1
00:00:08,717 --> 00:00:10,552
{\an8}Dinozaury rządziły planetą...
2
00:00:10,552 --> 00:00:12,179
{\an8}PRZEDSTAWIA DAVID ATTENBOROUGH
3
00:00:12,179 --> 00:00:14,806
{\an8}...przez ponad 150 milionów lat.
4
00:00:15,682 --> 00:00:18,727
Zamieszkiwały prawie każdy zakamarek globu
5
00:00:19,311 --> 00:00:23,148
i występowały w niemal
każdym możliwym kształcie i rozmiarze.
6
00:00:24,358 --> 00:00:27,402
Niektóre były naprawdę niezwykłe.
7
00:00:30,822 --> 00:00:34,535
Dowiedzieliśmy się już,
że T. rex był sprawnym pływakiem.
8
00:00:36,787 --> 00:00:40,082
Welociraptory były zręcznymi,
opierzonymi myśliwymi,
9
00:00:42,000 --> 00:00:45,963
a niektóre z dinozaurów
zachowywały się dość osobliwie.
10
00:00:48,841 --> 00:00:52,594
Jednak niemal codziennie
dokonywane są nowe odkrycia,
11
00:00:52,594 --> 00:00:57,641
dzięki którym wiemy więcej
o życiu planety sprzed 66 milionów lat.
12
00:01:02,604 --> 00:01:05,482
Tym razem w Prehistorycznej planecie
13
00:01:05,482 --> 00:01:08,026
przedstawimy nowe zwierzęta
14
00:01:09,403 --> 00:01:13,740
i świeży wgląd w ich misję
poszukiwania partnerów,
15
00:01:15,576 --> 00:01:18,203
wyzwania związane z wychowywaniem młodych
16
00:01:19,496 --> 00:01:21,415
oraz ich tytaniczne starcia.
17
00:01:29,506 --> 00:01:33,969
Podróż do epoki
spektakularnych widowisk natury.
18
00:01:37,514 --> 00:01:41,727
Oto Prehistoryczna planeta 2.
19
00:01:45,522 --> 00:01:51,111
PREHISTORYCZNA PLANETA 2
20
00:01:54,656 --> 00:02:00,078
BAGNA
21
00:02:01,121 --> 00:02:04,625
Rozległe bagna północno-wschodniej Azji.
22
00:02:08,211 --> 00:02:13,425
W obrębie tego nisko położonego terenu
znajdują się niezliczone wyspy.
23
00:02:19,348 --> 00:02:23,101
Każda z nich otoczona jest
wolno płynącymi wodami...
24
00:02:26,522 --> 00:02:31,068
a to czyni je potencjalnymi ostojami
dla nowego życia.
25
00:02:36,740 --> 00:02:42,788
Młody pterozaur, azdarch.
Ma zaledwie kilka godzin.
26
00:02:51,547 --> 00:02:53,298
Wykluwszy się na wyspie,
27
00:02:53,298 --> 00:02:57,511
może stawiać pierwsze nieśmiałe kroki
w poczuciu bezpieczeństwa.
28
00:03:09,690 --> 00:03:15,487
Młode stanęło już na nogach,
więc czas wypróbować skrzydła.
29
00:03:18,448 --> 00:03:22,286
Potrzeba trochę praktyki,
by prawidłowo ich używać.
30
00:03:25,998 --> 00:03:28,166
Choć ma tylko 30 cm wzrostu,
31
00:03:28,166 --> 00:03:32,504
wyrośnie na olbrzyma
o dziewięciometrowej rozpiętości skrzydeł.
32
00:03:33,630 --> 00:03:36,967
A to wymaga dużej ilości pożywienia...
33
00:03:40,095 --> 00:03:43,807
którego ta maleńka wyspa
nie jest w stanie zapewnić.
34
00:03:48,979 --> 00:03:50,522
Młode musi ją opuścić,
35
00:03:51,190 --> 00:03:55,360
by móc żerować w bagnistych lasach,
które otaczają wyspę.
36
00:04:04,494 --> 00:04:09,291
Dziewicze loty są zawsze trudne,
zwłaszcza gdy odbywają się nad wodą.
37
00:04:12,461 --> 00:04:14,546
Dzisiaj wieje lekki wiatr.
38
00:04:15,047 --> 00:04:17,925
To pomoże w odbiciu się od ziemi.
39
00:04:36,109 --> 00:04:39,363
Jednak to młode
nie jest jeszcze dość silne.
40
00:05:01,301 --> 00:05:05,097
Shamosuchus. Czteroipółmetrowy drapieżnik.
41
00:05:07,891 --> 00:05:10,018
Ta wyspa może i jest bezpieczna,
42
00:05:10,519 --> 00:05:13,856
ale otaczające ją wody z pewnością nie.
43
00:05:19,236 --> 00:05:23,323
Jeśli start nie jest idealny,
trudno później nabrać wysokości.
44
00:05:29,580 --> 00:05:32,249
To młode leci zbyt nisko.
45
00:05:43,552 --> 00:05:48,432
Silniejsze osobniki niemal
dotarły już do bezpiecznego lasu.
46
00:05:51,018 --> 00:05:53,687
Reszta musi w końcu zdobyć się na odwagę.
47
00:06:54,248 --> 00:06:56,625
Cudem udało się mu uciec.
48
00:06:58,293 --> 00:07:01,672
Teraz może odebrać swoją nagrodę.
49
00:07:14,184 --> 00:07:18,647
W tych zasobnych bagiennych lasach
jest wszystko, czego potrzebuje.
50
00:07:32,244 --> 00:07:34,872
Na mokradłach Ameryki Południowej
51
00:07:34,872 --> 00:07:39,334
długie, letnie dni sprzyjają ucztowaniu.
52
00:07:40,961 --> 00:07:44,673
Bagna tętnią różnego rodzaju życiem.
53
00:07:53,724 --> 00:07:55,642
I przyciągają myśliwych.
54
00:08:04,943 --> 00:08:08,238
Niebezpieczna, niemal metrowa belona.
55
00:08:16,163 --> 00:08:19,875
Obiad dla olbrzymiego austroraptora.
56
00:08:25,714 --> 00:08:30,677
Są krewnymi welociraptorów,
ale znacznie od nich większymi.
57
00:08:37,226 --> 00:08:42,147
Sześć metrów od głowy do ogona
i ponad 360 kilogramów wagi.
58
00:08:56,036 --> 00:08:59,540
Dzięki zębom podobnym do krokodylich
59
00:08:59,540 --> 00:09:03,794
te dinozaury potrafią świetnie łapać ryby.
60
00:09:12,302 --> 00:09:15,556
Przez większość roku polują w pojedynkę.
61
00:09:17,307 --> 00:09:20,352
Lecz kiedy latem przybywa ryb,
62
00:09:21,728 --> 00:09:24,815
przybywa też austroraptorów.
63
00:09:32,489 --> 00:09:36,785
Najwięksi próbują zachować
najlepsze łowiska dla siebie.
64
00:09:41,331 --> 00:09:43,125
Nie będą tolerować rywali.
65
00:10:01,101 --> 00:10:05,480
To wymagająca pora roku dla tych,
którzy nie są jeszcze w pełni sił.
66
00:10:08,734 --> 00:10:12,821
Ten młody samiec,
wciąż pokryty pisklęcym pierzem,
67
00:10:12,821 --> 00:10:16,366
nie łudzi się, że zdobędzie
dostęp do dobrego łowiska.
68
00:10:21,371 --> 00:10:25,042
Ale istnieją inne sposoby
na zdobycie posiłku.
69
00:10:30,714 --> 00:10:35,344
Przy takiej obfitości pożywienia
dorosłe osobniki są bardzo rozrzutne.
70
00:10:38,847 --> 00:10:42,351
Często zjadają tylko
najbardziej smakowite kąski.
71
00:10:49,399 --> 00:10:54,196
Z kolei młody osobnik
z chęcią zadowoli się resztkami.
72
00:10:56,365 --> 00:10:57,950
Choć to ryzykowne.
73
00:11:08,627 --> 00:11:11,547
Musi wykazać się sprytem,
by odnieść sukces.
74
00:11:34,319 --> 00:11:37,281
Poobijany i z pustymi łapami.
75
00:11:40,033 --> 00:11:44,955
Ale póki dorosłe osobniki ucztują,
może jeszcze nadarzyć się okazja.
76
00:12:02,389 --> 00:12:05,893
Dwoje dorosłych
walczy o najlepsze łowisko.
77
00:12:28,332 --> 00:12:31,168
Pora ruszyć do akcji...
78
00:12:33,712 --> 00:12:35,923
i się zmywać.
79
00:12:40,135 --> 00:12:41,136
Udało się.
80
00:12:42,012 --> 00:12:44,515
Zdobył więcej niż ochłapy.
81
00:12:47,267 --> 00:12:48,519
Wnioski wyciągnięte.
82
00:12:49,436 --> 00:12:52,231
Kiedy za rok warunki znów będą sprzyjać,
83
00:12:52,231 --> 00:12:56,652
może uda mu się zdobyć prawo
do własnego łowiska.
84
00:13:05,744 --> 00:13:10,541
Na północnym Madagaskarze
warunki już się zmieniają.
85
00:13:12,292 --> 00:13:17,422
Pierwszy od miesięcy deszcz
odżywia spieczoną ziemię.
86
00:13:25,597 --> 00:13:30,185
Gdy zbiorniki i kanały się napełniają,
wracają również zwierzęta.
87
00:13:53,333 --> 00:13:55,586
Nie tylko dinozaury.
88
00:14:04,094 --> 00:14:06,430
W błocie czai się...
89
00:14:08,807 --> 00:14:11,560
potwór.
90
00:14:25,032 --> 00:14:28,702
Beelzebufo, diabelska ropucha.
91
00:14:32,122 --> 00:14:37,044
Jest tak duża, że może w całości
połknąć małego dinozaura.
92
00:14:39,880 --> 00:14:41,965
Ale ten samiec nie przybył na łowy.
93
00:14:44,218 --> 00:14:46,762
Rozgląda się za partnerką.
94
00:14:49,890 --> 00:14:55,729
Samice diabelskich ropuch są wybredne,
więc musi znaleźć dobre miejsce.
95
00:14:58,190 --> 00:15:00,817
Tylko wtedy zdoła je skusić.
96
00:15:15,207 --> 00:15:18,544
Jego niski rechot niesie się po okolicy.
97
00:15:45,612 --> 00:15:48,657
Nie do końca na to liczył.
98
00:15:53,871 --> 00:15:56,957
Piętnastometrowe rapetozaury.
99
00:16:05,591 --> 00:16:10,137
Przybyły tu z nadzieją na kąpiel błotną.
100
00:16:14,099 --> 00:16:18,103
Z punktu widzenia Beelzebufo
nie mogły wybrać gorszej chwili.
101
00:16:34,286 --> 00:16:39,458
Jego kałuża leży teraz
pod 70 tonami zauropoda.
102
00:16:47,174 --> 00:16:49,343
A czas ucieka.
103
00:16:51,678 --> 00:16:56,266
Samice diabelskich ropuch łączą się w pary
tylko na początku pory deszczowej.
104
00:17:01,271 --> 00:17:03,023
Potrzebuje nowej kałuży.
105
00:17:08,362 --> 00:17:09,363
Tu jest jedna.
106
00:17:21,165 --> 00:17:23,085
Droga do niej będzie ryzykowna.
107
00:18:05,085 --> 00:18:07,337
Nareszcie się udało...
108
00:18:09,923 --> 00:18:12,259
ale został zauważony.
109
00:18:23,729 --> 00:18:27,274
Nie bez powodu jest znany
jako diabelska ropucha.
110
00:18:32,279 --> 00:18:34,656
Pora wrócić do śpiewania...
111
00:18:38,410 --> 00:18:45,167
ale zagłuszają go odgłosy
zadowolonych zauropodów.
112
00:18:54,635 --> 00:18:55,719
Na szczęście
113
00:18:55,719 --> 00:19:00,849
coś sprawia rapetozaurom jeszcze większą
przyjemność niż wylegiwanie się w błocie...
114
00:19:03,810 --> 00:19:06,271
i jest to jedzenie.
115
00:19:10,734 --> 00:19:12,778
Głodne stado rusza dalej...
116
00:19:14,988 --> 00:19:19,409
przy okazji zostawiając za sobą
coś przydatnego.
117
00:19:23,539 --> 00:19:28,544
Dziesiątki wielkich tropów,
które wypełniają się wodą.
118
00:19:37,886 --> 00:19:42,599
Idealne miejsce dla Beelzebufo
na kontynuowanie zalotów.
119
00:20:04,830 --> 00:20:07,666
Diabelska ropucha może tu przetrwać,
120
00:20:07,666 --> 00:20:12,462
ponieważ co roku te tereny
są zalewane przez sezonowe deszcze.
121
00:20:15,048 --> 00:20:18,552
Jednak w niektórych miejscach
zmieniający się klimat sprawia,
122
00:20:18,552 --> 00:20:20,888
że deszcze są mniej pewne.
123
00:20:26,643 --> 00:20:32,524
Ten śródlądowy akwen w Ameryce Północnej
zalewała niegdyś dość głęboka woda.
124
00:20:36,361 --> 00:20:40,282
Ale po bezdeszczowej dekadzie
jest teraz suchy jak pieprz.
125
00:20:47,664 --> 00:20:51,460
Mimo to niektóre dinozaury
wciąż się tu kręcą.
126
00:21:02,137 --> 00:21:04,723
Stado pachycefalozaurów,
127
00:21:06,058 --> 00:21:09,811
dziwacznych stworzeń o grubych,
kopulastych czaszkach.
128
00:21:22,282 --> 00:21:25,369
Najchętniej żywią się owocami i liśćmi...
129
00:21:28,622 --> 00:21:33,961
ale teraz muszą zadowolić się
korzeniami i owadami.
130
00:21:48,976 --> 00:21:51,937
Na czele stada stoi duży samiec.
131
00:21:54,523 --> 00:22:00,445
Pilnuje porządku, dzięki czemu wszyscy
mogą w spokoju szukać pożywienia.
132
00:22:17,379 --> 00:22:21,300
Ale kłopoty pojawiają się wewnątrz stada.
133
00:22:24,386 --> 00:22:27,139
Młody samiec zaczyna się panoszyć.
134
00:22:40,027 --> 00:22:45,991
Pora, by samiec alfa odesłał go do szeregu
bądź wyrzucił ze stada.
135
00:22:55,876 --> 00:22:58,128
Prezentuje swoje barwne oręże...
136
00:23:05,385 --> 00:23:07,679
by onieśmielić młodszego samca.
137
00:23:14,978 --> 00:23:17,314
Jednak ten nie zamierza się wycofać.
138
00:24:07,155 --> 00:24:12,411
Grube na 25 cm czaszki pozwalają im
przetrwać potężne, czołowe zderzenia.
139
00:24:34,558 --> 00:24:36,518
Starszy samiec jest cięższy,
140
00:24:37,936 --> 00:24:41,732
ale młodszy jest zwinniejszy
i bardziej wytrzymały,
141
00:24:42,733 --> 00:24:45,569
a to przechyla szalę na jego korzyść.
142
00:24:57,164 --> 00:24:58,999
Okrzyk zwycięstwa.
143
00:25:10,219 --> 00:25:12,387
Przedwczesny.
144
00:25:28,070 --> 00:25:31,073
Przegrany płaci wysoką cenę.
145
00:25:38,622 --> 00:25:39,623
Wygnanie.
146
00:25:45,045 --> 00:25:49,216
Nie będzie mu łatwo przetrwać samemu.
147
00:25:55,097 --> 00:25:58,684
Ale życie zwycięzcy
też nie będzie usłane różami,
148
00:25:58,684 --> 00:26:03,772
o ile woda wkrótce nie wróci na te tereny.
149
00:26:12,072 --> 00:26:14,491
Na całym tym rozległym kontynencie
150
00:26:14,491 --> 00:26:19,079
znajduje się około 260 000 km2 bagien...
151
00:26:21,957 --> 00:26:25,794
a większość z nich
pozostaje zalana przez cały rok.
152
00:26:33,051 --> 00:26:39,808
Wiosną świeża roślinność tworzy doskonałe
żerowiska dla gromadzących się stad.
153
00:26:55,324 --> 00:26:59,036
Ale tam, gdzie zjawia się
duża liczba roślinożerców...
154
00:27:01,663 --> 00:27:03,707
pojawiają się też drapieżniki.
155
00:27:15,260 --> 00:27:16,261
T. Rex...
156
00:27:18,847 --> 00:27:22,142
najpotężniejsze drapieżniki lądowe
na planecie.
157
00:27:24,895 --> 00:27:27,105
Zazwyczaj zasadzają się na ofiarę...
158
00:27:30,359 --> 00:27:32,736
ale przy tak wielu czujnych oczach...
159
00:27:34,905 --> 00:27:37,908
nie jest to odpowiedni moment na atak.
160
00:27:48,752 --> 00:27:54,758
Gdy zapada zmrok część stad,
które pasły się na otwartej przestrzeni,
161
00:27:54,758 --> 00:27:57,344
szuka schronienia w lesie.
162
00:28:01,557 --> 00:28:05,519
Teraz szanse odwracają się
na korzyść drapieżników.
163
00:28:19,199 --> 00:28:23,245
Tyranozaury mają największe oczy
spośród wszystkich dinozaurów,
164
00:28:24,913 --> 00:28:27,958
dzięki czemu doskonale widzą
w słabym świetle.
165
00:28:48,687 --> 00:28:53,025
I są w stanie poruszać się po lesie
niemal bezszelestnie
166
00:28:53,692 --> 00:28:56,445
dzięki poduszkom na łapach.
167
00:29:07,581 --> 00:29:09,917
Grupa edmontozaurów.
168
00:29:21,220 --> 00:29:22,721
Nie posiadają pancerza,
169
00:29:22,721 --> 00:29:26,934
ale są tak duże jak T. rex
i dwa razy szybsze.
170
00:29:31,438 --> 00:29:33,899
Złapanie jednego z nich wymaga sprytu.
171
00:29:46,245 --> 00:29:50,457
Każdy z łowców
ostrożnie ustawia się na pozycji.
172
00:30:00,634 --> 00:30:04,263
Następnie jeden celowo hałasuje.
173
00:30:16,692 --> 00:30:19,528
Edmontozaury są zaniepokojone.
174
00:30:28,829 --> 00:30:30,956
Wiedzą, że myśliwi są blisko,
175
00:30:32,040 --> 00:30:34,543
ale nie wiedzą dokładnie gdzie.
176
00:30:37,713 --> 00:30:39,631
Czas rozpocząć obławę.
177
00:30:43,218 --> 00:30:44,928
Jeden T. rex rusza naprzód.
178
00:30:55,272 --> 00:31:01,737
Stado panikuje i wpada w zasadzkę,
gdzie czeka już na nie drugi T. rex.
179
00:31:42,361 --> 00:31:44,947
Doskonale wykonany plan...
180
00:31:49,117 --> 00:31:53,330
przez jednego z największych drapieżników,
które kiedykolwiek żyły...
181
00:31:58,794 --> 00:32:02,714
na bagnach naszej prehistorycznej planety.
182
00:32:12,975 --> 00:32:15,978
PREHISTORYCZNA PLANETA: BEZ TAJEMNIC
183
00:32:19,273 --> 00:32:22,109
CZY PACHYCEFALOZAUR UŻYWAŁ GŁOWY DO WALK?
184
00:32:22,109 --> 00:32:26,363
To czaszka pachycefalozaura,
185
00:32:26,363 --> 00:32:28,824
pięciometrowego roślinożercy.
186
00:32:29,950 --> 00:32:32,202
Mimo wielu lat badań,
187
00:32:32,202 --> 00:32:37,374
wciąż próbujemy zrozumieć, dlaczego miał
tak dziwacznie ukształtowaną głowę.
188
00:32:48,051 --> 00:32:50,220
{\an8}Charakterystyczną cechą pachycefalozaurów...
189
00:32:50,220 --> 00:32:51,680
{\an8}MUZEUM HISTORII NATURALNEJ
190
00:32:51,680 --> 00:32:53,515
{\an8}...jest ta dziwna kopuła na głowie.
191
00:32:56,768 --> 00:33:01,815
Wokół niej znajduje się szereg
bardzo dziwnych guzków i kolców.
192
00:33:02,441 --> 00:33:04,484
Nadają mu wygląd smoka.
193
00:33:06,528 --> 00:33:07,821
{\an8}MUZEUM HISTORII NATURALNEJ
194
00:33:07,821 --> 00:33:11,867
{\an8}Kiedy odkryto te kopulaste czaszki,
grube nawet na 30 centymetrów,
195
00:33:12,701 --> 00:33:14,536
uznano, że są bardzo wytrzymałe.
196
00:33:14,536 --> 00:33:19,875
Pomyślano, że były używane
do walki o pozycję w stadzie.
197
00:33:22,211 --> 00:33:26,757
Współcześnie zwierzęta
takie jak muflony zderzają się głowami.
198
00:33:28,717 --> 00:33:32,137
Gruba czaszka pomaga
chronić ich mózgi przed uderzeniami.
199
00:33:35,307 --> 00:33:39,686
Ale czy to w pełni tłumaczy
kopulastą głowę pachycefalozaura?
200
00:33:43,232 --> 00:33:46,401
Paleontolodzy uznali,
że muszą zbadać wnętrza tych czaszek.
201
00:33:47,736 --> 00:33:50,864
Odkroili kilka kopuł pachycefalozaurów.
202
00:33:50,864 --> 00:33:54,243
Okazało się, że być może
nie były wystarczająco mocne,
203
00:33:54,243 --> 00:33:57,204
by wytrzymać te czołowe zderzenia.
204
00:33:58,372 --> 00:34:04,419
Odkryli jednak coś, co sugeruje,
że kopuła miała inne zastosowanie.
205
00:34:05,629 --> 00:34:09,591
Jej powierzchnię pokrywała
siatka drobnych włókien.
206
00:34:11,176 --> 00:34:14,137
Być może zasilały
jaskrawo zabarwioną skórę,
207
00:34:14,137 --> 00:34:16,139
używaną do wabienia partnerki.
208
00:34:17,808 --> 00:34:24,147
Tę nową hipotezę uznawano do 2013 roku,
209
00:34:24,857 --> 00:34:27,317
kiedy to dokonano nowego odkrycia.
210
00:34:29,360 --> 00:34:31,237
Znaleziono pachycefalozaura
211
00:34:31,237 --> 00:34:37,034
ze śladami wskazującymi na to, że przeżył
wielokrotne obrażenia górnej części głowy.
212
00:34:38,661 --> 00:34:40,956
I wcale nie był wyjątkiem.
213
00:34:41,998 --> 00:34:45,127
Przejrzano kolekcje muzealne i odkryto,
214
00:34:45,127 --> 00:34:48,172
że istnieje sporo dowodów
na istnienie tych lezji,
215
00:34:48,172 --> 00:34:51,925
podobnie umiejscowionych,
u wielu różnych pachycefalozaurów.
216
00:34:53,802 --> 00:34:56,679
Zatem prawdopodobnie zderzały się głowami.
217
00:35:02,394 --> 00:35:07,816
To w końcu czaszka była dość mocna,
by ochronić mózg pachycefalozaura?
218
00:35:11,153 --> 00:35:15,490
Aby się tego dowiedzieć,
naukowcy wykorzystali tomograf.
219
00:35:17,159 --> 00:35:20,996
To umożliwiło stworzenie
wirtualnych modeli kości
220
00:35:20,996 --> 00:35:24,124
i poddanie ich
różnym badaniom inżynierskim -
221
00:35:24,124 --> 00:35:28,337
tak jak testuje się samoloty
czy protezy biodra.
222
00:35:29,588 --> 00:35:33,258
Tak uzyskano ostateczny dowód.
223
00:35:37,429 --> 00:35:42,059
Kopuły pachycefalozaurów
istotnie mogły wytrzymać potężny impet.
224
00:35:44,311 --> 00:35:49,066
Taki, z jakim wpadają na siebie
zawodnicy amerykańskiego futbolu.
225
00:35:54,780 --> 00:35:58,325
Obecnie uważamy,
że pachycefalozaury używały głów
226
00:35:58,325 --> 00:35:59,952
zarówno jako potężnej broni...
227
00:36:02,287 --> 00:36:04,206
jak i barwnego wabika.
228
00:36:07,292 --> 00:36:12,297
Na dwa sposoby demonstrowały,
kto rządzi w ich prehistorycznym świecie.
229
00:38:46,201 --> 00:38:48,203
Napisy: Daria Okoniewska