1
00:00:11,678 --> 00:00:15,182
DIHOSKAN OLEH DAVID ATTENBOROUGH

2
00:00:16,517 --> 00:00:21,563
Antara haiwan paling mengagumkan
yang pernah wujud,

3
00:00:22,105 --> 00:00:26,318
dan yang paling terkenal,
tentulah dinosaur.

4
00:00:27,361 --> 00:00:29,613
Tyrannosaurus rex.

5
00:00:30,656 --> 00:00:35,202
Haiwan yang dapat
mencetuskan imaginasi kita.

6
00:00:35,285 --> 00:00:38,247
Ia haiwan jenis apa?

7
00:00:38,330 --> 00:00:41,542
Bagaimana rupanya? Bagaimana ia hidup?

8
00:00:41,625 --> 00:00:45,587
Kini, kajian saintifik menjawab
semua persoalan itu.

9
00:00:45,671 --> 00:00:47,923
Bukan tentang T. rex saja,

10
00:00:48,006 --> 00:00:51,343
malah spesies lain
yang turut hidup bersamanya.

11
00:00:51,426 --> 00:00:58,016
Teknologi pengimejan terkini membolehkan
kami mencipta semula haiwan ini.

12
00:01:01,436 --> 00:01:05,440
Bumi, 66 juta tahun lalu.

13
00:01:13,949 --> 00:01:17,494
Langit dipenuhi dinosaur berterbangan.

14
00:01:20,038 --> 00:01:24,084
Dalam laut, reptilia gergasi
mengawasi dasar.

15
00:01:26,128 --> 00:01:29,256
Di darat pula, setiap jenis dinosaur

16
00:01:30,465 --> 00:01:33,218
bergelut untuk meneruskan hidup.

17
00:01:39,391 --> 00:01:45,689
Kini, kita tahu banyak perkara
tentang dunia yang dikuasai dinosaur.

18
00:01:49,651 --> 00:01:52,196
Inilah kisah tentangnya.

19
00:02:05,167 --> 00:02:10,631
Hutan

20
00:02:14,468 --> 00:02:20,224
Hutan di Amerika Selatan mempunyai
beberapa pokok tertinggi di dunia.

21
00:02:24,603 --> 00:02:28,023
Ia boleh tumbuh setinggi
melebihi 91.44 meter.

22
00:02:33,570 --> 00:02:36,573
Tapi di sini pun, ada dinosaur juga.

23
00:03:01,098 --> 00:03:03,433
Dinosaur yang memakan tumbuhan.

24
00:03:11,108 --> 00:03:13,694
Ini Austroposeidon.

25
00:03:14,278 --> 00:03:16,738
Ia sepanjang 24.38 meter.

26
00:03:27,499 --> 00:03:30,043
Selera makannya juga amat besar.

27
00:03:32,838 --> 00:03:36,758
Giginya bukan digunakan untuk mengunyah,

28
00:03:37,342 --> 00:03:39,011
tapi untuk memotong.

29
00:03:44,349 --> 00:03:50,522
Sekawan Austroposeidon sebegini boleh
memakan 9 tan metrik tumbuhan setiap hari.

30
00:03:55,402 --> 00:04:01,450
Ia sukakan daun muda yang lembut
yang tumbuh di hujung ranting.

31
00:04:03,035 --> 00:04:06,872
Tapi jika terjumpa pokok
yang lebih tinggi daripadanya,

32
00:04:06,955 --> 00:04:08,498
ia takkan biarkan saja.

33
00:04:21,386 --> 00:04:25,933
Ia menggunakan beratnya
serta tulang dada setebal 20.32 sentimeter

34
00:04:26,016 --> 00:04:29,144
untuk menolak pokok itu.

35
00:05:03,095 --> 00:05:04,263
Berjaya.

36
00:05:07,432 --> 00:05:10,477
Tapi kehidupan di hutan amat mencabar.

37
00:05:12,271 --> 00:05:15,399
Terutamanya apabila terdapat ruang baharu.

38
00:05:33,333 --> 00:05:36,211
Tumbuhan berlumba merebut cahaya…

39
00:05:38,255 --> 00:05:42,467
dan menggunakan pelbagai cara
untuk mendapat kelebihan.

40
00:05:51,852 --> 00:05:55,063
Tak lama kemudian,
jarak antara kanopi mula rapat.

41
00:06:01,153 --> 00:06:05,782
Lebih tiga suku kawasan darat di dunia
diliputi tumbuhan dan pokok.

42
00:06:09,870 --> 00:06:13,832
Planet prasejarah ini
merupakan planet hijau.

43
00:06:18,086 --> 00:06:21,882
Pelbagai spesies dinosaur
tinggal di hutan.

44
00:06:25,052 --> 00:06:29,890
Triceratops, antara spesies
terbesar di Amerika Utara.

45
00:06:35,646 --> 00:06:38,065
Panjangnya boleh mencecah 7.92 meter.

46
00:06:43,111 --> 00:06:47,866
Ropol besar pada kepalanya berfungsi
sebagai pelindung semasa berlawan.

47
00:06:52,246 --> 00:06:54,665
Tapi tumbuhan pun ada
cara mempertahankan diri.

48
00:07:00,337 --> 00:07:02,005
Toksin beracun.

49
00:07:09,721 --> 00:07:12,724
Ia amat berbahaya bagi anak Triceratops.

50
00:07:15,936 --> 00:07:20,774
Berat si anak ini cuma
1/50 daripada berat ibunya.

51
00:07:23,861 --> 00:07:28,198
Toksin tumbuhan
boleh membuatkannya jatuh sakit.

52
00:07:38,959 --> 00:07:43,088
Tapi Triceratops dapat rawat racun ini
menggunakan satu cara.

53
00:07:44,965 --> 00:07:47,092
Ia menggunakan penawar.

54
00:07:54,057 --> 00:07:59,104
Satu sumber penawar itu terdapat
dalam gua yang ia sentiasa kunjungi.

55
00:08:14,786 --> 00:08:19,124
Namun, si anak ini
tak pernah masuk ke gua ini.

56
00:08:41,897 --> 00:08:44,232
Ia perlu mencari jalan
di sepanjang laluan

57
00:08:44,316 --> 00:08:49,363
yang telah terhakis selama lebih
beribu tahun akibat sungai bawah tanah.

58
00:09:09,800 --> 00:09:13,178
Keadaan di dalam gua teramat gelap.

59
00:09:15,806 --> 00:09:17,641
Ia tak nampak apa-apa.

60
00:09:23,146 --> 00:09:25,983
Si anak tak boleh terpisah
daripada ahli keluarganya.

61
00:09:34,741 --> 00:09:36,243
Tapi tak boleh terlalu rapat.

62
00:09:56,889 --> 00:10:01,101
Jika tersalah belok, boleh memudaratkan.

63
00:10:40,432 --> 00:10:44,394
Akhirnya, kawanan Triceratops ini
tiba di destinasinya.

64
00:10:54,821 --> 00:10:59,535
Inilah penawarnya,
sejenis tanah liat istimewa.

65
00:11:02,621 --> 00:11:07,751
Ia dikenali sebagai jenut tanah liat
dan tempat ini sering dikunjungi.

66
00:11:28,188 --> 00:11:30,190
Tapi, tak cukup seekor.

67
00:11:36,613 --> 00:11:38,240
Mana anaknya?

68
00:12:06,351 --> 00:12:08,729
Si anak bernasib baik.

69
00:12:24,786 --> 00:12:27,331
Setelah memakan tanah liat itu,

70
00:12:27,414 --> 00:12:32,503
ia pun terlindung daripada racun
yang terdapat dalam daun yang dimakan.

71
00:12:37,508 --> 00:12:42,054
Selepas ini, semua Triceratops
akan kembali ke hutan dan cahaya matahari.

72
00:12:47,309 --> 00:12:50,354
Malah, tak banyak sinaran cahaya matahari

73
00:12:50,437 --> 00:12:53,524
yang dapat mencapai
bahagian lantai hutan tebal ini.

74
00:12:55,567 --> 00:12:56,693
Di Patagonia,

75
00:12:56,777 --> 00:13:01,156
hutan tebal merangkumi keluasan
sehingga beratus-ratus kilometer.

76
00:13:04,701 --> 00:13:09,414
Tapi kadangkala, terdapat
ruang kosong misteri, seperti ini.

77
00:13:28,475 --> 00:13:35,107
Ia dilakukan Carnotaurus jantan seberat
1.8 tan metrik dan setinggi 3.6 meter.

78
00:13:39,862 --> 00:13:43,574
Carnotaurus ini ambil masa lama
untuk mengosongkan ruang ini.

79
00:13:46,285 --> 00:13:50,372
Ia perlu tumpukan perhatian sepenuhnya
supaya ruang itu kekal kemas.

80
00:13:58,005 --> 00:14:01,884
Inilah "pentas" untuk menarik
perhatian Carnotaurus betina.

81
00:14:05,220 --> 00:14:08,807
Semua dah siap. "Pengumuman" pun dibuat.

82
00:14:22,321 --> 00:14:24,156
Ngaumannya bernada rendah

83
00:14:24,239 --> 00:14:27,284
dan bergerak lebih jauh
merentasi hutan tebal ini,

84
00:14:27,367 --> 00:14:29,494
berbanding ngauman nada tinggi.

85
00:14:53,143 --> 00:14:56,230
Akhirnya, seekor
Carnotaurus betina datang.

86
00:15:04,196 --> 00:15:07,824
Ia lebih besar dan kuat
daripada Carnotaurus jantan.

87
00:15:22,214 --> 00:15:25,509
Kini, si jantan perlu
buatkan si betina kagum.

88
00:15:30,305 --> 00:15:33,016
Si jantan cuma ada satu peluang saja.

89
00:15:36,645 --> 00:15:38,689
Si betina melihat dengan berhati-hati.

90
00:15:42,901 --> 00:15:44,778
Jika mahu menarik minat si betina,

91
00:15:45,529 --> 00:15:49,032
si jantan perlu lakukan
dengan cara yang luar biasa.

92
00:15:59,710 --> 00:16:03,881
Carnotaurus jantan tiada tanduk besar
dan ekor menakjubkan.

93
00:16:06,216 --> 00:16:11,263
Tapi ia ada sepasang lengan kecil
yang tiada guna.

94
00:16:15,434 --> 00:16:18,812
Kedua-dua lengan mempunyai
sendi lesung pada dasarnya

95
00:16:18,896 --> 00:16:22,566
yang membolehkan Carnotaurus jantan
menggerakkannya.

96
00:16:51,595 --> 00:16:52,721
Gagal hari ini.

97
00:17:00,020 --> 00:17:03,398
Bagaimana mahu berjaya? Entahlah.

98
00:17:08,694 --> 00:17:12,366
Buat masa ini,
ia perlu sambung kutip sampah.

99
00:17:20,582 --> 00:17:23,001
Ini Asia Timur.

100
00:17:27,422 --> 00:17:31,677
Di hutan pergunungan ini,
musim luruh tiba awal.

101
00:17:37,516 --> 00:17:40,853
Pada waktu inilah,
kebanyakan pokok berbuah.

102
00:17:44,857 --> 00:17:49,987
Antara buah paling berharga
ialah buah pokok Ginkgo.

103
00:17:56,952 --> 00:18:01,498
Ia satu bonanza buat dinosaur
yang bergelar Corythoraptors.

104
00:18:06,211 --> 00:18:09,256
Walaupun berbulu,
Corythoraptors tak boleh terbang.

105
00:18:13,552 --> 00:18:17,389
Sekumpulan Corythoraptors ini
telah temui banyak buah yang gugur.

106
00:18:18,974 --> 00:18:22,978
Tapi jika berkumpul sebegini,
boleh menarik perhatian yang tak diingini.

107
00:18:28,358 --> 00:18:33,447
Qianzhousaurus, pemangsa
paling digeruni di hutan-hutan di Asia.

108
00:18:40,829 --> 00:18:43,832
Ini Qianzhousaurus betina,
sepanjang lebih 9.14 meter.

109
00:18:48,587 --> 00:18:53,091
Jika mahu tangkap seekor Corythoraptor,
ia perlu pergi dekat.

110
00:19:01,183 --> 00:19:03,143
Tak banyak ruang tersembunyi di sini.

111
00:19:08,232 --> 00:19:12,361
Tapi mangsanya masih
belum sedar kehadirannya.

112
00:20:02,494 --> 00:20:04,037
Ia gagal.

113
00:20:04,121 --> 00:20:05,873
Tapi, kebanyakan masanya,

114
00:20:05,956 --> 00:20:10,252
ia gagal dalam kebanyakan pemburuan
sepanjang hidupnya.

115
00:20:18,343 --> 00:20:20,596
Angin bermusim semakin kencang,

116
00:20:20,679 --> 00:20:25,726
membuatkan daun kebanyakan pokok
di hutan sederhana ini mula gugur.

117
00:20:29,688 --> 00:20:32,274
Musim sejuk mendatangkan cabaran.

118
00:20:38,155 --> 00:20:43,160
Tapi, ribut memberikan
satu peluang ringkas buat para pemburu.

119
00:20:45,746 --> 00:20:47,247
Ia mencuba lagi.

120
00:20:51,710 --> 00:20:57,341
Suasana kelam dan angin kencang
mengaburi kehadirannya.

121
00:21:48,642 --> 00:21:50,811
Ganjaran seberat 36.29 kilogram.

122
00:21:53,981 --> 00:21:57,985
Ia amat berharga memandangkan
musim sejuk semakin hampir.

123
00:22:06,618 --> 00:22:08,662
Di hutan di Amerika Utara,

124
00:22:09,246 --> 00:22:14,626
terdapat satu lagi masalah tahunan
buat penghuni di sini.

125
00:22:24,928 --> 00:22:28,974
Kebakaran akibat panahan petir.

126
00:22:38,150 --> 00:22:43,363
Api yang merebak membuatkan suhu meningkat
kepada lebih 1,093 darjah Celsius.

127
00:22:57,628 --> 00:23:01,048
Api kebakaran menjulang
beberapa ratus meter ke udara.

128
00:23:16,146 --> 00:23:17,814
Kebanyakan haiwan melarikan diri.

129
00:23:19,942 --> 00:23:24,154
Tapi Edmontosaurus ini
perlu menjaga keluarganya.

130
00:23:26,573 --> 00:23:28,242
Ia tak meninggalkan keluarganya.

131
00:23:30,327 --> 00:23:35,791
Kini, Edmontosaurus ini perlu
berlindung sehingga api terpadam.

132
00:23:47,302 --> 00:23:50,264
Keadaan mungkin nampak amat teruk.

133
00:23:57,312 --> 00:24:01,316
Tapi ajaibnya, sesetengah tumbuhan
perlu dibakar

134
00:24:01,400 --> 00:24:04,027
bagi melengkapkan kitaran hidupnya.

135
00:24:08,240 --> 00:24:12,911
Haba panas diperlukan
untuk membuka kon pokok pain…

136
00:24:15,372 --> 00:24:17,249
dan membebaskan benihnya.

137
00:24:28,260 --> 00:24:31,597
Setelah beberapa jam api terpadam,

138
00:24:33,348 --> 00:24:36,101
haiwan-haiwan mula kembali.

139
00:24:39,980 --> 00:24:42,316
Antara haiwan pertama ialah kumbang.

140
00:24:45,736 --> 00:24:47,696
Ia mula bertelur.

141
00:24:49,156 --> 00:24:52,618
Setelah menetas,
larva terlebih dahulu dapat makan

142
00:24:52,701 --> 00:24:56,121
bekalan kayu mati yang banyak.

143
00:25:06,757 --> 00:25:10,260
Atrociraptor ini bijak mencari peluang.

144
00:25:18,227 --> 00:25:21,939
Ia cepat kembali kerana ada makanan.

145
00:25:27,152 --> 00:25:29,530
Selain kerana makanan,
ada sebab lain juga.

146
00:25:40,332 --> 00:25:42,960
Asap bertindak sebagai racun serangga…

147
00:25:47,214 --> 00:25:51,218
dan dapat membantu haiwan
menghalau parasit.

148
00:25:57,224 --> 00:25:59,351
Tapi, ia perlu berhati-hati.

149
00:26:15,450 --> 00:26:18,537
Ankylosaur seberat 1.8 tan metrik.

150
00:26:23,083 --> 00:26:26,920
Ia juga mencari makanan yang sesuai
selepas kebakaran.

151
00:26:36,096 --> 00:26:37,181
Arang.

152
00:26:39,766 --> 00:26:45,230
Ia bergabung dengan kebanyakan toksin
tumbuhan dalam perut dan meneutralkannya.

153
00:26:57,242 --> 00:27:01,246
Edmontosaurus betina meninggalkan hutan.

154
00:27:08,337 --> 00:27:12,716
Walaupun berbahaya, ia dapat bawa
kedua-dua anaknya ke tempat selamat.

155
00:27:27,189 --> 00:27:32,486
Edmontosaurus perlu mencari hutan baharu
sementara tumbuhan tumbuh semula.

156
00:27:42,329 --> 00:27:46,750
Pokok-pokok tidak kekal lama walaupun
di hutan yang jarang berlaku kebakaran.

157
00:27:47,292 --> 00:27:52,422
Selepas pokok mati, ia menjadi makanan
buat organisme yang berbeza.

158
00:27:57,636 --> 00:28:02,057
Pada waktu malam, sesetengah organisme itu
muncul dan nampak menyeramkan.

159
00:28:05,936 --> 00:28:08,313
Di lantai hutan…

160
00:28:11,525 --> 00:28:13,527
kulat muncul…

161
00:28:15,487 --> 00:28:17,739
dan mula bercahaya.

162
00:28:25,831 --> 00:28:30,919
Ia menghasilkan cahaya melalui
tindak balas kimia dalam tisunya.

163
00:28:35,048 --> 00:28:37,968
Tapi, sebab ia bercahaya
ialah satu misteri.

164
00:28:41,597 --> 00:28:44,266
Mungkin kerana cahaya
dapat menarik serangga,

165
00:28:44,349 --> 00:28:47,728
yang kemudian membantu
menyebarkan spora kulat ini.

166
00:28:56,236 --> 00:28:58,322
Di Asia Tengah,

167
00:28:58,405 --> 00:29:03,076
waktu malam di hutan
diselubungi bunyian pelik.

168
00:29:09,791 --> 00:29:12,753
Sauropods gergasi sedang tidur.

169
00:29:19,259 --> 00:29:22,054
Dalam kepala dan lehernya
terdapat pundi udara

170
00:29:22,137 --> 00:29:26,350
yang mengurangkan berat
serta menguatkan bunyi dengkurannya.

171
00:29:30,979 --> 00:29:33,398
Tapi, bukan semua hidupan sedang tidur.

172
00:29:37,569 --> 00:29:42,783
Bagi hidupan lebih kecil, keluar malam
lebih selamat berbanding siang.

173
00:29:45,661 --> 00:29:50,791
Therizinosaurus ini
baru menetas enam bulan lalu.

174
00:29:55,879 --> 00:30:00,634
Panjangnya tak sampai 91 sentimeter, dan
saiznya cuma 1/10 daripada saiz dewasa.

175
00:30:03,387 --> 00:30:08,892
Walaupun kukunya nampak seperti belati,
fungsinya lebih sebagai pencedok…

176
00:30:12,521 --> 00:30:15,315
kerana Therizinosaurus
suka makan tumbuhan.

177
00:30:18,151 --> 00:30:23,907
Tapi, di hutan ini ada pelbagai jenis
makanan yang tersembunyi.

178
00:30:26,076 --> 00:30:27,077
Madu.

179
00:30:29,371 --> 00:30:33,125
Madu yang menitik daripada
sarang lebah di atas pokok.

180
00:30:36,837 --> 00:30:41,091
Biasanya, lebah membina sarang di tempat
tinggi untuk mengelak pemburu darat.

181
00:30:42,801 --> 00:30:45,262
Tapi sarang ini lebih rendah
daripada sarang lain.

182
00:30:47,764 --> 00:30:49,766
Rugi jika dibiarkan saja.

183
00:31:08,410 --> 00:31:13,790
Berbeza daripada kebanyakan dinosaur,
anak Therizinosaurus boleh memanjat.

184
00:31:19,004 --> 00:31:21,798
Tapi, ia tidaklah mahir.

185
00:31:55,791 --> 00:32:01,839
Lebah yang berang menghasilkan pergerakan
berombak supaya penceroboh berundur…

186
00:32:08,387 --> 00:32:10,222
jika tak mahu rasakan akibatnya.

187
00:32:39,543 --> 00:32:42,254
Seekor Therizinosaurus dewasa.

188
00:32:47,634 --> 00:32:53,098
Ia amat besar, setinggi hampir
9.14 meter dan seberat 4.53 tan metrik.

189
00:33:13,118 --> 00:33:16,496
Lebah tak dapat menghalau
Therizinosaurus ini.

190
00:33:35,015 --> 00:33:37,476
Akhirnya, ganjaran.

191
00:33:39,478 --> 00:33:42,564
Serta beberapa sengatan.

192
00:33:57,871 --> 00:34:03,126
Walaupun siang, suasana masih gelap
di lapisan bawah hutan tebal ini,

193
00:34:03,210 --> 00:34:05,546
seperti hutan di Eropah ini.

194
00:34:09,174 --> 00:34:12,844
Amat sukar mahu bezakan haiwan di sini.

195
00:34:18,934 --> 00:34:20,811
Tapi, ia ada di merata tempat.

196
00:34:26,233 --> 00:34:29,485
Telmatosaurus jarang memunculkan diri.

197
00:34:39,413 --> 00:34:42,123
Satu lagi haiwan yang juga jarang dilihat…

198
00:34:46,043 --> 00:34:47,420
Zalmoxes.

199
00:34:49,965 --> 00:34:53,302
Spesies terakhir baka dinosaur purba.

200
00:34:56,929 --> 00:35:00,809
Hutan ini antara beberapa habitat
yang masih wujud buat spesies ini.

201
00:35:04,771 --> 00:35:10,944
Anak Zalmoxes setinggi 17 sentimeter
sentiasa menjadi snek ringan pemangsa.

202
00:35:11,695 --> 00:35:14,740
Tapi snek ringan pun berbaloi dinikmati…

203
00:35:16,533 --> 00:35:18,327
jadi, ia perlu berhati-hati.

204
00:35:48,524 --> 00:35:52,694
Hatzegopteryx setinggi 4.57 meter.

205
00:36:03,247 --> 00:36:07,918
Ia sejenis pterosaur, reptilia bersayap,

206
00:36:08,001 --> 00:36:12,965
dan di sini, ia tak boleh kembangkan sayap
apabila menghendap di sebalik pokok.

207
00:36:25,227 --> 00:36:30,858
Hutan ini mempunyai banyak hidupan kecil
dan merupakan destinasi buruan biasanya.

208
00:36:38,991 --> 00:36:42,035
Ia terletak
di hujung Eropah paling selatan.

209
00:37:09,521 --> 00:37:12,691
Hatzegopteryx haiwan boleh terbang
yang paling berat

210
00:37:12,774 --> 00:37:17,738
dan di sini, ia tak dapat
kembangkan sayap gergasinya

211
00:37:17,821 --> 00:37:20,199
yang sepanjang lebih 9.14 meter.

212
00:37:29,583 --> 00:37:34,296
Kebanyakan penghuni tetap hutan ini
sering datang ke sini…

213
00:37:37,841 --> 00:37:40,928
kerana tumbuhannya
diselaputi tempias laut

214
00:37:41,762 --> 00:37:44,681
yang menjadi sumber garam buatnya.

215
00:38:10,707 --> 00:38:15,754
Di sini, sauropods boleh berjumpa,
memperbaharui hubungan kekeluargaan…

216
00:38:18,632 --> 00:38:20,634
dan mengawan.

217
00:38:34,565 --> 00:38:38,485
Tapi bagi Hatzegopteryx,
laut merupakan ruang untuk ia terbang.

218
00:38:54,001 --> 00:38:57,754
Kini, sayapnya akan membawanya
ke hutan lain,

219
00:38:57,838 --> 00:39:02,509
dengan sumber makanan
yang lebih banyak dan pelbagai

220
00:39:02,593 --> 00:39:07,181
berbanding hutan lain
di planet prasejarah kita.

221
00:39:22,112 --> 00:39:25,115
Bagi melihat sains di sebalik kisah ini,

222
00:39:25,199 --> 00:39:29,995
layari laman web
Prehistoric Planet sekarang.

223
00:40:57,624 --> 00:40:59,626
Terjemahan sari kata oleh Hamizah