1
00:00:11,678 --> 00:00:15,182
DAVID ATTENBOROUGH SUNAR

2
00:00:16,517 --> 00:00:21,563
Elbette şimdiye dek var olmuş
en dikkat çekici

3
00:00:22,105 --> 00:00:26,318
ve kesinlikle en ünlü hayvanlardan biri
dinozordur.

4
00:00:27,361 --> 00:00:29,613
Tyrannosaurus rex.

5
00:00:30,656 --> 00:00:35,202
Hepimizin hayal gücünü ateşleyen
bir hayvan.

6
00:00:35,285 --> 00:00:38,247
Nasıl bir hayvandı?

7
00:00:38,330 --> 00:00:41,542
Neye benziyordu? Nasıl yaşardı?

8
00:00:41,625 --> 00:00:45,587
Artık bilimsel araştırmalar
bu tür soruları yanıtladı

9
00:00:45,671 --> 00:00:47,923
ve yalnız T. rex değil,

10
00:00:48,006 --> 00:00:51,343
onunla yaşayan
diğer türler hakkındaki soruları da

11
00:00:51,426 --> 00:00:58,016
ve en yeni görüntüleme teknolojileri
onları canlandırmamızı sağlıyor.

12
00:01:01,436 --> 00:01:05,440
Dünya gezegeni, 66 milyon önce.

13
00:01:13,949 --> 00:01:17,494
Gökler uçan devlerle dolu.

14
00:01:20,038 --> 00:01:24,084
Denizlerde canavar sürüngenler
derinlerde devriye geziyor

15
00:01:26,128 --> 00:01:29,256
ve karada her türden dinozor

16
00:01:30,465 --> 00:01:33,218
hayatta kalma mücadelesi veriyor.

17
00:01:39,391 --> 00:01:45,689
Dinozorların hâkimiyetindeki
dünya hakkında artık çok şey biliyoruz.

18
00:01:49,651 --> 00:01:52,196
Bu onların hikâyesi.

19
00:02:05,167 --> 00:02:10,631
Ormanlar

20
00:02:14,468 --> 00:02:20,224
Güney Amerika'daki ormanlar dünyanın en
uzun ağaçlarından bazılarını barındırıyor.

21
00:02:24,603 --> 00:02:28,023
Boyları 90 metreyi aşabiliyor…

22
00:02:33,570 --> 00:02:36,573
…ama burada dev hayvanlar da bulunuyor.

23
00:03:01,098 --> 00:03:03,433
Otobur dinozorlar.

24
00:03:11,108 --> 00:03:13,694
Bunlar Austroposeidon'lar.

25
00:03:14,278 --> 00:03:16,738
Yirmi beş metre boyundalar.

26
00:03:27,499 --> 00:03:30,043
Muazzam bir iştahları var.

27
00:03:32,838 --> 00:03:36,758
Dişleri çiğnemek için değil,

28
00:03:37,342 --> 00:03:39,011
sadece kesmek için.

29
00:03:44,349 --> 00:03:50,522
Böyle bir sürü
günde on ton bitki örtüsü tüketebilir.

30
00:03:55,402 --> 00:04:01,450
Dalların ucunda yetişen
yumuşak, genç yaprakları tercih ederler

31
00:04:03,035 --> 00:04:06,872
ama buldukları ağaç
kendilerinden uzun olursa

32
00:04:06,955 --> 00:04:08,498
vazgeçmezler.

33
00:04:21,386 --> 00:04:25,933
Büyük ağırlıklarını
ve 20 santimlik göğüs kemiklerini

34
00:04:26,016 --> 00:04:29,144
ağaçları devirmek için kullanırlar.

35
00:05:03,095 --> 00:05:04,263
Başarı…

36
00:05:07,432 --> 00:05:10,477
…ama ormanda yaşam
sürekli bir mücadeledir.

37
00:05:12,271 --> 00:05:15,399
Özellikle yeni bir tür ortaya çıktığında.

38
00:05:33,333 --> 00:05:36,211
Bitkiler ışığa ulaşmak için yarışır…

39
00:05:38,255 --> 00:05:42,467
…ve üstünlük elde etmek için
her türlü yöntemi kullanır.

40
00:05:51,852 --> 00:05:55,063
Üst bitki tabakası kısa sürede kapanır.

41
00:06:01,153 --> 00:06:05,782
Dünyada toprakların dörtte üçünden fazlası
bitkilerle ve ağaçlarla kaplı.

42
00:06:09,870 --> 00:06:13,832
Bu tarih öncesi gezegen yemyeşil.

43
00:06:18,086 --> 00:06:21,882
Ormanlarda
birçok farklı türde dinozor yaşar.

44
00:06:25,052 --> 00:06:29,890
Triceratops, Kuzey Amerika'nın
en büyüklerinden biri.

45
00:06:35,646 --> 00:06:38,065
Boyları sekiz metreye çıkabilir.

46
00:06:43,111 --> 00:06:47,866
Başlarındaki devasa saçakları
kavgada korunmak için kullanırlar…

47
00:06:52,246 --> 00:06:54,665
…ama bitkilerin de savunmaları var.

48
00:07:00,337 --> 00:07:02,005
Zehirli toksinler.

49
00:07:09,721 --> 00:07:12,724
Bunlar özellikle genç olanlar için
tehlikelidir.

50
00:07:15,936 --> 00:07:20,774
Bu yavrunun ağırlığı
annesinin ağırlığının yalnızda 50'de biri.

51
00:07:23,861 --> 00:07:28,198
Bu bitkinin toksinleri
onu kesinlikle çok hasta edebilir…

52
00:07:38,959 --> 00:07:43,088
…ama Triceratops'ların bu tip zehirlerle
başa çıkmak için bir yöntemi var.

53
00:07:44,965 --> 00:07:47,092
Bir panzehir kullanırlar.

54
00:07:54,057 --> 00:07:59,104
Kaynaklarından biri
düzenli ziyaret ettikleri bir mağarada.

55
00:08:14,786 --> 00:08:19,124
Ancak bu genç
daha önce buraya hiç gelmedi.

56
00:08:41,897 --> 00:08:44,232
Binlerce yıldır

57
00:08:44,316 --> 00:08:49,363
bir yer altı nehrinin aşındırdığı
bir geçitte yollarını bulmak zorundalar.

58
00:09:09,800 --> 00:09:13,178
Artık ışığın ulaşamayacağı kadar
uzaktalar.

59
00:09:15,806 --> 00:09:17,641
Hiçbir şey göremiyorlar.

60
00:09:23,146 --> 00:09:25,983
Yavru, ailesine yakın durmak zorunda…

61
00:09:34,741 --> 00:09:36,243
…ama çok yakın değil.

62
00:09:56,889 --> 00:10:01,101
Şimdi, bir yanlış dönüş
felaket getirebilir.

63
00:10:40,432 --> 00:10:44,394
Sonunda sürü
ziyaret etmeleri gereken yere ulaşıyor.

64
00:10:54,821 --> 00:10:59,535
Panzehir bu: özel bir kil.

65
00:11:02,621 --> 00:11:07,751
Bunlar kil kaynakları olarak bilinir
ve düzenli olarak ziyaret edilirler.

66
00:11:28,188 --> 00:11:30,190
Yalnız biri kayıp.

67
00:11:36,613 --> 00:11:38,240
Yavrusu nerede?

68
00:12:06,351 --> 00:12:08,729
Şans gençten yanaydı.

69
00:12:24,786 --> 00:12:27,331
Midesini kille kaplayınca

70
00:12:27,414 --> 00:12:32,503
beslendiği yapraklardaki zehirlerden
o da korunacak.

71
00:12:37,508 --> 00:12:42,054
Yakında hepsi
ormana ve gün ışığına dönecek.

72
00:12:47,309 --> 00:12:50,354
Aslında güneş ışığının çok azı

73
00:12:50,437 --> 00:12:53,524
bu sık ormanların zeminine ulaşır.

74
00:12:55,567 --> 00:12:56,693
Patagonya'da

75
00:12:56,777 --> 00:13:01,156
bu kalın bitki örtüsü kesintisiz olarak
yüzlerce kilometre uzanır…

76
00:13:04,701 --> 00:13:09,414
…ama bazen gizemli açıklıklar bulunur,
bunun gibi.

77
00:13:28,475 --> 00:13:35,107
İki tonluk, üç buçuk metrelik
Carnotaurus'un işi. Bir erkek.

78
00:13:39,862 --> 00:13:43,574
Bu patikayı temizlemek epey vaktini aldı…

79
00:13:46,285 --> 00:13:50,372
…ve derli toplu kalması için
düzenli ilgilenilmesi gerekiyor.

80
00:13:58,005 --> 00:14:01,884
Dişilere hava atabileceği bir sahne.

81
00:14:05,220 --> 00:14:08,807
Her şey hazır ve bunu duyuruyor.

82
00:14:22,321 --> 00:14:24,156
Çağrıları pes perdeden

83
00:14:24,239 --> 00:14:27,284
ve bu sık bitki örtüsünde tiz seslerden

84
00:14:27,367 --> 00:14:29,494
çok daha uzağa ulaşıyor.

85
00:14:53,143 --> 00:14:56,230
Sonunda bir dişi geliyor.

86
00:15:04,196 --> 00:15:07,824
Erkekten daha büyük ve daha güçlü.

87
00:15:22,214 --> 00:15:25,509
Şimdi, bir şekilde,
dişiyi etkilemek zorunda…

88
00:15:30,305 --> 00:15:33,016
…ve bu tek fırsatı olabilir.

89
00:15:36,645 --> 00:15:38,689
Dişi onu dikkatlice izliyor.

90
00:15:42,901 --> 00:15:44,778
Onu etkileyecekse

91
00:15:45,529 --> 00:15:49,032
bunu en olağanüstü yöntemle yapmalı.

92
00:15:59,710 --> 00:16:03,881
Devasa boynuzları yok,
görkemli bir kuyruğu da yok…

93
00:16:06,216 --> 00:16:11,263
…ama bir çift,
işe yaramaz görünen kolu var…

94
00:16:15,434 --> 00:16:18,812
…ve ikisinin de tabanında
birbirinden bağımsız hareket ettirmesine

95
00:16:18,896 --> 00:16:22,566
olanak sağlan
yuvalı topuzlu birer eklemi var.

96
00:16:51,595 --> 00:16:52,721
Bugün değil.

97
00:17:00,020 --> 00:17:03,398
Daha iyi ne yapabilirdi? Kim bilebilir?

98
00:17:08,694 --> 00:17:12,366
Şimdilik çöp toplamaya geri dönüyor.

99
00:17:20,582 --> 00:17:23,001
Burası Doğu Asya.

100
00:17:27,422 --> 00:17:31,677
Bu dağ ormanlarına sonbahar erken gelir.

101
00:17:37,516 --> 00:17:40,853
Birçok ağaç, meyvelerini bu zamanda verir.

102
00:17:44,857 --> 00:17:49,987
Aralarında en kıymetlisi de
Ginkgo ağacının yemişleridir.

103
00:17:56,952 --> 00:18:01,498
Corythoraptor adlı dinozorlar için
bir refah kaynağı.

104
00:18:06,211 --> 00:18:09,256
Tüyleri olmasına rağmen uçamazlar.

105
00:18:13,552 --> 00:18:17,389
Bunlar yere düşen çok sayda meyve buldular

106
00:18:18,974 --> 00:18:22,978
ama bu tür toplanmalar
istenmeyen bir ilgi çekebilir.

107
00:18:28,358 --> 00:18:33,447
Qianzhousaurus,
Asya ormanlarının en tepedeki yırtıcısı.

108
00:18:40,829 --> 00:18:43,832
Bu dişi dokuz metreden uzun.

109
00:18:48,587 --> 00:18:53,091
Bir Corythoraptor yakalayacaksa
yaklaşmak zorunda.

110
00:19:01,183 --> 00:19:03,143
Gizlenecek pek bir yer yok…

111
00:19:08,232 --> 00:19:12,361
…ama avı hâlâ onu fark etmiş değil.

112
00:20:02,494 --> 00:20:04,037
Başaramadı…

113
00:20:04,121 --> 00:20:05,873
…ama zaten çoğu avlanma

114
00:20:05,956 --> 00:20:10,252
yaşam tarihi boyunca
çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlanır.

115
00:20:18,343 --> 00:20:20,596
Mevsim rüzgârları kuvvetlendikçe

116
00:20:20,679 --> 00:20:25,726
bu ılıman ormanlardaki ağaçların çoğu
yapraklarını dökmeye başlar.

117
00:20:29,688 --> 00:20:32,274
Kış yokluk zamanı olacak.

118
00:20:38,155 --> 00:20:43,160
Buna rağmen fırtına
avcılar için kısa bir fırsat yaratır.

119
00:20:45,746 --> 00:20:47,247
Tekrar deniyor.

120
00:20:51,710 --> 00:20:57,341
Hava kararınca daha az dikkat çekiyor
ve kuvvetli rüzgâr dikkat dağıtıyor.

121
00:21:48,642 --> 00:21:50,811
Otuz beş kiloluk bir ödül.

122
00:21:53,981 --> 00:21:57,985
Artık kış yaklaştığı için daha da değerli.

123
00:22:06,618 --> 00:22:08,662
Kuzey Amerika'nın ormanlarında

124
00:22:09,246 --> 00:22:14,626
orman sakinleri için
ek bir yıllık tehlike daha var.

125
00:22:24,928 --> 00:22:28,974
Şimşek düşmesiyle başlayan bir yangın.

126
00:22:38,150 --> 00:22:43,363
Yayıldıkça
ısı 1.000 santigradın üzerine çıkıyor.

127
00:22:57,628 --> 00:23:01,048
Alevler 200 metrenin üzerine yükseliyor.

128
00:23:16,146 --> 00:23:17,814
Hayvanların çoğu kaçıyor…

129
00:23:19,942 --> 00:23:24,154
…ama bu Edmontosaurus'un
bakması gereken bir ailesi var.

130
00:23:26,573 --> 00:23:28,242
Onları terk etmiyor.

131
00:23:30,327 --> 00:23:35,791
Alevler sönene kadar
bir adım önde olmak zorundalar.

132
00:23:47,302 --> 00:23:50,264
Bu bir felaket gibi görünebilir…

133
00:23:57,312 --> 00:24:01,316
…ama olağan dışı biçimde,
yaşam döngülerini tamamlayacaklarsa

134
00:24:01,400 --> 00:24:04,027
bazı bitkiler yanmak zorunda.

135
00:24:08,240 --> 00:24:12,911
Çam ağaçlarının kozalaklarının açılıp
tohumlarını salmaları için…

136
00:24:15,372 --> 00:24:17,249
…bu yoğunlukta ısı gerekiyor

137
00:24:28,260 --> 00:24:31,597
ve yangın söndükten
sadece birkaç saat sonra

138
00:24:33,348 --> 00:24:36,101
hayvanlar geri dönmeye başlıyor.

139
00:24:39,980 --> 00:24:42,316
Böcekler ilk dönenler arasında.

140
00:24:45,736 --> 00:24:47,696
Yumurtlamaya başlıyorlar.

141
00:24:49,156 --> 00:24:52,618
Yumurtadan çıktıklarında
neredeyse sınırsız ölü ağaçla

142
00:24:52,701 --> 00:24:56,121
ilk ziyafeti larvalar çekecek.

143
00:25:06,757 --> 00:25:10,260
Bu Atrociraptor bir fırsatçı.

144
00:25:18,227 --> 00:25:21,939
Yiyecek bir şey varsa hemen döner…

145
00:25:27,152 --> 00:25:29,530
…ve burada kazanılacak bir şey daha var.

146
00:25:40,332 --> 00:25:42,960
Duman bir böcek öldürücüdür…

147
00:25:47,214 --> 00:25:51,218
…ve bir hayvanın parazitlerinden
kurtulmasına yardım edebilir

148
00:25:57,224 --> 00:25:59,351
…ama bunu dikkatli yapmalısınız.

149
00:26:15,450 --> 00:26:18,537
İki tonluk bir ankylosaur.

150
00:26:23,083 --> 00:26:26,920
O da yangından sonra
yemeye değer bir şey buluyor.

151
00:26:36,096 --> 00:26:37,181
Kömür.

152
00:26:39,766 --> 00:26:45,230
Midesindeki birçok bitki toksinine
bağlanıp onları etkisiz hâle getirecek.

153
00:26:57,242 --> 00:27:01,246
Bu dişi Edmontosaurus ormandan ayrılıyor.

154
00:27:08,337 --> 00:27:12,716
Tüm zorluklara rağmen
iki bebeğini de güvenli bir alana götürdü.

155
00:27:27,189 --> 00:27:32,486
Orman bitkileri yeniden çıkana kadar
yeni otlaklar bulmaları gerekecek.

156
00:27:42,329 --> 00:27:46,750
Nadir yangın çıkan yerlerde bile
ağaçlar sonsuza dek yaşamaz

157
00:27:47,292 --> 00:27:52,422
ve öldükten sonra çok farklı türde
bir organizmaya yiyecek olurlar.

158
00:27:57,636 --> 00:28:02,057
Gece bazıları
korkutucu şekilde göze çarpar.

159
00:28:05,936 --> 00:28:08,313
Orman zeminin atlında…

160
00:28:11,525 --> 00:28:13,527
…mantarlar ortaya çıkar…

161
00:28:15,487 --> 00:28:17,739
ve parlamaya başlar.

162
00:28:25,831 --> 00:28:30,919
Işıklarını dokularının derinliklerindeki
kimyasal reaksiyonlarla üretirler…

163
00:28:35,048 --> 00:28:37,968
…ama bunu neden yaptıkları bir gizemdir.

164
00:28:41,597 --> 00:28:44,266
Işık, böcekleri çektiği için olabilir.

165
00:28:44,349 --> 00:28:47,728
Bu da mantarların tohumlarını saçmalarına
yardım eder.

166
00:28:56,236 --> 00:28:58,322
Burada, orta Asya'da,

167
00:28:58,405 --> 00:29:03,076
gece ormanı tuhaf seslerle doludur.

168
00:29:09,791 --> 00:29:12,753
Devasa sauropod'lar uyuyor.

169
00:29:19,259 --> 00:29:22,054
Başlarında ve boyunlarında
hava keseleri var.

170
00:29:22,137 --> 00:29:26,350
Bunlar ağırlıklarını düşürür
ama aynı zamanda horlamalarını artırır…

171
00:29:30,979 --> 00:29:33,398
…ama herkes uyumuyor.

172
00:29:37,569 --> 00:29:42,783
Daha küçük canlılar için
karanlık gündüzden daha güvenlidir.

173
00:29:45,661 --> 00:29:50,791
Bu Therizinosaurus'lar
yumurtadan çıkalı sadece altı ay oldu.

174
00:29:55,879 --> 00:30:00,634
En çok 90 santim boyundalar,
yetişkin boylarının onda biri kadar.

175
00:30:03,387 --> 00:30:08,892
Pençesi hançer gibi olabilir ama daha çok
salata kaşığı olarak kullanılırlar…

176
00:30:12,521 --> 00:30:15,315
…çünkü bunlar otçuldur.

177
00:30:18,151 --> 00:30:23,907
Ancak nereye bakacağınızı biliyorsanız
bu ormanda her tür yiyecek bulunur.

178
00:30:26,076 --> 00:30:27,077
Bal.

179
00:30:29,371 --> 00:30:33,125
Dallardaki bir arı yuvasından damlıyor.

180
00:30:36,837 --> 00:30:41,091
Arılar yuvalarını genellikle
yer sakinlerinden çok uzağa yapar…

181
00:30:42,801 --> 00:30:45,262
…ama bu çoğundan daha aşağıda…

182
00:30:47,764 --> 00:30:49,766
…ve kaçırılamayacak kadar iyi.

183
00:31:08,410 --> 00:31:13,790
Çoğu dinozorun aksine
genç Therizinosaurus'lar tırmanabilir.

184
00:31:19,004 --> 00:31:21,798
Yine de tam olarak uzman sayılmazlar.

185
00:31:55,791 --> 00:32:01,839
Kızgın arılar davetsiz misafirleri uzak
tutmak için Meksika dalgası yaratıyor…

186
00:32:08,387 --> 00:32:10,222
…ya da sonuçlarına katlanmaları için.

187
00:32:39,543 --> 00:32:42,254
Bir yetişkin Therizinosaurus.

188
00:32:47,634 --> 00:32:53,098
Bir dev, dokuz metre kadar
ve yaklaşık dört buçuk ton.

189
00:33:13,118 --> 00:33:16,496
Arıların bunu engellemek için
yapabileceği bir şey yok.

190
00:33:35,015 --> 00:33:37,476
Sonunda küçük bir ikram…

191
00:33:39,478 --> 00:33:42,564
…ve birkaç arı sokması daha.

192
00:33:57,871 --> 00:34:03,126
Gündüz bile bu sık ormanlardaki
alt bitki örtüsü karanlıkta,

193
00:34:03,210 --> 00:34:05,546
Avrupa'daki bu orman gibi.

194
00:34:09,174 --> 00:34:12,844
Herhangi türden bir hayvanı
ayırt etmek zor.

195
00:34:18,934 --> 00:34:20,811
Yine de her yerdeler.

196
00:34:26,233 --> 00:34:29,485
Telmatosaurus nadiren ortaya çıkar…

197
00:34:39,413 --> 00:34:42,123
…eşit derecede göze çarpmayan biri de…

198
00:34:46,043 --> 00:34:47,420
…Zalmoxes'dir.

199
00:34:49,965 --> 00:34:53,302
Çok eski dinozor soyunun sonuncusu.

200
00:34:56,929 --> 00:35:00,809
Bu orman kalan son sığınaklarından biri.

201
00:35:04,771 --> 00:35:10,944
On sekiz santimetrelik, bebek Zalmoxes'ler
birçok yırtıcı için atıştırmalıktır

202
00:35:11,695 --> 00:35:14,740
ama bu atıştırmalıklar yemeye değerdir,

203
00:35:16,533 --> 00:35:18,327
o yüzden tedbirli olmaları gerekir.

204
00:35:48,524 --> 00:35:52,694
Hatzegopteryx dört buçuk metredir.

205
00:36:03,247 --> 00:36:07,918
Aslında bir pterosaur,
kanatlı bir sürüngen,

206
00:36:08,001 --> 00:36:12,965
burada, ağaçların arasında sinsice
ilerlerken iyice kıvrılmak zorunda.

207
00:36:25,227 --> 00:36:30,858
Küçük canlılar açısından zengin olan
bu orman düzenli av sahalarından biridir.

208
00:36:38,991 --> 00:36:42,035
Avrupa'nın en güney ucunda bulunur.

209
00:37:09,521 --> 00:37:12,691
Şu ana kadar uçan en ağır havyandır

210
00:37:12,774 --> 00:37:17,738
ve on metreyi aşabilen
devasa kanatlarını açabileceği

211
00:37:17,821 --> 00:37:20,199
buradan başka yer yok.

212
00:37:29,583 --> 00:37:34,296
Ormanın daimi sakinlerinin çoğu
düzenli olarak buraya gelir…

213
00:37:37,841 --> 00:37:40,928
…çünkü bitkiler
deniz serpintisiyle kaplıdır

214
00:37:41,762 --> 00:37:44,681
ve istenilen tuz kaynaklarıdırlar.

215
00:38:10,707 --> 00:38:15,754
Burada sauropod'lar diğeriyle tanışabilir,
aile bağlarını canlandırabilir…

216
00:38:18,632 --> 00:38:20,634
…ve yeni bağlar kurabilirler…

217
00:38:34,565 --> 00:38:38,485
…ama Hatzegopteryx'ler için
kumsal bir kalkış rampasıdır.

218
00:38:54,001 --> 00:38:57,754
Şimdi kanatları onu
başka bir ormana taşıyacak,

219
00:38:57,838 --> 00:39:02,509
tarih öncesi gezegenimizde
hayatın hiç olmadığı kadar

220
00:39:02,593 --> 00:39:07,181
daha çeşitli ve daha bereketli ürediği
bir ormana.

221
00:39:22,112 --> 00:39:25,115
Hikâyelerin ardındaki bilimi
keşfetmek için

222
00:39:25,199 --> 00:39:29,995
şimdi Prehistoric Planet dizisinin
sayfasını ziyaret edin.

223
00:40:57,624 --> 00:40:59,626
Alt yazı çevirmeni: Murat Lü