1
00:00:11,678 --> 00:00:15,182
DAVID ATTENBOROUGH SUNAR

2
00:00:16,517 --> 00:00:21,563
Elbette şimdiye dek var olmuş
en dikkat çekici

3
00:00:22,105 --> 00:00:26,318
ve kesinlikle en ünlü hayvanlardan biri
dinozordur.

4
00:00:27,361 --> 00:00:29,613
Tyrannosaurus rex.

5
00:00:30,656 --> 00:00:35,202
Hepimizin hayal gücünü ateşleyen
bir hayvan.

6
00:00:35,285 --> 00:00:38,247
Nasıl bir hayvandı?

7
00:00:38,330 --> 00:00:41,542
Neye benziyordu? Nasıl yaşardı?

8
00:00:41,625 --> 00:00:45,587
Artık bilimsel araştırmalar
bu tür soruları yanıtladı

9
00:00:45,671 --> 00:00:47,923
ve yalnız T. rex değil,

10
00:00:48,006 --> 00:00:51,343
onunla yaşayan
diğer türler hakkındaki soruları da

11
00:00:51,426 --> 00:00:58,016
ve en yeni görüntüleme teknolojileri
onları canlandırmamızı sağlıyor.

12
00:01:01,436 --> 00:01:05,440
Dünya gezegeni, 66 milyon önce.

13
00:01:13,949 --> 00:01:17,494
Gökler uçan devlerle dolu.

14
00:01:20,038 --> 00:01:24,084
Denizlerde canavar sürüngenler
derinlerde devriye geziyor

15
00:01:26,128 --> 00:01:29,256
ve karada her türden dinozor

16
00:01:30,465 --> 00:01:33,218
hayatta kalma mücadelesi veriyor.

17
00:01:39,391 --> 00:01:45,689
Dinozorların hâkimiyetindeki
dünya hakkında artık çok şey biliyoruz.

18
00:01:49,651 --> 00:01:52,196
Bu onların hikâyesi.

19
00:02:05,250 --> 00:02:10,589
Tatlı Su

20
00:02:16,470 --> 00:02:19,556
Milyonlarca yıl boyunca
Dünya gezegeninin toprakları

21
00:02:19,640 --> 00:02:21,433
su tarafından oyuldu

22
00:02:22,518 --> 00:02:26,772
ve burada akan nehirler
hâlâ bu büyük kanyonları şekillendiriyor.

23
00:02:32,319 --> 00:02:36,365
Böyle yerler, uçan sürüngenlerin evi.

24
00:02:40,536 --> 00:02:41,703
Pterosaur'ların.

25
00:02:47,876 --> 00:02:52,548
Kanatları
parmaklarından bileklerine uzanıyor…

26
00:02:58,971 --> 00:03:02,766
…ve bir günde
yüzlerce kilometre uçabiliyorlar.

27
00:03:38,510 --> 00:03:39,511
Her akşam

28
00:03:39,595 --> 00:03:45,350
dar çıkıntılarına tünemek için
çok sayıda pterosaur bu kanyona geliyor.

29
00:03:49,605 --> 00:03:51,648
Birlikten emniyet doğar…

30
00:03:54,693 --> 00:03:58,071
…ve zaten az sayıda karada yaşayan avcı
buraya gelir…

31
00:04:01,116 --> 00:04:02,701
…ama biri geliyor.

32
00:04:08,040 --> 00:04:11,210
Bir tür dinozor. Velociraptor.

33
00:04:14,546 --> 00:04:18,175
Tüyleri vücutlarını sıcak tutuyor
ama uçamıyorlar

34
00:04:19,885 --> 00:04:23,055
ama olağanüstü seviyede çevikler…

35
00:04:31,313 --> 00:04:32,481
…ve öyle olmaları çok iyi.

36
00:04:34,900 --> 00:04:37,903
Burada yanlış bir adım
felaket getirebilir.

37
00:04:44,910 --> 00:04:47,079
Pterosaur'lar ürkektir.

38
00:04:47,162 --> 00:04:50,332
İlk tehlike belirtisinde havalanacaklar.

39
00:04:55,420 --> 00:05:01,051
Velociraptor'ların beslenmesi için
sürpriz unsurunun hayati önemi var.

40
00:05:21,280 --> 00:05:25,993
Hafif vücutları ve tüylü kolları
inişlerini kontrol etmelerini sağlıyor…

41
00:05:31,623 --> 00:05:36,044
…ve geniş kuyrukları
dengelerini sağlamalarına yardımcı oluyor.

42
00:05:45,179 --> 00:05:50,809
En kolay hedefler koloninin kenarlarında
dinlenen şu pterosaur'lar olacak.

43
00:06:23,091 --> 00:06:27,846
Şelalenin gürültüsü
kayan taşların sesini boğuyor.

44
00:06:50,953 --> 00:06:53,205
Dişi yükseğe çıkıyor.

45
00:06:55,749 --> 00:06:58,085
İki erkek aşağıda kalıyor.

46
00:07:15,352 --> 00:07:19,106
Birkaç pterosaur
neredeyse saldırı mesafesinde.

47
00:07:39,334 --> 00:07:44,173
Birini yakaladı
ama şimdi tüm koloni paniğe kapıldı.

48
00:08:06,278 --> 00:08:09,198
Karmaşada kurbanı kenardan kayıyor.

49
00:08:18,707 --> 00:08:22,753
Dişi, tüylü kuyruğunun
etkinliğini sınıyor…

50
00:08:27,591 --> 00:08:30,636
…ve sonunda öğününü kazanıyor.

51
00:08:33,847 --> 00:08:37,726
Erkeklere
pterosaur'larla yüzleşmek kalıyor.

52
00:08:47,152 --> 00:08:50,948
Temiz suyun gücü tüm gezegende iş başında.

53
00:08:57,037 --> 00:08:58,789
Küresel ısılar yüksek.

54
00:09:00,082 --> 00:09:03,252
Şiddetli fırtınalar
ve sağanak yağışlar var.

55
00:09:15,681 --> 00:09:19,977
Kuzey Amerika'nın çoğu
yoğun ve yemyeşil ormanlarla kaplı.

56
00:09:25,065 --> 00:09:30,070
Burada bugüne dek var olmuş
en devasa otoburların bazıları yaşar…

57
00:09:33,115 --> 00:09:38,453
…ve onlar da en vahşi avcıların avıdır.

58
00:10:09,776 --> 00:10:12,487
Tyrannosaurus rex.

59
00:10:14,823 --> 00:10:19,077
Bu yaşlı erkek
demin bir Triceratops avladı…

60
00:10:25,292 --> 00:10:27,920
…ama o sırada yaralandı.

61
00:10:37,679 --> 00:10:41,225
T. rex'ler büyük otoburları
avlamak için gelişmişlerdir…

62
00:10:43,936 --> 00:10:47,314
…ama onların da çoğu evrimleşip
ağır savunma silahları geliştirmişlerdir.

63
00:10:55,030 --> 00:10:59,034
Onlarca yıl zırhlı avlarla savaşmak
vücudunda yaralar açtı.

64
00:11:07,668 --> 00:11:10,546
Hatta bir savaş
ona kuyruğunun ucuna mal oldu.

65
00:11:19,555 --> 00:11:22,724
Bu yeni yaralar daha ciddi.

66
00:11:28,105 --> 00:11:32,818
Bu kadar yaşlı olunca
enfeksiyon büyük bir tehlike.

67
00:11:46,999 --> 00:11:49,918
Nehrin suyu yaralarını temizlemesine
yardım edebilir.

68
00:12:02,055 --> 00:12:06,226
Başka bir gün daha savaşabilmek için
hayatta kalma şansı yüksek…

69
00:12:10,189 --> 00:12:12,691
…ama o gün
beklenenden daha çabuk gelebilir.

70
00:12:28,498 --> 00:12:30,167
Başka bir T. rex.

71
00:12:38,425 --> 00:12:39,468
Bir yabancı…

72
00:12:53,232 --> 00:12:56,777
…ama bu yeni gelenin kokusu farklı.

73
00:13:02,282 --> 00:13:03,367
Bir dişi.

74
00:13:04,159 --> 00:13:06,912
Daha genç ve küçük…

75
00:13:12,459 --> 00:13:15,629
…ama yine de o da bir rakip olabilir…

76
00:13:25,430 --> 00:13:29,852
…ama erkek kavga etmekle ilgilenmediğini
belli ediyor.

77
00:13:35,315 --> 00:13:37,192
Çiftleşmeyi tercih ediyor.

78
00:13:47,828 --> 00:13:49,496
Dişi onaylar gibi görünüyor.

79
00:14:00,048 --> 00:14:04,553
Bir tyrannosaur'un yüz bölgesi
dokunuşa çok duyarlardır

80
00:14:06,471 --> 00:14:07,598
ve burunlarını sürtüyorlar.

81
00:14:13,270 --> 00:14:18,901
Erkeğin iriliği ve savaş yarası izleri
hayatta kalmayı bildiğinin kanıtı…

82
00:14:21,195 --> 00:14:25,449
…ve belki de bu, onu dişinin gözünde
daha çekici bir partner yapıyor.

83
00:14:44,718 --> 00:14:46,720
Böylece beraber oluyorlar

84
00:14:47,221 --> 00:14:50,557
ve gelecek haftalarda
sık sık çiftleşiyorlar.

85
00:14:52,851 --> 00:14:56,522
Sonunda 15 tane kadar yumurta bırakacak

86
00:14:58,982 --> 00:15:02,694
ve o yumurtalar
gelecek kuşağın vaadi olacak.

87
00:15:14,414 --> 00:15:20,087
Temiz suya dayalı yaşam ortamları
aniden ve radikal şekilde değişebilir.

88
00:15:26,176 --> 00:15:27,970
Orta Asya'nın bazı bölgelerinde

89
00:15:28,053 --> 00:15:32,099
ağır mevsim yağmurları nehirleri doldurur
ve sonunda

90
00:15:32,182 --> 00:15:34,017
nehirler taşar.

91
00:15:37,771 --> 00:15:40,274
Civardaki ovalar su altında kalır…

92
00:15:53,370 --> 00:15:59,334
…ve suda
en garip dinozorlardan biri gezinir.

93
00:16:19,229 --> 00:16:20,898
Deinocheirus.

94
00:16:23,942 --> 00:16:26,486
T. rex'ten de uzun…

95
00:16:28,572 --> 00:16:32,034
…ve ördek gagası şeklindeki devasa hortumu
su bitkilerini toplamakta

96
00:16:32,117 --> 00:16:33,869
çok etkili.

97
00:16:35,829 --> 00:16:38,582
Uzun, kurak mevsimde çok az yediği için

98
00:16:38,665 --> 00:16:41,960
bu erkek açgözlü şekilde besleniyor.

99
00:16:46,131 --> 00:16:48,926
Su bitkilerinin besin değeri yüksektir

100
00:16:50,135 --> 00:16:53,514
ve 20 santimlik büyük, kavisli pençeleri

101
00:16:53,597 --> 00:16:57,351
bitkileri derinlerden
yüzeye çekmesini sağlıyor.

102
00:17:08,904 --> 00:17:12,741
Kendisi de
daha küçük yaratıkların besin kaynağı.

103
00:17:17,496 --> 00:17:21,916
Kürkünü istila eden kan emici sinekler.

104
00:17:29,216 --> 00:17:31,969
Kaşındırıcı ve hatta acı vericiler

105
00:17:32,928 --> 00:17:36,682
ve dev pençeleri
bir güzel kaşınmasını sağlıyorsa da…

106
00:17:39,643 --> 00:17:43,564
…her zaman ulaşamadığı yerler oluyor.

107
00:17:51,029 --> 00:17:54,074
Oralara ulaşmak için yardıma ihtiyacı var.

108
00:17:58,078 --> 00:18:01,999
Ölü bir ağaç. Bu bir çözüm olabilir.

109
00:18:23,520 --> 00:18:25,105
Çok daha iyi…

110
00:18:40,037 --> 00:18:42,497
…ve artık beslenmeye dönebilir…

111
00:18:48,086 --> 00:18:52,299
…ama sadece ıslak bitkilerden oluşan
bir diyetin

112
00:18:52,382 --> 00:18:56,303
önlenemez bir sonucu var.

113
00:19:09,691 --> 00:19:15,739
Biri için besin olan
diğerleri için gübreye dönüşüyor…

114
00:19:21,286 --> 00:19:24,873
…ve Deinocheirus kadar iri bir dev

115
00:19:24,957 --> 00:19:28,126
her yıl 20 tondan fazla dışkı üretebilir.

116
00:19:39,805 --> 00:19:41,265
Güney Afrika.

117
00:19:43,976 --> 00:19:47,187
Burada da yıllık yağmurlar
sele neden oluyor…

118
00:19:50,065 --> 00:19:53,819
…ve arazi, sayısız küçük ada arasında akan

119
00:19:53,902 --> 00:19:56,738
bir kanallar labirentine dönüşüyor.

120
00:20:03,370 --> 00:20:06,373
Burası artık bir bataklık ormanı…

121
00:20:13,672 --> 00:20:18,760
…ve Dünya gezegeninde bugüne dek yaşamış
en iyi uçan hayvanlardan birinin

122
00:20:18,844 --> 00:20:20,179
ilgisini çekiyor.

123
00:20:31,690 --> 00:20:36,069
Dev bir pterosaur. Quetzalcoatlus.

124
00:20:49,416 --> 00:20:50,751
Bu bir dişi.

125
00:20:51,418 --> 00:20:54,254
Kanat açıklığı dokuz metreden fazla…

126
00:20:57,090 --> 00:21:00,260
…ve buraya
çok belirli bir nedenden ötürü geldi.

127
00:21:28,914 --> 00:21:31,792
Yükselen suyun yarattığı küçük adalar

128
00:21:32,793 --> 00:21:35,504
tam da yumurtlamasına uygun yerler.

129
00:21:50,561 --> 00:21:53,814
Quetzalcoatlus'lar
kesinlikle uçma ustalarıdır

130
00:21:53,897 --> 00:21:58,235
ama ayrıca, belki de şaşırtıcı biçimde,
yerde de çok yetkindirler.

131
00:22:00,779 --> 00:22:05,659
Dördüncü parmağının iyice uzun kemiği

132
00:22:05,742 --> 00:22:07,286
iki kanadını da destekliyor.

133
00:22:08,245 --> 00:22:10,247
Kanatlarını yukarı çevirerek

134
00:22:10,330 --> 00:22:13,667
dört ayak üstünde
çok yetkin biçimde yürüyebiliyor.

135
00:22:25,387 --> 00:22:28,223
Buraya yuva yapmaya geldi.

136
00:22:35,689 --> 00:22:39,526
Yuvayı, yumuşak kabuklu yumurtalarının
kurumasını engelleyecek

137
00:22:39,610 --> 00:22:43,197
nemli bataklık zemininde
yapmayı tercih ediyor.

138
00:23:10,849 --> 00:23:13,560
Bu ilk ikisi daha başlangıç.

139
00:23:25,864 --> 00:23:29,910
Gelecek üç hafta boyunca
açık yuvayı koruyacak…

140
00:23:37,000 --> 00:23:40,796
…ve her birkaç günde bir,
iki yumurta daha bırakacak.

141
00:23:50,764 --> 00:23:54,434
Yumurta üretmek
büyük emek ve enerji istiyor.

142
00:23:55,269 --> 00:23:58,939
Her biri devasa
ve neredeyse bir kilo ağırlığında.

143
00:24:12,578 --> 00:24:16,331
Sonunda bir düzine kadar yumurta üretiyor.

144
00:24:19,501 --> 00:24:22,754
Saklamak için
yumurtaları bitkilerle kaplıyor.

145
00:24:34,725 --> 00:24:37,102
Şimdi beslenmesi gerek.

146
00:24:39,563 --> 00:24:44,651
Bu adada yumurtadan çıktıklarında
yavrularına yetecek kadar besin olmalı

147
00:24:46,236 --> 00:24:51,366
ama kendi açlığını
giderecek çapta bir şey yok.

148
00:24:56,455 --> 00:25:00,083
Başka bir yerde avlanmak için gitmeli…

149
00:25:02,127 --> 00:25:07,674
…ve yuvasının yalıtılmış olmasının
kendisi yokken yumurtadaki küçükleri

150
00:25:07,758 --> 00:25:09,176
koruyacağına güvenmek zorunda.

151
00:25:29,363 --> 00:25:32,741
Başka, çok daha yaşlı
bir Quetzalcoatlus dişisi.

152
00:25:45,963 --> 00:25:49,675
O da yumurtlayacak güvenli bir yer arıyor…

153
00:25:52,010 --> 00:25:57,516
…ve burada iki yavru grubuna yetecek kadar
yiyecek olmayabilir…

154
00:25:58,851 --> 00:26:01,228
…ama bu sorunu çözmenin bir yolu var…

155
00:26:12,281 --> 00:26:15,492
…ve ne de olsa yumurtalar çok besleyici.

156
00:26:43,145 --> 00:26:45,480
Yuvanın sahibi döndü.

157
00:27:24,728 --> 00:27:27,231
Yaşlı dişi kovuldu…

158
00:27:35,155 --> 00:27:37,866
…ama genç dişinin yuvası yıkıldı.

159
00:28:01,932 --> 00:28:06,603
Yumurtladığı bir düzine yumurtadan
sadece üçü kurtuldu.

160
00:28:12,860 --> 00:28:18,615
Çiftleşme mevsiminin başarısı
artık bu üç narin yumurtaya bağlı.

161
00:28:23,579 --> 00:28:28,750
Birkaç ay içinde yavrular çıkana dek
onları elinden geldiğince koruyacak…

162
00:28:31,795 --> 00:28:35,966
…ama ondan sonra yavrularının
başlarının çaresine bakmaları gerekecek.

163
00:28:42,723 --> 00:28:44,975
Nehir suyu aşağı doğru akarken

164
00:28:45,058 --> 00:28:51,273
milyarlarca ton kum ve çakılı süpürüp
götürür ve hatta büyük kayaları kaydırır.

165
00:28:54,443 --> 00:28:58,197
İnce tortular
yüzlerce kilometre taşınabilir

166
00:28:58,280 --> 00:29:01,283
ama nehir genişledikçe akıntı yavaşlar

167
00:29:02,868 --> 00:29:07,122
ve sonuç olarak
yükünün bir bölümünü bırakmaya başlar…

168
00:29:13,629 --> 00:29:18,425
…ve ataları denizlerde yaşamış olan
hayvanlar ortaya çıkmaya başlar.

169
00:29:24,264 --> 00:29:25,265
Yengeçler.

170
00:29:30,020 --> 00:29:33,273
Bazı yerlerde metrekare başına
düzinelercesi olabilir.

171
00:29:48,080 --> 00:29:50,832
Bu Masiakasaurus.

172
00:29:51,667 --> 00:29:53,919
180 santim uzunluğunda bir dişi

173
00:29:54,002 --> 00:29:56,839
ve bir ağız dolusu
iğne gibi keskin dişi var.

174
00:29:59,383 --> 00:30:03,679
Tam da bu garip, çok ayaklı avla
baş etmek için gereken şey.

175
00:30:23,073 --> 00:30:28,370
Yengeçlerin kabuğu sert olabilir
ama protein dolular.

176
00:30:31,748 --> 00:30:34,209
Kaçırılmayacak kadar iyi bir fırsat…

177
00:30:44,845 --> 00:30:46,430
…ve sadece onun için değil.

178
00:30:51,852 --> 00:30:53,562
Üç yavrusu var.

179
00:30:57,024 --> 00:30:59,359
Daha sadece on santimler…

180
00:31:03,197 --> 00:31:06,533
…ve büyük yengeçlerle
baş etmeye hazır değiller.

181
00:31:15,167 --> 00:31:18,003
Hâlâ annelerinin artıklarıyla
besleniyorlar…

182
00:31:23,759 --> 00:31:27,346
…ama bazı yavruların
avlanma içgüdüleri erken gelişir.

183
00:31:37,397 --> 00:31:38,565
Çok çekici.

184
00:31:45,489 --> 00:31:48,242
En küçük yengeçler
bütün hâlinde yutulabilir.

185
00:31:54,456 --> 00:32:00,087
Ne yazık ki boyut eksikliklerini
hızlarıyla kapatıyorlar.

186
00:32:18,105 --> 00:32:21,775
Yavrunun pek uzaklaşmaması en iyisi.

187
00:32:45,299 --> 00:32:48,886
Beelzebufo, şeytan kurbağa.

188
00:32:50,721 --> 00:32:54,183
Yaşamış en büyük kurbağalardan biri.

189
00:33:05,861 --> 00:33:09,323
Artık bir ay beslenmesine gerek yok.

190
00:33:19,208 --> 00:33:22,252
Bu sahiller
zengin bir beslenme alanı olabilir

191
00:33:22,336 --> 00:33:25,923
ama burada yaşamanın bedeli de
yüksek olabilir.

192
00:33:35,140 --> 00:33:38,477
Nehrin suyu artık denize yaklaşıyor.

193
00:33:42,022 --> 00:33:45,859
Sularında şimdiden
bir tuz tadı belirmeye başladı.

194
00:33:53,700 --> 00:33:54,868
Sular yükseldiğinde

195
00:33:54,952 --> 00:33:59,289
bu kanalları araştırmak için
açık denizden ziyaretçiler gelir.

196
00:34:35,909 --> 00:34:37,661
Elasmosaurs'lar.

197
00:34:39,830 --> 00:34:43,333
Bunlar gerçekten okyanusa açılan
sürüngenlerdir…

198
00:34:45,793 --> 00:34:50,215
…ama tuzlu suları araştırmak için
bazıları bu haliçlere gelir.

199
00:35:29,296 --> 00:35:32,007
Şimdi nehirlerin buraya taşıdığı

200
00:35:32,090 --> 00:35:35,636
milyonlarca ton çökelti
sonunda denize ulaşıyor.

201
00:35:41,391 --> 00:35:45,604
Nehrin okyanusla karışması
biraz vakit alıyor ve bir süreliğine

202
00:35:45,687 --> 00:35:48,607
iki su yan yana akıyor.

203
00:35:51,485 --> 00:35:52,486
Yine de

204
00:35:52,569 --> 00:35:57,533
büyük balık sürüleri
bu sularda beslenecek çok şey buluyor.

205
00:36:01,662 --> 00:36:06,625
Biraz uzaktaysalar
çökelti bulutları balıkları gizliyor

206
00:36:09,670 --> 00:36:14,550
ama Elasmosaur'lar avlarını kovalamak için
en bulanık sularda bile

207
00:36:14,633 --> 00:36:16,218
yüzmekten çekinmezler.

208
00:36:35,779 --> 00:36:37,990
Balıklar için kaçış yok…

209
00:36:45,706 --> 00:36:47,791
…suyun üstünde bile.

210
00:37:07,936 --> 00:37:12,441
Bu Elasmosaur'lar,
tarih öncesi gezegenin okyanuslarında

211
00:37:12,524 --> 00:37:19,198
izleri kaybolmadan önce
nehrin hediyelerinin sonunu topluyorlar.

212
00:37:31,543 --> 00:37:33,587
Prehistoric Planet'ta gelecek bölümde,

213
00:37:33,670 --> 00:37:38,008
hayatta kalmaya çalışırken
anneyle yavrusu arasındaki bağ

214
00:37:38,091 --> 00:37:40,093
son noktasına kadar test ediliyor.

215
00:37:40,802 --> 00:37:44,932
Eski düşmanlar birbiriyle
ve dondurucu tipiyle savaşıyor

216
00:37:46,141 --> 00:37:49,978
ve tüylü dinozorlar
buz dünyalarına hükmediyor.

217
00:37:50,646 --> 00:37:53,649
Hikâyelerin ardındaki bilimi
keşfetmek için

218
00:37:53,732 --> 00:37:58,070
Prehistoric Planet dizisinin
sayfasını ziyaret edin.

219
00:39:26,283 --> 00:39:28,285
Alt yazı çevirmeni: Murat Lü