1
00:00:16,517 --> 00:00:21,563
Een van de meest opvallende dieren
die ooit hebben bestaan…

2
00:00:22,105 --> 00:00:26,318
…en een van de beroemdste,
is een dinosaurus.

3
00:00:27,361 --> 00:00:29,613
Tyrannosaurus rex.

4
00:00:30,656 --> 00:00:35,202
Een dier
dat tot ons aller verbeelding spreekt.

5
00:00:35,285 --> 00:00:38,247
Wat voor soort dier was het?

6
00:00:38,330 --> 00:00:41,542
Hoe zag het eruit? Hoe leefde het?

7
00:00:41,625 --> 00:00:45,587
Wetenschappelijk onderzoek
heeft die vragen beantwoord.

8
00:00:45,671 --> 00:00:47,923
En niet alleen over T. rex…

9
00:00:48,006 --> 00:00:51,343
…maar ook over de andere soorten
die er toen leefden.

10
00:00:51,426 --> 00:00:58,016
De nieuwste imagingtechnologie stelt ons
in staat ze allemaal tot leven te brengen.

11
00:01:01,436 --> 00:01:05,440
De aarde, 66 miljoen jaar geleden.

12
00:01:13,949 --> 00:01:17,494
De hemel is vol vliegende reuzen.

13
00:01:20,038 --> 00:01:24,084
In de zeeën regeren
monsterachtige reptielen over de dieptes.

14
00:01:26,128 --> 00:01:29,256
En op het land
vechten allerlei soorten dinosaurussen…

15
00:01:30,465 --> 00:01:33,218
…allemaal om in leven te blijven.

16
00:01:39,391 --> 00:01:45,689
We weten nu heel veel over een wereld
die werd geregeerd door dinosaurussen.

17
00:01:49,651 --> 00:01:52,196
Dit is hun verhaal.

18
00:02:05,167 --> 00:02:10,631
Bossen

19
00:02:14,468 --> 00:02:20,224
In de bossen in Zuid-Amerika staan enkele
van de hoogste bomen ter wereld.

20
00:02:24,603 --> 00:02:28,023
Ze kunnen hoger dan 90 meter worden.

21
00:02:33,570 --> 00:02:36,573
Maar er zitten hier ook
reusachtige dieren.

22
00:03:01,098 --> 00:03:03,433
Plantenetende dinosaurussen.

23
00:03:11,108 --> 00:03:13,694
Dit zijn Austroposeidons.

24
00:03:14,278 --> 00:03:16,738
Ze zijn 24 meter groot.

25
00:03:27,499 --> 00:03:30,043
En ze hebben een reusachtige eetlust.

26
00:03:32,838 --> 00:03:36,758
Ze gebruiken hun tanden niet om te kauwen…

27
00:03:37,342 --> 00:03:39,011
…maar gewoon om te snijden.

28
00:03:44,349 --> 00:03:50,522
Een kudde zoals deze nuttigt dagelijks
gemiddeld tien ton vegetatie.

29
00:03:55,402 --> 00:04:01,450
Ze vinden de sappige nieuwe bladeren
boven aan de takken het lekkerst.

30
00:04:03,035 --> 00:04:08,498
Maar als ze bomen vinden die nog langer
zijn dan zij, zijn ze niet verslagen.

31
00:04:21,386 --> 00:04:25,933
Ze gebruiken hun enorme gewicht
en hun 20 cm brede borstbeen…

32
00:04:26,016 --> 00:04:29,144
…om de bomen gewoon omver te duwen.

33
00:05:03,095 --> 00:05:04,263
Gelukt.

34
00:05:07,432 --> 00:05:10,477
Maar het leven in het bos
is altijd een strijd.

35
00:05:12,271 --> 00:05:15,399
Zeker als er nieuwe ruimte is geschapen.

36
00:05:33,333 --> 00:05:36,211
Planten schieten omhoog
om het licht op te eisen…

37
00:05:38,255 --> 00:05:42,467
…en gebruiken allerlei methoden
om een voorsprong te krijgen.

38
00:05:51,852 --> 00:05:55,063
Het gat in de hemel is al snel gesloten.

39
00:06:01,153 --> 00:06:05,782
Meer dan driekwart van het land
is bedekt door planten en bomen.

40
00:06:09,870 --> 00:06:13,832
Deze prehistorische planeet
is een groene planeet.

41
00:06:18,086 --> 00:06:21,882
Er wonen allerlei soorten dinosaurussen
in de bossen.

42
00:06:25,052 --> 00:06:29,890
Triceratops,
een van de grootste in Noord-Amerika.

43
00:06:35,646 --> 00:06:38,065
Ze kunnen bijna acht meter lang worden.

44
00:06:43,111 --> 00:06:47,866
Het grote beenschild op hun hoofd
dient ter bescherming als ze vechten.

45
00:06:52,246 --> 00:06:54,665
Maar planten kunnen zich ook verdedigen.

46
00:07:00,337 --> 00:07:02,005
Gifstoffen.

47
00:07:09,721 --> 00:07:12,724
Die zijn vooral gevaarlijk
voor jonge dieren.

48
00:07:15,936 --> 00:07:20,774
Dit kalf weegt maar een vijftigste
van het gewicht van z'n moeder.

49
00:07:23,861 --> 00:07:28,198
Hij zou doodziek kunnen worden
van de gifstoffen van de plant.

50
00:07:38,959 --> 00:07:43,088
Maar Triceratops hebben een manier
om dat op te vangen.

51
00:07:44,965 --> 00:07:47,092
Ze gebruiken een tegengif.

52
00:07:54,057 --> 00:07:59,104
Eén bron daarvan ligt in een grot
waar ze regelmatig komen.

53
00:08:14,786 --> 00:08:19,124
Maar dit jong
is hier nog niet eerder geweest.

54
00:08:41,897 --> 00:08:44,232
Ze moeten een doorgang door…

55
00:08:44,316 --> 00:08:49,363
…die duizenden jaren lang
is uitgehold door een ondergrondse rivier.

56
00:09:09,800 --> 00:09:13,178
Ze zijn nu
buiten het bereik van het licht.

57
00:09:15,806 --> 00:09:17,641
Ze kunnen niets zien.

58
00:09:23,146 --> 00:09:25,983
Het kalf moet
dicht bij zijn familie blijven.

59
00:09:34,741 --> 00:09:36,243
Maar niet te dichtbij.

60
00:09:56,889 --> 00:10:01,101
Nu kan een verkeerde afslag
hem fataal worden.

61
00:10:40,432 --> 00:10:44,394
Eindelijk is de kudde aangekomen
waar hij moet zijn.

62
00:10:54,821 --> 00:10:59,535
Dit is het tegengif. Een speciale klei.

63
00:11:02,621 --> 00:11:07,751
Die wordt kleilik genoemd
en er komen constant dieren op af.

64
00:11:28,188 --> 00:11:30,190
Maar er ontbreekt er een.

65
00:11:36,613 --> 00:11:38,240
Waar is haar kalf?

66
00:12:06,351 --> 00:12:08,729
De kleine heeft geluk gehad.

67
00:12:24,786 --> 00:12:27,331
Als hij z'n maag heeft bedekt met klei…

68
00:12:27,414 --> 00:12:32,503
…is hij ook beschermd tegen de giffen
van de bladeren die hij opeet.

69
00:12:37,508 --> 00:12:42,054
Ze gaan zo terug
naar het bos en het daglicht.

70
00:12:47,309 --> 00:12:53,524
Maar slechts weinig zonlicht
bereikt de bodem van deze dichte bossen.

71
00:12:55,567 --> 00:13:01,156
In Patagonië loopt de dichte vegetatie
honderden kilometers onderbroken door.

72
00:13:04,701 --> 00:13:09,414
Maar soms zijn er vreemde open plekken,
zoals hier.

73
00:13:28,475 --> 00:13:35,107
Een Carnotaurus houdt 't schoon. Hij weegt
twee ton en is drieënhalve meter groot.

74
00:13:39,862 --> 00:13:43,574
Hij heeft er lang over gedaan
om dit vrij te maken.

75
00:13:46,285 --> 00:13:50,372
En hij moet er constant aan werken
om het netjes te houden.

76
00:13:58,005 --> 00:14:01,884
Hij kan dit als een podium gebruiken
om de vrouwtjes te imponeren.

77
00:14:05,220 --> 00:14:08,807
Alles staat klaar
en hij verkondigt dat ook.

78
00:14:22,321 --> 00:14:27,284
Zijn geroep is heel laag en reist
veel verder door de dichte vegetatie…

79
00:14:27,367 --> 00:14:29,494
…dan hoge klanken zouden doen.

80
00:14:53,143 --> 00:14:56,230
Uiteindelijk komt er een vrouwtje.

81
00:15:04,196 --> 00:15:07,824
Ze is groter en sterker dan het mannetje.

82
00:15:22,214 --> 00:15:25,509
Nu moet hij indruk op haar te zien maken.

83
00:15:30,305 --> 00:15:33,016
En hij krijgt misschien maar één kans.

84
00:15:36,645 --> 00:15:38,689
Ze kijkt hem oplettend aan.

85
00:15:42,901 --> 00:15:44,778
Als hij indruk wil maken…

86
00:15:45,529 --> 00:15:49,032
…moet hij iets heel bijzonders doen.

87
00:15:59,710 --> 00:16:03,881
Hij heeft geen groot gewei
of een bijzondere staart.

88
00:16:06,216 --> 00:16:11,263
Maar hij heeft wel twee kleine,
schijnbaar nutteloze armpjes.

89
00:16:15,434 --> 00:16:18,812
Er zit bij allebei
een kogelgewricht aan de basis…

90
00:16:18,896 --> 00:16:22,566
…waardoor hij ze onafhankelijk
van elkaar kan bewegen.

91
00:16:51,595 --> 00:16:52,721
Vandaag niet.

92
00:17:00,020 --> 00:17:03,398
Hoe had hij het beter kunnen aanpakken?
Tja.

93
00:17:08,694 --> 00:17:12,366
Dan gaat hij maar weer de vloer aanvegen.

94
00:17:20,582 --> 00:17:23,001
Dit is Oost-Azië.

95
00:17:27,422 --> 00:17:31,677
In deze bergbossen wordt het vroeg herfst.

96
00:17:37,516 --> 00:17:40,853
Dan produceren veel bomen hun vruchten.

97
00:17:44,857 --> 00:17:49,987
Een van de geliefdste
zijn de noten van de Japanse notenboom.

98
00:17:56,952 --> 00:18:01,498
Een feest voor dinosaurussen
die Corythoraptors genoemd worden.

99
00:18:06,211 --> 00:18:09,256
Hoewel ze veren hebben, vliegen ze niet.

100
00:18:13,552 --> 00:18:17,389
Ze hebben uitzonderlijk
veel vruchten op de grond gevonden.

101
00:18:18,974 --> 00:18:22,978
Maar er kunnen onwelkome gasten
op dergelijke bijeenkomsten afkomen.

102
00:18:28,358 --> 00:18:33,447
Qianzhousaurus, het sterkste roofdier
in deze Aziatische bossen.

103
00:18:40,829 --> 00:18:43,832
Dit is een vrouwtje
van ruim negen meter lang.

104
00:18:48,587 --> 00:18:53,091
Als ze een Corythoraptor wil vangen,
moet ze heel dichtbij komen.

105
00:19:01,183 --> 00:19:03,143
Ze kan zich niet goed verbergen.

106
00:19:08,232 --> 00:19:12,361
Maar haar prooi
heeft haar nog steeds niet opgemerkt.

107
00:20:02,494 --> 00:20:04,037
Het is mislukt.

108
00:20:04,121 --> 00:20:05,873
Maar de meeste jachten…

109
00:20:05,956 --> 00:20:10,252
…in de hele geschiedenis van het leven,
mislukken meestal.

110
00:20:18,343 --> 00:20:20,596
De seizoenswinden worden sterker…

111
00:20:20,679 --> 00:20:25,726
…en veel bomen in deze gematigde bossen
beginnen hun bladeren los te laten.

112
00:20:29,688 --> 00:20:32,274
De winter wordt zwaar.

113
00:20:38,155 --> 00:20:43,160
Maar een storm
biedt jagers wel een korte kans op prooi.

114
00:20:45,746 --> 00:20:47,247
Ze probeert het opnieuw.

115
00:20:51,710 --> 00:20:57,341
Ze valt minder op in het halfduister
en de sterke wind werkt afleidend.

116
00:21:48,642 --> 00:21:50,811
Een prijs van zo'n 40 kilo.

117
00:21:53,981 --> 00:21:57,985
Die des te meer waard is
nu de winter eraan komt.

118
00:22:06,618 --> 00:22:08,662
In de bossen van Noord-Amerika…

119
00:22:09,246 --> 00:22:14,626
…lopen de bosbewoners
jaarlijks nog een ander gevaar.

120
00:22:24,928 --> 00:22:28,974
Vuur, veroorzaakt door een blikseminslag.

121
00:22:38,150 --> 00:22:43,363
Het verspreidt zich en de temperatuur
loopt op tot 1100 graden Celsius.

122
00:22:57,628 --> 00:23:01,048
De vlammen
slaan tientallen meters de lucht in.

123
00:23:16,146 --> 00:23:17,814
De meeste dieren vluchten.

124
00:23:19,942 --> 00:23:24,154
Maar deze Edmontosaurus
moet voor haar gezin zorgen.

125
00:23:26,573 --> 00:23:28,242
Ze laat ze niet achter.

126
00:23:30,327 --> 00:23:35,791
Ze moeten het vuur een stap voor blijven
tot het uitgeraasd is.

127
00:23:47,302 --> 00:23:50,264
Het ziet er rampzalig uit.

128
00:23:57,312 --> 00:24:01,316
Maar opvallend genoeg
moeten sommige bomen verbranden…

129
00:24:01,400 --> 00:24:04,027
…om hun levenscyclus te voltooien.

130
00:24:08,240 --> 00:24:12,911
De intense hitte is nodig
om de dennenappels te openen…

131
00:24:15,372 --> 00:24:17,249
…waardoor hun zaden eruit komen.

132
00:24:28,260 --> 00:24:31,597
En een paar uur nadat het vuur uit is…

133
00:24:33,348 --> 00:24:36,101
…komen er alweer dieren terug.

134
00:24:39,980 --> 00:24:42,316
Kevers zijn een van de eerste.

135
00:24:45,736 --> 00:24:47,696
Ze beginnen hun eieren te leggen.

136
00:24:49,156 --> 00:24:52,618
Als die uitkomen,
zijn de larven de eerste dieren…

137
00:24:52,701 --> 00:24:56,121
…die zich kunnen volvreten
aan oneindig veel dood hout.

138
00:25:06,757 --> 00:25:10,260
Deze Atrociraptor is een opportunist.

139
00:25:18,227 --> 00:25:21,939
Hij is snel terug
als er iets te eten valt.

140
00:25:27,152 --> 00:25:29,530
En er zit nog een voordeel aan vast.

141
00:25:40,332 --> 00:25:42,960
Rook is een insecticide…

142
00:25:47,214 --> 00:25:51,218
…waardoor een dier
van z'n parasieten kan afkomen.

143
00:25:57,224 --> 00:25:59,351
Maar je moet wel oppassen.

144
00:26:15,450 --> 00:26:18,537
Een Ankylosauriër van twee ton.

145
00:26:23,083 --> 00:26:26,920
Die vindt er ook iets
om op te eten na een brand.

146
00:26:36,096 --> 00:26:37,181
Houtskool.

147
00:26:39,766 --> 00:26:45,230
Dat verbindt zich met veel plantengiffen
in z'n maag waardoor 't ze neutraliseert.

148
00:26:57,242 --> 00:27:01,246
Het Edmontosaurus-vrouwtje
loopt het bos uit.

149
00:27:08,337 --> 00:27:12,716
Het is haar tegen alle verwachtingen in
gelukt haar jongen te redden.

150
00:27:27,189 --> 00:27:32,486
Ze moeten nieuw voedsel vinden
tot de bosplanten hersteld zijn.

151
00:27:42,329 --> 00:27:46,750
Zelfs waar vuren zelden woeden,
leven bomen niet eeuwig.

152
00:27:47,292 --> 00:27:52,422
En als ze dood zijn, worden ze voedsel
voor een heel ander soort organisme.

153
00:27:57,636 --> 00:28:02,057
's Nachts worden sommige organismes
spookachtig zichtbaar.

154
00:28:05,936 --> 00:28:08,313
Op de bosvloer…

155
00:28:11,525 --> 00:28:13,527
…verschijnen zwammen…

156
00:28:15,487 --> 00:28:17,739
…die beginnen te gloeien.

157
00:28:25,831 --> 00:28:30,919
Ze produceren hun licht via
chemische reacties diep in hun weefsel.

158
00:28:35,048 --> 00:28:37,968
Maar waarom ze dat doen, is een mysterie.

159
00:28:41,597 --> 00:28:44,266
Misschien omdat er insecten op afkomen…

160
00:28:44,349 --> 00:28:47,728
…die de zwamsporen helpen te verspreiden.

161
00:28:56,236 --> 00:28:58,322
Hier, in Centraal-Azië…

162
00:28:58,405 --> 00:29:03,076
…is het bos 's nachts
gevuld met vreemde geluiden.

163
00:29:09,791 --> 00:29:12,753
De reuzen Sauropoden slapen.

164
00:29:19,259 --> 00:29:22,054
Er zitten longblaasjes in hun kop en nek…

165
00:29:22,137 --> 00:29:26,350
…waardoor ze minder wegen,
maar ook harder snurken.

166
00:29:30,979 --> 00:29:33,398
Maar niet iedereen slaapt.

167
00:29:37,569 --> 00:29:42,783
Voor kleinere dieren is het 's nachts
minder gevaarlijk dan overdag.

168
00:29:45,661 --> 00:29:50,791
Deze Therizinosaurussen zijn pas
zes maanden geleden uit hun ei gekomen.

169
00:29:55,879 --> 00:30:00,634
Ze zijn amper 90 cm, slechts een tiende
van hun volwassen lengte.

170
00:30:03,387 --> 00:30:08,892
Hun klauwen zien eruit als dolken,
maar worden meer gebruikt als slabestek…

171
00:30:12,521 --> 00:30:15,315
…omdat dit planteneters zijn.

172
00:30:18,151 --> 00:30:23,907
Maar dit bos zit vol verschillende soorten
voedsel, als je weet waar je moet zoeken.

173
00:30:26,076 --> 00:30:27,077
Honing.

174
00:30:29,371 --> 00:30:33,125
Hij druipt van een bijennest,
hoog in de takken.

175
00:30:36,837 --> 00:30:41,091
Bijen bouwen hun nest gewoonlijk
buiten het bereik van dieren op de grond.

176
00:30:42,801 --> 00:30:45,262
Maar dit nest zit lager dan de meeste.

177
00:30:47,764 --> 00:30:49,766
En het is niet te versmaden.

178
00:31:08,410 --> 00:31:13,790
In tegenstelling tot andere dinosaurussen,
kunnen jonge Therizinosaurussen klimmen.

179
00:31:19,004 --> 00:31:21,798
Al zijn ze niet echt experts.

180
00:31:55,791 --> 00:32:01,839
Boze bijen maken een Mexicaanse golf
om de indringers te waarschuwen…

181
00:32:08,387 --> 00:32:10,222
…of hardhandig in te grijpen.

182
00:32:39,543 --> 00:32:42,254
Een volwassen Therizinosaurus.

183
00:32:47,634 --> 00:32:53,098
Hij is enorm, hij is bijna negen meter
lang en weegt vijf ton.

184
00:33:13,118 --> 00:33:16,496
Hij laat zich niet
door de bijen tegenhouden.

185
00:33:35,015 --> 00:33:37,476
Kunnen ze er toch nog van genieten.

186
00:33:39,478 --> 00:33:42,564
Al worden ze opnieuw gestoken.

187
00:33:57,871 --> 00:34:03,126
Zelfs overdag is het donker in
de onderbeplanting van de dichte bossen…

188
00:34:03,210 --> 00:34:05,546
…zoals dit bos in Europa.

189
00:34:09,174 --> 00:34:12,844
Het is moeilijk
om er dieren in te onderscheiden.

190
00:34:18,934 --> 00:34:20,811
Maar ze zitten overal.

191
00:34:26,233 --> 00:34:29,485
De Telmatosaurus verraadt zich zelden.

192
00:34:39,413 --> 00:34:42,123
En wie ook bijna nooit opvalt…

193
00:34:46,043 --> 00:34:47,420
...is de Zalmoxes.

194
00:34:49,965 --> 00:34:53,302
De laatste
van een heel oud dinosaurusgeslacht.

195
00:34:56,929 --> 00:35:00,809
Dit bos is een van hun laatste bolwerken.

196
00:35:04,771 --> 00:35:10,944
Een baby-Zalmoxes van 18 cm
is maar een hapje voor veel roofdieren.

197
00:35:11,695 --> 00:35:14,740
Maar een hapje is nooit te versmaden…

198
00:35:16,533 --> 00:35:18,327
…dus ze moeten oppassen.

199
00:35:48,524 --> 00:35:52,694
De Hatzegopteryx
is vierenhalve meter groot.

200
00:36:03,247 --> 00:36:07,918
Het is dan ook een Pterosauriër,
een reptiel met vleugels…

201
00:36:08,001 --> 00:36:12,965
…die hij op z'n strooptocht door de bomen
helemaal ingeklapt moet houden

202
00:36:25,227 --> 00:36:30,858
Hij komt regelmatig jagen
in dit bos vol met kleine schepsels.

203
00:36:38,991 --> 00:36:42,035
Het staat
in de meest zuidelijke hoek van Europa.

204
00:37:09,521 --> 00:37:12,691
Dit is het zwaarste dier
dat ooit gevlogen heeft…

205
00:37:12,774 --> 00:37:17,738
…en nergens anders hier
kan hij z'n gigantische vleugels uitslaan…

206
00:37:17,821 --> 00:37:20,199
…die ruim negen meter breed zijn.

207
00:37:29,583 --> 00:37:34,296
Veel permanente bosbewoners
komen hier regelmatig…

208
00:37:37,841 --> 00:37:40,928
…omdat de planten besproeid worden
met zeewater…

209
00:37:41,762 --> 00:37:44,681
…en een welkome bron van zout vormen.

210
00:38:10,707 --> 00:38:15,754
Hier kunnen Sauropoden elkaar ontmoeten,
familiebanden aanhalen…

211
00:38:18,632 --> 00:38:20,634
…en nieuwe maken.

212
00:38:34,565 --> 00:38:38,485
Maar voor de Hatzegopteryx
is het strand een lanceerbasis.

213
00:38:54,001 --> 00:38:57,754
Nu brengen z'n vleugels hem
naar een ander bos…

214
00:38:57,838 --> 00:39:02,509
…waar het leven gevarieerder
en overvloediger bloeit…

215
00:39:02,593 --> 00:39:07,181
…dan waar maar ook
op onze prehistorische planeet.

216
00:39:22,112 --> 00:39:25,115
Om de wetenschap
achter de verhalen te ontdekken…

217
00:39:25,199 --> 00:39:29,995
…kun je naar de showpagina
van Prehistoric Planet.

218
00:40:57,624 --> 00:40:59,626
Vertaling: Marc de Jongh