01:27:55,200
…omdat ik begreep dat ik weer vrij was.

1086
01:27:56,840 --> 01:27:59,640
Ik had vooral mijn waardigheid terug.

1087
01:28:00,520 --> 01:28:03,080
Niemand had me uitgeroeid.

1088
01:28:07,240 --> 01:28:11,040
Alles ging beetje bij beetje.

1089
01:28:11,120 --> 01:28:13,440
In 1947 stierf mijn vader.

1090
01:28:13,520 --> 01:28:17,800
Mijn moeder bracht haar drie kinderen
groot met hulp van familieleden.

1091
01:28:17,880 --> 01:28:21,280
We keerden terug
en alles ging door als vanouds.

1092
01:28:21,360 --> 01:28:24,320
Nu hebben we allemaal fijne dingen.

1093
01:28:32,320 --> 01:28:38,600
Gelukkig was de tijd aardig.

1094
01:28:39,240 --> 01:28:41,760
Tijd, de grote verzachter.

1095
01:28:41,840 --> 01:28:45,160
Een verzachter, geen genezer.

1096
01:28:50,720 --> 01:28:52,360
Wat heb ik nog over?

1097
01:28:52,440 --> 01:28:55,960
Dat ik mezelf toen gevormd heb.

1098
01:28:56,040 --> 01:28:59,280
Het is niet zo dat het
een verre herinnering is.

1099
01:28:59,360 --> 01:29:01,760
Hoe ik gevormd ben,
mijn manier van leven.

1100
01:29:03,040 --> 01:29:06,240
Zelfs de manier waarop ik mezelf wapen.

1101
01:29:06,320 --> 01:29:08,080
Dat heb ik daaraan overgehouden.

1102
01:29:08,160 --> 01:29:11,480
Zelfs nu zijn er moeilijkheden…

1103
01:29:11,560 --> 01:29:16,360
…en obstakels in het leven,
maar dan denk ik…

1104
01:29:16,440 --> 01:29:21,120
…'Oké, het is toen gelukt
en nu kan ik het ook.

1105
01:29:29,320 --> 01:29:33,760
Liliana, Lia, Tullio en Guido
zijn kinderen van het lot.

1106
01:29:33,840 --> 01:29:37,240
In de jaren na de oorlog werkten ze,
trouwden ze…

1107
01:29:37,320 --> 01:29:39,520
…en stichtten ze hun gezinnen.

1108
01:29:39,600 --> 01:29:44,400
Dit was hun overwinning op de vijanden.

1109
01:30:01,600 --> 01:30:04,600
LILIANA SEGRE HEEFT DRIE KINDEREN
EN VIJF KLEINKINDEREN

1110
01:30:04,680 --> 01:30:09,560
OP 19 JANUARI 2018 IS ZE BENOEMD
TOT SENATOR VOOR HET LEVEN

1111
01:30:12,360 --> 01:30:14,840
DE MOEDER VAN TULLIO FOÀ
OVERLEED TOEN ZE 103 WAS

1112
01:30:14,920 --> 01:30:17,360
HIJ EN Z'N BROERS ZIEN ELKAAR
REGELMATIG…

1113
01:30:17,440 --> 01:30:19,720
…AL VOETBALLEN ZE NIET MEER
TEGEN DE KAHNS

1114
01:30:22,480 --> 01:30:24,480
GUIDO CAVA WERKTE ALS HANDELAAR

1115
01:30:24,560 --> 01:30:28,920
HIJ WAS OOK VOORZITTER
VAN DE JOODSE GEMEENSCHAP

1116
01:30:31,240 --> 01:30:35,240
LIA LEVI IS GEEN ZANGERES
GEWORDEN, MAAR SCHRIJFSTER

1117
01:30:35,320 --> 01:30:37,320
IN 2018 WON ZE
DE PREMIO STREGA RAGAZZI-PRIJS

1118
01:30:39,400 --> 01:30:45,960
VOOR DE KINDEREN DIE DOOR HAAT
NIET VOLWASSEN MOCHTEN WORDEN