1
00:00:05,720 --> 00:00:09,560
Dit is de ingang van de piramide.
Dit is heel spannend.

2
00:00:09,720 --> 00:00:13,600
Archeologen staan op het punt om
de ontdekking van hun leven te doen.

3
00:00:13,760 --> 00:00:17,080
Niemand is hier binnen geweest.
Een belangrijk moment voor ons.

4
00:00:17,240 --> 00:00:21,680
Voor ze ligt de grafkamer
van een mysterieuze koningin.

5
00:00:21,840 --> 00:00:25,000
Al 4000 jaar onaangeroerd.

6
00:00:25,160 --> 00:00:29,080
We zullen zien of deze houten balk
stabiel genoeg is.

7
00:00:30,200 --> 00:00:34,680
We halen dit deel weg.
Hopelijk is het veilig.

8
00:00:51,160 --> 00:00:56,120
Egypte, het land van de piramiden
en indrukwekkende monumenten...

9
00:00:56,280 --> 00:00:58,320
gebouwd door machtige farao's.

10
00:00:58,480 --> 00:01:03,280
Grote koningen als Cheops,
Ramses en Toetanchamon.

11
00:01:03,440 --> 00:01:08,920
Maar nu vinden archeologen bewijzen
van een ander soort heersers...

12
00:01:09,080 --> 00:01:13,960
die soms veel macht hadden
en zelfs farao konden worden:

13
00:01:15,120 --> 00:01:17,720
de koninginnen van Egypte.

14
00:01:17,880 --> 00:01:22,800
Hoe kwamen deze vrouwen aan de macht
in een wereld gedomineerd door mannen?

15
00:01:27,880 --> 00:01:32,520
Om dat te onderzoeken,
verkent Egyptoloog Colleen Darnell...

16
00:01:32,680 --> 00:01:38,800
een tempel gebouwd door een van
de grootste koninginnen: Hatsjepsoet.

17
00:01:38,960 --> 00:01:42,600
Deze tempel is fantastisch.

18
00:01:42,760 --> 00:01:46,480
Er staat een rij imposante
standbeelden naast de tempel.

19
00:01:46,640 --> 00:01:48,840
Mijn hemel, dit is waanzinnig.

20
00:01:49,000 --> 00:01:53,880
Dit zijn standbeelden van de farao
die de vorm van Osiris aanneemt.

21
00:01:54,040 --> 00:01:59,240
Het is een koning, gezien de dubbele
kroon van Opper- en Neder-Egypte.

22
00:02:00,800 --> 00:02:03,600
Dit is de tempel
van koningin Hatsjepsoet.

23
00:02:03,760 --> 00:02:07,040
Maar overal staan beelden
van koningen.

24
00:02:07,200 --> 00:02:13,440
De koning heeft een baard, staf
en dorsvlegel, koninklijke symbolen.

25
00:02:13,600 --> 00:02:19,320
Hoewel ze een vrouw was, liet
Hatsjepsoet zich als man afbeelden.

26
00:02:19,480 --> 00:02:21,960
Colleen onderzoekt waarom.

27
00:02:22,120 --> 00:02:26,920
Ik hoop een cartouche te vinden met
een koninklijke naam in hiërogliefen.

28
00:02:28,760 --> 00:02:34,320
Een cartouche is een ovaal
in Egyptische inscripties.

29
00:02:34,480 --> 00:02:38,600
Alleen koningen of koninginnen
mochten hun naam erin zetten.

30
00:02:38,760 --> 00:02:43,000
Colleen gaat op jacht in de tempel.
Het is een lastige klus.

31
00:02:43,160 --> 00:02:48,080
Veel cartouches zijn weggehakt
of vernietigd.

32
00:02:50,560 --> 00:02:54,440
Deze cartouche zocht ik. Hatsjepsoet.

33
00:02:54,600 --> 00:02:58,800
Hier staat het woord 'saat',
oftewel dochter.

34
00:02:58,960 --> 00:03:05,000
Dit is een belangrijke aanwijzing.
De dochter van Re, Hatsjepsoet.

35
00:03:05,160 --> 00:03:10,480
Hatsjepsoets cartouche identificeert
haar als een dochter, en geen zoon.

36
00:03:10,640 --> 00:03:13,560
Ze hield haar geslacht
dus niet verborgen.

37
00:03:13,720 --> 00:03:18,160
Maar Hatsjepsoet kon haar macht
als farao alleen uitoefenen...

38
00:03:18,320 --> 00:03:22,080
als ze zich liet afbeelden als man,
als koning.

39
00:03:24,240 --> 00:03:27,760
Hatsjepsoet was een Egyptische koningin...

40
00:03:27,920 --> 00:03:33,120
en een van de weinige vrouwen
die ooit heersten als koning.

41
00:03:33,280 --> 00:03:37,120
Ze herstelde beschadigde handelsroutes
naar andere landen...

42
00:03:37,280 --> 00:03:43,080
en haalde luxegoederen als goud,
mirre en ebbenhout naar Egypte.

43
00:03:44,440 --> 00:03:48,920
In de hoofdstad Thebe liet ze
kolossale monumenten optrekken...

44
00:03:49,080 --> 00:03:54,640
als symbolen van de macht, rijkdom
en orde die ze het land bracht.

45
00:03:54,800 --> 00:03:58,960
En haar graftempel is een van
de grootste in Egypte.

46
00:03:59,120 --> 00:04:05,160
Z'n weelde herinnert aan het succes
van Egypte onder haar heerschappij.

47
00:04:07,920 --> 00:04:13,800
Maar hoe werd deze beroemde
en gevierde koningin koning?

48
00:04:13,960 --> 00:04:16,480
Colleen onderzoekt het.

49
00:04:16,640 --> 00:04:18,720
Dit is een interessante muur.

50
00:04:18,880 --> 00:04:22,120
Hier staat de naam van Thoetmosis III.

51
00:04:22,280 --> 00:04:26,480
Hier moeten de cartouches
van Hatsjepsoet hebben gestaan.

52
00:04:26,640 --> 00:04:31,200
Hatsjepsoet was de dochter van
één farao en de vrouw van een andere.

53
00:04:31,360 --> 00:04:37,240
Toen haar man stierf, werd haar
jonge neefje Thoetmosis III koning.

54
00:04:37,400 --> 00:04:43,200
Thoetmosis III was een kind,
dus heerste Hatsjepsoet in feite.

55
00:04:43,360 --> 00:04:46,200
Maar toen transformeerde ze zelf
in een farao.

56
00:04:46,360 --> 00:04:50,600
Ze werd de tweede heerser
naast Thoetmosis III.

57
00:04:50,760 --> 00:04:55,840
Hatsjepsoet was de tweede heerser
in 20 jaar vol voorspoed.

58
00:04:56,000 --> 00:04:59,600
De prachtige tempel
herinnert aan haar heerschappij.

59
00:04:59,760 --> 00:05:04,560
Maar waarom is het zo moeilijk
om hier sporen van haar te vinden?

60
00:05:04,720 --> 00:05:08,320
Na de dood van Hatsjepsoet
werd Thoetmosis de enige farao.

61
00:05:08,480 --> 00:05:15,240
Later in zijn heerschappij hakte hij
haar naam en afbeeldingen weg.

62
00:05:15,400 --> 00:05:19,760
Thoetmosis wilde de herinneringen aan
Hatsjepsoet en haar kinderen wissen...

63
00:05:19,920 --> 00:05:22,680
om de troon veilig te stellen
voor zijn zoon.

64
00:05:22,840 --> 00:05:25,360
Maar Hatsjepsoets naam leeft voort...

65
00:05:25,520 --> 00:05:29,360
als bewijs voor de macht die vrouwen
konden vergaren in Egypte.

66
00:05:29,520 --> 00:05:31,040
Ze was een geweldige farao.

67
00:05:31,200 --> 00:05:35,360
Van monumentale bouwwerken
tot expedities naar verre landen.

68
00:05:35,520 --> 00:05:39,440
Maar ik wil meer weten
over haar heerschappij als vrouw.

69
00:05:46,880 --> 00:05:52,160
Archeoloog Patryk Chudzik
verkent ook de tempel van Hatsjepsoet.

70
00:05:52,320 --> 00:05:58,240
Net als Colleen zoekt hij uit
hoe zij als vrouw heerste.

71
00:05:58,400 --> 00:06:00,800
Dit is van de 22e of 23e dynastie.

72
00:06:00,960 --> 00:06:04,240
Patryk droomde er altijd al van
om egyptoloog te worden.

73
00:06:04,400 --> 00:06:10,040
Nu leidt hij het Poolse onderzoek
naar een beroemd Egyptisch monument.

74
00:06:10,200 --> 00:06:12,840
Hatsjepsoet is m'n lievelingsfarao.

75
00:06:13,000 --> 00:06:18,800
Het is een bijzonder verhaal
van een vrouw die koning werd.

76
00:06:20,640 --> 00:06:24,880
Z'n team doet opgravingen
naast de tempel.

77
00:06:25,040 --> 00:06:29,320
Het oude pad leidt
naar een eeuwenoude tombe.

78
00:06:29,480 --> 00:06:34,520
Ik vind dit de spannendste tombe
in de tempel van Hatsjepsoet.

79
00:06:36,520 --> 00:06:41,560
Honderd jaar geleden deed archeoloog
Herbert Winlock hier opgravingen.

80
00:06:43,280 --> 00:06:46,480
Maar hij liet een geheim achter
onder de tempel.

81
00:06:47,600 --> 00:06:52,440
Een tombe die hij wel vastlegde,
maar nooit volledig opgroef.

82
00:07:06,120 --> 00:07:11,800
Deze tombe is zo'n 500 jaar voor
Hatsjepsoets heerschappij gebouwd.

83
00:07:17,840 --> 00:07:24,200
Toen ze hier haar tempel bouwde,
liet ze dit gedeelte leeg.

84
00:07:24,360 --> 00:07:28,960
Hatsjepsoet kon de tombe vernietigen
om hier haar tempel te bouwen...

85
00:07:29,120 --> 00:07:31,200
maar dat deed ze niet.

86
00:07:31,360 --> 00:07:34,760
De vraag is waarom ze
de tombe open liet.

87
00:07:36,200 --> 00:07:38,200
Patryk hoopt dat dit mysterie...

88
00:07:38,360 --> 00:07:42,320
kan verklaren waarom Hatsjepsoet
haar tempel hier bouwde...

89
00:07:42,480 --> 00:07:46,960
en meer kan onthullen over haar
heerschappij als faraokoningin.

90
00:07:53,040 --> 00:07:54,320
In Saqqara...

91
00:07:56,760 --> 00:08:01,360
doet Mohamed Megahed ook onderzoek
naar de koninginnen van Egypte.

92
00:08:01,520 --> 00:08:06,320
Hij verkent de resten
van een piramide voor een koningin.

93
00:08:06,480 --> 00:08:09,760
Ons werk is nooit saai.
Het is elke dag weer anders.

94
00:08:09,920 --> 00:08:13,080
Elk seizoen vind je hier
weer iets nieuws.

95
00:08:15,760 --> 00:08:21,080
Mohamed woont in Tsjechië, maar
keert al 12 jaar terug naar Egypte...

96
00:08:21,240 --> 00:08:23,440
om hier opgravingen te doen.

97
00:08:23,600 --> 00:08:26,720
Hij ziet archeologie
als forensisch onderzoek.

98
00:08:26,880 --> 00:08:32,160
Dit is onze plaats delict.
Elke zandkorrel, elk stuk kalksteen...

99
00:08:32,320 --> 00:08:35,360
geeft ons een beeld
van hoe dit gebied was.

100
00:08:36,400 --> 00:08:39,240
Mohamed gaat naar de top
van de piramide.

101
00:08:39,400 --> 00:08:43,640
De kern is ingestort, waardoor
een diepe krater is ontstaan.

102
00:08:43,800 --> 00:08:47,480
Maar hij wil op zoek gaan naar
de oorspronkelijke toegangstunnel.

103
00:08:47,640 --> 00:08:52,040
Vandaag gaan we graven
naar de ingang van de piramide.

104
00:08:54,080 --> 00:08:58,160
Dit is de grootste piramide
die ooit is gebouwd voor een koningin.

105
00:08:58,320 --> 00:09:01,280
Ze moet buitengewoon machtig
zijn geweest.

106
00:09:01,440 --> 00:09:03,760
Wie was ze?

107
00:09:03,920 --> 00:09:07,760
Honderden jaren lang
was deze piramide een mysterie.

108
00:09:07,920 --> 00:09:13,960
Bij de laatste opgraving in 1952
is de grafkamer niet gevonden.

109
00:09:15,240 --> 00:09:20,120
We wisten dat hij gebouwd is
voor een koningin, maar niet welke.

110
00:09:20,280 --> 00:09:23,440
We noemden dit de piramide
van de onbekende koningin.

111
00:09:25,480 --> 00:09:29,000
Mohamed ontdekte twee jaar geleden
de identiteit van de eigenaar.

112
00:09:29,160 --> 00:09:32,280
We vonden een granieten zuil
in het gebied...

113
00:09:32,440 --> 00:09:37,320
en daarop staan de naam
van de koningin en haar titels.

114
00:09:37,480 --> 00:09:42,520
Nu kunnen we zeggen dat deze piramide
van koningin Setibhor was.

115
00:09:42,680 --> 00:09:45,120
Setibhor was de vrouw
van koning Djedkare...

116
00:09:45,280 --> 00:09:52,240
een machtige farao
die 4400 jaar geleden heerste.

117
00:09:53,920 --> 00:09:57,960
Djedkare bouwde een
52 meter hoge piramide...

118
00:09:58,120 --> 00:10:03,360
bekleed met wit kalksteen
en met 'n stenen pyramidion bovenop...

119
00:10:03,520 --> 00:10:06,120
beslagen met goud.

120
00:10:06,280 --> 00:10:12,960
Rond zijn piramide lag een complex
van zuilen, standbeelden en tempels.

121
00:10:13,120 --> 00:10:18,640
In het noordoosten staat een tweede
piramide voor zijn vrouw, Setibhor...

122
00:10:18,800 --> 00:10:25,320
die met blokken van wel 30 ton
33,50 meter boven het zand uittorent.

123
00:10:26,280 --> 00:10:31,400
Hij was bekleed met glanzend kalksteen
en voorzien van een grafkamer...

124
00:10:31,560 --> 00:10:36,120
die Setibhors lichaam
voor altijd moest beschermen.

125
00:10:37,840 --> 00:10:41,120
De piramide van koningin Setibhor
is de grootste...

126
00:10:41,280 --> 00:10:44,960
met een grafkamer
die nog niet verkend is.

127
00:10:45,120 --> 00:10:49,000
De piramide van Setibhor is de laatste
die we nog binnen moeten gaan.

128
00:10:49,160 --> 00:10:53,160
Niemand is binnen geweest.
Dit is een belangrijk moment voor ons.

129
00:10:53,320 --> 00:10:57,240
Haar grafkamer kan verklaren
hoe belangrijk ze was...

130
00:10:57,400 --> 00:10:59,840
en waarom ze
zo'n grote piramide heeft.

131
00:11:01,440 --> 00:11:06,040
Maar nu ontbreken grote delen
van de piramide. Die liggen vol zand.

132
00:11:06,200 --> 00:11:10,280
Mohamed moet diep graven
om resten te vinden.

133
00:11:13,000 --> 00:11:16,400
Geschraap van metaal
trekt Mohameds aandacht.

134
00:11:18,000 --> 00:11:22,280
We zien voor het eerst vandaag
mooi wit kalksteen.

135
00:11:24,160 --> 00:11:29,160
Het kalksteenblok van hoge kwaliteit
kan een spoor zijn van de ingang.

136
00:11:29,320 --> 00:11:32,160
We moeten nog dieper graven.

137
00:11:32,320 --> 00:11:37,360
Na vele uren graven
voelt Mohamed dat hij dichtbij is.

138
00:11:37,520 --> 00:11:39,120
Ik ben zo enthousiast.

139
00:11:39,280 --> 00:11:44,120
Ik weet zeker dat we hieronder
de ingang van de piramide vinden.

140
00:11:50,120 --> 00:11:54,680
In de moderne tijd is niemand
in de grafkamer van Setibhor geweest.

141
00:11:54,840 --> 00:11:57,840
Maar Mohamed heeft
een eeuwenoude ingang gevonden.

142
00:11:59,280 --> 00:12:05,600
Hij kan de eerste worden
die na ruim 4000 jaar de kamer ingaat.

143
00:12:16,640 --> 00:12:20,920
Maar een muur van zand
blokkeert de ingang.

144
00:12:21,080 --> 00:12:24,680
Een team deed hier
in 1952 opgravingen.

145
00:12:24,840 --> 00:12:27,960
Ze bouwden een muur
en stutten een ingestort plafond...

146
00:12:28,120 --> 00:12:31,520
voordat ze hun zoektocht
naar de grafkamer staakten.

147
00:12:31,680 --> 00:12:35,520
We zullen zien of deze houten balk
stabiel genoeg is.

148
00:12:35,680 --> 00:12:41,000
Als hij niet stabiel is,
moeten we een kleine steunwand bouwen.

149
00:12:41,160 --> 00:12:46,520
Er hangen duizenden tonnen puin
en steen boven hun hoofd.

150
00:12:46,680 --> 00:12:48,320
Hopelijk is dit veilig.

151
00:12:48,480 --> 00:12:53,680
We halen dit stuk hout weg
en gaan hier bouwen.

152
00:12:55,440 --> 00:13:00,240
Mohamed moet de gang direct
veilig maken, voordat hij instort.

153
00:13:00,400 --> 00:13:06,400
Dit kan niet wachten tot morgen.
We moeten direct gaan bouwen.

154
00:13:11,120 --> 00:13:13,680
In Deir el-Bahri bij Luxor...

155
00:13:13,840 --> 00:13:19,080
onderzoekt Colleen de heerschappij
van de farao, koningin Hatsjepsoet...

156
00:13:19,240 --> 00:13:23,520
en hoe zij aan de macht kwam in een
maatschappij gedomineerd door mannen.

157
00:13:23,680 --> 00:13:27,440
Dit is interessant. Hatsjepsoet
krijgt borstvoeding van godinnen.

158
00:13:27,600 --> 00:13:30,240
We weten dat koningen dit beweerden.

159
00:13:30,400 --> 00:13:36,280
Dat ze de melk consumeerden
van verschillende godinnen.

160
00:13:36,440 --> 00:13:40,040
De gravure onthult dat Hatsjepsoet
het koningschap opeiste...

161
00:13:40,200 --> 00:13:42,080
als haar goddelijke recht.

162
00:13:42,240 --> 00:13:45,760
Zij was de keuze van de goden.

163
00:13:45,920 --> 00:13:48,000
Dit is de god Amon.

164
00:13:48,160 --> 00:13:54,560
Hij zit, en zijn benen liggen deels
over die van Ahmose heen...

165
00:13:54,720 --> 00:13:57,440
de moeder van Hatsjepsoet.

166
00:13:57,600 --> 00:14:03,360
Amon overhandigt een anch,
het levenssymbool, aan Ahmose.

167
00:14:03,520 --> 00:14:09,400
Dat betekent dat Amon
de koningin bezwangert.

168
00:14:09,560 --> 00:14:13,240
Dit is het moment
van Hatsjepsoets verwekking.

169
00:14:14,760 --> 00:14:20,920
Hatsjepsoet beweerde de dochter
te zijn van de god Amon.

170
00:14:21,080 --> 00:14:23,440
Dat was een krachtige bewering.

171
00:14:23,600 --> 00:14:26,160
Hatsjepsoet doet dit erg slim.

172
00:14:26,320 --> 00:14:31,000
Alleen de koning kan claimen
dat hij goddelijk geboren is.

173
00:14:31,160 --> 00:14:34,480
Zij gebruikt de goddelijke geboorte
als propaganda...

174
00:14:34,640 --> 00:14:38,840
en eist haar recht op
om farao te zijn.

175
00:14:39,000 --> 00:14:42,520
Egyptenaren rekenden erop
dat de farao een man was.

176
00:14:42,680 --> 00:14:48,600
Hatsjepsoet koninklijke afkomst
en huwelijk waren niet genoeg.

177
00:14:48,760 --> 00:14:52,520
Ze moest de wil van de goden
aan haar zijde hebben.

178
00:14:52,680 --> 00:14:55,680
Ze was dochter van een koning
en vrouw van een koning...

179
00:14:55,840 --> 00:15:01,320
maar dankzij de afbeeldingen van
de goddelijke geboorte werd ze koning.

180
00:15:01,480 --> 00:15:04,960
Hatsjepsoet maakte gebruik
van slimme propaganda...

181
00:15:05,120 --> 00:15:08,560
om haar revolutionaire heerschappij
te legitimeren.

182
00:15:08,720 --> 00:15:10,800
In de Egyptische geschiedenis...

183
00:15:10,960 --> 00:15:15,560
konden koninginnen heersen
als farao's erg jong waren.

184
00:15:15,720 --> 00:15:17,560
Maar Hatsjepsoet doet het anders.

185
00:15:17,720 --> 00:15:22,160
Ze wordt zelf farao,
naast Thoetmosis III.

186
00:15:22,320 --> 00:15:28,320
En hier in Hatsjepsoets tempel
zien we hoe ze aan de macht kwam.

187
00:15:29,760 --> 00:15:32,720
Hatsjepsoet was het eerstgeboren kind
van een farao.

188
00:15:32,880 --> 00:15:36,880
Ze trouwde met de volgende farao,
haar halfbroer.

189
00:15:37,040 --> 00:15:43,640
Maar toen hij stierf, was haar jonge
neef Thoetmosis de troonopvolger.

190
00:15:43,800 --> 00:15:48,400
Toen het kind de troon besteeg,
heerste ze zeven jaar aan zijn zijde.

191
00:15:48,560 --> 00:15:53,600
Maar toen greep ze de macht.
Ze riep zichzelf uit tot echte farao.

192
00:15:56,080 --> 00:16:00,360
Als farao lanceerde Hatsjepsoet
een propagandacampagne.

193
00:16:00,520 --> 00:16:05,120
Ze creëerde beelden
van de grote god Amon als haar vader.

194
00:16:05,280 --> 00:16:08,480
Haar geboorte in aanwezigheid
van de goden...

195
00:16:08,640 --> 00:16:14,520
zou van haar de goddelijke
troonopvolger van Egypte maken.

196
00:16:15,760 --> 00:16:17,200
Dit is waanzinnig.

197
00:16:17,360 --> 00:16:23,320
Dit is Hatsjepsoet als sfinx.
Je ziet haar lange, krullende staart.

198
00:16:23,480 --> 00:16:29,000
Het geweldige is dat de benen
van vijanden de lucht in vliegen...

199
00:16:29,160 --> 00:16:31,520
terwijl zij ze vertrapt.

200
00:16:31,680 --> 00:16:33,920
Hatsjepsoet was een vrouwelijke koning...

201
00:16:34,080 --> 00:16:40,720
maar deze afbeelding van haar als
sfinx geeft aan hoe fel ze heerste.

202
00:16:40,880 --> 00:16:44,680
Hatsjepsoet moest een zorgvuldig
gecreëerd beeld uitdragen...

203
00:16:44,840 --> 00:16:48,560
van fysieke kracht en goddelijk recht.

204
00:16:48,720 --> 00:16:53,960
Ze was het prototype
van historische koninginnen.

205
00:16:54,120 --> 00:16:57,680
Als vrouwelijke farao
had Hatsjepsoet enorm veel macht.

206
00:16:57,840 --> 00:17:02,320
Maar ik wil weten of andere
koninginnen ook die autoriteit hadden.

207
00:17:03,600 --> 00:17:07,080
Colleen wil uitzoeken
of andere Egyptische koninginnen...

208
00:17:07,240 --> 00:17:09,800
Hatsjepsoets voorbeeld volgden...

209
00:17:09,960 --> 00:17:13,760
of dat er een andere manier was
om een machtige koningin te zijn.

210
00:17:18,640 --> 00:17:20,280
In Saqqara...

211
00:17:20,440 --> 00:17:26,720
probeert Mohameds team de ingang
van Setibhors piramide te verstevigen.

212
00:17:26,880 --> 00:17:28,360
Terwijl Mohamed wacht...

213
00:17:28,520 --> 00:17:33,160
graaft de rest van z'n team de vreemde
ruïnen naast haar piramide op.

214
00:17:33,320 --> 00:17:38,360
Ze hebben enorme steenblokken gevonden
in een diepe kuil vol zand.

215
00:17:38,520 --> 00:17:42,720
Die kunnen aanwijzingen onthullen
over de rol en macht van Setibhor.

216
00:17:42,880 --> 00:17:44,680
Maar eerst moeten ze ze opgraven.

217
00:17:44,840 --> 00:17:49,880
Het was een simpele berekening.
Het blok weegt 6,5 ton.

218
00:17:51,240 --> 00:17:55,640
Zulke zware stenen verplaats je niet
met spieren, maar met hersenen.

219
00:17:55,800 --> 00:18:02,440
Als de mannen beginnen, ziet Mohamed
eeuwenoude hiërogliefen in 't graniet.

220
00:18:02,600 --> 00:18:09,240
De naam van de koningin en één van
haar titels worden twee keer genoemd.

221
00:18:09,400 --> 00:18:14,040
Dat ze de vrouw van de koning is,
wordt niet genoemd.

222
00:18:14,200 --> 00:18:18,640
De hiërogliefen suggereren dat
Setibhor niet zomaar een koningin is.

223
00:18:18,800 --> 00:18:24,520
Het blok kan onderdeel zijn van een
belangrijk bouwwerk naast de piramide.

224
00:18:24,680 --> 00:18:28,760
Het kan onthullen
hoe machtig en belangrijk ze was.

225
00:18:28,920 --> 00:18:31,200
Dit is het leuke deel van ons werk.

226
00:18:31,360 --> 00:18:35,440
We verzamelen kleine stukjes
en proberen het verhaal te ontrafelen.

227
00:18:38,080 --> 00:18:43,720
De mannen rollen het blok nog eens om,
tot het wankel op de rails ligt.

228
00:18:45,240 --> 00:18:50,560
6,5 ton. Bij elke fout
kunnen gewonden vallen.

229
00:18:53,440 --> 00:18:58,400
Het blok komt eindelijk in beweging,
maar wel de verkeerde kant op.

230
00:19:06,720 --> 00:19:10,320
De mannen hebben moeite om
het granietblok uit de kuil te halen.

231
00:19:14,440 --> 00:19:19,200
Maar Mohamed heeft een nieuw plan
en wil een takel gebruiken.

232
00:19:19,360 --> 00:19:21,600
We zullen zien of het werkt.

233
00:19:32,840 --> 00:19:34,200
Eindelijk werkt het.

234
00:19:36,080 --> 00:19:38,480
Het gaat langzaam, maar het werkt.

235
00:19:38,640 --> 00:19:43,440
Eindelijk kunnen de mannen
het blok aan de kant leggen.

236
00:19:43,600 --> 00:19:45,080
Het is ze gelukt.

237
00:19:45,240 --> 00:19:47,640
Nu kan Mohamed
het in detail bestuderen.

238
00:19:48,760 --> 00:19:50,720
Het is zo mooi.

239
00:19:50,880 --> 00:19:54,000
Hier zat het scharnier,
dus hier ging de deur in.

240
00:19:54,160 --> 00:19:58,960
Mohamed ontdekt dat het een latei was
die boven een grote deur hing.

241
00:19:59,120 --> 00:20:02,240
Nu kennen we de exacte breedte
van de deur.

242
00:20:02,400 --> 00:20:05,240
In de toekomst
kunnen we 'm reconstrueren.

243
00:20:05,400 --> 00:20:08,680
Op de latei staat de naam
van koningin Setibhor.

244
00:20:08,840 --> 00:20:12,920
Dat wijst erop dat hij deel was
van het bouwwerk naast haar piramide.

245
00:20:13,080 --> 00:20:19,480
Dit graniet werd alleen voor koningen
gebruikt, en niet voor koninginnen.

246
00:20:19,640 --> 00:20:22,760
Trad Setibhor op als koning?

247
00:20:22,920 --> 00:20:29,680
Wat onthullen dit mysterieuze gebouw
en haar piramide over haar macht?

248
00:20:32,880 --> 00:20:35,680
In Deir el-Bahri bij Luxor...

249
00:20:35,840 --> 00:20:41,400
doet Patryk ook onderzoek
naar een koningin, Hatsjepsoet.

250
00:20:41,560 --> 00:20:47,080
Gek genoeg liet ze een oude tombe
onder haar graftempel intact.

251
00:20:47,240 --> 00:20:53,800
Patryk wil weten of die meer
kan onthullen over haar heerschappij.

252
00:20:53,960 --> 00:20:57,560
De oorspronkelijke eigenaar
van de tombe blijft een mysterie.

253
00:20:57,720 --> 00:21:03,400
We weten zeker dat het geen prins was,
of een andere zoon van een koning.

254
00:21:05,240 --> 00:21:09,000
In een opening in de vloer lag ooit
een mummie in een houten kist.

255
00:21:09,160 --> 00:21:11,240
Die zijn beide al lang verdwenen.

256
00:21:11,400 --> 00:21:14,320
Maar Patryk heeft belangrijke
aanwijzingen gevonden.

257
00:21:16,040 --> 00:21:18,960
We maken de binnenkant
van de tombe schoon.

258
00:21:19,120 --> 00:21:22,880
Tussen de duizenden kilo's puin...

259
00:21:23,040 --> 00:21:27,400
hebben we prachtige objecten
uit de tombe gevonden.

260
00:21:27,560 --> 00:21:29,240
Hun opgravingen bevestigen...

261
00:21:29,400 --> 00:21:34,240
dat de tombe honderden jaren ouder is
dan Hatsjepsoets tempel.

262
00:21:37,360 --> 00:21:43,480
Hatsjepsoet bouwde haar tempel met
drie grote terrassen in de rotsen...

263
00:21:43,640 --> 00:21:47,120
en rijen van 22 zuilen.

264
00:21:47,280 --> 00:21:53,560
Ze versierde de muren met taferelen
waarin zij de goddelijke heerser was.

265
00:21:55,400 --> 00:21:58,600
Maar in de hoek
liet ze een kleine ingang achter...

266
00:21:58,760 --> 00:22:04,120
naar een gang die naar
een eenvoudige grafkamer leidde.

267
00:22:04,280 --> 00:22:09,320
Patryks team vond duizenden artefacten
in het puin...

268
00:22:09,480 --> 00:22:14,400
waaronder aardewerk
en mysterieuze houten beeldjes.

269
00:22:14,560 --> 00:22:19,760
Waarom bouwde Hatsjepsoet haar tempel
boven op deze verborgen tombe?

270
00:22:22,160 --> 00:22:25,800
Er zijn helaas geen inscripties.

271
00:22:25,960 --> 00:22:32,040
Maar ik wil uitzoeken wat de objecten
ons kunnen vertellen.

272
00:22:35,600 --> 00:22:41,920
Aardewerkexpert Ania Wezranowska
bekijkt de duizenden ontdekkingen.

273
00:22:42,080 --> 00:22:44,720
Ze denkt dat ze iets belangrijks
heeft gevonden.

274
00:22:44,880 --> 00:22:48,040
Ik wilde je laten zien
dat deze compleet is.

275
00:22:48,200 --> 00:22:51,560
- Heb je ooit zoiets gezien?
- Nooit.

276
00:22:51,720 --> 00:22:53,400
Dat is indrukwekkend.

277
00:22:53,560 --> 00:22:57,600
Zelfs de kleinste ontdekking
kan de geheimen ontrafelen...

278
00:22:57,760 --> 00:23:01,880
achter het belang van de tombe
voor Hatsjepsoet.

279
00:23:06,240 --> 00:23:09,360
In Saqqara, diep in de piramide...

280
00:23:09,520 --> 00:23:14,200
heeft Mohameds team
een extra steunmuur gebouwd.

281
00:23:14,360 --> 00:23:18,720
Nu kan hij de zoektocht naar koningin
Setibhors grafkamer voortzetten.

282
00:23:18,880 --> 00:23:20,920
We hebben metingen gedaan
vanboven...

283
00:23:21,080 --> 00:23:24,600
en we zijn nu bijna in het midden
van de piramide.

284
00:23:24,760 --> 00:23:28,960
Als Mohamed bij de tombe kan komen,
kan hij belangrijke antwoorden vinden.

285
00:23:29,120 --> 00:23:33,640
Waarom had Setibhor de grootste
piramide van alle koninginnen?

286
00:23:33,800 --> 00:23:37,200
Hoe ver reikte haar macht?

287
00:23:38,520 --> 00:23:43,360
Maar voor hij verder kan, stuit hij
op het grootste obstakel tot nu toe.

288
00:23:43,520 --> 00:23:48,640
Het einde van de gang is geblokkeerd
door een muur van zand en puin.

289
00:23:48,800 --> 00:23:53,000
Die kan bij de kleinste aanraking
instorten.

290
00:23:55,400 --> 00:23:59,760
Ik heb de 'rais' gebeld
om instructies te geven.

291
00:23:59,920 --> 00:24:04,240
Ik vertrouw hem, dus ik geloof hem
als hij zegt dat dit stabiel is.

292
00:24:05,440 --> 00:24:12,400
De voorman, de 'rais', zegt dat
de zoektocht kan worden voortgezet.

293
00:24:31,520 --> 00:24:35,680
Boven op de piramide
ziet Mohamed wat het probleem is.

294
00:24:35,840 --> 00:24:37,920
Er ontstaat een gat in de krater.

295
00:24:38,080 --> 00:24:41,760
Het puin valt,
richting de mannen in de tunnel.

296
00:24:43,240 --> 00:24:46,520
Een deel van het plafond
is niet intact.

297
00:24:46,680 --> 00:24:52,200
Maar we zitten niet heel diep,
dus we zijn dicht bij de grafkamer.

298
00:24:52,360 --> 00:24:56,440
Beneden blijft het puin maar komen.

299
00:25:04,400 --> 00:25:08,600
Door het stof lopen de mannen
van Mohamed vertraging op.

300
00:25:08,760 --> 00:25:12,040
Maar uiteindelijk breken ze door.

301
00:25:12,200 --> 00:25:16,720
Voor het eerst valt er daglicht
in de grafkamer van de koningin.

302
00:25:16,880 --> 00:25:21,440
We moeten puin en kalksteen
blijven weghalen.

303
00:25:23,360 --> 00:25:26,000
Mohamed controleert de kern
van de piramide.

304
00:25:26,160 --> 00:25:29,800
Maar hij moet uitkijken op de plek
waar het plafond is ingestort.

305
00:25:29,960 --> 00:25:34,560
Een deel van de noordelijke muur
van Setibhors grafkamer.

306
00:25:34,720 --> 00:25:36,880
Het is fantastisch
om dit hier te zien.

307
00:25:39,240 --> 00:25:44,520
Ze moeten nog veel puin weghalen
voordat hij binnen onderzoek kan doen.

308
00:25:44,680 --> 00:25:48,640
Zijn vergunning
is nog maar een week geldig.

309
00:25:48,800 --> 00:25:55,400
Is dat genoeg om de geheimen
van Setibhors grafkamer te onthullen?

310
00:25:59,680 --> 00:26:03,440
In Aboe Simbel
bij de zuidelijke grens van Egypte...

311
00:26:03,600 --> 00:26:07,360
bezoekt Colleen een van de meest
bijzondere monumenten van Egypte.

312
00:26:08,640 --> 00:26:12,680
Ze onderzoekt welke macht
vrouwen hadden als koningin...

313
00:26:12,840 --> 00:26:15,920
in een wereld die gedomineerd werd
door mannen.

314
00:26:16,080 --> 00:26:19,320
Hatsjepsoet veranderde zichzelf
in een koning.

315
00:26:19,480 --> 00:26:23,400
Maar was er nog een manier voor
koninginnen om macht uit te oefenen?

316
00:26:23,560 --> 00:26:30,160
Colleen zoekt dat uit in de tempel van
een van de meest vereerde koninginnen.

317
00:26:30,320 --> 00:26:34,360
Ik wil onderzoek doen naar een
van de grootste koninginnen ooit.

318
00:26:34,520 --> 00:26:39,920
Ze heet Nefertari
en is de vrouw van Ramses de Grote.

319
00:26:40,080 --> 00:26:44,520
Ramses II heerste 60 jaar lang
over Egypte.

320
00:26:44,680 --> 00:26:49,760
Hij breidde 't rijk uit en bouwde meer
monumenten dan elke andere heerser.

321
00:26:49,920 --> 00:26:55,560
Dankzij zijn prestaties
kreeg hij de titel Ramses de Grote.

322
00:26:55,720 --> 00:26:57,840
Dit is een beeld van Nefertari.

323
00:26:58,000 --> 00:27:01,800
Aan weerszijden staan beelden
van haar man, Ramses II.

324
00:27:01,960 --> 00:27:07,960
Maar het bijzondere is dat ze bijna
net zo lang is als de farao zelf.

325
00:27:08,120 --> 00:27:11,760
In het oude Egypte
stond lengte gelijk aan macht.

326
00:27:11,920 --> 00:27:18,120
Nefertari werd afgebeeld alsof ze
net zoveel macht had als Ramses zelf.

327
00:27:18,280 --> 00:27:22,920
Maar Colleen ontdekt een inscriptie
die het nog indrukwekkender maakt.

328
00:27:23,080 --> 00:27:29,160
Deze inscriptie luidt:
Weben-Ra-en Mirit-as.

329
00:27:29,320 --> 00:27:33,200
'Ra rijst uit liefde voor haar.'

330
00:27:33,360 --> 00:27:36,720
Ra was de oud-Egyptische zonnegod.

331
00:27:36,880 --> 00:27:40,880
Hieruit blijkt dat Nefertari
een van de weinige koninginnen was...

332
00:27:41,040 --> 00:27:43,440
die de status van godin verwierf.

333
00:27:43,600 --> 00:27:46,280
Nefertari werd vereerd
als een godin...

334
00:27:46,440 --> 00:27:51,000
terwijl ze geen farao-koningin was,
zoals Hatsjepsoet.

335
00:27:51,160 --> 00:27:55,760
Waaraan verdiende ze
deze verheven status?

336
00:27:55,920 --> 00:27:59,880
Nu wil ik weten of dit propaganda is
voor een lievelingsvrouw...

337
00:28:00,040 --> 00:28:03,120
of dat ze echt macht had.

338
00:28:11,520 --> 00:28:12,840
Dit is de koningin.

339
00:28:13,000 --> 00:28:18,000
Nefertari is beeldschoon,
maar volgens mij zit er meer achter.

340
00:28:19,680 --> 00:28:23,240
Dit kleitablet is gevonden
in het huidige Turkije.

341
00:28:24,840 --> 00:28:29,240
Het is een brief
geschreven in oud-Akkadisch.

342
00:28:29,400 --> 00:28:32,920
De koningin van de Hettieten
schrijft Nefertari...

343
00:28:33,080 --> 00:28:38,360
voordat de twee rijken 's werelds
eerste vredesverdrag sluiten.

344
00:28:38,520 --> 00:28:41,880
Dit betekent dat ze echt betrokken was
bij diplomatie...

345
00:28:42,040 --> 00:28:46,840
tussen de twee grootste rijken
in de oudheid.

346
00:28:47,000 --> 00:28:50,720
Het geeft aan dat Nefertari
invloedrijk was.

347
00:28:50,880 --> 00:28:56,640
Ze hielp bij het sluiten van een
vredesverdrag dat 40 jaar standhield.

348
00:28:56,800 --> 00:29:02,480
Ramses benadrukte het belang van zijn
koningin op de muren van haar tempel.

349
00:29:04,160 --> 00:29:06,560
Hier maakt Ramses een vijand af.

350
00:29:06,720 --> 00:29:12,200
Het is wreed, maar zo droegen
oud-Egyptische koningen hun macht uit.

351
00:29:12,360 --> 00:29:19,040
Het opmerkelijke is dat koningin
Nefertari achter hem staat.

352
00:29:19,200 --> 00:29:24,120
Koningen deelden hun militaire glorie
zelden met hun koningin.

353
00:29:24,280 --> 00:29:29,680
Het suggereert dat ze een belangrijke
rol had in Ramses' heerschappij.

354
00:29:29,840 --> 00:29:32,400
Dit kan propaganda zijn.

355
00:29:32,560 --> 00:29:35,640
Maar het is ook aannemelijk...

356
00:29:35,800 --> 00:29:39,760
dat koningin Nefertari
echte politieke macht had.

357
00:29:39,920 --> 00:29:44,880
De bewijzen suggereren dat Nefertari
en Ramses een machtig koppel waren...

358
00:29:45,040 --> 00:29:48,480
die elkaars succes versterkten.

359
00:29:48,640 --> 00:29:52,120
Of oud-Egyptische koninginnen
nu getrouwd waren met een farao...

360
00:29:52,280 --> 00:29:58,040
of zelf heersten als farao,
ze hadden zeker autoriteit.

361
00:29:58,200 --> 00:30:00,960
Terwijl Hatsjepsoet heerste
als koningin...

362
00:30:01,120 --> 00:30:04,920
oefende Nefertari
een ander soort macht uit.

363
00:30:05,080 --> 00:30:10,440
Achter de troon veranderden haar
diplomatie en politieke invloed bij...

364
00:30:10,600 --> 00:30:14,440
de loop van de Egyptische
geschiedenis.

365
00:30:19,640 --> 00:30:21,480
In Saqqara...

366
00:30:21,640 --> 00:30:27,600
heeft Mohamed niet veel tijd meer
om Setibhors grafkamer te onderzoeken.

367
00:30:29,280 --> 00:30:32,520
Zijn team heeft eindelijk
een pad vrijgemaakt.

368
00:30:34,040 --> 00:30:38,640
Nu kan Mohamed erdoor
om de kamer zelf te zien.

369
00:30:41,600 --> 00:30:44,920
Maar er dreigt een nieuw gevaar
vanboven.

370
00:30:45,080 --> 00:30:48,360
Het dak van de grafkamer
is compleet ingestort...

371
00:30:48,520 --> 00:30:53,200
en de afbrokkelende muren
kunnen elk moment volgen.

372
00:30:53,360 --> 00:30:56,440
Dit deel moeten we stutten.

373
00:30:56,600 --> 00:31:00,640
Als de muren alleen
op het losse puin rusten...

374
00:31:00,800 --> 00:31:05,120
kunnen ze door de kleinste beweging
instorten.

375
00:31:05,280 --> 00:31:09,120
Maar als ze stenen funderingen vinden
onder de muur...

376
00:31:09,280 --> 00:31:13,160
kunnen ze erop rekenen
dat 't overhangende deel niet instort.

377
00:31:13,320 --> 00:31:16,000
Hier zien we delen
van de grote stenen.

378
00:31:16,160 --> 00:31:20,000
Hij bekijkt de rest van die stenen.

379
00:31:21,000 --> 00:31:26,400
Ze zoeken naar de grote steenplaten
die het bouwwerk ooit ondersteunden.

380
00:31:26,560 --> 00:31:31,280
Tot ze die vinden, moeten ze
specie op de muren smeren.

381
00:31:37,440 --> 00:31:39,440
Buiten de piramide van Setibhor...

382
00:31:39,600 --> 00:31:46,040
helpt archeoloog Hana Vymazalova
Mohamed met zijn onderzoek.

383
00:31:46,200 --> 00:31:48,360
Als ze ontdekt
wat voor ruïne dit is...

384
00:31:48,520 --> 00:31:51,480
kan blijken waar Setibhors macht
vandaan kwam...

385
00:31:51,640 --> 00:31:54,600
en hoe ze als koningin heerste.

386
00:31:54,760 --> 00:31:57,040
Ze vindt een belangrijke aanwijzing.

387
00:31:57,200 --> 00:32:01,960
Ja. Hier zien we het patroon
van de plafonds.

388
00:32:02,120 --> 00:32:04,680
Als een nachtelijke sterrenhemel.

389
00:32:04,840 --> 00:32:10,120
De sterren moeten oorspronkelijk geel
zijn geweest op 'n blauwe achtergrond.

390
00:32:10,280 --> 00:32:12,800
Ze helpen Hana
het bouwwerk te identificeren.

391
00:32:12,960 --> 00:32:17,320
Dit is een blok uit het dak
van de zuilengang van de koningin.

392
00:32:18,320 --> 00:32:25,120
Het is deel van een grote zuilengang,
een ceremoniële ingang van een tempel.

393
00:32:25,280 --> 00:32:29,640
Dit was de zuilengang,
en hier is een ingang naar de tempel.

394
00:32:29,800 --> 00:32:32,960
Die lag precies tegenover de trap.

395
00:32:33,120 --> 00:32:37,840
Als je de breedte van deze ingang
opmeet, past dat precies.

396
00:32:39,480 --> 00:32:46,120
Hana's ontdekking bewijst
dat dit Setibhors graftempel was...

397
00:32:46,280 --> 00:32:48,640
waar haar naam werd uitgesproken...

398
00:32:48,800 --> 00:32:53,840
zodat haar ziel eeuwig zou voortleven,
zoals men in Egypte geloofde.

399
00:32:54,000 --> 00:32:57,000
Het is geweldig om te zien
hoe dit ontrafeld wordt.

400
00:32:57,160 --> 00:33:00,120
- Het is een 3
- D-puzzel.

401
00:33:00,280 --> 00:33:07,000
Het is een belangrijke ontdekking
die aangeeft hoe machtig Setibhor was.

402
00:33:07,160 --> 00:33:12,720
De graftempel is de grootste die ooit
voor een koningin is gebouwd.

403
00:33:12,880 --> 00:33:18,560
Wat onthullen deze ruïnes nog meer
over Setibhor en andere koninginnen?

404
00:33:18,720 --> 00:33:22,760
Maakte ze de weg vrij voor machtige
koninginnen in het nieuwe rijk...

405
00:33:22,920 --> 00:33:26,640
zoals Hatsjepsoet en Nefertari?

406
00:33:30,400 --> 00:33:32,520
In Deir el-Bahri...

407
00:33:32,680 --> 00:33:36,840
wil Patryk weten waarom Hatsjepsoet
hier haar tempel liet bouwen...

408
00:33:37,000 --> 00:33:41,680
en hoe zij kon heersen in een wereld
gedomineerd door mannen.

409
00:33:41,840 --> 00:33:47,360
De duizenden ontdekkingen uit de tombe
leveren hopelijk aanwijzingen op.

410
00:33:47,520 --> 00:33:51,360
Eén nieuwe ontdekking intrigeert
Patryk en zijn collega Ania.

411
00:33:51,520 --> 00:33:52,760
Het is ongelooflijk.

412
00:33:52,920 --> 00:33:58,640
Een dubbele fles van twee vrouwen,
met een borst in het bovenste deel.

413
00:33:58,800 --> 00:34:01,480
En dit heeft ook
vrouwelijke kenmerken.

414
00:34:01,640 --> 00:34:03,960
- Komt dat ook uit de tombe?
- Ja.

415
00:34:04,120 --> 00:34:07,360
De objecten lijken
op religieuze amuletten.

416
00:34:07,520 --> 00:34:12,880
Een koeienkop met een cobra
en een zonneschijf tussen de hoorns.

417
00:34:13,040 --> 00:34:16,000
Die is helaas verdwenen.

418
00:34:16,160 --> 00:34:20,760
Op de amuletten is een vrouwenhoofd
zichtbaar met koeienoren.

419
00:34:21,920 --> 00:34:26,240
Patryk denkt dat hij deze kenmerken
eerder heeft gezien.

420
00:34:26,400 --> 00:34:30,720
Hij gaat naar een kapel
die Hatsjepsoet in haar tempel bouwde.

421
00:34:30,880 --> 00:34:35,600
Die kan onthullen
waarom de farao hier bouwde.

422
00:34:35,760 --> 00:34:40,000
Op de zuilen
zien we het vrouwenhoofd...

423
00:34:40,160 --> 00:34:43,720
met koeienoren aan weerszijden.

424
00:34:43,880 --> 00:34:48,880
Hatsjepsoet droeg deze kapel op
aan de koeiengodin Hathor.

425
00:34:49,040 --> 00:34:51,840
Hij staat direct boven de tombe.

426
00:34:52,000 --> 00:34:55,480
De ontdekkingen bevestigen
de theorie van Patryk...

427
00:34:55,640 --> 00:35:00,160
dat de tombe is gebruikt door een
religieuze sekte die Hathor aanbad.

428
00:35:00,320 --> 00:35:06,240
Hathor was de moeder van de goden
en hun vertegenwoordigers, de farao's.

429
00:35:08,960 --> 00:35:12,800
De oude Egyptenaren vereerden Hathor
in haar koeienvorm...

430
00:35:12,960 --> 00:35:17,520
of als vrouw met koeienhoorns
en een zonneschijf ertussen.

431
00:35:18,880 --> 00:35:22,440
Ze was de machtige godin
van moederschap en vruchtbaarheid...

432
00:35:22,600 --> 00:35:28,280
die dode zielen nieuw leven inblies
en ze naar het hiernamaals leidde.

433
00:35:30,440 --> 00:35:34,800
In sommige mythen
baarde Hathor elke dag de zon...

434
00:35:34,960 --> 00:35:38,520
om leven te brengen
en de duisternis uit te bannen.

435
00:35:40,280 --> 00:35:43,760
Ze werd in het bijzonder vereerd
door de farao's.

436
00:35:43,920 --> 00:35:50,000
Met haar goddelijke melk
schonk zij ze de macht om te heersen.

437
00:35:53,400 --> 00:35:56,520
Het is spannend, want de voorwerpen
uit de tombe...

438
00:35:56,680 --> 00:36:01,720
blijken in verband te staan
met de koeiengodin Hathor.

439
00:36:02,760 --> 00:36:06,600
De tombe is ver voor de tijd
van Hatsjepsoet gebouwd.

440
00:36:06,760 --> 00:36:11,840
Maar de Hathor-amulet die er lag
komt uit haar tijd.

441
00:36:12,000 --> 00:36:17,480
Het is een krachtig bewijs dat de oude
tombe is gebruikt om Hathor te eren...

442
00:36:17,640 --> 00:36:21,120
in Hatsjepsoets tijd.

443
00:36:21,280 --> 00:36:28,000
Het vertelt ons het intense verhaal
van de sekste van de koeiengodin.

444
00:36:28,160 --> 00:36:32,320
Patryk denkt dat Hatsjepsoet
daarom hier haar tempel bouwde.

445
00:36:32,480 --> 00:36:36,160
Deze hele vallei was verbonden
aan de Hathor-sekte...

446
00:36:36,320 --> 00:36:38,720
en de vele ontdekkingen in de tombe...

447
00:36:38,880 --> 00:36:42,640
tonen aan dat de sekte heel actief was
onder Hatsjepsoets heerschappij.

448
00:36:42,800 --> 00:36:46,720
De koeiengodin werd vereerd
in Deir el-Bahri...

449
00:36:46,880 --> 00:36:49,080
in ieder geval sinds het Middenrijk.

450
00:36:49,240 --> 00:36:53,840
Maar Hatsjepsoet besloot er
niet alleen haar tempel te bouwen...

451
00:36:54,000 --> 00:37:00,520
maar ook een speciale kapel
voor de koeiengodin.

452
00:37:00,680 --> 00:37:05,800
Hatsjepsoet was een van de weinige
koninginnen die farao werden.

453
00:37:05,960 --> 00:37:11,240
Ze gebruikte mannelijke beelden
om haar macht te tonen.

454
00:37:11,400 --> 00:37:15,760
Maar uit Patryks nieuwe bewijs blijkt
dat ze ook vrouwelijke kracht toonde.

455
00:37:15,920 --> 00:37:19,840
Ze eerde hier Hathor,
voor alle andere goden.

456
00:37:20,000 --> 00:37:25,400
Hathor, de machtige godin van
vrouwelijkheid en het moederschap...

457
00:37:25,560 --> 00:37:28,760
hielp Hatsjepsoet de moeder
van haar natie te worden.

458
00:37:36,200 --> 00:37:39,320
In Saqqara, in Setibhors grafkamer...

459
00:37:39,480 --> 00:37:43,040
is Mohameds team op zoek
naar kalksteenfunderingen...

460
00:37:43,200 --> 00:37:47,040
onder de overhangende muren,
zodat ze weten dat ze veilig zijn.

461
00:37:47,200 --> 00:37:51,560
Hij hoopt dat de kamer aanwijzingen
bevat over Setibhors heerschappij.

462
00:37:51,720 --> 00:37:57,360
Was ze een farao, zoals Hatsjepsoet,
of 'n machtige vrouw, zoals Nefertari?

463
00:37:57,520 --> 00:38:02,800
Eindelijk ziet een werkman
een glad kalksteenoppervlak.

464
00:38:02,960 --> 00:38:06,880
Mohamed bevestigt dat het het steen is
dat hij zoekt.

465
00:38:07,040 --> 00:38:10,720
Dit is goed nieuws, want
dit ondersteunt dit hele deel.

466
00:38:10,880 --> 00:38:14,440
Er ligt een stevige fundering
onder de muur...

467
00:38:14,600 --> 00:38:17,680
dus het graafwerk kan veilig
worden voortgezet.

468
00:38:23,280 --> 00:38:26,960
Het is de laatste dag van opgravingen
in de piramide.

469
00:38:27,120 --> 00:38:30,440
Hana voegt zich bij Mohamed
in de grafkamer.

470
00:38:30,600 --> 00:38:35,840
Maar hebben ze genoeg tijd
om te graven naar sporen van Setibhor?

471
00:38:37,600 --> 00:38:41,520
Ze hebben ontdekt dat ze de grootste
piramide en graftempel bouwde...

472
00:38:41,680 --> 00:38:43,840
van alle koninginnen in het Oude Rijk.

473
00:38:44,000 --> 00:38:47,720
Ze was een belangrijke koningin,
maar hoe heerste ze?

474
00:38:47,880 --> 00:38:52,480
Was ze zelf farao,
of deel van een koninklijk koppel?

475
00:38:52,640 --> 00:38:56,960
Mohamed hoopt antwoorden te vinden
in de grafkamer.

476
00:38:58,280 --> 00:39:00,840
Alles lijkt stukgeslagen.

477
00:39:01,000 --> 00:39:05,320
Deze kleine stukjes kalksteen...

478
00:39:05,480 --> 00:39:09,240
betekenen dat steenrovers
alles hebben stukgeslagen.

479
00:39:10,240 --> 00:39:13,560
Steenrovers plunderden
kostbaar wit kalksteen...

480
00:39:13,720 --> 00:39:18,800
uit de meeste oude tombes in Egypte,
zoals grafrovers de schatten roofden.

481
00:39:18,960 --> 00:39:22,960
Maar Mohamed ziet nog een schatkist
aan aanwijzingen.

482
00:39:23,120 --> 00:39:26,160
Ja, nog meer verrassingen.

483
00:39:26,320 --> 00:39:30,280
Het blootgelegde kalksteen
onthult een belangrijke ontdekking.

484
00:39:30,440 --> 00:39:33,280
De 'serdab'. Heel mooi.

485
00:39:33,440 --> 00:39:36,120
De koningin was de eerste
die een serdab bouwde.

486
00:39:36,280 --> 00:39:39,520
Dat is een opslagruimte
aan de oostkant van haar grafkamer.

487
00:39:39,680 --> 00:39:45,120
Een serdab was een kamer waarin
meestal een beeld van de farao stond.

488
00:39:45,280 --> 00:39:47,480
Latere koninginnen hadden serdabs...

489
00:39:47,640 --> 00:39:52,240
maar Mohamed heeft ontdekt dat
Setibhor er als eerste een bouwde.

490
00:39:52,400 --> 00:39:58,480
Waarom kon Setibhor dit soort
privileges van koningen opeisen?

491
00:39:59,800 --> 00:40:03,200
Uit alle aanwijzingen blijkt
dat Mohamed en Hana...

492
00:40:03,360 --> 00:40:07,280
een van de meest illustere koninginnen
van het oude Egypte hebben ontdekt.

493
00:40:07,440 --> 00:40:14,000
Setibhor was de vrouw van Djedkare,
een grote farao van het Oude Rijk.

494
00:40:14,160 --> 00:40:18,040
Ze was machtig genoeg om de grootste
piramide en tempel te bouwen...

495
00:40:18,200 --> 00:40:21,080
van alle koninginnen in het Oude Rijk.

496
00:40:24,000 --> 00:40:26,840
Het formaat en ontwerp
van haar graftempel...

497
00:40:27,000 --> 00:40:31,800
doen meer denken
aan die van een koning.

498
00:40:34,480 --> 00:40:41,480
Kan dit betekenen dat Djedkare's
koningin heerste als koning?

499
00:40:46,040 --> 00:40:50,360
Hiërogliefenexpert Hana denkt
dat 't antwoord besloten kan liggen...

500
00:40:50,520 --> 00:40:53,680
in een zuil die ze bij haar piramide
hebben ontdekt.

501
00:40:53,840 --> 00:40:56,120
Haar naam is erin gegraveerd,
Setibhor.

502
00:40:56,280 --> 00:41:00,280
Het laatste deel, 'hor',
staat voor Horus, de valkgod.

503
00:41:00,440 --> 00:41:03,560
De naam Horus is voluit geschreven...

504
00:41:03,720 --> 00:41:06,720
en niet met het symbool
van de valk.

505
00:41:06,880 --> 00:41:10,840
Als het symbool was gebruikt,
was dat de naam van de koning.

506
00:41:11,000 --> 00:41:16,200
De inscriptie van Horus onthult
de ware macht van Setibhor.

507
00:41:16,360 --> 00:41:19,840
Deze kenmerken schreeuwen:
Ik ben de belangrijke koningin.

508
00:41:20,000 --> 00:41:24,800
Maar tegelijk tonen ze
dat ze niet koninklijk is.

509
00:41:24,960 --> 00:41:27,400
Ze is niet de heerser, of de koning.

510
00:41:27,560 --> 00:41:32,360
Setibhor was geen farao-koningin,
de hoogste heerser van Egypte.

511
00:41:32,520 --> 00:41:35,800
Ze had niet de macht van Hatsjepsoet.

512
00:41:35,960 --> 00:41:40,560
Maar de bewijzen hier suggereren
dat ze wel macht had...

513
00:41:40,720 --> 00:41:43,040
en bij een koninklijke
dynastie hoorde.

514
00:41:43,200 --> 00:41:48,040
Waarschijnlijk heerste ze meer zoals
Nefertari dat 1000 jaar later deed.

515
00:41:48,200 --> 00:41:50,360
Alles wat we hier ontdekken...

516
00:41:50,520 --> 00:41:56,160
wijst erop dat ze waarschijnlijk
verwant was aan koningen.

517
00:41:56,320 --> 00:42:01,040
Misschien vormde zij de link
tussen die koningen en Djedkare.

518
00:42:01,200 --> 00:42:03,480
Misschien was ze daarom zo belangrijk.

519
00:42:03,640 --> 00:42:08,120
Dan was zij degene die hem
op de troon van Egypte hielp.

520
00:42:08,280 --> 00:42:12,080
Dan was zij de macht achter de troon.

521
00:42:12,240 --> 00:42:15,120
Hun ontdekkingen onthullen
dat koningin Setibhor...

522
00:42:15,280 --> 00:42:19,800
een machtig en invloedrijk figuur was
in het oude Egypte.

523
00:42:19,960 --> 00:42:23,160
En in een samenleving
die haar voorouders aanbad...

524
00:42:23,320 --> 00:42:29,080
was ze mogelijk zelfs een rolmodel
voor de grote koninginnen die volgden.

525
00:42:29,240 --> 00:42:31,840
Eindelijk hebben ze
genoeg puin uitgegraven...

526
00:42:32,000 --> 00:42:36,080
zodat Mohamed de afmetingen
van Setibhors grafkamer kan zien.

527
00:42:36,240 --> 00:42:39,360
Deze lijn kan de hoogte aangeven
van de kamer.

528
00:42:39,520 --> 00:42:45,840
Het plafond reikte tot deze lijn,
en hij loopt door de hele kamer heen.

529
00:42:46,000 --> 00:42:48,280
Helemaal tot hier.

530
00:42:48,440 --> 00:42:53,480
Aan deze lijn zien ze dat ze nog
drie meter puin moeten uitgraven...

531
00:42:53,640 --> 00:42:57,680
om de hele tombe bloot te leggen,
en hun tijd raakt op.

532
00:42:57,840 --> 00:43:00,760
Vandaag is de laatste dag
dat zijn vergunning geldt.

533
00:43:00,920 --> 00:43:03,320
Ik weet niet of we vandaag
de vloer bereiken.

534
00:43:03,480 --> 00:43:06,080
Ik weet niet eens
of er wel een vloer ligt.

535
00:43:08,280 --> 00:43:10,840
Maar Mohamed heeft zijn doel bereikt.

536
00:43:11,000 --> 00:43:16,120
Hij heeft Setibhors grafkamer gevonden
en zal die later volledig opgraven.

537
00:43:16,280 --> 00:43:20,800
Ik hoop volgend seizoen terug
te komen en het werk af te maken.

538
00:43:22,200 --> 00:43:25,800
Mohamed en Hana hebben een lang
verloren koningin herontdekt...

539
00:43:25,960 --> 00:43:31,080
die 900 jaar voor Hatsjepsoet
over Egypte heerste.

540
00:43:31,240 --> 00:43:37,080
Een koningin die haar tijd ver vooruit
was en talloze opvolgers inspireerde.

541
00:43:37,240 --> 00:43:40,840
Net als Hatsjepsoet,
die mannelijke macht uitstraalde...

542
00:43:41,000 --> 00:43:44,040
maar steun vond bij de godin Hathor.

543
00:43:44,200 --> 00:43:46,000
En Nefertari...

544
00:43:46,160 --> 00:43:51,840
die formidabele macht had aan de zijde
van een van de grootste koningen.

545
00:43:52,000 --> 00:43:55,200
Misschien maakte Setibhor
de weg vrij voor beiden.

546
00:43:56,720 --> 00:44:01,320
Nu kan haar plek naast ze
in ere worden hersteld...

547
00:44:01,480 --> 00:44:07,120
zodat ze herinnerd wordt als een van
de grootste koninginnen van Egypte.

548
00:44:07,800 --> 00:44:09,800
Vertaling: Jasper Vreugdenhil