1 00:00:05,080 --> 00:00:08,560 In oude zandsteenmijnen in Egypte... 2 00:00:11,040 --> 00:00:15,040 zoeken archeologen naar sporen van machtige farao's. 3 00:00:19,120 --> 00:00:21,480 De heilige graal zijn hiërogliefen... 4 00:00:21,640 --> 00:00:26,760 die licht werpen op de mysterieuze koningen die de piramides bouwden. 5 00:00:29,360 --> 00:00:31,400 We hebben hiërogliefen. 6 00:00:32,480 --> 00:00:35,240 Dit is geweldig. 7 00:00:35,400 --> 00:00:37,600 Kijk nou toch. 8 00:00:45,920 --> 00:00:48,400 De piramides van Gizeh... 9 00:00:48,560 --> 00:00:52,120 de meest iconische monumenten van het oude Egypte. 10 00:00:53,600 --> 00:00:58,800 Die Egyptische beschaving duurde bijna 3000 jaar. 11 00:00:58,960 --> 00:01:04,240 Maar de periode waarin ze piramides bouwden, duurde maar zo'n 400 jaar. 12 00:01:05,360 --> 00:01:09,520 Ongeveer 20 enorme piramides dateren uit die tijd. 13 00:01:09,680 --> 00:01:13,920 Ze staan vooral op de woestijnvlaktes aan de westoever van de Nijl. 14 00:01:14,080 --> 00:01:17,680 Gebouwd om het lichaam van een machtige faro te huisvesten. 15 00:01:20,480 --> 00:01:25,320 Overal in Egypte proberen archeologen de geheimen te ontraadselen... 16 00:01:25,480 --> 00:01:28,800 over wie die mysterieuze koningen waren. 17 00:01:28,960 --> 00:01:34,840 Hoe ze de Egyptenaren zover kregen grote monumenten voor ze te bouwen. 18 00:01:35,000 --> 00:01:39,920 Hoe ze millennia na hun dood nog farao's wisten te beïnvloeden. 19 00:01:41,160 --> 00:01:45,680 Dertig jaar geleden groef de Amerikaanse egyptoloog Steve Harvey... 20 00:01:45,840 --> 00:01:50,840 de laatste piramide af die door een Egyptische koning was gebouwd. 21 00:01:51,000 --> 00:01:55,760 Al z'n hele carrière onderzoekt hij die koninklijke monumenten. 22 00:01:55,920 --> 00:01:59,160 Vandaag is hij bij de allerberoemdste. 23 00:01:59,320 --> 00:02:02,560 Om de legendarische farao te onderzoeken die hem bouwde... 24 00:02:02,720 --> 00:02:05,920 4500 jaar geleden. 25 00:02:06,960 --> 00:02:09,720 De Grote Piramide van Cheops hier in Gizeh... 26 00:02:09,880 --> 00:02:15,360 is de climax van eeuwen vallen en opstaan in de piramidebouw. 27 00:02:15,520 --> 00:02:19,600 Hij heeft niet alleen de perfecte vorm, het is ook de grootste ooit. 28 00:02:19,760 --> 00:02:22,480 Nooit overtroffen. 29 00:02:22,640 --> 00:02:28,360 De Grote Piramide was een fort dat de tombe van de farao moest beschermen. 30 00:02:28,520 --> 00:02:30,600 Ruim zeven meter uit het midden. 31 00:02:30,760 --> 00:02:34,120 De ingang was daardoor moeilijk te vinden. 32 00:02:34,280 --> 00:02:37,920 Boven aan een gang van bijna 40 meter lang... 33 00:02:38,080 --> 00:02:42,600 liet een katrolsysteem met touwen drie granieten stenen zakken. 34 00:02:42,760 --> 00:02:46,440 Zo werd de toegang tot de grafkamer afgesloten. 35 00:02:46,600 --> 00:02:51,040 Dan schoven drie enorme blokken steen door de schacht omlaag. 36 00:02:51,200 --> 00:02:54,560 Ze sloten een trappenhuis af. 37 00:02:54,720 --> 00:02:58,080 Deze piramide was een sterk staaltje bouwkunst. 38 00:02:58,240 --> 00:03:01,200 Afgedekt met een laag wit kalksteen. 39 00:03:01,360 --> 00:03:06,520 Een onmiskenbaar symbool van de autoriteit van de farao. 40 00:03:08,760 --> 00:03:13,520 De Grote Piramide was een van de eerste echte piramides ooit gebouwd. 41 00:03:13,680 --> 00:03:19,200 Geen van de koningen die Cheops opvolgden, kon het evenaren. 42 00:03:19,360 --> 00:03:24,920 De enorme omvang van z'n tombe wijst op Cheops opmerkelijke macht. 43 00:03:25,080 --> 00:03:29,840 Maar er is maar weinig bekend over de koning zelf. 44 00:03:30,000 --> 00:03:36,400 Steve mag afgesloten stukken van de piramide gaan verkennen. 45 00:03:36,560 --> 00:03:43,040 Om te zoeken naar aanwijzingen over het leven en de dood van deze farao. 46 00:03:45,080 --> 00:03:47,480 Ik moet eventjes stoppen. 47 00:03:49,520 --> 00:03:54,680 Het wordt nu wel erg donker. Je ziet bijna niets. 48 00:03:58,680 --> 00:04:02,440 Dit is niet bedoeld voor komen en gaan. Zeker weten. 49 00:04:02,600 --> 00:04:07,240 Steve gaat naar de grafkamer, in het midden van de piramide. 50 00:04:07,400 --> 00:04:12,040 Rouwenden legden daar het lijk voor de eeuwigheid te ruste. 51 00:04:12,200 --> 00:04:16,560 Veilig achter enorme stenen barrières. 52 00:04:16,720 --> 00:04:20,520 De kamer is bijna volledig leeg. 53 00:04:20,680 --> 00:04:25,040 Ondanks dat de kamer volledig geblokkeerd was... 54 00:04:25,200 --> 00:04:26,960 werd hij toch leeggeroofd. 55 00:04:27,120 --> 00:04:30,960 De archeologen troffen niets meer in de sarcofaag aan. 56 00:04:31,120 --> 00:04:37,080 Hij vindt wel bewijzen over de koning in dat wat wel overgebleven is. 57 00:04:37,240 --> 00:04:40,320 De wanden van de grafkamer. 58 00:04:40,480 --> 00:04:45,520 Zo opwindend om dit geweldige graniet te zien... 59 00:04:45,680 --> 00:04:47,560 dat heel vlak is gemaakt. 60 00:04:47,720 --> 00:04:51,040 Dit ene blok weegt wel zo'n honderd ton. 61 00:04:51,200 --> 00:04:53,440 Het komt helemaal uit Aswan. 62 00:04:53,600 --> 00:04:56,680 Het is niet van kalksteen, wat je hier in de buurt vindt. 63 00:04:56,840 --> 00:05:03,080 Dit is een verbazingwekkende doos in een enorme berg van kalksteen. 64 00:05:03,240 --> 00:05:07,040 Steenhouwers hakten het kostbare graniet in Opper-Egypte uit. 65 00:05:07,200 --> 00:05:11,040 Toen werd het bijna 1000 kilometer de Nijl af gevaren. 66 00:05:11,200 --> 00:05:15,600 Cheops keek niet op geld om in het hiernamaals te kunnen herrijzen. 67 00:05:15,760 --> 00:05:18,920 Niet als mens, maar als God. 68 00:05:21,520 --> 00:05:26,960 Steve gaat dieper de piramide in, op zoek naar een tweede vertrek. 69 00:05:27,120 --> 00:05:31,920 Dat zou Cheops voor z'n ziel hebben laten aanleggen. 70 00:05:33,360 --> 00:05:35,360 Aan de andere kant van de necropolis... 71 00:05:35,520 --> 00:05:41,880 bestudeert archeoloog John Ward de monumenten van de Cheops-dynastie 72 00:05:42,040 --> 00:05:46,680 Al tien jaar graaft hij steenwerk op van farao's van het Nieuwe Rijk. 73 00:05:46,840 --> 00:05:49,840 Ze leefden duizend jaar na het piramidetijdperk. 74 00:05:51,880 --> 00:05:53,680 Pas op je tenen. 75 00:05:53,840 --> 00:05:58,480 Hij heeft een beeld van een sfinx van 3,3 meter hoog gevonden. 76 00:05:58,640 --> 00:06:01,760 Een godheid met het lichaam van een leeuw. 77 00:06:01,920 --> 00:06:06,800 De Egyptenaren vereerden de leeuw als symbool van kracht. 78 00:06:06,960 --> 00:06:12,480 Het lijkt op de beroemde sculptuur die de piramides van Gizeh bewaakt. 79 00:06:12,640 --> 00:06:16,000 John wil weten wat er zo bijzonder was aan die koningen... 80 00:06:16,160 --> 00:06:19,880 dat farao's duizenden jaren later nog hun standbeelden namaakten. 81 00:06:22,000 --> 00:06:28,920 Deze iconische monumenten schreeuwen het uit tegen ons. 82 00:06:29,080 --> 00:06:33,120 Macht, dominantie, gezag. 83 00:06:33,280 --> 00:06:37,200 Ik voel me zo groot, zo betekenisloos. 84 00:06:37,360 --> 00:06:42,040 Samen vormen deze piramides met de sfinx in de tempels... 85 00:06:42,200 --> 00:06:44,920 een landschap van macht. 86 00:06:46,840 --> 00:06:51,560 De enorme sculptuur beschermt de necropolis. 87 00:06:51,720 --> 00:06:53,640 Een enorm symbool van suprematie... 88 00:06:53,800 --> 00:06:57,680 dat het gezicht van Chefren zou hebben, de zoon van Cheops. 89 00:06:57,840 --> 00:07:01,440 De op een na grootste piramide van Gizeh was van Chefren. 90 00:07:01,600 --> 00:07:05,720 John is hier al vaak geweest, maar nog nooit zo dichtbij. 91 00:07:06,960 --> 00:07:12,320 Vandaag heeft hij toegang gekregen tot het afgesloten gedeelte. 92 00:07:13,640 --> 00:07:19,600 Zo ontzettend inspirerend. Je mond zakt ervan open. 93 00:07:19,760 --> 00:07:23,360 Hier heb ik 50 jaar op moeten wachten. 94 00:07:23,520 --> 00:07:27,920 En nu ik hier ben, heb ik zoiets van: wauw. 95 00:07:28,080 --> 00:07:30,600 Zo'n 20 meter hoog. 96 00:07:30,760 --> 00:07:34,480 De sfinx tuurt naar het oosten, naar de opkomende zon. 97 00:07:34,640 --> 00:07:40,280 Ik weet hoe het is om met steen te werken, om het uit te houwen. 98 00:07:40,440 --> 00:07:46,120 Dit moet een gigantische klus geweest zijn. 99 00:07:46,280 --> 00:07:49,440 Ze hadden alleen koperen beitels en houten hamers. 100 00:07:49,600 --> 00:07:54,120 In een meedogenloze omgeving. Overal stof. 101 00:07:54,280 --> 00:07:58,160 De arbeiders, de ambachtslieden, de steenhouwers... 102 00:07:58,320 --> 00:08:03,120 deden dit uit vrije wil, uit trouw aan de farao. 103 00:08:04,560 --> 00:08:07,760 Duizenden mensen moesten tientallen jaren werken... 104 00:08:07,920 --> 00:08:11,960 om de epische monumenten in Gizeh te bouwen. 105 00:08:12,120 --> 00:08:16,560 Maar niets wijst erop dat die door slaven gebouwd werden. 106 00:08:16,720 --> 00:08:20,880 De farao's ontleenden hun macht over het volk niet aan geweld. 107 00:08:21,040 --> 00:08:27,120 John gelooft dat deze koningen inspireerden tot toewijding. 108 00:08:28,160 --> 00:08:34,120 De bouw heeft een gigantisch volume aan stenen gevergd. 109 00:08:34,280 --> 00:08:37,240 En elk blok steen... 110 00:08:37,400 --> 00:08:42,040 staat voor de loyaliteit die ze voelden voor de farao. 111 00:08:43,600 --> 00:08:45,560 De enorme monumenten in Gizeh... 112 00:08:45,720 --> 00:08:48,360 belichamen de climax van het piramidetijdperk. 113 00:08:48,520 --> 00:08:52,520 Waarom werd er later niet meer op deze schaal gebouwd? 114 00:08:54,880 --> 00:08:56,920 Op het hoogtepunt van Cheops' macht... 115 00:08:57,080 --> 00:09:02,920 zorgde betrouwbare seizoensregen voor voorspoed in Egypte. 116 00:09:05,320 --> 00:09:08,600 Elk jaar overstroomde de Nijl drie maanden. 117 00:09:08,760 --> 00:09:10,600 Het boerenland liep onder. 118 00:09:10,760 --> 00:09:13,920 De boeren konden het land niet bewerken. 119 00:09:15,080 --> 00:09:19,600 Ze konden helpen met de aanleg van de enorme tombes van de koningen. 120 00:09:19,760 --> 00:09:24,760 Ze geloofden dat hij de goden tevreden hield en zo voor voedsel zorgde. 121 00:09:24,920 --> 00:09:27,720 Maar vlak na het afbouwen van de piramide van Cheops... 122 00:09:27,880 --> 00:09:31,320 kreeg Egypte met droogte te maken. 123 00:09:35,640 --> 00:09:37,800 De oogst leverde minder op. 124 00:09:37,960 --> 00:09:41,360 Zo ook de belastingopbrengst voor de schatkist. 125 00:09:41,520 --> 00:09:43,440 Ondanks die gratis arbeiders... 126 00:09:43,600 --> 00:09:47,280 ging Egypte bijna bankroet aan de monumenten in Gizeh. 127 00:09:47,440 --> 00:09:50,040 De loyaliteit van de mensen nam af. 128 00:09:50,200 --> 00:09:53,200 De koninklijke graftombes werden kleiner. 129 00:09:53,360 --> 00:09:56,560 Maar de piramide van Cheops bleef staan. 130 00:09:56,720 --> 00:10:00,600 Dominant aanwezig op de westoever van de Nijl. 131 00:10:00,760 --> 00:10:04,960 Hij had zo ontzettend veel macht. 132 00:10:05,120 --> 00:10:08,720 Echt ongelooflijk. 133 00:10:10,160 --> 00:10:15,720 Z'n opvolgers probeerden wanhopig om die macht te evenaren. 134 00:10:17,760 --> 00:10:20,360 In Aboe Gorab... 135 00:10:20,520 --> 00:10:25,360 wil de Italiaanse archeoloog Massimiliano Nuzzolo achterhalen... 136 00:10:25,520 --> 00:10:28,680 hoe de piramidekoningen hun macht behielden... 137 00:10:28,840 --> 00:10:31,960 terwijl hun rijkdom en status afnamen. 138 00:10:32,120 --> 00:10:37,920 Al z'n hele carrière probeert hij een ander bouwwerk te doorgronden. 139 00:10:39,240 --> 00:10:42,520 De geheimzinnigheden ervan gingen hem fascineren... 140 00:10:42,680 --> 00:10:46,520 toen hij het eerste vak van z'n studie egyptologie volgde. 141 00:10:48,200 --> 00:10:53,080 Deze enorme hoeveelheid aan eeuwenoud puin was ooit een zonnetempel. 142 00:10:53,240 --> 00:10:57,520 Gewijd aan de machtigste god van het piramidetijdperk. 143 00:10:58,760 --> 00:11:02,440 Elke koning wilde een piramide voor z'n wederopstanding. 144 00:11:02,600 --> 00:11:07,040 Maar de koningen van de vijfde dynastie wilden meer. 145 00:11:07,200 --> 00:11:11,160 De koning liet dit bouwen om zich in een god te kunnen veranderen. 146 00:11:11,320 --> 00:11:13,280 De zonnegod. 147 00:11:13,440 --> 00:11:19,760 De farao Nioeserre wilde niet alleen na de dood een god worden. 148 00:11:19,920 --> 00:11:25,520 Hij bouwde deze tempel omdat hij bij leven als god aanbeden wilde worden. 149 00:11:27,320 --> 00:11:31,360 Uit de woestijn rees een enorme obelisk op. 150 00:11:31,520 --> 00:11:34,760 Het middelpunt van de tempel. 151 00:11:34,920 --> 00:11:37,840 Hij had niet de traditionele slanke naaldvorm. 152 00:11:38,000 --> 00:11:41,360 Hij had meer de vorm van een piramide. 153 00:11:41,520 --> 00:11:43,760 Monumentale muren omsloten hem. 154 00:11:43,920 --> 00:11:48,920 Zo ontstond een binnenplaats waar men de zon kon komen vereren. 155 00:11:49,080 --> 00:11:55,320 De tempel stond oost-west perfect in lijn met de baan van de zon. 156 00:11:55,480 --> 00:12:00,400 Bij de zomerzonnewende ging de zon tegenover ingang op... 157 00:12:00,560 --> 00:12:06,160 trok over de obelisk heen en ging pal aan de westkant onder. 158 00:12:06,320 --> 00:12:10,720 Deze ligging in lijn zie je ook terug bij de piramides. 159 00:12:14,320 --> 00:12:18,280 Het lijkt erop dat zes van de farao's die Cheops opvolgden... 160 00:12:18,440 --> 00:12:21,840 zowel een zonnetempel als een piramide lieten bouwen... 161 00:12:22,000 --> 00:12:26,320 om hun goddelijkheid voor het volk te onderstrepen. 162 00:12:27,400 --> 00:12:31,120 Maar die tempels zijn bijna allemaal verloren gegaan. 163 00:12:31,280 --> 00:12:34,840 Er waren zes zonnetempels. We hebben er nog maar twee ontdekt. 164 00:12:35,000 --> 00:12:41,640 Max hoopt dat de opgraving licht werpt op de macht van die koningen... 165 00:12:41,800 --> 00:12:45,760 dat hij een van de grootste mysteries van de egyptologie kan oplossen... 166 00:12:45,920 --> 00:12:50,000 en de andere zonnetempels kan vinden. 167 00:12:50,160 --> 00:12:56,920 Alleen is Max niet de eerste die de geheimen van het bouwwerk ontcijfert. 168 00:12:57,080 --> 00:13:01,200 Meer dan 100 jaar geleden groeven egyptologen hier al af. 169 00:13:01,360 --> 00:13:04,920 Ze lieten een verwarrende archeologische troep achter. 170 00:13:07,040 --> 00:13:08,680 Een opmerkelijke vondst. 171 00:13:08,840 --> 00:13:15,040 Hier zaten lucifers in. Achtergelaten door de archeologen. 172 00:13:15,200 --> 00:13:17,760 Samen met hun weggegooide lucifermapjes... 173 00:13:17,920 --> 00:13:23,560 lieten de vroege opgravers ook 4500 jaar oud aardewerk achter... 174 00:13:23,720 --> 00:13:25,160 overal op deze plek. 175 00:13:25,320 --> 00:13:28,760 Zoals je ziet liggen hier overal scherven van aardewerk. 176 00:13:28,920 --> 00:13:32,040 Helaas hebben we er niets aan. 177 00:13:32,200 --> 00:13:34,400 Ze zijn uit hun context gehaald. 178 00:13:34,560 --> 00:13:37,280 Ze zeggen niets over het leven in de tempel. 179 00:13:37,440 --> 00:13:40,800 Als hij artefacten op hun originele plek kan vinden... 180 00:13:40,960 --> 00:13:45,280 dan bieden die wellicht aanwijzingen die vroege archeologen niet zagen. 181 00:13:45,440 --> 00:13:48,480 Zelfs de kleinste vondst kan cruciaal zijn... 182 00:13:48,640 --> 00:13:53,400 voor de zoektocht naar de zonnetempels uit het piramidetijdperk. 183 00:13:57,480 --> 00:14:00,920 Het team graaft een deel van de zonnetempel op... 184 00:14:01,080 --> 00:14:04,160 waar archeologen nog nooit geweest zijn. 185 00:14:04,320 --> 00:14:06,880 De zonnetempels zouden kunnen onthullen... 186 00:14:07,040 --> 00:14:12,440 hoe de koningen die na Cheops kwamen hun macht wisten te behouden. 187 00:14:12,600 --> 00:14:17,200 De ligging van de zonnetempels blijft een groot egyptologisch raadsel. 188 00:14:17,360 --> 00:14:21,480 Onberoerd aardewerk hier in Aboe Gorab kan het helpen oplossen. 189 00:14:21,640 --> 00:14:25,360 Mohamed Osman is hier senior archeoloog. 190 00:14:25,520 --> 00:14:29,600 We denken dat we een bierkruik gevonden hebben. 191 00:14:29,760 --> 00:14:35,120 Slap bier was een belangrijke voedselbron voor de oude Egyptenaren. 192 00:14:35,280 --> 00:14:39,680 Maar ze gebruikten dezelfde keramische houders bij religieuze rituelen. 193 00:14:39,840 --> 00:14:44,120 Als je deze zo legt, dan past hij. 194 00:14:44,280 --> 00:14:48,080 Het kan een offer aan de farao geweest zijn. 195 00:14:48,240 --> 00:14:52,440 Of een arbeider heeft het na de lunch weggegooid. 196 00:14:52,600 --> 00:14:59,160 Ook na 4500 jaar kan het antwoord nog te vinden zijn in de inhoud. 197 00:14:59,320 --> 00:15:05,200 Het blijkt niet om een bierkruik te gaan. Er zat geen bier in. 198 00:15:05,360 --> 00:15:09,520 Hij zat vol met modder en werd gebruikt bij rituelen. 199 00:15:09,680 --> 00:15:14,200 Bij de oude Egyptenaren stond modder symbool voor voedsel. 200 00:15:14,360 --> 00:15:17,200 Dat offerden ze dan aan de goden. 201 00:15:17,360 --> 00:15:23,600 De kruik ligt niet ver van een paar vreemde stenen waterbakken af. 202 00:15:23,760 --> 00:15:27,200 Max en Mohamed menen dat ze hoorden bij een uitgebreid ritueel... 203 00:15:27,360 --> 00:15:30,520 waar de farao toezicht op hield. 204 00:15:32,640 --> 00:15:35,600 Priesters vulden de bakken met water. 205 00:15:35,760 --> 00:15:38,920 Dat vloeide dan over de vloer van de tempel... 206 00:15:39,080 --> 00:15:42,200 via 28 ondiepe groeven. 207 00:15:42,360 --> 00:15:46,280 De gewijde vloeistof spoelde over de kruiken in de groeven. 208 00:15:46,440 --> 00:15:49,360 Zo werden de offergaven binnenin gezuiverd. 209 00:15:50,560 --> 00:15:53,920 De priesters brachten de symbolische offergaven naar het altaar. 210 00:15:54,080 --> 00:15:58,920 Daar moesten de warmte en het licht van de zonnegod ze dan inzegenen. 211 00:16:00,800 --> 00:16:05,160 Dan ging men via een gang in de obelisk naar een platform... 212 00:16:05,320 --> 00:16:09,320 aan de oostkant, waar men dan de opkomende zon zegende. 213 00:16:12,280 --> 00:16:17,800 De zuiveringsbakken zijn 4500 jaar intact gebleven. 214 00:16:17,960 --> 00:16:22,880 Maar de vloer van de zonnetempel is uit elkaar gevallen. 215 00:16:23,040 --> 00:16:28,680 Mohamed en het team zoeken onder de afgebrokkelde resten. 216 00:16:28,840 --> 00:16:33,600 Op enkele centimeters diep vinden ze een geheimzinnige laag. 217 00:16:33,760 --> 00:16:39,680 Dit is de fundering van de stenen stoep van de tempel. 218 00:16:39,840 --> 00:16:44,760 Maar eronder ligt iets wat ouder is. 219 00:16:44,920 --> 00:16:49,800 We weten niet uit welke tijd, maar het is gemaakt van leemsteen. 220 00:16:49,960 --> 00:16:56,200 Hij heeft op meerdere plekken onder de vloer leemsteen gevonden. 221 00:16:56,360 --> 00:16:59,040 Dat wijst erop dat hier een groot gebouw stond... 222 00:16:59,200 --> 00:17:03,360 voor de zonnetempel van Nioeserre hier gebouwd werd. 223 00:17:03,520 --> 00:17:07,680 Als ze dingen vinden die aantonen dat het eerdere bouwwerk heilig was... 224 00:17:08,880 --> 00:17:14,520 dan kan het een zonnetempel van een koning uit het piramidetijdperk zijn. 225 00:17:18,960 --> 00:17:21,760 In Aboesir... 226 00:17:21,920 --> 00:17:25,640 op een desolate vlakte, niet ver van Max' opgraving af... 227 00:17:25,800 --> 00:17:30,000 staan de piramides van de farao's die de zonnetempels bouwden. 228 00:17:30,160 --> 00:17:34,400 Zo'n eeuw nadat Cheops de Grote Piramide liet bouwen... 229 00:17:34,560 --> 00:17:37,640 werd de Egyptisch staat verzwakt door droogte. 230 00:17:37,800 --> 00:17:40,200 De schatkist van latere farao's was leeg... 231 00:17:40,360 --> 00:17:44,640 door de kosten van de enorme graftombes van eerdere koningen. 232 00:17:44,800 --> 00:17:48,640 Hier voor ons ligt een geschiedenis van meer dan 2000 jaar. 233 00:17:48,800 --> 00:17:55,600 De meeste geheimen van dit enorme gebied zijn nog niet onthuld. 234 00:17:55,760 --> 00:17:58,760 De Tsjechische archeoloog Miroslav Barta... 235 00:17:58,920 --> 00:18:03,600 is al 30 jaar het zand in deze necropolis aan het afgraven. 236 00:18:03,760 --> 00:18:09,520 20 jaar geleden begon hij piramides vanuit de ruimte te bestuderen. 237 00:18:09,680 --> 00:18:13,960 Maar nu is hij op de grond bezig, op zoek naar geheimen die verklaren... 238 00:18:14,120 --> 00:18:18,120 hoe latere koningen uit het piramide- tijdperk hun macht behielden... 239 00:18:18,280 --> 00:18:21,400 terwijl hun rijkdom en status minder werden. 240 00:18:22,840 --> 00:18:25,640 In 2018, op deze plek... 241 00:18:25,800 --> 00:18:29,680 vond hij de graftombe van een legendarische wijze man: 242 00:18:29,840 --> 00:18:32,920 Ka-Irsu. 243 00:18:34,800 --> 00:18:38,040 Ka-Irsu was een machtige functionaris aan het hof. 244 00:18:38,200 --> 00:18:42,760 Vertrouwd adviseur van een van de latere piramidekoningen. 245 00:18:42,920 --> 00:18:47,080 Als opzichter van koninklijke werken ontwierp hij de koningspiramide. 246 00:18:47,240 --> 00:18:51,720 Zo ook de tempels die de farao dichter bij de goden brachten. 247 00:18:53,560 --> 00:18:57,560 Hij stond ook aan hoofd van het huis des levens. 248 00:18:57,720 --> 00:19:03,400 Als wijsgeer bracht hij de boodschap van de koning over aan het volk. 249 00:19:03,560 --> 00:19:08,240 Hij schreef over hoe belangrijk het was om loyaal aan de farao te zijn. 250 00:19:08,400 --> 00:19:13,360 Die boodschap werd ook 1000 jaar later nog herhaald. 251 00:19:15,800 --> 00:19:19,560 Miroslav graaft in het middendeel van de begraafplaats... 252 00:19:19,720 --> 00:19:22,280 op zoek naar nog meer graven van de elite. 253 00:19:22,440 --> 00:19:25,600 Hij wil weten hoezeer de latere piramidekoningen steunden... 254 00:19:25,760 --> 00:19:29,120 op machtige functionarissen zoals Ka-Irsu... 255 00:19:29,280 --> 00:19:34,000 om hun pr te verbeteren en loyaliteit te promoten. 256 00:19:34,160 --> 00:19:38,760 Ze hebben een tombe ontdekt vlak naast de piramide van Neferikara... 257 00:19:38,920 --> 00:19:41,600 een van de latere piramidekoningen. 258 00:19:41,760 --> 00:19:45,800 Dit zou precies kunnen zijn wat hij zoekt. 259 00:19:45,960 --> 00:19:51,160 Alleen heel belangrijke mensen, meestal van koninklijken bloede... 260 00:19:51,320 --> 00:19:56,000 hadden het voorrecht om hier begraven te worden. 261 00:19:56,160 --> 00:20:00,760 Na drie weken graven leggen ze de buitenkant van het bouwwerk bloot. 262 00:20:02,480 --> 00:20:05,200 Maar iets cruciaals ontbreekt: 263 00:20:05,360 --> 00:20:08,000 De muren zijn kaal. 264 00:20:09,360 --> 00:20:15,040 Zonder inscripties kan hij niet achterhalen van wie de tombe is. 265 00:20:15,200 --> 00:20:19,120 Als hij het geheim achter de macht van piramidekoningen wil ontdekken... 266 00:20:19,280 --> 00:20:24,920 dan zal hij dieper moeten graven en de grafkamer moeten vinden. 267 00:20:33,040 --> 00:20:35,280 Archeoloog John Ward... 268 00:20:35,440 --> 00:20:39,840 is teruggekeerd naar de oude groeve Gebel el-Silsila. 269 00:20:40,000 --> 00:20:42,880 Naar het hoofd van het Zweedse archeologische team. 270 00:20:43,040 --> 00:20:45,280 Z'n vrouw Maria Nilsson. 271 00:20:48,280 --> 00:20:52,560 Afgelopen seizoen groeven ze een ongelooflijk monument op. 272 00:20:52,720 --> 00:20:56,760 Een sfinx die er net zo uitzag als de grote sfinx in Gizeh. 273 00:20:56,920 --> 00:21:00,960 Dit jaar willen Maria en John achterhalen wat het verband is... 274 00:21:01,120 --> 00:21:04,160 tussen de koningen die de monumenten in Gizeh bouwden... 275 00:21:04,320 --> 00:21:08,600 en de farao's die 1000 jaar later sfinxen liet beeldhouwen. 276 00:21:08,760 --> 00:21:12,320 Heb je zin in nog wat meer lol, Carter? 277 00:21:13,480 --> 00:21:17,480 Ze denken dat de plek nog steeds stenen monumenten verbergt... 278 00:21:17,640 --> 00:21:22,240 die de impact van de piramidekoningen op de Egyptische historie aantonen. 279 00:21:22,400 --> 00:21:27,000 Een grote berg stenen niet ver van het beeld van vorig seizoen... 280 00:21:27,160 --> 00:21:31,160 is precies groot genoeg om nog een sfinx te verbergen. 281 00:21:31,320 --> 00:21:34,000 Ze gaan vandaag proberen het op te graven. 282 00:21:34,160 --> 00:21:37,120 Maar ze komen maar traag op gang. 283 00:21:37,280 --> 00:21:41,320 Het is tien voor acht, maar er zijn nog helemaal geen arbeiders. 284 00:21:43,480 --> 00:21:47,040 Maria en John hebben nog geen vijf uur de tijd... 285 00:21:47,200 --> 00:21:51,480 om honderden kruiwagens vol stenen te verplaatsen. 286 00:21:51,640 --> 00:21:55,960 Ik meen dat er nog een sfinx onder ligt. 287 00:21:56,120 --> 00:21:58,600 Maar ze kunnen er geen haastwerk van maken... 288 00:21:58,760 --> 00:22:02,800 bij het afgraven van die berg aan losliggende stenen. 289 00:22:02,960 --> 00:22:08,360 Het is instabiel. Als het loskomt, raak je eronder bedolven. 290 00:22:08,520 --> 00:22:10,840 De tijd tikt weg in hun nadeel. 291 00:22:11,000 --> 00:22:16,800 Ze moeten een balans zien te vinden tussen beloning en gevaar. 292 00:22:19,880 --> 00:22:21,720 Doe voorzichtig, jongens. 293 00:22:25,480 --> 00:22:28,920 In Aboesir, tussen de piramides in... 294 00:22:29,080 --> 00:22:33,440 heeft Miroslavs team de bodem van de grafschacht bereikt. 295 00:22:33,600 --> 00:22:36,240 In de kamer eronder kan het lijk liggen... 296 00:22:36,400 --> 00:22:40,160 van een hoge functionaris aan het hof van een farao. 297 00:22:40,320 --> 00:22:45,080 Twee jaar geleden vond hij de graftombe van de wijze Ka-Irsu... 298 00:22:45,240 --> 00:22:48,560 een functionaris die loyaliteit aan de koning moest promoten... 299 00:22:48,720 --> 00:22:50,920 onder het Egyptische volk. 300 00:22:51,080 --> 00:22:53,440 Maar was Ka-Irsu een uniek geval? 301 00:22:53,600 --> 00:22:57,840 Of hadden alle latere piramidekoningen een speciale functionaris... 302 00:22:58,000 --> 00:22:59,960 die ze hielp hun macht te behouden? 303 00:23:08,200 --> 00:23:10,960 Daar zijn we dan. 304 00:23:11,120 --> 00:23:16,160 Duidelijk is dat grafrovers de schat in de tombe geroofd hebben. 305 00:23:16,320 --> 00:23:20,320 Maar alles is dan wel gestolen, toch kunnen er nog bewijzen liggen... 306 00:23:20,480 --> 00:23:23,560 over hoe de piramidekoningen hun macht behielden... 307 00:23:23,720 --> 00:23:26,480 zelfs toen hun rijkdom tanende was. 308 00:23:27,800 --> 00:23:32,160 De toestand van de sarcofaag bevestigt Miroslavs angst: 309 00:23:32,320 --> 00:23:34,520 De rovers zijn grondig te werk gegaan. 310 00:23:34,680 --> 00:23:41,560 Ze hebben een vuurtje gestookt onder de hoek van het deksel. 311 00:23:41,720 --> 00:23:44,760 Toen hebben ze er water over gegoten. 312 00:23:44,920 --> 00:23:49,000 Daardoor begon het kalksteen in stukken te breken. 313 00:23:49,160 --> 00:23:52,240 Ze tilden het deksel op en pakten de mummie. 314 00:23:52,400 --> 00:23:56,840 Ze trokken hem eruit en zochten naar waardevolle zaken. 315 00:23:57,000 --> 00:24:01,200 Zo kwam z'n reis ten einde. Een verdrietig verhaal. 316 00:24:01,360 --> 00:24:03,320 De mummie is dan wel verwoest... 317 00:24:03,480 --> 00:24:07,000 maar z'n team heeft hem op vage rode tekens gewezen... 318 00:24:07,160 --> 00:24:11,840 op de achterkant van de sarcofaag. Een cruciale aanwijzing. 319 00:24:12,000 --> 00:24:17,480 Misschien kan hij aan de hand daarvan de eigenaar achterhalen. 320 00:24:17,640 --> 00:24:20,560 Hier is het dus. 321 00:24:22,920 --> 00:24:28,960 De enige aanwijzing voor z'n identiteit en sociale status. 322 00:24:29,120 --> 00:24:31,600 Was hij, net als Ka-Irsu... 323 00:24:31,760 --> 00:24:35,400 een functionaris die een verzwakte piramidekoning moest promoten? 324 00:24:35,560 --> 00:24:38,680 Het is te vervaagd om zo te kunnen lezen. 325 00:24:38,840 --> 00:24:43,440 Maar voor een egyptoloog is de bredere boodschap wel duidelijk. 326 00:24:43,600 --> 00:24:45,680 Hier staat de naam. 327 00:24:45,840 --> 00:24:50,560 En de belangrijkste titel. 328 00:24:50,720 --> 00:24:53,760 Die titel duidt erop dat het een belangrijke man was. 329 00:24:53,920 --> 00:24:57,760 Hij had een functie aan het hof, maar welke? 330 00:24:57,920 --> 00:25:03,400 Miroslav kan het stof niet wegvegen. Dan zou de verf kunnen afbladderen. 331 00:25:03,560 --> 00:25:08,200 In plaats daarvan maakt hij van alles foto's in hoge resolutie. 332 00:25:08,360 --> 00:25:12,920 We gaan dan met speciale softwarefilters werken. 333 00:25:14,480 --> 00:25:19,400 We maken foto's van het totaal... 334 00:25:21,480 --> 00:25:24,640 en dan maken we foto's van de details. 335 00:25:24,800 --> 00:25:27,520 Miroslav moet nu aan de slag gaan met de beelden. 336 00:25:27,680 --> 00:25:32,480 Zijn er nog genoeg details zichtbaar om het schrift te kunnen lezen? 337 00:25:32,640 --> 00:25:35,800 Het ziet er veelbelovend uit. 338 00:25:35,960 --> 00:25:38,000 We zijn er blij mee. 339 00:25:38,160 --> 00:25:41,480 De sociale status van deze man is duidelijk. 340 00:25:41,640 --> 00:25:45,680 Deze man had de eer om tussen farao's begraven te worden. 341 00:25:45,840 --> 00:25:48,640 Kon hij een rol spelen bij het verstevigen... 342 00:25:48,800 --> 00:25:51,360 van de tanende macht van de koning? 343 00:25:51,520 --> 00:25:58,120 Daartoe moet Miroslav ontcijferen wat z'n titels precies waren. 344 00:26:02,200 --> 00:26:06,160 In Aboe Gorab heeft het onderzoek van Max en Mohamed... 345 00:26:06,320 --> 00:26:11,400 verrassend bewijs onder de zonnetempel van Nioeserre opgeleverd. 346 00:26:11,560 --> 00:26:14,760 Het bouwwerk van leemsteen onder de fundering... 347 00:26:14,920 --> 00:26:17,520 kan ze helpen bij het vinden van de zonnetempels... 348 00:26:17,680 --> 00:26:20,560 die de latere piramidekoningen bouwden. 349 00:26:20,720 --> 00:26:26,240 Delicaat werk. Het identificeren van 4500 jaar oude leemstenen... 350 00:26:26,400 --> 00:26:31,600 komt neer op een techniek die in de loop der jaren vervolmaakt is. 351 00:26:31,760 --> 00:26:34,720 Het is niet makkelijk om leemsteen te vinden. 352 00:26:34,880 --> 00:26:38,680 Het ligt begraven onder materiaal waarvan het gemaakt is: modder. 353 00:26:38,840 --> 00:26:44,280 De archeoloog moet goed luisteren naar de klank van het metaal. 354 00:26:44,440 --> 00:26:49,360 Ze kunnen het alleen herkennen aan het geluid van de troffel. 355 00:26:49,520 --> 00:26:52,640 Heel opmerkelijk, een opmerkelijke vaardigheid. 356 00:26:52,800 --> 00:26:56,400 Overal op de opgraving zijn die stenen ontdekt. 357 00:26:56,560 --> 00:27:02,160 Het suggereert dat dit oude bouwwerk veel groter is dan ze dachten. 358 00:27:02,320 --> 00:27:08,120 Aan de rand doet voorman Reis Khaled een ontdekking. 359 00:27:08,280 --> 00:27:12,520 Bij het schoonmaken hier hebben we de voet van een zuil gevonden. 360 00:27:12,680 --> 00:27:17,000 Verrassend. Bij eerdere opgravingen is die nooit gevonden. 361 00:27:17,160 --> 00:27:20,320 Het betekent een enorme doorbraak. 362 00:27:20,480 --> 00:27:23,240 De zuil kan aangeven dat het leemstenen bouwwerk... 363 00:27:23,400 --> 00:27:26,200 een grootse entree van gesteente had. 364 00:27:26,360 --> 00:27:29,760 Een heel goede kwaliteit wit kalksteen. 365 00:27:29,920 --> 00:27:32,080 Het was dus een indrukwekkend gebouw. 366 00:27:32,240 --> 00:27:35,840 De voet van de zuil gaat meer dan een halve meter diep. 367 00:27:36,000 --> 00:27:39,800 Hij diende vast ter ondersteuning van een enorme ingangsboog. 368 00:27:39,960 --> 00:27:44,720 Heel opwindend. We wisten dat er iets onder de tempel van Nioeserre lag. 369 00:27:44,880 --> 00:27:49,240 Maar betreft het een andere bouwfase van dezelfde tempel... 370 00:27:49,400 --> 00:27:50,920 of een nieuw gebouw? 371 00:27:51,080 --> 00:27:57,000 Maar zo'n monumentale ingang wijst wel op een nieuw gebouw. 372 00:27:57,160 --> 00:28:00,400 Waarom niet een van de ontbrekende vier zonnetempels? 373 00:28:00,560 --> 00:28:05,400 Als er een ontbrekende zonnetempel onder die van Nioeserre ligt... 374 00:28:05,560 --> 00:28:09,640 zal dat bepalend zijn voor de carrière van Max en Mohamed. 375 00:28:11,160 --> 00:28:15,840 Ik vind het heel opwindend maar ook verwarrend. 376 00:28:16,000 --> 00:28:20,160 Ik baal ook wel een beetje, want nu zou ik het liefst... 377 00:28:20,320 --> 00:28:24,240 de stenen vloer van Nioeserres tempel slopen... 378 00:28:24,400 --> 00:28:27,080 om de volgende laag te bereiken... 379 00:28:27,240 --> 00:28:30,600 waar ik de rest van het bouwwerk kan vinden. 380 00:28:30,760 --> 00:28:33,480 Om te bewijzen dat het grote leemstenen gebouw... 381 00:28:33,640 --> 00:28:37,440 een legendarische zonnetempel van de latere piramidekoningen is... 382 00:28:37,600 --> 00:28:41,000 hebben ze toch nog meer bewijs nodig. 383 00:28:43,120 --> 00:28:45,360 Op het Gizeh-plateau... 384 00:28:45,520 --> 00:28:50,680 probeert egyptoloog Steve Harvey een mysterieuze kamer te bereiken... 385 00:28:50,840 --> 00:28:54,600 in het midden van de Grote Piramide, die van Cheops. 386 00:28:54,760 --> 00:28:56,640 Lastig. 387 00:28:56,800 --> 00:29:01,520 Hij zoekt aanwijzingen voor het leven en de dood van de mysterieuze koning. 388 00:29:01,680 --> 00:29:07,120 Maar diep in de piramide worden de gangen krapper en verraderlijker. 389 00:29:08,720 --> 00:29:10,280 Wat is er gebeurd? 390 00:29:12,320 --> 00:29:18,040 - Geen licht meer. - De stroom is vast uitgevallen. 391 00:29:21,240 --> 00:29:24,160 In een oude tunnel vol met putten... 392 00:29:24,320 --> 00:29:27,800 vormt het gebrek aan licht een gevaar. 393 00:29:27,960 --> 00:29:31,000 De echo en de duisternis... 394 00:29:31,160 --> 00:29:36,440 versterken het effect van een verborgen grafkamer zeer. 395 00:29:38,840 --> 00:29:42,480 onder aan een heel krappe tunnel... 396 00:29:42,640 --> 00:29:45,920 treft Steve de tweede kamer aan. 397 00:29:47,080 --> 00:29:48,520 Buitengewoon. 398 00:29:52,680 --> 00:29:57,520 Een enorm groot gewelfd plafond. 399 00:29:57,680 --> 00:30:04,320 Je voelt zowat het gewicht van miljoenen tonnen aan steen boven je. 400 00:30:04,480 --> 00:30:06,880 Net als bij de grafkamer van Cheops... 401 00:30:07,040 --> 00:30:11,200 vonden archeologen ook helemaal niets in deze ruimte. 402 00:30:11,360 --> 00:30:13,760 Er werd een nis in gemaakt... 403 00:30:13,920 --> 00:30:18,320 waar een groot standbeeld moest staan waarin de ziel van Cheops huisde. 404 00:30:18,480 --> 00:30:21,440 Maar zelfs de nis was leeg. 405 00:30:21,600 --> 00:30:26,040 Toen de archeologen de zorgvuldig afgevlakte muren bekeken... 406 00:30:26,200 --> 00:30:28,840 vonden ze kleine geheime doorgangen... 407 00:30:29,000 --> 00:30:31,520 die wegvoerden van de kamer. 408 00:30:31,680 --> 00:30:35,400 Heel interessante kenmerken, best wel geheimzinnig. 409 00:30:35,560 --> 00:30:38,480 Ze lopen helemaal door naar de buitenkant. 410 00:30:38,640 --> 00:30:41,760 Richting de hemel. 411 00:30:41,920 --> 00:30:46,600 Er is waarschijnlijk een symbolische link... 412 00:30:46,760 --> 00:30:50,040 met de nachthemel en de sterren. 413 00:30:51,760 --> 00:30:55,760 De oude Egyptenaren waren toegewijde astronomen. 414 00:30:55,920 --> 00:31:00,120 Nauwgezet volgden ze de bewegingen aan de nachthemel. 415 00:31:02,320 --> 00:31:05,960 De priesters vereerden vooral twee heldere sterren... 416 00:31:06,120 --> 00:31:07,920 altijd aanwezig in het noorden. 417 00:31:08,080 --> 00:31:11,920 Die permanentie associeerden ze met het eeuwige leven. 418 00:31:13,560 --> 00:31:18,400 Cheops lijnde z'n piramide met die sterren op. 419 00:31:18,560 --> 00:31:21,920 Hij dacht dat de goden daar huisden. 420 00:31:23,480 --> 00:31:28,320 Wie weet moest z'n ziel via de gangen kunnen opstijgen naar de hemel. 421 00:31:28,480 --> 00:31:33,320 Om zich daar bij de sterren te voegen en een godheid te worden. 422 00:31:36,480 --> 00:31:39,120 Maar wat archeologen nog steeds verbaast... 423 00:31:39,280 --> 00:31:42,640 is het laatste mysterie van de farao. 424 00:31:42,800 --> 00:31:47,520 Hij liet geen enkele inscriptie achter om z'n leven te loven. 425 00:31:47,680 --> 00:31:51,120 Geen beeltenissen of hiërogliefen op de muur. 426 00:31:51,280 --> 00:31:55,120 Een heel duidelijke keuze die ze gemaakt hebben. 427 00:31:55,280 --> 00:31:58,200 Maar we moeten achterhalen waarom. 428 00:31:58,360 --> 00:32:02,760 De koning met de grootste piramide liet geen aanwijzingen achter... 429 00:32:02,920 --> 00:32:05,160 op het enorme monument zelf na. 430 00:32:05,320 --> 00:32:10,760 Hij wilde het leven achter zich laten en na de dood goddelijk worden. 431 00:32:10,920 --> 00:32:14,760 De zwakkere piramidekoningen na hem wilden meer. 432 00:32:14,920 --> 00:32:19,320 Zij hadden de macht van de goden tijdens hun leven nodig. 433 00:32:23,280 --> 00:32:25,480 In Aboe Gorab... 434 00:32:25,640 --> 00:32:29,280 graven Max en Mohamed een groot leemstenen gebouw af... 435 00:32:29,440 --> 00:32:33,960 onder de fundering van de zonnetempel van farao Nioeserre. 436 00:32:34,120 --> 00:32:38,240 Misschien een paar treden die omhooglopen. 437 00:32:38,400 --> 00:32:42,360 Als het een van de vier legendarische ontbrekende zonnetempels is... 438 00:32:42,520 --> 00:32:46,640 dan kan die Max helpen te verklaren hoe de geteisterde piramidekoningen... 439 00:32:46,800 --> 00:32:50,640 hun macht behielden toen hun status tanende was. 440 00:32:50,800 --> 00:32:54,800 Hij heeft dingen nodig die bewijzen dat het gebouw heilig was. 441 00:32:54,960 --> 00:32:58,280 Aan de noordoostkant van het leemstenen bouwwerk... 442 00:32:58,440 --> 00:33:01,840 leggen arbeiders iets verbijsterends bloot. 443 00:33:02,000 --> 00:33:06,400 We hebben veel bierkruiken op de muur gevonden. 444 00:33:06,560 --> 00:33:10,520 Op de buitenmuur rond het eerdere leemstenen gebouw. 445 00:33:10,680 --> 00:33:12,960 Helemaal goed bewaard gebleven. 446 00:33:13,120 --> 00:33:18,520 Voorzichtig kwasten ze de aarde rond de kruiken weg. 447 00:33:20,800 --> 00:33:22,760 Hij is zwaar... 448 00:33:23,840 --> 00:33:27,760 intact en ook vol modder. 449 00:33:27,920 --> 00:33:33,320 De priesters gebruikten toen kruiken vol modder als rituele offergaven. 450 00:33:33,480 --> 00:33:38,560 Het zou kunnen aantonen dat dit gebouw een gewijde tempel was. 451 00:33:38,720 --> 00:33:39,880 Allemaal neergelegd? 452 00:33:40,040 --> 00:33:45,280 Ik denk dat ze er heel zorgvuldig neergelegd zijn. 453 00:33:45,440 --> 00:33:50,960 De manier verraadt vast het respect dat men had voor het oudere gebouw. 454 00:33:51,120 --> 00:33:53,200 Zelfs enkelvoudige offergaven... 455 00:33:53,360 --> 00:33:57,480 in de fundering van zulke oude gebouwen zijn uiterste zeldzaam. 456 00:33:57,640 --> 00:34:00,600 Dit is een gigantische vondst. 457 00:34:00,760 --> 00:34:06,040 Steeds als we een volle kruik weghalen, vinden we er weer een. 458 00:34:06,200 --> 00:34:08,320 Voor Max zijn ze cruciaal. 459 00:34:08,480 --> 00:34:11,960 Ze tonen aan dat het leemstenen gebouw religieus van aard was. 460 00:34:14,200 --> 00:34:17,160 Een heel opwindend moment. 461 00:34:17,320 --> 00:34:20,680 Ik weet vrij zeker dat we een eerdere zonnetempel opgraven. 462 00:34:20,840 --> 00:34:25,400 Waarop Nioeserre z'n nieuwe zonnetempel bouwde. 463 00:34:25,560 --> 00:34:29,040 Door op de tempel van een eerdere koning te bouwen... 464 00:34:29,200 --> 00:34:33,280 zorgde Nioeserre dat zijn tempel nog heiliger was. 465 00:34:33,440 --> 00:34:38,760 Na tientallen jaren zoeken heeft Max eindelijk succes. 466 00:34:38,920 --> 00:34:41,480 Toen we hier een paar jaar geleden aankwamen... 467 00:34:41,640 --> 00:34:46,680 was dit hele gebied bedekt. Er viel niets te zien. 468 00:34:46,840 --> 00:34:50,640 Ik heb nu vele bewijzen dat wat we hier opgraven... 469 00:34:50,800 --> 00:34:53,320 een van de ontbrekende zonnetempels is. 470 00:34:53,480 --> 00:34:57,640 Een belangrijke ontdekking. Het ontsluit een nieuw hoofdstuk... 471 00:34:57,800 --> 00:35:01,240 in het verhaal over de koningen van het piramidetijdperk. 472 00:35:01,400 --> 00:35:03,400 De farao's die na Cheops kwamen... 473 00:35:03,560 --> 00:35:07,200 konden niet in de schaduw staan van de bouwer van de Grote Piramide. 474 00:35:07,360 --> 00:35:11,320 Maar welke koning deze pas ontdekte zonnetempel ook bouwde... 475 00:35:11,480 --> 00:35:14,720 hij deed iets wat Cheops niet deed. 476 00:35:14,880 --> 00:35:21,280 Hij zorgde dat hij bij leven vereerd werd als nakomeling van de zonnegod. 477 00:35:21,440 --> 00:35:24,240 Z'n piramide kon niet wedijveren met die van Cheops. 478 00:35:24,400 --> 00:35:29,720 Maar met z'n zonnetempel claimde hij de macht van een levende godheid. 479 00:35:33,080 --> 00:35:36,840 In de groeve Gebel el-Silsila... 480 00:35:37,000 --> 00:35:40,240 zoeken Maria en John een nieuwe sfinx... 481 00:35:40,400 --> 00:35:44,000 die past bij het standbeeld dat ze vorig seizoen opgroeven. 482 00:35:44,160 --> 00:35:49,040 Ze willen de link doorgronden tussen de piramidekoningen van Gizeh... 483 00:35:49,200 --> 00:35:52,760 en de farao's die 1000 jaar later heersten. 484 00:35:53,880 --> 00:35:59,880 Als symbool van macht is de sfinx het helemaal. 485 00:36:00,960 --> 00:36:03,320 Als ik naar de sfinx kijk... 486 00:36:03,480 --> 00:36:09,920 dan sta ik in de sandalen van de ambachtsman die hem uithieuw. 487 00:36:10,080 --> 00:36:13,360 Dat deed hij uit liefde voor de farao. 488 00:36:16,120 --> 00:36:19,640 Johns team graaft de bovenste laag stenen af... 489 00:36:19,800 --> 00:36:22,640 onder aan een uitgehouwen stenen zuil. 490 00:36:22,800 --> 00:36:24,960 We gaan dit stuk vrijmaken. 491 00:36:25,120 --> 00:36:28,840 We blijven in het zand graven. Er ligt veel zand. 492 00:36:29,000 --> 00:36:32,320 In de hoop opgegraven materiaal zit eeuwenoud zand. 493 00:36:32,480 --> 00:36:36,760 John denkt dat de hoop nog iets zou kunnen verbergen. 494 00:36:36,920 --> 00:36:38,720 Misschien wel een sfinx. 495 00:36:38,880 --> 00:36:44,120 Als de wind zand meevoert, zo'n wind zoals nu waait uit 't noorden... 496 00:36:44,280 --> 00:36:47,840 en hij raakt iets, dan hoopt het zand zich daar op. 497 00:36:48,000 --> 00:36:50,280 Zo is het hier gegaan. 498 00:36:50,440 --> 00:36:54,080 Zodra het opgegraven materiaal van het zand af gehaald is... 499 00:36:54,240 --> 00:36:57,120 stuiten ze op iets stevigs. 500 00:37:04,120 --> 00:37:08,080 Je ziet het aan het zand. Als er een ophoping is... 501 00:37:08,240 --> 00:37:10,920 dan weet je zeker dat er iets onder ligt. 502 00:37:11,080 --> 00:37:15,520 Het team werkt voorzichtig om het blok steen heen. 503 00:37:15,680 --> 00:37:20,960 Het kan een sfinx zijn, of een waardevol deel van een monument. 504 00:37:21,120 --> 00:37:23,760 In de archeologie draait het om geduld hebben. 505 00:37:23,920 --> 00:37:28,760 Je haast je niet. Het is geen race. Je wint geen eerste prijs. 506 00:37:28,920 --> 00:37:31,400 Niet? 507 00:37:31,560 --> 00:37:36,360 We racen om te leren. Het draait om kennis. 508 00:37:43,800 --> 00:37:48,200 In het veldlab, vlak bij de necropolis in Aboesir... 509 00:37:48,360 --> 00:37:50,480 heeft Miroslavs software... 510 00:37:50,640 --> 00:37:54,360 het schrift op de tombe leesbaarder gemaakt. 511 00:37:54,520 --> 00:37:59,520 De inscripties zouden hem de naam en de titels moeten vertellen. 512 00:37:59,680 --> 00:38:03,280 Als hij dezelfde functie had als de wijze man Ka-Irsu... 513 00:38:03,440 --> 00:38:06,080 dan bewijst dat mogelijk dat hij niet uniek was... 514 00:38:06,240 --> 00:38:08,560 en dat andere piramidekoningen... 515 00:38:08,720 --> 00:38:13,600 zich ook verlieten op functionarissen om het volk loyaal te houden. 516 00:38:13,760 --> 00:38:16,160 Eigenlijk een geweldig resultaat. 517 00:38:16,320 --> 00:38:20,680 We hebben twee belangrijke titels van de eigenaar van de tombe. 518 00:38:20,840 --> 00:38:25,840 We hebben z'n volledige naam. We mogen onszelf feliciteren. 519 00:38:26,000 --> 00:38:30,000 We hebben veel geluk gehad. We hebben het complete verhaal. 520 00:38:30,160 --> 00:38:34,200 Als je in het oude Egypte een titel had, dan had je macht. 521 00:38:34,360 --> 00:38:37,560 Soms had je dan ook toegang tot de farao. 522 00:38:37,720 --> 00:38:40,840 De inscriptie begint met een nogal vreemde titel: 523 00:38:41,000 --> 00:38:43,120 'Degene met een geweldige arm.' 524 00:38:43,280 --> 00:38:47,600 We weten wat er staat, maar we weten niet wat het betekent. 525 00:38:47,760 --> 00:38:52,080 Gevolgd door nog een heel belangrijke eretitel: 526 00:38:52,240 --> 00:38:57,160 Semer Wah'ty. De enige vriend van de koning. 527 00:38:57,320 --> 00:39:02,280 En dan de naam van de eigenaar van de tombe: Ka-Ires. 528 00:39:02,440 --> 00:39:04,800 Ka-Ires. 529 00:39:04,960 --> 00:39:09,040 Voor Miroslav is het een heel betekenisvolle combinatie. 530 00:39:09,200 --> 00:39:14,160 De man in de tombe was niet alleen een vertrouweling van de piramidekoning... 531 00:39:14,320 --> 00:39:19,200 z'n naam heeft ook dezelfde vorm als die van de wijze Ka-Irsu... 532 00:39:19,360 --> 00:39:24,960 wiens lessen over trouw aan de farao 1000 jaar bleven bestaan. 533 00:39:25,120 --> 00:39:30,040 Miroslav denkt dat de man in de nieuwe tombe rechtstreeks van hem afstamt. 534 00:39:31,120 --> 00:39:35,480 Dan zou Ka-Ires wellicht dezelfde functie aan het hof hebben gehad: 535 00:39:35,640 --> 00:39:38,640 De macht van de farao promoten. 536 00:39:39,960 --> 00:39:45,160 Je krijgt zelden de kans om echt meer aan de weet te komen over iemand... 537 00:39:45,320 --> 00:39:47,840 die eeuwenlang vereerd werd. 538 00:39:48,000 --> 00:39:54,600 We kennen nu zeker twee generaties van die beroemde wijsgeren. 539 00:39:54,760 --> 00:39:57,560 Een mooie prestatie. 540 00:39:58,840 --> 00:40:02,800 De opvolgers van farao Cheops waren niet zo rijk als hij... 541 00:40:02,960 --> 00:40:08,040 maar ze vonden manieren om hun wankele macht te versterken. 542 00:40:08,200 --> 00:40:11,000 Ze hadden functionarissen om loyaliteit te promoten. 543 00:40:11,160 --> 00:40:14,600 Ze zetten zich zelf neer als levende goden. 544 00:40:14,760 --> 00:40:19,240 Wat was hun nalatenschap aan farao's 1000 jaar later? 545 00:40:23,400 --> 00:40:30,400 In Gebel el-Silsila, vlak bij een onafgemaakt sfinxbeeld... 546 00:40:30,560 --> 00:40:33,800 zoeken Maria en John nog meer begraven monumenten. 547 00:40:33,960 --> 00:40:38,160 Ze hebben een steen gevonden die onder het stuifzand ligt. 548 00:40:38,320 --> 00:40:43,800 Ze hopen sporen te vinden van de nalatenschap van de piramidekoningen. 549 00:40:43,960 --> 00:40:49,520 Mooi onder het zand. Het zand vormt altijd een goede aanwijzing. 550 00:40:50,960 --> 00:40:55,840 De platte vlakken en scherpe hoeken geven aan dat het geen sfinx is. 551 00:40:56,000 --> 00:40:58,880 Maar het zou zelfs iets mooiers kunnen zijn. 552 00:41:00,160 --> 00:41:02,560 We hebben hiërogliefen. 553 00:41:04,280 --> 00:41:05,920 Een steen met inscripties... 554 00:41:06,080 --> 00:41:11,280 zou meer kunnen vertellen over de farao de die sfinx liet uithouwen. 555 00:41:11,440 --> 00:41:15,560 - Echt fantastisch. - Kijk nou toch eens. 556 00:41:15,720 --> 00:41:17,680 Het blok is versierd met gravures... 557 00:41:17,840 --> 00:41:20,960 en lijkt een ontbrekend deel van een monument te zijn... 558 00:41:21,120 --> 00:41:25,480 dat John en Maria al bijna tien jaar compleet proberen te krijgen. 559 00:41:26,680 --> 00:41:31,080 Een schrijn voor de farao van het Nieuwe Rijk, van wie deze groeve was: 560 00:41:31,240 --> 00:41:33,880 Amenhotep III. 561 00:41:34,040 --> 00:41:36,840 Dit is echt prachtig. 562 00:41:37,000 --> 00:41:39,400 We werken al jaren aan dit monument. 563 00:41:39,560 --> 00:41:44,240 Als je dan zo'n stuk vindt dan gaat je hart echt tekeer. 564 00:41:44,400 --> 00:41:47,600 Dit vormt het hoogste punt. 565 00:41:47,760 --> 00:41:53,080 Dit maakt het de moeite waard. Het zweet, de tranen, het gedoe. 566 00:41:54,760 --> 00:41:59,960 Het team begin op te ruimen, na vijf uur opgraven in de zon. 567 00:42:00,120 --> 00:42:04,320 Maria en John gaan hun vondst analyseren. 568 00:42:04,480 --> 00:42:10,440 Nou, wel of geen sfinx, dit maakt m'n dag goed. 569 00:42:10,600 --> 00:42:13,120 Hier staat: de geweldige god. 570 00:42:13,280 --> 00:42:16,240 Dan staat er: de zoon van Ra. 571 00:42:16,400 --> 00:42:20,840 Het geeft duidelijk aan dat Amenhotep III... 572 00:42:21,000 --> 00:42:24,760 een levende god was. 573 00:42:24,920 --> 00:42:28,040 Het schrijn stond boven aan de groeve van Amenhotep... 574 00:42:28,200 --> 00:42:31,320 en verklaarde hem tot nakomeling van de zonnegod. 575 00:42:31,480 --> 00:42:33,720 Zoals later piramidekoningen deden... 576 00:42:33,880 --> 00:42:37,240 om hun status als heersers veilig te stellen. 577 00:42:37,400 --> 00:42:43,560 Door aan te geven dat hij de geweldige god is, de zoon van Ra... 578 00:42:44,560 --> 00:42:46,920 volgt Amenhotep III een traditie... 579 00:42:47,080 --> 00:42:52,160 die helemaal teruggaat tot de bouwers van de grote piramides. 580 00:42:52,320 --> 00:42:53,640 Geweldig. 581 00:42:53,800 --> 00:42:59,080 Een flink stuk van de legpuzzel. Dit schrijft geschiedenis. 582 00:42:59,240 --> 00:43:01,520 Prachtig. 583 00:43:01,680 --> 00:43:03,200 Door sfinxen uit te houwen... 584 00:43:03,360 --> 00:43:07,280 en door inscripties over goddelijke macht aan te brengen... 585 00:43:07,440 --> 00:43:11,120 verbond Amenhotep III zich met z'n voorgangers... 586 00:43:11,280 --> 00:43:15,040 die beweerden goden op aarde te zijn: de piramidekoningen. 587 00:43:16,800 --> 00:43:21,560 Elk seizoen halen archeologen deze farao's verder te voorschijn... 588 00:43:21,720 --> 00:43:23,760 uit de donkerte van de geschiedenis. 589 00:43:23,920 --> 00:43:28,080 Mysterieuze figuren, van wie de macht niet voortkwam uit geweld... 590 00:43:28,240 --> 00:43:29,960 maar uit toewijding. 591 00:43:30,120 --> 00:43:32,480 Hun functionarissen promootten loyaliteit... 592 00:43:32,640 --> 00:43:36,200 middels leerstellingen die eeuwenlang standhielden. 593 00:43:36,360 --> 00:43:39,760 Tempels hielpen hen neer te zetten al goddelijke nakomelingen... 594 00:43:39,920 --> 00:43:42,360 van de levengevende zonnegod. 595 00:43:42,520 --> 00:43:45,440 Maar dat viel niet eeuwig vol te houden. 596 00:43:45,600 --> 00:43:48,600 500 jaar na de bouw van de eerste piramides... 597 00:43:48,760 --> 00:43:52,200 ging het piramidetijdperk teloor. 598 00:43:52,360 --> 00:43:54,440 Toen Egypte herrees... 599 00:43:54,600 --> 00:43:57,800 waren de monumenten van de piramidekoningen er nog. 600 00:43:57,960 --> 00:44:00,160 Het idee erachter bleef bestaan. 601 00:44:00,320 --> 00:44:05,400 Die nalatenschap inspireerde farao's ook 1000 jaar later nog. 602 00:44:07,840 --> 00:44:09,840 Vertaling: Diederik Eekhout