1
00:00:24,441 --> 00:00:28,445
Een gezin sabeltandkatten.

2
00:00:36,036 --> 00:00:40,624
Het was hier in het ijskoude noorden
duizenden jaren prima vertoeven voor ze.

3
00:00:43,752 --> 00:00:47,297
Maar nu lijden ze honger.

4
00:00:52,052 --> 00:00:56,974
Er is steeds minder prooi
in deze valleien voor de katten.

5
00:01:00,143 --> 00:01:02,563
Het klimaat warmt op…

6
00:01:03,188 --> 00:01:06,942
…waardoor grazende dieren
wegtrekken, op zoek naar voedsel.

7
00:01:10,654 --> 00:01:13,740
Vandaag hebben ze misschien geluk.

8
00:01:17,911 --> 00:01:21,999
Een kudde mammoets, die een nieuwe route
naar het zuiden uitproberen.

9
00:01:37,931 --> 00:01:42,436
Het is heel riskant
om zulke grote wezens aan te vallen.

10
00:01:45,772 --> 00:01:47,691
Maar ze moeten wel.

11
00:01:51,403 --> 00:01:54,448
Het is het einde van de ijstijd.

12
00:01:56,408 --> 00:02:02,289
Omdat de aarde opwarmt,
verandert elke habitat.

13
00:02:06,418 --> 00:02:10,964
Het ijs trekt terug
en 't water komt terug naar het landschap…

14
00:02:11,632 --> 00:02:14,259
…en de bosdieren hebben het goed.

15
00:02:19,097 --> 00:02:24,019
Maar voor de heersers van de ijstijd
is het einde van hun wereld nabij…

16
00:02:25,979 --> 00:02:28,273
…en overleven wordt moeilijk.

17
00:02:47,125 --> 00:02:50,754
DE GROTE DOOI

18
00:03:02,391 --> 00:03:06,311
VERTELD DOOR
TOM HIDDLESTON

19
00:03:08,689 --> 00:03:11,483
De katten zetten de aanval in.

20
00:03:13,485 --> 00:03:15,404
Het grootste gevaar?

21
00:03:15,904 --> 00:03:17,656
Een enorm mannetje.

22
00:03:28,834 --> 00:03:31,253
Onvoorspelbaar en heel sterk.

23
00:04:10,292 --> 00:04:14,922
Ze is gewond,
maar deze katten geven het niet op.

24
00:04:19,176 --> 00:04:24,014
Het opwarmende klimaat heeft in dit deel
van de wereld de migratieroutes veranderd.

25
00:04:25,432 --> 00:04:29,937
Aan de kust zijn de effecten spectaculair.

26
00:04:34,066 --> 00:04:37,736
IJs rijk aan mineralen
vult in enorme hoeveelheden…

27
00:04:37,819 --> 00:04:41,031
…de ondiepe zee op met voedingsstoffen.

28
00:04:50,290 --> 00:04:56,380
Dit gezin zeekoeien komt zich hier voeden
aan een heel bos kelp…

29
00:04:57,631 --> 00:04:59,758
…dat wordt gevoed door 't smeltwater.

30
00:05:11,144 --> 00:05:15,899
Deze ijstijdreuzen
zijn verwant aan lamantijnen.

31
00:05:18,443 --> 00:05:21,280
Maar ze zijn zo groot als een walvis.

32
00:05:27,244 --> 00:05:29,496
Ze eten vooral kelp.

33
00:05:31,748 --> 00:05:35,586
Maar die groeit alleen
in ondiep kustwater.

34
00:05:37,504 --> 00:05:40,966
Dat maakt het eten hier gevaarlijk.

35
00:05:48,223 --> 00:05:52,019
Als het eb wordt,
komen ze regelmatig vast te zitten.

36
00:05:55,230 --> 00:05:58,275
Uit het water
is hij te zwaar om te bewegen.

37
00:05:59,818 --> 00:06:05,324
En vandaag
kun je maar beter niet op dit strand zijn.

38
00:06:17,127 --> 00:06:19,296
Een kortsnuitbeer.

39
00:06:21,340 --> 00:06:24,635
250 kilo zwaarder dan een ijsbeer.

40
00:06:25,636 --> 00:06:28,013
En zelfs nog dodelijker.

41
00:06:41,860 --> 00:06:46,865
Eén van de grootste roofdieren ter wereld
sinds de dinosaurus.

42
00:06:53,664 --> 00:06:55,415
Hij geeft een geur opgevangen.

43
00:07:14,142 --> 00:07:16,144
Zoiets heeft hij nog nooit gezien.

44
00:07:20,732 --> 00:07:23,235
Maar het ruikt naar voedsel.

45
00:07:27,114 --> 00:07:29,241
Het is erg verwarrend allemaal.

46
00:07:50,095 --> 00:07:54,600
Een kortsnuitbeer
kan de meeste dieren aan flarden scheuren.

47
00:08:00,022 --> 00:08:06,069
Gelukkig heeft de zeekoe een harde huid
van tweeënhalve centimeter dik.

48
00:08:14,411 --> 00:08:18,081
De aanval van de beer doet hem amper wat.

49
00:08:21,919 --> 00:08:25,339
Misschien krabt hij hem
juist waar hij jeuk heeft.

50
00:08:31,136 --> 00:08:33,347
Het wordt vloed.

51
00:08:35,849 --> 00:08:37,100
En snel.

52
00:08:41,063 --> 00:08:44,566
De beer ziet zijn maaltijd ontglippen.

53
00:09:05,420 --> 00:09:08,465
Hij gaat terug naar zijn gezin.

54
00:09:10,425 --> 00:09:13,762
Hij heeft een hele maaltijd in te halen.

55
00:09:22,104 --> 00:09:27,985
Hier aan de kust betekent de grote dooi
meer voedzame kelp voor zeekoeien.

56
00:09:31,613 --> 00:09:33,866
Maar voor veel ijstijdreuzen…

57
00:09:35,534 --> 00:09:37,953
…wordt het leven harder.

58
00:09:54,678 --> 00:09:58,015
Voor dieren die duizenden kilometers
zuidelijker leven…

59
00:09:58,807 --> 00:10:04,855
…worden deze heides
door het opwarmende klimaat gevaarlijker.

60
00:10:14,823 --> 00:10:20,162
's Nachts is het veilig genoeg voor
een Colombiaanse mammoet om hier te eten.

61
00:10:29,713 --> 00:10:31,798
Maar als de zon opkomt…

62
00:10:38,430 --> 00:10:41,600
…loopt zelfs deze reus gevaar.

63
00:11:13,757 --> 00:11:15,884
Een teermeer.

64
00:11:24,518 --> 00:11:28,522
Het borrelt diep vanuit in de aardkorst
op naar de oppervlakte.

65
00:11:30,691 --> 00:11:35,362
Als hij koud is,
is hij hard en valt erop te lopen.

66
00:11:37,281 --> 00:11:40,075
Maar bij een temperatuur van 64 graden…

67
00:11:42,077 --> 00:11:45,747
…wordt hij een plakkerige, dodelijke val.

68
00:11:50,043 --> 00:11:52,838
Vandaag heeft hij
een nieuw slachtoffer opgeëist.

69
00:12:35,714 --> 00:12:40,552
Noord-Amerikaanse sabeltandkatten
zijn sterke roofdieren.

70
00:12:43,430 --> 00:12:47,518
Maar ze zeggen geen nee
tegen een makkelijke maaltijd.

71
00:12:56,985 --> 00:13:01,823
De zon staat laag,
dus de teer is nog steeds hard.

72
00:13:39,278 --> 00:13:40,863
Reuzenwolven.

73
00:13:42,739 --> 00:13:46,034
De dodelijke rivalen
van de sabeltandkatten.

74
00:13:51,415 --> 00:13:55,460
Roedeljagers
met een beet die botten verbrijzelt.

75
00:14:14,897 --> 00:14:19,776
De roedel gaat de jongen doden
als ze de kans krijgen.

76
00:14:33,290 --> 00:14:36,960
Sabeltandkatten en reuzenwolven
zijn aan elkaar gewaagd.

77
00:14:40,631 --> 00:14:44,426
Maar de teer heeft alles veranderd.

78
00:14:52,434 --> 00:14:58,190
De reuzenwolven vinden een veilige route
met hun sterk ontwikkeld reukvermogen.

79
00:15:36,520 --> 00:15:39,064
Haar jongen lopen dodelijk gevaar…

80
00:15:45,404 --> 00:15:48,991
…waardoor ze de kracht vindt
om los te komen.

81
00:16:05,215 --> 00:16:07,885
De roedel kan niet ingrijpen.

82
00:16:16,310 --> 00:16:21,064
Teerputten hebben duizenden dieren
uit de ijstijd het leven gekost.

83
00:16:22,566 --> 00:16:26,195
Dit gezin heeft geluk gehad.

84
00:16:32,034 --> 00:16:34,661
Nu de temperatuur
over de hele wereld stijgt…

85
00:16:34,745 --> 00:16:40,000
…verandert het leven op de graslanden
ook ingrijpend.

86
00:16:42,169 --> 00:16:44,546
Deze rendieren trekken het wel.

87
00:16:47,758 --> 00:16:53,180
Maar het is voor de Megaloceros
veel moeilijker om te overleven.

88
00:16:55,516 --> 00:16:58,852
Een reuzenhert uit de ijstijd.

89
00:17:15,410 --> 00:17:18,872
Hij heeft open terrein nodig
om te overleven.

90
00:17:22,000 --> 00:17:24,586
Maar nu het water terugkomt
in het landschap…

91
00:17:25,671 --> 00:17:29,174
…nemen de bossen het weer over.

92
00:17:36,390 --> 00:17:42,479
Hij is de trotse eigenaar
van het grootste gewei aller tijden.

93
00:17:44,898 --> 00:17:47,401
Een breedte van ruim drieënhalve meter.

94
00:17:55,117 --> 00:17:58,704
In het broedseizoen
trekken ze er een partner mee aan.

95
00:17:59,830 --> 00:18:03,417
Maar in deze tijd van het jaar
is zo'n gewei maar lastig.

96
00:18:12,885 --> 00:18:14,887
Grottenhyena's.

97
00:18:20,184 --> 00:18:25,022
Woeste roofdieren,
twee keer zo groot als een wolf.

98
00:18:25,772 --> 00:18:28,692
Ze jagen
al duizenden jaren op deze reuzen.

99
00:18:36,575 --> 00:18:38,493
Megaloceros zijn snel.

100
00:18:39,328 --> 00:18:44,333
Als ze eenmaal rennen, kunnen ze
een snelheid van ruim 80 km per uur halen.

101
00:18:51,006 --> 00:18:54,510
Met een voorsprong
kan hij de hyena's van zich afschudden.

102
00:19:01,558 --> 00:19:03,185
Maar ze geven het niet op.

103
00:19:04,686 --> 00:19:06,939
Ze hebben een eeuwenoude strategie.

104
00:19:07,523 --> 00:19:13,779
Als ze zorgen dat hij blijft rennen
en hem niet op adem laten komen…

105
00:19:15,072 --> 00:19:17,115
…kunnen ze hem inhalen.

106
00:19:22,037 --> 00:19:24,456
Misschien sneller dan ze denken.

107
00:19:31,296 --> 00:19:33,924
Er is maar één uitweg.

108
00:19:53,151 --> 00:19:54,236
Gered…

109
00:19:56,905 --> 00:19:58,240
…voorlopig dan.

110
00:20:07,666 --> 00:20:09,293
Nu de ijslagen smelten…

111
00:20:09,877 --> 00:20:13,213
…wordt de atmosfeer van de aarde
natter en natter.

112
00:20:15,007 --> 00:20:20,971
Hier in de tropen breiden de bossen
zich nog sneller uit dan in het noorden.

113
00:20:21,847 --> 00:20:24,850
En ze zitten vol vreemde dieren.

114
00:20:28,437 --> 00:20:30,355
Zoals deze tenrek.

115
00:20:32,608 --> 00:20:34,776
Ze zijn dol op insecten.

116
00:20:36,695 --> 00:20:38,864
En vogeleieren.

117
00:20:42,117 --> 00:20:46,038
Maar dit ei is te groot voor hem.

118
00:20:51,168 --> 00:20:55,130
Het is dan ook
het grootste ei aller tijden.

119
00:20:56,173 --> 00:21:00,677
En het is
van de grootste vogel aller tijden.

120
00:21:03,555 --> 00:21:05,557
Een olifantsvogel.

121
00:21:08,185 --> 00:21:12,940
Met hun felgekleurde nekkwabben
trekken ze een partner aan.

122
00:21:18,111 --> 00:21:22,032
Deze reus staat op het punt
om vader te worden.

123
00:21:28,121 --> 00:21:30,457
Maar er klopt iets niet.

124
00:21:34,253 --> 00:21:36,338
Zijn kuiken doet er lang over.

125
00:21:38,006 --> 00:21:39,758
Het wordt laat.

126
00:21:44,847 --> 00:21:50,811
Olifantsvogels leggen hun eieren zo
dat de kuikens tegelijk uit hun ei komen.

127
00:22:05,200 --> 00:22:09,371
De zwerm gaat gezellig
gezamenlijk op reis.

128
00:22:16,253 --> 00:22:21,091
Als je 900 kilo weegt,
kun je vliegen wel vergeten.

129
00:22:27,598 --> 00:22:30,267
Niemand blijft graag achter.

130
00:22:33,437 --> 00:22:36,273
Maar dit kuiken laat zich niet opjagen.

131
00:22:54,875 --> 00:23:00,339
De anderen zijn al weg, op naar
hun zomerverblijf in de moeraslanden.

132
00:23:19,983 --> 00:23:23,070
Maar zij is nog wat onstabiel.

133
00:23:40,128 --> 00:23:45,592
De komende negen maanden verzorgt
en beschermt hij haar in z'n eentje.

134
00:23:52,683 --> 00:23:55,519
Ze moeten het konvooi inhalen.

135
00:24:09,658 --> 00:24:13,078
Olifantsvogels reizen samen
om een goede reden.

136
00:24:17,374 --> 00:24:20,419
Het bos is vol gevaren.

137
00:24:27,885 --> 00:24:30,470
Achterblijvers zijn een gewild doelwit.

138
00:24:51,325 --> 00:24:53,076
De reuzenfossa.

139
00:24:56,079 --> 00:25:00,459
Een snel, lenig roofdier
dat met hinderlagen werkt.

140
00:25:09,343 --> 00:25:12,179
Dit is geen tijd voor een hapje.

141
00:26:05,023 --> 00:26:08,402
Het konvooi is
bij zijn bestemming aangekomen.

142
00:26:10,946 --> 00:26:12,865
Doordat de regen terug is…

143
00:26:14,283 --> 00:26:16,285
…zijn deze moeraslanden er…

144
00:26:17,703 --> 00:26:21,456
…vol eten en drinken voor iedereen.

145
00:26:30,340 --> 00:26:32,676
Maar hoe zit het met de achterblijvers?

146
00:26:43,520 --> 00:26:47,649
Zelfs het allerlaatste kuiken
heeft het gehaald.

147
00:26:56,867 --> 00:27:02,206
Omdat de moeraslanden groter worden,
nemen hun aantallen elk jaar toe.

148
00:27:05,375 --> 00:27:10,881
De grote dooi is het begin van
een gouden tijdperk voor olifantsvogels.

149
00:27:13,133 --> 00:27:18,972
Maar het reuzenhert
wordt in een hoek gedreven.

150
00:27:24,353 --> 00:27:29,358
In een bos is een gewei
van ruim drieënhalve meter gevaarlijk.

151
00:27:44,540 --> 00:27:49,211
De hyena's hebben verderop een plek
gevonden waar ze kunnen oversteken.

152
00:28:27,666 --> 00:28:28,792
Hij zit vast.

153
00:29:20,761 --> 00:29:23,430
Hij is op wonderbaarlijke wijze ontsnapt.

154
00:29:33,148 --> 00:29:36,735
Omdat het gewei afbrak.

155
00:29:42,866 --> 00:29:46,328
Voor het volgende broedseizoen
groeit het terug.

156
00:29:49,206 --> 00:29:55,546
Maar het einde nadert
voor zijn soort en de hyena's.

157
00:30:05,806 --> 00:30:11,019
De sabeltandkatten volgen
de kudde mammoets al twee dagen.

158
00:30:21,405 --> 00:30:24,157
Hun geduld wordt beloond.

159
00:30:32,082 --> 00:30:33,375
Het mannetje…

160
00:30:33,458 --> 00:30:38,046
…dat gewond is geraakt bij de eerste
aanval van de katten, loopt achter.

161
00:30:46,471 --> 00:30:47,931
Hij is kwetsbaar.

162
00:30:54,271 --> 00:30:58,358
In de kattenwereld is haar soort uniek.

163
00:30:59,943 --> 00:31:02,654
Ze heeft de kracht van een leeuw…

164
00:31:05,365 --> 00:31:08,243
…en ze is lenig als een luipaard.

165
00:31:47,324 --> 00:31:50,661
De katten komen nu wel de winter door.

166
00:31:58,710 --> 00:32:01,505
De kudde mammoets ook.

167
00:32:10,013 --> 00:32:12,015
Maar hun wereld verandert.

168
00:32:17,104 --> 00:32:20,816
Een nieuw roofdier,
dat voortkomt uit de ijstijd…

169
00:32:21,650 --> 00:32:24,987
…verspreidt zich over heel de aarde.

170
00:32:26,321 --> 00:32:31,076
En dat verhaal ontwikkelt zich nog steeds.

171
00:32:37,833 --> 00:32:41,879
ONDER HET IJS

172
00:32:45,257 --> 00:32:48,260
Reuzenzoogdieren heersten in de ijstijd.

173
00:32:52,347 --> 00:32:56,685
Maar ze stierven bijna allemaal uit
in de grote dooi.

174
00:32:59,813 --> 00:33:02,274
Het is heel vreemd om te bedenken…

175
00:33:02,357 --> 00:33:06,945
…dat al die grote dieren die toen
bestonden, compleet verdwenen zijn.

176
00:33:08,197 --> 00:33:09,781
Wat is er gebeurd?

177
00:33:11,450 --> 00:33:12,534
En waarom?

178
00:33:14,703 --> 00:33:19,499
WAAR ZIJN ALLE REUZEN GEBLEVEN?

179
00:33:19,583 --> 00:33:22,836
Eén verbazingwekkende plek
heeft daar antwoorden op.

180
00:33:23,754 --> 00:33:24,796
Los Angeles.

181
00:33:26,256 --> 00:33:31,678
Als je nu
al die vele snelwegen in LA ziet…

182
00:33:31,762 --> 00:33:38,352
…zou je nooit denken dat er juist hier
heel veel over de ijstijd is gevonden.

183
00:33:39,269 --> 00:33:41,772
Het was een Afrikaanse savanne
in het kwadraat.

184
00:33:43,398 --> 00:33:48,862
De meesten gaan niet naar LA om
paleontoloog te worden. Maar sommigen wel.

185
00:33:48,946 --> 00:33:50,447
Daarom ben ik hier.

186
00:33:51,657 --> 00:33:55,285
Emily is hier
voor een heel bijzondere plek.

187
00:33:55,369 --> 00:34:01,291
De eeuwenoude La Brea-teerputten.

188
00:34:02,543 --> 00:34:07,047
Hier zijn de meeste fossielen
uit de ijstijd ter wereld gevonden.

189
00:34:08,090 --> 00:34:10,926
Er zijn
bijna vijf miljoen fossielen gevonden…

190
00:34:12,469 --> 00:34:16,681
…en we graven
bijna dagelijks nog nieuwe op.

191
00:34:18,934 --> 00:34:25,482
Deze teerputten hebben dienst gedaan
als vallen en ze hebben…

192
00:34:25,565 --> 00:34:29,360
…elk levend wezen dat in ze liep
gevangen en gepreserveerd…

193
00:34:30,362 --> 00:34:34,949
…waardoor ze heel veel over het leven
in de ijstijd hebben bewaard.

194
00:34:43,917 --> 00:34:48,755
Er zijn hier ongelooflijk veel
fossielen bewaard gebleven.

195
00:34:48,839 --> 00:34:53,552
Er zijn buitengewoon veel botten
op deze plek opgegraven.

196
00:34:54,344 --> 00:34:58,348
We hebben circa 3000 sabeltandkatten.

197
00:34:58,849 --> 00:35:00,517
Vijfduizend reuzenwolven.

198
00:35:01,310 --> 00:35:04,730
Het is net
de grot van Aladdin voor fossielen.

199
00:35:06,231 --> 00:35:10,652
Het is wel vreemd
dat het fossielenbestand opeens ophoudt…

200
00:35:11,945 --> 00:35:15,532
…alsof de dieren
gewoon compleet verdwenen zijn.

201
00:35:17,826 --> 00:35:20,579
We kunnen bepalen hoe oud de botten zijn…

202
00:35:20,662 --> 00:35:24,041
…en precies vaststellen
wanneer ze zijn verdwenen.

203
00:35:25,209 --> 00:35:28,962
Het frappante was
dat bijna al deze soorten…

204
00:35:29,046 --> 00:35:31,673
…in dezelfde periode verdwenen.

205
00:35:31,757 --> 00:35:37,179
13.000 jaar geleden waren ze opeens weg
en ze zijn nooit meer teruggekomen.

206
00:35:38,555 --> 00:35:43,185
Die weidse landschappen
die overvol stonden met kuddes enorme…

207
00:35:43,268 --> 00:35:46,480
…ijstijddieren, waren opeens verlaten.

208
00:35:47,606 --> 00:35:53,654
We vragen ons af
waarom deze dieren opeens verdwenen waren.

209
00:35:53,737 --> 00:35:58,784
Eén reden is
dat 't klimaat te snel veranderde.

210
00:35:59,493 --> 00:36:04,998
Californië warmde in slechts
een paar duizend jaar tien graden op.

211
00:36:05,082 --> 00:36:07,084
De helft van de bomen verdween.

212
00:36:07,167 --> 00:36:09,962
Er waren droogtes
die tientallen jaren duurden.

213
00:36:10,838 --> 00:36:14,174
Het kan zijn dat de dieren…

214
00:36:14,258 --> 00:36:18,720
…zich niet snel genoeg konden aanpassen
aan het veranderende klimaat.

215
00:36:21,849 --> 00:36:26,061
Maar de opgravingen
in La Brea laten een ander verhaal zien.

216
00:36:27,354 --> 00:36:32,067
Het team onderzocht
bodemmonsters van een meer in de buurt…

217
00:36:32,150 --> 00:36:36,446
…om te kijken wat er in die periode
in de omgeving gebeurde.

218
00:36:36,530 --> 00:36:41,952
Vreemd genoeg bleek de hoeveelheid
houtskool sterk toegenomen.

219
00:36:43,871 --> 00:36:46,623
Er was een nieuwe soort bijgekomen…

220
00:36:47,624 --> 00:36:51,420
…die een verwoestend nieuw wapen had.

221
00:36:56,300 --> 00:36:59,011
Vuur is de grootste uitvinding
van de mens ooit.

222
00:36:59,720 --> 00:37:05,642
Met vuur koken we, zien we 's nachts
en verbranden we land om te jagen.

223
00:37:06,476 --> 00:37:13,150
De eerste mensen die hier kwamen,
leefden praktisch in een tondeldoos.

224
00:37:14,151 --> 00:37:16,570
De mensen hadden de ontstekingsbron.

225
00:37:18,238 --> 00:37:24,203
In tienduizenden jaren was er bij lange na
niet zoveel vuur gebruikt als nu.

226
00:37:25,787 --> 00:37:30,167
Het is net als een bom.
Die kan de omgeving verwoesten…

227
00:37:30,250 --> 00:37:34,046
…en de dieren die daar leven
enorm onder druk zetten.

228
00:37:35,631 --> 00:37:40,636
Of die branden nu
met opzet of per ongeluk plaatsvonden…

229
00:37:41,178 --> 00:37:43,847
…ze verwoestten de habitats van de dieren.

230
00:37:44,765 --> 00:37:48,060
En omdat onze voorouders
ook nog eens heel goed jaagden…

231
00:37:49,019 --> 00:37:51,063
…was hun ondergang onontkoombaar.

232
00:37:52,022 --> 00:37:53,065
Overal…

233
00:37:53,148 --> 00:37:57,194
…was de combinatie van klimaatverandering
en menselijke activiteit…

234
00:37:57,945 --> 00:38:01,323
…fataal voor bijna alle ijstijdreuzen…

235
00:38:02,032 --> 00:38:04,868
…wat tot de wereld leidde
die we nu kennen.

236
00:40:28,971 --> 00:40:30,973
Vertaling: Marc de Jongh