1
00:00:08,717 --> 00:00:10,552
{\an8}Dinozaury rządziły planetą...
2
00:00:10,552 --> 00:00:12,179
{\an8}PRZEDSTAWIA DAVID ATTENBOROUGH
3
00:00:12,179 --> 00:00:14,806
{\an8}...przez ponad 150 milionów lat.
4
00:00:15,682 --> 00:00:18,727
Zamieszkiwały prawie każdy zakamarek globu
5
00:00:19,311 --> 00:00:23,148
i występowały w niemal
każdym możliwym kształcie i rozmiarze.
6
00:00:24,358 --> 00:00:27,402
Niektóre były naprawdę niezwykłe.
7
00:00:30,822 --> 00:00:34,535
Dowiedzieliśmy się już,
że T. rex był sprawnym pływakiem.
8
00:00:36,787 --> 00:00:40,082
Welociraptory były zręcznymi,
opierzonymi myśliwymi,
9
00:00:42,000 --> 00:00:45,963
a niektóre z dinozaurów
zachowywały się dość osobliwie.
10
00:00:48,841 --> 00:00:52,594
Jednak niemal codziennie
dokonywane są nowe odkrycia,
11
00:00:52,594 --> 00:00:57,641
dzięki którym wiemy więcej
o życiu planety sprzed 66 milionów lat.
12
00:01:02,604 --> 00:01:05,482
Tym razem w Prehistorycznej planecie
13
00:01:05,482 --> 00:01:08,026
przedstawimy nowe zwierzęta...
14
00:01:09,403 --> 00:01:13,740
i świeży wgląd w ich misję
poszukiwania partnerów,
15
00:01:15,576 --> 00:01:18,203
wyzwania związane z wychowywaniem młodych...
16
00:01:19,496 --> 00:01:21,415
oraz ich tytaniczne starcia.
17
00:01:29,506 --> 00:01:33,969
Podróż do epoki
spektakularnych widowisk natury.
18
00:01:37,514 --> 00:01:41,727
Oto Prehistoryczna planeta 2.
19
00:01:45,522 --> 00:01:51,111
PREHISTORYCZNA PLANETA 2
20
00:01:54,740 --> 00:02:00,037
PUSTKOWIA
21
00:02:00,037 --> 00:02:07,044
To największy wyrzut magmy,
jaki zalał ziemię od 100 milionów lat.
22
00:02:09,755 --> 00:02:12,633
Dekan w środkowych Indiach -
23
00:02:14,176 --> 00:02:15,594
miejsce z piekła rodem,
24
00:02:16,678 --> 00:02:20,349
w którym nie spodziewalibyśmy się
natrafić na dinozaury.
25
00:02:22,559 --> 00:02:26,897
A jednak giganci ryzykują życiem,
by tutaj dotrzeć.
26
00:02:35,697 --> 00:02:37,157
Isizaury.
27
00:02:40,661 --> 00:02:42,996
Wyłącznie samice.
28
00:02:55,259 --> 00:02:59,388
Lawa od tak dawna spływa przez Dekan,
29
00:02:59,388 --> 00:03:02,558
że miejscami
ma półtora kilometra grubości.
30
00:03:17,239 --> 00:03:21,869
Każdej wiosny samice
opuszczają bezpieczny leśny dom,
31
00:03:21,869 --> 00:03:26,415
by odbyć ryzykowną podróż
w głąb tych wulkanicznych pustkowi.
32
00:03:44,975 --> 00:03:49,646
Potrafią wybrać bezpieczną drogę
poprzez schłodzoną, stwardniałą lawę...
33
00:03:52,733 --> 00:03:55,652
ale czekają na nie inne zagrożenia.
34
00:04:02,159 --> 00:04:08,332
Z kraterów, poza parą wodną,
unosi się śmiertelna mieszanka
35
00:04:08,332 --> 00:04:11,251
dwutlenku węgla i siarkowodoru.
36
00:04:14,463 --> 00:04:17,132
W chłodnym powietrzu przedświtu
37
00:04:17,132 --> 00:04:23,096
te ciężkie gazy opadają,
tworząc ledwo widoczny, duszący koc.
38
00:04:25,224 --> 00:04:28,352
Już kilka wdechów może zabić.
39
00:04:32,272 --> 00:04:36,109
Jednak isizaury posiadają kluczowy atut.
40
00:04:38,153 --> 00:04:43,825
Długie szyje utrzymują ich głowy
ponad kocem trujących wyziewów.
41
00:04:55,587 --> 00:04:59,675
Jednak wkrótce to nie będzie takie proste.
42
00:05:07,975 --> 00:05:10,352
Wkraczają na nisko położony teren,
43
00:05:10,352 --> 00:05:13,730
gdzie śmiercionośne gazy
mają wyjątkowo wysokie stężenie.
44
00:05:16,733 --> 00:05:21,572
Sytuacja już robi się nieciekawa.
45
00:05:26,201 --> 00:05:29,997
Tymczasem wschodzące słońce
ogrzewa powietrze,
46
00:05:29,997 --> 00:05:32,749
więc gazy unoszą się jeszcze wyżej.
47
00:05:37,963 --> 00:05:41,258
Długie szyje już ich nie ochronią.
48
00:05:46,471 --> 00:05:50,392
Muszą uciec na wyżej położony teren.
I to szybko.
49
00:05:57,524 --> 00:06:01,653
Podejście jest strome,
ale zapewni świeższe powietrze.
50
00:06:16,168 --> 00:06:18,128
Nareszcie ulga.
51
00:06:19,379 --> 00:06:22,758
Przed nimi ostateczny cel podróży.
52
00:06:26,595 --> 00:06:29,598
Wulkaniczny szczyt,
53
00:06:31,266 --> 00:06:35,020
wznoszący się wysoko
nad zdradliwym pustkowiem.
54
00:06:50,452 --> 00:06:56,416
Ogromny krater zwany kalderą
zapewni schronienie gniazdującym samicom.
55
00:06:57,960 --> 00:07:03,340
Unoszące się wokół morze trujących gazów
odgradza je od drapieżników...
56
00:07:06,552 --> 00:07:12,182
a wbudowane ogrzewanie geotermalne
zapewnia idealne warunki do inkubacji.
57
00:07:27,698 --> 00:07:32,452
Każda z matek wykopuje
w ciepłym piasku dwumetrowy rów,
58
00:07:32,452 --> 00:07:36,832
w którym zmieści się
ponad 20 jaj wielkości melonów.
59
00:07:44,464 --> 00:07:47,718
Na razie jaja są bezpieczne w kalderze,
60
00:07:47,718 --> 00:07:51,221
ale to dopiero początek ich przygody.
61
00:07:53,724 --> 00:07:54,933
Za kilka miesięcy
62
00:07:54,933 --> 00:08:00,022
wyklują się z nich setki maluchów,
które zmierzą się z opustoszałym światem.
63
00:08:02,191 --> 00:08:04,276
Jeśli chcą przetrwać,
64
00:08:04,276 --> 00:08:07,988
muszą idealnie wstrzelić się
w zmianę warunków pogodowych.
65
00:08:22,085 --> 00:08:25,422
Pustkowia prehistorycznej planety
66
00:08:25,422 --> 00:08:28,800
wystawiają na próbę nawet dinozaury.
67
00:08:35,640 --> 00:08:37,768
Ten dziwny krajobraz
68
00:08:37,768 --> 00:08:41,813
wyrzeźbiony przez pyliste wichury
i rozległe prastare rzeki
69
00:08:41,813 --> 00:08:44,483
może wydawać się wymarły.
70
00:08:52,658 --> 00:08:53,992
Ale tutaj w Azji,
71
00:08:54,743 --> 00:08:56,995
ukryta w tych wąskich kanionach...
72
00:09:00,457 --> 00:09:05,504
mieszka młoda rodzina welociraptorów.
73
00:09:14,346 --> 00:09:17,224
Młode mają zaledwie kilka tygodni.
74
00:09:43,417 --> 00:09:50,007
Wydawałoby się, że w tak jałowym miejscu
czeka je niepewna przyszłość.
75
00:09:52,384 --> 00:09:58,390
Ich przetrwanie zależy od wydarzenia,
do którego dochodzi kilometry stąd.
76
00:10:04,021 --> 00:10:09,651
Po drugiej stronie piekącej pustyni
w morzu piasku uwięziony jest las.
77
00:10:11,987 --> 00:10:16,200
Nowa pora roku sprowadza tutaj
rzadko spotykaną wodę.
78
00:10:19,286 --> 00:10:21,580
Ogromne połacie topoli
79
00:10:21,580 --> 00:10:25,250
sygnalizują jej nadejście
obfitością pożywnych liści.
80
00:10:28,545 --> 00:10:31,548
A te przyciągają
wiele wygłodniałych zwierząt.
81
00:10:38,555 --> 00:10:44,186
Do długoszyich nemegtozaurów
dołączają mongolskie tytanozaury...
82
00:10:55,197 --> 00:10:57,950
a także dużo mniejsze prenocefale.
83
00:11:05,958 --> 00:11:08,001
Ale na drodze stoi przeszkoda.
84
00:11:13,924 --> 00:11:15,926
Ogromny płaskowyż.
85
00:11:21,974 --> 00:11:27,145
Jedyna droga do lasu
prowadzi przez labirynt kanionów.
86
00:11:37,281 --> 00:11:40,951
Gdy do niego wkraczają,
stado staje się nerwowe.
87
00:11:45,998 --> 00:11:49,334
To dobre miejsce na zasadzkę.
88
00:11:59,303 --> 00:12:01,763
Welociraptory czekają.
89
00:12:10,272 --> 00:12:13,233
Ale nie poradzą sobie z tytanozaurem.
90
00:12:15,777 --> 00:12:20,449
Sukces będzie zależał od innych myśliwych.
91
00:13:04,409 --> 00:13:05,786
Tarbozaury.
92
00:13:11,917 --> 00:13:16,296
Azjatycka odmiana Tyrannosaurus rex.
93
00:13:23,387 --> 00:13:27,224
Gdy drapieżniki się zbliżają,
wybucha panika.
94
00:13:47,327 --> 00:13:51,164
Tylko prenocefale mogą uciec wyżej.
95
00:13:57,421 --> 00:14:01,258
I na to właśnie czekały welociraptory.
96
00:14:09,850 --> 00:14:14,354
Teraz welociraptory
mogą w końcu zastawić zasadzkę.
97
00:14:23,238 --> 00:14:24,239
Nareszcie.
98
00:14:27,618 --> 00:14:32,080
Współpracując,
zapewniły posiłek całej rodzinie.
99
00:14:38,921 --> 00:14:41,715
Sukces odniosły również tarbozaury.
100
00:14:44,343 --> 00:14:47,888
Dla drapieżników to okres dostatku.
101
00:14:52,643 --> 00:14:57,981
A dla welociraptorów
idealny czas na założenie rodziny.
102
00:15:13,622 --> 00:15:18,293
Bystrzy, troskliwi rodzice
zapewnią młodym doskonały start.
103
00:15:20,295 --> 00:15:22,464
A na azjatyckich pustkowiach
104
00:15:22,464 --> 00:15:26,635
trudno o bardziej oddanych
dinozaurzych rodziców niż ci.
105
00:15:28,846 --> 00:15:32,140
Kolonia gniazdujących
owiraptorozaurów Corythoraptor.
106
00:15:40,274 --> 00:15:45,529
Kilka dni temu samice złożyły jaja
na tych okrągłych kopcach.
107
00:15:50,701 --> 00:15:54,413
Ale to samce
mają za zadanie je wysiedzieć.
108
00:15:57,249 --> 00:15:59,126
Co nie jest łatwe.
109
00:16:13,682 --> 00:16:18,854
W południowym słońcu
jaja szybko by się ugotowały.
110
00:16:25,986 --> 00:16:29,990
Ale ojcowie wykorzystują
szerokie pióra na ogonie i skrzydłach,
111
00:16:29,990 --> 00:16:31,742
aby zacienić gniazdo.
112
00:16:36,205 --> 00:16:37,706
I płacą za to słoną cenę.
113
00:16:40,876 --> 00:16:45,005
Znosząc godzinę za godziną
w skwierczącym upale.
114
00:17:21,124 --> 00:17:26,839
W końcu chłodnym wieczorem
mogą oddalić się na poszukiwanie jedzenia.
115
00:17:30,300 --> 00:17:34,012
To właśnie wtedy gniazdowanie
w kolonii przynosi korzyści.
116
00:17:37,474 --> 00:17:42,104
Zamiast wszyscy naraz,
samce wychodzą na zmianę.
117
00:17:45,524 --> 00:17:49,319
Zatem zawsze jakiś sąsiad trzyma wartę.
118
00:17:52,489 --> 00:17:57,369
Ale nawet straż sąsiedzka
nie może zagwarantować im bezpieczeństwa.
119
00:18:12,593 --> 00:18:17,347
Samica Kuru kulla, krewna welociraptorów.
120
00:18:18,807 --> 00:18:21,560
Jest wygłodniała, ale ma się na baczności
121
00:18:21,560 --> 00:18:25,063
wobec potężnych dziobów
i szponów owiraptorozaurów.
122
00:18:31,320 --> 00:18:34,156
Jednak ma jedną kluczową przewagę.
123
00:18:37,367 --> 00:18:42,039
W nocy widzi dużo lepiej
niż właściciele gniazd.
124
00:18:50,380 --> 00:18:55,761
Jeśli będzie cicho,
może zakraść się do kolonii niezauważona.
125
00:18:58,847 --> 00:19:01,266
Ostrożnie wybiera swój cel.
126
00:19:17,324 --> 00:19:19,243
To jest jej szansa.
127
00:19:26,458 --> 00:19:28,001
Ale nie na atak.
128
00:19:30,003 --> 00:19:33,632
Ta drapieżnica jest również złodziejką.
129
00:20:05,539 --> 00:20:09,376
Zje tyle jaj, ile tylko zdoła.
130
00:20:18,886 --> 00:20:21,555
Czas się skończył. Została zauważona.
131
00:20:23,724 --> 00:20:25,809
Jeszcze jedno jajo na wynos.
132
00:20:50,250 --> 00:20:54,796
Teraz może w spokoju
cieszyć się wykradzionym jajem.
133
00:20:59,927 --> 00:21:03,222
Ale ta złodziejka dzieli się swoim łupem.
134
00:21:05,057 --> 00:21:10,062
Mruczeniem wzywa swoje młode.
135
00:21:27,454 --> 00:21:31,124
Wkrótce opuszczą gniazdo.
136
00:21:39,424 --> 00:21:43,679
Muszą się więc nauczyć,
że ten dziwny nowy obiekt to jedzenie.
137
00:21:45,848 --> 00:21:48,433
I odkryć, jak się do niego dobrać.
138
00:21:55,148 --> 00:22:01,446
Może za pomocą dzioba lub szponów.
139
00:22:21,508 --> 00:22:27,139
Sukces - zawdzięczany raczej szczęściu
niż umiejętnościom.
140
00:22:29,391 --> 00:22:35,355
Ale nadal jest to ważna lekcja
dla kolejnego pokolenia złodziei jaj.
141
00:22:44,740 --> 00:22:47,951
Po uldze w postaci chłodniejszych nocy
142
00:22:47,951 --> 00:22:53,624
zbyt szybko następuje powrót
intensywnego żaru promieni słonecznych.
143
00:22:57,669 --> 00:23:04,676
Temperatura piasku przy powierzchni
może przekroczyć 70 stopni Celsjusza.
144
00:23:07,888 --> 00:23:12,392
Woda wsiąka w podłoże
i wyparowuje w ciągu kilku sekund.
145
00:23:14,853 --> 00:23:18,899
To jedno z najsuchszych miejsc na ziemi.
146
00:23:30,744 --> 00:23:34,289
Żadne zwierzę
nie jest w stanie przeżyć bez wody.
147
00:23:37,042 --> 00:23:40,546
A jednak jest to siedlisko
tych młodych tarchii.
148
00:23:50,222 --> 00:23:53,433
To żyjące na pustyni ankylozaury.
149
00:23:59,690 --> 00:24:03,360
Silnie opancerzone z ogromnymi,
zakończonymi buławą ogonami.
150
00:24:07,656 --> 00:24:12,536
Ciemne łuski chronią oczy tarchii
przed rażącym słońcem.
151
00:24:22,796 --> 00:24:25,174
A to jest odgłos
152
00:24:25,174 --> 00:24:28,343
osobistego systemu chłodzącego tarchii.
153
00:24:30,596 --> 00:24:34,683
Ich duży nos chłodzi wydychane powietrze,
154
00:24:34,683 --> 00:24:39,229
z każdym oddechem kondensując
i zachowując cenne krople wody.
155
00:24:43,984 --> 00:24:48,488
Pozwala im to przetrwać
długie okresy bez picia,
156
00:24:48,488 --> 00:24:50,157
gdy poszukują pokarmu.
157
00:24:54,494 --> 00:24:58,415
Wysokie temperatury powodują
powstawanie pylistych wiatrów,
158
00:24:58,415 --> 00:25:01,793
które rzeźbią w skałach
niezwykłe kształty.
159
00:25:05,964 --> 00:25:08,509
I wydmuchują całą glebę.
160
00:25:12,471 --> 00:25:17,226
Niektórym roślinom udaje się jednak
zakorzenić w szczelinach między skałami.
161
00:25:24,191 --> 00:25:27,110
Każdy marny kąsek jest wart rywalizacji.
162
00:25:43,627 --> 00:25:46,880
Z każdą minutą słońce wspina się wyżej.
163
00:25:48,715 --> 00:25:51,051
Wkrótce cały cień zniknie.
164
00:25:54,096 --> 00:25:59,768
A nawet ci władcy pustyni
chętnie się czasem napiją.
165
00:26:05,983 --> 00:26:07,442
Jak wielu nomadów,
166
00:26:07,442 --> 00:26:10,571
tarchie doskonale znają pustynię
167
00:26:11,196 --> 00:26:15,951
i potrafią bezbłędnie nawigować
pośród pustych krajobrazów.
168
00:26:22,165 --> 00:26:27,004
Zapamiętują rzadkie miejsca,
z których biją naturalne źródła.
169
00:26:31,675 --> 00:26:34,303
Pustynne oazy, takie jak ta.
170
00:26:39,308 --> 00:26:42,269
Ratunek dla zwierząt,
które potrafią ją odnaleźć.
171
00:26:49,484 --> 00:26:50,527
Prenocefal.
172
00:27:17,054 --> 00:27:20,641
Wokół oazy atmosfera często jest napięta...
173
00:27:24,353 --> 00:27:28,440
ale pokaz siły może zapobiec
niebezpiecznemu starciu.
174
00:27:38,492 --> 00:27:42,538
Ostatecznie prenocefale
są tylko trochę irytujące.
175
00:27:47,835 --> 00:27:50,879
Ale dorosła tarchia to już inna sprawa.
176
00:27:57,010 --> 00:28:01,056
Zwłaszcza gdy niemal dwukrotnie
przewyższa masą młodego osobnika.
177
00:28:13,819 --> 00:28:17,698
Włada buławą ważącą ponad 20 kilogramów.
178
00:28:27,624 --> 00:28:32,087
Jeśli dojdzie do walki,
młodszy dinozaur nie ma szans.
179
00:28:46,727 --> 00:28:50,397
Ale posiłki są już w drodze.
180
00:28:56,987 --> 00:28:59,698
Para znów jest razem.
181
00:29:02,993 --> 00:29:07,748
Dwa razy więcej rozbujanych buław,
z którymi dorosły musiałby się zmierzyć.
182
00:29:21,303 --> 00:29:26,850
Stwierdza, że może jednak
wody wystarczy dla wszystkich.
183
00:29:46,787 --> 00:29:50,332
Młode tarchie wreszcie
mogą napić się w spokoju.
184
00:29:55,754 --> 00:29:59,383
Możliwe jednak, że nie będą mogły
nacieszyć się odpoczynkiem.
185
00:30:04,680 --> 00:30:09,393
Tutaj warunki mogą się zmieniać
z zadziwiającą gwałtownością.
186
00:30:16,441 --> 00:30:20,654
Latem rosnące temperatury
wywołują burze z piorunami
187
00:30:20,654 --> 00:30:22,281
o zasięgu setek kilometrów.
188
00:30:26,660 --> 00:30:31,999
W Dekanie sezonowe nawałnice
powodują zmianę kierunku wiatru.
189
00:30:33,542 --> 00:30:35,419
Wokół kaldery,
190
00:30:35,419 --> 00:30:39,590
w której samice isizaura
złożyły jaja miesiące temu,
191
00:30:39,590 --> 00:30:42,676
trujące gazy się rozproszyły,
192
00:30:43,260 --> 00:30:46,305
rozpoczynając decydującą chwilę.
193
00:30:57,524 --> 00:31:01,820
Spod piasku dochodzą dziwne dźwięki.
194
00:31:03,155 --> 00:31:07,618
Młode isizaury wzywają się wzajemnie
z wnętrza swoich jaj.
195
00:31:09,494 --> 00:31:11,914
Pomaga to zsynchronizować wykluwanie.
196
00:31:51,036 --> 00:31:55,457
Młode są stosunkowo małe:
mają mniej niż 30 cm długości.
197
00:32:01,129 --> 00:32:05,551
Nie mają nic do jedzenia
poza odchodami swoich matek.
198
00:32:08,512 --> 00:32:09,763
O dziwo,
199
00:32:09,763 --> 00:32:15,853
odchody są bardzo pożywne
i ważne dla lęgu także w inny sposób.
200
00:32:20,607 --> 00:32:24,361
Wprowadzają do ich jelit zdrowe bakterie,
201
00:32:24,361 --> 00:32:28,615
a także zawierają feromony,
które - podobnie jak zapachy -
202
00:32:28,615 --> 00:32:31,159
pozwolą im odnaleźć stado matek.
203
00:32:35,330 --> 00:32:38,542
Doprowadzą ich do bezpiecznego lasu.
204
00:32:52,723 --> 00:32:54,975
Ale podróż nie jest łatwa.
205
00:33:00,689 --> 00:33:03,567
Choć wiatry zmieniły się na ich korzyść,
206
00:33:05,027 --> 00:33:09,573
to na młode isizaury
czyha wiele niebezpieczeństw.
207
00:33:15,204 --> 00:33:19,499
Gorące źródła
i bulgoczące baseny płynnego błota.
208
00:33:22,002 --> 00:33:23,587
Śmiertelna pułapka.
209
00:33:56,453 --> 00:33:58,956
Po dwóch dniach wędrówki
210
00:33:58,956 --> 00:34:01,792
siły maluchów są na wyczerpaniu...
211
00:34:04,461 --> 00:34:07,339
ale ich matki znów przychodzą na ratunek.
212
00:34:09,591 --> 00:34:12,886
Małe rośliny zakorzeniły się
w spękanej lawie,
213
00:34:13,719 --> 00:34:17,516
kiełkując z nasion
znajdujących się w łajnie matek.
214
00:34:25,524 --> 00:34:28,277
Ale w ich stronę zmierza
nowe niebezpieczeństwo.
215
00:34:31,154 --> 00:34:37,661
Wiatr usunął toksyczne gazy,
otwierając drogę drapieżnikom.
216
00:34:40,789 --> 00:34:42,123
Radżazaur.
217
00:34:47,880 --> 00:34:52,885
Przy tylu maluchach na otwartym terenie
czeka go prawdziwa uczta.
218
00:35:13,071 --> 00:35:17,201
Pęknięcia w lawie
to jedyna możliwa kryjówka.
219
00:36:09,336 --> 00:36:11,755
Przybywa więcej radżazaurów.
220
00:37:26,747 --> 00:37:31,877
Mimo niebezpieczeństw,
setkom maluchów udaje się dotrzeć do lasu.
221
00:37:35,506 --> 00:37:40,385
Przez kilka następnych lat
będą żyły razem ukryte w poszyciu leśnym.
222
00:37:46,183 --> 00:37:50,562
Aż w końcu dorosną na tyle,
by dołączyć do stad matek.
223
00:38:00,989 --> 00:38:05,577
Przy odrobinie szczęścia
samice powrócą do tego krateru,
224
00:38:05,577 --> 00:38:09,581
aby w kolejnych latach złożyć własne jaja.
225
00:38:12,376 --> 00:38:16,380
Jak wiele zwierząt żyjących
na tak niegościnnych terenach,
226
00:38:16,380 --> 00:38:18,257
będą wiele ryzykować.
227
00:38:22,511 --> 00:38:29,518
Ale prehistoryczne pustkowia
oferują również spore możliwości.
228
00:38:34,147 --> 00:38:40,571
PREHISTORYCZNA PLANETA: BEZ TAJEMNIC
229
00:38:40,571 --> 00:38:43,866
CZY DINOZAURY BYŁY DOBRYMI RODZICAMI?
230
00:38:44,825 --> 00:38:48,829
To skamieniałe jajo olbrzymiego dinozaura.
231
00:38:48,829 --> 00:38:50,247
Tytanozaura.
232
00:38:50,998 --> 00:38:55,752
Świeżo złożone,
ważyłoby około półtora kilograma,
233
00:38:55,752 --> 00:38:59,381
a jego skorupka miałaby
około dwóch milimetrów grubości.
234
00:39:02,384 --> 00:39:04,845
Jaja z pewnością były twarde,
235
00:39:06,221 --> 00:39:08,682
ale należało je chronić i ogrzewać.
236
00:39:12,644 --> 00:39:16,106
Jak więc dinozaury dbały o swoje jaja?
237
00:39:19,276 --> 00:39:21,361
Aby chronić je przed drapieżnikami
238
00:39:21,361 --> 00:39:24,489
{\an8}i utrzymać w cieple,
dinozaury wykształciły szereg strategii.
239
00:39:24,489 --> 00:39:25,991
{\an8}GŁÓWNY KONSULTANT NAUKOWY
240
00:39:25,991 --> 00:39:30,037
{\an8}Jedną z nich było budowanie gniazda
i wysiadywanie jaj.
241
00:39:31,663 --> 00:39:33,540
Wiemy, że niektóre tak robiły,
242
00:39:33,540 --> 00:39:38,837
bo mamy skamieliny dinozaurów
siedzących na swoich gniazdach.
243
00:39:41,048 --> 00:39:46,803
Jaja w gniazdach zawierają młode
tego samego gatunku co dorosłe osobniki,
244
00:39:48,138 --> 00:39:49,681
dostarczając dowodów na to,
245
00:39:49,681 --> 00:39:53,268
że niektóre dinozaury
opiekowały się swoim potomstwem.
246
00:39:56,480 --> 00:40:00,234
Chociaż zapewniało to ochronę
i osłonę przed żywiołami,
247
00:40:00,901 --> 00:40:04,154
istniał minus
inkubowania jaj w ten sposób.
248
00:40:06,281 --> 00:40:09,034
Wysiadywanie jaj
i opieka nad nimi oznaczają,
249
00:40:09,034 --> 00:40:12,871
że musisz się temu w pełni poświęcić
250
00:40:12,871 --> 00:40:16,625
przez cały okres ich rozwoju,
aż do momentu wyklucia.
251
00:40:18,377 --> 00:40:21,755
Niektórym dinozaurom
taka strategia się opłacała.
252
00:40:25,759 --> 00:40:30,138
Ale inne, jak zauropody,
stanęły przed innym wyzwaniem.
253
00:40:32,057 --> 00:40:34,434
Niektóre dinozaury nie wysiadywały jaj.
254
00:40:34,434 --> 00:40:36,520
{\an8}Wiele z tych zwierząt ważyło tony...
255
00:40:36,520 --> 00:40:38,021
{\an8}MUZEUM HISTORII NATURALNEJ
256
00:40:38,021 --> 00:40:41,066
{\an8}...i zmiażdżyłoby je,
zanim zdążyłyby się wykluć.
257
00:40:44,528 --> 00:40:46,405
Jak to rozwiązały?
258
00:40:49,199 --> 00:40:51,451
W przypadku niektórych zauropodów
259
00:40:51,451 --> 00:40:55,873
samica wykopywała
tylnymi łapami długi rów.
260
00:40:58,542 --> 00:41:02,671
A po złożeniu jaj go zasypywała.
261
00:41:04,298 --> 00:41:06,717
To zachowanie obserwujemy też dzisiaj.
262
00:41:07,885 --> 00:41:11,597
Żółwie zakopują swoje jaja,
aby chronić je przed drapieżnikami,
263
00:41:12,723 --> 00:41:17,269
a rozgrzany słońcem piasek
utrzymuje je w idealnej temperaturze.
264
00:41:19,396 --> 00:41:23,192
Niektóre dinozaury stosowały inny trik,
by utrzymać jaja w cieple.
265
00:41:25,068 --> 00:41:28,447
Uważamy, że niektóre celowo zbierały
266
00:41:28,447 --> 00:41:30,657
i gromadziły gnijącą roślinność.
267
00:41:31,700 --> 00:41:36,079
Tworzyły pryzmę kompostową
ponad gniazdami pełnymi jaj.
268
00:41:38,415 --> 00:41:42,127
Nogale brunatne
używają tej niezwykłej techniki.
269
00:41:43,420 --> 00:41:45,339
Gdy roślinność gnije,
270
00:41:45,339 --> 00:41:48,759
uwalnia wystarczająco dużo ciepła,
by ogrzewać ich jaja
271
00:41:48,759 --> 00:41:50,677
przez około siedem tygodni.
272
00:41:53,055 --> 00:41:55,724
Ale to odkrycie z 2010 roku ujawniło,
273
00:41:56,517 --> 00:42:01,522
że niektóre dinozaury stosowały
jeszcze bardziej niezwykły sposób
274
00:42:01,522 --> 00:42:03,148
utrzymywania jaj w cieple.
275
00:42:04,858 --> 00:42:07,569
Wykorzystywały ciepło samej Ziemi.
276
00:42:09,488 --> 00:42:13,700
Teren w Argentynie,
na którym odkryto wiele jaj zauropodów,
277
00:42:13,700 --> 00:42:16,703
znajduje się tuż obok
źródeł geotermalnych.
278
00:42:17,287 --> 00:42:20,624
Uważamy, że zauropody
wykorzystywały aktywność wulkaniczną,
279
00:42:20,624 --> 00:42:22,292
by utrzymać jaja w cieple.
280
00:42:24,628 --> 00:42:28,215
Inne miejsce, region Dekanu w Indiach,
281
00:42:28,215 --> 00:42:32,052
jeden z najaktywniejszych
obszarów wulkanicznych późnej kredy,
282
00:42:32,052 --> 00:42:33,971
dostarcza więcej dowodów.
283
00:42:35,556 --> 00:42:38,308
Jest tam wiele warstw lawy,
284
00:42:38,976 --> 00:42:42,396
a pomiędzy nimi
znajdujemy jaja dinozaurów.
285
00:42:46,441 --> 00:42:50,988
Dinozaury przybywały tam nawet w okresie
wysokiej aktywności wulkanicznej,
286
00:42:50,988 --> 00:42:55,117
dosłownie przez wieki
zakładając tam swoje gniazda.
287
00:43:01,164 --> 00:43:05,127
Dinozaury stosowały
wiele strategii inkubowania jaj...
288
00:43:07,296 --> 00:43:09,548
ale jednego możemy być pewni:
289
00:43:11,758 --> 00:43:14,553
ich metody były bardzo skuteczne,
290
00:43:15,262 --> 00:43:20,684
bo pomogły im rządzić światem
przez ponad 150 milionów lat.
291
00:45:51,418 --> 00:45:53,420
Napisy: Daria Okoniewska