1
00:00:11,678 --> 00:00:15,182
PRZEDSTAWIA DAVID ATTENBOROUGH

2
00:00:16,517 --> 00:00:21,563
Jednym z najbardziej niezwykłych,

3
00:00:22,105 --> 00:00:26,318
a na pewno najsłynniejszych zwierząt
w historii jest dinozaur.

4
00:00:27,361 --> 00:00:29,613
Tyrannosaurus rex.

5
00:00:30,656 --> 00:00:35,202
Zwierzę, które pobudza wyobraźnię
nas wszystkich.

6
00:00:35,285 --> 00:00:38,247
Jakie to było stworzenie?

7
00:00:38,330 --> 00:00:41,542
Jak wyglądało? Jak żyło?

8
00:00:41,625 --> 00:00:45,587
Współczesne badania naukowe
odpowiedziały na te pytania.

9
00:00:45,671 --> 00:00:47,923
Nie tylko o tyranozaurze,

10
00:00:48,006 --> 00:00:51,343
ale też o innych gatunkach
żyjących w tamtym czasie.

11
00:00:51,426 --> 00:00:58,016
Najnowsza technologia pozwala nam
przywrócić je wszystkie do życia.

12
00:01:01,436 --> 00:01:05,440
Planeta Ziemia, 66 milionów lat temu.

13
00:01:13,949 --> 00:01:17,494
Niebo jest pełne latających olbrzymów.

14
00:01:20,038 --> 00:01:24,084
W wodzie ogromne gady pilnują głębin.

15
00:01:26,128 --> 00:01:29,256
A na lądzie dinozaury różnych gatunków

16
00:01:30,465 --> 00:01:33,218
walczą o przetrwanie.

17
00:01:39,391 --> 00:01:45,689
Obecnie tak wiele już wiemy o świecie,
którym rządziły dinozaury.

18
00:01:49,651 --> 00:01:52,196
To jest ich historia.

19
00:01:55,365 --> 00:02:01,371
Prehistoryczna planeta

20
00:02:05,167 --> 00:02:10,631
Lasy

21
00:02:14,468 --> 00:02:20,224
W lasach w Ameryce Południowej rosną jedne
z najwyższych drzew na świecie.

22
00:02:24,603 --> 00:02:28,023
Mogą mierzyć ponad 90 metrów.

23
00:02:33,570 --> 00:02:36,573
Ale żyją tu też olbrzymie zwierzęta.

24
00:03:01,098 --> 00:03:03,433
Roślinożerne dinozaury.

25
00:03:11,108 --> 00:03:13,694
To Austroposeidon.

26
00:03:14,278 --> 00:03:16,738
Ma 25 metrów długości.

27
00:03:27,499 --> 00:03:30,043
I gigantyczny apetyt.

28
00:03:32,838 --> 00:03:36,758
Jego zęby są przystosowane nie do żucia,

29
00:03:37,342 --> 00:03:39,011
lecz do cięcia.

30
00:03:44,349 --> 00:03:50,522
Takie stado może spożyć dziennie
dziesięć ton roślinności.

31
00:03:55,402 --> 00:04:01,450
Preferują delikatne, młode liście,
które rosną na czubkach gałęzi.

32
00:04:03,035 --> 00:04:06,872
Gdy znajdą drzewa,
które są wyższe od nich,

33
00:04:06,955 --> 00:04:08,498
nie poddają się.

34
00:04:21,386 --> 00:04:25,933
Wykorzystują swoją wielką wagę
i gruby na 20 centymetrów mostek,

35
00:04:26,016 --> 00:04:29,144
żeby po prostu przewrócić drzewo.

36
00:05:03,095 --> 00:05:04,263
Sukces.

37
00:05:07,432 --> 00:05:10,477
Lecz życie w lesie zawsze jest walką.

38
00:05:12,271 --> 00:05:15,399
Zwłaszcza gdy tworzy się nowa przestrzeń.

39
00:05:33,333 --> 00:05:36,211
Rośliny ścigają się o światło…

40
00:05:38,255 --> 00:05:42,467
i wykorzystują każdy sposób,
by zyskać przewagę.

41
00:05:51,852 --> 00:05:55,063
Przerwa w piętrze koron drzew
szybko znika.

42
00:06:01,153 --> 00:06:05,782
Ponad trzy czwarte lądu na świecie
pokrywają rośliny i drzewa.

43
00:06:09,870 --> 00:06:13,832
Ta prehistoryczna planeta
to zielona planeta.

44
00:06:18,086 --> 00:06:21,882
Wiele różnych gatunków dinozaurów
żyje w lasach.

45
00:06:25,052 --> 00:06:29,890
Triceratops. Jeden z największych
w Ameryce Północnej.

46
00:06:35,646 --> 00:06:38,065
Może mieć nawet osiem metrów długości.

47
00:06:43,111 --> 00:06:47,866
Wielka kryza na jego głowie
pełni funkcję ochronną podczas walki.

48
00:06:52,246 --> 00:06:54,665
Lecz rośliny też potrafią się bronić.

49
00:07:00,337 --> 00:07:02,005
Trujące toksyny.

50
00:07:09,721 --> 00:07:12,724
Wyjątkowo niebezpieczne dla młodych.

51
00:07:15,936 --> 00:07:20,774
To młode waży jedynie
jedną pięćdziesiątą wagi jego matki.

52
00:07:23,861 --> 00:07:28,198
Toksyny mogłyby mu poważnie zaszkodzić.

53
00:07:38,959 --> 00:07:43,088
Lecz triceratopsy
mają sposób na takie trucizny.

54
00:07:44,965 --> 00:07:47,092
Stosują antidotum.

55
00:07:54,057 --> 00:07:59,104
Mogą je znaleźć między innymi w jaskini,
do której regularnie chodzą.

56
00:08:14,786 --> 00:08:19,124
Jednak to młode nigdy tu nie było.

57
00:08:41,897 --> 00:08:44,232
Muszą przedostać się przez tunel,

58
00:08:44,316 --> 00:08:49,363
który przez tysiąclecia
był podmywany przez podziemną rzekę.

59
00:09:09,800 --> 00:09:13,178
Na tym etapie nie dociera do nich światło.

60
00:09:15,806 --> 00:09:17,641
Niczego nie widzą.

61
00:09:23,146 --> 00:09:25,983
Młode musi trzymać się blisko rodziny.

62
00:09:34,741 --> 00:09:36,243
Ale nie za blisko.

63
00:09:56,889 --> 00:10:01,101
Jeśli raz źle skręci,
może to skończyć się tragicznie.

64
00:10:40,432 --> 00:10:44,394
Nareszcie. Stado dotarło na miejsce.

65
00:10:54,821 --> 00:10:59,535
To jest antidotum: specjalna glina.

66
00:11:02,621 --> 00:11:07,751
To coś w stylu glinianej lizawki.
Triceratopsy często tu przychodzą.

67
00:11:28,188 --> 00:11:30,190
Ale kogoś brakuje.

68
00:11:36,613 --> 00:11:38,240
Gdzie jest jej młode?

69
00:12:06,351 --> 00:12:08,729
Młody triceratops miał szczęście.

70
00:12:24,786 --> 00:12:27,331
Gdy pokryje żołądek gliną,

71
00:12:27,414 --> 00:12:32,503
będzie chroniony przed trucizną
z liści, którymi się żywi.

72
00:12:37,508 --> 00:12:42,054
Niedługo wszyscy powrócą
do lasu i światła.

73
00:12:47,309 --> 00:12:50,354
Tak naprawdę niewiele światła słonecznego

74
00:12:50,437 --> 00:12:53,524
dociera do runa gęstych lasów.

75
00:12:55,567 --> 00:13:01,156
W Patagonii gęsta roślinność
rozpościera się przez setki kilometrów.

76
00:13:04,701 --> 00:13:09,414
Lecz zdarzają się
zaskakujące polany, takie jak ta.

77
00:13:28,475 --> 00:13:35,107
To dzieło dwutonowego,
prawie czterometrowego karnotaura. Samca.

78
00:13:39,862 --> 00:13:43,574
Wyczyszczenie tego skrawka lasu
zajęło mu dużo czasu.

79
00:13:46,285 --> 00:13:50,372
Musi nieustannie dbać
o porządek na tym terenie.

80
00:13:58,005 --> 00:14:01,884
To scena,
na której może pokazać się samicom.

81
00:14:05,220 --> 00:14:08,807
Wszystko jest gotowe.
Karnotaur daje o tym znać.

82
00:14:22,321 --> 00:14:24,156
Wydaje okrzyki o niskim tonie,

83
00:14:24,239 --> 00:14:27,284
które docierają dalej
wśród gęstej roślinności

84
00:14:27,367 --> 00:14:29,494
niż dźwięki o wysokim tonie.

85
00:14:53,143 --> 00:14:56,230
Nareszcie pojawiła się samica.

86
00:15:04,196 --> 00:15:07,824
Jest większa i silniejsza niż samiec.

87
00:15:22,214 --> 00:15:25,509
Teraz on musi zrobić na niej wrażenie.

88
00:15:30,305 --> 00:15:33,016
Dostanie tylko jedną szansę.

89
00:15:36,645 --> 00:15:38,689
Samica uważnie go obserwuje.

90
00:15:42,901 --> 00:15:44,778
Jeśli chce jej zaimponować,

91
00:15:45,529 --> 00:15:49,032
musi zrobić coś wyjątkowego.

92
00:15:59,710 --> 00:16:03,881
Nie ma wielkich rogów
ani nadzwyczajnego ogona.

93
00:16:06,216 --> 00:16:11,263
Ale ma parę drobnych,
z pozoru bezużytecznych kończyn górnych.

94
00:16:15,434 --> 00:16:18,812
Dzięki stawom kulistym wolnym

95
00:16:18,896 --> 00:16:22,566
może poruszać tymi kończynami
niezależnie od siebie.

96
00:16:51,595 --> 00:16:52,721
Nie dziś.

97
00:17:00,020 --> 00:17:03,398
Co mógł zrobić lepiej? Kto wie?

98
00:17:08,694 --> 00:17:12,366
Póki co wraca do zbierania śmieci.

99
00:17:20,582 --> 00:17:23,001
To Azja Wschodnia.

100
00:17:27,422 --> 00:17:31,677
Do tych górskich lasów
jesień przychodzi wcześnie.

101
00:17:37,516 --> 00:17:40,853
To wtedy wiele drzew wydaje owoce.

102
00:17:44,857 --> 00:17:49,987
Bardzo wysoko cenione
są nasiona miłorzębu dwuklapowego.

103
00:17:56,952 --> 00:18:01,498
Największy przysmak
dla owiraptorów z rodzaju Corythoraptor.

104
00:18:06,211 --> 00:18:09,256
Choć mają pióra, nie potrafią latać.

105
00:18:13,552 --> 00:18:17,389
Znalazły miejsce, w którym spadło
wyjątkowo dużo owoców.

106
00:18:18,974 --> 00:18:22,978
Lecz takie zgromadzenia
mogą przyciągać uwagę.

107
00:18:28,358 --> 00:18:33,447
To Qianzhousaurus,
główny drapieżnik w azjatyckich lasach.

108
00:18:40,829 --> 00:18:43,832
To jest samica.
Ma ponad dziewięć metrów długości.

109
00:18:48,587 --> 00:18:53,091
Jeśli ma złapać owiraptora,
będzie musiała się zbliżyć.

110
00:19:01,183 --> 00:19:03,143
Nie ma się gdzie ukryć.

111
00:19:08,232 --> 00:19:12,361
Lecz jej ofiara nadal jej nie zauważyła.

112
00:20:02,494 --> 00:20:04,037
Poniosła porażkę.

113
00:20:04,121 --> 00:20:10,252
Ale większość polowań
w historii życia kończy się porażką.

114
00:20:18,343 --> 00:20:20,596
Gdy wzmagają się sezonowe wiatry,

115
00:20:20,679 --> 00:20:25,726
wiele drzew w lasach strefy umiarkowanej
zaczyna tracić liście.

116
00:20:29,688 --> 00:20:32,274
Zima będzie trudna.

117
00:20:38,155 --> 00:20:43,160
Lecz burza stanowi
dobrą okazję dla myśliwych.

118
00:20:45,746 --> 00:20:47,247
Próbuje kolejny raz.

119
00:20:51,710 --> 00:20:57,341
Jest mniej widoczna w półmroku.
Dodatkowo zagłuszają ją porywy wiatru.

120
00:21:48,642 --> 00:21:50,811
Ponad 30-kilogramowa zdobycz.

121
00:21:53,981 --> 00:21:57,985
Bardzo cenna
ze względu na zbliżającą się zimę.

122
00:22:06,618 --> 00:22:08,662
W lasach Ameryki Północnej

123
00:22:09,246 --> 00:22:14,626
ich mieszkańcy mierzą się co roku
z dodatkowym zagrożeniem.

124
00:22:24,928 --> 00:22:28,974
Pożar wywołany uderzeniem pioruna.

125
00:22:38,150 --> 00:22:43,363
Gdy ogień się rozprzestrzenia,
temperatura rośnie do ponad 1000 stopni.

126
00:22:57,628 --> 00:23:01,048
Płomienie sięgają
na wysokość około 200 metrów.

127
00:23:16,146 --> 00:23:17,814
Większość zwierząt ucieka.

128
00:23:19,942 --> 00:23:24,154
Lecz ten edmontozaur
musi zaopiekować się rodziną.

129
00:23:26,573 --> 00:23:28,242
Nie porzuci jej.

130
00:23:30,327 --> 00:23:35,791
Muszą być o krok przed ogniem
aż do końca pożaru.

131
00:23:47,302 --> 00:23:50,264
To może wyglądać jak katastrofa.

132
00:23:57,312 --> 00:24:01,316
Lecz, o dziwo,
niektóre rośliny muszą zostać spalone,

133
00:24:01,400 --> 00:24:04,027
jeśli mają zakończyć swój cykl życiowy.

134
00:24:08,240 --> 00:24:12,911
Wysoka temperatura jest potrzebna,
by szyszki sosny się otworzyły…

135
00:24:15,372 --> 00:24:17,249
i uwolniły nasiona.

136
00:24:28,260 --> 00:24:31,597
Zaledwie kilka godzin po pożarze

137
00:24:33,348 --> 00:24:36,101
zwierzęta zaczynają wracać.

138
00:24:39,980 --> 00:24:42,316
Chrząszcze są jednymi z pierwszych.

139
00:24:45,736 --> 00:24:47,696
Zaczynają składać jaja.

140
00:24:49,156 --> 00:24:52,618
Gdy wylęgną się larwy,
jako pierwsze będą żerować

141
00:24:52,701 --> 00:24:56,121
na prawie nieograniczonych zapasach
martwego drewna.

142
00:25:06,757 --> 00:25:10,260
Ten atrociraptor to oportunista.

143
00:25:18,227 --> 00:25:21,939
Wraca szybko,
jeśli na horyzoncie widać jedzenie.

144
00:25:27,152 --> 00:25:29,530
Widzi tu jeszcze jedną korzyść.

145
00:25:40,332 --> 00:25:42,960
Dym jest owadobójczy.

146
00:25:47,214 --> 00:25:51,218
Pomaga zwierzętom pozbyć się pasożytów.

147
00:25:57,224 --> 00:25:59,351
Ale trzeba być ostrożnym.

148
00:26:15,450 --> 00:26:18,537
Dwutonowy ankylozaur.

149
00:26:23,083 --> 00:26:26,920
On również znalazł
coś do zjedzenia po pożarze.

150
00:26:36,096 --> 00:26:37,181
Węgiel.

151
00:26:39,766 --> 00:26:45,230
Wiąże toksyny w żołądku i neutralizuje je.

152
00:26:57,242 --> 00:27:01,246
Samica edmontozaura opuszcza las.

153
00:27:08,337 --> 00:27:12,716
Mimo przeciwności losu
zapewniła swoim dzieciom bezpieczeństwo.

154
00:27:27,189 --> 00:27:32,486
Będą musieli znaleźć nowe polany,
dopóki las nie odrośnie.

155
00:27:42,329 --> 00:27:46,750
Nawet tam, gdzie pożary są rzadkością,
drzewa nie żyją wiecznie.

156
00:27:47,292 --> 00:27:52,422
A gdy umierają, stają się pożywieniem
dla organizmów zupełnie innego rodzaju.

157
00:27:57,636 --> 00:28:02,057
Niektóre z nich
nocą stają się niezwykle widoczne.

158
00:28:05,936 --> 00:28:08,313
W poszyciu lasu…

159
00:28:11,525 --> 00:28:13,527
pojawiają się grzyby…

160
00:28:15,487 --> 00:28:17,739
i zaczynają świecić.

161
00:28:25,831 --> 00:28:30,919
Świecenie to wynik reakcji chemicznych
zachodzących głęboko w ich tkankach.

162
00:28:35,048 --> 00:28:37,968
Dlaczego tak się dzieje? To zagadka.

163
00:28:41,597 --> 00:28:44,266
Może dlatego że światło przyciąga owady,

164
00:28:44,349 --> 00:28:47,728
które z kolei pomagają
rozsiewać zarodniki.

165
00:28:56,236 --> 00:28:58,322
Tutaj, w Azji Środkowej,

166
00:28:58,405 --> 00:29:03,076
nocą las jest pełen dziwnych dźwięków.

167
00:29:09,791 --> 00:29:12,753
Wielkie zauropody śpią.

168
00:29:19,259 --> 00:29:22,054
Mają worki powietrzne na głowie i szyi,

169
00:29:22,137 --> 00:29:26,350
przez co ich waga jest mniejsza,
ale chrapanie głośniejsze.

170
00:29:30,979 --> 00:29:33,398
Ale nie wszyscy śpią.

171
00:29:37,569 --> 00:29:42,783
Dla mniejszych stworzeń bezpieczniej jest
poruszać się w nocy niż w dzień.

172
00:29:45,661 --> 00:29:50,791
Te terizinozaury wykluły się
zaledwie sześć miesięcy temu.

173
00:29:55,879 --> 00:30:00,634
Mają niecały metr długości.
Dorosłe osobniki są dziesięć razy większe.

174
00:30:03,387 --> 00:30:08,892
Ich pazury wyglądają jak sztylety,
lecz są to bardziej sztućce do sałatek…

175
00:30:12,521 --> 00:30:15,315
bo terizinozaury są roślinożercami.

176
00:30:18,151 --> 00:30:23,907
W lesie jest wszelkiego rodzaju pokarm,
jeśli wie się, gdzie szukać.

177
00:30:26,076 --> 00:30:27,077
Miód.

178
00:30:29,371 --> 00:30:33,125
Ścieka z gniazda pszczół
umieszczonego wśród gałęzi.

179
00:30:36,837 --> 00:30:41,091
Pszczoły zwykle budują gniazda
poza zasięgiem mieszkańców lądu.

180
00:30:42,801 --> 00:30:45,262
Ale to gniazdo jest niżej niż inne.

181
00:30:47,764 --> 00:30:49,766
Nie można go przeoczyć.

182
00:31:08,410 --> 00:31:13,790
W przeciwieństwie do większości dinozaurów
terizinozaury umieją się wspinać.

183
00:31:19,004 --> 00:31:21,798
Choć nie są w tym ekspertami.

184
00:31:55,791 --> 00:32:01,839
Wściekłe pszczoły tworzą meksykańską falę
i mówią intruzom: „Nie zbliżajcie się…

185
00:32:08,387 --> 00:32:10,222
bo poniesiecie konsekwencje”.

186
00:32:39,543 --> 00:32:42,254
Dorosły terizinozaur.

187
00:32:47,634 --> 00:32:53,098
Jest ogromny.
Mierzy dziewięć metrów i waży pięć ton.

188
00:33:13,118 --> 00:33:16,496
Pszczoły nie są w stanie go powstrzymać.

189
00:33:35,015 --> 00:33:37,476
Nareszcie. Coś pysznego.

190
00:33:39,478 --> 00:33:42,564
I kilka użądleń.

191
00:33:57,871 --> 00:34:03,126
Nawet w dzień jest ciemno
w podszyciu gęstych lasów,

192
00:34:03,210 --> 00:34:05,546
takich jak ten w Europie.

193
00:34:09,174 --> 00:34:12,844
Ciężko dojrzeć jakiekolwiek zwierzę.

194
00:34:18,934 --> 00:34:20,811
Lecz są one wszędzie.

195
00:34:26,233 --> 00:34:29,485
Telmatozaur rzadko wychodzi z ukrycia.

196
00:34:39,413 --> 00:34:42,123
Równie niedostrzegalny jest…

197
00:34:46,043 --> 00:34:47,420
zalmokses.

198
00:34:49,965 --> 00:34:53,302
Ostatni potomek pradawnych dinozaurów.

199
00:34:56,929 --> 00:35:00,809
Ten las jest jednym
z jego nielicznych pozostałych siedlisk.

200
00:35:04,771 --> 00:35:10,944
Młode zalmoksesy mają 18 cm wysokości.
Są małą przekąską dla wielu drapieżników.

201
00:35:11,695 --> 00:35:14,740
Ale przekąski i tak warto zjeść…

202
00:35:16,533 --> 00:35:18,327
więc muszą być ostrożne.

203
00:35:48,524 --> 00:35:52,694
Hatzegopteryx ma
cztery i pół metra wysokości.

204
00:36:03,247 --> 00:36:07,918
Jest to pterozaur,
czyli gad ze skrzydłami,

205
00:36:08,001 --> 00:36:12,965
które musi mieć złożone,
gdy skrada się po lesie.

206
00:36:25,227 --> 00:36:30,858
Ten las jest pełen małych stworzeń
i stanowi dla pterozaura teren łowiecki.

207
00:36:38,991 --> 00:36:42,035
Leży na najbardziej wysuniętym
na południe krańcu Europy.

208
00:37:09,521 --> 00:37:12,691
To najcięższe zwierzę,
które kiedykolwiek latało.

209
00:37:12,774 --> 00:37:17,738
Nie ma innego miejsca,
w którym może rozpostrzeć swe skrzydła

210
00:37:17,821 --> 00:37:20,199
o rozpiętości ponad dziewięciu metrów.

211
00:37:29,583 --> 00:37:34,296
Wiele stałych mieszkańców lasu
regularnie tu przychodzi…

212
00:37:37,841 --> 00:37:40,928
bo rośliny są pokryte wodą morską

213
00:37:41,762 --> 00:37:44,681
i stanowią cenne źródło soli.

214
00:38:10,707 --> 00:38:15,754
Tutaj zauropody spotykają się,
odnawiają istniejące więzi rodzinne…

215
00:38:18,632 --> 00:38:20,634
i tworzą nowe.

216
00:38:34,565 --> 00:38:38,485
Ale Hatzegopteryx traktuje plażę
jak pas startowy.

217
00:38:54,001 --> 00:38:57,754
Jego skrzydła poniosą go do innego lasu,

218
00:38:57,838 --> 00:39:02,509
w którym jest
więcej różnorodnych form życia

219
00:39:02,593 --> 00:39:07,181
niż gdziekolwiek indziej
na naszej prehistorycznej planecie.

220
00:39:22,112 --> 00:39:25,115
Aby dowiedzieć się, jak powstały odcinki,

221
00:39:25,199 --> 00:39:29,995
wystarczy wejść
na stronę Prehistorycznej planety.

222
00:40:57,624 --> 00:40:59,626
Napisy: Sylwia Szymańska