1 00:00:02,000 --> 00:00:07,000 Downloaded from YTS.MX 2 00:00:06,464 --> 00:00:08,425 Jakim krajem jest Kanada? 3 00:00:08,000 --> 00:00:13,000 Official YIFY movies site: YTS.MX 4 00:00:10,218 --> 00:00:12,178 Zależy, jak na to spojrzeć. 5 00:00:15,765 --> 00:00:19,477 Nowa Szkocja. Oceaniczne podwórko Kanady. 6 00:00:23,857 --> 00:00:26,693 Dorastałam w stolicy, Halifaksie. 7 00:00:28,069 --> 00:00:31,031 Niecała godzina jazdy w dowolnym kierunku 8 00:00:31,114 --> 00:00:34,576 i jesteś na malowniczym wybrzeżu, nie martwiąc się niczym. 9 00:00:35,410 --> 00:00:36,327 W pewnym sensie 10 00:00:36,411 --> 00:00:38,955 Nowa Szkocja jest ucieleśnieniem tego, 11 00:00:39,039 --> 00:00:40,415 jak wielu widzi Kanadę. 12 00:00:40,498 --> 00:00:41,875 Jako uroczą ucieczkę. 13 00:00:44,544 --> 00:00:47,964 Będąc dzieckiem, tak właśnie widziałam tę prowincję. 14 00:00:48,882 --> 00:00:51,801 Mająca związek z naturą, serdeczna… 15 00:00:52,719 --> 00:00:55,013 i przyjazna wszystkim. 16 00:00:55,597 --> 00:00:58,641 W końcu Kanada dba o swoich obywateli. 17 00:01:00,018 --> 00:01:01,811 - Jesteś Kanadyjczykiem? - Co…? 18 00:01:02,896 --> 00:01:04,856 Mamy powszechną opiekę zdrowotną. 19 00:01:07,192 --> 00:01:09,027 Od 14 lat obowiązuje tu 20 00:01:09,110 --> 00:01:10,487 równość małżeńska. 21 00:01:12,655 --> 00:01:15,450 Jako drugi kraj świata zalegalizowaliśmy trawkę. 22 00:01:16,785 --> 00:01:18,703 Konopie, konopie 23 00:01:20,955 --> 00:01:22,457 Ale zaglądając głębiej… 24 00:01:24,667 --> 00:01:25,877 ten doskonały obraz 25 00:01:26,711 --> 00:01:27,670 zaczyna pękać. 26 00:01:29,464 --> 00:01:30,507 Żadnej rury! 27 00:01:30,590 --> 00:01:32,717 Nie ma mowy! 28 00:01:37,806 --> 00:01:39,891 ZATRZYMAĆ RASIZM ŚRODOWISKOWY 29 00:01:41,893 --> 00:01:44,437 Politycy obiecują jedno, a robią drugie… 30 00:01:49,317 --> 00:01:52,403 Historia naszego kolonializmu trwa po dziś dzień. 31 00:01:52,487 --> 00:01:53,780 UWAGA: RUROCIĄG 32 00:01:56,074 --> 00:01:59,327 A szansa na ochronę środowiska maleje z każdym dniem, 33 00:02:00,578 --> 00:02:03,790 bo rząd przedkłada interesy korporacji 34 00:02:03,873 --> 00:02:05,375 nad dobro publiczne. 35 00:02:07,252 --> 00:02:10,713 Im więcej widziałam, tym mniej mogłam się powstrzymać, 36 00:02:10,797 --> 00:02:11,965 by się nie odezwać. 37 00:02:12,632 --> 00:02:16,302 Masz pomysł, jak możemy przekonać opinię publiczną i media, 38 00:02:16,386 --> 00:02:19,222 by zwracały większą uwagę na globalne ocieplenie? 39 00:02:19,305 --> 00:02:22,976 Chcę też powiedzieć, że ludzie, zwłaszcza ci marginalizowani, 40 00:02:23,059 --> 00:02:26,020 a także ci, którzy nie mają z tym nic wspólnego, 41 00:02:26,104 --> 00:02:28,481 cierpią teraz najbardziej. 42 00:02:28,565 --> 00:02:29,899 Także w Kanadzie. 43 00:02:29,983 --> 00:02:33,945 Z rasizmem środowiskowym, który tu mamy, także w mojej prowincji. 44 00:02:34,028 --> 00:02:36,156 To się właśnie dzieje. 45 00:02:36,614 --> 00:02:39,450 Dotyczy marginalizowanych ludzi i powinniśmy 46 00:02:39,534 --> 00:02:40,618 o tym mówić. 47 00:02:47,834 --> 00:02:51,546 HALIFAX, NOWA SZKOCJA 48 00:02:56,009 --> 00:02:56,843 Mówi Ingrid. 49 00:02:57,343 --> 00:03:00,305 - Cześć. - Hej. Już otwieram. 50 00:03:00,555 --> 00:03:01,389 Dziękuję. 51 00:03:03,558 --> 00:03:06,311 Spotkam się z profesor Ingrid Waldron, 52 00:03:06,895 --> 00:03:08,646 autorką istotnej książki 53 00:03:08,730 --> 00:03:12,025 o rasizmie środowiskowym, There’s Something in the Water. 54 00:03:13,067 --> 00:03:14,068 Miło cię widzieć. 55 00:03:14,152 --> 00:03:16,654 - Dzięki za wszystko. - Żaden problem. 56 00:03:16,738 --> 00:03:20,617 Obudziłam się pewnego ranka i weszłam na Twittera. 57 00:03:21,326 --> 00:03:24,954 Zobaczyłam, że obserwuje mnie osoba o nicku Tiny Canadian. 58 00:03:26,289 --> 00:03:30,001 Nie „Ellen Page, aktorka”, więc nie zagłębiałam się w to. 59 00:03:30,084 --> 00:03:32,670 Weszłam tam ponownie miesiąc później 60 00:03:32,754 --> 00:03:34,797 i zobaczyłam tam masę komentarzy. 61 00:03:35,632 --> 00:03:37,175 Nigdy ich tyle nie było. 62 00:03:37,258 --> 00:03:39,594 Zastanawiałam się, co się dzieje. 63 00:03:39,677 --> 00:03:41,221 I zrozumiałam, że to ty! 64 00:03:42,805 --> 00:03:43,640 I wtedy 65 00:03:43,723 --> 00:03:46,559 zaczęła się ta podróż. 66 00:03:51,898 --> 00:03:54,275 Rasizm środowiskowy to stan, 67 00:03:54,359 --> 00:03:58,446 problem nieproporcjonalnej ekspozycji 68 00:03:58,529 --> 00:04:02,867 rdzennych i ciemnoskórych społeczności na obciążenie środowiska 69 00:04:02,951 --> 00:04:04,786 różnymi zanieczyszczeniami. 70 00:04:04,869 --> 00:04:09,958 Chodzi też o opieszałość rządu w kwestii tego problemu. 71 00:04:11,876 --> 00:04:12,835 Wiemy już, 72 00:04:12,919 --> 00:04:17,507 że to, gdzie mieszkasz, wpływa na twoje samopoczucie. 73 00:04:18,299 --> 00:04:20,510 Kod pocztowy określa twoje zdrowie. 74 00:04:20,593 --> 00:04:24,138 Wiemy, że pewne społeczności 75 00:04:24,222 --> 00:04:26,766 są mniej zdrowe przez miejsce zamieszkania. 76 00:04:27,892 --> 00:04:32,188 Większość tutejszych Afrykanów mieszka w historycznych społecznościach 77 00:04:32,272 --> 00:04:35,358 na obszarach wiejskich, z których wiele znajduje się 78 00:04:35,441 --> 00:04:36,442 przy wysypiskach. 79 00:04:37,110 --> 00:04:41,364 Społeczności rdzenne również są usytuowane 80 00:04:41,447 --> 00:04:44,409 w pobliżu tych niebezpiecznych stref. 81 00:04:46,494 --> 00:04:52,583 Gdy żyjesz w takich niewidzialnych społecznościach, 82 00:04:52,667 --> 00:04:54,335 które często nie mają głosu, 83 00:04:54,419 --> 00:04:56,504 które są niewidzialne dla rządu… 84 00:04:57,922 --> 00:04:59,757 często nikt cię nie słucha. 85 00:05:02,635 --> 00:05:03,553 Należy spojrzeć 86 00:05:03,636 --> 00:05:09,309 na rasizm środowiskowy w kontekście historii Nowej Szkocji, 87 00:05:09,392 --> 00:05:11,311 w kontekście kolonializmu 88 00:05:12,020 --> 00:05:14,230 w Nowej Szkocji i Kanadzie. 89 00:05:14,314 --> 00:05:17,066 W Kanadzie panuje niechęć 90 00:05:17,442 --> 00:05:19,610 do nazywania czegoś rasizmem. 91 00:05:19,694 --> 00:05:23,364 Rasizm wnika w nasze struktury społeczne, 92 00:05:23,448 --> 00:05:27,243 a w Kanadzie staramy się trzymać od tego z daleka. 93 00:05:28,411 --> 00:05:30,538 Rasizm i rasizm środowiskowy 94 00:05:30,621 --> 00:05:32,832 wywierają wpływ na szczeblu lokalnym, 95 00:05:32,915 --> 00:05:35,960 zwłaszcza na poszczególne społeczności. 96 00:05:36,419 --> 00:05:40,048 Wpłynął na czarne i rdzenne społeczności pod kątem społecznym, 97 00:05:40,131 --> 00:05:42,550 ekonomicznym i politycznym. 98 00:05:42,633 --> 00:05:46,846 Patrząc na poszczególne społeczności jako niegodne... 99 00:05:47,805 --> 00:05:49,891 pozbawione człowieczeństwa… 100 00:05:50,725 --> 00:05:56,939 bezwartościowe, bo tak myślimy o osobach innej rasy niż biała… 101 00:05:58,024 --> 00:06:00,401 pod wieloma względami ma to sens, 102 00:06:00,485 --> 00:06:02,570 że nie odpowiesz 103 00:06:02,653 --> 00:06:07,533 w podobny sposób, gdyby chodziło o białych, bo… 104 00:06:10,244 --> 00:06:15,041 te społeczności nic nie znaczą dla pojedynczych osób. 105 00:06:15,750 --> 00:06:18,544 Powstaje dystans, bo jeśli nie poświęcasz czasu, 106 00:06:18,628 --> 00:06:21,297 by spotkać się z nimi i poznać ich priorytety, 107 00:06:21,381 --> 00:06:23,299 doświadczenia i wyzwania, 108 00:06:23,383 --> 00:06:25,927 te nie trafią do zasad ochrony środowiska. 109 00:06:26,010 --> 00:06:29,138 Trzeba słuchać tych społeczności, a tak… 110 00:06:29,597 --> 00:06:30,932 się zwykle nie dzieje. 111 00:06:44,487 --> 00:06:47,115 Jeśli spojrzeć na mapę Nowej Szkocji, 112 00:06:47,198 --> 00:06:51,119 oznaczając na niej czarne i rdzenne społeczności, 113 00:06:51,953 --> 00:06:55,331 a następnie miejsca składowania odpadów, 114 00:06:56,165 --> 00:06:58,209 wyłania się niepokojący związek. 115 00:06:59,836 --> 00:07:03,381 Odwiedzę kilka z nich i dowiem się, jak obciążenie środowiska 116 00:07:03,464 --> 00:07:05,133 wpływa na życie mieszkańców. 117 00:07:06,884 --> 00:07:09,470 Najpierw odwiedzę miasteczko Shelburne, 118 00:07:10,138 --> 00:07:13,433 zaledwie 20 minut jazdy stąd mieszka moja rodzina. 119 00:07:17,562 --> 00:07:19,021 Uważane za czyste, 120 00:07:19,105 --> 00:07:20,481 przybrzeżne miasteczko. 121 00:07:21,983 --> 00:07:23,943 W tym hrabstwie mieszkało niegdyś 122 00:07:24,026 --> 00:07:27,196 najwięcej wyzwolonych czarnych w Ameryce Północnej. 123 00:07:28,573 --> 00:07:30,616 Ich potomkowie zamieszkują teraz 124 00:07:30,700 --> 00:07:32,326 głównie południe Shelburne. 125 00:07:33,536 --> 00:07:36,747 Ale odkąd osiedlili się tu 250 lat temu, 126 00:07:37,206 --> 00:07:39,709 czarnych obywateli nigdy nie traktowano 127 00:07:39,792 --> 00:07:41,419 tak samo jak białych. 128 00:07:43,421 --> 00:07:45,798 Rzeczywistość, z którą wciąż się mierzą… 129 00:07:48,009 --> 00:07:51,512 bo wysypisko, które powstało tu w latach 40., 130 00:07:51,596 --> 00:07:54,223 nawiedza mieszkańców południa 131 00:07:54,307 --> 00:07:56,100 lata po jego zamknięciu. 132 00:08:00,271 --> 00:08:04,775 Porozmawiam z miejscową aktywistką, Louise Delisle, by dowiedzieć się więcej. 133 00:08:09,614 --> 00:08:11,073 Naprawdę lubisz psy. 134 00:08:11,157 --> 00:08:12,366 Cześć, skarbie. 135 00:08:12,450 --> 00:08:15,661 - Ładnie tu. - Fakt, piękne miejsce. 136 00:08:15,745 --> 00:08:18,080 Moja rodzina pochodzi z Lockeport. 137 00:08:18,164 --> 00:08:19,499 - Słyszałam! - Tak. 138 00:08:19,582 --> 00:08:22,084 - Spędziłam sporo czasu… - Znam ludzi… 139 00:08:22,168 --> 00:08:23,878 - Fred Page? - …w Shelburne. 140 00:08:23,961 --> 00:08:25,171 - Fred? Nie. - Nie. 141 00:08:25,254 --> 00:08:29,300 - Mój ojciec, Dennis Page… - Był z Lockeport. 142 00:08:29,383 --> 00:08:31,177 Dennis Page, Lorie Page. 143 00:08:31,260 --> 00:08:33,054 - Znam Lorie Page. - Tak. 144 00:08:33,137 --> 00:08:35,473 Rany. Zach ciągle powtarza: 145 00:08:35,556 --> 00:08:37,433 „To moja kuzynka”. 146 00:08:37,517 --> 00:08:39,560 - Zach Page. - Lorie. Znam Lorie. 147 00:08:39,644 --> 00:08:41,979 - Jasne. - Ale super! 148 00:08:47,026 --> 00:08:51,572 Odkąd wylądowali tu czarni lojaliści, 149 00:08:51,656 --> 00:08:54,283 jak mówiłam, byliśmy zobowiązani umową. 150 00:08:54,992 --> 00:08:59,038 Gdy tu dotarliśmy, obiecywano nam, że… 151 00:08:59,914 --> 00:09:03,501 tu będzie lepiej, bo byliśmy niewolnikami. 152 00:09:03,960 --> 00:09:05,962 Wielu przybywało koleją podziemną, 153 00:09:06,045 --> 00:09:08,297 inni przybijali statkami, 154 00:09:08,381 --> 00:09:11,008 a my jesteśmy ich potomkami 155 00:09:11,092 --> 00:09:13,594 i czuję się zaszczycona, 156 00:09:13,678 --> 00:09:18,933 że jestem częścią tej silnej rodziny 157 00:09:19,308 --> 00:09:20,893 czarnych lojalistów. 158 00:09:21,185 --> 00:09:22,687 Na początku lat 40. 159 00:09:22,770 --> 00:09:25,273 zaczęli się zbierać w grupy. 160 00:09:25,356 --> 00:09:27,316 Wiesz, jacy są ludzie. 161 00:09:27,400 --> 00:09:30,319 Zbierają się wokół rodziny i tak dalej. 162 00:09:30,778 --> 00:09:33,781 Ludzie zaczęli stawiać domy obok siebie. 163 00:09:34,824 --> 00:09:36,701 Pod koniec lat 40.… 164 00:09:38,786 --> 00:09:41,872 zdecydowali się… Nazwano to hałdą. 165 00:09:42,957 --> 00:09:45,334 Trafiało tu wszystko. Nic nie sortowano. 166 00:09:45,418 --> 00:09:48,129 Wszystkie śmieci z okolicznych terenów, 167 00:09:48,212 --> 00:09:50,256 z miasta i okręgu Shelburne, 168 00:09:50,339 --> 00:09:52,258 wszystko trafiało tam. 169 00:09:52,341 --> 00:09:55,845 Trafiały tu odpady ze szpitali. 170 00:09:55,928 --> 00:09:58,431 Prawdopodobnie też części ciała. 171 00:09:58,514 --> 00:10:02,768 Były rzeczy z bazy marynarki wojennej, nie mamy pojęcia, 172 00:10:02,852 --> 00:10:04,895 co to było. 173 00:10:04,979 --> 00:10:07,857 Rzeczy ze stoczni takie jak farby i oleje. 174 00:10:07,940 --> 00:10:09,317 Stare auta. 175 00:10:09,400 --> 00:10:11,902 Żywność ze sklepów, do tego 176 00:10:11,986 --> 00:10:14,447 zwierzęta, martwe zwierzęta. 177 00:10:14,864 --> 00:10:16,907 Na tę hałdę trafiało… 178 00:10:17,867 --> 00:10:19,660 praktycznie wszystko. 179 00:10:20,786 --> 00:10:24,624 Musieli się tego pozbyć, bo powstała góra śmieci. 180 00:10:24,707 --> 00:10:26,375 Więc ją podpalili. 181 00:10:27,752 --> 00:10:30,713 Paliło się przez wiele dni… 182 00:10:31,380 --> 00:10:34,091 cały czas, był potworny smród. 183 00:10:34,175 --> 00:10:36,552 A dym zakrywał… 184 00:10:37,428 --> 00:10:39,639 wszystko, nie dało się otworzyć okna. 185 00:10:40,306 --> 00:10:41,807 Pamiętam… 186 00:10:43,309 --> 00:10:45,895 jak ktoś powiedział, że pali się hałda. 187 00:10:45,978 --> 00:10:49,815 Najpierw mewy podniosły wrzawę. 188 00:10:50,441 --> 00:10:52,443 A następnie odleciały. 189 00:10:53,110 --> 00:10:54,695 Dym wyglądał 190 00:10:54,779 --> 00:10:55,863 jak czarna chmura. 191 00:10:56,489 --> 00:10:57,615 A potem sadza, 192 00:10:57,698 --> 00:11:02,036 gdy ogień zaczął dogasać lub zaczynało padać, sadza… 193 00:11:02,745 --> 00:11:04,413 pokrywała wszystko. 194 00:11:04,830 --> 00:11:07,792 Pamiętam, jak chodziłam rano do szkoły, 195 00:11:08,959 --> 00:11:12,713 i mieliśmy szczęście, jeśli po drodze… 196 00:11:13,714 --> 00:11:20,471 nie czuliśmy zapachu, który kojarzył się… 197 00:11:21,764 --> 00:11:23,099 z bronią chemiczną. 198 00:11:24,642 --> 00:11:27,561 A gdy już byliśmy w szkole… 199 00:11:28,187 --> 00:11:29,730 nauczyciel pytał… 200 00:11:32,858 --> 00:11:34,527 czy się dziś myliśmy. 201 00:11:37,196 --> 00:11:38,197 To było straszne. 202 00:11:41,659 --> 00:11:44,537 Piliśmy wodę 203 00:11:44,620 --> 00:11:46,914 z potoków 204 00:11:46,997 --> 00:11:50,000 i okolicznych studni 205 00:11:50,835 --> 00:11:53,129 od pokoleń. 206 00:11:53,713 --> 00:11:58,134 Kto wie, kiedy odpady przeniknęły do naszych studni? 207 00:11:58,217 --> 00:11:59,093 Kto wie? 208 00:12:00,177 --> 00:12:01,762 Gdy mówisz o tym… 209 00:12:03,806 --> 00:12:08,018 jak rasizm środowiskowy wpłynął na tę społeczność, 210 00:12:08,477 --> 00:12:09,687 to… 211 00:12:10,146 --> 00:12:11,105 To nas zabija. 212 00:12:12,231 --> 00:12:13,858 Nie umieściliśmy tam tego. 213 00:12:14,984 --> 00:12:18,070 Nasze rodziny o to nie prosiły. 214 00:12:18,904 --> 00:12:20,573 A teraz zbieramy 215 00:12:20,656 --> 00:12:22,158 tego żniwo, 216 00:12:22,867 --> 00:12:24,827 tracąc ukochane osoby. 217 00:12:25,369 --> 00:12:26,328 Nie ma ich. 218 00:12:26,412 --> 00:12:29,749 Mamy tu tyle zachorowań na raka, 219 00:12:29,832 --> 00:12:31,959 ludzie mówią, że rak jest wszędzie. 220 00:12:33,169 --> 00:12:34,837 Ale w tej okolicy mamy 221 00:12:34,920 --> 00:12:38,632 jeden z najwyższych wskaźników zachorowań na szpiczaka mnogiego. 222 00:12:38,716 --> 00:12:41,385 Tutejsi mieszkańcy na to umierają. Czemu? 223 00:12:43,804 --> 00:12:44,764 To przez hałdę. 224 00:12:48,559 --> 00:12:51,729 Tu jest moja matka. Ta, która siedzi. 225 00:12:51,812 --> 00:12:53,773 A to… nasze podwórko. 226 00:12:54,190 --> 00:12:56,567 A to ja z warkoczami. 227 00:12:56,650 --> 00:12:57,610 Jak uroczo. 228 00:12:58,694 --> 00:13:00,237 Którą z siedmiorga byłaś? 229 00:13:00,321 --> 00:13:02,156 - Czy… - Byłam najstarsza. 230 00:13:03,407 --> 00:13:05,117 To mój brat Robert. 231 00:13:05,201 --> 00:13:08,454 Tutaj. To właśnie on… 232 00:13:08,537 --> 00:13:11,332 On… zmarł na raka. 233 00:13:11,415 --> 00:13:14,668 A to moja siostra Babe, choruje na szpiczaka mnogiego. 234 00:13:14,752 --> 00:13:16,921 I mój najmłodszy brat Frank. 235 00:13:17,880 --> 00:13:18,881 To my. 236 00:13:19,340 --> 00:13:24,845 To mój wujek, który niedawno zmarł na raka. 237 00:13:24,929 --> 00:13:27,848 Odszedł dwa lata temu. 238 00:13:28,307 --> 00:13:31,227 Gdy ojciec zmarł na raka, 239 00:13:31,310 --> 00:13:35,105 wujek przejął jego rolę. 240 00:13:35,689 --> 00:13:36,941 Ale już nie żyją. 241 00:13:45,241 --> 00:13:46,116 Nie chcę… 242 00:13:47,201 --> 00:13:50,120 Nie chcę skrzywdzić kogoś słowami, 243 00:13:50,204 --> 00:13:51,997 ale postaram się mówić prawdę. 244 00:13:52,081 --> 00:13:53,999 O to chodzi, prawda? 245 00:13:54,500 --> 00:13:55,876 To czasem trudne, 246 00:13:55,960 --> 00:13:59,964 zwłaszcza gdy mówisz o rasizmie i dyskryminacji. 247 00:14:03,717 --> 00:14:04,844 Parę kogutów. 248 00:14:06,929 --> 00:14:10,599 Czarna społeczność zaczyna się tutaj. 249 00:14:12,059 --> 00:14:15,855 Badaliśmy tutejszą studnię. 250 00:14:16,397 --> 00:14:18,566 I okazało się… 251 00:14:20,109 --> 00:14:22,778 że w wodzie jest duże stężenie arsenu. 252 00:14:23,362 --> 00:14:27,157 To niewielka społeczność. 253 00:14:27,241 --> 00:14:29,702 Ta rodzina straciła wielu członków… 254 00:14:31,120 --> 00:14:33,372 z powodu raka. 255 00:14:33,455 --> 00:14:37,668 U tego mężczyzny też go zdiagnozowano, raczej nie zostało mu dużo czasu. 256 00:14:38,168 --> 00:14:41,463 Ma raka płuc. 257 00:14:41,964 --> 00:14:43,132 Mieszka tutaj. 258 00:14:44,341 --> 00:14:45,968 To bardzo mili ludzie. 259 00:14:46,051 --> 00:14:48,012 Powinnam cię im przedstawić, 260 00:14:48,095 --> 00:14:51,891 ale nie uprzedziłam ich o wizycie, więc lepiej nie. 261 00:14:59,148 --> 00:15:01,275 Ich studnia jest skażona. 262 00:15:02,568 --> 00:15:03,986 Nie mogą z niej pić. 263 00:15:06,447 --> 00:15:08,365 Mąż tej pani umarł na raka. 264 00:15:08,449 --> 00:15:09,700 Mieszka tam sama. 265 00:15:10,534 --> 00:15:12,870 Mąż tej pani umarł na raka. 266 00:15:13,412 --> 00:15:15,205 Ale podniosła się, żyje dalej. 267 00:15:15,748 --> 00:15:18,584 Znalazła przemiłego mężczyznę z Nowej Fundlandii. 268 00:15:19,710 --> 00:15:22,087 Cała rodzina, która tu mieszkała, 269 00:15:22,671 --> 00:15:23,589 zmarła na raka. 270 00:15:24,423 --> 00:15:27,217 Dom należy teraz do kogoś innego, 271 00:15:27,301 --> 00:15:31,472 starają się go naprawić i w nim mieszkać. 272 00:15:31,972 --> 00:15:34,475 Ale poprzedni mieszkańcy zmarli na raka. 273 00:15:37,811 --> 00:15:40,314 Mąż tej pani umarł na raka. 274 00:15:40,856 --> 00:15:43,317 Sama też zmaga się z rakiem. 275 00:15:44,568 --> 00:15:48,405 Mężczyzna, który wybudował ten dom, i jego żona zmarli na raka. 276 00:15:48,989 --> 00:15:52,284 Ich córka mieszka teraz w Birchtown. 277 00:15:52,368 --> 00:15:54,870 Też miała raka, pokonała go. 278 00:15:56,330 --> 00:15:57,539 Ale… 279 00:15:58,749 --> 00:16:02,336 mieli też dwóch synów, zmarli na raka. 280 00:16:05,589 --> 00:16:06,423 Tak. 281 00:16:08,467 --> 00:16:09,301 Niedobrze. 282 00:16:13,555 --> 00:16:15,766 Ten dom… 283 00:16:15,849 --> 00:16:17,476 stoi najbliżej… 284 00:16:19,061 --> 00:16:19,895 hałdy. 285 00:16:20,688 --> 00:16:22,189 Pewna młoda kobieta 286 00:16:22,272 --> 00:16:24,149 musiała tu wrócić 287 00:16:24,984 --> 00:16:26,360 i teraz w nim mieszka. 288 00:16:27,653 --> 00:16:30,948 Jej matka i ojciec zmarli na raka. 289 00:16:31,740 --> 00:16:35,494 A ona znów tam mieszka. Wychowuje pięcioro dzieci. 290 00:16:35,911 --> 00:16:37,663 Nie ma gdzie mieszkać. 291 00:16:38,122 --> 00:16:39,873 Musiała tam wrócić. 292 00:16:44,336 --> 00:16:47,673 A zaraz za tymi drzewami 293 00:16:47,756 --> 00:16:49,133 zaczynała się hałda. 294 00:16:50,342 --> 00:16:51,510 To niedaleko. 295 00:16:53,512 --> 00:16:55,848 Tak. Bawiliśmy się w tym lesie. 296 00:16:58,142 --> 00:16:58,976 Tak. 297 00:17:00,728 --> 00:17:01,562 Niedobrze. 298 00:17:03,605 --> 00:17:05,441 Ellen, chcesz tam wejść? 299 00:17:05,941 --> 00:17:07,651 Możemy wejść na hałdę? 300 00:17:07,735 --> 00:17:11,196 Postawili znak zakazujący wstępu. 301 00:17:12,031 --> 00:17:13,741 Ale wiem, jak się tam dostać. 302 00:17:16,243 --> 00:17:17,745 Tu mieszka pan Clyke. 303 00:17:18,412 --> 00:17:20,372 Bardzo ekscentryczny jegomość. 304 00:17:21,540 --> 00:17:23,417 U pana Clyke’a zdiagnozowano… 305 00:17:23,500 --> 00:17:28,172 Myślę, że to najstarszy czarny mężczyzna w społeczności. 306 00:17:28,922 --> 00:17:30,924 Nie wiem, czy jest w domu. 307 00:17:35,387 --> 00:17:36,221 Co? 308 00:17:39,016 --> 00:17:40,017 Co słychać? 309 00:17:40,601 --> 00:17:42,811 - To pan Clyke. - Tak, Ron Clyke. 310 00:17:42,895 --> 00:17:44,688 - To Ian. - Jaki Ian? 311 00:17:45,105 --> 00:17:46,273 Nie wiem, jak… 312 00:17:47,524 --> 00:17:48,358 Daniel. 313 00:17:48,817 --> 00:17:50,694 - Daniel. - Ian Daniel. 314 00:17:51,028 --> 00:17:53,072 - Ile tu kamer. - Wiem. 315 00:17:53,489 --> 00:17:55,074 A ja taki roztrzepany. 316 00:17:55,157 --> 00:17:56,366 Wyglądasz świetnie. 317 00:17:56,450 --> 00:17:58,077 - Jestem Ellen. - Co? 318 00:17:58,160 --> 00:18:00,454 - Nazywam się Ellen. - Jaka Ellen? 319 00:18:00,537 --> 00:18:01,663 - Page. - Page. 320 00:18:02,581 --> 00:18:04,792 Przyjechała tu porozmawiać o hałdzie. 321 00:18:06,418 --> 00:18:09,254 I rozmawiałyśmy o… 322 00:18:11,423 --> 00:18:15,719 dymie, sadzy, popiele i tak dalej. 323 00:18:15,803 --> 00:18:17,888 - I o tym, czego chcemy. - Jasne. 324 00:18:18,388 --> 00:18:21,975 Bo wszyscy odeszli. Teraz ty jesteś tu najstarszy. 325 00:18:22,059 --> 00:18:23,685 - Chyba tak. - Tak. 326 00:18:23,769 --> 00:18:25,521 Jesteś najstarszym mężczyzną. 327 00:18:25,604 --> 00:18:29,024 Tak, bo Wally Davis ma jakieś 70 lat. 328 00:18:29,108 --> 00:18:31,819 Wallace, tak. On jest… 329 00:18:31,902 --> 00:18:33,695 Nawet on walczy z rakiem. 330 00:18:33,779 --> 00:18:37,825 Znowu walczy z rakiem płuc. 331 00:18:37,908 --> 00:18:41,537 - A ja idę w tym tygodniu. - W tym tygodniu? 332 00:18:41,620 --> 00:18:42,871 W przyszły piątek. 333 00:18:42,955 --> 00:18:45,082 Poznasz swój stan zdrowia. 334 00:18:45,165 --> 00:18:45,999 - Tak. - Tak. 335 00:18:46,083 --> 00:18:47,876 - Zbadają mnie ponownie. - Tak. 336 00:18:47,960 --> 00:18:49,711 - Jak co roku. - Tak. 337 00:18:50,295 --> 00:18:53,006 Myślisz, że hałda ma związek z twoim rakiem? 338 00:18:53,507 --> 00:18:55,843 - Kto wie? - Kto wie, nie? 339 00:18:56,260 --> 00:18:57,094 Na pewno. 340 00:18:58,971 --> 00:19:00,681 Cała okolica ma raka. 341 00:19:00,764 --> 00:19:02,099 - Tak. - Tak. 342 00:19:03,267 --> 00:19:05,435 I wszyscy mężczyźni odeszli. 343 00:19:05,519 --> 00:19:10,065 Frank, Seldon i twój przyjaciel Ed, 344 00:19:10,149 --> 00:19:11,233 wszyscy odeszli. 345 00:19:11,316 --> 00:19:14,403 - Bern Bruce i Shirley. - Zgadza się. 346 00:19:15,529 --> 00:19:18,323 Pójdziemy tam i trochę się pokręcimy. 347 00:19:18,407 --> 00:19:20,367 Pójdziemy wzdłuż ogrodzenia. 348 00:19:20,450 --> 00:19:22,161 Tam jest ścieżka. 349 00:19:22,244 --> 00:19:24,079 Tak, pójdziemy ścieżką. 350 00:19:25,789 --> 00:19:29,751 HAŁDĘ ZAMKNIĘTO TRZECIEGO GRUDNIA 2016 ROKU 351 00:19:41,972 --> 00:19:43,682 Mam nadzieję… 352 00:19:45,058 --> 00:19:46,018 że jeśli ktoś… 353 00:19:47,060 --> 00:19:48,979 wyciągnie z tego naukę… 354 00:19:50,522 --> 00:19:51,356 mam nadzieję… 355 00:19:52,316 --> 00:19:56,153 jeśli chodzi o środowisko, że ludzie nauczą się… 356 00:19:56,820 --> 00:19:58,155 wykorzystywać rzeczy. 357 00:19:59,823 --> 00:20:01,200 Wtedy nie będzie hałd. 358 00:20:02,159 --> 00:20:05,621 Czy nie byłoby miło, gdybyśmy znaleźli sposób… 359 00:20:05,704 --> 00:20:10,417 by wszystko, czego potrzebujemy, mogło… 360 00:20:11,460 --> 00:20:14,296 zostać wykorzystane ponownie, raz za razem? 361 00:20:16,215 --> 00:20:17,466 Byłoby miło. 362 00:20:18,634 --> 00:20:21,720 Nie byłoby ludzi umierających 363 00:20:21,803 --> 00:20:25,140 przez rzeczy, które wykorzystaliśmy… 364 00:20:28,101 --> 00:20:29,061 i podpaliliśmy. 365 00:20:33,774 --> 00:20:36,985 Wysypisko zamknięto na dobre w 2016 roku. 366 00:20:38,237 --> 00:20:39,988 Spacerując tu dziś, 367 00:20:40,072 --> 00:20:42,532 gdyby nie porozrzucane wokół szczątki, 368 00:20:43,242 --> 00:20:45,244 ciężko byłoby rozpoznać wysypisko. 369 00:20:46,328 --> 00:20:47,537 Niepokój wzbudza to, 370 00:20:47,621 --> 00:20:48,830 co leży pod ziemią, 371 00:20:49,206 --> 00:20:52,668 i jaki może mieć to wpływ na okoliczną wodę i glebę. 372 00:21:01,093 --> 00:21:05,764 Wyobrażam sobie, jak dołujące jest rozmyślanie w stylu: 373 00:21:05,847 --> 00:21:08,684 „Czy to jest już w mojej wodzie?”. 374 00:21:09,017 --> 00:21:13,480 Dzięki Bogu przeprowadziliśmy badania 375 00:21:14,189 --> 00:21:16,775 i odwiedzaliśmy ludzi, informując ich. 376 00:21:16,858 --> 00:21:19,903 Chodziłam po domach i mówiłam: 377 00:21:19,987 --> 00:21:23,657 „Sprawdzimy waszą studnię. Mam od tego cały zespół, do dzieła”. 378 00:21:24,783 --> 00:21:28,578 Ludzie zaczynają zdawać sobie z tego sprawę, 379 00:21:28,662 --> 00:21:32,874 bo otrzymali wyniki badań, z których wynika, że coś jest w wodzie. 380 00:21:32,958 --> 00:21:36,003 Nieważne, czy mówią, że to z powodu hałdy… 381 00:21:36,086 --> 00:21:38,213 wiemy, że to nasza woda sprawia… 382 00:21:38,297 --> 00:21:41,800 Jeśli masz bakterie z grupy E. coli 383 00:21:42,217 --> 00:21:46,013 w wodzie ze studni, której używasz w kuchni… 384 00:21:46,638 --> 00:21:51,727 karmisz dzieci, męża, myjesz nią zęby, 385 00:21:51,810 --> 00:21:55,522 myjesz się, cokolwiek, to wiesz. 386 00:21:56,523 --> 00:22:00,110 A gdy odkryjesz, że z wodą coś nie tak… 387 00:22:00,193 --> 00:22:03,280 to twoje życie. 388 00:22:03,363 --> 00:22:04,448 Całe twoje życie. 389 00:22:05,782 --> 00:22:07,743 Mamy boskie prawo… 390 00:22:08,827 --> 00:22:09,828 do czystej wody. 391 00:22:10,454 --> 00:22:13,498 - Nie powinniście o nią walczyć. - Dokładnie. 392 00:22:13,582 --> 00:22:17,961 A ludzie, na których tu głosujemy, 393 00:22:18,045 --> 00:22:20,672 powinni walczyć ramię w ramię z nami 394 00:22:21,131 --> 00:22:22,591 o czystą wodę. 395 00:22:22,841 --> 00:22:24,509 Ale obudźmy się. 396 00:22:24,593 --> 00:22:27,763 Nawet nie zaprzątają tym sobie głowy. 397 00:22:28,263 --> 00:22:30,974 To żaden problem, bo ich nie dotyczy. 398 00:22:31,350 --> 00:22:35,729 Bo oni mają czystą, zdatną do picia wodę, 399 00:22:36,188 --> 00:22:38,982 wodę z miejskich wodociągów. 400 00:22:39,858 --> 00:22:43,320 My nie mamy nawet tego. 401 00:22:43,403 --> 00:22:45,530 Nie możemy nawet powiedzieć: 402 00:22:45,614 --> 00:22:50,118 „Nie będę używać skażonej wody ze studni, 403 00:22:50,202 --> 00:22:52,496 po prostu podłączę się do miejskiej”. 404 00:22:52,579 --> 00:22:53,705 Nie mamy tej opcji. 405 00:22:53,789 --> 00:22:56,625 Uznali, że nie da się położyć tu rur, 406 00:22:57,292 --> 00:22:59,961 żebyśmy mieli czystą wodę. 407 00:23:02,631 --> 00:23:08,053 Czemu nasza społeczność znaczy mniej 408 00:23:09,638 --> 00:23:12,099 od tamtej społeczności? 409 00:23:13,225 --> 00:23:14,684 WITAMY W SHELBURNE 410 00:23:14,768 --> 00:23:17,020 ZAŁOŻONE W 1783 ROKU PRZEZ LOJALISTÓW 411 00:23:18,271 --> 00:23:21,108 Od kilku lat Louise mówi o tym otwarcie… 412 00:23:21,858 --> 00:23:25,070 naciskając rząd do przyjęcia karty praw, 413 00:23:25,153 --> 00:23:28,240 która zapewni każdemu mieszkańcowi zdrowe środowisko, 414 00:23:28,657 --> 00:23:31,493 zwłaszcza marginalizowanym w przeszłości. 415 00:23:32,202 --> 00:23:35,872 Niepokoi reakcja lokalnych polityków. 416 00:23:37,624 --> 00:23:42,295 Rasizm przetrwał i wciąż tu jest. 417 00:23:42,712 --> 00:23:46,216 A jeśli nie będziemy o nim mówić i go identyfikować, 418 00:23:46,716 --> 00:23:49,094 to nigdy się nie skończy. 419 00:23:49,177 --> 00:23:51,179 A moje przemowy na ten temat 420 00:23:51,263 --> 00:23:55,267 oddzieliły mnie od niektórych członków społeczności, 421 00:23:55,350 --> 00:23:57,727 bo ci nie chcą o tym rozmawiać. 422 00:23:59,563 --> 00:24:01,231 Wspomniałaś panią burmistrz. 423 00:24:01,815 --> 00:24:03,775 Rozumiem, mam swoją odpowiedź. 424 00:24:04,985 --> 00:24:05,902 Pani burmistrz. 425 00:24:05,986 --> 00:24:07,612 Chciałam zapytać, co robi. 426 00:24:08,530 --> 00:24:12,033 Pani burmistrz nie sądzi, że mam prawo głosu. 427 00:24:13,034 --> 00:24:13,869 Jak to? 428 00:24:14,744 --> 00:24:16,538 Bo powiedziała… 429 00:24:16,621 --> 00:24:19,124 Powiedziała mi, że społeczność nie chce, 430 00:24:19,207 --> 00:24:22,878 bym poruszała ten temat. 431 00:24:23,670 --> 00:24:25,046 Że ich to nie obchodzi. 432 00:24:26,423 --> 00:24:27,340 Przepraszam. 433 00:24:28,884 --> 00:24:29,885 Powiem to. 434 00:24:32,679 --> 00:24:33,763 To… 435 00:24:34,389 --> 00:24:37,809 boskie prawo pozwala powiedzieć wam, 436 00:24:37,893 --> 00:24:42,981 że niszczycie moją rodzinę i społeczność, 437 00:24:43,064 --> 00:24:45,233 a stało się tak, bo postanowiliście 438 00:24:45,317 --> 00:24:47,402 zrobić z mojego podwórka wysypisko. 439 00:24:49,237 --> 00:24:50,071 Przykro mi. 440 00:24:50,822 --> 00:24:52,073 Ale tak to wygląda. 441 00:24:52,449 --> 00:24:56,661 Albo nam pomagasz, albo jesteś przeciwko nam. 442 00:25:00,707 --> 00:25:03,585 Kiedy nadchodzą wybory, 443 00:25:03,668 --> 00:25:07,547 przyjeżdżają tu i obiecują złote góry. 444 00:25:08,048 --> 00:25:11,384 „Zrobimy to, zrobimy tamto, wszystko dla was zrobimy”. 445 00:25:11,801 --> 00:25:14,804 A moi ludzie im wierzą. 446 00:25:15,639 --> 00:25:18,600 I głosują na tych ludzi, a tamci… 447 00:25:21,603 --> 00:25:24,564 A jeśli nie możesz zająć się sąsiadem… 448 00:25:26,066 --> 00:25:29,194 ani ludźmi wokół czy rodziną, 449 00:25:29,611 --> 00:25:32,531 na co komu jesteś potrzebny? 450 00:25:34,616 --> 00:25:36,076 Dlaczego tu jesteś? 451 00:25:36,826 --> 00:25:41,498 Jeśli nie obchodzą cię bracia, siostry czy ktokolwiek… 452 00:25:42,874 --> 00:25:44,417 Po co? 453 00:25:44,668 --> 00:25:47,295 Po co rano wstajesz z łóżka? 454 00:25:48,296 --> 00:25:50,507 Ta samotność musi być przytłaczająca. 455 00:25:51,132 --> 00:25:52,801 Jeśli taki cel ich życia. 456 00:25:53,677 --> 00:25:54,511 Prawda? 457 00:25:56,346 --> 00:25:57,681 Miłość do ludzi… 458 00:25:59,057 --> 00:26:00,850 musi być na pierwszym miejscu. 459 00:26:00,934 --> 00:26:04,104 Musimy wzajemni się wspierać. 460 00:26:04,688 --> 00:26:06,314 Czas płynie w jedną stronę. 461 00:26:07,857 --> 00:26:12,445 I mamy tylko jedną szansę, by zrobić to dobrze. 462 00:26:13,530 --> 00:26:17,617 Więc jeśli to oznacza, 463 00:26:17,951 --> 00:26:22,872 że mój sąsiad będzie zdrowy, 464 00:26:22,956 --> 00:26:26,251 jeśli będę mogła zrobić cokolwiek, by to zapewnić, 465 00:26:26,334 --> 00:26:27,294 zrobię to. 466 00:26:33,216 --> 00:26:36,678 Instalacja studni dającej społeczności czystą wodę pitną 467 00:26:36,761 --> 00:26:39,306 w miejscu, które zaproponowała Louise, 468 00:26:39,389 --> 00:26:42,225 kosztowałaby około 10 000 $. 469 00:26:43,518 --> 00:26:47,105 Tylko w tym roku miasto przeznaczyło 35 000 $ 470 00:26:47,188 --> 00:26:49,566 na coroczny Dzień Założyciela. 471 00:27:10,462 --> 00:27:12,255 Trzy godziny jazdy na północ 472 00:27:12,339 --> 00:27:14,799 Pierwszy Naród Pictou Landing 473 00:27:14,883 --> 00:27:18,428 także zmaga się z toksyczną spuścizną rządowego zaniedbania. 474 00:27:21,014 --> 00:27:23,433 Trwająca tu walka Mikmaków 475 00:27:23,516 --> 00:27:25,852 pokazuje długą serię zmagań 476 00:27:25,935 --> 00:27:28,563 między rdzennymi społecznościami a rządem 477 00:27:28,647 --> 00:27:31,524 odkąd zaczęła się kolonizacja dzisiejszej Kanady. 478 00:27:33,485 --> 00:27:37,906 Ludobójstwo, napaści ze strony agentów federalnych i katolickich szkół 479 00:27:37,989 --> 00:27:39,324 pozbawiły Mikmaków 480 00:27:39,407 --> 00:27:41,660 części ziem i kultury, którą znali. 481 00:27:43,912 --> 00:27:46,873 Dziś też borykają się z katastrofą ekologiczną, 482 00:27:46,956 --> 00:27:50,752 która dręczy ich społeczność od ponad 50 lat. 483 00:27:56,508 --> 00:27:57,634 CBC — ZIEMIA I WODA 484 00:27:57,717 --> 00:27:59,344 Boar Harbour, Nowa Szkocja. 485 00:27:59,427 --> 00:28:02,055 Tysiące ryb giną z powodu uduszenia. 486 00:28:03,306 --> 00:28:07,268 Większość osób, które to widziały, była zniesmaczona, oburzona. 487 00:28:07,811 --> 00:28:08,770 Jak to możliwe? 488 00:28:09,979 --> 00:28:14,067 Ale to jedynie najnowsze zdjęcia w historii tutejszych zanieczyszczeń. 489 00:28:17,487 --> 00:28:18,446 Cześć! 490 00:28:18,530 --> 00:28:20,990 - Miło cię poznać. - Wzajemnie. 491 00:28:21,074 --> 00:28:22,784 - Wchodźcie. - Wybacz. 492 00:28:22,867 --> 00:28:24,369 Nawigacja… 493 00:28:24,452 --> 00:28:26,746 Zanim się obejrzałam, byłam w błocie. 494 00:28:26,830 --> 00:28:30,583 Wiedziałam, że to przez dojazdówkę. „Droga zamknięta”. 495 00:28:37,549 --> 00:28:40,510 Przed skażeniem Boat Harbour 496 00:28:40,593 --> 00:28:44,472 nazywało się A’Se’K. Czyli „inne miejsce”. 497 00:28:44,556 --> 00:28:48,727 To tam uciekli członkowie naszej społeczności, 498 00:28:48,810 --> 00:28:52,272 gdy indiańscy agenci przyszli po nasze dzieci. 499 00:28:52,981 --> 00:28:55,024 Uciekali do A’Se’K. 500 00:28:55,567 --> 00:28:57,527 Więc A’Se’K… 501 00:28:57,944 --> 00:29:00,238 jak mawia jeden z członków starszyzny, 502 00:29:00,321 --> 00:29:03,241 kiedyś było dla nich jak rodzic. 503 00:29:05,034 --> 00:29:07,454 Chroniło ich. Karmiło, 504 00:29:07,537 --> 00:29:08,538 gdy byli głodni. 505 00:29:08,621 --> 00:29:11,332 Było schronieniem, a gdy… 506 00:29:12,500 --> 00:29:15,795 w 1965 roku pojawiła się celulozownia 507 00:29:15,879 --> 00:29:20,175 i zaczęto planować… 508 00:29:20,842 --> 00:29:22,635 infiltrację naszych ziem… 509 00:29:23,762 --> 00:29:24,971 i A’Se’K… 510 00:29:28,683 --> 00:29:31,311 odebrano nam wszystko. 511 00:29:31,770 --> 00:29:33,855 W 1965 roku Scott Paper Company 512 00:29:33,938 --> 00:29:36,608 chciało postawić celulozownię w Nowej Szkocji. 513 00:29:37,567 --> 00:29:39,068 Dokładnie znali miejsce. 514 00:29:40,195 --> 00:29:41,279 Miasto Pictou. 515 00:29:41,946 --> 00:29:43,948 Mamy odpowiednik… 516 00:29:44,032 --> 00:29:48,077 Ich konsultant, dr John Bates, wybrał to miejsce parę lat wcześniej. 517 00:29:48,620 --> 00:29:49,913 Zaproponował 518 00:29:50,705 --> 00:29:53,124 zbudowanie celulozowni typu kraft. 519 00:29:54,250 --> 00:29:55,460 Odpady z celulozowni 520 00:29:55,543 --> 00:29:57,921 byłyby transportowane pod Pictou Harbour 521 00:29:58,379 --> 00:30:00,465 i wyrzucane do Boat Harbour. 522 00:30:02,133 --> 00:30:05,845 Ostatecznie odpady przemysłowe miały trafiać do oceanu. 523 00:30:07,597 --> 00:30:09,265 Gdy to zaproponowano, 524 00:30:09,349 --> 00:30:12,018 dr Bates nie był już konsultantem firmy Scott. 525 00:30:13,102 --> 00:30:15,939 Został szefem Władz Wodociągowych Nowej Szkocji. 526 00:30:16,773 --> 00:30:19,609 Wszystko było gotowe do zawarcia dochodowej umowy 527 00:30:19,692 --> 00:30:22,237 między Scott Paper a Nową Szkocją. 528 00:30:22,320 --> 00:30:23,905 NOWY BRUNSZWIK NOWA SZKOCJA 529 00:30:23,988 --> 00:30:26,491 Rząd zgodził się zająć odpadami z zakładu 530 00:30:26,825 --> 00:30:29,077 i rozpoczął wykup okolicznych terenów. 531 00:30:30,245 --> 00:30:34,874 Jedyny problem stanowili Indianie, którzy mieszkali przy Boat Harbour. 532 00:30:35,625 --> 00:30:40,213 Władze wodociągów odezwały się do mojego dziadka, ówczesnego wodza, 533 00:30:40,296 --> 00:30:42,423 a członkowie rady… 534 00:30:43,049 --> 00:30:46,761 powiedzieli, że stawiają celulozownię. 535 00:30:46,845 --> 00:30:48,805 I kazali się tym nie martwić. 536 00:30:48,888 --> 00:30:53,601 „Wszystko będzie dobrze, czysta woda. To nie wpłynie na środowisko”. 537 00:30:54,102 --> 00:30:57,897 Pojawiły się obawy co do wpływu na środowisko, 538 00:30:57,981 --> 00:31:01,734 wpływu na ich łowiska, więc zaczęli zgłaszać wątpliwości, 539 00:31:01,818 --> 00:31:04,821 jak nasi przywódcy robili od dziesiątek lat. 540 00:31:04,904 --> 00:31:08,825 Gdy dowiedzieli się, że martwimy się o te rzeczy, mówili: 541 00:31:08,908 --> 00:31:11,369 „Spokojnie, zabierzemy ich na wycieczkę”. 542 00:31:11,452 --> 00:31:13,788 Zabrali mojego dziadka 543 00:31:13,872 --> 00:31:17,876 i drugiego członka rady, Martina Sapiera, 544 00:31:17,959 --> 00:31:20,295 do miejsca… 545 00:31:21,546 --> 00:31:25,675 w Nowym Brunszwiku, które nie przypominało celulozowni, 546 00:31:25,758 --> 00:31:27,760 którą budowali. 547 00:31:28,261 --> 00:31:29,929 Przyszedł pan Wigglesworth 548 00:31:30,471 --> 00:31:35,351 i zabrał nas do Saint John, Lancaster, czy jak to nazywacie, do celulozowni… 549 00:31:35,435 --> 00:31:36,769 WÓDZ, DZIADEK MICHELLE 550 00:31:36,853 --> 00:31:42,609 …pokazując, że woda nie śmierdzi i nie ma w niej żadnych przebarwień… 551 00:31:42,692 --> 00:31:45,820 - Pokazał, że nie ma przebarwień. - Zgadza się. 552 00:31:45,904 --> 00:31:48,907 Że nic nie wydobywa się z zakładu. 553 00:31:49,991 --> 00:31:52,577 Z celulozowni w Saint John wydobywa się dym. 554 00:31:53,411 --> 00:31:55,121 Indian nigdy tam nie zabrano. 555 00:31:55,580 --> 00:31:58,207 Pokazano im tylko oczyszczalnię ścieków 556 00:31:58,499 --> 00:32:01,085 leżącą parę kilometrów stąd. 557 00:32:05,381 --> 00:32:08,217 To była czysta fasada. 558 00:32:08,843 --> 00:32:11,971 Nakładli im kłamstw do głów, 559 00:32:12,055 --> 00:32:15,558 tłumaczyli im to, mówiąc: 560 00:32:15,642 --> 00:32:18,561 „To na nic nie wpłynie. To będzie jezioro. 561 00:32:18,645 --> 00:32:20,813 Wciąż będziecie spędzać tu czas 562 00:32:20,897 --> 00:32:26,569 i robić rzeczy, które chcecie robić”. 563 00:32:26,653 --> 00:32:30,323 W umowie były też warunki, które zupełnie zignorowano. 564 00:32:30,406 --> 00:32:33,785 Chcieli wiedzieć… 565 00:32:35,787 --> 00:32:39,540 jaki to wywrze wpływ, a nigdy do tego nie doszło. 566 00:32:39,624 --> 00:32:44,170 Doszło jedynie do przekazania 60 000 $. 567 00:32:44,253 --> 00:32:48,091 Wtedy 60 000 dla uciskanej społeczności, 568 00:32:48,174 --> 00:32:54,430 która cierpiała przez wpływy szkół z internatem i… 569 00:32:54,514 --> 00:32:55,598 To było sporo. 570 00:32:55,682 --> 00:32:57,976 Wyobrażam sobie, co myślał dziadek. 571 00:32:58,059 --> 00:32:59,769 „Rany, Boże drogi. 572 00:33:00,144 --> 00:33:02,814 Środowisko nie ucierpi. 573 00:33:02,897 --> 00:33:05,024 Współczuję hrabstwu. 574 00:33:05,441 --> 00:33:06,985 Czuję… że pomagam. 575 00:33:07,068 --> 00:33:08,903 Nic złego z tego nie wyjdzie”. 576 00:33:10,154 --> 00:33:12,991 Mój dziadek, tutaj, w Nowym Brunszwiku, 577 00:33:13,074 --> 00:33:16,244 wraz z Martinem Sapierem podpisali kartkę papieru. 578 00:33:16,327 --> 00:33:17,537 LEWIS J. FRANCIS WÓDZ 579 00:33:17,620 --> 00:33:18,579 Kartkę papieru. 580 00:33:18,663 --> 00:33:20,289 I mieli ich w garści. 581 00:33:24,502 --> 00:33:27,171 Indianie zrzekli się praw do Boat Harbour 582 00:33:28,006 --> 00:33:30,299 za około 65 000 dolarów. 583 00:33:37,098 --> 00:33:39,434 Zakład uruchomiono dwa lata później. 584 00:33:42,937 --> 00:33:45,565 A odpady zaczęły wpływać do Boat Harbour. 585 00:33:46,858 --> 00:33:48,526 Wybili tam wszystkie ryby, 586 00:33:48,609 --> 00:33:51,529 nazajutrz woda wyrzuciła je na brzeg. 587 00:33:51,654 --> 00:33:54,866 Martwe ryby, foki i wszystko wokół. 588 00:33:56,242 --> 00:33:58,494 Zabili je przez noc. 589 00:34:00,580 --> 00:34:03,082 To było w tygodniu otwarcia zakładu? 590 00:34:03,166 --> 00:34:05,710 Jakieś trzy, cztery dni po jego otwarciu. 591 00:34:05,793 --> 00:34:07,503 Zabili wszystko. 592 00:34:15,845 --> 00:34:19,557 Gdy tylko myślę o jego żalu, 593 00:34:20,391 --> 00:34:24,228 gdy pojął, że Boat Harbour zmarło. 594 00:34:25,855 --> 00:34:29,776 Zmarł w przeświadczeniu, że to jego wina. 595 00:34:34,280 --> 00:34:36,949 A potem przekazał… 596 00:34:37,325 --> 00:34:41,954 to poczucie winy dzieciom, rodzinie, 597 00:34:42,038 --> 00:34:45,917 jak sobie z tym poradzili… a następnie… 598 00:34:47,877 --> 00:34:50,546 To tylko cykl, który trzeba przerwać. 599 00:34:51,130 --> 00:34:53,674 Jakie byłoby życie mojej rodziny… 600 00:34:54,759 --> 00:34:56,469 gdyby do tego nie doszło? 601 00:34:59,138 --> 00:35:01,891 Moi dziadkowie mieli 13 dzieci. 602 00:35:06,145 --> 00:35:10,024 Dziadek zmarł dość młodo. Zbliżał się do pięćdziesiątki. 603 00:35:12,110 --> 00:35:15,279 Moja matka i ciotka żyją do dziś. 604 00:35:17,240 --> 00:35:19,617 Reszta rodziny przegrała z rakiem. 605 00:35:20,660 --> 00:35:21,786 Z samobójstwem. 606 00:35:24,789 --> 00:35:28,292 Alkohol i narkotyki przejęły kontrolę. 607 00:35:29,710 --> 00:35:31,212 Często zastanawiam się… 608 00:35:32,255 --> 00:35:34,966 czy gdyby do tego nie doszło, moglibyśmy żyć… 609 00:35:38,719 --> 00:35:40,012 w taki sposób… 610 00:35:43,182 --> 00:35:45,226 byśmy razem się zestarzeli. 611 00:35:53,776 --> 00:35:59,782 Zabiorę was do oczyszczalni ścieków… 612 00:36:01,450 --> 00:36:03,452 przy Simpson’s Lane. 613 00:36:03,828 --> 00:36:05,788 Dość blisko naszej społeczności. 614 00:36:06,998 --> 00:36:09,834 To jest wjazd do oczyszczalni, 615 00:36:09,917 --> 00:36:13,171 który jest tu od 1967 roku. 616 00:36:21,053 --> 00:36:24,974 To wydostaje się bezpośrednio z celulozowni. 617 00:36:26,767 --> 00:36:28,769 Surowe, nieoczyszczone ścieki. 618 00:36:31,355 --> 00:36:34,984 I to wylewano na naszą ziemię. 619 00:36:35,067 --> 00:36:36,527 Nie było żadnego 620 00:36:36,611 --> 00:36:39,113 systemu uzdatniania, po prostu je wylewano. 621 00:36:39,197 --> 00:36:41,991 UWAGA: GŁĘBOKA WODA 622 00:36:44,118 --> 00:36:46,579 Smutno mi, gdy tu przychodzę. 623 00:37:06,766 --> 00:37:08,643 Tak pachnie nasza społeczność. 624 00:37:08,726 --> 00:37:11,145 Czasem wchodzisz do budynków, domów 625 00:37:11,229 --> 00:37:14,315 i czujesz ten swąd, lepi się do ścian. 626 00:37:23,115 --> 00:37:24,200 Napowietrzacze. 627 00:37:24,825 --> 00:37:28,955 Nasycają wodę tlenem, to naprawdę smutne, 628 00:37:29,038 --> 00:37:32,792 ale w czasach, gdy mówili, że nie wywrze to żadnego wpływu… 629 00:37:34,043 --> 00:37:35,378 z tym nas zostawiono. 630 00:37:39,924 --> 00:37:43,594 Wszystko przenika do naszej społeczności, 631 00:37:43,678 --> 00:37:45,596 więc nie cierpimy tylko dlatego, 632 00:37:45,680 --> 00:37:50,226 że to jest w wodzie, ale i w powietrzu. 633 00:37:52,144 --> 00:37:54,647 I tak. To… 634 00:37:55,273 --> 00:37:56,107 To smutne. 635 00:37:59,277 --> 00:38:00,945 Nie martwisz się o zdrowie? 636 00:38:05,574 --> 00:38:07,243 Zabawne, że o to pytasz, 637 00:38:07,326 --> 00:38:10,579 bo wiedząc, skąd pochodzę, 638 00:38:10,663 --> 00:38:13,374 ilu członków rodziny odeszło, 639 00:38:13,457 --> 00:38:15,251 nie spodziewam się żyć długo. 640 00:38:15,334 --> 00:38:17,795 W przyszłym tygodniu kończę 41 lat. 641 00:38:19,922 --> 00:38:20,756 I… 642 00:38:21,674 --> 00:38:24,802 wiedząc, że wszyscy odeszli tak młodo… 643 00:38:26,887 --> 00:38:28,472 zawsze czułam, 644 00:38:28,556 --> 00:38:31,809 że nie będę miała szansy się zestarzeć. 645 00:38:32,560 --> 00:38:34,270 I czasami tak myślę. 646 00:38:37,398 --> 00:38:38,232 Żal… 647 00:38:39,317 --> 00:38:43,195 często używam tego słowa, bo nie umiem tego inaczej opisać… 648 00:38:45,156 --> 00:38:46,574 ma wiele twarzy. 649 00:38:46,657 --> 00:38:48,826 Po prostu… 650 00:38:48,909 --> 00:38:50,578 Jak sobie z tym radzić? 651 00:38:53,122 --> 00:38:54,832 Jak ty byś sobie poradziła? 652 00:38:59,879 --> 00:39:01,589 Czy nie martwiło pana, 653 00:39:01,672 --> 00:39:05,968 że zalew był tak blisko rezerwatu Indian? 654 00:39:08,596 --> 00:39:12,308 Przecież nie wyrządzało im to szkody. 655 00:39:14,268 --> 00:39:18,105 Nie mieszkali w wodzie. 656 00:39:19,565 --> 00:39:21,734 Mieszkali w jej pobliżu. 657 00:39:23,611 --> 00:39:25,279 I co w związku z tym? 658 00:39:28,783 --> 00:39:32,161 To niektórzy członkowie społeczności, których straciliśmy… 659 00:39:32,787 --> 00:39:33,996 od otwarcia zakładu. 660 00:39:35,414 --> 00:39:36,248 Tak. 661 00:39:36,874 --> 00:39:38,918 Od razu rzuca się w oczy… 662 00:39:39,919 --> 00:39:43,672 Że umierają młodo. To prawda. 663 00:39:44,882 --> 00:39:47,676 Nie lubię liczyć zmarłych. Było ich sporo. 664 00:39:48,052 --> 00:39:50,054 Ci ludzie powinni być tutaj. 665 00:39:50,930 --> 00:39:53,724 Powinni być tu i walczyć u naszego boku. 666 00:39:53,808 --> 00:39:56,852 Powinni zobaczyć koniec… 667 00:39:57,728 --> 00:40:00,648 zanieczyszczania wody… Ale ich nie ma. 668 00:40:01,732 --> 00:40:04,568 Chcieliśmy to uczcić. 669 00:40:04,652 --> 00:40:07,822 Będą tu. Widzą, co się dzieje. Co robimy. 670 00:40:07,905 --> 00:40:08,948 Będą z nas dumni. 671 00:40:09,865 --> 00:40:14,161 To przypomina mi, dlaczego robię to, co robię, 672 00:40:14,245 --> 00:40:15,162 ponieważ… 673 00:40:19,542 --> 00:40:20,459 Wystarczy. 674 00:40:22,211 --> 00:40:26,799 W 2014 roku doszło do napięć, gdy pękła jedna z rur, 675 00:40:26,882 --> 00:40:29,009 rozlewając 47 milionów litrów 676 00:40:29,093 --> 00:40:31,554 toksycznych, niefiltrowanych ścieków 677 00:40:32,430 --> 00:40:35,516 w miejscu pochówku Mikmaków. 678 00:40:37,852 --> 00:40:41,230 Rząd kilka razy deklarował, że zamknie Boat Harbour, 679 00:40:41,313 --> 00:40:42,773 ale nie dotrzymał słowa. 680 00:40:43,357 --> 00:40:46,110 Tym razem społeczność Michelle zaczęła działać, 681 00:40:46,193 --> 00:40:49,780 stworzyli blokadę, zarzekając się, że nie odejdą, 682 00:40:49,864 --> 00:40:54,743 póki Boat Harbour nie zostanie zamknięte, zmuszając rząd do podjęcia działań. 683 00:40:56,579 --> 00:41:00,040 Od czerwca 2014 roku 684 00:41:00,124 --> 00:41:03,919 wszystkie media donosiły o naszym pokojowym proteście 685 00:41:04,003 --> 00:41:07,173 podczas przerwy wynikającej z uszkodzenia rurociągu. 686 00:41:07,756 --> 00:41:09,258 Ruszyliśmy na front, 687 00:41:09,341 --> 00:41:13,762 mieliśmy dość tego, że to ciągle trwa, 688 00:41:13,846 --> 00:41:16,390 te ścieki były ciężarem… 689 00:41:16,474 --> 00:41:20,102 od jakichś 50 lat, że wciąż nam szkodzą. 690 00:41:20,728 --> 00:41:22,021 Mówiliśmy o tym. 691 00:41:22,104 --> 00:41:24,857 Przywództwo często spotykało się z rządem, 692 00:41:25,232 --> 00:41:30,321 próbując znaleźć rozwiązanie sytuacji. 693 00:41:30,404 --> 00:41:32,907 Spotkaliśmy się na sali gimnastycznej, 694 00:41:32,990 --> 00:41:35,284 przywództwo wracało, mówiąc: 695 00:41:35,367 --> 00:41:38,913 „Rozmawialiśmy z rządem, powiedzieli to”. 696 00:41:38,996 --> 00:41:41,165 A rządowi nie ufamy. 697 00:41:41,248 --> 00:41:45,753 To najważniejsza zasada, jeśli kolejne rządy nadwątliły zaufanie, 698 00:41:45,836 --> 00:41:51,258 łamiąc przez dekady kilka obietnic. 699 00:41:51,342 --> 00:41:52,801 O to chodziło. 700 00:41:52,885 --> 00:41:55,554 Staraliśmy się dowiedzieć, 701 00:41:56,013 --> 00:41:59,016 czy mówili prawdę. 702 00:41:59,099 --> 00:42:02,269 Szczęśliwie doszło do zawarcia umowy, 703 00:42:02,770 --> 00:42:05,397 z której nie byliśmy do końca zadowoleni. 704 00:42:06,482 --> 00:42:09,944 Mieli w końcu przyznać się do skażenia środowiska 705 00:42:10,027 --> 00:42:12,404 i zaproponować datę zamknięcia 706 00:42:12,863 --> 00:42:14,990 oczyszczalni ścieków w Boat Harbour. 707 00:42:15,908 --> 00:42:19,411 Data, którą zaproponowali, nie była tą, której chcieliśmy. 708 00:42:21,830 --> 00:42:23,249 Liczyliśmy na wcześniej. 709 00:42:24,166 --> 00:42:27,044 Podali nam datę 31 stycznia 2020 roku. 710 00:42:28,212 --> 00:42:30,881 Długo i dogłębnie się nad tym zastanawialiśmy. 711 00:42:32,841 --> 00:42:35,177 Ale poszliśmy na kompromis. 712 00:42:38,013 --> 00:42:41,892 Kompromis nie oznaczał zamknięcia celulozowni, 713 00:42:41,976 --> 00:42:44,061 ale oczyszczalni w Boat Harbour, 714 00:42:44,144 --> 00:42:46,605 która od dekad szkodziła społeczności. 715 00:42:48,566 --> 00:42:51,777 Rząd Nowej Szkocji uchwalił ustawę o Boat Harbour, 716 00:42:52,194 --> 00:42:56,031 prawo, które nakazuje, by do 31 stycznia 2020 roku 717 00:42:56,115 --> 00:42:57,950 przestano wykorzystywać zakład 718 00:42:58,033 --> 00:43:01,912 „do odbiorów i oczyszczania ścieków z celulozowni”, 719 00:43:02,955 --> 00:43:04,957 co pozwoliło na dwie rzeczy: 720 00:43:05,040 --> 00:43:07,835 zaplanowanie i budowę nowej oczyszczalni ścieków 721 00:43:07,918 --> 00:43:09,753 oraz oczyszczenie Boat Harbour. 722 00:43:11,255 --> 00:43:15,384 Korporacja Northern Pulp dostała pięć lat na wymyślenie alternatywy. 723 00:43:15,884 --> 00:43:18,971 Ale cztery lata później najlepszym, co zaproponowali, 724 00:43:19,054 --> 00:43:21,974 był nowy gazociąg, który wyleje ścieki 725 00:43:22,057 --> 00:43:25,477 w Cieśninie Northumberland, tuż przy Pictou Landing… 726 00:43:27,062 --> 00:43:30,858 bogatych łowiskach dla rdzennych i nierdzennych społeczności, 727 00:43:31,150 --> 00:43:33,485 plan który wywołał oburzenie. 728 00:43:33,569 --> 00:43:35,571 WIEŚCI ZE ŚWIATA 729 00:43:38,198 --> 00:43:39,825 Chcemy być szczęśliwi. 730 00:43:39,908 --> 00:43:42,119 Chcemy uczcić zamknięcie czegoś. 731 00:43:42,202 --> 00:43:43,370 Zacząć się leczyć. 732 00:43:43,454 --> 00:43:47,124 Chcemy robić wszystkie te rzeczy, które myślimy, 733 00:43:47,625 --> 00:43:49,043 że powinniśmy móc robić. 734 00:43:49,335 --> 00:43:53,339 Jak możemy to uczcić, wiedząc, że proponują zbudowanie nowego… 735 00:43:53,922 --> 00:43:56,008 rurociągu lub oczyszczalni, 736 00:43:56,258 --> 00:43:59,053 przenosząc ścieki zza domu przed dom? 737 00:43:59,136 --> 00:44:01,680 Najbardziej niepokoi mnie, że powtarzają: 738 00:44:01,764 --> 00:44:03,766 „Oczyszczone ścieki”. 739 00:44:04,683 --> 00:44:07,353 Te oczyszczone ścieki wpływają na nas 740 00:44:07,436 --> 00:44:09,271 od ponad pięćdziesięciu lat. 741 00:44:11,065 --> 00:44:14,526 Nie powinniśmy nadal o to walczyć. 742 00:44:14,610 --> 00:44:17,196 nie powinniśmy chodzić tam 743 00:44:17,738 --> 00:44:20,240 i mówić: „Co z wami, kurwa, nie tak? 744 00:44:21,075 --> 00:44:23,619 Czemu chcecie to tam zbudować?”. 745 00:44:23,702 --> 00:44:27,581 Czemu rządowi to nie przeszkadza? 746 00:44:28,165 --> 00:44:32,586 Gdy poznaliśmy już zniszczenia, na które nas wystawiono. 747 00:44:32,670 --> 00:44:33,962 Naszą historię. 748 00:44:36,090 --> 00:44:39,385 Nigdy się od tego nie uwolnimy. 749 00:44:42,429 --> 00:44:43,972 Na początku 2019 roku 750 00:44:44,056 --> 00:44:46,600 społeczność Pictou zebrała się, 751 00:44:46,684 --> 00:44:50,437 aby zwrócić uwagę społeczeństwa na planowaną datę zamknięcia. 752 00:44:50,979 --> 00:44:53,190 Optymizm aż wylewał się z sali, 753 00:44:53,273 --> 00:44:56,068 gdy Pierwszy Naród Pictou Landing ogłosił, 754 00:44:56,151 --> 00:44:59,405 że został rok do zamknięcia oczyszczalni. 755 00:44:59,488 --> 00:45:02,241 Razem chcemy czystego środowiska. 756 00:45:02,324 --> 00:45:07,037 Razem chcemy, by było dobrze, i o to tu chodzi. 757 00:45:07,121 --> 00:45:09,206 Ta data znaczy wiele 758 00:45:09,289 --> 00:45:12,000 nie tylko dla Narodu Pictou Landing, 759 00:45:12,334 --> 00:45:13,919 ale dla wszystkich. 760 00:45:14,002 --> 00:45:17,965 „Chcę, by moje dzieci mogły kąpać się i łowić ryby w Boat Harbour 761 00:45:18,048 --> 00:45:19,091 w tej chwili. 762 00:45:19,466 --> 00:45:21,844 By miały dzieciństwo, którego nie znam”. 763 00:45:22,428 --> 00:45:25,514 Gdy społeczność świętowała, 764 00:45:25,931 --> 00:45:28,517 Northern Pulp zwołało własne zebranie. 765 00:45:29,101 --> 00:45:31,603 Bez alternatywnego planu na oczyszczanie, 766 00:45:31,687 --> 00:45:34,189 chcąc uniknąć zamknięcia celulozowni, 767 00:45:34,982 --> 00:45:38,902 poprosili o odłożenie terminu zamknięcia zakładu w Boat Harbour. 768 00:45:39,611 --> 00:45:41,864 Wszyscy mamy ten sam cel, 769 00:45:42,448 --> 00:45:46,744 którym jest ujrzeć, jak Boat Harbour wraca do stanu pierwotnego. 770 00:45:47,286 --> 00:45:52,708 Potrzebujemy nieco więcej czasu, by zapewnić należytą staranność 771 00:45:52,791 --> 00:45:54,710 w przeprowadzeniu każdego etapu, 772 00:45:54,918 --> 00:45:57,004 od oceny środowiskowej 773 00:45:57,087 --> 00:46:01,216 po budowę i oddanie do użytku nowego zakładu. 774 00:46:02,843 --> 00:46:05,262 Dziś mieliśmy świętować, 775 00:46:05,345 --> 00:46:07,639 a zaledwie godzinę przed wydarzeniem 776 00:46:07,723 --> 00:46:11,518 firma Northern Pulp ogłosiła, że będzie potrzebować więcej czasu, 777 00:46:11,602 --> 00:46:13,771 aby zamknąć zakład w Boat Harbour. 778 00:46:14,188 --> 00:46:17,816 Wódz Andrea Paul mówi, że pora ogłoszenia jest rozczarowująca, 779 00:46:17,900 --> 00:46:20,360 a wydłużenie terminu niedopuszczalne. 780 00:46:20,444 --> 00:46:22,571 Wiedzieli o tym od 2015 roku 781 00:46:23,071 --> 00:46:27,242 i gdyby poświęcili ten czas na aktywne działania, 782 00:46:27,326 --> 00:46:30,037 nie jedynie na reakcję na wiadomości, 783 00:46:30,120 --> 00:46:34,333 byliby o wiele bliżej tego, co chcieli osiągnąć. 784 00:46:35,083 --> 00:46:39,004 Następnie Stephen McNeil, premier Nowej Szkocji 785 00:46:39,087 --> 00:46:42,549 i pierwszy szef rządu nieugięty w sprawie daty zamknięcia, 786 00:46:42,633 --> 00:46:44,384 również zdaje się uginać. 787 00:46:45,219 --> 00:46:48,388 Daliśmy im pięć lat i wyraziłem się jasno, 788 00:46:48,472 --> 00:46:51,350 że termin mija 31 stycznia 2020 roku. 789 00:46:51,433 --> 00:46:54,311 Powiedziałem społeczności i tej firmie, 790 00:46:54,394 --> 00:46:59,483 że jeśli dogadają się w sprawie wydłużenia terminu, 791 00:46:59,566 --> 00:47:00,567 to ja to rozważę. 792 00:47:01,443 --> 00:47:03,737 Zamiast twardo powiedzieć: 793 00:47:03,821 --> 00:47:09,076 „Nie, rząd A’Se’K ustanowił, że zamykacie 31 stycznia 2020, 794 00:47:09,493 --> 00:47:12,538 i tego się trzymamy”, zdecydowali się… 795 00:47:14,122 --> 00:47:15,833 zrobić z nas kozła ofiarnego. 796 00:47:16,333 --> 00:47:20,963 „Jeśli Pictou Landing się zgodzą…”. 797 00:47:21,046 --> 00:47:22,339 To niesprawiedliwe. 798 00:47:22,923 --> 00:47:24,550 Niesprawiedliwe wobec nas. 799 00:47:25,592 --> 00:47:28,428 Gdyby relacje między nami były takie, 800 00:47:29,596 --> 00:47:31,932 jakimi się szczycą, powiedzieliby: 801 00:47:32,349 --> 00:47:33,976 „31 stycznia 2020. 802 00:47:34,059 --> 00:47:37,271 Stworzyliśmy prawo i będziemy się go trzymać. Koniec”. 803 00:47:37,771 --> 00:47:39,022 Ale nie zrobili tego. 804 00:47:39,898 --> 00:47:43,443 Tak bardzo chcę w coś wierzyć i… 805 00:47:45,195 --> 00:47:48,156 póki co wierzę w 31 stycznia 2020 roku. 806 00:47:49,783 --> 00:47:51,869 Mam nadzieję, że ludzie zrozumieją, 807 00:47:51,952 --> 00:47:55,122 że nie robimy tego, by sprawiać kłopoty 808 00:47:55,414 --> 00:47:59,001 i męczyć wszystkich tym problemem. 809 00:47:59,084 --> 00:48:02,045 Robimy to, bo potrzebujemy przyszłości. 810 00:48:02,713 --> 00:48:05,257 Musimy mieć więź z ziemią. 811 00:48:05,340 --> 00:48:08,594 Potrzebujemy zrównoważonego środowiska 812 00:48:09,636 --> 00:48:12,222 dla naszych dzieci i ich potomstwa. 813 00:48:12,306 --> 00:48:16,894 Robimy to, bo taka jest nasza rola. 814 00:48:17,436 --> 00:48:20,105 Mamy już dość chorowania. 815 00:48:22,274 --> 00:48:24,067 Liczymy, że wyzdrowiejemy. 816 00:48:24,151 --> 00:48:27,821 Że kiedyś się z tego wyleczymy, 817 00:48:27,905 --> 00:48:30,699 ale po głowie wciąż chodzą mi słowa, 818 00:48:30,782 --> 00:48:35,203 że nie wyzdrowiejesz w miejscu, które uczyniło cię chorym. 819 00:48:35,746 --> 00:48:38,999 Ta woda musi przestać płynąć, żebyśmy mogli się leczyć. 820 00:48:41,919 --> 00:48:44,504 Jeśli lub gdy ścieki przestaną płynąć, 821 00:48:45,047 --> 00:48:47,299 będzie należało oczyścić teren, 822 00:48:47,883 --> 00:48:50,135 co może zająć do pięciu lat 823 00:48:50,218 --> 00:48:52,554 i kosztować ponad 200 milionów dolarów, 824 00:48:53,096 --> 00:48:55,974 by usunąć z Boat Harbour toksyny takie jak rtęć. 825 00:48:56,892 --> 00:48:57,726 Mają nadzieję, 826 00:48:57,809 --> 00:49:01,939 że obszar wróci do stanu zbliżonego do pierwotnego. 827 00:49:03,315 --> 00:49:05,943 Zaczęliśmy rozmawiać o tym… 828 00:49:08,236 --> 00:49:09,321 jak w przyszłości… 829 00:49:10,322 --> 00:49:12,574 mogłoby wyglądać Boat Harbour. 830 00:49:13,325 --> 00:49:17,537 Co chcesz ujrzeć, gdy będzie możliwość ponownego odwiedzenia A’Se’K, 831 00:49:17,621 --> 00:49:19,998 kiedy odzyskamy ten teren? 832 00:49:20,082 --> 00:49:22,793 Bo nazywamy go Boat Harbour, 833 00:49:22,876 --> 00:49:27,464 ale ta nazwa powstała po zanieczyszczeniu. 834 00:49:27,547 --> 00:49:30,300 To było A’Se’K, co chcesz tam zobaczyć? 835 00:49:32,344 --> 00:49:35,055 Mówimy o przyrodzie, a także… 836 00:49:35,138 --> 00:49:41,436 Chcą mieć możliwość ponownego zjednoczenia się z ziemią. 837 00:49:44,731 --> 00:49:48,986 Coś tak prostego działa terapeutycznie. 838 00:49:51,571 --> 00:49:55,409 Chcę, by mój dziadek mógł spoczywać w pokoju. 839 00:49:55,993 --> 00:50:01,248 By ci, którzy walczyli o Boat Harbour, spoczywali w pokoju. 840 00:50:01,790 --> 00:50:04,376 I chcę, by byli dumni, że… 841 00:50:05,544 --> 00:50:07,004 walczyliśmy do końca. 842 00:50:23,603 --> 00:50:25,981 Gdy społeczność Michelle dalej naciska 843 00:50:26,064 --> 00:50:28,233 na datę zamknięcia Boat Harbour, 844 00:50:28,692 --> 00:50:32,154 zaledwie godzinę drogi dalej historia może się powtórzyć, 845 00:50:32,237 --> 00:50:35,532 bo rząd jest pod wpływem interesów korporacji, 846 00:50:35,615 --> 00:50:37,242 znowu kosztem 847 00:50:37,325 --> 00:50:41,121 rdzennej społeczności, co prowadzi mnie do ostatniego przystanku, 848 00:50:41,204 --> 00:50:44,791 miasteczka Stewiacke, gdzie chcą temu zapobiec. 849 00:50:46,001 --> 00:50:48,754 Korporacja AltaGas proponuje zbudowanie 850 00:50:48,837 --> 00:50:53,008 podziemnego składu na terenach należących do Mikmaków. 851 00:50:54,676 --> 00:50:56,803 Spółka odkryła podziemne groty solne 852 00:50:56,887 --> 00:51:00,724 nieopodal rzeki Shubenacadie, które mogą skrywać gaz ziemny. 853 00:51:01,266 --> 00:51:06,354 W tym celu chcą rozpuścić sól w grocie wodą z rzeki, 854 00:51:06,813 --> 00:51:10,317 a następnie wylewać mieszankę soli z wodą do tej rzeki, 855 00:51:10,400 --> 00:51:12,486 nawet do 3000 ton dziennie. 856 00:51:13,445 --> 00:51:15,655 Stężenie soli w solance 857 00:51:15,739 --> 00:51:19,409 jest sześć razy wyższe niż dopuszczalne do przeżycia ryb. 858 00:51:20,118 --> 00:51:24,539 Oczywiście członkowie społeczności i lokalni przywódcy nie są zadowoleni. 859 00:51:25,415 --> 00:51:27,334 Społeczności się to nie podoba. 860 00:51:27,417 --> 00:51:30,045 Grupa Sipekne’katik jest temu przeciwna. 861 00:51:30,128 --> 00:51:33,423 Według wodza Rufusa Copage’a ostatni raport środowiskowy 862 00:51:33,507 --> 00:51:36,593 nie został należycie wyjaśniony radzie grupy. 863 00:51:36,676 --> 00:51:38,595 Liczyłem, że porozmawiamy, 864 00:51:39,221 --> 00:51:43,433 ale rząd nie daje nam tej szansy, więc będziemy musieli walczyć. 865 00:51:44,392 --> 00:51:47,312 Jeszcze nigdy i nigdzie tego nie robili. 866 00:51:47,395 --> 00:51:50,273 Czemu chcą to zrobić w Nowej Szkocji? 867 00:51:50,357 --> 00:51:52,692 Czemu chcą to zrobić z naszą rzeką, 868 00:51:52,776 --> 00:51:55,779 w której nasze dzieci łowią każdego roku, 869 00:51:56,363 --> 00:51:58,156 z której zdobywają pożywienie, 870 00:51:58,240 --> 00:52:02,577 przy której od wielu pokoleń gromadzą się członkowie społeczności? 871 00:52:02,661 --> 00:52:06,164 Alton Gas zagraża bezpieczeństwu ludzi. 872 00:52:06,248 --> 00:52:09,251 USZANUJCIE POSTANOWIENIA TRAKTATU 873 00:52:09,334 --> 00:52:11,711 Spotkam się z Obrończyniami Wody 874 00:52:11,795 --> 00:52:13,505 z dystryktu Sipekne’katik, 875 00:52:13,588 --> 00:52:16,049 tak zwanymi Prospołecznymi Babkami. 876 00:52:17,050 --> 00:52:20,929 Prowadzą ruch mający zapobiec nie tylko katastrofie ekologicznej, 877 00:52:21,012 --> 00:52:23,140 ale i trawestacji praw traktatowych. 878 00:52:23,223 --> 00:52:25,058 CO Z PRAWDĄ I ZGODĄ? 879 00:52:25,183 --> 00:52:28,937 Na kilka dni przed naszą wizytą aresztowano kilka z nich. 880 00:52:29,020 --> 00:52:31,523 WSPIERAJCIE OBROŃCÓW WODY 881 00:52:31,606 --> 00:52:35,026 Mikmackie kobiety twierdzą, że chronią wodę i ląd, 882 00:52:35,110 --> 00:52:37,237 a gdy nie rozeszły się dobrowolnie, 883 00:52:37,737 --> 00:52:41,158 aresztowano je za pogwałcenie nakazu sądu. 884 00:52:41,241 --> 00:52:43,952 Twierdzą, że ich ruch nieprędko się skończy. 885 00:52:44,035 --> 00:52:46,246 Będziemy bronić tego, co święte. 886 00:52:47,497 --> 00:52:50,167 Nie przestaniemy. Pamiętajcie, Alton Gas… 887 00:52:50,542 --> 00:52:52,085 nie uda wam się. 888 00:52:52,169 --> 00:52:53,378 RZEKI DOMEM ŁOSOSIA 889 00:52:53,461 --> 00:52:56,840 WITAMY W STEWIACKE MIĘDZY RÓWNIKIEM A BIEGUNEM PÓŁNOCNYM 890 00:52:57,757 --> 00:53:01,469 Spotkam się z Dorene i Michelle, Obrończyniami Wody. 891 00:53:02,846 --> 00:53:05,515 Zabierają mnie pod główną bramę Alton Gas, 892 00:53:05,599 --> 00:53:08,059 gdzie aktywnie zakłócają projekt. 893 00:53:09,186 --> 00:53:14,024 PROSPOŁECZNE BABKI 894 00:53:14,107 --> 00:53:17,068 Jedziemy… 895 00:53:18,236 --> 00:53:20,655 pod bramę Alton Gas. 896 00:53:21,573 --> 00:53:24,034 Gdzie aresztowano nasze członkinie. 897 00:53:24,701 --> 00:53:26,369 Ściągnęli nasze zawiniątka. 898 00:53:26,453 --> 00:53:28,163 - Tak. - O nie. 899 00:53:28,246 --> 00:53:29,831 Zaraz o nie zapytam. 900 00:53:29,915 --> 00:53:32,292 - Co tu robi policja? - Nie wiem. 901 00:53:32,959 --> 00:53:36,504 Przez ostatnie cztery lata była to pierwsza linia oporu, 902 00:53:36,588 --> 00:53:39,090 co prowadziło do niemal codziennych starć. 903 00:53:39,424 --> 00:53:46,056 Chciałam sprawdzić zawiniątka z tytoniem, które zawiesiłyśmy na bramie. 904 00:53:46,806 --> 00:53:50,727 Zawieszamy je, bo to nasz obrządek. 905 00:53:50,810 --> 00:53:53,063 Staraliśmy się je uszanować. 906 00:53:53,146 --> 00:53:56,775 Okleiliśmy je taśmą, żeby nie odpadły. 907 00:53:57,525 --> 00:53:59,027 Mogę wam je dać. 908 00:53:59,110 --> 00:54:01,905 Mogę zebrać je sama? 909 00:54:01,988 --> 00:54:04,616 Nie wpuszczę was, ale mogę je przynieść. 910 00:54:04,699 --> 00:54:06,076 Mogę je przynieść. 911 00:54:07,577 --> 00:54:10,121 To nie w porządku, to brak szacunku. 912 00:54:24,177 --> 00:54:26,429 AltaGas stworzyła nawet 913 00:54:26,513 --> 00:54:30,892 specjalne strefy strajku, aby nie zastawiać głównej bramy. 914 00:54:31,434 --> 00:54:32,936 To nasza klatka. 915 00:54:33,603 --> 00:54:36,231 Stworzyli klatkę do protestów. 916 00:54:36,815 --> 00:54:39,150 Nie wejdę do niej. 917 00:54:39,234 --> 00:54:41,361 Mój duch nie wejdzie do tej klatki. 918 00:54:43,530 --> 00:54:46,783 „Pokojowi protestujący mogą skorzystać z tej strefy 919 00:54:46,866 --> 00:54:50,829 w ciągu dnia, zachowując bezpieczny i czysty obszar dla wszystkich. 920 00:54:51,204 --> 00:54:54,582 Prosimy nie śmiecić. Nie parkować i nie wzniecać ognia. 921 00:54:55,542 --> 00:54:59,587 Zażywanie alkoholu i narkotyków jest ściśle wzbronione. Dziękujemy”. 922 00:55:01,047 --> 00:55:04,009 Poziom ignorancji i braku szacunku, 923 00:55:05,302 --> 00:55:07,512 który niosą te słowa… 924 00:55:11,641 --> 00:55:13,143 Co tu robicie? 925 00:55:14,185 --> 00:55:16,771 Rozmawialiśmy z nimi o tutejszych grupach. 926 00:55:16,855 --> 00:55:19,274 Wie, że jesteśmy zaniepokojeni. 927 00:55:20,400 --> 00:55:22,193 Po prostu was nie znam. 928 00:55:23,194 --> 00:55:25,780 Waszych twarzy. Poznaję to. 929 00:55:26,656 --> 00:55:28,158 Waszych twarzy nie. 930 00:55:28,950 --> 00:55:33,038 Władze prowincji wydają sporo pieniędzy… 931 00:55:34,956 --> 00:55:38,251 by pomagać prawdziwemu przestępcy. 932 00:55:39,753 --> 00:55:42,505 A o kryminalizacji naszych ludzi… 933 00:55:43,882 --> 00:55:47,344 w zasadzie się nie mówi. 934 00:55:48,386 --> 00:55:53,433 Prawdziwi przestępcy to firma, która chce wysypać sól do tej rzeki. 935 00:55:53,516 --> 00:55:59,105 Mimo że są przestępcami, chroni ich policja. To… 936 00:56:00,190 --> 00:56:02,484 niezwykle niepokojące. 937 00:56:04,110 --> 00:56:05,111 Spójrz, kolejni. 938 00:56:08,698 --> 00:56:11,284 Dorene przedstawi nas innym Babkom 939 00:56:11,368 --> 00:56:13,119 w drugim miejscu oporu, 940 00:56:13,203 --> 00:56:14,746 domu traktatowym, 941 00:56:15,038 --> 00:56:20,043 nieopodal którego trzy lata temu natknęła się na początek budowy. 942 00:56:21,836 --> 00:56:23,380 Przez budowę takiego domu 943 00:56:23,463 --> 00:56:26,549 Obrońcy Wody dochodzili postanowień traktatu, 944 00:56:26,633 --> 00:56:27,884 okupując teren. 945 00:56:28,510 --> 00:56:30,970 skutecznie opóźniając działania firmy 946 00:56:31,054 --> 00:56:34,599 i hamując postępy prac na terytorium Mikmaków. 947 00:56:37,352 --> 00:56:39,104 To droga dojazdowa. 948 00:56:40,772 --> 00:56:43,400 A tam stała koparka… 949 00:56:46,277 --> 00:56:47,695 usypywała ten wał. 950 00:56:47,779 --> 00:56:51,408 Podbiegłam i zapytałam, co robią, a oni: 951 00:56:51,491 --> 00:56:53,743 „Nie może tu pani wchodzić. 952 00:56:53,827 --> 00:56:56,413 To teren budowy. 953 00:56:56,496 --> 00:56:59,582 A mu usypujemy ten wał 954 00:56:59,666 --> 00:57:02,252 na polecenie Minister Środowiska”. 955 00:57:02,335 --> 00:57:05,755 Zapytałam: „Co? Ona kazała to zrobić? 956 00:57:05,839 --> 00:57:09,342 A kiedy każe wam spadać do domu? Odejdźcie stąd”. 957 00:57:10,427 --> 00:57:14,139 Poszłam nad rzekę, by złożyć ofiarę z tytoniu i się pomodlić, 958 00:57:14,222 --> 00:57:17,892 gdy podeszło do mnie dwóch ochroniarzy, 959 00:57:18,393 --> 00:57:21,771 stali za mną, gdy śpiewałam do wody. 960 00:57:22,772 --> 00:57:26,109 Potem odprowadzili mnie do auta. 961 00:57:27,444 --> 00:57:30,572 Wtedy rozpowszechniłam to nagranie, 962 00:57:30,655 --> 00:57:34,284 pokazując koparki i postępy prac. 963 00:57:34,868 --> 00:57:38,496 Powiedziałam ludziom: „Spójrzcie, co robią z rzeką. 964 00:57:38,580 --> 00:57:39,956 Lepiej tu przyjedźcie”. 965 00:57:40,039 --> 00:57:42,041 I w ten weekend zbudowaliśmy… 966 00:57:42,625 --> 00:57:46,212 Zabiorę was do domu traktatowego. 967 00:57:46,713 --> 00:57:47,547 Dobra. 968 00:57:48,715 --> 00:57:50,258 - Dobra. - Wziąć to? 969 00:57:50,967 --> 00:57:51,885 OBROŃCY WODY 970 00:57:51,968 --> 00:57:56,055 Wszystko zaczęło się tutaj, gdy przejęli okoliczne tereny. 971 00:57:56,139 --> 00:57:58,683 Dzięki kobietom, które tu były. 972 00:57:59,142 --> 00:58:04,481 Miałyśmy ze sobą kopię traktatu zwiniętą niczym pergamin, 973 00:58:04,564 --> 00:58:07,650 którą im odczytaliśmy, 974 00:58:07,734 --> 00:58:12,197 recytując klauzulę czwartą traktatu numer 1752: 975 00:58:12,280 --> 00:58:16,743 „Jeśli Indianie tak zadecydują, na Shubenacadie powstanie dom traktatowy”. 976 00:58:16,826 --> 00:58:20,205 Spojrzałyśmy po sobie, mówiąc że tego właśnie chcemy. 977 00:58:24,459 --> 00:58:28,254 Gdy tylko wejdziecie na górę i spojrzycie… 978 00:58:28,880 --> 00:58:31,591 od razu zrozumiecie… 979 00:58:33,426 --> 00:58:34,636 czemu tu jesteśmy. 980 00:58:36,721 --> 00:58:38,556 Ta rzeka jest dla nas święta. 981 00:58:38,973 --> 00:58:42,894 To wielka autostrada naszego narodu. 982 00:58:43,394 --> 00:58:46,689 Łączy nasze całe terytorium. Od niepamiętnych czasów. 983 00:58:47,524 --> 00:58:49,359 I nadal to robimy. 984 00:58:49,442 --> 00:58:52,403 I nie pozwolimy tej firmie tego zniszczyć. 985 00:58:52,487 --> 00:58:54,489 DOM TRAKTATOWY 986 00:58:54,572 --> 00:58:59,202 WODA TO ŻYCIE NIE CHCEMY ALTON GAS 987 00:59:26,729 --> 00:59:28,356 Bardzo istotne jest, 988 00:59:28,439 --> 00:59:31,150 aby wiedzieć… 989 00:59:31,901 --> 00:59:33,653 że to kobiety noszą wodę. 990 00:59:35,280 --> 00:59:39,242 Ten obowiązek przypada kobietom, 991 00:59:40,368 --> 00:59:41,828 bo to one… 992 00:59:42,370 --> 00:59:43,746 dają życie. 993 00:59:45,164 --> 00:59:50,295 Naszym kobietom przekazuje się wiedzę, 994 00:59:51,212 --> 00:59:52,338 że woda jest święta 995 00:59:52,422 --> 00:59:54,424 i my za nią odpowiadamy. 996 00:59:55,758 --> 00:59:59,846 Otrzymałyśmy dar, ale też obowiązek. 997 01:00:01,681 --> 01:00:03,099 Ich woda jest zagrożona, 998 01:00:03,182 --> 01:00:05,018 prawa traktatu łamane, 999 01:00:05,101 --> 01:00:07,395 a prawa ochrony środowiska ignorowane. 1000 01:00:07,937 --> 01:00:12,692 Babki zaczęły walczyć z politykami, którzy przysięgali je chronić. 1001 01:00:13,818 --> 01:00:16,237 Uszanuj nasz traktat, panie McNeil! 1002 01:00:16,696 --> 01:00:18,114 Rozmawiaj z nami! 1003 01:00:18,197 --> 01:00:21,034 - Czemu nic pan nie mówi? - Proszę opuścić szybę. 1004 01:00:21,576 --> 01:00:24,537 Proszę opuścić szybę. 1005 01:00:24,621 --> 01:00:27,165 Nie blokować auta. Cofnąć się, bo aresztuję. 1006 01:00:27,707 --> 01:00:29,667 Protestujcie, ale nie blokujcie… 1007 01:00:29,751 --> 01:00:32,003 - Uszanujcie nasz traktat! - Szacunek… 1008 01:00:32,420 --> 01:00:36,299 Rozmawiajcie z ludźmi. Zatrzymać Alta Gas! 1009 01:00:40,178 --> 01:00:44,390 Jest pan w rządzie federalnym, to pan wprowadza prawo. 1010 01:00:44,474 --> 01:00:46,059 Zatruwacie naszą wodę. 1011 01:00:46,142 --> 01:00:48,353 - Pozwalacie firmom… - Dziękuję. 1012 01:00:48,436 --> 01:00:50,772 …by przychodziły… Proszę nie dziękować. 1013 01:00:50,855 --> 01:00:52,899 Dziękuję za pani bezpośredniość. 1014 01:00:52,982 --> 01:00:54,776 - Mówię, jak jest. - Doceniam. 1015 01:00:54,859 --> 01:00:57,320 Jeśli chodzi o przepisy… 1016 01:00:57,403 --> 01:01:00,740 Żadnych przepisów, nie chcemy mieć tego pod nosem! 1017 01:01:00,823 --> 01:01:02,950 Będziemy współpracować z wodzami, 1018 01:01:03,034 --> 01:01:04,327 władzami prowincji… 1019 01:01:04,410 --> 01:01:06,329 A czemu nie z Babkami? 1020 01:01:06,412 --> 01:01:09,791 Zabierzcie stąd Alton Gas. Natychmiast. 1021 01:01:11,542 --> 01:01:15,838 Należy powstrzymać ustawę, którą chce przeforsować Trudeau. 1022 01:01:15,922 --> 01:01:19,842 Bo zmieniając przepisy, pozwoli Alton Gas 1023 01:01:19,926 --> 01:01:21,886 wylewać solankę do rzeki. 1024 01:01:21,969 --> 01:01:24,847 Na chwilę obecną nie trzymają się przepisów, 1025 01:01:24,931 --> 01:01:30,603 a rząd federalny zaproponował stworzenie nowych przepisów… 1026 01:01:31,437 --> 01:01:33,773 aby mieli tę zgodność, co po prostu… 1027 01:01:33,856 --> 01:01:34,691 Pomogło im. 1028 01:01:34,774 --> 01:01:39,153 To kolejny przykład ich pogardy 1029 01:01:39,237 --> 01:01:41,989 i braku poszanowania naszych praw. 1030 01:01:42,073 --> 01:01:44,325 Robią to i nawet nie mydlą nam oczu. 1031 01:01:44,409 --> 01:01:47,245 Robią to zupełnie otwarcie. 1032 01:01:47,662 --> 01:01:50,957 Mamy też Departament Rybołówstwa, 1033 01:01:51,040 --> 01:01:54,127 który raczej nie wtrąci się, 1034 01:01:54,210 --> 01:01:57,171 póki coś rzeczywiście nie trafi do wody. 1035 01:01:57,630 --> 01:02:00,591 A my mówimy, że na to nie pozwolimy, 1036 01:02:00,675 --> 01:02:02,969 bo ryzyko jest zbyt duże. 1037 01:02:03,052 --> 01:02:05,471 Gdy mleko się rozleje, nie cofniemy tego. 1038 01:02:06,264 --> 01:02:09,684 Gdy solanka trafi już do rzeki, 1039 01:02:09,767 --> 01:02:11,644 podniesie poziom zasolenia. 1040 01:02:11,728 --> 01:02:14,147 Zabije ryby. 1041 01:02:14,230 --> 01:02:15,732 I co wtedy? 1042 01:02:17,525 --> 01:02:20,236 Otwierają nasze ziemie dla biznesu. 1043 01:02:20,737 --> 01:02:22,280 Nieważne czy to Alton Gas, 1044 01:02:22,363 --> 01:02:26,242 firmy szczelinujące, szukające metali ziem rzadkich, 1045 01:02:26,325 --> 01:02:27,493 kopalnie złota… 1046 01:02:27,577 --> 01:02:31,080 wszystkie te projekty wpływają na prawa traktatu. 1047 01:02:31,164 --> 01:02:34,125 Więc nie szanują naszych praw, 1048 01:02:34,208 --> 01:02:35,668 ale pozwalają Alton Gas 1049 01:02:35,752 --> 01:02:38,212 na odstępstwa od tych przepisów. 1050 01:02:38,629 --> 01:02:41,382 Kanada to nie naród. 1051 01:02:42,633 --> 01:02:45,678 Wyjaśnijmy to sobie, to korporacja. 1052 01:02:46,345 --> 01:02:48,181 Doktryna odkrycia. 1053 01:02:48,264 --> 01:02:49,891 Nic nie odkryli. 1054 01:02:50,767 --> 01:02:55,563 Za każdym razem, gdy prosiłyśmy, by dali nam dowód, nic nie mieli. 1055 01:02:55,646 --> 01:02:59,192 Dlatego w tym systemie nie doczekamy się sprawiedliwości, 1056 01:02:59,275 --> 01:03:01,277 bo jesteśmy ludnością rdzenną. 1057 01:03:01,778 --> 01:03:03,488 Czas to zakończyć. 1058 01:03:03,988 --> 01:03:09,076 My, kobiety, musimy zrozumieć, kim jesteśmy jako Mikmakowie, 1059 01:03:09,535 --> 01:03:12,413 że nasi przodkowie walczyli o te ziemie 1060 01:03:13,164 --> 01:03:14,832 i musimy się obudzić. 1061 01:03:15,541 --> 01:03:17,335 Musimy podnieść się na duchu. 1062 01:03:17,627 --> 01:03:21,214 Musimy kazać im odejść. Nie są tu mile widziani. 1063 01:03:22,548 --> 01:03:25,092 I właśnie to robiłyśmy do tej pory, 1064 01:03:25,176 --> 01:03:28,137 mówiłyśmy im, że nikt ich tu nie chce. 1065 01:03:28,221 --> 01:03:29,347 Nie chcemy ich tu. 1066 01:03:30,264 --> 01:03:32,892 To dzieje się nie tylko tutaj, 1067 01:03:33,476 --> 01:03:35,978 a w każdym zakątku świata. 1068 01:03:36,896 --> 01:03:37,939 W każdym. 1069 01:03:38,022 --> 01:03:42,860 Gdy patrzy się na to, jak przemysł wpływa 1070 01:03:42,944 --> 01:03:47,865 na życie rdzennych grup zamieszkujących te tereny. 1071 01:03:47,949 --> 01:03:50,076 A te korporacje to w większości 1072 01:03:50,159 --> 01:03:52,203 kanadyjskie firmy. 1073 01:03:52,870 --> 01:03:55,832 I posiadają moc 1074 01:03:55,915 --> 01:03:57,917 zabijania ludzi. 1075 01:03:58,543 --> 01:04:02,255 Mieli moc zabijania Babek 1076 01:04:02,880 --> 01:04:06,259 i ludzi, którzy stoją przed ich bramami. 1077 01:04:06,968 --> 01:04:10,137 Robimy to samo, co ludzie w Gwatemali. 1078 01:04:10,471 --> 01:04:14,809 Stanęli naprzeciw korporacji. Zabito ich. 1079 01:04:14,892 --> 01:04:17,937 Gdybyśmy byli mniej widoczni, też by nas wykończyli. 1080 01:04:18,020 --> 01:04:19,564 Już nas wykańczają. 1081 01:04:19,647 --> 01:04:22,942 A liczba zaginionych i pomordowanych rdzennych kobiet? 1082 01:04:23,025 --> 01:04:25,528 - Zabijają nasze kobiety. - To prawda. 1083 01:04:26,112 --> 01:04:29,240 Prawda jest taka, że nie mamy wyboru. 1084 01:04:29,824 --> 01:04:34,036 Tacy jesteśmy i zawsze mieliśmy być. 1085 01:04:34,412 --> 01:04:36,497 Mamy to w DNA. We krwi. 1086 01:04:37,290 --> 01:04:38,499 Nie powstrzymają nas 1087 01:04:39,125 --> 01:04:41,210 od bycia rdzennymi mieszkańcami. 1088 01:04:41,294 --> 01:04:42,628 To nasza tożsamość. 1089 01:04:42,712 --> 01:04:47,008 Nie powstrzymają nas przed uczeniem się, jak zajmować się planetą, 1090 01:04:47,091 --> 01:04:48,634 jaki jest nasz związek. 1091 01:04:49,051 --> 01:04:51,012 Ani przed nauczaniem, 1092 01:04:51,512 --> 01:04:54,265 nie tylko naszych, ale wszystkich dzieci. 1093 01:04:55,266 --> 01:04:57,643 Proroctwo, którego nas uczono, 1094 01:04:57,727 --> 01:05:03,107 głosiło, że jeśli nie zaopiekujemy się 1095 01:05:03,190 --> 01:05:08,195 Matką Ziemią, wodą, żywnością, lekarstwami, 1096 01:05:08,863 --> 01:05:10,281 zwierzętami, kwiatami, 1097 01:05:10,364 --> 01:05:12,033 wszystkim, co nas utrzymuje, 1098 01:05:12,825 --> 01:05:18,456 pewnego dnia woda będzie droższa od złota. 1099 01:05:19,457 --> 01:05:22,293 Nieważne, ile pieniędzy będziesz mieć, 1100 01:05:22,793 --> 01:05:24,629 nie będziesz w stanie kupić… 1101 01:05:25,504 --> 01:05:28,549 wody, bo będzie tak drogocenna. 1102 01:05:29,967 --> 01:05:32,219 Nieważne, że będziesz płacić złotem. 1103 01:05:33,179 --> 01:05:35,848 Złota i pieniędzy nie wypijesz. 1104 01:05:38,225 --> 01:05:41,103 To nauka nie tylko dla rdzennych ludów. 1105 01:05:41,187 --> 01:05:42,647 Niesiemy tę wiadomość. 1106 01:05:43,439 --> 01:05:46,609 Dla wszystkich ludzi, całej ludzkości. 1107 01:05:48,527 --> 01:05:51,030 Ci, którzy teraz żyją, powinni być w stanie 1108 01:05:51,113 --> 01:05:53,866 opowiedzieć wnukom i nienarodzonym prawnukom, 1109 01:05:53,950 --> 01:05:58,579 że zrobiliśmy wszystko, by coś zmienić, 1110 01:05:58,663 --> 01:06:04,752 zupełnie wyeliminować zniszczenie i zanieczyszczenie środowiska. 1111 01:06:05,127 --> 01:06:06,879 Jesteśmy zwykłymi ludźmi. 1112 01:06:07,588 --> 01:06:10,466 Wszyscy tu obecni mają po prostu swoje prawa. 1113 01:06:10,967 --> 01:06:15,388 I jesteśmy połączeni z wami przez to, że się tutaj urodziliście. 1114 01:06:15,888 --> 01:06:17,223 Wy też jesteście stąd. 1115 01:06:17,765 --> 01:06:19,767 Macie związek z tą ziemią. 1116 01:06:20,393 --> 01:06:23,854 Nawet będąc gdzie indziej, wciąż jesteście stąd. 1117 01:06:23,938 --> 01:06:26,357 Macie dusze Mikmaków. 1118 01:06:26,440 --> 01:06:30,277 Liczę, że zachowacie to, co dziś tu zaszło, 1119 01:06:30,361 --> 01:06:32,571 głęboko w duszy, to coś potężnego. 1120 01:06:40,413 --> 01:06:43,332 PROTESTUJĄCY PRZYSIĘGAJĄ ZOSTAĆ 1121 01:06:43,416 --> 01:06:45,334 POWSTRZYMAĆ ALTON GAS 1122 01:06:45,418 --> 01:06:49,839 DOŚĆ PORWAŃ SIÓSTR! 1123 01:06:49,922 --> 01:06:52,341 POWSTRZYMAĆ ALTON GAS 1124 01:07:08,816 --> 01:07:13,571 Obraz, przy którym dorastałam lata temu, załamał się już jakiś czas temu. 1125 01:07:14,113 --> 01:07:17,908 Ale zdałam sobie sprawę, że nie widziałam wszystkiego. 1126 01:07:19,618 --> 01:07:21,829 A poza cieniem korporacji, 1127 01:07:21,912 --> 01:07:26,292 poza rządami przymykającymi oko na cierpienie bezbronnych obywateli, 1128 01:07:27,376 --> 01:07:30,296 miłość do natury i siebie nawzajem mogą zwyciężyć. 1129 01:07:36,052 --> 01:07:40,806 Prospołeczne Babki dały mi cel i siłę, 1130 01:07:40,890 --> 01:07:43,350 jak wszystkie kobiety, które spotkałam. 1131 01:07:44,643 --> 01:07:45,644 Prawda jest taka, 1132 01:07:46,312 --> 01:07:48,189 że nawet przy ich poświęceniu 1133 01:07:48,272 --> 01:07:51,859 nie wiemy, co przyszłość przyniesie im 1134 01:07:51,942 --> 01:07:53,360 i całej naszej planecie, 1135 01:07:53,903 --> 01:07:57,073 chyba że spojrzymy na siebie i ludzi u władzy, 1136 01:07:57,156 --> 01:07:58,616 którzy za to odpowiedzą. 1137 01:07:58,991 --> 01:08:02,078 Chyba że zaczniemy patrzeć na coś więcej niż my sami… 1138 01:08:03,454 --> 01:08:05,081 że to, co dotyka jednostki, 1139 01:08:05,748 --> 01:08:06,832 dotyka wszystkich. 1140 01:08:09,668 --> 01:08:11,670 Dzielicie DNA z muszką owocówką. 1141 01:08:13,089 --> 01:08:16,175 Jesteście połączeni z każdą żywą istotą na ziemi. 1142 01:08:17,093 --> 01:08:18,677 Macie moc życia. 1143 01:08:20,387 --> 01:08:21,222 Użyjcie jej. 1144 01:08:34,235 --> 01:08:38,364 Zaoferowano prywatną wpłatę na pokrycie kosztów budowy studni 1145 01:08:38,447 --> 01:08:42,159 dającej dostęp do wody pitnej południowej części Shelburne. 1146 01:08:42,243 --> 01:08:46,872 Louise przedstawiła tę propozycję radzie miasta Shelburne, 1147 01:08:46,956 --> 01:08:48,707 prosząc o jej zatwierdzenie. 1148 01:08:48,791 --> 01:08:51,127 Miasto przyjęło propozycję. 1149 01:08:51,210 --> 01:08:54,004 Prospołeczne Babki i inni walczący o wodę 1150 01:08:54,088 --> 01:08:56,632 wciąż naciskają na rząd Nowej Szkocji, 1151 01:08:56,715 --> 01:08:58,717 by ten odrzucił projekt Alton Gas. 1152 01:08:58,801 --> 01:09:03,013 Dalszy ciąg historii na Twitterze pod tagiem @STOPALTONGAS. 1153 01:09:03,097 --> 01:09:06,142 17 grudnia 2019 roku rząd Nowej Szkocji ogłosił, 1154 01:09:06,225 --> 01:09:09,103 że raport Northern Pulp jest niezadowalający 1155 01:09:09,186 --> 01:09:12,439 i wstrzymuje zatwierdzenie budowy nowej oczyszczalni, 1156 01:09:12,523 --> 01:09:15,943 która miałaby wylewać ścieki do cieśniny Northumberland. 1157 01:09:16,026 --> 01:09:19,989 Firmie Northern Pulp nakazano sporządzenie raportu środowiskowego, 1158 01:09:20,072 --> 01:09:21,574 co może zająć dwa lata. 1159 01:09:21,657 --> 01:09:24,326 Decyzja ta stawia pod znakiem zapytania 1160 01:09:24,410 --> 01:09:27,621 kwestię zamknięcia oczyszczalni w Boat Harbour 1161 01:09:27,705 --> 01:09:29,623 31 stycznia 2020 roku. 1162 01:09:29,707 --> 01:09:31,625 Dwudziestego grudnia 2019 roku 1163 01:09:31,709 --> 01:09:34,837 premier Stephen McNeil wydał oświadczenie. 1164 01:09:35,880 --> 01:09:40,259 To jedna z najtrudniejszych decyzji, jakie musieliśmy podjąć jako rząd. 1165 01:09:41,385 --> 01:09:44,722 Zobowiązałem się oczyścić Boat Harbour, 1166 01:09:45,181 --> 01:09:48,017 a rząd nie przyjął tego lekko. 1167 01:09:49,101 --> 01:09:53,606 Wiele rządów przed naszym twierdziło, że to zrobi, ale tak się nie stało. 1168 01:09:55,524 --> 01:09:57,985 My tego nie powtórzymy. 1169 01:09:58,986 --> 01:10:03,949 Ustawa o Boat Harbour wejdzie w życie 31 stycznia 2020 roku. 1170 01:10:05,117 --> 01:10:09,121 Northern Pulp będzie musiała przestać wylewać ścieki do Boat Harbour. 1171 01:10:10,206 --> 01:10:11,248 Wyrażę się jasno, 1172 01:10:12,041 --> 01:10:14,168 nie przedłużymy żadnego terminu. 1173 01:11:31,287 --> 01:11:32,955 Napisy: Bartosz Zieliński