1
00:00:08,717 --> 00:00:10,552
{\an8}Dinosaur menguasai dunia...
2
00:00:10,552 --> 00:00:12,179
{\an8}DIHOSKAN OLEH DAVID ATTENBOROUGH
3
00:00:12,179 --> 00:00:14,806
{\an8}...selama lebih 150 juta tahun.
4
00:00:15,682 --> 00:00:18,727
Ia menduduki hampir setiap sudut dunia ini
5
00:00:19,311 --> 00:00:23,148
dan wujud hampir
dalam pelbagai bentuk dan saiz.
6
00:00:24,358 --> 00:00:27,402
Ada yang amat luar biasa.
7
00:00:30,822 --> 00:00:34,535
Kini kita tahu T. rex perenang yang hebat...
8
00:00:36,787 --> 00:00:40,082
Velociraptor pemburu berbulu yang licik
9
00:00:42,000 --> 00:00:45,963
dan sesetengah dinosaur
mempunyai kelakuan yang amat aneh.
10
00:00:48,841 --> 00:00:52,594
Tapi hampir setiap hari
penemuan terbaharu diketahui
11
00:00:52,594 --> 00:00:57,641
yang menjelaskan lagi tentang kehidupan
di dunia ini, 66 juta tahun lalu.
12
00:01:02,604 --> 00:01:05,482
Dalam Prehistoric Planet kali ini,
13
00:01:05,482 --> 00:01:08,026
kami paparkan haiwan baharu
14
00:01:09,403 --> 00:01:13,740
dan pengetahuan baharu
tentang cara ia mencari pasangan,
15
00:01:15,576 --> 00:01:18,203
cabaran yang dihadapi
untuk menjaga keluarga
16
00:01:19,496 --> 00:01:21,415
dan pertempuran hebatnya.
17
00:01:29,506 --> 00:01:33,969
Saksikan zaman alam semula jadi
memperlihatkan keajaibannya.
18
00:01:37,514 --> 00:01:41,727
Ini Prehistoric Planet 2.
19
00:01:54,656 --> 00:02:00,078
PAYA
20
00:02:01,121 --> 00:02:04,625
Tanah paya luas di timur laut Asia.
21
00:02:08,211 --> 00:02:13,425
Di kawasan rendah dan banjir ini,
terdapat banyak pulau.
22
00:02:19,348 --> 00:02:23,101
Setiap satunya dikelilingi
air yang mengalir perlahan...
23
00:02:26,522 --> 00:02:31,068
dan menjadikannya tempat perlindungan
buat hidupan baharu.
24
00:02:36,740 --> 00:02:42,788
Seekor pterosaur muda, sejenis Azhdarchid.
Baru beberapa jam dilahirkan.
25
00:02:51,547 --> 00:02:53,298
Berada di pulau ini
26
00:02:53,298 --> 00:02:57,511
bermakna ia selamat
untuk lakukan langkah pertama.
27
00:03:09,690 --> 00:03:15,487
Ia sudah stabil berdiri,
kini perlu cuba terbang pula.
28
00:03:18,448 --> 00:03:22,286
Ia perlu berlatih lagi
untuk membiasakan diri.
29
00:03:25,998 --> 00:03:28,166
Walaupun tingginya baru 30 cm,
30
00:03:28,166 --> 00:03:32,504
ia akan membesar menjadi dinosaur
dengan lebar sayap sembilan meter.
31
00:03:33,630 --> 00:03:36,967
Untuk itu, ia perlukan banyak makanan...
32
00:03:40,095 --> 00:03:43,807
tapi pulau kecil ini
tak dapat membantunya.
33
00:03:48,979 --> 00:03:50,522
Ia perlu mengembara
34
00:03:51,190 --> 00:03:55,360
untuk makan di hutan berpaya
yang mengelilingi pulau.
35
00:04:04,494 --> 00:04:09,291
Memang susah nak terbang kali pertama,
terutamanya jika merentasi paya luas.
36
00:04:12,461 --> 00:04:14,546
Hari ini, angin sepoi-sepoi bahasa.
37
00:04:15,047 --> 00:04:17,925
Boleh membantunya untuk terbang.
38
00:04:36,109 --> 00:04:39,363
Tapi si muda ini belum cukup kuat.
39
00:05:01,301 --> 00:05:05,097
Shamosuchus. Pemangsa sepanjang 457 cm.
40
00:05:07,891 --> 00:05:10,018
Pulau ini boleh menjamin keselamatannya
41
00:05:10,519 --> 00:05:13,856
tapi perairan di sekeliling tidak selamat.
42
00:05:19,236 --> 00:05:23,323
Jika terjatuh,
agak sukar untuk terbang semula.
43
00:05:29,580 --> 00:05:32,249
Ketinggian itu tak mencukupi.
44
00:05:43,552 --> 00:05:45,304
Beberapa pterosaur yang lebih kuat
45
00:05:45,304 --> 00:05:48,432
sudah hampir tiba di hutan.
46
00:05:51,018 --> 00:05:53,687
Yang lain masih perlu mencuba.
47
00:06:54,248 --> 00:06:56,625
Ajaibnya, ia terselamat.
48
00:06:58,293 --> 00:07:01,672
Inilah peluang
untuk mengambil ganjarannya.
49
00:07:14,184 --> 00:07:18,647
Di hutan berpaya yang subur ini,
ia boleh makan sepuasnya.
50
00:07:32,244 --> 00:07:34,872
Di tanah lembap di Amerika Selatan,
51
00:07:34,872 --> 00:07:39,334
musim panas yang panjang
menjadikan suasana meriah.
52
00:07:40,961 --> 00:07:44,673
Paya ini dipenuhi pelbagai jenis haiwan.
53
00:07:53,724 --> 00:07:55,642
Pemburu pun berkumpul.
54
00:08:04,943 --> 00:08:08,238
Ikan banang sepanjang 91 cm yang ganas.
55
00:08:16,163 --> 00:08:19,875
Makanan buat Austroraptor.
56
00:08:25,714 --> 00:08:30,677
Ia seakan-akan Velociraptor,
tapi lebih besar.
57
00:08:37,226 --> 00:08:42,147
Sepanjang enam meter
dan seberat lebih 362 kg.
58
00:08:56,036 --> 00:08:59,540
Gigi dinosaur ini sama seperti buaya
59
00:08:59,540 --> 00:09:03,794
dan amat mahir menangkap ikan.
60
00:09:12,302 --> 00:09:15,556
Kebiasaannya, ia pemburu yang menyendiri.
61
00:09:17,307 --> 00:09:20,352
Tapi memandangkan bilangan ikan
semasa musim panas meningkat,
62
00:09:21,728 --> 00:09:24,815
bilangan Austroraptor juga bertambah.
63
00:09:32,489 --> 00:09:36,785
Austroraptor paling besar cuba membolot
kawasan paling banyak ikan.
64
00:09:41,331 --> 00:09:43,125
Ia tak suka pesaing.
65
00:10:01,101 --> 00:10:05,480
Bagi yang belum matang,
waktu ini amat mencabar.
66
00:10:08,734 --> 00:10:12,821
Austroraptor jantan ini,
dengan warna bulu yang masih muda,
67
00:10:12,821 --> 00:10:16,366
sukar mencari kawasan untuk dapatkan ikan.
68
00:10:21,371 --> 00:10:25,042
Namun, ada cara lain
untuk dapatkan makanan di sini.
69
00:10:30,714 --> 00:10:35,344
Memandangkan ada banyak makanan,
si dewasa suka membazir.
70
00:10:38,847 --> 00:10:42,351
Ia selalu makan bahagian ikan
yang paling berkualiti.
71
00:10:49,399 --> 00:10:54,196
Bagi si muda, sisa makanan pun memadai.
72
00:10:56,365 --> 00:10:57,950
Tapi agak berisiko.
73
00:11:08,627 --> 00:11:11,547
Untuk dapatkannya, ia perlu licik.
74
00:11:34,319 --> 00:11:37,281
Cedera dan bertangan kosong.
75
00:11:40,033 --> 00:11:43,036
Disebabkan si dewasa masih makan di situ,
76
00:11:43,036 --> 00:11:44,955
mungkin akan ada peluang lain.
77
00:12:02,389 --> 00:12:05,893
Dua dinosaur dewasa
berebut kawasan terbaik.
78
00:12:28,332 --> 00:12:31,168
Si muda perlu bertindak...
79
00:12:33,712 --> 00:12:35,923
dan beredar.
80
00:12:40,135 --> 00:12:41,136
Berjaya.
81
00:12:42,012 --> 00:12:44,515
Bukan sekadar sisa.
82
00:12:47,267 --> 00:12:48,519
Ia belajar perkara baharu.
83
00:12:49,436 --> 00:12:52,231
Apabila cuaca elok kembali tahun depan,
84
00:12:52,231 --> 00:12:56,652
mungkin ia boleh rebut
kawasan tangkap ikannya sendiri.
85
00:13:05,744 --> 00:13:10,541
Di utara Madagascar,
cuaca sudah pun berubah.
86
00:13:12,292 --> 00:13:17,422
Hujan pertama sejak berbulan-bulan
menyuburkan tanah gersang ini.
87
00:13:25,597 --> 00:13:30,185
Lopak serta saluran dipenuhi air
dan haiwan pun kembali.
88
00:13:53,333 --> 00:13:55,586
Bukan semuanya dinosaur.
89
00:14:04,094 --> 00:14:06,430
Menghendap di lopak berlumpur...
90
00:14:08,807 --> 00:14:11,560
seekor "raksasa."
91
00:14:25,032 --> 00:14:28,702
Beelzebufo, kodok puaka.
92
00:14:32,122 --> 00:14:37,044
Ia amat besar dan boleh menelan
seekor dinosaur kecil.
93
00:14:39,880 --> 00:14:41,965
Tapi kodok jantan ini
bukan mencari makanan.
94
00:14:44,218 --> 00:14:46,762
Ia sedang mencari pasangan.
95
00:14:49,890 --> 00:14:55,729
Kodok betina sangat cerewet,
jadi ia perlu cari kawasan yang sesuai.
96
00:14:58,190 --> 00:15:00,817
Kemudian, barulah ia boleh menarik
pasangannya ke situ.
97
00:15:15,207 --> 00:15:18,544
Bunyi kuak yang garau
dapat didengari dari jauh.
98
00:15:45,612 --> 00:15:48,657
Bukan ini yang ia harapkan.
99
00:15:53,871 --> 00:15:56,957
Rapetosaur sepanjang 15 meter.
100
00:16:05,591 --> 00:16:10,137
Ia tertarik dengan kawasan ini
kerana ada mandian lumpur.
101
00:16:14,099 --> 00:16:18,103
Bagi Beelzebufo,
kehadirannya memburukkan keadaan.
102
00:16:34,286 --> 00:16:39,458
Kini lopaknya dikerumuni
sauropod seberat 70,000 kg.
103
00:16:47,174 --> 00:16:49,343
Masa sangat suntuk.
104
00:16:51,678 --> 00:16:56,266
Kodok betina hanya akan mengawan
pada permulaan musim hujan.
105
00:17:01,271 --> 00:17:03,023
Ia perlukan lopak baharu.
106
00:17:08,362 --> 00:17:09,363
Ada satu.
107
00:17:21,165 --> 00:17:23,085
Amat bahaya untuk ke sana.
108
00:18:05,085 --> 00:18:07,337
Akhirnya ia sampai...
109
00:18:09,923 --> 00:18:12,259
tapi kedatangannya disedari.
110
00:18:23,729 --> 00:18:27,274
Ada sebab ia digelar kodok puaka.
111
00:18:32,279 --> 00:18:34,656
Masa untuk "menyanyi" lagi...
112
00:18:38,410 --> 00:18:45,167
tapi panggilannya takkan didengari
kerana bunyi sauropod yang puas hati.
113
00:18:54,635 --> 00:18:55,719
Mujurlah,
114
00:18:55,719 --> 00:19:00,849
rapetosaur lebih sukakan satu perkara
berbanding berkubang dalam lumpur...
115
00:19:03,810 --> 00:19:06,271
iaitu makanan.
116
00:19:10,734 --> 00:19:12,778
Kawanan kebuluran ini beredar...
117
00:19:14,988 --> 00:19:19,409
sebelum itu,
ia meninggalkan sesuatu yang berguna.
118
00:19:23,539 --> 00:19:28,544
Berpuluh-puluh kesan tapak kaki gergasi
yang dipenuhi air.
119
00:19:37,886 --> 00:19:42,599
Sesuai untuk Beelzebufo
menyambung usaha menarik pasangan.
120
00:20:04,830 --> 00:20:07,666
Kodok puaka boleh hidup di sini saja
121
00:20:07,666 --> 00:20:12,462
kerana setiap tahun,
kawasan ini dibanjiri hujan bermusim.
122
00:20:15,048 --> 00:20:18,552
Akan tetapi, ada kawasan
yang berubah cuaca
123
00:20:18,552 --> 00:20:20,888
dan hujannya tak menentu.
124
00:20:26,643 --> 00:20:32,524
Dulu, lembangan pedalaman
di Amerika Utara ini ditenggelami air.
125
00:20:36,361 --> 00:20:40,282
Tapi setelah kemarau selama berdekad,
tanah ini gersang.
126
00:20:47,664 --> 00:20:51,460
Namun, sesetengah dinosaur
masih berkeliaran di sini.
127
00:21:02,137 --> 00:21:04,723
Kawanan pachycephalosaur,
128
00:21:06,058 --> 00:21:09,811
makhluk aneh
dengan tengkorak tebal dan jendul.
129
00:21:22,282 --> 00:21:25,369
Ia lebih suka makan buah dan daun...
130
00:21:28,622 --> 00:21:33,961
tapi kini ia terpaksa makan
akar dan serangga.
131
00:21:48,976 --> 00:21:51,937
Kawanan ini dipimpin oleh
seekor jantan besar.
132
00:21:54,523 --> 00:22:00,445
Ia menjaga keamanan supaya yang lain
boleh cari makanan dengan tenang.
133
00:22:17,379 --> 00:22:21,300
Tapi masalah akan tercetus
dalam kawanan ini.
134
00:22:24,386 --> 00:22:27,139
Si jantan muda menunjuk kekuasaan
dengan keganasan.
135
00:22:40,027 --> 00:22:45,991
Masa untuk jantan dominan
menyedarkan kedudukannya atau mengusirnya.
136
00:22:55,876 --> 00:22:58,128
Ia melibas kepala berwarna-warninya...
137
00:23:05,385 --> 00:23:07,679
untuk cuba menakutkan si muda itu.
138
00:23:14,978 --> 00:23:17,314
Tapi ia takkan mengalah begitu saja.
139
00:24:07,155 --> 00:24:12,411
Tengkorak setebal 25 cm membolehkannya
menahan tandukan kuat.
140
00:24:34,558 --> 00:24:36,518
Si jantan tua lebih berat,
141
00:24:37,936 --> 00:24:41,732
tapi si muda lebih tangkas dan bertenaga,
142
00:24:42,733 --> 00:24:45,569
jadi keadaan memihak kepadanya.
143
00:24:57,164 --> 00:24:58,999
Jeritan kejayaan.
144
00:25:10,219 --> 00:25:12,387
Tapi terlalu awal.
145
00:25:28,070 --> 00:25:31,073
Yang kalah perlu menanggung akibatnya.
146
00:25:38,622 --> 00:25:39,623
Diusir.
147
00:25:45,045 --> 00:25:49,216
Sendirian, ia akan alami kesukaran
untuk menjaga dirinya.
148
00:25:55,097 --> 00:25:58,684
Tapi kehidupan di sini
tidak mudah buat si pemenang juga,
149
00:25:58,684 --> 00:26:03,772
selagi air tidak kembali
ke kawasan ini dengan cepat.
150
00:26:12,072 --> 00:26:14,491
Di serata benua yang luas ini,
151
00:26:14,491 --> 00:26:19,079
terdapat tanah paya seluas
lebih 259,000 kilometer persegi...
152
00:26:21,957 --> 00:26:25,794
dan kebanyakannya
kekal banjir sepanjang tahun.
153
00:26:33,051 --> 00:26:34,636
Semasa musim bunga,
154
00:26:34,636 --> 00:26:39,808
tumbuhan baharu menjadi tempat
makan terbaik buat kawanan yang berhimpun.
155
00:26:55,324 --> 00:26:59,036
Tapi, selagi ada sebilangan besar
pemakan tumbuhan...
156
00:27:01,663 --> 00:27:03,707
pemburu pun sentiasa ada.
157
00:27:15,260 --> 00:27:16,261
T. rex...
158
00:27:18,847 --> 00:27:22,142
pemangsa darat paling kuat di bumi.
159
00:27:24,895 --> 00:27:27,105
Biasanya, ia menyerang hendap mangsa...
160
00:27:30,359 --> 00:27:32,736
tapi memandangkan
ada banyak mata memerhati...
161
00:27:34,905 --> 00:27:37,908
ini bukan masa sesuai untuk menyerang.
162
00:27:48,752 --> 00:27:50,629
Menjelang malam,
163
00:27:50,629 --> 00:27:54,758
beberapa kawanan yang telah
meragut di kawasan terbuka
164
00:27:54,758 --> 00:27:57,344
pulang berlindung di hutan.
165
00:28:01,557 --> 00:28:05,519
Kini, keadaan memihak kepada pemangsa.
166
00:28:19,199 --> 00:28:23,245
Mata tyrannosaur lebih besar
daripada dinosaur lain,
167
00:28:24,913 --> 00:28:27,958
dan membolehkannya
melihat dengan jelas pada waktu malam.
168
00:28:48,687 --> 00:28:53,025
Ia juga dapat bergerak meredah hutan
dengan senyap,
169
00:28:53,692 --> 00:28:56,445
disebabkan tapak kakinya yang berlapik.
170
00:29:07,581 --> 00:29:09,917
Kawanan edmontosaur.
171
00:29:21,220 --> 00:29:22,721
Ia tiada "senjata,"
172
00:29:22,721 --> 00:29:26,934
tapi sama besar seperti T. rex
dan dua kali lebih laju.
173
00:29:31,438 --> 00:29:33,899
Untuk menangkapnya, T. rex perlu licik.
174
00:29:46,245 --> 00:29:50,457
Setiap pemburu
mengambil tempat dengan berhati-hati.
175
00:30:00,634 --> 00:30:04,263
Kemudian, seekor T. rex
sengaja membuat bising.
176
00:30:16,692 --> 00:30:19,528
Edmontosaur cemas.
177
00:30:28,829 --> 00:30:30,956
Ia tahu pemburu berada hampir,
178
00:30:32,040 --> 00:30:34,543
tapi tidak tahu di mana lokasi sebenarnya.
179
00:30:37,713 --> 00:30:39,631
Masa untuk mulakan langkah.
180
00:30:43,218 --> 00:30:44,928
Seekor T. rex meluru keluar.
181
00:30:55,272 --> 00:31:01,737
Kawanan itu panik dan lari ke arah T. rex
lain yang menunggu untuk menyerang.
182
00:31:42,361 --> 00:31:44,947
Strategi yang bijak...
183
00:31:49,117 --> 00:31:53,330
oleh antara pemangsa darat terhebat
yang pernah wujud...
184
00:31:58,794 --> 00:32:02,714
di paya planet prasejarah kita.
185
00:32:12,975 --> 00:32:15,978
PREHISTORIC PLANET: DISINGKAP
186
00:32:19,273 --> 00:32:22,109
BENARKAH PACHYCEPHALOSAUR SUKA MENANDUK?
187
00:32:22,109 --> 00:32:26,363
Ini tengkorak seekor pachycephalosaur,
188
00:32:26,363 --> 00:32:28,824
pemakan tumbuhan sepanjang lima meter.
189
00:32:29,950 --> 00:32:32,202
Walaupun sudah dikaji
sejak bertahun-tahun,
190
00:32:32,202 --> 00:32:37,374
kami masih cuba memahami
sebab ia miliki kepala berbentuk aneh ini.
191
00:32:48,051 --> 00:32:50,220
{\an8}Ciri pachycephalosaur
yang paling ketara tentulah...
192
00:32:50,220 --> 00:32:51,680
{\an8}DR. SUSANNAH MAIDMENT
MUZIUM SEJARAH SEMULA JADI
193
00:32:51,680 --> 00:32:53,515
{\an8}...kepala jendulnya yang kelihatan aneh.
194
00:32:56,768 --> 00:33:01,815
Di sekeliling kepalanya terdapat
tuberkel, bonjolan dan rumbai.
195
00:33:02,441 --> 00:33:04,484
Ia nampak seperti naga.
196
00:33:06,528 --> 00:33:07,821
{\an8}PROFESOR PAUL BARRETT
MUZIUM SEJARAH SEMULA JADI
197
00:33:07,821 --> 00:33:09,573
{\an8}Apabila kali pertama mereka lihat
tengkorak tebal dan jendul itu,
198
00:33:09,573 --> 00:33:11,867
{\an8}ia mungkin setebal 30 cm
199
00:33:12,701 --> 00:33:14,536
dan dianggap sangat kukuh.
200
00:33:14,536 --> 00:33:17,664
Ada pendapat yang mungkin
ia digunakan untuk menanduk
201
00:33:17,664 --> 00:33:19,875
bagi merebut status sosial.
202
00:33:22,211 --> 00:33:26,757
Hari ini, haiwan seperti
kambing bertanduk besar menanduk sebegitu.
203
00:33:28,717 --> 00:33:32,137
Tengkorak tebal membantu
melindungi otaknya daripada gegaran.
204
00:33:35,307 --> 00:33:39,686
Tapi adakah ini menjelaskan fungsi sebenar
kepala jendul pachycephalosaur?
205
00:33:43,232 --> 00:33:46,401
Beberapa ahli paleontologi berpendapat
bahagian dalam tengkorak perlu dilihat.
206
00:33:47,736 --> 00:33:50,864
Mereka membelah beberapa
kepala jendul pachycephalosaur
207
00:33:50,864 --> 00:33:54,243
dan mendapati ia tidak cukup kuat
208
00:33:54,243 --> 00:33:57,204
untuk menampung gegaran tandukan.
209
00:33:58,372 --> 00:34:04,419
Akan tetapi, mereka menemui perkara lain
yang menjelaskan kegunaan lain jendul itu.
210
00:34:05,629 --> 00:34:09,591
Permukaannya mempunyai
jaringan gentian kecil.
211
00:34:11,176 --> 00:34:14,137
Mungkin ia menampung
kulit berwarna terangnya
212
00:34:14,137 --> 00:34:16,139
yang digunakan untuk menarik pasangan.
213
00:34:17,808 --> 00:34:24,147
Teori baharu ini seperti diterima
sehinggalah tahun 2013,
214
00:34:24,857 --> 00:34:27,317
apabila terdapat penemuan baharu.
215
00:34:29,360 --> 00:34:31,237
Seekor pachycephalosaur ditemui
216
00:34:31,237 --> 00:34:37,034
dengan parut yang menunjukkan ia alami
kecederaan di bahagian atas kepala
217
00:34:38,661 --> 00:34:40,956
dan bukan sekali itu saja.
218
00:34:41,998 --> 00:34:45,127
Mereka pulang dan
memeriksa koleksi muzium bersejarah
219
00:34:45,127 --> 00:34:48,172
dan mendapati sebenarnya terdapat
banyak bukti kesan sebegitu
220
00:34:48,172 --> 00:34:51,925
di bahagian yang sama
pada beberapa ekor pachycephalosaur.
221
00:34:53,802 --> 00:34:56,679
Bukti ini menunjukkan
yang ia mungkin menanduk.
222
00:35:02,394 --> 00:35:04,646
Jadi, adakah tengkoraknya cukup kuat
223
00:35:04,646 --> 00:35:07,816
untuk melindungi otaknya?
224
00:35:11,153 --> 00:35:15,490
Bagi mengetahui jawapannya, saintis
menggunakan teknologi imbasan terkini.
225
00:35:17,159 --> 00:35:20,996
Kami guna imbasan CT
untuk hasilkan model tulang maya,
226
00:35:20,996 --> 00:35:24,124
kemudian kami gunakan imej itu
untuk lakukan ujian kejuruteraan
227
00:35:24,124 --> 00:35:28,337
sama seperti kita uji
bahagian pesawat atau implan pinggul.
228
00:35:29,588 --> 00:35:33,258
Ujian itu memberikan pengesahan terakhir.
229
00:35:37,429 --> 00:35:39,181
Hasilnya ialah jendul pachycephalosaur
230
00:35:39,181 --> 00:35:42,059
boleh menampung daya yang sangat kuat.
231
00:35:44,311 --> 00:35:47,397
Daya itu sama seperti pemain bola Amerika
232
00:35:47,397 --> 00:35:49,066
yang saling berlanggar.
233
00:35:54,780 --> 00:35:58,325
Kini kita tahu
pachycephalosaur menggunakan kepalanya
234
00:35:58,325 --> 00:35:59,952
sebagai senjata maut...
235
00:36:02,287 --> 00:36:04,206
dan pameran berwarna-warni.
236
00:36:07,292 --> 00:36:12,297
Dua ciri yang menunjukkan kehebatannya
di dunia prasejarah.
237
00:38:46,201 --> 00:38:48,203
Terjemahan sari kata oleh Hamizah