1 00:00:16,517 --> 00:00:21,563 Een van de meest opvallende dieren die ooit hebben bestaan… 2 00:00:22,105 --> 00:00:26,318 …en een van de beroemdste, is een dinosaurus. 3 00:00:27,361 --> 00:00:29,613 Tyrannosaurus rex. 4 00:00:30,656 --> 00:00:35,202 Een dier dat tot ons aller verbeelding spreekt. 5 00:00:35,285 --> 00:00:38,247 Wat voor soort dier was het? 6 00:00:38,330 --> 00:00:41,542 Hoe zag het eruit? Hoe leefde het? 7 00:00:41,625 --> 00:00:45,587 Wetenschappelijk onderzoek heeft die vragen beantwoord. 8 00:00:45,671 --> 00:00:47,923 En niet alleen over T. rex… 9 00:00:48,006 --> 00:00:51,343 …maar ook over de andere soorten die er toen leefden. 10 00:00:51,426 --> 00:00:58,016 De nieuwste imagingtechnologie stelt ons in staat ze allemaal tot leven te brengen. 11 00:01:01,436 --> 00:01:05,440 De aarde, 66 miljoen jaar geleden. 12 00:01:13,949 --> 00:01:17,494 De hemel is vol vliegende reuzen. 13 00:01:20,038 --> 00:01:24,084 In de zeeën regeren monsterachtige reptielen over de dieptes. 14 00:01:26,128 --> 00:01:29,256 En op het land vechten allerlei soorten dinosaurussen… 15 00:01:30,465 --> 00:01:33,218 …allemaal om in leven te blijven. 16 00:01:39,391 --> 00:01:45,689 We weten nu heel veel over een wereld die werd geregeerd door dinosaurussen. 17 00:01:49,651 --> 00:01:52,196 Dit is hun verhaal. 18 00:02:08,544 --> 00:02:11,673 Woestijnen 19 00:02:11,757 --> 00:02:14,301 Het westen van Zuid-Amerika… 20 00:02:14,384 --> 00:02:19,097 …en een van de meest troosteloze plekken op deze prehistorische planeet. 21 00:02:20,682 --> 00:02:23,477 Er laten zich weinig dieren hier zien… 22 00:02:23,560 --> 00:02:28,524 …maar toch is 't het podium van een van de meest bijzondere bijeenkomsten op aarde. 23 00:02:49,878 --> 00:02:51,380 De Dreadnoughtus. 24 00:03:15,404 --> 00:03:21,326 Titanosauriërs. Ze zijn 26 meter groot en wegen 40 ton. 25 00:03:33,255 --> 00:03:39,595 Deze mannetjes zijn kilometers verwijderd van de rijke bossen waar ze zich voeden. 26 00:03:42,222 --> 00:03:47,519 Ze komen hier om slechts één reden: om te vechten voor de kans om te paren. 27 00:03:49,813 --> 00:03:53,609 Talloze vrouwtjes bekijken de net aangekomen mannetjes kritisch… 28 00:03:54,693 --> 00:03:57,362 …om te kijken hoe sterk en geschikt ze zijn. 29 00:04:05,621 --> 00:04:08,123 De enorme nek van de Titanosauriërs… 30 00:04:08,207 --> 00:04:12,711 …wordt ondersteund door een vederlicht luchtgevuld skelet. 31 00:04:15,339 --> 00:04:18,884 Hun holle nekbotten zitten vast aan een aantal blaasbalgen… 32 00:04:18,966 --> 00:04:22,721 …die bizarre luchtzakken in de keel opblazen. 33 00:04:35,609 --> 00:04:41,823 De mannetjes die de meeste indruk maken, krijgen de meeste vrouwtjes. 34 00:04:48,622 --> 00:04:53,001 Deze enorme stier, wit van het stof… 35 00:04:53,585 --> 00:04:56,547 …is al twee weken het sterkste mannetje. 36 00:04:59,842 --> 00:05:02,928 Hij weegt bijna 50 ton. 37 00:05:11,728 --> 00:05:14,189 En z'n gepronk heeft tot nu… 38 00:05:15,315 --> 00:05:17,818 …alle uitdagers geïntimideerd. 39 00:05:35,502 --> 00:05:36,753 Maar deze nieuweling… 40 00:05:42,634 --> 00:05:43,760 …is niet bang. 41 00:06:39,149 --> 00:06:42,778 Het is vermoeiend om zo'n enorm groot lijf te verheffen. 42 00:06:47,407 --> 00:06:49,910 Het is een uitputtingsslag. 43 00:06:52,621 --> 00:06:58,168 Terwijl het gevecht feller wordt, proberen ze allebei de ander te verwonden… 44 00:06:58,252 --> 00:07:01,964 …door uit te halen met scherpe, dolkachtige punten aan elke duim… 45 00:07:03,507 --> 00:07:05,884 …en de huid open te halen met hun tanden. 46 00:07:15,310 --> 00:07:17,229 Tot, uiteindelijk… 47 00:07:26,989 --> 00:07:28,615 …hij knock-out gaat. 48 00:07:39,960 --> 00:07:45,924 De heerschappij van de oude stier is eindelijk voorbij. 49 00:07:54,516 --> 00:07:59,646 De jonge overwinnaar neemt nu de belangrijkste plaats in. 50 00:08:09,489 --> 00:08:13,952 Wie verliest, moet soms een heel hoge prijs betalen. 51 00:08:40,102 --> 00:08:44,107 Hoewel sommige dieren uitstekend zijn aangepast aan de woestijn… 52 00:08:45,400 --> 00:08:48,153 …hangt hun overleving vaak aan een zijden draadje. 53 00:08:49,530 --> 00:08:53,825 Vooral hier in Azië, waar als de zomer op z'n heetst is… 54 00:08:53,909 --> 00:08:58,038 …de temperaturen oplopen tot boven de 60 graden Celsius. 55 00:09:04,753 --> 00:09:07,965 En water verdampt onmiddellijk. 56 00:09:14,930 --> 00:09:18,016 Hier leven ook woest uitziende reptielen. 57 00:09:24,982 --> 00:09:29,444 Maar deze kleine hagedis is maar een centimeter of vijf, zeven. 58 00:09:34,241 --> 00:09:37,661 Het is hier nooit makkelijk om voedsel te vinden. 59 00:09:51,758 --> 00:09:54,845 Dit enorme karkas ziet er veelbelovend uit. 60 00:10:00,267 --> 00:10:02,352 Een dode Sauropode. 61 00:10:03,353 --> 00:10:06,440 Een potentieel feest voor veel dieren. 62 00:10:11,195 --> 00:10:13,739 Maar vreemd genoeg is het er rustig. 63 00:10:17,159 --> 00:10:18,827 De Tarbosaurus. 64 00:10:20,162 --> 00:10:23,707 Het equivalent, in deze woestijn, van de T. rex. 65 00:10:27,294 --> 00:10:30,088 Ze houden de rest uit de buurt. 66 00:10:39,056 --> 00:10:42,768 Maar voor de hagedis kunnen ze goed uitkomen. 67 00:10:55,739 --> 00:11:00,369 Als er iets is dat meer vliegen aantrekt dan een karkas… 68 00:11:05,499 --> 00:11:10,504 …is het een slapende Tarbosaurus die zich gevoed heeft aan dat karkas. 69 00:11:32,943 --> 00:11:34,778 Tijd om dapper te zijn. 70 00:11:55,424 --> 00:11:57,467 Een Velociraptor. 71 00:12:13,442 --> 00:12:15,611 Hij moet oppassen. 72 00:12:19,323 --> 00:12:23,702 Velociraptors jagen namelijk vaak samen. 73 00:13:28,642 --> 00:13:30,519 De Tarbosauriërs trekken verder. 74 00:13:39,862 --> 00:13:42,072 Nu kunnen de Pterosauriërs… 75 00:13:44,575 --> 00:13:46,827 …een deel van het karkas opeisen. 76 00:14:09,933 --> 00:14:15,439 Voor de kleine hagedis is de kans verkeken. 77 00:14:22,487 --> 00:14:27,868 Alleen door de weinige kansen direct aan te grijpen valt de woestijn te overleven… 78 00:14:28,493 --> 00:14:33,457 …en sommige dinosaurussen zijn daar werkelijk heel goed in. 79 00:14:41,548 --> 00:14:44,676 De Mononykus is een woestijnspecialist. 80 00:14:49,640 --> 00:14:51,558 Zoals veel woestijndieren… 81 00:14:51,642 --> 00:14:55,812 …moet ze een groot gebied aflopen om genoeg voedsel te vinden. 82 00:14:59,775 --> 00:15:03,028 Door haar naakte poten blijft haar lijf koel. 83 00:15:04,029 --> 00:15:08,116 De veren op haar lijf beschermen haar tegen de zonnestralen… 84 00:15:08,200 --> 00:15:11,078 …en geven haar een heel sterk zintuig. 85 00:15:18,836 --> 00:15:23,590 Ze vormen sluiers op haar gezicht waarmee ze het zachtste geluid kan horen. 86 00:15:45,612 --> 00:15:48,490 Met dat uitermate verfijnde richtingshoren… 87 00:15:48,574 --> 00:15:54,580 …vormt ze in haar kop een landkaart van deze holle boomstam en wat erin zit. 88 00:16:09,595 --> 00:16:13,724 Nu gebruikt ze het wapen dat de naam van deze jager verklaart. 89 00:16:15,642 --> 00:16:20,814 Mononykus, enkelvoudige, reusachtige klauw. 90 00:16:22,316 --> 00:16:26,862 Precies wat ze nodig heeft om een termietennest open te maken. 91 00:16:36,413 --> 00:16:39,666 Ze heeft nog een speciaal werktuig. 92 00:16:42,753 --> 00:16:46,590 Een flexibele tong die twee keer zo lang is als haar kop. 93 00:16:52,429 --> 00:16:54,932 Een uitstekend maal vol proteïne… 94 00:16:55,557 --> 00:16:58,769 …als de termieten maar niet zo irritant deden. 95 00:17:05,901 --> 00:17:10,656 Specialisten zoals de Mononykus kunnen gedijen in deze droge woestijn. 96 00:17:14,034 --> 00:17:16,869 Maar het is niet altijd zo droog. 97 00:17:18,288 --> 00:17:19,873 Heel af en toe… 98 00:17:19,957 --> 00:17:25,587 …mengen inkomende koelere bergwinden zich met de stijgende hete lucht. 99 00:17:26,505 --> 00:17:31,468 Een woestijnstorm, die regent brengt die heel welkom is. 100 00:17:47,067 --> 00:17:51,321 Ze heeft het land misschien nog nooit zo doorweekt gezien. 101 00:17:58,954 --> 00:18:03,041 Het verandert het landschap op onverwachte manieren. 102 00:18:13,427 --> 00:18:17,639 Zaden in een ruststadium komen nu vol kracht tot leven. 103 00:18:29,860 --> 00:18:34,573 Ze gooien dit droge landschap in een paar dagen om. 104 00:18:38,911 --> 00:18:43,081 En met de vegetatie komt een overvloed aan voedsel… 105 00:18:44,374 --> 00:18:46,210 …als je het weet te vangen. 106 00:18:58,639 --> 00:19:03,018 Enantiornithines, een oude soort vogel. 107 00:19:04,144 --> 00:19:06,480 Maar iets te groot om te vangen. 108 00:19:12,569 --> 00:19:16,573 Het is lastig om je aan te passen aan zo'n andere en onbekende wereld. 109 00:19:22,788 --> 00:19:23,789 O, jee. 110 00:19:44,017 --> 00:19:46,395 Eindelijk heeft ze iets. 111 00:19:49,147 --> 00:19:52,234 Die nieuwe uitdagingen blijven maar kort. 112 00:19:52,317 --> 00:19:54,945 Eén ding is zeker in de woestijn: 113 00:19:55,028 --> 00:19:58,949 de zinderende hitte en verschroeide aarde komen al gauw terug. 114 00:20:00,701 --> 00:20:04,538 Bloemen worden slechts een vervaagde herinnering. 115 00:20:11,920 --> 00:20:15,299 Het is niet alleen de meedogenloze kracht van de zon… 116 00:20:15,382 --> 00:20:18,260 …die woestijnen zo onbewoonbaar maakt. 117 00:20:18,343 --> 00:20:20,429 Maar ook de winden. 118 00:20:24,349 --> 00:20:28,145 Hier in Centraal-Azië woeden ze over het landschap… 119 00:20:28,228 --> 00:20:32,524 …verdrogen het land nog meer en ontwortelen de vegetatie. 120 00:20:42,951 --> 00:20:48,207 Grote dinosaurussen blijven migreren om deze harde condities het hoofd te bieden. 121 00:20:51,168 --> 00:20:55,380 Deze snaveldinosaurussen heten Barsboldia. 122 00:21:14,441 --> 00:21:17,611 Zij zijn langeafstandsspecialisten. 123 00:21:18,362 --> 00:21:22,699 Ze kunnen ongelooflijk lang zonder water blijven. 124 00:21:24,034 --> 00:21:27,579 Maar heel af en toe is 't er in overvloed. 125 00:21:33,919 --> 00:21:35,045 Als er regen valt… 126 00:21:35,128 --> 00:21:40,551 …kan die het land insijpelen en enorme afstanden ondergronds afleggen. 127 00:21:41,385 --> 00:21:46,139 Tot op speciale plekken het water naar de oppervlakte komt… 128 00:21:46,223 --> 00:21:48,267 …en een oase vormt. 129 00:21:51,562 --> 00:21:56,733 Open water trekt allerlei woestijndieren in een omtrek van kilometers aan. 130 00:22:02,406 --> 00:22:05,284 Sommige zijn veel groter dan andere. 131 00:22:07,870 --> 00:22:10,205 De Mongolosaurus. 132 00:22:12,583 --> 00:22:14,334 Die zijn kolossaal. 133 00:22:14,418 --> 00:22:16,295 Ze wegen rond de 70 ton… 134 00:22:16,378 --> 00:22:20,507 …en zijn een van de grootste dieren die ooit hebben bestaan. 135 00:22:23,468 --> 00:22:27,931 Een gevaarlijke plek voor een kleine Mononykus die wat komt drinken. 136 00:22:34,563 --> 00:22:36,356 Het is er druk… 137 00:22:36,440 --> 00:22:41,570 …maar met de langste nek ter wereld is het makkelijk voordringen. 138 00:23:11,099 --> 00:23:13,977 Zo'n bijeenkomst valt op. 139 00:23:20,984 --> 00:23:22,319 Een Tarbosaurus. 140 00:24:33,015 --> 00:24:39,563 Maar net zoals de rest komt de jager voor het water. 141 00:24:56,371 --> 00:25:00,417 Door de vele dorstige monden die dag en nacht doordrinken… 142 00:25:00,501 --> 00:25:02,419 …duurt het water niet lang. 143 00:25:04,379 --> 00:25:06,423 De dieren gaan uiteen… 144 00:25:06,507 --> 00:25:10,886 …en het harde droge bestaan dient zich weer aan. 145 00:25:17,893 --> 00:25:21,939 In miljoenen jaren heeft het water woestijnen gebeeldhouwd… 146 00:25:22,022 --> 00:25:24,483 …tot schitterende landschappen… 147 00:25:27,236 --> 00:25:30,072 …zoals hier in Noord-Afrika. 148 00:25:30,155 --> 00:25:35,452 Dit land vol ravijnen biedt bezoekers heel bijzondere kansen. 149 00:25:38,288 --> 00:25:43,669 Met een spanwijdte van vijf meter kan de Barbaridactylus, een type Pterosauriër… 150 00:25:43,752 --> 00:25:47,256 …moeiteloos gebruik maken van de opstijgende winden… 151 00:25:50,425 --> 00:25:52,594 …en daardoor grote afstanden afleggen… 152 00:25:52,678 --> 00:25:57,099 …ondanks dat sommige exemplaren enorme schedelkammen hebben. 153 00:26:15,492 --> 00:26:20,622 Elk jaar verzamelen zich mannetjes en vrouwtjes op deze plekken in de lucht… 154 00:26:20,706 --> 00:26:22,583 …tot in de duizenden. 155 00:26:37,681 --> 00:26:42,936 Er zijn geen grondroofdieren op de toppen van deze geïsoleerde plateaus… 156 00:26:43,020 --> 00:26:45,355 …dus daar kunnen ze veilig landen. 157 00:26:45,939 --> 00:26:50,652 Grote mannetjes kiezen een gebied waarin ze gaan pronken… 158 00:26:52,279 --> 00:26:55,699 …terwijl vurige jonge vrijgezellen boven ze rondcirkelen. 159 00:27:01,163 --> 00:27:03,874 Territoriumhouders verjagen de uitdagers. 160 00:27:08,253 --> 00:27:12,216 Een boodschap die soms met geweld moet worden verduidelijkt. 161 00:27:55,259 --> 00:27:59,680 Maar je hoeft geen lichtgewicht te zijn om te slagen. 162 00:28:00,973 --> 00:28:05,310 Sommige mannetjes krijgen die grote schedelkam niet. 163 00:28:14,278 --> 00:28:18,657 Dat zijn geniepige mannetjes die op vrouwtjes lijken… 164 00:28:20,158 --> 00:28:23,078 …waardoor ze kunnen proberen niet op te vallen. 165 00:28:35,257 --> 00:28:37,718 Het is wel een gevaarlijk spel… 166 00:28:40,637 --> 00:28:44,808 …want de grote mannetjes komen regelmatig controleren. 167 00:28:49,396 --> 00:28:51,648 En ze pronken erop los. 168 00:29:08,582 --> 00:29:11,168 De bedrieger is ontdekt. 169 00:29:37,486 --> 00:29:38,904 Sterker nog… 170 00:29:40,072 --> 00:29:43,200 …het grote mannetje heeft hem opgemerkt. 171 00:29:57,422 --> 00:30:01,051 Maar de bedrieger doet alsof hij een onwillig vrouwtje is… 172 00:30:07,015 --> 00:30:09,393 …dat de avances van het mannetje afwijst. 173 00:30:13,438 --> 00:30:16,149 Nu weer naar de taak die hij zich had gesteld… 174 00:30:17,651 --> 00:30:19,778 …en tijd om toe te slaan. 175 00:30:38,881 --> 00:30:40,090 Gelukt. 176 00:31:06,283 --> 00:31:09,203 Grotere mannetjes zijn aantrekkelijker… 177 00:31:10,287 --> 00:31:14,208 …maar de vrouwtjes krijgen de sterkste jongen… 178 00:31:14,291 --> 00:31:17,794 …door te paren met zoveel mogelijk partners… 179 00:31:20,380 --> 00:31:24,510 …of ze nu opzichtig opgesmukt zijn of maar kleine bedriegers zijn. 180 00:31:39,316 --> 00:31:42,444 Er wonen niet alleen buitengewone, bizarre dieren… 181 00:31:42,528 --> 00:31:45,531 …in de woestijnen van de prehistorische planeet. 182 00:31:48,408 --> 00:31:52,454 Er zijn ook vreemde, buitenaardse landschappen. 183 00:31:54,206 --> 00:31:56,583 Zoals hier in Zuid-Amerika. 184 00:32:01,839 --> 00:32:04,550 Dit ziet eruit als een laag sneeuw… 185 00:32:04,633 --> 00:32:10,556 …maar deze grote duinen bestaan niet uit zand, maar uit gips. 186 00:32:11,306 --> 00:32:16,311 Gips is een fijn wit mineraal dat zich zo makkelijk oplost in water… 187 00:32:16,395 --> 00:32:21,191 …dat het in vaste vorm alleen kan bestaan in de droogste gebieden op aarde. 188 00:32:26,488 --> 00:32:30,993 Deze duinen zijn zo droog dat er bijna niet op te leven valt. 189 00:32:32,828 --> 00:32:36,123 Maar toch lukt het sommige dinosaurussen. 190 00:32:39,459 --> 00:32:43,005 Secernosaurus, een soort kleine Hadrosaurus. 191 00:32:47,801 --> 00:32:50,846 Ze kunnen overleven op een weinig voedzaam dieet… 192 00:32:50,929 --> 00:32:55,309 …maar om de tien jaar of zo droogt dit gebied zo extreem op… 193 00:32:55,392 --> 00:32:59,104 …dat bijna alle vegetatie opdroogt en afsterft. 194 00:33:02,524 --> 00:33:07,070 Ze moeten voor jongen zorgen en dit kan het einde van de kudde worden. 195 00:33:12,326 --> 00:33:15,829 Maar sommige oudere en meer ervaren kuddeleden… 196 00:33:15,913 --> 00:33:19,583 …herinneren zich wellicht andere potentiële voedsel- en waterbronnen. 197 00:33:21,126 --> 00:33:25,797 En ze weten dat ze, om te overleven, niet weg moeten trekken… 198 00:33:25,881 --> 00:33:29,760 …maar langs de brandende duinen moeten blijven lopen. 199 00:33:36,725 --> 00:33:42,022 Door de hoge winden en stuivend zand verplaatst de woestijn zich constant. 200 00:33:44,983 --> 00:33:47,110 Waardoor navigeren moeilijker wordt. 201 00:34:08,215 --> 00:34:11,301 De kudde trekt liever 's nachts. 202 00:34:30,654 --> 00:34:32,197 Het is niet alleen koeler… 203 00:34:32,281 --> 00:34:37,077 …maar het onthult ook een kaart waarmee een dier z'n weg kan vinden… 204 00:34:37,159 --> 00:34:40,414 …door de woestijn zonder aanknopingspunten die constant verandert. 205 00:34:42,291 --> 00:34:45,210 Een kaart in de lucht. 206 00:34:48,172 --> 00:34:50,132 Zoals zoveel migrerende dieren… 207 00:34:50,215 --> 00:34:54,178 …kunnen Hadrosaurussen hemelse wegwijzers herkennen. 208 00:35:00,475 --> 00:35:04,563 Overdag schijnt de zon nog genadeloos op ze neer. 209 00:35:14,239 --> 00:35:19,953 Al vinden ze schaduw, dan kan het ze nog fataal worden. 210 00:35:28,003 --> 00:35:30,881 Maar iets anders kan ze misschien wel helpen. 211 00:35:35,928 --> 00:35:40,140 Het diepe donderende geluid van golven die op verre kusten slaan… 212 00:35:40,224 --> 00:35:42,768 …legt door de duinen kilometers afstand af. 213 00:35:44,978 --> 00:35:49,274 Het geluid is zo laag dat veel dieren het niet kunnen horen. 214 00:35:49,358 --> 00:35:54,696 Maar de Hadrosaurus wel, waardoor ze hun weg naar de kust weten te vinden. 215 00:35:57,115 --> 00:36:01,787 Maar de woestijn heeft nog een hindernis die overwonnen moet worden. 216 00:36:03,580 --> 00:36:07,376 Gigantische kustduinen blokkeren de doorgang. 217 00:36:23,767 --> 00:36:28,981 Steil, onstabiel zand vermindert de energie bij elke stap. 218 00:37:20,115 --> 00:37:21,491 Ze hebben het gehaald. 219 00:37:32,794 --> 00:37:38,383 Hun eerste beloning is dat ze druppeltjes condens van hun huid kunnen likken… 220 00:37:38,467 --> 00:37:42,304 …van de mist die gevormd wordt waar duinen en oceaan bijeenkomen. 221 00:37:53,232 --> 00:37:57,986 Deze mist voedt ook een rijk kustparadijs. 222 00:38:10,123 --> 00:38:13,752 Dit is genoeg om de kudde mee te voeden… 223 00:38:14,253 --> 00:38:18,090 …maar als hij verdwijnt, moeten ze verder trekken… 224 00:38:22,219 --> 00:38:25,222 …en opnieuw de beproevingen van het leven ondergaan… 225 00:38:25,806 --> 00:38:29,142 …in de woestijnen van de prehistorische planeet. 226 00:38:35,816 --> 00:38:37,568 In de volgende aflevering: 227 00:38:37,651 --> 00:38:41,071 een van de vreemdste dinosaurussen die ooit heeft geleefd. 228 00:38:41,154 --> 00:38:46,159 Een bizarre reus met 'n grote snavel voedt zich in een uitgebreid binnenlands moeras. 229 00:38:48,078 --> 00:38:50,497 Het zoetwater dat van de bron naar de zee stroomt… 230 00:38:50,581 --> 00:38:53,834 …vormt het leven van alle dieren dat het tegenkomt. 231 00:38:55,127 --> 00:38:58,213 Om de wetenschap achter de verhalen te ontdekken… 232 00:38:58,297 --> 00:39:02,718 …kun je naar de showpagina van Prehistoric Planet. 233 00:40:30,764 --> 00:40:32,766 Vertaling: Marc de Jongh