1
00:00:12,880 --> 00:00:16,360
Begraven, diep onder de grond,
een oude Egyptische tombe...

2
00:00:16,520 --> 00:00:20,120
uit de tijd van Ramses de Grote.

3
00:00:20,280 --> 00:00:24,720
Deze dichtgemetselde ingang
bleef bijna 3000 jaar onaangeroerd.

4
00:00:24,880 --> 00:00:27,440
Tot nu.

5
00:00:27,600 --> 00:00:32,360
Kunnen we erin, ja?

6
00:00:32,520 --> 00:00:34,800
O, mijn god.

7
00:00:34,960 --> 00:00:37,560
Het is donker.

8
00:00:37,720 --> 00:00:40,280
Dit lijkt heel, heel diep.

9
00:00:40,440 --> 00:00:45,600
Wat aan het licht komt, verrast zelfs
de meest ervaren archeologen.

10
00:00:49,240 --> 00:00:54,080
O, prachtig. Mijn god.

11
00:00:58,760 --> 00:01:02,600
Ramses II,
ook bekend als Ramses de Grote...

12
00:01:02,760 --> 00:01:07,200
was een van de machtigste en
succesvolste heersers in de oudheid.

13
00:01:07,360 --> 00:01:12,640
Hij heerste 66 jaar,
breidde de grenzen van Egypte uit...

14
00:01:12,800 --> 00:01:16,720
en bouwde meer monumenten en tempels
dan elke andere farao.

15
00:01:16,880 --> 00:01:19,240
Hoe werd hij zo'n machtige koning...

16
00:01:19,400 --> 00:01:23,080
waarvan de erfenis
drie millennia standhield?

17
00:01:23,240 --> 00:01:25,200
In heel Egypte...

18
00:01:25,360 --> 00:01:29,840
graven archeologen nu sporen op
van hem en zijn dienaars...

19
00:01:30,000 --> 00:01:35,960
terwijl ze de geheimen blootleggen
van Ramses' opkomst.

20
00:01:38,240 --> 00:01:42,720
De meeste oude Egyptenaren
zagen Ramses nooit in levende lijve.

21
00:01:42,880 --> 00:01:46,080
Maar zijn beeltenis was overal.

22
00:01:46,240 --> 00:01:50,600
Om te onderzoeken hoe Ramses
zijn aanwezigheid liet gelden...

23
00:01:50,760 --> 00:01:55,400
bezoekt hiërogliefenexpert en
kledingverzamelaar Colleen Darnell...

24
00:01:55,560 --> 00:02:00,760
een van zijn indrukwekkendste
prestaties: de Karnak-tempel.

25
00:02:02,920 --> 00:02:07,800
De enorme omvang van deze tempel
is overweldigend.

26
00:02:11,280 --> 00:02:15,400
Dit is een van de indrukwekkendste
ruimten ter wereld.

27
00:02:15,560 --> 00:02:19,760
Alle cijfers staan er.
De hoogte van de zuilen, hun aantal...

28
00:02:19,920 --> 00:02:24,600
en ik vind vooral de kleuren
van de plafonds mooi.

29
00:02:26,040 --> 00:02:31,720
Je moet hier staan om de schoonheid
op waarde te kunnen schatten.

30
00:02:31,880 --> 00:02:33,760
Toen Ramses aan de macht kwam...

31
00:02:33,920 --> 00:02:39,120
was Karnak al een tempelcomplex
ter grootte van 75 voetbalvelden.

32
00:02:39,280 --> 00:02:44,640
Het heilige meer
was ruim zeven zwembaden groot.

33
00:02:44,800 --> 00:02:47,560
Eén tempel, de tempel van Amon...

34
00:02:47,720 --> 00:02:52,640
was groot genoeg om tien gotische
kathedralen te huisvesten.

35
00:02:52,800 --> 00:02:54,800
Maar Ramses wilde meer.

36
00:02:54,960 --> 00:02:58,080
Hij rondde een meesterwerk af
waaraan zijn vader begon.

37
00:02:58,240 --> 00:03:04,040
Een groot gebouw met een dak
op pilaren. Een grote hypostyle zaal.

38
00:03:04,200 --> 00:03:08,080
Het is een van de grootste
religieuze ruimten ooit gebouwd.

39
00:03:08,240 --> 00:03:10,640
Wat kan deze tempel onthullen...

40
00:03:10,800 --> 00:03:16,120
over wat Ramses tot zo'n machtige
en memorabele leider maakte?

41
00:03:16,280 --> 00:03:20,240
Zo'n 30 verschillende farao's
hielpen mee aan Karnak.

42
00:03:20,400 --> 00:03:24,120
Ze pasten het aan
in de loop van 1500 jaar.

43
00:03:24,280 --> 00:03:28,640
Maar de tekst op de muren
vertelt een ander verhaal.

44
00:03:28,800 --> 00:03:33,800
Eén naam zie ik vaker dan elke andere,
en dat is Ramses.

45
00:03:33,960 --> 00:03:36,600
Dit is de cartouche van Ramses II.

46
00:03:36,760 --> 00:03:41,600
Die zien we weer rondom deze ruil,
en op deze zuil.

47
00:03:41,760 --> 00:03:46,640
Op vrijwel elke zuil
aan deze kant van de hypostyle zaal...

48
00:03:46,800 --> 00:03:51,440
staan meerdere voorbeelden
van de naam van Ramses II.

49
00:03:51,600 --> 00:03:58,560
Er staan 134 zandsteenpilaren
van 20 meter hoog.

50
00:03:58,720 --> 00:04:03,000
Uit een recente analyse blijkt dat
op allemaal de naam Ramses staat...

51
00:04:03,160 --> 00:04:05,760
met verhalen over zijn leven.

52
00:04:05,920 --> 00:04:09,680
Hij hielp niet alleen met de bouw
van de meest iconische ruimte...

53
00:04:09,840 --> 00:04:13,320
maar zorgde ook dat iedereen dat wist.

54
00:04:13,480 --> 00:04:18,000
Maar veel Egyptische koningen
bouwden grote monumenten.

55
00:04:18,160 --> 00:04:24,760
Colleen wil zien wat zijn heerschappij
nog meer zo bijzonder maakte.

56
00:04:26,360 --> 00:04:31,920
Aanwijzingen van zijn prestaties
zijn in de tempelmuren gekerfd.

57
00:04:37,640 --> 00:04:39,000
Deze muur is waanzinnig.

58
00:04:39,160 --> 00:04:45,760
Hij staat vol militaire overwinningen
van Ramses II.

59
00:04:45,920 --> 00:04:51,160
Hier vecht hij vanuit een strijdwagen,
dan neemt hij de gevangenen mee...

60
00:04:51,320 --> 00:04:57,000
en dan presenteert hij ze aan Amon,
de god van deze Karnak-tempel.

61
00:04:59,200 --> 00:05:05,400
En hier vernietigt hij vijanden
uit de vier uithoeken van de wereld.

62
00:05:07,400 --> 00:05:12,520
Hij wilde echt bekendstaan
als de krijger-farao.

63
00:05:14,200 --> 00:05:20,800
Als jonge prins vergezelde Ramses
zijn vader, Seti I, op veldtochten.

64
00:05:20,960 --> 00:05:26,000
Hij deed ervaring op
als leider in oorlogstijd.

65
00:05:26,160 --> 00:05:31,480
Als tiener werd hij koning en had hij
de leiding over het Egyptische leger.

66
00:05:31,640 --> 00:05:35,400
Een leger van 100.000 man.

67
00:05:37,040 --> 00:05:41,880
Hij leidde ze persoonlijk het slagveld
op tegen de Hettieten van Kadesh...

68
00:05:42,040 --> 00:05:45,640
en keerde als overwinnaar terug.

69
00:05:45,800 --> 00:05:49,040
Maar de strijdtochten gingen door...

70
00:05:49,200 --> 00:05:53,000
toen hij de controle van Egypte
uitbreidde en verstevigde.

71
00:05:53,160 --> 00:05:57,520
Daarmee verwierf hij de reputatie
van machtige krijger-koning.

72
00:05:59,400 --> 00:06:03,240
Dit is een geweldig tafereel.
We zien Ramses in zijn strijdwagen...

73
00:06:03,400 --> 00:06:07,400
en hij trekt een vijand
van een andere strijdwagen.

74
00:06:07,560 --> 00:06:12,320
Hij staat op het punt
hem met een speer te doorboren.

75
00:06:12,480 --> 00:06:15,680
Dit speelt zich allemaal af
buiten een Syrische stad.

76
00:06:15,840 --> 00:06:20,040
Hier zien we dus hoe Ramses
de grenzen van Egypte uitbreidde.

77
00:06:20,200 --> 00:06:25,320
Net als andere farao's zette Ramses
zijn overwinningen op tempelmuren.

78
00:06:25,480 --> 00:06:29,520
Zo toonde hij de triomf van Egypte,
de triomf van orde...

79
00:06:29,680 --> 00:06:32,840
over de chaos van buitenlanders.

80
00:06:33,000 --> 00:06:36,360
Deze taferelen
en andere eeuwenoude bewijzen...

81
00:06:36,520 --> 00:06:39,720
suggereren dat Ramses
echt meevocht met zijn mannen...

82
00:06:39,880 --> 00:06:45,440
in tegenstelling tot andere farao's,
die ook opschepten, maar niet vochten.

83
00:06:45,600 --> 00:06:50,040
Zijn moed en strategische vaardigheden
stonden centraal in zijn opkomst.

84
00:06:50,200 --> 00:06:54,920
Zit er meer achter zijn heerschappij
dan militair machtsvertoon?

85
00:06:55,080 --> 00:06:57,160
In Deir el-Bahri, nabij Luxor...

86
00:06:57,320 --> 00:07:02,440
waar Ramses veel edellieden begroef
in het grafcomplex Asasif...

87
00:07:02,600 --> 00:07:09,080
leidt archeoloog Fathi Yaseen
de opgravingen in het woestijnzand.

88
00:07:10,200 --> 00:07:15,280
Fathi wil uitzoeken waarom ze
hier hun necropool bouwden...

89
00:07:15,440 --> 00:07:19,760
en wat die kan onthullen
over Ramses' lange heerschappij.

90
00:07:19,920 --> 00:07:22,840
We hebben hier veel tempels,
duizenden tomben.

91
00:07:23,000 --> 00:07:25,040
Fathi leidt de opgraving niet alleen.

92
00:07:25,200 --> 00:07:28,960
Hij beheert alle locaties
uit de oudheid ten westen van Luxor.

93
00:07:29,120 --> 00:07:31,280
Dat doet hij al 30 jaar.

94
00:07:31,440 --> 00:07:33,760
Hij groeide op
ten noorden van Luxor...

95
00:07:33,920 --> 00:07:37,240
en het was zijn droom
om egyptoloog te worden.

96
00:07:37,400 --> 00:07:42,160
Ik heb het erg druk, maar voor ons
is dit werk erg spannend.

97
00:07:42,320 --> 00:07:46,480
Waarom? Omdat we hier
mogelijk iets vinden...

98
00:07:46,640 --> 00:07:50,120
wat meer informatie biedt
over de oudheid.

99
00:07:50,280 --> 00:07:54,440
De locatie van deze graven
is ongebruikelijk en mysterieus.

100
00:07:54,600 --> 00:08:00,440
Ten westen van Luxor begroef de elite
haar doden hoog in de heuvels...

101
00:08:00,600 --> 00:08:03,600
zodat men tegen ze opkeek,
zelfs na hun dood.

102
00:08:03,760 --> 00:08:08,120
Maar hier in Asasif liggen de tomben
op de bodem van de vallei.

103
00:08:08,280 --> 00:08:13,640
Waarom kozen ze dit gebied?
Waarom plaatsten ze de tomben hier?

104
00:08:13,800 --> 00:08:17,360
Wat is het belang van dit gebied?

105
00:08:17,520 --> 00:08:24,360
Vorig seizoen ontdekte Fathi's team
een mooi gedecoreerde cartinage.

106
00:08:24,520 --> 00:08:26,600
Dat lijkt het topje van de ijsberg.

107
00:08:26,760 --> 00:08:31,120
Er zou een belangrijke,
onontdekte tombe in de buurt zijn.

108
00:08:31,280 --> 00:08:35,240
Die kan kostbare schatten bevatten
en inscripties met informatie...

109
00:08:35,400 --> 00:08:40,480
over de eigenaar van de tombe,
die de vreemde locatie kan verklaren.

110
00:08:40,640 --> 00:08:43,240
Ze beginnen bij een simpele muur
in het zand.

111
00:08:43,400 --> 00:08:47,960
Fathi's opgravingen onthullen
de randen van een enorme tombe.

112
00:08:48,120 --> 00:08:53,080
Nu moeten Fathi en z'n team
de ondergrondse ingang vinden.

113
00:08:53,240 --> 00:08:56,480
Het is geweldig voor ons
om die ingang te zien.

114
00:08:56,640 --> 00:09:00,160
Maar we weten nog niet
wat erachter ligt.

115
00:09:00,320 --> 00:09:06,800
Werklieden halen puin weg
tussen de muren van de tombe.

116
00:09:06,960 --> 00:09:11,000
We werken in bijna 40 graden.
Het is heet.

117
00:09:11,160 --> 00:09:14,840
Ondanks de hoge temperatuur...

118
00:09:15,000 --> 00:09:18,600
werken ze hard door om een 20 meter
lange gang bloot te leggen.

119
00:09:18,760 --> 00:09:21,240
Maar ze hebben geen idee
hoe diep die is.

120
00:09:21,400 --> 00:09:26,120
Het kan weken duren voordat ze
de ondergrondse ingang bereiken.

121
00:09:26,280 --> 00:09:32,440
We concentreren ons nu
op wat zich onder het puin bevindt.

122
00:09:32,600 --> 00:09:35,080
Dit is een spannend moment voor ons.

123
00:09:35,240 --> 00:09:38,680
Fathi en zijn team
moeten vele tonnen zand verplaatsen.

124
00:09:38,840 --> 00:09:43,080
Maar ze houden in de gaten
of er sporen in liggen.

125
00:09:43,240 --> 00:09:47,240
Een deel van een 'ushabti'.
Dat is een goed teken...

126
00:09:47,400 --> 00:09:52,200
want we zijn dus op de juiste plek
op zoek naar de ingang.

127
00:09:55,200 --> 00:09:59,280
Bij de necropool Saqqara
aan de rand van Caïro...

128
00:09:59,440 --> 00:10:05,200
voor 's werelds oudste piramide,
verkent archeoloog Ola el-Aguizy...

129
00:10:05,360 --> 00:10:08,720
de tomben van de generaals van Ramses.

130
00:10:08,880 --> 00:10:12,720
Ik hou van m'n werk. Enorm veel.

131
00:10:12,880 --> 00:10:16,520
Om te heersen over een groeiend rijk
heb je loyale soldaten nodig.

132
00:10:16,680 --> 00:10:22,640
En Ola hoopt te ontdekken hoe Ramses
degenen die hem steunden beloonde.

133
00:10:22,800 --> 00:10:27,560
Dit is een familiegraf.
Het is duidelijk dat ze verwant zijn.

134
00:10:27,720 --> 00:10:30,120
Het is echt een puzzel.

135
00:10:30,280 --> 00:10:33,760
Oma Ola rolde 50 jaar geleden
in de archeologie...

136
00:10:33,920 --> 00:10:36,680
door haar liefde voor hiërogliefen.

137
00:10:36,840 --> 00:10:40,800
De laatste 15 jaar
verkent ze deze oude tomben...

138
00:10:40,960 --> 00:10:45,600
meestal met hetzelfde team
van vertrouwde werklieden.

139
00:10:45,760 --> 00:10:50,360
Elke dag stuiten we op een verrassing.
We vinden steeds iets nieuws.

140
00:10:50,520 --> 00:10:54,840
Dit seizoen graaft Ola
een indrukwekkende tempeltombe op.

141
00:10:55,000 --> 00:10:58,240
Hij is van een vooraanstaand generaal
genaamd Iwrkhy.

142
00:10:58,400 --> 00:11:03,080
Iwrkhy was een belangrijke generaal
in het leger van Ramses II.

143
00:11:03,240 --> 00:11:09,920
Daarom verheug ik me erg
op de opgraving van deze tombe.

144
00:11:12,040 --> 00:11:16,280
Archeologen denken dat Iwrkhy
en zijn familie uit Syrië kwamen.

145
00:11:16,440 --> 00:11:19,800
In Egypte hoopten ze
op een beter leven.

146
00:11:22,760 --> 00:11:26,240
Iwrkhy werd snel geaccepteerd
in Egypte.

147
00:11:26,400 --> 00:11:31,040
Hij diende als generaal
onder Ramses' vader, Seti I...

148
00:11:31,200 --> 00:11:34,480
en later als rechterhand
van Ramses zelf.

149
00:11:34,640 --> 00:11:39,000
Hij vocht aan de zijde van de farao
en voerde het leger aan.

150
00:11:42,120 --> 00:11:48,720
Toen Iwrkhy stierf, werd hij begraven
in een klassiek Egyptische tombe.

151
00:11:48,880 --> 00:11:54,920
Hoe beloonde Ramses degenen die
het meeste bijdroegen aan zijn succes?

152
00:11:57,000 --> 00:12:02,160
Om daar achter te komen, zoekt Ola's
team aan de zuidkant van de plek.

153
00:12:02,320 --> 00:12:05,600
Daar hoopt het meer te ontdekken
over Ramses' generaals...

154
00:12:05,760 --> 00:12:08,640
en de mysterieuze buitenlander,
Iwrkhy...

155
00:12:08,800 --> 00:12:12,520
die Ramses genoeg vertrouwde
om zijn leger aan te voeren.

156
00:12:14,960 --> 00:12:20,440
Bij de opgraving
betaalt Ola's harde werk zich uit.

157
00:12:23,000 --> 00:12:25,880
Als het team Iwrkhy's tombe
opgraaft...

158
00:12:26,040 --> 00:12:31,640
ontdekt het een schacht
die acht meter in het gesteente leidt.

159
00:12:31,800 --> 00:12:36,840
Hij leidt naar een kleine voorkamer
met nog een schacht van 12 meter...

160
00:12:37,000 --> 00:12:41,560
naar wat Iwrkhy's grafkamer moet zijn.

161
00:12:41,720 --> 00:12:47,720
Het team treft die leeg aan.
Geen grafgoederen, kisten of mummies.

162
00:12:47,880 --> 00:12:53,560
Maar dan ontdekken ze hoger
in de grond iets veelbelovends.

163
00:12:53,720 --> 00:12:59,840
De muur van de eerste voorkamer
lijkt in de oudheid te zijn gedicht.

164
00:13:00,000 --> 00:13:03,000
Wat kan erachter verborgen zijn?

165
00:13:08,000 --> 00:13:12,880
Ik wil alles weten van de tombe.
Ook als er later mensen zijn begraven.

166
00:13:13,040 --> 00:13:14,640
Ik wil het weten.

167
00:13:14,800 --> 00:13:18,880
Vandaag gaat Ola voor het eerst
de voorkamer in.

168
00:13:19,040 --> 00:13:23,400
Maar om er te komen, moet ze
door een acht meter diepe schacht...

169
00:13:23,560 --> 00:13:27,960
op de ouderwetse manier,
met een houten lier.

170
00:13:28,120 --> 00:13:30,480
Zie je hoe sterk ze zijn?

171
00:13:33,160 --> 00:13:37,520
De werklieden moeten haar
voorzichtig laten zakken in een emmer.

172
00:13:40,240 --> 00:13:43,400
Ik ben het gewend,
en ik vind het leuk.

173
00:13:54,560 --> 00:14:00,600
Ola gaat de lange, donkere schacht in
naar een deels niet verkende tombe.

174
00:14:01,840 --> 00:14:08,280
Als er iets misgaat met de lier
kan de val dodelijk zijn.

175
00:14:13,880 --> 00:14:15,560
Fantastisch.

176
00:14:17,400 --> 00:14:23,320
De tombe is van een belangrijke
generaal van Ramses, Iwrkhy.

177
00:14:23,480 --> 00:14:28,840
Ola wil onderzoeken hoe deze
buitenlander hoofdgeneraal werd.

178
00:14:29,000 --> 00:14:32,240
Dat kan onthullen
hoe de generaals Ramses hielpen...

179
00:14:32,400 --> 00:14:39,120
om de machtigste farao te worden,
en hoe hij ze beloonde.

180
00:14:39,280 --> 00:14:44,880
Vandaag hoopt ze na 3000 jaar
een nieuw deel te betreden...

181
00:14:45,040 --> 00:14:48,480
maar de ingang is geblokkeerd.

182
00:14:48,640 --> 00:14:55,120
Ola denkt dat de losse bakstenen zijn
geplaatst om het plafond te dragen.

183
00:14:55,280 --> 00:14:58,040
Haar team moet de stenen
voorzichtig weghalen.

184
00:14:58,200 --> 00:15:04,040
Het eeuwenoude plafond
kan makkelijk instorten.

185
00:15:04,200 --> 00:15:07,520
Kunnen we naar binnen, ja?

186
00:15:07,680 --> 00:15:12,720
Nu er een kleine opening is,
kan Ola eindelijk binnen kijken.

187
00:15:14,960 --> 00:15:16,880
O, mijn god.

188
00:15:19,760 --> 00:15:25,680
Er zijn nog veel meer galerijen.
Het is een doolhof.

189
00:15:25,840 --> 00:15:28,000
Het lijkt heel, heel diep.

190
00:15:28,160 --> 00:15:30,600
Achter de muur ligt een tombe.

191
00:15:30,760 --> 00:15:35,480
Hij is veel groter dan gedacht
en ligt vol puin.

192
00:15:35,640 --> 00:15:39,760
Het is een mogelijke schat van
objecten die meer kunnen onthullen...

193
00:15:39,920 --> 00:15:41,840
over generaal Iwrkhy.

194
00:15:42,000 --> 00:15:48,560
Bij zo'n verborgen graf
zijn vaak veel dingen te vinden.

195
00:15:51,720 --> 00:15:57,360
Maar het is pikdonker, en er kunnen
gevaarlijke schachten liggen.

196
00:15:57,520 --> 00:16:03,600
Ze halen de lamp uit de andere schacht
om mee te nemen naar binnen.

197
00:16:06,440 --> 00:16:08,440
Dat is Nadar, mijn assistent.

198
00:16:08,600 --> 00:16:13,040
Hij kijk even, want we gaan
voor het eerst naar binnen.

199
00:16:13,200 --> 00:16:18,000
Hij wil zeker weten
dat we veilig naar binnen kunnen.

200
00:16:19,480 --> 00:16:25,120
Oké? Is het veilig, Nadar?

201
00:16:25,280 --> 00:16:29,400
Ik ga nu naar binnen.

202
00:16:33,960 --> 00:16:40,200
Binnen ontdekt Ola een enorm aantal
albasten potten.

203
00:16:42,360 --> 00:16:47,400
Daarin zit gemummificeerd voedsel
en wijn voor de overledene.

204
00:16:49,040 --> 00:16:55,840
Dat is fantastisch. Het geeft aan
dat dit een weelderige begrafenis was.

205
00:16:56,000 --> 00:16:59,120
Ja, laat zien.

206
00:16:59,280 --> 00:17:03,000
Er leiden meer tunnels
weg van de hoofdruimte.

207
00:17:06,280 --> 00:17:11,600
Zie je dat? Kijk daarbinnen.
Er is nog een doorgang. Hier.

208
00:17:15,440 --> 00:17:17,320
Het is niet alleen een tombe.

209
00:17:17,480 --> 00:17:22,600
Het is een catacombe
met een half dozijn tomben.

210
00:17:22,760 --> 00:17:25,160
Kom, kom.

211
00:17:25,320 --> 00:17:27,880
Een unieke ontdekking.

212
00:17:28,040 --> 00:17:29,840
Mijn god.

213
00:17:30,000 --> 00:17:33,000
Resten van een skelet, met schedel.

214
00:17:33,160 --> 00:17:34,800
O, mijn god.

215
00:17:37,480 --> 00:17:42,040
In Luxors Deir el-Bahri,
bij de Asasif-necropolis...

216
00:17:42,200 --> 00:17:48,720
graaft Fathi een 20 meter lange ingang
van een eeuwenoude tombe op.

217
00:17:48,880 --> 00:17:52,640
In dit gebied zijn veel edellieden
van Ramses begraven.

218
00:17:52,800 --> 00:17:59,040
Fathi wil weten wat deze tomben
onthullen over Ramses' heerschappij.

219
00:17:59,200 --> 00:18:02,280
Daarom hoopt Fathi te ontrafelen...

220
00:18:02,440 --> 00:18:06,800
waarom de eigenaars van de tomben
deze plek uitkozen.

221
00:18:06,960 --> 00:18:12,000
Ze zijn nu bijna drie meter onder
de grond, bij het einde van de gang.

222
00:18:13,960 --> 00:18:19,800
Als hij op zoek is naar de ingang,
vindt hij aanwijzingen in het puin.

223
00:18:27,960 --> 00:18:33,560
Dit aardewerk is erg mooi.
We bewaren en conserveren het.

224
00:18:33,720 --> 00:18:38,200
Als Fathi's team dichter
bij de mogelijke ingang komt...

225
00:18:38,360 --> 00:18:42,840
ontdekt het begrafenisschatten
die aantonen dat ze goed zitten.

226
00:18:43,000 --> 00:18:46,040
Ja, dit is een 'ushabti'.

227
00:18:46,200 --> 00:18:52,520
Hij is bijna intact.
Het is een man die zo staat.

228
00:18:52,680 --> 00:18:56,840
De oude Egyptenaren geloofden
dat deze figuren, ushabti's...

229
00:18:57,000 --> 00:19:01,280
tot leven kwamen om de overledene
te dienen in het hiernamaals.

230
00:19:01,440 --> 00:19:04,080
Hij is erg mooi.

231
00:19:04,240 --> 00:19:10,800
Tijdens het uitgraven stuit het team
op glad wit kalksteen.

232
00:19:14,000 --> 00:19:17,720
De bovenkant van de toegangsdeur.

233
00:19:17,880 --> 00:19:19,960
Dit is een spannend moment voor ons.

234
00:19:20,120 --> 00:19:23,720
Fathi hoopt dat de tombe aanwijzingen
bevat, zoals inscripties...

235
00:19:23,880 --> 00:19:27,760
die onthullen waarom de eigenaar
zo'n laaggelegen plek koos...

236
00:19:27,920 --> 00:19:32,640
terwijl de elite vaak in de heuvels
rond een necropolis werd begraven.

237
00:19:32,800 --> 00:19:38,640
Het team haalt snel de stenen weg
in de verzengende hitte.

238
00:19:38,800 --> 00:19:40,240
Erg heet.

239
00:19:40,400 --> 00:19:46,800
In deze laaggelegen vallei kan
de temperatuur oplopen tot 49 graden.

240
00:19:47,760 --> 00:19:51,000
Gelukkig hoeft Fathi
niet lang meer door te gaan.

241
00:19:52,440 --> 00:19:55,800
We bereiken voor het eerst de ingang.

242
00:19:55,960 --> 00:19:59,120
We zijn dus heel trots.

243
00:19:59,280 --> 00:20:04,200
Als de eerste kalksteenblokken weg
zijn, kan Fathi naar binnen kijken.

244
00:20:10,080 --> 00:20:12,240
In de Karnak-tempel bij Luxor...

245
00:20:12,400 --> 00:20:17,440
zoekt Colleen naar aanwijzingen die
verklaren hoe Ramses de macht greep.

246
00:20:17,600 --> 00:20:22,280
Ramses was een machtige krijger
en generaal in veel veldtochten...

247
00:20:22,440 --> 00:20:26,160
om de oostelijke en zuidelijke grenzen
van Egypte uit te breiden.

248
00:20:27,280 --> 00:20:32,720
Maar uit de tempelmuren blijkt dat hij
om meer redenen zo machtig werd.

249
00:20:32,880 --> 00:20:37,480
Dit is een bijzonder document.
De echte tekst van een vredesverdrag.

250
00:20:37,640 --> 00:20:43,640
Op deze 3300 jaar oude muur
staan 38 regels van hiërogliefen...

251
00:20:43,800 --> 00:20:48,160
die 's werelds eerste
vredesverdrag vormen.

252
00:20:48,320 --> 00:20:55,120
Een ongekende alliantie van Ramses
en zijn vijanden, de Hettieten.

253
00:20:55,280 --> 00:21:01,400
Het is te gek om dit verdrag te zien.
Twee supermachten ondertekenden dit.

254
00:21:01,560 --> 00:21:04,360
De Egyptenaren en de Hettieten.

255
00:21:04,520 --> 00:21:10,040
Dit geeft aan dat Ramses niet alleen
oorlogen voerde, maar ook beëindigde.

256
00:21:10,200 --> 00:21:15,680
Dankzij vrede kon Egypte opbloeien,
zodat Ramses rijker en machtiger werd.

257
00:21:15,840 --> 00:21:20,600
Hier staat dat de Hettieten
en Egyptenaren niet mochten aanvallen.

258
00:21:20,760 --> 00:21:26,480
Als een derde partij aanviel,
zouden ze elkaar helpen.

259
00:21:26,640 --> 00:21:30,120
Dankzij dit Verdrag van Kadesh...

260
00:21:30,280 --> 00:21:34,720
kon Ramses de 20-jarige oorlog
met de Hettieten beëindigen.

261
00:21:34,880 --> 00:21:37,720
Oorlogen zijn duur,
dus door vrede te sluiten...

262
00:21:37,880 --> 00:21:42,320
stelt Ramses stabiliteit en welvaart
veilig onder zijn heerschappij.

263
00:21:42,480 --> 00:21:47,440
Nu kon Ramses zich concentreren
op welvaart, tempels en monumenten...

264
00:21:47,600 --> 00:21:50,320
om zijn grootse prestaties te eren.

265
00:21:50,480 --> 00:21:53,560
Veel farao's, waaronder Ramses,
gebruikten propaganda.

266
00:21:53,720 --> 00:21:59,040
Maar in dit vredesverdrag staan
echte afspraken met een echte koning.

267
00:21:59,200 --> 00:22:04,400
Iedereen moest dus wel weten
dat Ramses een groot diplomaat was.

268
00:22:04,560 --> 00:22:08,200
Ramses toonde zich
de ultieme koning...

269
00:22:08,360 --> 00:22:13,200
en hij koos niet per ongeluk
voor Karnak om dat te benadrukken.

270
00:22:13,360 --> 00:22:16,280
Ramses toont het vredesverdrag
hier in Karnak...

271
00:22:16,440 --> 00:22:20,040
om het contrast aan te geven
met zijn veldtochten.

272
00:22:20,200 --> 00:22:25,720
Hij doet wat nodig is om de orde
te bewaken, namens de goden.

273
00:22:25,880 --> 00:22:28,960
Ramses was een krijger-koning
en diplomaat...

274
00:22:29,120 --> 00:22:33,560
die heerste in een bijzondere periode
van vrede en welvaart.

275
00:22:33,720 --> 00:22:36,520
Maar dat verklaart niet
hoe hij zo machtig werd...

276
00:22:36,680 --> 00:22:41,360
dat we zijn naam 3000 jaar later
nog herhalen.

277
00:22:41,520 --> 00:22:44,360
In het historisch museum van Caïro...

278
00:22:44,520 --> 00:22:49,120
doen archeoloog Simon Connor
en conservator Eid Mertah...

279
00:22:49,280 --> 00:22:52,640
onderzoek naar de kolossale
standbeelden van Ramses...

280
00:22:52,800 --> 00:22:57,760
om te ontdekken hoe hij de macht
vasthield door middel van propaganda.

281
00:22:57,920 --> 00:23:00,960
Dit is Ramses, en dit ook.

282
00:23:01,120 --> 00:23:07,040
Ramses maakte duizenden standbeelden
en zette ze neer in heel Egypte.

283
00:23:07,200 --> 00:23:12,680
De meeste staan nu in musea,
waaronder zo'n 90 hier in Caïro.

284
00:23:14,040 --> 00:23:17,400
Sommige zijn nog nooit
van dichtbij bestudeerd.

285
00:23:18,960 --> 00:23:24,880
Het is emotioneel om ze bijna
aan te raken en zo dichtbij te komen.

286
00:23:25,040 --> 00:23:29,480
Simon en Eid denken dat ze misschien
geheimen bewaren.

287
00:23:29,640 --> 00:23:31,760
Door de details te bestuderen...

288
00:23:31,920 --> 00:23:37,280
hopen ze te ontdekken hoe Ramses
ze gebruikte om de macht te vergroten.

289
00:23:38,720 --> 00:23:43,600
Kolossale standbeelden van farao's
kwamen veel voor in het oude Egypte.

290
00:23:43,760 --> 00:23:49,800
Tempels, steden en paleizen werden
bewaakt door grote, granieten figuren.

291
00:23:49,960 --> 00:23:53,840
Beeldhouwers werkten maanden
met stenen werktuigen...

292
00:23:54,000 --> 00:23:57,240
en brachten details aan
met koperen beitels...

293
00:23:57,400 --> 00:24:01,200
om het resultaat vervolgens
te polijsten met zand.

294
00:24:02,760 --> 00:24:06,880
Maar voor de oude Egyptenaren
waren het meer dan kunstwerken.

295
00:24:07,040 --> 00:24:13,320
Het waren magische avatars waarmee de
farao contact maakte met onderdanen.

296
00:24:13,480 --> 00:24:16,160
Zodra de naam erin gekerfd werd...

297
00:24:16,320 --> 00:24:21,600
werd het beeld geactiveerd
als drager van de ziel van de koning.

298
00:24:23,040 --> 00:24:26,240
Het team merkt direct
verrassende bewijzen op...

299
00:24:26,400 --> 00:24:30,880
waaruit blijkt dat dit beeld
van Ramses later is aangepast.

300
00:24:31,040 --> 00:24:35,000
Hier zien we al heel snel
de sporen van aanpassingen.

301
00:24:35,160 --> 00:24:40,600
Je ziet het rondom de oren,
wenkbrauwen en ogen.

302
00:24:40,760 --> 00:24:43,760
De mond is aangepast.
De hoeken zijn dieper gemaakt.

303
00:24:43,920 --> 00:24:45,480
De oren zijn veranderd.

304
00:24:45,640 --> 00:24:50,440
Er zijn heel duidelijke sporen
van aanpassingen.

305
00:24:50,600 --> 00:24:53,920
De naam op het beeld is Ramses II...

306
00:24:54,080 --> 00:24:57,120
maar kan dit een beeld
van iemand anders zijn geweest?

307
00:24:57,280 --> 00:25:01,040
Om daarachter te komen,
moeten ze de details vergelijken...

308
00:25:01,200 --> 00:25:03,880
met een beeld van Ramses
dat niet is aangepast.

309
00:25:04,040 --> 00:25:07,200
Dan zien ze hoe zijn beelden
er echt uitzagen.

310
00:25:11,680 --> 00:25:14,480
Bij het Egyptisch Museum in Caïro...

311
00:25:14,640 --> 00:25:19,040
zien Simon en Eid een prachtig beeld
van graniet.

312
00:25:19,200 --> 00:25:24,520
Ze zoeken uit of het een authentiek
standbeeld is van Ramses de Grote.

313
00:25:24,680 --> 00:25:30,520
Het vasthouden van twee standaarden
begon bij Ramses.

314
00:25:30,680 --> 00:25:34,920
Dit beeld is duidelijk gemaakt
tijdens zijn heerschappij.

315
00:25:35,080 --> 00:25:38,840
Dit standbeeld
lijkt ze recht aan te kijken.

316
00:25:39,000 --> 00:25:42,360
De ogen kijken omlaag.
Ramses keek naar de mensen.

317
00:25:42,520 --> 00:25:46,560
In tegenstelling tot eerdere farao's,
die naar de horizon keken...

318
00:25:46,720 --> 00:25:50,760
gebruikte Ramses zijn standbeelden
om contact te maken met z'n volk.

319
00:25:50,920 --> 00:25:55,840
Z'n directe oogcontact
boezemt ontzag in.

320
00:25:56,000 --> 00:26:00,480
Simon en Eid gaan weer het museum in
om hun bevindingen te vergelijken...

321
00:26:00,640 --> 00:26:03,680
met het standbeeld
dat lijkt te zijn aangepast.

322
00:26:03,840 --> 00:26:06,920
En jawel, de blik is hetzelfde.

323
00:26:07,080 --> 00:26:12,800
De beeldhouwers werken van onderaf
en houwen hier het ooglid uit.

324
00:26:12,960 --> 00:26:15,920
Zo creëerden ze
een zwaar bovenste ooglid.

325
00:26:16,080 --> 00:26:20,160
Het ooglid en de omlaag gerichte ogen
was een latere aanpassing.

326
00:26:20,320 --> 00:26:26,760
In een ander museum staat een versie
die niet is aangepast.

327
00:26:26,920 --> 00:26:31,560
Daaruit blijkt dat de ogen
oorspronkelijk recht vooruit keken.

328
00:26:32,720 --> 00:26:36,080
Simon en Eid ontdekken meer bewijzen.

329
00:26:36,240 --> 00:26:39,720
Hier zien we aanwijzingen
dat de wenkbrauwen zijn aangepast...

330
00:26:39,880 --> 00:26:42,800
om de bogen te veranderen.

331
00:26:42,960 --> 00:26:46,880
De beeldhouwer wilde
dat dit deel uitstak.

332
00:26:47,040 --> 00:26:53,680
Zelfs de cobra op de kroon
werd aangepast in de stijl van Ramses.

333
00:26:53,840 --> 00:26:58,680
De slang moest een dubbele lus hebben
aan weerszijden van de haak.

334
00:26:58,840 --> 00:27:05,520
Om standbeelden te 'ramseseren',
moeten we deze kleine kenmerken maken.

335
00:27:05,680 --> 00:27:11,040
Het is duidelijk bewijs dat Ramses een
beeld aanpaste naar zijn evenbeeld.

336
00:27:11,200 --> 00:27:14,960
Dit was geen beeld van Ramses,
maar van een andere koning.

337
00:27:15,120 --> 00:27:19,240
Als dit Ramses niet is,
wie is het dan?

338
00:27:19,400 --> 00:27:23,400
Er staat steeds één dikke streep,
gevolgd door twee dunne.

339
00:27:23,560 --> 00:27:26,040
Eén dikke, twee dunne.

340
00:27:26,200 --> 00:27:31,320
Dat is een detail van de 12e dynastie,
zo'n 600 jaar voor Ramses.

341
00:27:31,480 --> 00:27:36,200
Ze kunnen niet precies zien
welke farao dit moest voorstellen.

342
00:27:36,360 --> 00:27:39,720
Maar het bewijst dat Ramses
oudere beelden aanpaste...

343
00:27:39,880 --> 00:27:43,000
om snel zijn macht te tonen
in heel Egypte.

344
00:27:43,160 --> 00:27:46,080
De intentie was
om specifieke beelden te kiezen...

345
00:27:46,240 --> 00:27:50,880
mooie, grote beelden van prestigieuze
voorouders, en die aan te passen.

346
00:27:51,040 --> 00:27:55,240
Ramses liet bewust sporen achter
van de oude koningen.

347
00:27:55,400 --> 00:27:57,880
Hij wilde niet hun identiteit stelen.

348
00:27:58,040 --> 00:28:01,280
Hij gebruikte de reputatie
van illustere voorouders...

349
00:28:01,440 --> 00:28:04,000
om zijn eigen macht uit te breiden.

350
00:28:04,160 --> 00:28:06,320
Ze hadden een aura en prestige.

351
00:28:06,480 --> 00:28:11,000
Hij liet zien dat zij verleden tijd
waren en hij ze verving.

352
00:28:11,160 --> 00:28:16,440
Uit recente bewijzen blijkt dat bijna
een kwart van de beelden van Ramses...

353
00:28:16,600 --> 00:28:18,920
oorspronkelijk van een andere farao was.

354
00:28:19,080 --> 00:28:23,200
Ramses liet ze simpelweg bijwerken
en eiste ze op.

355
00:28:23,360 --> 00:28:29,160
Maar nader onderzoek blijkt lastig
door de schade die is aangericht.

356
00:28:29,320 --> 00:28:34,280
Twee dingen ontbreken vaak.
De kop van de uraeus en de neus.

357
00:28:34,440 --> 00:28:37,640
Die is zorgvuldig afgehakt.

358
00:28:37,800 --> 00:28:41,840
Het standbeeld is kapot,
en in 90 procent van de gevallen...

359
00:28:42,000 --> 00:28:44,720
is de neus er bewust af gehakt.

360
00:28:44,880 --> 00:28:50,240
Ramses gebruikte deze beelden
als z'n magische avatar...

361
00:28:50,400 --> 00:28:54,760
maar toen hij niet langer heerste,
werden ze gedeactiveerd.

362
00:28:54,920 --> 00:28:57,520
Je verwijdert de magie
door het object te doden.

363
00:28:57,680 --> 00:29:03,240
Door de neus en uraeus te verwijderen,
maak je er weer een stuk steen van.

364
00:29:03,400 --> 00:29:08,240
Nu helpen de beelden van Ramses om
meer te leren over z'n heerschappij.

365
00:29:08,400 --> 00:29:14,440
Ze tonen aan hoe hij ze gebruikte
om de grootste heerser te worden.

366
00:29:16,720 --> 00:29:19,080
In Luxors Deir el-Bahri...

367
00:29:19,240 --> 00:29:23,200
in een uitgestrekte necropolis
vol tomben van edellieden...

368
00:29:23,360 --> 00:29:26,920
doet Fahti een nieuwe ontdekking:

369
00:29:27,080 --> 00:29:33,080
een ongeopende tombe die al duizenden
jaren in het woestijnzand ligt.

370
00:29:33,240 --> 00:29:36,320
Hier is de bovenkant van de deur.

371
00:29:36,480 --> 00:29:38,640
Het is donker en ligt vol puin.

372
00:29:38,800 --> 00:29:43,520
Deze tombe kan verduidelijken
waarom deze plek werd gekozen...

373
00:29:43,680 --> 00:29:47,640
en informatie onthullen
over Ramses' heerschappij als farao.

374
00:29:47,800 --> 00:29:51,600
Hij moet naar binnen,
maar het puin blokkeert de ingang.

375
00:29:51,760 --> 00:29:55,800
We kunnen geen decoratie zien,
want er ligt te veel puin.

376
00:29:55,960 --> 00:30:00,360
We moeten de bodem bereiken
voor we naar binnen kunnen.

377
00:30:00,520 --> 00:30:06,040
We moeten het puin
laag voor laag blijven volgen.

378
00:30:06,200 --> 00:30:09,400
Nog minstens twee meter te gaan.

379
00:30:11,840 --> 00:30:16,920
Dagenlang haalt het team tonnen zand
en aarde weg in de brandende zon.

380
00:30:23,400 --> 00:30:27,320
Maar uiteindelijk leggen ze
de hele ingang bloot.

381
00:30:27,480 --> 00:30:31,960
Ik heb hier een maand op gewacht,
dus dit is een bijzonder moment.

382
00:30:32,120 --> 00:30:34,280
Nu kan ik naar binnen.

383
00:30:53,160 --> 00:30:57,040
Er is een enorme tombe vol puin.

384
00:30:57,200 --> 00:31:00,040
Oké, het plafond
is niet in goede staat.

385
00:31:00,200 --> 00:31:05,080
In Luxors Deir el-Bahri, in een
necropolis van Ramses' edellieden...

386
00:31:05,240 --> 00:31:08,240
gaat Fathi voor het eerst
een nieuwe tombe in.

387
00:31:08,400 --> 00:31:13,600
Hij wil weten waarom de elite
deze laaggelegen plek koos...

388
00:31:13,760 --> 00:31:17,240
en wat dat kan onthullen
over Ramses' heerschappij.

389
00:31:17,400 --> 00:31:24,080
Hij zoekt naar inscripties,
maar de muren zijn kaal.

390
00:31:24,240 --> 00:31:26,560
Ik zie geen inscriptie.

391
00:31:26,720 --> 00:31:30,000
Nu moet hij het puin
zorgvuldig doorzoeken...

392
00:31:30,160 --> 00:31:33,560
om andere sporen te vinden
die kunnen verklaren...

393
00:31:33,720 --> 00:31:37,400
waarom de edellieden van Ramses
de Grote hun doden hier begroeven.

394
00:31:37,560 --> 00:31:42,600
Ik zie hier wat aardewerk en manden.

395
00:31:44,480 --> 00:31:50,880
Dit is prachtig, want je vindt
niet vaak een complete pot.

396
00:31:51,880 --> 00:31:55,760
Hopelijk kan dit aardewerk
helpen verklaren...

397
00:31:55,920 --> 00:31:59,000
waarom de eigenaar zijn tombe
hier wilde hebben.

398
00:31:59,160 --> 00:32:01,240
Ik zie hier nog iets.

399
00:32:04,120 --> 00:32:10,520
Dit lijkt me een mooie mand.
Dit is mooi. Het is in goede staat.

400
00:32:12,080 --> 00:32:14,760
De objecten
zijn perfect geconserveerd...

401
00:32:14,920 --> 00:32:18,160
maar in de open lucht
zullen ze afgebroken worden.

402
00:32:18,320 --> 00:32:22,360
Fathi brengt ze direct naar het lab
om ze te bestuderen.

403
00:32:25,200 --> 00:32:30,680
Hij gebruikt lucht om te zorgen
dat er geen stof meer in zit.

404
00:32:30,840 --> 00:32:34,360
Hij probeert het steviger te maken
met een vloeistof...

405
00:32:34,520 --> 00:32:36,560
zodat we het kunnen openmaken.

406
00:32:36,720 --> 00:32:40,040
De prachtige mand en pot
zijn in zo'n goede staat...

407
00:32:40,200 --> 00:32:45,200
dat ze waarschijnlijk niet
bij de overledene zijn gelegd.

408
00:32:45,360 --> 00:32:50,360
Het lijken offers die familieleden
bij de ingang hebben gelegd...

409
00:32:50,520 --> 00:32:54,520
tijdens een oud feest
dat in dit gebied werd gehouden.

410
00:32:54,680 --> 00:32:57,720
Misschien komt dit
van het Feest van de Vallei.

411
00:32:57,880 --> 00:33:02,200
Deze mand kan gebruikt zijn
voor voedsel of fruit.

412
00:33:03,720 --> 00:33:06,840
Elk jaar, tijdens de eerste
nieuwe maan in mei...

413
00:33:07,000 --> 00:33:12,600
kwam men bijeen in Karnak
met voedseloffers en bloemen.

414
00:33:14,600 --> 00:33:18,840
Ze volgden een boot met daarop
de beeltenis van de god Amon...

415
00:33:19,000 --> 00:33:23,400
en staken de Nijl over naar
de westoever, het land van de doden.

416
00:33:26,000 --> 00:33:29,800
De tocht voerde langs
de tempels van de koningen...

417
00:33:29,960 --> 00:33:34,200
en leidde naar de tempel
van Hatsjepsoet.

418
00:33:36,000 --> 00:33:39,520
Families bezochten de tomben
van hun naasten...

419
00:33:39,680 --> 00:33:45,600
offerden voedsel en bloemen, en aten
tot diep in de nacht met de doden.

420
00:33:47,360 --> 00:33:52,000
Uit Fathi's ontdekking blijkt
dat edellieden zoals die van Ramses...

421
00:33:52,160 --> 00:33:54,000
deze plek kozen voor hun graf...

422
00:33:54,160 --> 00:33:58,560
vanwege de perfecte ligging
voor het Feest van de Vallei.

423
00:33:58,720 --> 00:34:02,120
Deze tomben waren de laatste halte
voor de tocht eindigde...

424
00:34:02,280 --> 00:34:08,200
bij de tempel van Hatsjepsoet.
De perfecte plek om offers te krijgen.

425
00:34:08,360 --> 00:34:13,040
Als hun tombe hier lag,
kregen ze meer offers.

426
00:34:13,200 --> 00:34:15,320
Meer bloemen, voedsel en drank...

427
00:34:15,480 --> 00:34:21,240
voor de overledene
tijdens het Feest van de Vallei.

428
00:34:21,400 --> 00:34:26,640
Ik ben zo blij, want nu weten we
waarom ze deze plek kozen.

429
00:34:26,800 --> 00:34:30,520
De 66-jarige heerschappij van Ramses
kende veel voorspoed...

430
00:34:30,680 --> 00:34:33,720
dus kon hij vrijgevig zijn
naar zijn onderdanen.

431
00:34:33,880 --> 00:34:36,440
Hij zette het Feest
van de Vallei voort...

432
00:34:36,600 --> 00:34:38,760
net als tientallen andere feesten.

433
00:34:38,920 --> 00:34:41,880
Hij organiseerde zelfs een feestmaal
van 24 dagen...

434
00:34:42,040 --> 00:34:45,560
waardoor hij geliefd werd
bij het volk en meer macht verwierf.

435
00:34:50,600 --> 00:34:54,640
Voor Fathi en zijn team
was dit een geslaagde opgraving.

436
00:34:54,800 --> 00:34:58,800
Ze hopen dat dit pas het begin is
van vele ontdekkingen hier.

437
00:35:00,600 --> 00:35:03,680
We zetten ons werk voort
in de rest van de tombe.

438
00:35:08,400 --> 00:35:09,800
In Saqqara...

439
00:35:09,960 --> 00:35:13,640
verkent Ola een verborgen kamer
in de tombe...

440
00:35:13,800 --> 00:35:17,960
van een van Ramses' legeraanvoerders,
generaal Iwrkhy.

441
00:35:18,120 --> 00:35:22,120
Ze hoopt te ontdekken hoe deze
generaals hem aan de macht hielpen...

442
00:35:22,280 --> 00:35:25,000
en hoe hij ze daarvoor beloonde.

443
00:35:25,160 --> 00:35:31,640
Maar de tombe ligt vol artefacten,
puin en skeletten.

444
00:35:31,800 --> 00:35:36,600
Ola maakt daaruit op dat deze tombe
duizenden jaren terug is leeggeroofd.

445
00:35:38,400 --> 00:35:43,480
Ola bekijkt de begrafenisobjecten
die de rovers hebben achtergelaten.

446
00:35:43,640 --> 00:35:45,480
Het is een grote puzzel.

447
00:35:45,640 --> 00:35:50,320
Soms vinden we veel scherven van
een pot, dus leggen we die bij elkaar.

448
00:35:50,480 --> 00:35:53,560
Eén specifieke pot valt op.

449
00:35:53,720 --> 00:35:59,720
Zie je dit hier? Dit is een kroon
met hoorns en een zonneschijf.

450
00:35:59,880 --> 00:36:02,840
Dit is een god. Misschien Hathor.

451
00:36:03,000 --> 00:36:05,880
Op de pot staat Hathor,
de godin van de liefde...

452
00:36:06,040 --> 00:36:10,880
die de vorm van een koe aanneemt,
maar geen informatie over Iwrkhy.

453
00:36:11,040 --> 00:36:16,040
Ola's oog valt op iets anders
wat in het puin verborgen ligt.

454
00:36:18,760 --> 00:36:22,920
Prachtig, mijn god.

455
00:36:26,480 --> 00:36:30,040
Ola heeft een belangrijke
ontdekking gedaan.

456
00:36:30,200 --> 00:36:35,200
Mogelijk blijkt daaruit hoe generaals
Ramses aan de macht hielpen...

457
00:36:35,360 --> 00:36:38,400
en hoe hij ze daarvoor beloonde.

458
00:36:40,080 --> 00:36:43,040
Voor het eerst doen we
zo'n duidelijke ontdekking.

459
00:36:43,200 --> 00:36:47,240
Dit is het deksel
van een van de Canopische potten.

460
00:36:47,400 --> 00:36:53,240
Dit is prachtig.
Je ziet de pruik en oren.

461
00:36:54,880 --> 00:36:58,280
Dit deksel hoort
bij de begrafenisobjecten...

462
00:36:58,440 --> 00:37:02,240
in de tombe van hoofdgeneraal Iwrkhy.

463
00:37:02,400 --> 00:37:04,600
Hierin zitten de organen
van de mummie...

464
00:37:04,760 --> 00:37:08,400
zodat ze kunnen worden hergebruikt
in het hiernamaals.

465
00:37:08,560 --> 00:37:10,800
Zo mooi.

466
00:37:12,200 --> 00:37:16,160
En de wang is zo glad.

467
00:37:16,320 --> 00:37:20,000
Het is alsof je een schat vindt...

468
00:37:20,160 --> 00:37:22,760
want het wijst erop
dat er nog veel meer ligt.

469
00:37:22,920 --> 00:37:25,920
Als deze decoratieve voorwerpen
van Iwrkhy waren...

470
00:37:26,080 --> 00:37:30,200
zijn hij en zijn familie flink beloond
door Ramses de Grote.

471
00:37:30,360 --> 00:37:35,040
Albast was een kostbaar materiaal
dat de goden zouden waarderen.

472
00:37:35,200 --> 00:37:39,840
Als dit van Iwrkhy was,
wijst dit op een heel luxe begrafenis.

473
00:37:40,000 --> 00:37:43,920
Het is een zeldzame ontdekking,
maar er ligt meer onder het puin.

474
00:37:44,080 --> 00:37:47,200
Nu komt er een blok uit. Eens kijken.

475
00:37:50,560 --> 00:37:56,040
Duizenden jaren verborgen in het zand
ligt een blok vol inscripties.

476
00:37:56,200 --> 00:38:01,120
Ze knielen, huilen en rouwen.

477
00:38:01,280 --> 00:38:03,600
Mooie gravures op de onderkant...

478
00:38:03,760 --> 00:38:07,880
onthullen emotionele nabestaanden
vol rouw.

479
00:38:08,040 --> 00:38:13,800
Het is een religieus tafereel waarin
de heilige riten worden uitgevoerd.

480
00:38:15,280 --> 00:38:18,800
We vinden niet elke dag
zoiets bijzonders.

481
00:38:18,960 --> 00:38:21,240
We zien geen naam van de eigenaar.

482
00:38:21,400 --> 00:38:27,200
Dit moet naar de opslag,
dan kunnen specialisten 't herstellen.

483
00:38:28,680 --> 00:38:32,040
Als de naam van de eigenaar
van de tombe erbij staat...

484
00:38:32,200 --> 00:38:35,880
kan dit blok bewijzen
dat Ramses' generaals, zoals Iwrkhy...

485
00:38:36,040 --> 00:38:39,440
zo belangrijk waren dat er
een uitgebreide stoet was...

486
00:38:39,600 --> 00:38:43,560
omdat ze bij de elite
van Egypte hoorden.

487
00:38:43,720 --> 00:38:49,920
We vinden veel dingen die informatie
kunnen opleveren over Iwrkhy.

488
00:38:50,080 --> 00:38:53,680
Maar Ola ziet Iwrkhy's naam niet,
of die van een ander.

489
00:38:53,840 --> 00:38:58,120
Ze moet meer stukken vinden
om de namen te ontcijferen.

490
00:38:58,280 --> 00:39:03,480
Er moet nog veel gebeuren,
maar dit is veelbelovend.

491
00:39:03,640 --> 00:39:10,200
Maar ik moet hier wel weg,
voordat de boel instort.

492
00:39:10,360 --> 00:39:15,560
Met zoveel ontdekkingen in de tombe
en zoveel kamers om uit te graven...

493
00:39:15,720 --> 00:39:19,160
is dit pas het begin voor Ola.

494
00:39:19,320 --> 00:39:24,320
Het hoort natuurlijk bij de puzzel.
Dat maakt het zo spannend.

495
00:39:24,480 --> 00:39:30,000
Bij elk blok dat we vinden
verwachten we dat het belangrijk is.

496
00:39:31,400 --> 00:39:34,280
Fantastisch, fantastisch, fantastisch.

497
00:39:34,440 --> 00:39:36,600
Driedubbel fantastisch.

498
00:39:39,760 --> 00:39:46,440
In het diepe zuiden van Egypte
onderzoekt Colleen Ramses' erfenis.

499
00:39:46,600 --> 00:39:52,000
Ze wil weten hoe hij de machtigste
farao van het oude Egypte werd...

500
00:39:52,160 --> 00:39:57,960
en waarom we zijn naam
drie millennia na z'n dood nog kennen.

501
00:39:58,120 --> 00:40:02,080
Dit is het Nassermeer. Ik ben bij
de zuidgrens van het huidige Egypte.

502
00:40:02,240 --> 00:40:05,960
Een paar kilometer verderop
ligt Soedan.

503
00:40:06,120 --> 00:40:08,640
Maar dit is het oude Nubië.

504
00:40:08,800 --> 00:40:12,640
Hier controleerden de legers
en bureaucratie van Ramses...

505
00:40:12,800 --> 00:40:19,200
de zo belangrijke goudvoorraad
van het oude Egypte.

506
00:40:21,320 --> 00:40:27,480
Ramses en andere farao's
haalden veel goud uit Nubië.

507
00:40:27,640 --> 00:40:33,200
Door zijn controle hier kon Ramses
handel drijven met de rest van Afrika.

508
00:40:33,360 --> 00:40:36,200
En over de Rode Zee met Azië.

509
00:40:36,360 --> 00:40:41,800
Hier besloot Ramses een van z'n
indrukwekkendste tempels te bouwen:

510
00:40:41,960 --> 00:40:45,000
Aboe Simbel.

511
00:40:45,160 --> 00:40:46,760
Waanzinnig.

512
00:40:46,920 --> 00:40:50,560
Hoe vaak ik dit monument ook zie...

513
00:40:50,720 --> 00:40:54,600
ik ben elke keer weer overweldigd
door de omvang.

514
00:40:56,800 --> 00:41:02,440
De vier kolossale standbeelden
van Ramses kijken uit over de Nijl.

515
00:41:02,600 --> 00:41:05,680
Ze waren van enorme afstand
al zichtbaar...

516
00:41:05,840 --> 00:41:11,440
en maakten duidelijk dat Ramses
de goddelijke autoriteit had.

517
00:41:11,600 --> 00:41:13,240
Hier in het oude Nubië...

518
00:41:13,400 --> 00:41:18,600
moest iedereen weten dat Ramses
de koning was en dit zijn rijk.

519
00:41:20,480 --> 00:41:25,800
Binnen de muren van de tempel
vindt Colleen geschriften over Ramses.

520
00:41:27,040 --> 00:41:31,440
Deze tempel staat vol
met Ramses' militaire overwinningen.

521
00:41:31,600 --> 00:41:36,160
Overal zijn veldslagen te zien.

522
00:41:36,320 --> 00:41:37,960
Maar in een zijkamer...

523
00:41:38,120 --> 00:41:43,040
ziet Colleen iets wat meer intrigeert
dan militaire propaganda.

524
00:41:43,200 --> 00:41:45,240
Dit is zo'n vreemde afbeelding.

525
00:41:45,400 --> 00:41:50,320
Ramses offert twee potten water.

526
00:41:50,480 --> 00:41:55,040
Er staat een offertafel voor
met twee fruitmanden...

527
00:41:55,200 --> 00:41:59,640
met een lotusbloem bovenop
en twee broden eronder.

528
00:41:59,800 --> 00:42:03,440
Zulke offers brachten koningen
aan goden.

529
00:42:03,600 --> 00:42:05,760
En in de kroningsnaam van Ramses...

530
00:42:05,920 --> 00:42:10,880
staat de naam van de god
die de koning vereert.

531
00:42:11,040 --> 00:42:16,080
De koning brengt hier niet zomaar
een offer aan een willekeurige god...

532
00:42:16,240 --> 00:42:19,080
maar aan zijn eigen goddelijke vorm.

533
00:42:19,240 --> 00:42:24,080
Ramses de koning brengt een offer
aan Ramses de god.

534
00:42:24,240 --> 00:42:29,560
In deze tempel kon Ramses
dus worden vereerd...

535
00:42:29,720 --> 00:42:31,960
ook door de volgende generaties.

536
00:42:32,120 --> 00:42:36,640
Ramses verwierf meer macht
door militaire overwinningen...

537
00:42:36,800 --> 00:42:39,440
en door uiteindelijk
de vrede veilig te stellen.

538
00:42:39,600 --> 00:42:42,120
Maar door zich tot god te verheffen...

539
00:42:42,280 --> 00:42:46,640
stelt hij zijn erfenis
als Ramses de Grote veilig.

540
00:42:46,800 --> 00:42:50,120
Alle farao's vergoddelijken zich
voor hun dood.

541
00:42:50,280 --> 00:42:56,000
Maar zoals altijd pakte Ramses
de Grote dat grootser en beter aan.

542
00:42:56,160 --> 00:43:01,040
Hij bouwde grotere tempels en
benadrukte zijn recht om te heersen...

543
00:43:01,200 --> 00:43:03,800
vaker dan ieder ander.

544
00:43:03,960 --> 00:43:09,840
Aboe Simbel en Karnak behoren
tot de grootste wereldwonderen.

545
00:43:10,000 --> 00:43:15,880
Maar als je naam herhaald werd in
het oude Egypte, was je onsterfelijk.

546
00:43:16,040 --> 00:43:21,240
Nog negen farao's heetten Ramses,
en we herhalen z'n naam nog altijd.

547
00:43:21,400 --> 00:43:24,920
Hij heeft echt het eeuwige leven.

548
00:43:25,080 --> 00:43:29,440
Elk seizoen worden nieuwe bewijzen
opgegraven...

549
00:43:29,600 --> 00:43:35,200
van wat Ramses tot de machtigste
en beste Egyptische heerser maakte.

550
00:43:35,360 --> 00:43:40,720
Honderden tempels en monumenten
tonen zijn bedrevenheid in propaganda.

551
00:43:40,880 --> 00:43:46,480
Z'n hergebruik van standbeelden brengt
hem in verband met eerdere heersers.

552
00:43:46,640 --> 00:43:52,960
Een machtig krijger, maar gezien het
vredesverdrag ook een goed diplomaat.

553
00:43:53,120 --> 00:43:56,560
Hij organiseerde dure begrafenissen
voor wie loyaal aan hem was.

554
00:43:56,720 --> 00:44:01,920
En uit zijn weelderige feesten blijkt
dat hij zijn voorspoed deelde.

555
00:44:02,080 --> 00:44:06,600
Hij was echt de grootste koning
van Egypte.

556
00:44:07,880 --> 00:44:09,880
Vertaling: Jasper Vreugdenhil