1
00:00:11,678 --> 00:00:15,182
DIHOSKAN OLEH DAVID ATTENBOROUGH

2
00:00:16,517 --> 00:00:21,563
Antara haiwan paling mengagumkan
yang pernah wujud,

3
00:00:22,105 --> 00:00:26,318
dan yang paling terkenal,
tentulah dinosaur.

4
00:00:27,361 --> 00:00:29,613
Tyrannosaurus rex.

5
00:00:30,656 --> 00:00:35,202
Haiwan yang dapat
mencetuskan imaginasi kita.

6
00:00:35,285 --> 00:00:38,247
Ia haiwan jenis apa?

7
00:00:38,330 --> 00:00:41,542
Bagaimana rupanya? Bagaimana ia hidup?

8
00:00:41,625 --> 00:00:45,587
Kini, kajian saintifik menjawab
semua persoalan itu.

9
00:00:45,671 --> 00:00:47,923
Bukan tentang T. rex saja,

10
00:00:48,006 --> 00:00:51,343
malah spesies lain
yang turut hidup bersamanya.

11
00:00:51,426 --> 00:00:58,016
Teknologi pengimejan terkini membolehkan
kami mencipta semula haiwan ini.

12
00:01:01,436 --> 00:01:05,440
Bumi, 66 juta tahun lalu.

13
00:01:13,949 --> 00:01:17,494
Langit dipenuhi dinosaur berterbangan.

14
00:01:20,038 --> 00:01:24,084
Dalam laut,
reptilia gergasi mengawasi dasar.

15
00:01:26,128 --> 00:01:29,256
Di darat pula, setiap jenis dinosaur

16
00:01:30,465 --> 00:01:33,218
bergelut untuk meneruskan hidup.

17
00:01:39,391 --> 00:01:45,689
Kini, kita tahu banyak perkara
tentang dunia yang dikuasai dinosaur.

18
00:01:49,651 --> 00:01:52,196
Inilah kisah tentangnya.

19
00:02:05,250 --> 00:02:10,589
Air Tawar

20
00:02:16,470 --> 00:02:19,556
Selama berjuta-juta tahun, daratan di Bumi

21
00:02:19,640 --> 00:02:21,433
telah terbentuk oleh air.

22
00:02:22,518 --> 00:02:26,772
Sungai yang mengalir di sini
masih membentuk ngarai besar ini.

23
00:02:32,319 --> 00:02:36,365
Tempat sebegini
menjadi habitat reptilia terbang.

24
00:02:40,536 --> 00:02:41,703
Pterosaur.

25
00:02:47,876 --> 00:02:52,548
Sayapnya dapat mencecah
dari jari sehingga tumit.

26
00:02:58,971 --> 00:03:02,766
Ia boleh terbang sejauh
beratus-ratus batu dalam sehari.

27
00:03:38,510 --> 00:03:39,511
Setiap malam,

28
00:03:39,595 --> 00:03:45,350
ia datang ke ngarai ini dalam bilangan
banyak untuk bertenggek di belebas sempit.

29
00:03:49,605 --> 00:03:51,648
Lebih banyak, lebih selamat.

30
00:03:54,693 --> 00:03:58,071
Lagipun, tak banyak pemangsa darat
yang datang ke sini.

31
00:04:01,116 --> 00:04:02,701
Kecuali yang ini.

32
00:04:08,040 --> 00:04:11,210
Ia sejenis dinosaur. Velociraptor.

33
00:04:14,546 --> 00:04:18,175
Badannya hangat disebabkan bulu,
tapi ia tak boleh terbang.

34
00:04:19,885 --> 00:04:23,055
Walaupun begitu, ia amat lincah.

35
00:04:31,313 --> 00:04:32,481
Ia perlu jadi lincah.

36
00:04:34,900 --> 00:04:37,903
Satu salah langkah, boleh memudaratkan.

37
00:04:44,910 --> 00:04:47,079
Pterosaur agak aktif.

38
00:04:47,162 --> 00:04:50,332
Ia akan terbang
sebaik saja mengesan bahaya.

39
00:04:55,420 --> 00:05:01,051
Jika Velociraptor mahu tangkap makanan,
ia perlu menyelinap tanpa disedari.

40
00:05:21,280 --> 00:05:24,199
Badannya yang ringan dan
lengan yang berbulu membolehkannya

41
00:05:24,283 --> 00:05:25,993
mengawal pendaratan.

42
00:05:31,623 --> 00:05:36,044
Ekornya yang lebar pula
membantu menyeimbangkannya.

43
00:05:45,179 --> 00:05:47,848
Pterosaur yang bertenggek

44
00:05:47,931 --> 00:05:50,809
di pinggir belebas
ialah sasaran paling mudah.

45
00:06:23,091 --> 00:06:27,846
Bunyi deras air terjun
menenggelamkan bunyi batu terjatuh.

46
00:06:50,953 --> 00:06:53,205
Velociraptors betina
naik ke tempat tinggi.

47
00:06:55,749 --> 00:06:58,085
Manakala dua ekor jantan
turun ke tempat rendah.

48
00:07:15,352 --> 00:07:19,106
Beberapa ekor pterosaur
agak dekat untuk ditangkap.

49
00:07:39,334 --> 00:07:44,173
Ia berjaya tangkap seekor, tapi kini
seluruh koloni sedar kehadirannya.

50
00:08:06,278 --> 00:08:09,198
Dalam kekecohan,
mangsanya terlepas dari belebas.

51
00:08:18,707 --> 00:08:22,753
Velociraptors betina
menggunakan ekor berbulunya.

52
00:08:27,591 --> 00:08:30,636
Akhirnya, ia dapat makanannya.

53
00:08:33,847 --> 00:08:37,726
Velociraptors jantan dibiarkan
berlawan dengan pterosaur.

54
00:08:47,152 --> 00:08:50,948
Air tawar digunakan di seluruh planet ini.

55
00:08:57,037 --> 00:08:58,789
Suhu global sangat tinggi.

56
00:09:00,082 --> 00:09:03,252
Ribut kencang dan hujan lebat
sering melanda.

57
00:09:15,681 --> 00:09:19,977
Kebanyakan kawasan di Amerika Utara
dilitupi hutan tebal dan kaya sumber.

58
00:09:25,065 --> 00:09:30,070
Di sini, ada dinosaur pemakan tumbuhan
terbesar yang pernah wujud.

59
00:09:33,115 --> 00:09:38,453
Sebagai balasan, ia menjadi buruan
pemangsa paling ganas.

60
00:10:09,776 --> 00:10:12,487
Tyrannosaurus rex.

61
00:10:14,823 --> 00:10:19,077
T. rex jantan dewasa ini
baru saja bunuh seekor Triceratops.

62
00:10:25,292 --> 00:10:27,920
Akibatnya, ia tercedera.

63
00:10:37,679 --> 00:10:41,225
T. rex mampu memburu herbivor besar…

64
00:10:43,936 --> 00:10:47,314
tapi kebanyakan daripadanya miliki
senjata pertahanan yang berat.

65
00:10:55,030 --> 00:10:59,034
Badannya berparut akibat berdekad-dekad
bertarung dengan mangsa "berperisai."

66
00:11:07,668 --> 00:11:10,546
Malah, hujung ekornya telah cedera
akibat satu pertarungan.

67
00:11:19,555 --> 00:11:22,724
Luka kecederaan baharu ini lebih serius.

68
00:11:28,105 --> 00:11:32,818
Pada umur tua sebegini,
ia boleh mendapat jangkitan.

69
00:11:46,999 --> 00:11:49,918
Air sungai dapat membantu
membersihkan lukanya.

70
00:12:02,055 --> 00:12:06,226
Ia berpeluang untuk bertarung sehari lagi.

71
00:12:10,189 --> 00:12:12,691
Tapi hari itu tiba
lebih cepat daripada dijangka.

72
00:12:28,498 --> 00:12:30,167
Satu lagi T. rex.

73
00:12:38,425 --> 00:12:39,468
Pendatang asing.

74
00:12:53,232 --> 00:12:56,777
Tapi bau pendatang baharu ini berbeza.

75
00:13:02,282 --> 00:13:03,367
Ia betina.

76
00:13:04,159 --> 00:13:06,912
Lebih muda dan kecil.

77
00:13:12,459 --> 00:13:15,629
Tapi, mungkin juga ia pesaing.

78
00:13:25,430 --> 00:13:29,852
Namun, T. rex jantan ini menunjukkan
ia tidak berminat untuk berlawan.

79
00:13:35,315 --> 00:13:37,192
Ia lebih rela mengawan.

80
00:13:47,828 --> 00:13:49,496
Si betina seperti bersetuju.

81
00:14:00,048 --> 00:14:04,553
Bahagian muka tyrannosaur
amat sensitif dengan sentuhan

82
00:14:06,471 --> 00:14:07,598
jadi, ia pun bergesel.

83
00:14:13,270 --> 00:14:18,901
Saiz jantan yang besar serta parutnya
ialah bukti ia pemandiri.

84
00:14:21,195 --> 00:14:25,449
Mungkin pada pandangan si betina,
ia menjadikan si jantan pasangan menarik.

85
00:14:44,718 --> 00:14:46,720
Jadi, ia kekal bersama.

86
00:14:47,221 --> 00:14:50,557
Selama beberapa minggu akan datang,
kedua-duanya kerap mengawan.

87
00:14:52,851 --> 00:14:56,522
Akhirnya, ia mengeluarkan 15 biji telur.

88
00:14:58,982 --> 00:15:02,694
Ini memberi jaminan
kewujudan generasi seterusnya.

89
00:15:14,414 --> 00:15:20,087
Habitat yang bergantung kepada air tawar
boleh berubah dengan cepat dan radikal.

90
00:15:26,176 --> 00:15:27,970
Di sebahagian Asia Tengah,

91
00:15:28,053 --> 00:15:32,099
hujan bermusim yang lebat
memenuhi sungai sehingga akhirnya,

92
00:15:32,182 --> 00:15:34,017
air melimpah dari tebing.

93
00:15:37,771 --> 00:15:40,274
Dataran sekeliling pun banjir.

94
00:15:53,370 --> 00:15:59,334
Terdapat satu dinosaur paling menakjubkan
yang meredah air itu.

95
00:16:19,229 --> 00:16:20,898
Deinocheirus.

96
00:16:23,942 --> 00:16:26,486
Ia lebih tinggi daripada T. rex.

97
00:16:28,572 --> 00:16:32,034
Muncung berparuhnya yang besar
amat berguna

98
00:16:32,117 --> 00:16:33,869
untuk mendapatkan tumbuhan air.

99
00:16:35,829 --> 00:16:38,582
Si jantan ini kuat makan

100
00:16:38,665 --> 00:16:41,960
kerana tiada banyak makanan
semasa musim kemarau yang panjang.

101
00:16:46,131 --> 00:16:48,926
Tumbuhan air ada banyak khasiat.

102
00:16:50,135 --> 00:16:53,514
Kukunya yang besar dan melengkung
sepanjang 20.32 sentimeter ini

103
00:16:53,597 --> 00:16:57,351
membolehkannya mengorek sehingga ke dasar.

104
00:17:08,904 --> 00:17:12,741
Ia juga merupakan sumber makanan
bagi hidupan lebih kecil.

105
00:17:17,496 --> 00:17:21,916
Lalat yang memakan darah,
yang mengerumuni bulunya.

106
00:17:29,216 --> 00:17:31,969
Ia menjengkelkan dan juga menyakitkan.

107
00:17:32,928 --> 00:17:36,682
Walaupun ia boleh garu
menggunakan kuku besarnya…

108
00:17:39,643 --> 00:17:43,564
kadangkala, ada juga bahagian
yang tak dapat dicapai.

109
00:17:51,029 --> 00:17:54,074
Untuk menggaru bahagian itu,
ia perlukan bantuan.

110
00:17:58,078 --> 00:18:01,999
Pokok mati. Mungkin boleh membantu.

111
00:18:23,520 --> 00:18:25,105
Leganya.

112
00:18:40,037 --> 00:18:42,497
Kini, ia boleh sambung makan.

113
00:18:48,086 --> 00:18:52,299
Tapi, makanan yang cuma
terdiri daripada tumbuhan basah

114
00:18:52,382 --> 00:18:56,303
mempunyai satu akibat
yang tak dapat dielakkan.

115
00:19:09,691 --> 00:19:15,739
Makanan yang dinikmati tadi,
kini menjadi baja.

116
00:19:21,286 --> 00:19:24,873
Dinosaur sebesar Deinocheirus
boleh menghasilkan

117
00:19:24,957 --> 00:19:28,126
lebih 18.14 kilogram najis setiap tahun.

118
00:19:39,805 --> 00:19:41,265
Afrika Selatan.

119
00:19:43,976 --> 00:19:47,187
Di sini pun, hujan tahunan
akan mengakibatkan banjir.

120
00:19:50,065 --> 00:19:53,819
Kawasan darat menjadi saliran sempit
yang mengelirukan

121
00:19:53,902 --> 00:19:56,738
yang mengalir di antara
beberapa pulau kecil.

122
00:20:03,370 --> 00:20:06,373
Kini, kawasan ini menjadi hutan paya.

123
00:20:13,672 --> 00:20:18,760
Ia menarik salah satu
haiwan terbang terbesar yang wujud

124
00:20:18,844 --> 00:20:20,179
di Bumi.

125
00:20:31,690 --> 00:20:36,069
Pterosaur gergasi. Quetzalcoatlus.

126
00:20:49,416 --> 00:20:50,751
Ini pterosaur betina.

127
00:20:51,418 --> 00:20:54,254
Sayapnya sepanjang 9.14 meter.

128
00:20:57,090 --> 00:21:00,260
Ia datang ke sini
atas satu sebab tertentu.

129
00:21:28,914 --> 00:21:31,792
Pulau kecil yang terbentuk
disebabkan air pasang

130
00:21:32,793 --> 00:21:35,504
ialah tempat sesuai untuk ia bertelur.

131
00:21:50,561 --> 00:21:53,814
Quetzalcoatlus memang pakar terbang.

132
00:21:53,897 --> 00:21:58,235
Tapi agak mengejutkan,
ia juga amat pakar di daratan.

133
00:22:00,779 --> 00:22:05,659
Setiap sayapnya ditampung oleh
satu tulang panjang yang besar

134
00:22:05,742 --> 00:22:07,286
pada jari keempatnya.

135
00:22:08,245 --> 00:22:10,247
Dengan menaikkan sayapnya,

136
00:22:10,330 --> 00:22:13,667
ia boleh berjalan dengan mudah
menggunakan keempat-empat kaki.

137
00:22:25,387 --> 00:22:28,223
Ia datang ke sini untuk bersarang.

138
00:22:35,689 --> 00:22:39,526
Ia memilih tanah yang lembap dan berpaya

139
00:22:39,610 --> 00:22:43,197
bagi mengelakkan telur berkulit lembut
daripada kering.

140
00:23:10,849 --> 00:23:13,560
Dua telur pertama hanyalah permulaan.

141
00:23:25,864 --> 00:23:29,910
Selama tiga minggu seterusnya,
ia akan menjaga sarangnya…

142
00:23:37,000 --> 00:23:40,796
dan mengeluarkan dua telur lagi
selang beberapa hari.

143
00:23:50,764 --> 00:23:54,434
Bertelur memerlukan
banyak usaha dan tenaga.

144
00:23:55,269 --> 00:23:58,939
Setiap telur adalah besar
dan seberat kira-kira satu kilogram.

145
00:24:12,578 --> 00:24:16,331
Akhirnya, ia mengeluarkan
12 biji telur atau lebih sekali gus.

146
00:24:19,501 --> 00:24:22,754
Ia tutup menggunakan tumbuhan
untuk melindunginya.

147
00:24:34,725 --> 00:24:37,102
Sekarang, ia perlu makan.

148
00:24:39,563 --> 00:24:44,651
Tentu ada banyak makanan di pulau ini
untuk anak-anaknya apabila menetas nanti.

149
00:24:46,236 --> 00:24:51,366
Tapi, di sini tiada makanan
yang cukup mengenyangkannya.

150
00:24:56,455 --> 00:25:00,083
Ia perlu pergi memburu di tempat lain…

151
00:25:02,127 --> 00:25:07,674
dan yakin tiada apa akan mengganggu
telur-telur yang tersorok itu

152
00:25:07,758 --> 00:25:09,176
sementara ketiadaannya.

153
00:25:29,363 --> 00:25:32,741
Satu lagi Quetzalcoatlus betina
yang lebih tua.

154
00:25:45,963 --> 00:25:49,675
Ia pun mencari tempat selamat
untuk bertelur.

155
00:25:52,010 --> 00:25:57,516
Makanan di sini mungkin tak mencukupi
untuk dua set anak Quetzalcoatlus.

156
00:25:58,851 --> 00:26:01,228
Tapi ada cara
untuk selesaikan masalah itu.

157
00:26:12,281 --> 00:26:15,492
Lagipun, telur sangat berkhasiat.

158
00:26:43,145 --> 00:26:45,480
Pemilik sarang sudah kembali.

159
00:27:24,728 --> 00:27:27,231
Si betina yang lebih tua dihalau.

160
00:27:35,155 --> 00:27:37,866
Tapi, sarang si betina yang muda bersepah.

161
00:28:01,932 --> 00:28:06,603
Antara 12 biji telur,
cuma tiga yang terselamat.

162
00:28:12,860 --> 00:28:18,615
Kejayaan musim bertelurnya kini terletak
pada tiga telur yang belum menetas.

163
00:28:23,579 --> 00:28:28,750
Ia akan melindunginya sebaik mungkin
sehingga menetas beberapa bulan lagi.

164
00:28:31,795 --> 00:28:35,966
Tapi selepas itu,
anak-anaknya perlu jaga diri sendiri.

165
00:28:42,723 --> 00:28:44,975
Air sungai yang mengalir ke hilir

166
00:28:45,058 --> 00:28:51,273
menghakis kaut beberapa tan pasir dan batu
kerikil serta menggerakkan batu besar.

167
00:28:54,443 --> 00:28:58,197
Pasir lebih halus mungkin diangkut
sejauh beratus-ratus batu

168
00:28:58,280 --> 00:29:01,283
tapi apabila sungai semakin bercabang,
alirannya perlahan.

169
00:29:02,868 --> 00:29:07,122
Akibatnya, ia mula menjatuhkan
pasir dan batu kelikir.

170
00:29:13,629 --> 00:29:18,425
Haiwan yang sudah lama tinggal di laut,
mula muncul.

171
00:29:24,264 --> 00:29:25,265
Ketam.

172
00:29:30,020 --> 00:29:33,273
Di sesetengah tempat,
ada banyak ketam di setiap sudut.

173
00:29:48,080 --> 00:29:50,832
Ini Masiakasaurus.

174
00:29:51,667 --> 00:29:53,919
Betina, sepanjang 182 sentimeter.

175
00:29:54,002 --> 00:29:56,839
Ia mempunyai gigi yang tajam.

176
00:29:59,383 --> 00:30:03,679
Amat berguna untuk menghancurkan
mangsa pelik dan banyak kaki.

177
00:30:23,073 --> 00:30:28,370
Walaupun ketam miliki kulit keras,
ia tinggi protein.

178
00:30:31,748 --> 00:30:34,209
Rugi jika dibiarkan saja.

179
00:30:44,845 --> 00:30:46,430
Bukan untuk ia saja.

180
00:30:51,852 --> 00:30:53,562
Ia ada tiga ekor anak.

181
00:30:57,024 --> 00:30:59,359
Cuma setinggi 10 sentimeter.

182
00:31:03,197 --> 00:31:06,533
Ia masih belum boleh memakan ketam besar.

183
00:31:15,167 --> 00:31:18,003
Ia masih bergantung
kepada sisa makanan ibunya.

184
00:31:23,759 --> 00:31:27,346
Tapi sesetengah anak Masiakasaurus
mampu memburu pada usia muda.

185
00:31:37,397 --> 00:31:38,565
Amat menggoda.

186
00:31:45,489 --> 00:31:48,242
Ketam paling kecil
boleh ditelan begitu saja.

187
00:31:54,456 --> 00:32:00,087
Malangnya, walaupun kecil, ia laju.

188
00:32:18,105 --> 00:32:21,775
Lebih selamat jika anak-anaknya
tak merayau terlalu jauh.

189
00:32:45,299 --> 00:32:48,886
Beelzebufo, kodok gergasi.

190
00:32:50,721 --> 00:32:54,183
Antara katak paling besar
yang pernah wujud.

191
00:33:05,861 --> 00:33:09,323
Ia boleh kenyang selama sebulan.

192
00:33:19,208 --> 00:33:22,252
Walaupun pesisir ini
mungkin mempunyai banyak makanan,

193
00:33:22,336 --> 00:33:25,923
tempat ini amat berisiko untuk didiami.

194
00:33:35,140 --> 00:33:38,477
Air sungai kini menghampiri laut.

195
00:33:42,022 --> 00:33:45,859
Garam dalam airnya kini dapat dirasai.

196
00:33:53,700 --> 00:33:54,868
Ketika air pasang,

197
00:33:54,952 --> 00:33:59,289
ada haiwan yang datang
dari laut terbuka ke saluran ini.

198
00:34:35,909 --> 00:34:37,661
Elasmosaurs.

199
00:34:39,830 --> 00:34:43,333
Ia reptilia yang sukakan laut.

200
00:34:45,793 --> 00:34:50,215
Tapi ada yang datang ke muara
untuk mencari makanan dalam air payau.

201
00:35:29,296 --> 00:35:32,007
Kini, berjuta-juta tan endapan
yang terbawa ke sini

202
00:35:32,090 --> 00:35:35,636
oleh sungai, akhirnya masuk ke laut.

203
00:35:41,391 --> 00:35:45,604
Air sungai mengambil masa untuk
bercampur dengan laut, dan lama-kelamaan,

204
00:35:45,687 --> 00:35:48,607
kedua-dua air mengalir seiringan.

205
00:35:51,485 --> 00:35:52,486
Apa-apa pun,

206
00:35:52,569 --> 00:35:57,533
sekumpulan ikan
boleh dapatkan banyak makanan.

207
00:36:01,662 --> 00:36:06,625
Endapan tebal melindungi ikan
tak kira sejauh mana jaraknya.

208
00:36:09,670 --> 00:36:14,550
Tapi Elasmosaurs tidak takut
untuk menyelam ke dalam air keruh

209
00:36:14,633 --> 00:36:16,218
untuk mengejar mangsanya.

210
00:36:35,779 --> 00:36:37,990
Ikan tak dapat terlepas…

211
00:36:45,706 --> 00:36:47,791
walaupun di permukaan.

212
00:37:07,936 --> 00:37:12,441
Elasmosaurs mengumpul
pemberian terakhir dari sungai

213
00:37:12,524 --> 00:37:19,198
sebelum jejaknya hilang
dalam laut planet prasejarah ini.

214
00:37:31,543 --> 00:37:33,587
Akan datang dalam Prehistoric Planet,

215
00:37:33,670 --> 00:37:38,008
ikatan antara ibu dan anak teruji

216
00:37:38,091 --> 00:37:40,093
dalam cabaran untuk hidup.

217
00:37:40,802 --> 00:37:44,932
Musuh purba melawan sesama sendiri
dan ribut salji yang amat sejuk.

218
00:37:46,141 --> 00:37:49,978
Serta dinosaur berbulu
yang menguasai dunia ais.

219
00:37:50,646 --> 00:37:53,649
Bagi melihat sains di sebalik kisah ini,

220
00:37:53,732 --> 00:37:58,070
layari laman web
Prehistoric Planet sekarang.

221
00:39:26,283 --> 00:39:28,285
Terjemahan sari kata oleh Hamizah