1
00:00:08,717 --> 00:00:14,806
{\an8}Dinosaurussen hebben ruim 150 miljoen jaar
over onze planeet geheerst.
2
00:00:15,682 --> 00:00:18,727
Ze bevolkten bijna
elke uithoek van de aarde...
3
00:00:19,311 --> 00:00:23,148
...en hadden
de meest uiteenlopende vormen en maten.
4
00:00:24,358 --> 00:00:27,402
Sommige waren werkelijk buitengewoon.
5
00:00:30,822 --> 00:00:34,535
Inmiddels weten we
dat de T. rex uitstekend kon zwemmen...
6
00:00:36,787 --> 00:00:40,082
...dat velociraptors
sluwe, gevederde jagers waren...
7
00:00:42,000 --> 00:00:45,963
...en dat sommige dinosaurussen
uiterst bizar gedrag vertoonden.
8
00:00:48,841 --> 00:00:52,594
Maar nog steeds
doen we dagelijks nieuwe ontdekkingen...
9
00:00:52,594 --> 00:00:57,641
...die ons meer vertellen over het leven
op deze planeet 66 miljoen jaar geleden.
10
00:01:02,604 --> 00:01:08,026
In dit seizoen van Prehistoric Planet
laten we nieuwe dieren zien...
11
00:01:09,403 --> 00:01:13,740
...en delen we nieuwe inzichten
in hun zoektocht naar een partner...
12
00:01:15,576 --> 00:01:18,203
...hun opvoedkundige uitdagingen...
13
00:01:19,496 --> 00:01:21,415
...en hun titanengevechten.
14
00:01:29,506 --> 00:01:33,969
Reis af naar een tijd waarin de natuur
haar meest indrukwekkende show opvoerde.
15
00:01:37,514 --> 00:01:41,727
Dit is Prehistoric Planet 2.
16
00:01:54,740 --> 00:02:00,037
WOESTENIJ
17
00:02:00,037 --> 00:02:07,044
Dit was het grootste lavaveld
in de afgelopen 100 miljoen jaar.
18
00:02:09,755 --> 00:02:12,633
De Deccan in Centraal-India...
19
00:02:14,176 --> 00:02:15,594
...een helse plek...
20
00:02:16,678 --> 00:02:20,349
...waar je zeker
geen dinosaurussen zou verwachten.
21
00:02:22,559 --> 00:02:26,897
En toch riskeren sommige reuzen hun leven
door hiernaartoe af te reizen.
22
00:02:35,697 --> 00:02:37,157
Isisaurussen.
23
00:02:40,661 --> 00:02:42,996
En het zijn allemaal vrouwtjes.
24
00:02:55,259 --> 00:02:59,388
In de Deccan stroomt al zo lang lava...
25
00:02:59,388 --> 00:03:02,558
...dat de laag op sommige plekken
wel 1,5 kilometer dik is.
26
00:03:17,239 --> 00:03:21,869
Elk voorjaar
verlaten de vrouwtjes hun veilige bos...
27
00:03:21,869 --> 00:03:26,415
...om een hachelijke tocht
naar deze woestenij te maken.
28
00:03:44,975 --> 00:03:49,646
Er is wel een veilige route
langs afgekoelde, verharde lava...
29
00:03:52,733 --> 00:03:55,652
...maar daar liggen weer
andere gevaren op de loer.
30
00:04:02,159 --> 00:04:08,332
Naast stoom spuit er een dodelijke combi
van kooldioxide en waterstofsulfide...
31
00:04:08,332 --> 00:04:11,251
...uit de vulkanische spleten.
32
00:04:14,463 --> 00:04:19,218
In de koele ochtendlucht
zakken deze zware dampen naar beneden...
33
00:04:19,218 --> 00:04:23,096
...en vormen een nauwelijks zichtbare,
verstikkende laag.
34
00:04:25,224 --> 00:04:28,352
Een paar teugen daarvan
kunnen al dodelijk zijn.
35
00:04:32,272 --> 00:04:36,109
Maar isisaurussen
hebben één essentiële troef.
36
00:04:38,153 --> 00:04:43,825
Dankzij hun lange nek kunnen ze hun kop
boven de laag van giftige dampen houden.
37
00:04:55,587 --> 00:04:59,675
Maar iets verderop wordt dat lastig.
38
00:05:07,975 --> 00:05:10,352
Ze betreden een lager gelegen gebied...
39
00:05:10,352 --> 00:05:13,730
...waar een extra dikke laag
levensgevaarlijke dampen hangt.
40
00:05:16,733 --> 00:05:21,572
En deze vrouwtjes
voelen al dat er iets mis is.
41
00:05:26,201 --> 00:05:29,997
En erger nog, zodra de zon opkomt
en de lucht verwarmt...
42
00:05:29,997 --> 00:05:32,749
...stijgen de dampen verder omhoog.
43
00:05:37,963 --> 00:05:41,258
Hun lange nekken
beschermen deze kudde niet langer.
44
00:05:46,471 --> 00:05:50,392
Ze moeten snel
in hoger gelegen gebied zien te komen.
45
00:05:57,524 --> 00:06:01,653
Het is een steile klim,
maar de frisse lucht zal het waard zijn.
46
00:06:16,168 --> 00:06:18,128
Eindelijk verlichting.
47
00:06:19,379 --> 00:06:22,758
En voor hen ligt hun eindbestemming.
48
00:06:26,595 --> 00:06:29,598
Een vulkanisch eiland in de lucht...
49
00:06:31,266 --> 00:06:35,020
...torent hoog boven
deze verraderlijke woestenij uit.
50
00:06:50,452 --> 00:06:56,416
De enorme krater, een caldeira, vormt
'n veilige gemeenschappelijke broedplaats.
51
00:06:57,960 --> 00:07:03,340
De giftige dampen om de caldeira heen
houden roofdieren weg...
52
00:07:06,552 --> 00:07:12,182
...en de ingebouwde geothermische verwarming
maakt dit tot de ideale kraamkamer.
53
00:07:27,698 --> 00:07:32,452
Elke moeder graaft een geul van twee meter
in het warme zand...
54
00:07:32,452 --> 00:07:36,832
...om ruimte te maken voor ruim 20 eieren
die zo groot zijn als een meloen.
55
00:07:44,464 --> 00:07:47,718
Voor nu liggen de eieren
veilig in de caldeira...
56
00:07:47,718 --> 00:07:51,221
...maar hun verhaal begint hier pas.
57
00:07:53,724 --> 00:07:54,933
Over een paar maanden...
58
00:07:54,933 --> 00:08:00,022
...kruipen honderden baby's uit hun ei
om dit troosteloze landschap te trotseren.
59
00:08:02,191 --> 00:08:04,276
Hun overleving...
60
00:08:04,276 --> 00:08:07,988
...hangt af van de goede weersomstandigheden
op het juiste moment.
61
00:08:22,085 --> 00:08:25,422
De woestenij
van onze prehistorische planeet...
62
00:08:25,422 --> 00:08:28,800
...stelt zelfs dinosaurussen op de proef.
63
00:08:35,640 --> 00:08:41,813
Dit vreemde landschap dat door
de wind en oude rivieren is uitgesleten...
64
00:08:41,813 --> 00:08:44,483
...lijkt er levenloos bij te liggen.
65
00:08:52,658 --> 00:08:56,995
Maar hier in Azië,
verscholen in deze smalle canyons...
66
00:09:00,457 --> 00:09:05,504
...woont een jonge familie velociraptors.
67
00:09:14,346 --> 00:09:17,224
De jongen zijn pas een paar weken oud.
68
00:09:43,417 --> 00:09:50,007
Het lijkt erop dat ze op zo'n barre plek
een onzekere toekomst tegemoet gaan.
69
00:09:52,384 --> 00:09:58,390
Ze zijn afhankelijk van een
vreemd verschijnsel kilometers verderop.
70
00:10:04,021 --> 00:10:09,651
Midden in de hete woestijn ligt een bos,
omgeven door niets dan zand.
71
00:10:11,987 --> 00:10:16,200
Nu een nieuw seizoen aanbreekt,
krijgt deze regio eindelijk wat water.
72
00:10:19,286 --> 00:10:25,250
Clusters van populieren
vormen nu een bron van voedzame bladeren.
73
00:10:28,545 --> 00:10:31,548
En daar komen
allerlei hongerige dieren op af.
74
00:10:38,555 --> 00:10:44,186
De nemegtosaurussen met hun lange nekken
en Mongoolse titanosaurussen...
75
00:10:55,197 --> 00:10:57,950
...worden vergezeld
door de veel kleinere Prenocephale.
76
00:11:05,958 --> 00:11:08,001
Eén ding staat ze nog in de weg.
77
00:11:13,924 --> 00:11:15,926
Dit enorme plateau.
78
00:11:21,974 --> 00:11:27,145
En de enige manier om het bos te bereiken,
is door dit doolhof van canyons.
79
00:11:37,281 --> 00:11:40,951
Zodra ze er binnenstappen,
wordt de kudde nerveus.
80
00:11:45,998 --> 00:11:49,334
Het is de perfecte plek
voor een hinderlaag.
81
00:11:59,303 --> 00:12:01,763
De velociraptors wachten geduldig.
82
00:12:10,272 --> 00:12:13,233
Maar tegen een titanosaurus
kunnen ze niet op.
83
00:12:15,777 --> 00:12:20,449
Hun succes hangt af
van de aanwezigheid van andere jagers.
84
00:13:04,409 --> 00:13:05,786
Tarbosaurussen.
85
00:13:11,917 --> 00:13:16,296
De Aziatische versie
van de Tyrannosaurus rex.
86
00:13:23,387 --> 00:13:27,224
Als de roofdieren dichterbij komen,
breekt er paniek uit.
87
00:13:47,327 --> 00:13:51,164
Alleen de Prenocephale kunnen uitwijken
naar hoger gelegen terrein.
88
00:13:57,421 --> 00:14:01,258
En hier hebben
de velociraptors op gewacht.
89
00:14:09,850 --> 00:14:14,354
Eindelijk kunnen ze
hun hinderlaag tot uitvoering brengen.
90
00:14:23,238 --> 00:14:24,239
Eindelijk.
91
00:14:27,618 --> 00:14:32,080
Samen hebben ze een maaltijd
voor het hele gezin weten te bemachtigen.
92
00:14:38,921 --> 00:14:41,715
De tarbosaurussen boekten ook succes.
93
00:14:44,343 --> 00:14:47,888
Voor roofdieren
is dit een tijd van overvloed.
94
00:14:52,643 --> 00:14:57,981
En voor velociraptors een goed moment
om een gezin te beginnen.
95
00:15:13,622 --> 00:15:18,293
Jongen met slimme, zorgzame ouders
hebben goede overlevingskansen.
96
00:15:20,295 --> 00:15:22,464
En hier in de woestenij van Azië...
97
00:15:22,464 --> 00:15:26,635
...zijn maar weinig ouders toegewijder
dan deze dinosaurussen.
98
00:15:28,846 --> 00:15:32,140
Een kolonie nestelende corythoraptors.
99
00:15:40,274 --> 00:15:45,529
Een paar dagen geleden hebben de vrouwtjes
eieren gelegd op deze ronde heuvels.
100
00:15:50,701 --> 00:15:54,413
Maar de mannetjes
nemen het broeden voor hun rekening.
101
00:15:57,249 --> 00:15:59,126
En dat is geen makkelijke taak.
102
00:16:13,682 --> 00:16:18,854
In de middagzon zouden
de eieren al snel koken van de hitte.
103
00:16:25,986 --> 00:16:29,990
Maar de vaders gebruiken hun brede staart
en de veren van hun vleugels...
104
00:16:29,990 --> 00:16:31,742
...om 't nest beschut te houden.
105
00:16:36,205 --> 00:16:37,706
En dat eist z'n tol.
106
00:16:40,876 --> 00:16:45,005
Ze brengen uren
in de zinderende hitte door.
107
00:17:21,124 --> 00:17:26,839
In de koelte van de avond kunnen de
mannetjes eindelijk op zoek naar voedsel.
108
00:17:30,300 --> 00:17:34,012
Het feit dat ze in een kolonie nestelen,
levert nu voordelen op.
109
00:17:37,474 --> 00:17:42,104
In plaats van allemaal tegelijk te gaan,
gaan de corythoraptors om de beurt.
110
00:17:45,524 --> 00:17:49,319
Dus er is altijd wel
een buurman die de wacht houdt.
111
00:17:52,489 --> 00:17:57,369
Maar zelfs met deze buurtwacht
is hun veiligheid niet gegarandeerd.
112
00:18:12,593 --> 00:18:17,347
Een vrouwelijke Kuru kulla,
een verwant van de Velociraptor.
113
00:18:18,807 --> 00:18:21,560
Ze heeft enorme honger,
maar is op haar hoede...
114
00:18:21,560 --> 00:18:25,063
...voor de krachtige snavels
en klauwen van de corythoraptors.
115
00:18:31,320 --> 00:18:34,156
Maar op één punt is ze in het voordeel.
116
00:18:37,367 --> 00:18:42,039
Haar nachtzicht is beter
dan dat van de nesteigenaren.
117
00:18:50,380 --> 00:18:55,761
Als ze stil genoeg is,
kan ze de kolonie ongemerkt binnensluipen.
118
00:18:58,847 --> 00:19:01,266
Ze kiest haar doelwit zorgvuldig uit.
119
00:19:17,324 --> 00:19:19,243
Dit is haar kans.
120
00:19:26,458 --> 00:19:28,001
Maar niet om aan te vallen.
121
00:19:30,003 --> 00:19:33,632
Dit roofdier is ook een dief.
122
00:20:05,539 --> 00:20:09,376
Ze eet zo snel mogelijk
zoveel mogelijk eieren.
123
00:20:18,886 --> 00:20:21,555
Haar tijd is om. Ze is ontdekt.
124
00:20:23,724 --> 00:20:25,809
Nog één eitje om mee te nemen.
125
00:20:50,250 --> 00:20:54,796
Ze kan nu in alle rust
van haar gestolen ei genieten.
126
00:20:59,927 --> 00:21:03,222
Maar deze dief deelt haar buit.
127
00:21:05,057 --> 00:21:10,062
Met deze spingeluidjes
roept ze haar jongen.
128
00:21:27,454 --> 00:21:31,124
Haar kuikens zijn ook
pas net ter wereld gekomen.
129
00:21:39,424 --> 00:21:43,679
Ze moeten leren
dat dit vreemde nieuwe object eetbaar is.
130
00:21:45,848 --> 00:21:48,433
En ontdekken hoe ze het moeten openbreken.
131
00:21:55,148 --> 00:22:01,446
Misschien met hun bek
of misschien met hun klauwen.
132
00:22:21,508 --> 00:22:27,139
Gelukt. Misschien was dit meer toeval
dan vaardigheid.
133
00:22:29,391 --> 00:22:35,355
Niettemin een belangrijke les
voor deze nieuwe generatie eierdieven.
134
00:22:44,740 --> 00:22:47,951
In de woestenij maken de koele nachten...
135
00:22:47,951 --> 00:22:53,624
...al snel weer plaats
voor de intense hitte van de zon.
136
00:22:57,669 --> 00:23:04,676
De temperatuur van het zand kan oplopen
tot meer dan 70 graden Celsius.
137
00:23:07,888 --> 00:23:12,392
Binnen enkele seconden
is al het water weggezakt of verdampt.
138
00:23:14,853 --> 00:23:18,899
Dit is een van
de droogste plekken op aarde.
139
00:23:30,744 --> 00:23:34,289
Geen enkel dier kan zonder water.
140
00:23:37,042 --> 00:23:40,546
Toch wonen deze jonge Tarchia hier.
141
00:23:50,222 --> 00:23:53,433
Het zijn ankylosaurussen
die in de woestijn leven.
142
00:23:59,690 --> 00:24:03,360
Zwaar gepantserd
met enorme knotsen aan hun staarten.
143
00:24:07,656 --> 00:24:12,536
Donkere vlekken beschermen
de ogen van de Tarchia tegen de felle zon.
144
00:24:22,796 --> 00:24:25,174
En dit is het geluid...
145
00:24:25,174 --> 00:24:28,343
...van de ingebouwde airconditioning
van de Tarchia.
146
00:24:30,596 --> 00:24:34,683
Hun grote neus
koelt de lucht die het lichaam verlaat...
147
00:24:34,683 --> 00:24:39,229
...waardoor ze bij elke ademhaling
water condenseren en behouden.
148
00:24:43,984 --> 00:24:50,157
Zo kunnen ze lang overleven zonder te
drinken, terwijl ze naar voedsel zoeken.
149
00:24:54,494 --> 00:24:58,415
De hoge temperaturen
veroorzaken schurende winden...
150
00:24:58,415 --> 00:25:01,793
...die de rotsformaties
hun buitengewone vormen geven.
151
00:25:05,964 --> 00:25:08,509
Maar die blazen ook alle aarde weg.
152
00:25:12,471 --> 00:25:17,226
Toch weten sommige planten wortel te
schieten in de spleten tussen de rotsen.
153
00:25:24,191 --> 00:25:27,110
En elke hap
is het waard om voor te vechten.
154
00:25:43,627 --> 00:25:46,880
De zon staat met de minuut
hoger aan de hemel.
155
00:25:48,715 --> 00:25:51,051
Nog even en er is nergens meer schaduw.
156
00:25:54,096 --> 00:25:59,768
En zelfs deze heersers over de woestijn
hebben af en toe een slokje water nodig.
157
00:26:05,983 --> 00:26:10,571
Zoals zoveel nomaden hebben de Tarchia
een mentale kaart van de woestijn...
158
00:26:11,196 --> 00:26:15,951
...en reizen ze met feilloze precisie
door lege landschappen.
159
00:26:22,165 --> 00:26:27,004
Ze weten de zeldzame natuurlijke bronnen
moeiteloos te vinden.
160
00:26:31,675 --> 00:26:34,303
Oasen zoals deze.
161
00:26:39,308 --> 00:26:42,269
Ze brengen redding
aan dieren die ze kunnen vinden.
162
00:26:49,484 --> 00:26:50,527
Prenocephale.
163
00:27:17,054 --> 00:27:20,641
De spanning rond een oase
kan nogal hoog oplopen...
164
00:27:24,353 --> 00:27:28,440
...maar een staaltje krachtsvertoon
kan een serieus gevecht voorkomen.
165
00:27:38,492 --> 00:27:42,538
Eigenlijk zijn de Prenocephale
vooral irritant.
166
00:27:47,835 --> 00:27:50,879
Maar dat kun je
van een volwassen Tarchia niet zeggen.
167
00:27:57,010 --> 00:28:01,056
Vooral als die bijna twee keer zo zwaar is
als het jongere exemplaar.
168
00:28:13,819 --> 00:28:17,698
Zijn staartknots weegt ruim 20 kilo.
169
00:28:27,624 --> 00:28:32,087
Als dit op een gevecht uitdraait,
kan de jongste het wel vergeten.
170
00:28:46,727 --> 00:28:50,397
Maar er komt versterking aan.
171
00:28:56,987 --> 00:28:59,698
Het stel is herenigd.
172
00:29:02,993 --> 00:29:07,748
Nu moet het volwassen dier
het tegen twee staartknotsen opnemen.
173
00:29:21,303 --> 00:29:26,850
Hij besluit dat er misschien
toch wel genoeg water is voor iedereen.
174
00:29:46,787 --> 00:29:50,332
De jonge Tarchia
kunnen eindelijk rustig drinken.
175
00:29:55,754 --> 00:29:59,383
Maar ze kunnen waarschijnlijk
niet lang van deze rust genieten.
176
00:30:04,680 --> 00:30:09,393
Hier in de woestenij veranderen
de weersomstandigheden verbluffend snel.
177
00:30:16,441 --> 00:30:20,654
Door de stijgende temperaturen in de zomer
ontstaan onweersbuien...
178
00:30:20,654 --> 00:30:22,281
...van honderden kilometers breed.
179
00:30:26,660 --> 00:30:31,999
Zulke stormen veranderen
de windrichting in de Deccan.
180
00:30:33,542 --> 00:30:35,419
En rond de caldeira...
181
00:30:35,419 --> 00:30:39,590
...waar de isisaurusvrouwtjes
maanden geleden hun eieren legden...
182
00:30:39,590 --> 00:30:42,676
...zijn de giftige dampen nu weggeblazen...
183
00:30:43,260 --> 00:30:46,305
...waardoor zich
een belangrijke gelegenheid voordoet.
184
00:30:57,524 --> 00:31:01,820
Er klinken merkwaardige geluiden
vanuit het zand.
185
00:31:03,155 --> 00:31:07,618
Baby-isisaurussen
roepen elkaar vanuit hun eieren.
186
00:31:09,494 --> 00:31:11,914
Zo zorgen ze dat ze gelijktijdig uitkomen.
187
00:31:51,036 --> 00:31:55,457
De baby's zijn betrekkelijk klein,
minder dan 30 centimeter lang.
188
00:32:01,129 --> 00:32:05,551
Er is niets te eten
behalve de mest van hun moeder.
189
00:32:08,512 --> 00:32:09,763
Verrassend genoeg...
190
00:32:09,763 --> 00:32:15,853
...is die heel voedzaam en helpt die
de jongen ook op andere manieren.
191
00:32:20,607 --> 00:32:24,361
De mest bevat gezonde bacteriën
voor hun darmen...
192
00:32:24,361 --> 00:32:31,159
...en feromonen die ze, net als geuren,
naar de kudde van hun moeders leiden.
193
00:32:35,330 --> 00:32:38,542
Zo weten ze het veilige bos te vinden.
194
00:32:52,723 --> 00:32:54,975
Maar het wordt een zware reis.
195
00:33:00,689 --> 00:33:03,567
De wind staat dan wel de goede kant op...
196
00:33:05,027 --> 00:33:09,573
...maar er liggen genoeg gevaren
voor ze in het verschiet.
197
00:33:15,204 --> 00:33:19,499
Geothermische bronnen
en pruttelende modderpoelen.
198
00:33:22,002 --> 00:33:23,587
Een dodelijke valkuil.
199
00:33:56,453 --> 00:34:01,792
Na een tocht van twee dagen
raakt de energie van de baby's op.
200
00:34:04,461 --> 00:34:07,339
Maar hun moeders bieden weer uitkomst.
201
00:34:09,591 --> 00:34:12,886
In de gebarsten lava
groeien kleine plantjes...
202
00:34:13,719 --> 00:34:17,516
...die zijn ontsproten uit zaden
in de mest van de moeders.
203
00:34:25,524 --> 00:34:28,277
Maar er dreigt een nieuw gevaar.
204
00:34:31,154 --> 00:34:37,661
Nu de giftige dampen zijn weggeblazen,
hebben roofdieren vrij spel.
205
00:34:40,789 --> 00:34:42,123
Een rajasaurus.
206
00:34:47,880 --> 00:34:52,885
Met zoveel rondscharrelende baby's
kan dit weleens een smulpartij worden.
207
00:35:13,071 --> 00:35:17,201
Verstoppen kan alleen
in de scheuren in de lava.
208
00:36:09,336 --> 00:36:11,755
Er komen meer rajasaurussen aan.
209
00:37:26,747 --> 00:37:31,877
Ondanks alle gevaren
bereiken honderden baby's het bos.
210
00:37:35,506 --> 00:37:40,385
Hier blijven ze enkele jaren
verscholen in het kreupelhout wonen.
211
00:37:46,183 --> 00:37:50,562
Tot ze op een dag groot genoeg zijn
om zich bij hun moeders' kuddes te voegen.
212
00:38:00,989 --> 00:38:05,577
Met een beetje geluk keren de vrouwtjes
terug naar deze krater...
213
00:38:05,577 --> 00:38:09,581
...om over een paar jaar
zelf eieren te leggen.
214
00:38:12,376 --> 00:38:16,380
Zoals voor veel dieren die
op dit soort onherbergzame plekken leven...
215
00:38:16,380 --> 00:38:18,257
...zijn de gevaren groot.
216
00:38:22,511 --> 00:38:29,518
Maar de prehistorische woestenij
biedt ook geweldige mogelijkheden.
217
00:38:34,147 --> 00:38:40,571
PREHISTORIC PLANET: ONTHULD
218
00:38:40,571 --> 00:38:43,866
WAREN DINOSAURUSSEN GOEDE OUDERS?
219
00:38:44,825 --> 00:38:48,829
Dit is het gefossiliseerde ei
van een gigantische dinosaurus.
220
00:38:48,829 --> 00:38:50,247
Een titanosaurus.
221
00:38:50,998 --> 00:38:55,752
Toen het net gelegd was,
woog het zo'n anderhalve kilo...
222
00:38:55,752 --> 00:38:59,381
...en het heeft een schaal
van ongeveer twee millimeter dik.
223
00:39:02,384 --> 00:39:04,845
Hoewel de eieren sterk waren...
224
00:39:06,221 --> 00:39:08,682
...moesten ze toch
veilig en warm gehouden worden.
225
00:39:12,644 --> 00:39:16,106
Dus hoe zorgden dinosaurussen
voor hun eieren?
226
00:39:19,276 --> 00:39:24,489
{\an8}Ze hadden verschillende manieren om hun
eieren te beschermen en warm te houden.
227
00:39:26,074 --> 00:39:30,037
{\an8}Eén strategie was een nest bouwen
en daarbovenop zitten.
228
00:39:31,663 --> 00:39:33,540
We weten dat ze dat deden...
229
00:39:33,540 --> 00:39:38,837
...omdat we fossielen hebben
van dinosaurussen die op een nest zaten.
230
00:39:41,048 --> 00:39:46,803
De baby's waren van dezelfde soort
als de volwassen dieren.
231
00:39:48,138 --> 00:39:53,268
Dat is het eerste bewijs dat sommige
dinosaurussen voor hun jongen zorgden.
232
00:39:56,480 --> 00:40:00,234
Hoewel dit bescherming en beschutting
tegen de elementen bood...
233
00:40:00,901 --> 00:40:04,154
...zat er wel een nadeel
aan deze manier van uitbroeden.
234
00:40:06,281 --> 00:40:09,034
Op de eieren zitten en ervoor zorgen...
235
00:40:09,034 --> 00:40:14,623
...betekent dat je er gedurende
de hele ontwikkeling ervan mee bezig bent...
236
00:40:14,623 --> 00:40:16,625
...tot de eieren uitkomen.
237
00:40:18,377 --> 00:40:21,755
Voor sommige dinosaurussen
was dit het waard.
238
00:40:25,759 --> 00:40:30,138
Maar andere soorten, zoals de sauropoden,
stonden voor een andere uitdaging.
239
00:40:32,057 --> 00:40:36,520
{\an8}Sommige zaten niet op hun eieren.
Veel van hen wogen duizenden kilo's...
240
00:40:38,105 --> 00:40:41,066
{\an8}...dus zij zouden
de eieren hebben verpletterd.
241
00:40:44,528 --> 00:40:46,405
Hoe deden zij het dan?
242
00:40:49,199 --> 00:40:51,451
Er zijn nesten van sauropoden gevonden...
243
00:40:51,451 --> 00:40:55,873
...waarbij het vrouwtje een lange geul groef
met haar achterpoten.
244
00:40:58,542 --> 00:41:02,671
Als ze alle eieren had gelegd,
vulde ze de geul weer op.
245
00:41:04,298 --> 00:41:06,717
Dat zien we vandaag de dag nog.
246
00:41:07,885 --> 00:41:11,597
Schildpadden begraven hun eieren
om ze tegen roofdieren te beschermen.
247
00:41:12,723 --> 00:41:17,269
Het zand dat door de zon wordt verwarmd,
houdt ze op de perfecte temperatuur.
248
00:41:19,396 --> 00:41:23,192
Sommige dinosaurussen hielden hun eieren
op een andere manier warm.
249
00:41:25,068 --> 00:41:30,657
Sommige groepen
gooiden rottende vegetatie op een hoop.
250
00:41:31,700 --> 00:41:36,079
Ze maakten eigenlijk een composthoop
boven op hun nest met eieren.
251
00:41:38,415 --> 00:41:42,127
Boskalkoenen in Australië doen dit ook.
252
00:41:43,420 --> 00:41:45,339
Bij 't verteren van de vegetatie...
253
00:41:45,339 --> 00:41:50,677
...komt genoeg warmte vrij
voor ongeveer zeven weken.
254
00:41:53,055 --> 00:41:55,724
Maar in 2010 werd ontdekt...
255
00:41:56,517 --> 00:42:01,522
...dat sommige dinosaurussen
een nog ongewonere manier hadden...
256
00:42:01,522 --> 00:42:03,148
...om hun eieren warm te houden.
257
00:42:04,858 --> 00:42:07,569
Ze gebruikten warmte uit de aarde zelf.
258
00:42:09,488 --> 00:42:13,700
Ergens in Argentinië
zijn veel sauropodeneieren gevonden...
259
00:42:13,700 --> 00:42:16,703
...vlak naast geothermische bronnen.
260
00:42:17,287 --> 00:42:22,292
We denken dat de sauropoden hun eieren met
die vulkanische activiteit warm hielden.
261
00:42:24,628 --> 00:42:28,215
Er is nog een plek, de Deccan in India...
262
00:42:28,215 --> 00:42:32,052
...een van de grootste vulkanische gebieden
tijdens het late Krijt...
263
00:42:32,052 --> 00:42:33,971
...waar meer bewijs is gevonden.
264
00:42:35,556 --> 00:42:38,308
Daar liggen heel veel lagen lava...
265
00:42:38,976 --> 00:42:42,396
...en daartussenin
zijn dinosauruseieren gevonden.
266
00:42:46,441 --> 00:42:50,988
Dinosaurussen kwamen daar ondanks
de hoge vulkanische activiteit naartoe...
267
00:42:50,988 --> 00:42:55,117
...en gebruikten het eeuwenlang
als broedplaats.
268
00:43:01,164 --> 00:43:05,127
Ze hadden dus allerlei
manieren om voor hun eieren te zorgen...
269
00:43:07,296 --> 00:43:09,548
...maar één ding weten we zeker:
270
00:43:11,758 --> 00:43:14,553
hun methoden waren uiterst effectief...
271
00:43:15,262 --> 00:43:20,684
...waardoor ze meer dan 150 miljoen jaar
over de aarde konden regeren.
272
00:45:51,418 --> 00:45:53,420
Vertaling: Nikki van Leeuwen