1 00:00:02,000 --> 00:00:07,000 Downloaded from YTS.MX 2 00:00:08,000 --> 00:00:13,000 Official YIFY movies site: YTS.MX 3 00:00:21,080 --> 00:00:22,680 SZKOŁA PODSTAWOWA IM. ITALICA SANDRA MUSSOLINIEGO 4 00:01:28,800 --> 00:01:30,160 Do jutra, dziewczęta! 5 00:01:30,240 --> 00:01:31,640 MEDIOLAN, MAJ 1938 R. 6 00:01:31,720 --> 00:01:34,920 Nie biegać, bo mnie o to obwinią! 7 00:01:35,000 --> 00:01:36,800 Przepraszam, Liliano. Pozwól. 8 00:01:37,760 --> 00:01:41,000 Poprawię ci kokardę. 9 00:01:41,760 --> 00:01:45,200 - Gotowe. - Dziękuję. 10 00:01:45,280 --> 00:01:47,440 Maestro Cesarino, ma pani dzieci? 11 00:01:47,520 --> 00:01:50,200 Nie mam. 12 00:01:50,280 --> 00:01:53,920 Jestem panną na wydaniu, ale na szczęście mam was. 13 00:01:54,000 --> 00:01:56,560 Kocham was jak własne dzieci. 14 00:01:56,640 --> 00:01:58,600 Mama ma jeszcze inne dzieci. 15 00:01:59,720 --> 00:02:01,080 To prawda. 16 00:02:01,160 --> 00:02:04,280 Zatem kocham was bardziej niż inne dzieci. 17 00:02:07,120 --> 00:02:09,560 - Liliano. - Tato! 18 00:02:09,639 --> 00:02:12,480 - Dzień dobry, doktorze Segre. - Witam. 19 00:02:12,560 --> 00:02:13,960 Jak tam? Byłaś grzeczna? 20 00:02:14,040 --> 00:02:16,480 Była bardzo grzeczna jak zawsze. 21 00:02:18,880 --> 00:02:19,720 Idziemy? 22 00:02:20,840 --> 00:02:22,440 - Do widzenia. - Do widzenia. 23 00:02:22,520 --> 00:02:25,880 - Do widzenia, maestro Cesarino. - Do jutra, Liliano. 24 00:02:30,440 --> 00:02:35,880 W mediolańskiej szkole Liliana czekała cały poranek na ojca, 25 00:02:35,960 --> 00:02:40,440 który po nią przychodził i wyprowadzał, trzymając ją za rękę. 26 00:02:40,520 --> 00:02:46,440 Zanim wprowadzono prawa rasowe, byłam zwykłą dziewczyną. 27 00:02:46,520 --> 00:02:49,040 Pochodziłam z małej, świeckiej rodziny. 28 00:02:50,080 --> 00:02:53,280 Reprezentowaliśmy niższą klasę średnią. 29 00:02:53,360 --> 00:02:55,040 Byliśmy rodziną żydowską, 30 00:02:55,120 --> 00:03:00,560 ale nie uczestniczyliśmy w obrzędach 31 00:03:00,640 --> 00:03:03,480 ani nie zawieraliśmy przyjaźni. 32 00:03:03,560 --> 00:03:05,640 Nawet nie wiedziałam, że jestem Żydówką. 33 00:03:06,320 --> 00:03:09,400 NEAPOL, CZERWIEC 1938 R. 34 00:03:10,160 --> 00:03:12,080 Chłopaki, obiad za pół godziny! 35 00:03:12,160 --> 00:03:13,760 Dobra, mamo! 36 00:03:15,240 --> 00:03:17,080 Podzielmy się na drużyny. 37 00:03:17,160 --> 00:03:20,600 Nas jest pięciu, a Kahnów czterech. 38 00:03:20,680 --> 00:03:23,240 - Zagraj z nimi i już. - Dobra. 39 00:03:25,880 --> 00:03:29,240 W Neapolu Tullio uwielbiał ulice Vomero, 40 00:03:29,320 --> 00:03:32,720 morze i mecze piłki nożnej przeciwko braciom Kahn, 41 00:03:32,800 --> 00:03:36,400 z którymi dzielił coś więcej niż tylko pasję do futbolu. 42 00:03:37,680 --> 00:03:39,760 Moja rodzina reprezentowała burżuazję. 43 00:03:39,840 --> 00:03:42,800 Miałem tatę, mamę i czworo rodzeństwa. 44 00:03:42,880 --> 00:03:44,960 Byłem najmłodszy. 45 00:03:45,040 --> 00:03:48,600 Wiedliśmy spokojne życie. 46 00:03:49,320 --> 00:03:54,000 PIZA, LIPIEC 1938 R. 47 00:03:56,040 --> 00:03:57,760 Guido mieszkał w Pizie i miał marzenie. 48 00:03:57,840 --> 00:04:01,280 Chciał być taki jak ojciec, prawy i dzielny. 49 00:04:01,360 --> 00:04:03,000 I dzięki swojemu ojcu odkrył, 50 00:04:03,080 --> 00:04:06,960 że dziecko może być odważniejsze od osoby dorosłej. 51 00:04:07,040 --> 00:04:10,760 Powiedz, Augusto. Czemu nie przyjdziesz tu pracować? 52 00:04:10,840 --> 00:04:14,560 - Po co harujesz na kolei? - Bo to pewna praca. 53 00:04:14,640 --> 00:04:16,720 Ładny szyld. Ciekawe, jak wyjdzie. 54 00:04:17,519 --> 00:04:20,320 Lubisz pociągi, prawda, Guido? 55 00:04:22,840 --> 00:04:26,000 Wujku, ten napis jest złoty, prawda? 56 00:04:28,560 --> 00:04:31,200 Jak rozkręcisz biznes, może się tu zatrudnię. 57 00:04:31,280 --> 00:04:35,400 TEKSTYLIA CAVÓW 58 00:04:35,480 --> 00:04:37,920 - Pięknie. - Dobra robota, wujku. 59 00:04:38,840 --> 00:04:43,640 Większość sklepów należała do Żydów. 60 00:04:43,720 --> 00:04:48,680 W tym sklepy mojego wujka. Powiedzmy, że sklepy mojej rodziny. 61 00:04:48,760 --> 00:04:51,200 To był sklep mojej babci, ale należał do rodziny. 62 00:04:51,880 --> 00:04:55,640 RZYM, WRZESIEŃ 1938 R. 63 00:04:57,520 --> 00:05:03,280 W Rzymie Lia uwielbiała czytać książki dla dzieci i tworzyć coś nowego. 64 00:05:03,360 --> 00:05:05,840 Była też świetną śpiewaczką. 65 00:05:06,440 --> 00:05:09,120 Lia, odrobisz lekcje? 66 00:05:09,200 --> 00:05:11,120 Tak, za chwilę. 67 00:05:11,200 --> 00:05:13,280 Dość tego. Wyłączam radio. 68 00:05:13,360 --> 00:05:15,440 Czekaj! Wysłucham tej piosenki. 69 00:05:15,520 --> 00:05:17,920 Nie. 70 00:05:18,000 --> 00:05:21,120 Tata zaraz tu będzie. Odrób szybko lekcje. 71 00:05:21,200 --> 00:05:23,600 Dobra, a potem dokończę piosenkę. 72 00:05:23,680 --> 00:05:24,720 I tak ją znam. 73 00:05:24,800 --> 00:05:26,560 Na pewno. 74 00:05:37,480 --> 00:05:41,560 Cóż poradzić? Lia jest lepsza niż radio. 75 00:05:49,200 --> 00:05:52,320 Reprezentowaliśmy burżuazję. 76 00:05:52,400 --> 00:05:54,800 Byliśmy dość zamożną rodziną 77 00:05:54,880 --> 00:05:58,040 z żydowskimi wartościami. 78 00:05:58,120 --> 00:06:03,760 Nie kierowaliśmy się nimi do końca, choć ceniliśmy sobie tradycję. 79 00:06:03,840 --> 00:06:07,040 Dobrze orientowaliśmy się w sytuacji kraju. 80 00:06:07,120 --> 00:06:11,080 Zaczęłam się niepokoić, zanim wprowadzono prawa rasowe. 81 00:06:11,160 --> 00:06:15,040 Żydowskości na świecie, 82 00:06:15,120 --> 00:06:19,880 po 16 latach i mimo naszej polityki, 83 00:06:19,960 --> 00:06:22,440 nie da się pogodzić z ideologią faszyzmu! 84 00:06:25,280 --> 00:06:28,880 Potrzebujemy czystej, 85 00:06:28,960 --> 00:06:33,000 silnej świadomości rasowej, 86 00:06:33,080 --> 00:06:39,000 żeby nie tylko zniwelować różnice, 87 00:06:39,080 --> 00:06:41,440 ale też udowodnić swoją wyższość! 88 00:06:42,440 --> 00:06:47,520 Piątego września 1938 roku w posiadłości San Rossore w Pizie 89 00:06:47,600 --> 00:06:50,640 król Wiktor Emanuel podpisuje pierwszy dekret, 90 00:06:50,720 --> 00:06:55,040 który zabrania Żydom wykonywać większość zawodów, 91 00:06:55,120 --> 00:06:59,000 a żydowskim dzieciom zakazuje chodzić do szkoły. 92 00:06:59,080 --> 00:07:04,400 To początek masowych prześladowań 50 tysięcy Włochów, 93 00:07:04,480 --> 00:07:07,280 których jedyną zbrodnią jest żydowskie pochodzenie. 94 00:07:08,240 --> 00:07:11,200 Hańba! To niemożliwe! 95 00:07:11,280 --> 00:07:13,680 Nie wiem, co się stało Mussoliniemu. 96 00:07:13,760 --> 00:07:16,280 Dokąd idziesz? Amedeo, powiedz coś. 97 00:07:16,360 --> 00:07:20,200 Co mam mówić? Kiedyś Mussolini był inny. 98 00:07:20,280 --> 00:07:22,360 Mussolini to Mussolini! 99 00:07:22,440 --> 00:07:25,640 Co w ciebie wstąpiło? To sojusznik Hitlera. Coś ty sobie myślał? 100 00:07:25,720 --> 00:07:28,760 Niemcy go o to nie prosiły! 101 00:07:28,840 --> 00:07:30,720 To jego inicjatywa, jego pomysł! 102 00:07:30,800 --> 00:07:34,440 - Dosyć! Daj mi spokój! - Idź sobie! 103 00:07:34,520 --> 00:07:36,560 Roberto, nie wyżywaj się na bracie. 104 00:07:36,640 --> 00:07:37,800 Co on ma z tym wspólnego? 105 00:07:37,880 --> 00:07:41,880 To jest zbyt proste! Co powiemy Lilianie? 106 00:07:42,400 --> 00:07:43,960 Co się stało? 107 00:07:44,040 --> 00:07:46,760 O co chodzi? Czym zawiniłam? 108 00:07:47,640 --> 00:07:49,440 To nie ty zawiniłaś. 109 00:07:51,360 --> 00:07:54,400 Może porozmawiajcie w pokoju. 110 00:08:05,240 --> 00:08:10,720 Aby zrozumieć ten okropny wpływ praw rasowych 111 00:08:10,800 --> 00:08:14,480 na ludzi żyjących w 1938 roku, 112 00:08:14,560 --> 00:08:17,800 należy wiedzieć, że oni czuli się zdradzeni. 113 00:08:17,880 --> 00:08:19,520 Oni byli Włochami, 114 00:08:19,600 --> 00:08:23,760 którzy uczestniczyli w kulturze tamtych czasów. 115 00:08:23,840 --> 00:08:29,000 Ci chłopcy czuli się prawdziwymi faszystami. 116 00:08:29,080 --> 00:08:32,919 Kultura żydowska była na drugim planie. 117 00:08:33,000 --> 00:08:35,559 Wprowadzenie praw rasowych 118 00:08:35,640 --> 00:08:39,559 zamanifestowało ich żydowskość. 119 00:08:39,640 --> 00:08:43,280 Poczuli się Żydami, bo zostali do tego zmuszeni. 120 00:08:45,320 --> 00:08:48,120 Centralne Archiwum Stanowe w Rzymie 121 00:08:48,200 --> 00:08:54,200 pełne jest notatek i tekstów Mussoliniego 122 00:08:54,280 --> 00:08:59,160 dotyczących antyżydowskich zapisów prawnych. 123 00:08:59,920 --> 00:09:05,040 Osoba, która się przykłada, edukuje 124 00:09:05,120 --> 00:09:10,000 oraz prawa, które zostały wprowadzone, zakładając, że osoba ta jest dyktatorem, 125 00:09:10,080 --> 00:09:15,680 są owocem jego pracy i, jeśli możemy użyć takiego słowa, 126 00:09:15,760 --> 00:09:20,400 stają się „poważne” i głęboko przemyślane z jego punktu widzenia. 127 00:09:23,520 --> 00:09:25,760 Od października 1938 roku 128 00:09:25,840 --> 00:09:29,240 Tullio Foà, Lia Levi, Guido Cava i Liliana Segre 129 00:09:29,320 --> 00:09:31,360 nie są już tymi samymi dziećmi. 130 00:09:33,640 --> 00:09:36,000 - Wydalili cię. - Wydalili? 131 00:09:36,080 --> 00:09:37,200 Nie wrócisz do szkoły. 132 00:09:37,280 --> 00:09:39,680 - Co ja zrobiłam? - Nic. 133 00:09:40,720 --> 00:09:42,040 To… 134 00:09:42,120 --> 00:09:45,200 Rząd ustanowił nowe prawa, 135 00:09:45,280 --> 00:09:49,600 które zabraniają Żydom chodzić do szkoły z innymi dziećmi. 136 00:09:50,920 --> 00:09:52,640 Dlaczego mnie to dotyczy? 137 00:09:53,320 --> 00:09:54,920 Bo jesteśmy Żydami. 138 00:09:55,800 --> 00:09:57,960 Co z tego? 139 00:09:58,040 --> 00:10:01,680 Jestem Włoszką. Włoskie dzieci też wydalili? 140 00:10:02,560 --> 00:10:06,760 Oprócz włoskich katolików, których nazywają Aryjczykami. 141 00:10:08,640 --> 00:10:12,520 Wydalenie ze szkoły podstawowej, 142 00:10:12,600 --> 00:10:15,800 gdzie uczęszczałam do pierwszej i drugiej klasy, 143 00:10:15,880 --> 00:10:18,760 było bardzo przykrą wiadomością. 144 00:10:18,840 --> 00:10:22,440 Z trudem to zniosłam. 145 00:10:22,520 --> 00:10:25,720 Nawet dziecko wie, 146 00:10:25,800 --> 00:10:30,640 że wydalenie ze szkoły to kara za jakiś zły uczynek. 147 00:10:30,720 --> 00:10:33,480 Zaczęłam pytać: 148 00:10:33,560 --> 00:10:38,480 „Dlaczego?”. 149 00:10:39,880 --> 00:10:42,640 Nie potrafiłam odpowiedzieć na to pytanie. 150 00:10:42,720 --> 00:10:44,880 Nadal nie potrafię. 151 00:10:48,240 --> 00:10:49,640 To bez sensu. 152 00:10:51,720 --> 00:10:53,600 To znaczy, że jesteśmy mniej warci? 153 00:10:54,480 --> 00:10:56,240 Dla nich. 154 00:10:56,320 --> 00:10:59,320 Ale to nieprawda. 155 00:11:02,160 --> 00:11:06,840 Dla mnie jesteś tyle samo warta, a nawet więcej warta niż inne dzieci. 156 00:11:10,240 --> 00:11:11,800 Co teraz będzie? 157 00:11:12,800 --> 00:11:17,480 Poszukam szkoły dla żydowskich dzieci. 158 00:11:19,720 --> 00:11:22,120 Ale już nie zobaczysz maestry Cesariny. 159 00:11:27,440 --> 00:11:29,240 Jak jej o tym powiemy? 160 00:11:30,920 --> 00:11:32,800 Ona bardzo mnie lubi. 161 00:11:37,600 --> 00:11:39,560 ŻYDOWSCY NAUCZYCIELE I UCZNIOWIE 162 00:11:39,640 --> 00:11:42,000 WYDALENI ZE SZKOŁY OD 16 PAŹDZIERNIKA 163 00:11:42,080 --> 00:11:47,040 OJCIEC I MATKA NIE NALEŻĄ DO RASY ŻYDOWSKIEJ 164 00:11:47,120 --> 00:11:52,680 Zaskoczyło nas wprowadzenie praw rasowych. 165 00:11:53,320 --> 00:11:57,600 Po gorącej dyskusji w domu mama wzięła mnie na stronę 166 00:11:57,680 --> 00:12:00,680 i powiedziała: „Muszę z tobą porozmawiać”. 167 00:12:00,760 --> 00:12:06,560 Poinformowała mnie, że nie mogę wrócić do szkoły. 168 00:12:06,640 --> 00:12:10,600 Zaczęłam się denerwować, aczkolwiek nieświadomie. 169 00:12:12,320 --> 00:12:14,720 „Od jutra nie będziecie chodzić do szkoły”. 170 00:12:14,800 --> 00:12:17,200 Miałem osiem lat, mój brat 11. 171 00:12:17,280 --> 00:12:18,880 Zapytałem: „Dlaczego, tato? 172 00:12:18,960 --> 00:12:23,760 Dużo się uczymy, mamy dobre oceny. Dlaczego nie możemy wrócić do szkoły?”. 173 00:12:23,840 --> 00:12:27,320 „Bo tak. Nie wrócicie i już”. 174 00:12:30,240 --> 00:12:34,440 Dzieci nie tylko muszą odnaleźć się w tej nowej, szokującej rzeczywistości. 175 00:12:35,240 --> 00:12:39,440 Widzą też, jak ich rodziny pogrążają się w chaosie i desperacji. 176 00:12:41,280 --> 00:12:43,320 Śliczna, prawda, Guido? 177 00:12:47,440 --> 00:12:48,920 Augusto, co się dzieje? 178 00:12:51,120 --> 00:12:51,960 Augusto? 179 00:12:52,040 --> 00:12:55,040 - Nie wiem, jak to powiedzieć. - Chodź, Guido. 180 00:12:55,120 --> 00:12:56,720 Zostań przy małej. 181 00:12:57,840 --> 00:13:00,040 Zaopiekuj się młodszą siostrą. 182 00:13:03,400 --> 00:13:04,920 Co się stało? 183 00:13:07,320 --> 00:13:08,680 Straciłem pracę. 184 00:13:08,760 --> 00:13:11,080 Zwolnili mnie dziś rano. Takie prawo. 185 00:13:11,160 --> 00:13:13,440 Kolej nie może zwalniać ludzi. 186 00:13:13,520 --> 00:13:16,560 Mnie mogą, a nawet muszą. 187 00:13:16,640 --> 00:13:18,720 Guido nie może chodzić do szkoły. 188 00:13:20,440 --> 00:13:22,640 Szef wezwał mojego ojca i powiedział: 189 00:13:22,720 --> 00:13:27,720 „Cava, cieszę się, że zostałeś ojcem. 190 00:13:29,320 --> 00:13:33,040 Ale muszę wręczyć ci… 191 00:13:33,120 --> 00:13:37,120 Dobre wieści są takie, że urodziła ci się trzecia córka, 192 00:13:37,200 --> 00:13:40,200 ale muszę cię o czymś poinformować”. 193 00:13:40,280 --> 00:13:43,280 Otworzył szufladę i wręczył ojcu wypowiedzenie. 194 00:13:43,360 --> 00:13:46,760 Ojciec wiedział o prawach rasowych i spodziewał się zwolnienia. 195 00:13:48,240 --> 00:13:49,640 Więc go zwolnili. 196 00:13:49,720 --> 00:13:53,360 - Dlaczego my? - Bo jesteśmy Żydami. 197 00:13:55,440 --> 00:13:57,240 Jesteśmy tylko Żydami. 198 00:14:12,640 --> 00:14:15,920 - Tato, co się dzieje? - Nie wiem, Guido. 199 00:14:17,840 --> 00:14:18,880 Nie wiem. 200 00:14:19,920 --> 00:14:21,840 Zwłaszcza najmłodsze dzieci 201 00:14:21,920 --> 00:14:26,080 nabierają świadomość społeczną od rodziców. 202 00:14:26,160 --> 00:14:28,600 Rodzice dają im poczucie bezpieczeństwa. 203 00:14:28,680 --> 00:14:33,880 Dzieci nie wiedziały, co się działo, 204 00:14:33,960 --> 00:14:36,640 ale gdy widziały zrozpaczonych rodziców, 205 00:14:36,720 --> 00:14:40,160 którzy nie potrafili ich uspokoić, 206 00:14:40,240 --> 00:14:43,400 zaczynały odczuwać niepewność 207 00:14:43,480 --> 00:14:47,000 i wiedziały, że kończy się ich dziecięcy świat. 208 00:14:56,840 --> 00:15:00,240 Znamy treść praw rasowych, 209 00:15:00,320 --> 00:15:04,520 które zniszczyły Żydom życie i pozbawiły ich statusu obywatela. 210 00:15:04,600 --> 00:15:06,800 Nie byli nawet obywatelami drugiej kategorii. 211 00:15:06,880 --> 00:15:12,080 Nawet najmniejsze, drobne zmartwienia 212 00:15:12,160 --> 00:15:14,240 wpływały na codzienne życie. 213 00:15:14,880 --> 00:15:16,520 Z trudem się przemieszczam! 214 00:15:16,600 --> 00:15:19,280 Kiedyś mówili o tym, ale nigdy tego nie wprowadzili. 215 00:15:19,360 --> 00:15:22,920 Wszystko było w porządku, bo szwagier był bohaterem wojennym. 216 00:15:23,000 --> 00:15:25,160 To nas chroniło. 217 00:15:25,240 --> 00:15:29,080 Ale teraz to za mało. Nie możemy dłużej cię zatrudniać. 218 00:15:31,920 --> 00:15:33,320 Dlaczego? 219 00:15:34,280 --> 00:15:35,440 Bo jesteś Aryjką. 220 00:15:36,560 --> 00:15:37,560 Aryjką? 221 00:15:38,240 --> 00:15:41,720 Ja jestem Aryjką? Pochodzę z Tivoli. Co to znaczy? 222 00:15:41,800 --> 00:15:43,320 Dla rządzących jesteś Aryjką. 223 00:15:43,400 --> 00:15:46,400 Żydzi nie mogą już zatrudniać Aryjczyków. 224 00:15:47,440 --> 00:15:51,320 Przez lata traktowaliśmy służącą jak członka rodziny. 225 00:15:51,400 --> 00:15:55,880 Nagle musieliśmy pozbyć się tego „filaru”, 226 00:15:55,960 --> 00:15:58,200 naszego domownika. 227 00:15:58,280 --> 00:16:03,280 To było coś niepojętego, 228 00:16:03,360 --> 00:16:04,720 niemożliwego. 229 00:16:04,800 --> 00:16:07,000 Co zrobi Lia beze mnie? 230 00:16:08,520 --> 00:16:12,120 Istnieje pewne rozwiązanie, jeśli się zgodzisz. 231 00:16:12,200 --> 00:16:15,760 - Pani Colatei. - Sąsiadka? 232 00:16:15,840 --> 00:16:18,600 Rozmawiałam z nią. Będzie udawała, że cię zatrudnia. 233 00:16:19,440 --> 00:16:22,360 - Jak to udawała? - Nadal będziesz u nas pracować. 234 00:16:22,440 --> 00:16:24,520 Ale będziesz nocowała u pani Colatei. 235 00:16:24,600 --> 00:16:28,280 - Będę dla nich pracować? - Nie. Wykonasz prace domowe. 236 00:16:28,360 --> 00:16:31,320 Pomożesz im, tak z uprzejmości. 237 00:16:31,400 --> 00:16:33,200 Zostaniesz z nami, tak? 238 00:16:33,280 --> 00:16:35,640 Trochę to dziwne. 239 00:16:35,720 --> 00:16:39,880 Ale skoro pani tak mówi, to się zgadzam. 240 00:16:39,960 --> 00:16:41,040 Super! 241 00:16:45,520 --> 00:16:47,080 Zgodnie z umową płaciliśmy jej, 242 00:16:47,160 --> 00:16:51,640 ale mieszkała u innej rodziny i czasem pomagała im w domu. 243 00:16:51,720 --> 00:16:54,880 Ale jak to w życiu bywa, zaangażowała się 244 00:16:54,960 --> 00:16:57,360 i zaczęła się identyfikować z tamtą rodziną. 245 00:16:57,440 --> 00:17:01,520 Straciliśmy ją i czuliśmy ogromną zazdrość. 246 00:17:01,600 --> 00:17:05,200 Mieszkały tam inne dziewczynki, a ona się nimi zaopiekowała. 247 00:17:13,760 --> 00:17:15,040 Dzień dobry. 248 00:17:15,119 --> 00:17:16,680 Dzień dobry. 249 00:17:29,840 --> 00:17:32,800 Zdarzały się sytuacje, które rozdzierały nam serce. 250 00:17:32,880 --> 00:17:34,680 W życiu codziennym, nic wielkiego. 251 00:17:34,760 --> 00:17:38,560 Jednak małe dramaty wpływają na nasze życie. 252 00:17:42,120 --> 00:17:44,560 Dzieci nie rozumieją, 253 00:17:44,640 --> 00:17:49,080 dlaczego nagle wszyscy odwracają się od nich i od ich rodziców. 254 00:17:53,040 --> 00:17:55,720 W życiu wszystkich osieroconych przez matkę dzieci 255 00:17:55,800 --> 00:18:00,800 nauczycielka odgrywała szczególną rolę. 256 00:18:00,880 --> 00:18:06,840 Miała wpływ na to, co czułam w swoim małym sercu. 257 00:18:06,920 --> 00:18:09,240 Była kobietą, 258 00:18:11,480 --> 00:18:17,960 którą darzyłam sympatią i w której pokładałam nadzieję. 259 00:18:19,040 --> 00:18:21,840 Liliana ma do pani ogromne zaufanie. 260 00:18:21,920 --> 00:18:24,920 Ale jest niespokojna. 261 00:18:25,000 --> 00:18:29,080 Bardziej martwi się o panią niż o siebie. 262 00:18:29,160 --> 00:18:30,240 O mnie? 263 00:18:30,320 --> 00:18:33,840 Nie wiedziałem, jak to powiedzieć. Nie chciałem pani zdenerwować. 264 00:18:33,920 --> 00:18:35,560 Oczywiście. 265 00:18:35,640 --> 00:18:37,720 To bardzo wrażliwa dziewczyna. 266 00:18:40,120 --> 00:18:42,600 Ale zobaczy pan, że w końcu zrozumie. 267 00:18:42,680 --> 00:18:44,040 Mam taką nadzieję. 268 00:18:44,600 --> 00:18:47,240 Jest pani jej nauczycielką i… 269 00:18:47,320 --> 00:18:49,480 Skoro mamy taką sytuację, 270 00:18:49,560 --> 00:18:53,160 mogłaby pani jej to ułatwić. 271 00:18:53,240 --> 00:18:56,840 Ja? Proszę wybaczyć, ale jak? Co ja mam z tym wspólnego? 272 00:18:56,920 --> 00:19:00,320 To nie ode mnie zależy, czy Liliana może wrócić do szkoły. 273 00:19:00,400 --> 00:19:03,960 - Nie ja ustanowiłam te prawa. - Oczywiście, wiem. 274 00:19:04,040 --> 00:19:07,640 Ale może wytłumaczy jej to pani, wesprze ją pani w początkowym okresie. 275 00:19:07,720 --> 00:19:10,480 Doktorze, proszę mnie zrozumieć. 276 00:19:11,440 --> 00:19:14,560 Angażowanie się w te sprawy stało się bardzo niebezpieczne. 277 00:19:14,640 --> 00:19:16,800 Jestem urzędniczką państwową. 278 00:19:17,920 --> 00:19:19,880 Muszę też myśleć o sobie 279 00:19:19,960 --> 00:19:22,400 i o innych dziewczynach. 280 00:19:27,240 --> 00:19:28,960 Tu nie chodzi tylko o Żydów. 281 00:19:35,280 --> 00:19:38,120 Proszę wybaczyć, ale muszę już iść. 282 00:19:54,920 --> 00:19:56,720 - Do widzenia. - Do widzenia. 283 00:20:02,720 --> 00:20:05,960 Pamiętam, że byłam bardzo zawiedziona. 284 00:20:06,040 --> 00:20:10,880 Spodziewałam się pocałunków, uścisków i smutku z jej strony, 285 00:20:10,960 --> 00:20:15,440 że już nie zobaczy mnie w szkole, a ona tylko powiedziała: 286 00:20:15,520 --> 00:20:18,920 „To nie ja ustanowiłam prawa rasowe. Co mam z tym wspólnego?”. 287 00:20:20,160 --> 00:20:22,240 Nie kazała mnie nawet pozdrowić. 288 00:20:23,920 --> 00:20:28,320 To był bardzo smutny moment. 289 00:20:36,720 --> 00:20:41,760 Było tam około 25 dziewczyn. 290 00:20:41,840 --> 00:20:48,360 Tylko dwie dalej się ze mną przyjaźniły. 291 00:20:48,440 --> 00:20:52,480 Zapraszały mnie na przyjęcia 292 00:20:52,560 --> 00:20:56,160 i przychodziły pobawić się ze mną. 293 00:20:56,240 --> 00:21:01,960 Pozostałe nie zauważyły, że przestałam chodzić do szkoły. 294 00:21:06,520 --> 00:21:08,720 Szkoła to tylko pierwszy etap. 295 00:21:08,800 --> 00:21:12,400 Reżim chce wyeliminować Żydów z wszystkich sfer życia publicznego 296 00:21:12,480 --> 00:21:14,520 i z wszystkich instytucji, 297 00:21:14,600 --> 00:21:17,080 nawet jeśli stawka jest bardzo wysoka. 298 00:21:17,160 --> 00:21:19,560 Zwolniono z pracy profesorów, specjalistów 299 00:21:19,640 --> 00:21:23,760 i czołowych intelektualistów. 300 00:21:25,040 --> 00:21:28,040 Wśród nich są naukowcy: Emilio Segré, Bruno Pontecorvo, 301 00:21:28,120 --> 00:21:29,680 i dwaj nobliści: 302 00:21:29,760 --> 00:21:32,600 fizyk Enrico Fermi, mąż Żydówki, 303 00:21:32,680 --> 00:21:35,320 i ekonomista Franco Modigliani. 304 00:21:41,560 --> 00:21:45,040 Włoskie społeczeństwo nie protestowało publicznie. 305 00:21:45,120 --> 00:21:46,960 Król też nie protestował. 306 00:21:47,040 --> 00:21:51,920 Inni ważni przedstawiciele władzy też nie protestowali, 307 00:21:52,000 --> 00:21:56,760 jak również opozycja, czyli Stolica Apostolska. 308 00:21:56,840 --> 00:22:02,160 Prawom roku 1938 towarzyszył konsensus, 309 00:22:02,240 --> 00:22:08,600 czyli błogosławione formułki milczącej zgody. 310 00:22:12,120 --> 00:22:16,920 Rząd, który wprowadził nowe prawa 5 września 1938 roku, 311 00:22:17,000 --> 00:22:20,320 zmienił też ówczesne prawo. 312 00:22:20,400 --> 00:22:25,200 Stwierdzono, że jeśli w szkole podstawowej dla klas 1-5 313 00:22:25,280 --> 00:22:29,520 uda się zorganizować grupę składającą się z dziesięciorga uczniów, 314 00:22:29,600 --> 00:22:33,000 to dzieci będą mogły pójść do szkoły państwowej. 315 00:22:39,120 --> 00:22:40,520 Przepraszam, ale ja nie… 316 00:22:44,720 --> 00:22:47,440 Totò, bądź tak miły i przyjdź tu. 317 00:22:52,200 --> 00:22:55,000 Przyniesiesz mi kawę? Ale nie tu. 318 00:22:55,080 --> 00:22:57,040 - Na plac. Tak będzie lepiej. - Dobrze. 319 00:23:12,640 --> 00:23:15,160 Pani Foà, mamy problem. 320 00:23:24,240 --> 00:23:27,800 Prawo pozwala stworzyć klasę specjalną dla Judejczyków, 321 00:23:27,880 --> 00:23:30,720 jeśli uda się zebrać co najmniej dziesięcioro sześciolatków. 322 00:23:32,240 --> 00:23:35,880 W Scuola Vanvitelli mamy tylko dziewięcioro. 323 00:23:37,240 --> 00:23:40,200 Wiem, moje dzieci się tu uczą. 324 00:23:40,280 --> 00:23:43,840 - Remo i Mario. - Tak, kojarzę. 325 00:23:43,920 --> 00:23:46,760 Chodzi mi o trzeciego syna. Dlatego panią wezwałem. 326 00:23:46,840 --> 00:23:48,080 Ja ma na imię? 327 00:23:49,560 --> 00:23:51,480 - Tullio. - Tullio. 328 00:23:53,000 --> 00:23:55,760 - Ile ma lat? - Pięć. 329 00:23:55,840 --> 00:23:58,360 Jest pani pewna, że pięć? 330 00:24:06,720 --> 00:24:07,680 Nie. 331 00:24:08,480 --> 00:24:10,600 On ma sześć lat. 332 00:24:10,680 --> 00:24:12,680 Świetnie. 333 00:24:12,760 --> 00:24:15,120 Dołączymy go do tamtej dziewiątki i utworzymy klasę. 334 00:24:15,200 --> 00:24:18,960 Gdyby miał pięć lat, byłoby to niemożliwe. 335 00:24:19,040 --> 00:24:20,560 Ale skoro tak… 336 00:24:21,960 --> 00:24:24,640 Dziękuję panu. 337 00:24:27,320 --> 00:24:30,200 - Słyszałeś? - Pójdę do szkoły o rok wcześniej? 338 00:24:30,280 --> 00:24:33,320 - I mam za to podziękować? - Tullio. 339 00:24:33,400 --> 00:24:36,040 - Dziękuję. - Nie ma za co. 340 00:24:39,640 --> 00:24:41,200 - Do widzenia. - Do widzenia. 341 00:24:42,480 --> 00:24:43,960 Do widzenia, młodzieńcze. 342 00:24:44,040 --> 00:24:46,160 - Do widzenia. - Do widzenia. 343 00:24:48,160 --> 00:24:49,040 Dziękuję. 344 00:24:50,320 --> 00:24:52,520 Byłem bardzo zadowolony. 345 00:24:52,600 --> 00:24:55,320 Chodziłem do szkoły ze starszym bratem i kolegami, 346 00:24:55,400 --> 00:24:58,880 których spotykałem w synagodze. 347 00:24:58,960 --> 00:25:02,000 Miałem swój strój, czarny mundurek, 348 00:25:02,080 --> 00:25:05,160 wykrochmalony biały kołnierzyk i czerwoną kokardę. 349 00:25:05,240 --> 00:25:08,440 Jednak po kilku dniach zacząłem zauważać coś dziwnego. 350 00:25:08,520 --> 00:25:09,560 Raz. 351 00:25:10,240 --> 00:25:11,240 Dwa. 352 00:25:12,240 --> 00:25:15,840 Scuola Vanvitelli miała dużą bramę wejściową 353 00:25:15,920 --> 00:25:18,520 i boczną furtkę. 354 00:25:19,240 --> 00:25:23,240 Wszystkie dzieci wchodziły na teren szkoły przez główną bramę. 355 00:25:23,320 --> 00:25:29,000 Tylko nasza dziesiątka wchodziła boczną furtką 356 00:25:29,080 --> 00:25:31,280 piętnaście minut przed pozostałymi dziećmi. 357 00:25:31,360 --> 00:25:35,720 Wychodziliśmy ze szkoły też przez furtkę kwadrans po wszystkich dzieciach. 358 00:25:37,240 --> 00:25:41,320 Wtedy stało się jasne, że nie traktowano nas normalnie. 359 00:25:47,280 --> 00:25:48,960 Co oni robią? 360 00:25:49,040 --> 00:25:52,640 To Żydzi. Nie mogą ćwiczyć z normalnymi dziećmi. 361 00:25:57,280 --> 00:26:00,520 Nie mogliśmy kontaktować się z innymi dziećmi. 362 00:26:00,600 --> 00:26:03,920 Mówili wprost: „To Żydzi!”. 363 00:26:04,000 --> 00:26:06,520 Ale nawet nie wiedzieli, co to znaczy. 364 00:26:12,440 --> 00:26:16,560 Nawet najmniejsze, drobne zmartwienia 365 00:26:16,640 --> 00:26:19,160 wpływały na codzienne życie. 366 00:26:19,240 --> 00:26:22,880 Na przykład Żydzi nie mogli mieć radia. 367 00:26:22,960 --> 00:26:26,240 Wtedy powiedziałam: 368 00:26:26,320 --> 00:26:28,320 „To nie jest radio nadawcze”. 369 00:26:28,400 --> 00:26:30,840 Gdyby takie było, 370 00:26:30,920 --> 00:26:35,880 moglibyśmy kontaktować się z wrogiem, a przecież mogliśmy tylko słuchać audycji. 371 00:26:35,960 --> 00:26:40,520 To mnie poruszyło, bo to tak, jakby zabronić dzieciom oglądać telewizję. 372 00:26:45,040 --> 00:26:47,640 Sytuacja szybko się pogarsza. 373 00:26:47,720 --> 00:26:51,200 Coraz częściej okólniki opisują prawa rasowe. 374 00:26:56,040 --> 00:26:59,640 Narasta fala dyskryminacji i wszelkiego rodzaju zakazów. 375 00:27:05,920 --> 00:27:10,160 I nie mówi się o tym, że większość ograniczeń jest absurdalna. 376 00:27:10,240 --> 00:27:11,160 SKLEP ARYJSKI 377 00:27:11,240 --> 00:27:12,840 To, co jest zakazane, nie istnieje. 378 00:27:12,920 --> 00:27:17,560 Chodzi o to, żeby Żydzi nie mogli normalnie żyć. 379 00:27:17,640 --> 00:27:24,160 Dzięki reżimowi osiągnięto dwa cele jednocześnie. 380 00:27:24,240 --> 00:27:28,080 Po pierwsze, zaczęto prześladować Żydów. 381 00:27:28,160 --> 00:27:31,800 Po drugie, zmuszono ich do emigracji. 382 00:27:34,280 --> 00:27:36,240 Ojciec był wicedyrektorem banku. 383 00:27:36,320 --> 00:27:40,160 Powiedziano mu z dnia na dzień, że nie będzie już tam pracował, 384 00:27:40,240 --> 00:27:41,840 bo właśnie został zwolniony. 385 00:27:41,920 --> 00:27:45,800 Powodem zwolnienia było jego żydowskie pochodzenie. 386 00:27:48,880 --> 00:27:52,880 Wyemigrował do Afryki, a dokładnie do Asmary, 387 00:27:52,960 --> 00:27:56,200 gdzie podobno Włosi mogli znaleźć pracę. 388 00:27:56,280 --> 00:28:00,480 Prawa rasowe nie były tam tak surowe, 389 00:28:00,560 --> 00:28:02,240 jak we Włoszech. 390 00:28:14,000 --> 00:28:16,360 ŻYDZI 391 00:28:23,400 --> 00:28:26,200 - Kiedy to się stało? - Dziś w nocy. 392 00:28:26,280 --> 00:28:28,120 Tchórze. 393 00:28:28,680 --> 00:28:30,640 Przynajmniej nie było cię w środku. 394 00:28:30,720 --> 00:28:33,360 Jasne. Teraz to nawet musimy być za to wdzięczni. 395 00:28:34,320 --> 00:28:35,560 Franco, posłuchaj. 396 00:28:36,120 --> 00:28:38,200 Czy twoja oferta wciąż jest aktualna? 397 00:28:38,280 --> 00:28:40,920 Jesteś pewien? Robi się niebezpiecznie. 398 00:28:41,000 --> 00:28:45,760 - Nie wiemy, jak to się skończy. - Zwolnili mnie z pracy. I wiesz co? 399 00:28:45,840 --> 00:28:48,920 Znajdę inną robotę. Mam w nosie, że jest niebezpieczna. 400 00:28:49,840 --> 00:28:51,320 Zgadzasz się? 401 00:28:51,400 --> 00:28:53,400 Pewnie, Augusto. Świetnie. 402 00:29:00,040 --> 00:29:01,720 Bierzmy się do roboty. 403 00:29:07,840 --> 00:29:10,240 Nie wiem, dlaczego to zrobiłem. 404 00:29:10,320 --> 00:29:16,840 Podniosłem kawałek rozbitego okna. 405 00:29:17,520 --> 00:29:21,880 Nie wiem dlaczego. Poczułem, że muszę to zrobić. 406 00:29:21,960 --> 00:29:23,520 Schowałem kawałek do kieszeni. 407 00:29:24,520 --> 00:29:28,600 Miałem go nawet po wojnie, ale później niestety zgubiłem. 408 00:29:29,640 --> 00:29:33,000 Wiecie, ostrzały, bombardowania… 409 00:29:33,080 --> 00:29:36,320 Przechowałem ten fragment okna. Pamiętam, że miałem go po wojnie. 410 00:29:36,400 --> 00:29:38,560 Narodzie włoski! 411 00:29:39,320 --> 00:29:41,120 Do broni! 412 00:29:44,040 --> 00:29:45,640 Pokażcie… 413 00:29:45,720 --> 00:29:46,960 RZYM, 10 CZERWCA 1940 R. 414 00:29:47,040 --> 00:29:48,640 …swoją nieustępliwość! 415 00:29:50,320 --> 00:29:52,320 Swoją odwagę! 416 00:29:53,840 --> 00:29:55,840 Swoją wartość! 417 00:29:58,600 --> 00:30:00,960 W domu mama wyglądała na zmartwioną. 418 00:30:01,040 --> 00:30:04,800 Dziadkowie, wujkowie, starsi bracia też byli smutni. 419 00:30:16,720 --> 00:30:21,120 Gdy wracałem do domu, było tam coraz mniej obrazów, 420 00:30:21,200 --> 00:30:23,320 stołów, dywanów. 421 00:30:23,400 --> 00:30:26,400 Aby wyżywić czworo dzieci, 422 00:30:26,480 --> 00:30:28,920 mama sprzedawała wszystko, co mogła. 423 00:30:32,840 --> 00:30:35,240 Właściwie to staliśmy się biedni. 424 00:30:35,320 --> 00:30:37,440 Ale bieda to żaden wstyd. 425 00:30:37,520 --> 00:30:40,960 To pewien stan. 426 00:30:43,440 --> 00:30:47,240 Mama uzgodniła z nami, 427 00:30:47,320 --> 00:30:49,240 że wynajmie pokój. 428 00:30:49,320 --> 00:30:54,640 Najemcą był wysoki mężczyzna, którego bardzo dobrze pamiętam. 429 00:30:54,720 --> 00:30:56,240 Wprowadził się. 430 00:30:56,840 --> 00:31:01,760 Okazało się, że słuchał Radia Londyn. 431 00:31:01,840 --> 00:31:05,360 To było bardzo poważne radio, 432 00:31:05,440 --> 00:31:10,600 w którym włoski spiker wysyłał do Włoch dziwne wiadomości. 433 00:31:10,680 --> 00:31:13,320 Felice nie jest trafny. 434 00:31:13,400 --> 00:31:15,800 Dla zwykłych ludzi one nic nie znaczyły. 435 00:31:15,880 --> 00:31:18,680 Krowa nie daje mleka. 436 00:31:18,760 --> 00:31:22,720 Ale dla partyzantów, którzy organizowali się przeciwko Niemcom, 437 00:31:22,800 --> 00:31:24,040 znaczyły bardzo wiele. 438 00:31:24,120 --> 00:31:29,320 Na przykład to, że samoloty zrzucą lekarstwa, 439 00:31:29,400 --> 00:31:30,520 broń, pieniądze. 440 00:31:30,600 --> 00:31:34,440 Gdy mama zdała sobie sprawę, że ten człowiek słuchał Radia Londyn, 441 00:31:34,520 --> 00:31:36,520 powiedziała mu: „Nie może pan tu zostać. 442 00:31:36,600 --> 00:31:40,800 Mam czworo dzieci i jesteśmy w środku cyklonu. 443 00:31:40,880 --> 00:31:42,680 Proszę się wyprowadzić”. 444 00:31:42,760 --> 00:31:47,040 Mężczyzna się wyprowadził. Nazywał się Piero Calamandrei. 445 00:31:48,040 --> 00:31:52,360 Był jedną z osób, która stworzyła konstytucję. 446 00:31:54,640 --> 00:31:56,640 Kto usunął plombę? 447 00:31:59,400 --> 00:32:02,720 Może ten ktoś słucha Radia Londyn. 448 00:32:06,720 --> 00:32:08,960 Tylko tego jeszcze brakowało. 449 00:32:09,040 --> 00:32:10,480 Rozumiesz? 450 00:32:11,120 --> 00:32:14,840 Pewnie służąca uszkodziła plombę podczas sprzątania. 451 00:32:14,920 --> 00:32:17,200 Myślę, że łatwo można to naprawić. 452 00:32:18,240 --> 00:32:20,240 Myślę, że można to naprawić! 453 00:32:21,720 --> 00:32:23,640 Przeszukajcie pozostałe pokoje. 454 00:33:02,840 --> 00:33:06,320 Towarzyszu, sprawdź nasze dokumenty. 455 00:33:06,400 --> 00:33:09,000 - Jesteśmy porządnymi ludźmi. - Dokumenty? 456 00:33:09,720 --> 00:33:11,320 Wiem, kim jesteście. 457 00:33:14,040 --> 00:33:16,720 Proszę je sprawdzić. 458 00:33:42,240 --> 00:33:43,640 W porządku. 459 00:33:45,120 --> 00:33:46,960 Wychodzimy! 460 00:33:47,040 --> 00:33:49,760 Ruszać się! 461 00:33:49,840 --> 00:33:53,160 - Po prostu wychodzimy? - Tak. 462 00:33:53,240 --> 00:33:55,360 Konfiskujemy i żegnamy się. 463 00:34:02,240 --> 00:34:03,840 Nie będzie was kusiło. 464 00:34:05,520 --> 00:34:07,200 Prawda? 465 00:34:07,280 --> 00:34:09,520 Podziękujcie mi. 466 00:34:12,800 --> 00:34:13,920 Dziękujemy. 467 00:34:32,840 --> 00:34:34,440 Nic się nie stało. 468 00:34:34,920 --> 00:34:38,320 Już po wszystkim, skarbie. 469 00:34:39,639 --> 00:34:42,159 Stosowano też przemoc 470 00:34:42,239 --> 00:34:45,239 podczas egzekwowania tych praw. 471 00:34:45,320 --> 00:34:48,520 Niedawno odkryła to Komisja Anselmi. 472 00:34:48,600 --> 00:34:50,400 Mówią o tym raporty z konfiskaty. 473 00:34:50,480 --> 00:34:53,480 Żandarmi wchodzili do domów Żydów 474 00:34:53,560 --> 00:34:58,360 i konfiskowali szczotki, nocniki, przedmioty codziennego użytku. 475 00:34:59,440 --> 00:35:04,280 Istniały dwa ważne okresy, jeśli chodzi o prawo własności. 476 00:35:04,360 --> 00:35:09,960 W pierwszym, między rokiem 1938 a 1943, 477 00:35:10,040 --> 00:35:12,560 wycofano opłaty gotówkowe. 478 00:35:12,640 --> 00:35:16,160 Ustalono górny limit mówiący o tym, 479 00:35:16,240 --> 00:35:20,120 ile rzeczy mogli posiadać Żydzi. 480 00:35:20,200 --> 00:35:24,600 Jeśli limit został przekroczony, musieli oddać swoje rzeczy 481 00:35:24,680 --> 00:35:30,560 w drodze wywłaszczenia w zamian za certyfikaty, 482 00:35:30,640 --> 00:35:35,880 które opiewały na dużo niższą kwotę niż wartość rynkowa przekazanych rzeczy. 483 00:35:36,840 --> 00:35:41,440 Kupowanie i sprzedawanie domów Żydów było dla państwa niezwykle opłacalne. 484 00:35:42,520 --> 00:35:46,000 Po 8 września 1943 roku 485 00:35:46,080 --> 00:35:50,160 wprowadzono całkowitą konfiskatę majątku 486 00:35:50,240 --> 00:35:54,200 należącego do Żydów. 487 00:36:00,120 --> 00:36:05,800 Niewielu Żydów było w stanie zrozumieć, że należało uciekać z kraju. 488 00:36:11,120 --> 00:36:14,960 Sama świadomość nie wystarczyła, ci ludzie potrzebowali wiedzy, 489 00:36:15,040 --> 00:36:19,000 wiz, dokumentów emigracyjnych. 490 00:36:19,080 --> 00:36:23,080 Większość krajów zamknęła granice przed uciekającymi Żydami. 491 00:36:23,160 --> 00:36:27,200 Wielu z nich uznało, że nie będzie w stanie uciec. 492 00:36:30,520 --> 00:36:35,160 Nie wiedzieli też, komu mogą zaufać: 493 00:36:35,240 --> 00:36:37,160 sąsiadowi czy obcej osobie? 494 00:36:37,240 --> 00:36:40,040 Czasem sąsiad potrafił zdradzić, 495 00:36:40,120 --> 00:36:43,560 a obca osoba dawała schronienie. 496 00:37:01,920 --> 00:37:03,920 Co się dzieje, mamo? 497 00:37:17,320 --> 00:37:18,160 Pani Foà? 498 00:37:21,440 --> 00:37:25,040 Salvatore Pace, Bezpieczeństwo Publiczne. Spacerujmy dalej. 499 00:37:26,040 --> 00:37:30,840 Udawajmy, że to miła rozmowa. Uśmiechajmy się. 500 00:37:32,080 --> 00:37:34,560 Otrzymaliśmy raport. 501 00:37:34,640 --> 00:37:38,120 Jestem śledczym i muszę weryfikować informacje. 502 00:37:40,240 --> 00:37:44,040 - Jaki raport? - Szukają was. Rozumie pani? 503 00:37:45,520 --> 00:37:48,960 Łatwo panią namierzyć. 504 00:37:49,040 --> 00:37:52,840 W tym cały problem. Pani rodzina jest w niebezpieczeństwie. 505 00:37:52,920 --> 00:37:54,720 Czego pan ode mnie chce? 506 00:37:57,840 --> 00:37:59,840 Czy ma pani kogoś, 507 00:37:59,920 --> 00:38:02,880 przyjaciela innej rasy niż pani, 508 00:38:02,960 --> 00:38:07,800 na którego mogłaby pani przepisać dom, 509 00:38:07,880 --> 00:38:09,720 rachunki za wodę i prąd? 510 00:38:10,520 --> 00:38:13,160 Musiałabym się zastanowić. Dlaczego? 511 00:38:13,240 --> 00:38:14,440 Proszę to zrobić. 512 00:38:15,640 --> 00:38:17,680 Wówczas pani zniknie. 513 00:38:19,000 --> 00:38:21,320 Może przestanie pani dla nas istnieć. 514 00:38:22,240 --> 00:38:24,240 Nie znamy się. 515 00:38:30,440 --> 00:38:32,840 Dziękuję. Chodźmy. 516 00:38:35,160 --> 00:38:37,960 Byliśmy wdzięczni komisarzowi Salvatoremu Pace 517 00:38:38,040 --> 00:38:39,360 za okazaną pomoc. 518 00:38:39,440 --> 00:38:42,720 Ale nie wiedzieliśmy, kim był. On także nas nie znał. 519 00:38:42,800 --> 00:38:46,520 To był niezwykły przejaw altruizmu. 520 00:38:46,600 --> 00:38:50,920 Podobnie zachował się Marcello Magrì, przyjaciel mojej rodziny, 521 00:38:51,000 --> 00:38:54,200 który przepisał na siebie mieszkanie. 522 00:38:54,280 --> 00:39:01,240 Groziły za to surowe kary, które nakładała partia rządząca. 523 00:39:06,840 --> 00:39:11,320 USA przystępują do wojny i pojawiają się pomyślne wiatry. 524 00:39:11,400 --> 00:39:16,360 Dziesiątego lipca 1943 roku alianci lądują na Sycylii. 525 00:39:18,040 --> 00:39:22,800 Wkrótce potem, 25 lipca, obalono i aresztowano Mussoliniego. 526 00:39:24,240 --> 00:39:28,200 Ósmego września generał Badoglio ogłasza zawieszenie broni. 527 00:39:28,280 --> 00:39:30,520 Wielu Włochów sądzi, że wojna się skończyła. 528 00:39:30,600 --> 00:39:32,480 Nie do końca. 529 00:39:37,440 --> 00:39:39,280 Włochy pogrążają się w chaosie. 530 00:39:39,360 --> 00:39:41,800 Król i rząd uciekają z Rzymu do Brindisi, 531 00:39:41,880 --> 00:39:44,920 zostawiając włoską armię bez rozkazów. 532 00:39:45,000 --> 00:39:49,000 Tysiące żołnierzy zostają pojmane przez Niemców 533 00:39:49,080 --> 00:39:50,720 i deportowane do północnej Europy. 534 00:39:53,440 --> 00:39:55,480 Kraj zostaje podzielony na dwie części. 535 00:39:55,560 --> 00:39:57,320 Południe kontrolują alianci, 536 00:39:57,400 --> 00:40:01,680 a centrum oraz północ okupują wojska nazistowskie. 537 00:40:07,040 --> 00:40:11,880 Gdy Livorno zostało zbombardowane, 538 00:40:11,960 --> 00:40:16,520 mieszkańców Pizy ogarnął strach. 539 00:40:42,160 --> 00:40:43,440 Co to? 540 00:40:46,440 --> 00:40:50,760 - Gdzie mieszka żydowski burżuj? - W tym domu. 541 00:40:56,320 --> 00:40:57,320 Wyważyć drzwi. 542 00:41:03,640 --> 00:41:04,640 Ratunku! 543 00:41:05,440 --> 00:41:07,040 Ratunku! Puszczaj! 544 00:41:07,120 --> 00:41:08,120 Ratunku! 545 00:41:09,000 --> 00:41:10,640 Puść mnie! Ratunku! 546 00:41:13,840 --> 00:41:15,720 Wstawaj, podły Żydzie! 547 00:41:15,800 --> 00:41:19,280 Wstawaj! Nie mam czasu! 548 00:41:20,760 --> 00:41:22,240 Gdzie jest złoto? 549 00:41:24,320 --> 00:41:25,880 Gdzie jest złoto? 550 00:41:29,720 --> 00:41:31,200 Gdzie jest złoto? 551 00:41:38,480 --> 00:41:40,280 Guido, odejdź od okna! 552 00:41:49,560 --> 00:41:51,480 Musimy uciekać. 553 00:41:52,720 --> 00:41:53,800 Zrobimy tak… 554 00:41:55,240 --> 00:41:58,040 Zabierzesz Florę i pojedziesz do twojej ciotki. 555 00:41:58,120 --> 00:42:02,440 Guido i ja pojedziemy do mojego brata w Calci. 556 00:42:09,440 --> 00:42:12,640 Mussolini, uwolniony przez nazistów, odzyskuje władzę 557 00:42:12,720 --> 00:42:14,720 i staje na czele Republiki Salò, 558 00:42:14,800 --> 00:42:18,440 która obejmuje Lacjum, Rzym i całe północno-środkowe Włochy. 559 00:42:20,640 --> 00:42:24,080 Podczas gdy siły alianckie poparły króla Wiktora Emanuela III 560 00:42:24,160 --> 00:42:26,840 rządzącego Królestwem Włoch na południu kraju, 561 00:42:26,920 --> 00:42:30,800 Mussolini przyłącza się do ogarniętego furią Hitlera. 562 00:42:32,280 --> 00:42:37,720 Żydzi zostają oficjalnie uznani za wrogów i obcokrajowców. 563 00:42:38,320 --> 00:42:41,080 Żydzi, wszyscy Żydzi, muszą zostać aresztowani 564 00:42:41,160 --> 00:42:45,160 i deportowani do obozów koncentracyjnych w Niemczech i Polsce. 565 00:42:45,240 --> 00:42:47,560 Wolność i pokój są coraz bliżej, 566 00:42:47,640 --> 00:42:51,640 jednak dla włoskich Żydów to początek potwornego koszmaru. 567 00:42:52,920 --> 00:42:59,480 Carta di Verona to dokument, który zatwierdzono w listopadzie 1943 r. 568 00:42:59,560 --> 00:43:04,800 Zawierał szereg wytycznych w dziedzinie polityki społecznej. 569 00:43:04,880 --> 00:43:06,560 Stanowił, 570 00:43:06,640 --> 00:43:10,640 że przedstawiciele rasy żydowskiej są obcokrajowcami 571 00:43:10,720 --> 00:43:14,560 i w czasie wojny należą do wrogiego narodu. 572 00:43:14,640 --> 00:43:20,880 W tamtym momencie włoscy Żydzi zostali pozbawieni obywatelstwa. 573 00:43:25,640 --> 00:43:26,640 Oddychaj. 574 00:43:48,520 --> 00:43:49,880 Zapraszam na zewnątrz. 575 00:44:04,240 --> 00:44:05,640 Dziecko ma zapalenie płuc. 576 00:44:07,080 --> 00:44:08,640 Musi trafić do szpitala. 577 00:44:11,160 --> 00:44:12,400 To niemożliwe. 578 00:44:12,480 --> 00:44:14,760 - Niemożliwe. - Dlaczego? 579 00:44:14,840 --> 00:44:16,240 Bo jesteśmy Żydami. 580 00:44:18,640 --> 00:44:20,440 Dlatego się tu chowamy. 581 00:44:20,520 --> 00:44:26,480 Ojciec powiedział: „Panie doktorze, jesteśmy Żydami. 582 00:44:26,560 --> 00:44:31,400 Nie możemy jechać do szpitala, bo Niemcy by nas zabrali”. 583 00:44:32,560 --> 00:44:33,640 Rozumiem. 584 00:44:48,640 --> 00:44:50,400 On jest faszystą. 585 00:44:51,320 --> 00:44:52,800 A jeśli na nas doniesie? 586 00:45:02,240 --> 00:45:05,040 Odpalił samochód i odjechał. 587 00:45:06,960 --> 00:45:08,240 Odjechał. 588 00:45:08,320 --> 00:45:10,640 Po niecałej godzinie… 589 00:45:13,240 --> 00:45:14,080 Przyjechał. 590 00:45:16,960 --> 00:45:18,760 Wciąż ma wysoką gorączkę. 591 00:45:31,440 --> 00:45:33,400 Proszę. 592 00:45:33,480 --> 00:45:36,120 Jedna tabletka co sześć godzin. 593 00:45:36,200 --> 00:45:38,440 Co sześć godzin. Proszę pamiętać. 594 00:45:39,400 --> 00:45:41,520 Jutro zobaczymy, jak będzie się czuł. 595 00:45:42,240 --> 00:45:45,120 Dziękuję, panie doktorze. 596 00:45:45,200 --> 00:45:48,960 Wtedy nie było penicyliny, dostaliśmy zwykłe lekarstwo. 597 00:45:49,040 --> 00:45:52,560 Przez kolejny tydzień przychodził dwa razy dziennie. 598 00:45:52,640 --> 00:45:53,960 Rano i wieczorem. 599 00:46:13,800 --> 00:46:19,240 Rodziny składają się z braci, sióstr, 600 00:46:19,320 --> 00:46:24,120 a czasem z bliźniaków, 601 00:46:24,200 --> 00:46:29,000 których los jest przesądzony. 602 00:46:29,880 --> 00:46:31,880 Wszystko będzie dobrze, Guido. 603 00:46:31,960 --> 00:46:38,360 Między braćmi Segre, Amedeem i Albertem, był rok różnicy. 604 00:46:38,440 --> 00:46:41,720 Różnili się od siebie. 605 00:46:41,800 --> 00:46:45,040 Jeden był zwycięzcą. 606 00:46:45,120 --> 00:46:46,960 Mój wujek. 607 00:46:47,040 --> 00:46:50,480 Drugi był przegranym. Mój ojciec. 608 00:46:54,480 --> 00:46:59,240 Kiedy trzeba było uciekać, 609 00:46:59,320 --> 00:47:02,560 a był to najtrudniejszy moment dla wszystkich, 610 00:47:02,640 --> 00:47:07,320 mój wujek, będący dziś mężem katoliczki, 611 00:47:07,400 --> 00:47:12,160 uciekł z żoną w góry. 612 00:47:12,240 --> 00:47:17,560 Zostawił mojego ojca i rodziców. 613 00:47:17,640 --> 00:47:21,480 Dziadek chorował na parkinsona, 614 00:47:21,560 --> 00:47:24,520 babcia miała problemy psychiczne 615 00:47:24,600 --> 00:47:27,480 ze względu na szok, który przeżyła. 616 00:47:27,560 --> 00:47:32,840 Mój ojciec, przykładny syn i ojciec, 617 00:47:32,920 --> 00:47:36,160 przeżywał wewnętrzny konflikt. 618 00:47:36,240 --> 00:47:38,920 Chciał mnie chronić. 619 00:47:39,000 --> 00:47:43,080 Ale jak mógł zostawić rodziców? 620 00:47:59,240 --> 00:48:04,360 Naziści natychmiast wdrażają w życie plan deportacji. 621 00:48:04,440 --> 00:48:06,520 Zaczynają przeczesywać miasta. 622 00:48:08,400 --> 00:48:11,240 Deportacje zaczęły się w Neapolu. 623 00:48:11,320 --> 00:48:14,080 Niemcy sprawnie to zorganizowały. 624 00:48:14,160 --> 00:48:16,000 Pułkownik Scholl, 625 00:48:16,080 --> 00:48:20,920 zawiadujący regionem Kampania i stacjonujący w Neapolu, 626 00:48:21,000 --> 00:48:23,520 zorganizował wszystko bardzo skrupulatnie. 627 00:48:23,600 --> 00:48:27,880 Wybrał nawet muzykę, która towarzyszyła Żydom, 628 00:48:27,960 --> 00:48:30,560 żeby uprzyjemnić im marsz. 629 00:48:30,640 --> 00:48:34,920 Była to Lacrimosa z requiem d-moll Mozarta. 630 00:48:43,920 --> 00:48:50,720 Jednak pułkownik Scholl nie docenił neapolitańczyków. 631 00:48:50,800 --> 00:48:55,440 W ciągu czterech dni udało im się odeprzeć Niemców. 632 00:49:06,880 --> 00:49:11,240 Otoczeni przez partyzantów, chłopców i dziewczęta, 633 00:49:11,320 --> 00:49:13,960 Niemcy wycofali się w ciągu czterech dni. 634 00:49:14,040 --> 00:49:17,560 Neapol jest jedynym miastem na świecie, 635 00:49:17,640 --> 00:49:21,400 które zostało wyzwolone bez pomocy wojska. 636 00:49:25,840 --> 00:49:30,520 Dziewiątego października w Trieście i 16 października 1943 roku w Rzymie 637 00:49:30,600 --> 00:49:33,040 aresztowano tysiące Żydów. 638 00:49:33,120 --> 00:49:36,520 Po rewizji zostają załadowani do ciężarówek 639 00:49:36,600 --> 00:49:39,600 i wywiezieni do obozów koncentracyjnych w środkowej Europie. 640 00:49:43,440 --> 00:49:50,000 Wśród 1259 ludzi aresztowanych w stolicy znajduje się 207 dzieci. 641 00:49:50,080 --> 00:49:55,000 Zaledwie 15 mężczyzn i jedna kobieta wrócą z Auschwitz. 642 00:49:55,080 --> 00:49:57,320 Wielu osobom w Rzymie udaje się uratować. 643 00:49:57,400 --> 00:50:01,600 Kryją się w klasztorach, które odważnie otwierają swoje bramy. 644 00:50:04,640 --> 00:50:06,840 To są dokumenty dziewczyny, która się tu uczyła. 645 00:50:06,920 --> 00:50:08,920 Nie wróciła z powodu wojny. 646 00:50:10,000 --> 00:50:14,680 Teraz należą do ciebie. Tu jest napisane Maria Cristina Cataldi. 647 00:50:16,200 --> 00:50:18,640 Od tej pory to twoje nazwisko. 648 00:50:18,720 --> 00:50:21,640 Będziesz reagowała tylko na nie. 649 00:50:21,720 --> 00:50:26,240 Lia już nie istnieje. Na razie zapomnij o niej. 650 00:50:26,320 --> 00:50:30,280 Dali mi nazwisko jedenastolatki, 651 00:50:30,360 --> 00:50:32,880 niejakiej Marii Cristiny Cataldi. 652 00:50:32,960 --> 00:50:37,200 Nic lepszego nie mogło spotkać Żydówki jak zmiana imienia na Maria Cristina… 653 00:50:37,280 --> 00:50:38,480 Nazwisko nie miało znaczenia. 654 00:50:38,560 --> 00:50:41,320 Dla wielu żydowskich dzieci 655 00:50:41,400 --> 00:50:44,400 zmiana imienia była tragedią. 656 00:50:44,480 --> 00:50:46,120 Dla mnie to nie było tragedią. 657 00:50:46,200 --> 00:50:51,720 Stałam się kimś innym, jakbym grała w sztuce. 658 00:50:52,280 --> 00:50:56,240 Przed posiłkiem w refektarzu dziewczęta zawsze kreślą znak krzyża. 659 00:50:56,840 --> 00:51:01,960 Mario Cristino, ty też powinnaś, bo inni się zorientują. 660 00:51:02,720 --> 00:51:04,640 - Potrafisz? - Tak. 661 00:51:09,920 --> 00:51:11,560 Tak, coś takiego. 662 00:51:11,640 --> 00:51:14,120 Pomyliłaś tylko kolejność. 663 00:51:14,200 --> 00:51:18,960 Katolicy żegnają się od ramienia lewego do prawego. 664 00:51:19,040 --> 00:51:21,800 Przeżegnałaś się jak osoba prawosławna. 665 00:51:25,960 --> 00:51:28,640 Świetnie, o to chodzi. 666 00:51:30,200 --> 00:51:31,760 Fiammo! 667 00:51:31,840 --> 00:51:33,440 Pozwól. 668 00:51:35,800 --> 00:51:38,280 - Tak, matko. - To jest Maria Cristina. 669 00:51:38,360 --> 00:51:41,080 Zamieszka w twoim pokoju. 670 00:51:41,160 --> 00:51:43,400 Pomóż jej się rozpakować. 671 00:51:45,640 --> 00:51:47,040 Idź. 672 00:51:47,920 --> 00:51:50,400 Jestem Fiamma. Podoba ci się tu? 673 00:51:50,480 --> 00:51:52,280 Nie wiem, może. 674 00:51:52,360 --> 00:51:54,520 Będzie dobrze, zobaczysz. 675 00:51:54,600 --> 00:51:58,360 Jeśli chcesz, możesz spać ze mną i moją siostrą Fiorettą. 676 00:51:58,440 --> 00:51:59,440 - Cześć. - Cześć. 677 00:52:01,440 --> 00:52:06,960 Nawet w klasztorze groziło nam niebezpieczeństwo. 678 00:52:07,040 --> 00:52:09,360 Niemcy pojawili się tam dwa lub trzy razy. 679 00:52:09,440 --> 00:52:11,280 Jednego razu… 680 00:52:11,360 --> 00:52:14,960 Siostra opowiadała, że byli u nich przed rokiem. 681 00:52:15,040 --> 00:52:16,400 Szukali wtedy Żydów. 682 00:52:16,480 --> 00:52:19,560 Przeszukali dwa piętra. 683 00:52:19,640 --> 00:52:21,000 To był jakiś cud. 684 00:52:21,080 --> 00:52:24,840 Kiedy mieli wejść na trzecie piętro, 685 00:52:24,920 --> 00:52:27,880 na którym ukrywali się Żydzi, nagle opuścili klasztor. 686 00:52:36,880 --> 00:52:41,880 Jeśli jesteś w północnych Włoszech, które są w rękach faszystów, 687 00:52:41,960 --> 00:52:46,840 jedyną nadzieją jest ukrywanie się lub ucieczka do Szwajcarii. 688 00:52:52,840 --> 00:52:56,040 Ojciec znalazł sposób, 689 00:52:56,120 --> 00:53:00,480 który mógł ocalić życie moim dziadkom. 690 00:53:00,560 --> 00:53:04,320 To przepustka stacji Como. 691 00:53:04,400 --> 00:53:07,520 Ze względu na wiek i stan zdrowia dziadków 692 00:53:07,600 --> 00:53:13,440 stacja Como wydała przepustkę dla dwóch starszych osób, 693 00:53:13,520 --> 00:53:18,480 w której było napisane, że nie stanowią zagrożenia dla Rzeszy. 694 00:53:24,040 --> 00:53:29,120 I wtedy spróbowaliśmy uciec do Szwajcarii. 695 00:53:51,920 --> 00:53:53,720 Jesteśmy już w Szwajcarii? 696 00:53:54,800 --> 00:53:55,920 Jeszcze nie. 697 00:53:56,000 --> 00:53:58,880 Ale tu też jest niebezpiecznie. 698 00:53:58,960 --> 00:54:00,200 Pełno tu patroli. 699 00:54:01,800 --> 00:54:04,480 - Czyli? - Czyli wezmę jeszcze tysiąc lirów. 700 00:54:04,560 --> 00:54:07,160 Przecież już zapłaciłem tysiąc lirów. 701 00:54:07,240 --> 00:54:09,760 Więc sam pan znajdzie Szwajcarię. 702 00:54:11,320 --> 00:54:13,240 Chwileczkę. 703 00:54:22,720 --> 00:54:25,400 Złoty. Jest warty więcej niż tysiąc lirów. 704 00:54:41,840 --> 00:54:43,240 Byliśmy… 705 00:54:45,040 --> 00:54:48,720 Dwoje drobnych burżujów brnęło przez góry. 706 00:54:48,800 --> 00:54:51,600 Nieporadnie, groteskowo. 707 00:54:51,680 --> 00:54:56,960 Ojciec powtarzał, że nie damy rady. 708 00:54:57,040 --> 00:55:02,440 Mówiłam, że nie możemy się poddawać i musimy iść przed siebie. 709 00:55:02,520 --> 00:55:07,440 Czułam się jak jakaś bohaterka 710 00:55:07,520 --> 00:55:10,160 przemierzająca góry nad Varese. 711 00:55:10,960 --> 00:55:13,040 Jakbym szła z przemytnikami, 712 00:55:13,120 --> 00:55:16,440 którzy wołają: „Szybciej, bo patrol nas złapie i rozstrzela!”. 713 00:55:23,120 --> 00:55:25,920 Za tamtą granicą jest Szwajcaria. 714 00:55:29,240 --> 00:55:30,640 Pan nie idzie? 715 00:55:32,040 --> 00:55:34,040 Ja nie muszę uciekać do Szwajcarii. 716 00:55:34,120 --> 00:55:37,560 - Walizka. - Proszę! 717 00:55:47,320 --> 00:55:49,320 Dotrze tam przed wami. 718 00:55:58,840 --> 00:56:01,360 Byliśmy szczęśliwi, gdy dotarliśmy do Szwajcarii. 719 00:56:01,440 --> 00:56:06,640 Powiedziałam: „Widzisz? Udało się!”. Wpadliśmy sobie w ramiona. 720 00:56:07,640 --> 00:56:08,520 Nie do końca. 721 00:56:08,600 --> 00:56:10,280 Stać! Ręce do góry! 722 00:56:11,160 --> 00:56:12,240 Kim jesteście? 723 00:56:13,240 --> 00:56:15,760 Jesteśmy włoskimi Żydami. 724 00:56:15,840 --> 00:56:17,240 Dokumenty. 725 00:56:18,640 --> 00:56:20,560 Dzięki Bogu, że przyszliście. 726 00:56:20,640 --> 00:56:23,120 Grozi nam śmierć. Wiecie o tym, prawda? 727 00:56:23,200 --> 00:56:25,400 Wiem tyle, że możesz być dezerterem. 728 00:56:25,480 --> 00:56:28,080 Ten człowiek był okropny. 729 00:56:28,160 --> 00:56:30,400 Gardził nami. 730 00:56:30,480 --> 00:56:33,520 Mówił, że jesteśmy kłamcami, 731 00:56:33,600 --> 00:56:39,680 że Żydzi wcale nie są prześladowani we Włoszech. 732 00:56:39,760 --> 00:56:43,240 Twierdził, że mój ojciec chciał uciec od wojska. 733 00:56:43,320 --> 00:56:47,200 Nie wiedział, że faszystowskie prawa rasowe 734 00:56:47,280 --> 00:56:52,480 zabraniały Żydom służyć w wojsku. 735 00:56:52,560 --> 00:56:55,240 Proszę zabrać nas do dowódcy, wszystko wyjaśnimy. 736 00:56:55,320 --> 00:56:58,240 Nigdzie nie będę was zabierał! Wracajcie tam, skąd przyszliście! 737 00:56:58,320 --> 00:57:01,480 Proszę, nie rozumie pan, co to dla nas oznacza. 738 00:57:01,560 --> 00:57:05,560 Nie rozumie pan! Jeśli tam wrócimy, zabiją nas! 739 00:57:05,640 --> 00:57:07,680 Błagam! Proszę! 740 00:57:09,040 --> 00:57:13,480 Uklękłam przed nim, błagałam go. 741 00:57:13,560 --> 00:57:18,080 Odesłał nas z powrotem, trzymając nas na celowniku. 742 00:57:18,160 --> 00:57:21,640 Kiedy aresztowali nas na granicy… 743 00:57:24,160 --> 00:57:29,040 wciąż nie rozumiałam, 744 00:57:29,120 --> 00:57:31,520 dlaczego byłam tam z moim ojcem. 745 00:57:31,600 --> 00:57:36,400 Nie mogłam sobie wyobrazić, co nas dalej czekało. 746 00:57:38,480 --> 00:57:41,160 Miałam wtedy mętlik w głowie, 747 00:57:41,240 --> 00:57:44,640 choć przedwcześnie dojrzałam ze względu na tamte wydarzenia. 748 00:57:51,640 --> 00:57:54,200 Kiedy po raz pierwszy weszłam… 749 00:57:56,120 --> 00:57:58,120 do więzienia dla kobiet w Varese, 750 00:57:58,200 --> 00:58:01,000 zdjęli moje odciski palców, zrobili mi zdjęcie. 751 00:58:01,840 --> 00:58:03,160 Dlaczego? 752 00:58:03,240 --> 00:58:07,920 Dlaczego? 753 00:58:08,000 --> 00:58:12,440 Obsesyjnie zadawałam sobie pytanie, 754 00:58:12,520 --> 00:58:15,720 dlaczego się tam znalazłam? 755 00:58:19,600 --> 00:58:22,720 Potem przenieśli mnie do więzienia w Como, 756 00:58:22,800 --> 00:58:27,800 a następnie do wielkiego więzienia San Vittore w Mediolanie. 757 00:58:27,880 --> 00:58:32,680 Urodziłam się w Mediolanie i często jeździłam na rowerze wokół tego więzienia. 758 00:58:32,760 --> 00:58:37,000 Nigdy nie sądziłam, że do niego trafię. 759 00:58:37,080 --> 00:58:41,320 Zawsze oglądałam je z zewnątrz. 760 00:58:46,120 --> 00:58:49,640 Po 40 dniach 761 00:58:49,720 --> 00:58:54,560 spędzonych w celi numer 202 na piątym bloku, 762 00:58:54,640 --> 00:58:56,560 gdzie trzymali mnie i mojego ojca… 763 00:58:58,200 --> 00:59:02,000 Przeżywałam wielkie cierpienie, 764 00:59:02,080 --> 00:59:05,120 kiedy gestapowcy zabierali ojca kilka razy w tygodniu 765 00:59:05,200 --> 00:59:09,280 na okropne przesłuchania. 766 00:59:11,320 --> 00:59:14,320 Szybko dojrzałam. 767 00:59:15,640 --> 00:59:19,800 Kiedy wracał i mnie przytulał… 768 00:59:22,080 --> 00:59:24,400 byłam jego mamą. 769 00:59:24,480 --> 00:59:26,800 Byłam jego siostrą. 770 00:59:26,880 --> 00:59:30,680 Był moim synem, którego pocieszałam. 771 00:59:32,320 --> 00:59:34,960 Pewnego dnia 772 00:59:35,040 --> 00:59:39,880 niemiecki urzędnik przyszedł na blok 773 00:59:39,960 --> 00:59:45,360 i powiedział, że nazajutrz wywiozą nas w nieznane miejsce. 774 01:00:03,240 --> 01:00:07,520 Jak można wyglądać w wagonie towarowym? Jak można się czuć? 775 01:00:07,600 --> 01:00:09,080 Jak można… 776 01:00:09,160 --> 01:00:11,920 Jak można się z tym pogodzić? 777 01:00:12,000 --> 01:00:14,120 Co sobie myślisz? 778 01:00:14,200 --> 01:00:16,480 Dlaczego? Kto nam to robi? 779 01:00:16,560 --> 01:00:19,160 Kto to zorganizował? 780 01:00:19,240 --> 01:00:22,320 Tacy sami ludzie jak my. Przecież nie są wariatami. 781 01:00:27,520 --> 01:00:31,400 Na początku wszyscy w wagonie płakali. 782 01:00:31,480 --> 01:00:34,600 Spływały łzy, których nikt nie ocierał. 783 01:00:35,440 --> 01:00:39,880 Ludzie byli przerażeni tą niewolą. 784 01:00:39,960 --> 01:00:42,400 Po chwili już nikt nie płakał. 785 01:00:46,920 --> 01:00:48,920 Słychać było modlitwę. 786 01:00:49,000 --> 01:00:53,200 Ludzie zebrani na środku wagonu 787 01:00:53,280 --> 01:00:55,240 dziękowali Bogu. 788 01:00:57,240 --> 01:00:59,320 Spojrzeliśmy na nich z zazdrością. 789 01:01:00,720 --> 01:01:03,720 Zaczęli nawet wychwalać Boga w takiej sytuacji. 790 01:01:05,080 --> 01:01:07,040 Gdzie był wtedy Bóg? 791 01:01:07,120 --> 01:01:08,760 Nie wiem. 792 01:01:22,080 --> 01:01:24,120 Nadeszło święto Paschy. 793 01:01:24,200 --> 01:01:27,960 Rodzina dwóch Żydówek, które były w naszej grupie, 794 01:01:28,040 --> 01:01:33,800 postanowiła pojechać do domu na jeden dzień, 795 01:01:33,880 --> 01:01:37,640 żeby świętować Paschę. 796 01:01:37,720 --> 01:01:38,720 Tylko na jeden dzień. 797 01:01:38,800 --> 01:01:41,120 Powiedzieli: „Niemcy nie wiedzą wszystkiego”. 798 01:01:41,200 --> 01:01:44,240 Poruszyły mnie te słowa, więc powiedziałam do mamy: 799 01:01:44,320 --> 01:01:47,560 „Mają rację. Może my też wyjdziemy stąd na jeden dzień?”. 800 01:01:47,640 --> 01:01:50,120 Odpowiedziała, że nie ma mowy. 801 01:01:50,200 --> 01:01:53,320 Niemcy wiedzieli jednak o wszystkim, 802 01:01:53,400 --> 01:01:56,400 bo sąsiedzi składali im donosy. 803 01:01:56,480 --> 01:02:01,160 Te dziewczynki zostały zabrane razem z całą rodziną. 804 01:02:01,240 --> 01:02:03,240 Czekałyśmy na nie. 805 01:02:03,320 --> 01:02:06,800 Miały wrócić następnego dnia. 806 01:02:09,560 --> 01:02:11,880 Tak? Proszę mówić. 807 01:02:14,160 --> 01:02:15,120 O nie. 808 01:02:16,800 --> 01:02:18,640 Kiedy to się stało? 809 01:02:18,720 --> 01:02:19,960 Co z dziewczynkami? 810 01:02:23,080 --> 01:02:24,320 Dziękuję. 811 01:02:27,080 --> 01:02:28,640 Jakie wieści? 812 01:02:30,000 --> 01:02:31,560 Złożono donos. 813 01:02:31,640 --> 01:02:34,120 Wszystkich zabrali. 814 01:02:34,200 --> 01:02:36,400 Nawet Fiammę i Fiorettę? 815 01:02:37,360 --> 01:02:40,400 Tak, dziewczynki też. 816 01:02:47,240 --> 01:02:49,440 Siostra musiała nam powiedzieć. 817 01:02:49,520 --> 01:02:53,520 Wszyscy się rozpłakali. 818 01:02:54,800 --> 01:02:59,200 To był prawdziwy dramat. 819 01:03:10,120 --> 01:03:14,400 W styczniu 1944 roku, w najgorszym roku tej wojny, 820 01:03:14,480 --> 01:03:18,400 Amerykanie lądują w Anzio, 60 kilometrów od Rzymu. 821 01:03:18,480 --> 01:03:22,160 Jednak mija pół roku, zanim wyzwolili stolicę. 822 01:03:22,240 --> 01:03:24,840 Na terytorium kontrolowanym przez aliantów 823 01:03:24,920 --> 01:03:28,320 od 20 stycznia uchylane są prawa rasowe. 824 01:03:28,400 --> 01:03:31,800 Jednak droga będzie powolna i wyboista. 825 01:03:44,240 --> 01:03:45,600 - Zabiję cię. - Idź do diabła! 826 01:03:49,840 --> 01:03:52,160 - Zabiję cię. - Spadaj! 827 01:04:17,720 --> 01:04:21,440 - Stój! Co robisz? - Coś ty za jeden? 828 01:04:22,560 --> 01:04:25,960 Odsuń się! To faszysta, trzeba go zabić! 829 01:04:26,040 --> 01:04:29,560 Jestem Żydem, a ten człowiek uratował życie mojemu synowi. 830 01:04:30,240 --> 01:04:33,240 - Gdzie się podziała sprawiedliwość? - Tutaj. 831 01:04:33,320 --> 01:04:37,240 Jeśli się nie odsuniesz, też stracisz życie. 832 01:04:39,240 --> 01:04:43,200 To prawda! Jesteśmy Żydami, a ten pan mnie uratował. 833 01:04:43,280 --> 01:04:45,920 Co z tego? On jest faszystą! 834 01:04:46,000 --> 01:04:48,800 A pan? Chce pan być taki jak on? 835 01:04:50,640 --> 01:04:55,120 On był faszystą jak 90% Włochów. 836 01:04:55,200 --> 01:04:58,560 Powiedzmy, że 70% ludzi było antyfaszystami, 837 01:04:58,640 --> 01:05:00,840 a 20% to „nieznaczni” faszyści. 838 01:05:00,920 --> 01:05:04,040 Pozostałe 10% ludzi to podli oszuści, 839 01:05:04,120 --> 01:05:06,000 którzy robili, co chcieli. 840 01:05:09,880 --> 01:05:12,680 Tymczasem, mimo natarć aliantów, 841 01:05:12,760 --> 01:05:17,000 aż 7172 włoskich Żydów, w tym niemal tysiąc dzieci, 842 01:05:17,080 --> 01:05:21,960 zostaje deportowanych do Niemiec i Polski, głównie do Auschwitz. 843 01:05:22,040 --> 01:05:24,760 Przeżyje zaledwie kilkaset osób. 844 01:05:26,440 --> 01:05:31,240 Zamiast wykorzystać zasoby wojskowe, żeby odeprzeć napór nieprzyjaciela, 845 01:05:31,320 --> 01:05:35,120 naziści oraz ich sojusznicy wdrażają wszelkie procedury, 846 01:05:35,200 --> 01:05:38,640 żeby ostatecznie rozprawić się z Żydami. 847 01:05:41,640 --> 01:05:43,640 Dotarliśmy do Auschwitz. 848 01:05:45,800 --> 01:05:49,120 Gwizdy, szczekanie psów, okrzyki po niemiecku. 849 01:05:49,200 --> 01:05:53,320 Wyskoczyliśmy z wagonów, mieliśmy zdrętwiałe nogi. 850 01:05:53,400 --> 01:05:58,760 Ci, którzy nie byli w stanie wysiąść, zostali wyrzuceni z wagonu. 851 01:06:03,920 --> 01:06:08,040 Stojąc na „Judenrampie”, 852 01:06:08,120 --> 01:06:12,120 prowizorycznej rampie kolejowej, która została wcześniej przygotowana, 853 01:06:12,200 --> 01:06:18,000 wkraczaliśmy do świata, który nie był światem, lecz koszmarem. 854 01:06:18,080 --> 01:06:21,680 Byliśmy częścią potwornego planu, 855 01:06:21,760 --> 01:06:26,360 na który nie byliśmy gotowi i pytaliśmy: „Dlaczego?”. 856 01:06:33,040 --> 01:06:37,800 I wtedy ostatni raz trzymałam dłoń mojego ojca. 857 01:06:43,920 --> 01:06:48,640 Myślę, że oboje mieliśmy nadzieję, że jeszcze spotkamy się tamtego wieczoru, 858 01:06:48,720 --> 01:06:49,560 ale… 859 01:06:50,640 --> 01:06:52,360 Już nigdy się nie spotkaliśmy. 860 01:06:52,440 --> 01:06:54,800 Wtedy tego nie wiedzieliśmy. 861 01:06:54,880 --> 01:06:58,120 On też tego nie wiedział. 862 01:07:11,920 --> 01:07:13,800 W pierwszym baraku… 863 01:07:14,920 --> 01:07:16,800 rozebrano nas. 864 01:07:22,640 --> 01:07:25,160 Obcięto nam włosy, ogolono nas. 865 01:07:25,240 --> 01:07:29,880 Wytatuowano numer na lewej ręce. 866 01:07:30,480 --> 01:07:34,200 Już nie byłam tą samą osobą, która wysiadła z wagonu dwie godziny temu. 867 01:07:41,440 --> 01:07:42,840 Jak można… 868 01:07:44,360 --> 01:07:46,960 nie zwariować w wieku 13 lat? 869 01:07:47,520 --> 01:07:50,640 Ujrzałam świat… 870 01:07:52,040 --> 01:07:59,040 w którym rozkazy, srogość i terror 871 01:07:59,120 --> 01:08:04,920 względem każdego człowieka, który przeżył, 872 01:08:05,000 --> 01:08:09,040 zamieniały go w numer. 873 01:08:09,120 --> 01:08:12,920 Zamienili nas w „Stück”, czyli w kawałek. 874 01:08:13,000 --> 01:08:16,439 Takie było życzenie naszych oprawców. 875 01:08:24,640 --> 01:08:30,560 Na szczęście wyglądałam na starszą, niż byłam w rzeczywistości. 876 01:08:30,640 --> 01:08:33,560 Byłam bardzo wysoka, 877 01:08:33,640 --> 01:08:37,439 a w dodatku podróż mnie wycieńczyła. 878 01:08:37,520 --> 01:08:41,319 Nikt nie zapytał mnie o wiek. 879 01:08:41,399 --> 01:08:46,800 Później odkryłam, że mogli mnie wziąć za piętnastolatkę 880 01:08:46,880 --> 01:08:48,680 lub szesnastolatkę. 881 01:08:48,760 --> 01:08:51,720 Trzynastolatki trafiały do komory gazowej. 882 01:09:13,279 --> 01:09:18,520 Kilka dni później zabrano mnie do pracy w fabryce. 883 01:09:21,720 --> 01:09:24,720 Produkowaliśmy skrzynie na karabiny maszynowe. 884 01:09:24,800 --> 01:09:27,800 Była to fabryka sprzętu wojskowego. 885 01:09:29,640 --> 01:09:34,560 Jedną z maszyn obsługiwała Francuzka o imieniu Janine. 886 01:09:34,640 --> 01:09:37,319 Była bardzo ładna. 887 01:09:37,399 --> 01:09:40,319 Mimo że było to surowo zabronione, 888 01:09:40,399 --> 01:09:44,399 rozmawiałyśmy ze sobą w drodze do fabryki. 889 01:09:44,960 --> 01:09:50,560 Pracowałyśmy razem kilka miesięcy, 890 01:09:50,640 --> 01:09:55,520 aż pewnego dnia maszyna odcięła jej dwa palce. 891 01:09:56,120 --> 01:10:00,400 Zbliżała się selekcja. 892 01:10:00,480 --> 01:10:06,440 To było okropne, przeprowadzali selekcję, żeby wyeliminować wszystkich chorych. 893 01:10:06,520 --> 01:10:10,720 Niezdolnych do pracy wysyłano do komory gazowej. 894 01:10:10,800 --> 01:10:14,640 Były to chwile prawdziwej grozy. 895 01:10:20,040 --> 01:10:24,080 Kiedy tam szłam, ogarniał mnie paniczny strach. 896 01:10:24,160 --> 01:10:26,240 Serce mi waliło. 897 01:10:26,320 --> 01:10:30,120 „Chcę żyć”. 898 01:10:31,480 --> 01:10:36,320 Ustawiano nas w rzędzie. 899 01:10:36,400 --> 01:10:41,040 Pokazywano nas dwóm oficjelom. 900 01:10:41,120 --> 01:10:42,360 I oni… 901 01:10:42,440 --> 01:10:47,040 Wyobraźcie sobie nagą kobietę stojącą przed dwoma mężczyznami. 902 01:10:47,120 --> 01:10:50,640 Oglądają ją z przodu, z tyłu, zaglądają w usta. 903 01:10:52,920 --> 01:10:56,240 Po chwili robią ten wspaniały gest… 904 01:10:58,120 --> 01:11:01,480 „Idź, tym razem przeżyjesz”. 905 01:11:06,840 --> 01:11:11,360 Byłam wdzięczna swoim oprawcom. Cieszyłam się, że żyję. 906 01:11:11,440 --> 01:11:14,840 Za mną stała Janine, nie przepuścili jej. 907 01:11:14,920 --> 01:11:17,280 Wysłali ją do komory gazowej. 908 01:11:18,240 --> 01:11:20,480 To było okropne. 909 01:11:20,560 --> 01:11:26,000 Stałam się głodną, samolubną wilczycą, 910 01:11:26,080 --> 01:11:28,400 która nie była już skłonna do miłości 911 01:11:28,480 --> 01:11:32,680 ani bliskości z drugim człowiekiem. 912 01:11:36,920 --> 01:11:40,800 Nie odwróciłam się. Nie powiedziałam: „Żegnaj, Janine. 913 01:11:40,880 --> 01:11:42,800 Kocham cię. 914 01:11:42,880 --> 01:11:44,880 Odwagi”. 915 01:11:44,960 --> 01:11:46,920 Lub po prostu „Janine”. 916 01:11:49,080 --> 01:11:50,840 Ubrałam się. 917 01:11:53,120 --> 01:11:57,000 Następnego dnia pojawiła się inna pracownica na jej stanowisku. 918 01:12:01,040 --> 01:12:04,480 Nigdy sobie nie wybaczyłam. 919 01:12:05,600 --> 01:12:09,000 Janine się nie zestarzała… 920 01:12:10,480 --> 01:12:12,640 Ona się tylko urodziła. 921 01:12:20,640 --> 01:12:25,040 Tymczasem wojska alianckie na zachodzie i armia sowiecka na wschodzie 922 01:12:25,120 --> 01:12:28,840 nacierają i zbliżają się do obozów koncentracyjnych. 923 01:12:29,800 --> 01:12:33,800 W Polsce naziści opuszczają obozy, które mają zostać wyzwolone, 924 01:12:33,880 --> 01:12:37,200 i zaczynają przesiedlać deportowanych Żydów do Niemiec. 925 01:12:37,280 --> 01:12:41,560 Auschwitz zostaje wyzwolone 27 stycznia 1945 roku. 926 01:12:41,640 --> 01:12:44,840 Tego dnia obecnie obchodzi się Dzień Pamięci. 927 01:12:47,480 --> 01:12:51,520 Kazano nam opuścić fabrykę 928 01:12:51,600 --> 01:12:55,160 i zacząć iść przed siebie. 929 01:12:55,240 --> 01:12:58,920 Marsz ten nazwano później „marszem śmierci”. 930 01:13:06,720 --> 01:13:11,840 Jak można przemaszerować Polskę, 931 01:13:11,920 --> 01:13:13,840 a potem Niemcy? 932 01:13:13,920 --> 01:13:19,240 Pokonaliśmy pieszo ponad 700 kilometrów, 933 01:13:19,320 --> 01:13:21,600 a potem poszliśmy dalej. 934 01:13:22,480 --> 01:13:23,440 Jak to zrobić? 935 01:13:23,520 --> 01:13:27,320 Jeśli ktoś upadł, strażnik go zabijał. 936 01:13:27,400 --> 01:13:30,280 Miał rozkaz strzelać w głowę. 937 01:13:33,520 --> 01:13:38,800 „Nie możesz umrzeć na tej drodze w tym cholernym śniegu. 938 01:13:39,840 --> 01:13:40,840 Musisz przeżyć”. 939 01:13:40,920 --> 01:13:44,040 Szłam krok za krokiem. 940 01:13:44,120 --> 01:13:47,560 Szłam i szłam. 941 01:13:47,640 --> 01:13:51,480 Ludzie umierali na ulicy. Widziałam, jak upadali. 942 01:14:03,400 --> 01:14:07,200 Kiedy myślę o tej dziewczynce, 943 01:14:07,280 --> 01:14:11,880 która szła po śniegu, nie miała się na kim oprzeć, 944 01:14:11,960 --> 01:14:15,720 była zupełnie sama 945 01:14:15,800 --> 01:14:18,640 w tym wszechświecie zła 946 01:14:18,720 --> 01:14:22,240 i musiała poradzić sobie z tym, co ją spotkało, 947 01:14:22,320 --> 01:14:25,240 widziała okropne rzeczy… 948 01:14:26,720 --> 01:14:29,080 Odczuwam potworny ból. 949 01:14:29,160 --> 01:14:31,040 Jak ona sobie poradziła? 950 01:14:31,120 --> 01:14:37,000 Jak ona sobie poradziła? Jak jej się udało dożyć starości? 951 01:14:37,080 --> 01:14:38,400 Jak? 952 01:14:45,920 --> 01:14:50,560 Pierwszego maja Armia Czerwona wkracza do obozu koncentracyjnego Malchow 953 01:14:50,640 --> 01:14:54,400 leżącego na północ od Berlina, gdzie znaleziono Lilianę Segre. 954 01:15:01,640 --> 01:15:04,240 Naziści uciekają w przerażeniu 955 01:15:04,320 --> 01:15:06,720 i próbują przebierać się za więźniów. 956 01:15:10,720 --> 01:15:15,800 Zobaczyłam dowódcę ostatniego obozu, 957 01:15:15,880 --> 01:15:18,240 wrednego oficera SS, 958 01:15:18,320 --> 01:15:24,800 który biczował umierające kobiety, 959 01:15:24,880 --> 01:15:29,720 by pokazać, że jest potworem. 960 01:15:29,800 --> 01:15:35,240 Przez rok marzyłam, żeby się na nim zemścić. 961 01:15:35,320 --> 01:15:38,760 Tłumiłam w sobie nienawiść i desperację. 962 01:15:39,320 --> 01:15:44,240 Kiedy zobaczyłam, że upuścił pistolet, 963 01:15:47,320 --> 01:15:51,720 odczuwałam silną pokusę. 964 01:15:51,800 --> 01:15:58,600 Pomyślałam: „Podniosę pistolet i go zastrzelę”. 965 01:16:02,600 --> 01:16:05,600 Byłaby to odpowiednia zapłata 966 01:16:05,680 --> 01:16:10,360 za cierpienie, którego doświadczyłam razem ze współwięźniami. 967 01:16:13,120 --> 01:16:15,160 To była chwila. 968 01:16:15,240 --> 01:16:18,880 Zrozumiałam, że nie jestem taka jak mój oprawca. 969 01:16:18,960 --> 01:16:23,720 Wybrałam życie i nie umiałam komuś go odebrać. 970 01:16:24,440 --> 01:16:28,800 Od tamtej pory byłam wolną kobietą 971 01:16:28,880 --> 01:16:31,720 i do dziś jestem zwolenniczką pokoju. 972 01:17:32,480 --> 01:17:36,960 MEDIOLAN, WRZESIEŃ 1945 R. 973 01:17:54,640 --> 01:17:56,640 - Dzień dobry. - Dzień dobry. 974 01:17:59,360 --> 01:18:00,880 Proszę stąd iść. 975 01:18:00,960 --> 01:18:03,000 Nie poratujemy. 976 01:18:05,400 --> 01:18:06,640 Antonio. 977 01:18:08,480 --> 01:18:09,840 Nie poznajesz mnie? 978 01:18:11,600 --> 01:18:14,120 Liliana Segre. 979 01:18:15,640 --> 01:18:17,640 Boże. 980 01:18:17,720 --> 01:18:20,320 Liliana! 981 01:18:27,640 --> 01:18:28,680 Wiedziałem. 982 01:18:29,520 --> 01:18:32,000 Wiedziałem, że żyjesz. 983 01:18:32,080 --> 01:18:34,320 Popatrz. 984 01:18:37,840 --> 01:18:41,880 To kartka Czerwonego Krzyża, którą wysłałam ci z Niemiec. 985 01:18:43,880 --> 01:18:45,800 Wybacz, miałam tylko ten adres. 986 01:18:45,880 --> 01:18:47,320 Mam wybaczyć? 987 01:18:48,800 --> 01:18:52,240 Jak tylko dotarła, zadzwoniłem do twojego wujka Amedea. 988 01:18:53,240 --> 01:18:56,640 Już tu nie mieszkają, ale zostawili do siebie numer. 989 01:18:58,640 --> 01:19:01,640 Wejdźmy do środka, zadzwonimy do nich. 990 01:19:04,720 --> 01:19:07,120 Powrót i dom. 991 01:19:09,320 --> 01:19:11,880 W tej sytuacji te dwa pojęcia się wykluczają. 992 01:19:16,640 --> 01:19:21,200 Kiedy ocalali krewni 993 01:19:21,280 --> 01:19:24,240 witają cię z powrotem 994 01:19:24,320 --> 01:19:27,760 i próbujesz rozpocząć nowe życie… 995 01:19:29,080 --> 01:19:34,080 często każą ci się zmienić i robią to w dobrej wierze. 996 01:19:34,160 --> 01:19:37,440 Więc paradoksalnie, dla wielu osób, 997 01:19:37,520 --> 01:19:41,920 przetrwanie i życie w milczeniu są prawdziwą traumą. 998 01:19:42,000 --> 01:19:43,480 Nie potrafią opowiadać. 999 01:19:43,560 --> 01:19:46,240 Nikt nie jest w stanie ich wysłuchać ani zrozumieć. 1000 01:19:46,320 --> 01:19:47,960 Zamykają się w sobie. 1001 01:19:58,440 --> 01:20:02,240 Miny moich krewnych, kiedy mnie zobaczyli… 1002 01:20:02,320 --> 01:20:06,720 To był wyraz rozczarowania. 1003 01:20:06,800 --> 01:20:12,320 Byli niezwykle przytłoczeni tym, kogo zobaczyli. 1004 01:20:12,400 --> 01:20:17,240 Spodziewali się zupełnie innej osoby. 1005 01:20:18,440 --> 01:20:25,000 Nie byłam już małą dziewczynką, którą mieli w pamięci. 1006 01:20:31,040 --> 01:20:32,560 Smakowało, skarbie? 1007 01:20:34,800 --> 01:20:36,720 Wcinaj. Dobrze ci idzie. 1008 01:20:57,320 --> 01:20:58,320 Proszę. 1009 01:20:59,040 --> 01:21:00,440 Będzie łatwiej przeczytać. 1010 01:21:01,320 --> 01:21:02,960 Też chcesz zagrać w Lotto? 1011 01:21:04,000 --> 01:21:07,560 - Liliano, przeproś ciocię. - Dlaczego? 1012 01:21:08,280 --> 01:21:11,320 Gapiła się na mnie. Z taką miną! 1013 01:21:11,400 --> 01:21:13,440 Liliano, tak nie wolno. 1014 01:21:13,520 --> 01:21:16,640 Spokojnie, nic się nie stało. 1015 01:21:25,120 --> 01:21:29,720 Liliano, kochanie, jabłko… Użyj noża i widelca. 1016 01:21:30,520 --> 01:21:32,120 Co ty wiesz o jabłkach? 1017 01:21:32,720 --> 01:21:34,200 Jabłko to dar od Boga. 1018 01:21:34,280 --> 01:21:37,320 Wiesz, gdzie mam twój nóż i widelec? 1019 01:21:47,320 --> 01:21:49,000 Byłam dziewicą. 1020 01:21:49,080 --> 01:21:51,480 To był mój największy problem. 1021 01:21:51,560 --> 01:21:54,040 Poszłam na badania i nie mogli w to uwierzyć. 1022 01:21:55,400 --> 01:21:57,240 To było upokarzające. 1023 01:21:59,880 --> 01:22:03,240 Nie dochodziło do zbliżeń. 1024 01:22:03,320 --> 01:22:08,080 Nie byłyśmy gwałcone. To jakiś mit. 1025 01:22:08,160 --> 01:22:12,320 Byłyśmy wychudzone, brudne, miałyśmy ropnie. 1026 01:22:12,400 --> 01:22:15,960 Dlaczego zadbani niemieccy żołnierze mieliby nas wybrać? 1027 01:22:16,040 --> 01:22:19,760 Oni mieli swoje towarzyszki. 1028 01:22:29,720 --> 01:22:34,440 Różniłam się od moich przyjaciółek, 1029 01:22:34,520 --> 01:22:40,160 które myślały o chłopakach, nowych ubraniach, potańcówkach. 1030 01:22:40,240 --> 01:22:42,840 Rzuciłam się w wir nauki. 1031 01:22:42,920 --> 01:22:46,000 Zaliczyłam pięć lat szkoły w ciągu jednego roku. 1032 01:22:47,120 --> 01:22:49,520 I dowiedziałam się, 1033 01:22:50,560 --> 01:22:54,520 że nie ma nadziei, by odnaleźć mojego ojca. 1034 01:23:02,240 --> 01:23:05,680 Drodzy słuchacze, szanowni państwo, 1035 01:23:05,760 --> 01:23:09,560 kontynuujemy nasz wspaniały konkurs Nowe Głosy. 1036 01:23:09,640 --> 01:23:13,720 Otrzymaliśmy mnóstwo listów i liczymy na więcej. 1037 01:23:13,800 --> 01:23:18,280 Proszę pisać do RAI, Radio Audizioni Italiane. 1038 01:23:18,360 --> 01:23:23,160 W okresie powojennym słuchaliśmy radia, które udało nam się odzyskać. 1039 01:23:23,240 --> 01:23:25,520 Organizowano konkurs. 1040 01:23:25,600 --> 01:23:27,920 Zadawali pytania i dzieci mogły napisać list. 1041 01:23:28,000 --> 01:23:31,120 Napisałam więc list, żeby wziąć udział w konkursie. 1042 01:23:31,200 --> 01:23:32,800 Dałam go mamie do przeczytania. 1043 01:23:50,840 --> 01:23:51,800 Mamo! 1044 01:23:56,160 --> 01:23:58,480 Czekają na nowe listy w sprawie konkursu. 1045 01:23:58,560 --> 01:24:00,480 Wybrani będą mogli zaśpiewać. 1046 01:24:00,560 --> 01:24:01,880 Pokaż. 1047 01:24:03,040 --> 01:24:06,640 „Szanowny panie redaktorze, nazywam się Lia Levi, jestem Żydówką”. 1048 01:24:18,120 --> 01:24:20,880 Mamo, co robisz? 1049 01:24:20,960 --> 01:24:23,400 Napiszemy od nowa. 1050 01:24:23,480 --> 01:24:27,680 Nie jesteś Żydówką, rozumiesz? 1051 01:24:27,760 --> 01:24:31,080 Jesteś dziewczyną, zwykłą dziewczyną. 1052 01:24:34,640 --> 01:24:36,440 Nie zrozumiałam, ale powtórzyła: 1053 01:24:36,520 --> 01:24:40,280 „Nie jesteś Żydówką. Jesteś zwykłą dziewczyną”. 1054 01:24:41,040 --> 01:24:44,760 To było poruszające. 1055 01:24:44,840 --> 01:24:48,240 Na początku człowiek nie rozumie pewnych słów. 1056 01:24:48,320 --> 01:24:52,600 Po chwili docierają do świadomości, stają się koncepcją, nie są już słowami. 1057 01:24:59,240 --> 01:25:02,040 Na szczęście trzy lata po powrocie 1058 01:25:02,120 --> 01:25:06,240 pojechałam nad morze z moimi dziadkami. 1059 01:25:06,320 --> 01:25:11,080 Zaprzyjaźniłam się z paczką chłopców i dziewcząt. 1060 01:25:11,160 --> 01:25:14,160 Grupa mnie zaakceptowała. 1061 01:25:15,560 --> 01:25:18,240 Poznałam chłopaka. 1062 01:25:18,320 --> 01:25:20,320 Zaczęliśmy rozmawiać. 1063 01:25:21,840 --> 01:25:24,520 Polubiłam go. 1064 01:25:33,440 --> 01:25:38,720 Tak naprawdę znów poczułam się kobietą. 1065 01:25:38,800 --> 01:25:42,280 Wcześniej byłam tylko nieszczęsną dziewczyną. 1066 01:25:52,320 --> 01:25:54,720 Zauważył mój tatuaż i powiedział… 1067 01:25:54,800 --> 01:25:56,200 Wiem, co to jest. 1068 01:25:59,640 --> 01:26:01,640 Przeszłaś piekło. 1069 01:26:04,040 --> 01:26:07,760 Wiem, bo też byłem więźniem. 1070 01:26:11,720 --> 01:26:13,520 Widziałem wielu takich jak ty. 1071 01:26:15,720 --> 01:26:21,760 Należał do IMI, czyli był jednym z 600 tysięcy pojmanych żołnierzy, 1072 01:26:22,600 --> 01:26:26,160 którzy woleli trafić do obozu koncentracyjnego, 1073 01:26:26,240 --> 01:26:29,280 niż służyć w szeregach Republiki Salò. 1074 01:26:40,040 --> 01:26:41,080 Chodźmy. 1075 01:26:42,240 --> 01:26:44,280 Tak, chodźmy. 1076 01:26:56,640 --> 01:27:00,640 Zakochaliśmy się w sobie. 1077 01:27:04,840 --> 01:27:08,560 Złapał mnie za rękę i uświadomił mi, 1078 01:27:08,640 --> 01:27:15,240 że skoro wróciłam do tak zwanego cywilizowanego społeczeństwa, 1079 01:27:15,320 --> 01:27:17,640 to ja muszę się do niego dostosować. 1080 01:27:17,720 --> 01:27:21,920 Nie mogłam wymagać, żeby ktokolwiek dostosowywał się do mnie. 1081 01:27:24,440 --> 01:27:30,080 Jego miłość i uścisk jego dłoni 1082 01:27:30,160 --> 01:27:33,400 były wielkim cudem mojego życia. 1083 01:27:33,480 --> 01:27:34,680 On był cudem. 1084 01:27:43,240 --> 01:27:46,840 Gdy trafiłem do szkoły średniej, 1085 01:27:47,920 --> 01:27:50,320 targały mną silne emocje. 1086 01:27:51,200 --> 01:27:55,200 Zrozumiałem, że odzyskałem wolność. 1087 01:27:56,840 --> 01:27:59,640 Ale przede wszystkim odzyskałem godność. 1088 01:28:00,520 --> 01:28:03,080 Nikt mnie nie złamał. 1089 01:28:07,240 --> 01:28:11,040 Życie toczyło się dalej, kawałek po kawałku. 1090 01:28:11,120 --> 01:28:13,440 W 1947 roku zmarł mój ojciec. 1091 01:28:13,520 --> 01:28:17,800 Z pomocą krewnych matka wychowała troje dzieci. 1092 01:28:17,880 --> 01:28:21,280 Wróciliśmy do prowadzenia interesu i jakoś się kręciło. 1093 01:28:21,360 --> 01:28:24,320 Dziś możemy wspominać tamte miłe chwile. 1094 01:28:32,320 --> 01:28:38,600 Na szczęście czas dawał ukojenie. 1095 01:28:39,240 --> 01:28:41,760 Czas, wielki pocieszyciel. 1096 01:28:41,840 --> 01:28:45,160 Pocieszyciel, a nie uzdrowiciel. 1097 01:28:50,720 --> 01:28:52,360 Co mi pozostało? 1098 01:28:52,440 --> 01:28:55,960 Coś, co sama w sobie wykształciłam. 1099 01:28:56,040 --> 01:28:59,280 To nie jest tak, że dziś tu jestem, a w głowie mam odległe wspomnienia. 1100 01:28:59,360 --> 01:29:01,760 Mój charakter, styl życia… 1101 01:29:03,040 --> 01:29:06,240 Nawet moja powściągliwość 1102 01:29:06,320 --> 01:29:08,080 wywodzi się z tamtego okresu. 1103 01:29:08,160 --> 01:29:11,480 Dziś też mam problemy, 1104 01:29:11,560 --> 01:29:16,360 trudności w życiu, ale myślę sobie: 1105 01:29:16,440 --> 01:29:21,120 „Wtedy sobie poradziłam, to teraz też dam radę”. 1106 01:29:29,320 --> 01:29:33,760 Liliana, Lia, Tullio i Guido to dzieci przeznaczenia. 1107 01:29:33,840 --> 01:29:37,240 Po wojnie pracowali, wzięli ślub 1108 01:29:37,320 --> 01:29:39,520 i założyli rodziny. 1109 01:29:39,600 --> 01:29:44,400 To ich zwycięstwo nad tymi, których uważali za wrogów. 1110 01:30:01,600 --> 01:30:05,160 Liliana Segre mieszka dziś w Mediolanie, ma troje dzieci i pięcioro wnucząt. 1111 01:30:05,240 --> 01:30:07,840 19 stycznia 2018 roku prezydent Włoch Sergio Mattarella 1112 01:30:07,920 --> 01:30:09,760 mianował ją senatorem dożywotnim. 1113 01:30:12,360 --> 01:30:15,320 Tullio Foà mieszka w Neapolu. Jego matka zmarła w wieku 103 lat. 1114 01:30:15,400 --> 01:30:17,160 Regularnie widuje się z rodzeństwem, 1115 01:30:17,240 --> 01:30:19,720 ale już nie grają w piłkę przeciwko braciom Kahn. 1116 01:30:22,480 --> 01:30:25,480 Guido Cava mieszka w Pizie. Handlował książkami 1117 01:30:25,560 --> 01:30:28,920 i był liderem żydowskiej społeczności w swoim rodzinnym mieście. 1118 01:30:31,240 --> 01:30:34,960 Lia Levi nie została śpiewaczką, tylko pisarką i dziennikarką. 1119 01:30:35,040 --> 01:30:37,320 W 2018 roku zdobyła nagrodę Strega Ragazzi. 1120 01:30:39,400 --> 01:30:42,160 „Film dedykowany wszystkim dzieciom, 1121 01:30:42,240 --> 01:30:45,960 którym nie dano dorosnąć przez wybuch nienawiści”. 1122 01:32:10,000 --> 01:32:15,000 Napisy: Bartosz Ostrowski