1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX

2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX

3
00:00:36,916 --> 00:00:39,750
{\an8}<i>Pas ognia, uformowany</i>
<i>przez aktywne wulkany</i>

4
00:00:39,833 --> 00:00:41,625
{\an8}<i>i splątany z chmurami.</i>

5
00:00:43,083 --> 00:00:46,916
{\an8}<i>Bujna i różnorodna roślinność,</i>
<i>zdobiąca zielenią</i>

6
00:00:47,000 --> 00:00:50,083
<i>niekończące się górskie krajobrazy.</i>

7
00:00:54,000 --> 00:00:57,333
{\an8}<i>Kraj o jednej z najbogatszych historii</i>

8
00:00:57,416 --> 00:00:59,708
{\an8}<i>na całym amerykańskim kontynencie.</i>

9
00:01:00,750 --> 00:01:02,416
{\an8}<i>Przez ponad dwa tysiące lat</i>

10
00:01:02,500 --> 00:01:06,666
{\an8}<i>ten region był świadkiem</i>
<i>rozkwitu wspaniałej cywilizacji,</i>

11
00:01:06,750 --> 00:01:10,125
<i>wyróżniającej się</i>
<i>rozwojem społeczno-kulturowym.</i>

12
00:01:12,625 --> 00:01:14,625
<i>Cywilizacji, która stworzyła</i>

13
00:01:15,083 --> 00:01:20,000
{\an8}<i>jeden z niewielu złożonych systemów pisma</i>

14
00:01:20,125 --> 00:01:22,083
<i>w prekolumbijskiej Ameryce.</i>

15
00:01:22,583 --> 00:01:25,875
{\an8}<i>Kultury, która opanowała astronomię</i>
<i>i matematykę</i>

16
00:01:25,958 --> 00:01:28,166
{\an8}<i>na niezwykle zaawansowanym poziomie.</i>

17
00:01:28,416 --> 00:01:31,875
<i>Poczyniła też wielkie postępy</i>
<i>w dziedzinie sztuki,</i>

18
00:01:32,375 --> 00:01:35,208
{\an8}<i>architektury i ekonomii.</i>

19
00:01:41,666 --> 00:01:45,041
{\an8}<i>Oto kraj o bogatych zasobach naturalnych</i>

20
00:01:45,458 --> 00:01:50,291
{\an8}<i>i dziewiczych wodospadach,</i>
<i>których woda spływa z gór</i>

21
00:01:50,375 --> 00:01:54,333
{\an8}<i>i zasila rzeki nawadniające żyzne ziemie.</i>

22
00:02:02,000 --> 00:02:07,250
{\an8}<i>Oto państwo, którego różnorodność wynika</i>
<i>z połączenia dwóch światów,</i>

23
00:02:07,333 --> 00:02:09,791
{\an8}<i>które pięćset lat temu</i>

24
00:02:09,875 --> 00:02:13,625
{\an8}<i>zderzyły się w tej części świata.</i>

25
00:02:14,333 --> 00:02:18,000
<i>Oto kraina</i>

26
00:02:18,083 --> 00:02:20,750
<i>serca świata Majów.</i>

27
00:02:34,041 --> 00:02:37,541
<i>Gwatemala szczyci się</i>
<i>różnorodnością roślin,</i>

28
00:02:37,625 --> 00:02:39,541
<i>klimatu, języków,</i>

29
00:02:40,250 --> 00:02:41,500
<i>kuchni i zwierząt.</i>

30
00:02:42,875 --> 00:02:45,958
<i>Ale jej głównym skarbem</i>
<i>jest różnorodność mieszkańców</i>

31
00:02:46,375 --> 00:02:50,375
<i>i opowieści, które w sobie noszą...</i>

32
00:02:50,458 --> 00:02:53,583
<i>To potomkowie kultury Majów,</i>
<i>którzy po dziś dzień</i>

33
00:02:53,666 --> 00:02:56,375
<i>podtrzymują tradycje,</i>

34
00:02:56,458 --> 00:02:58,458
<i>język i kulturę przodków,</i>

35
00:02:59,000 --> 00:03:02,500
<i>i następcy przybyszów,</i>
<i>którzy dotarli tu</i>

36
00:03:02,583 --> 00:03:05,416
<i>ponad pięćset lat temu.</i>

37
00:03:05,500 --> 00:03:08,375
<i>Wszyscy tworzą jeden kraj:</i>

38
00:03:08,458 --> 00:03:09,583
<i>Gwatemalę!</i>

39
00:03:19,250 --> 00:03:21,541
Jestem dumny z bycia Gwatemalczykiem,

40
00:03:22,000 --> 00:03:25,833
bo wiem, jak bogaty jest ten kraj.

41
00:03:30,750 --> 00:03:32,916
Gwatemala jest pełna lasów, gór,

42
00:03:33,500 --> 00:03:35,625
jezior i rzek.

43
00:03:39,458 --> 00:03:42,208
<i>To kraj otoczony pasem ognia,</i>

44
00:03:42,291 --> 00:03:45,375
<i>utworzonym przez 37 wulkanów.</i>

45
00:03:46,250 --> 00:03:48,625
Majowie nie wchodzili na góry,

46
00:03:48,708 --> 00:03:51,958
bo czcili je jako bogów i boginie.

47
00:03:52,541 --> 00:03:56,208
Bali się ich, bo znali ich potęgę.

48
00:04:01,625 --> 00:04:05,375
<i>Oto kultura, która wciąż zaskakuje badaczy</i>
<i>poziomem rozwoju.</i>

49
00:04:06,708 --> 00:04:09,125
<i>Gwatemala to żywa tradycja,</i>

50
00:04:09,208 --> 00:04:12,041
<i>oferująca wiele ciekawostek</i>

51
00:04:12,541 --> 00:04:14,958
<i>na małym obszarze.</i>

52
00:04:15,041 --> 00:04:16,875
<i>To przyrodniczy raj.</i>

53
00:04:17,875 --> 00:04:21,041
<i>Kraj chroniący obszary archeologiczne</i>

54
00:04:21,125 --> 00:04:22,875
<i>i dumny z rozwoju</i>

55
00:04:23,250 --> 00:04:25,708
<i>i osiągnięć kultury Majów.</i>

56
00:04:26,916 --> 00:04:29,291
El Mirador pomaga nam

57
00:04:29,375 --> 00:04:32,125
zrozumieć rozwój społeczny,

58
00:04:32,208 --> 00:04:34,083
ekonomiczny i polityczny Majów.

59
00:04:34,833 --> 00:04:38,833
To niesamowite, że ta cywilizacja
osiągnęła taki poziom rozwoju.

60
00:04:40,041 --> 00:04:45,333
<i>W gąszczu dżungli kryją się</i>
<i>piramidy, posągi</i>

61
00:04:45,416 --> 00:04:49,083
<i>i unikalne obiekty architektoniczne.</i>

62
00:05:02,958 --> 00:05:05,458
<i>Jedną z cech charakterystycznych Gwatemali</i>

63
00:05:05,541 --> 00:05:10,000
<i>jest obfitość zasobu, którego brakuje</i>
<i>w wielu częściach świata.</i>

64
00:05:10,666 --> 00:05:11,500
{\an8}<i>Wody.</i>

65
00:05:11,583 --> 00:05:15,666
{\an8}POMNIK PRZYRODY SEMUC CHAMPEY

66
00:05:31,541 --> 00:05:32,500
<i>Semuc Champey,</i>

67
00:05:32,583 --> 00:05:34,291
<i>co oznacza:</i>

68
00:05:34,375 --> 00:05:36,916
<i>„tam, gdzie rzeka chowa się pod skałami”,</i>

69
00:05:37,458 --> 00:05:40,000
<i>jest naturalnym mostem ze skały wapiennej</i>

70
00:05:40,083 --> 00:05:42,291
<i>o długości ponad 300 m,</i>

71
00:05:42,375 --> 00:05:46,041
<i>położonym nad rozległym lasem tropikalnym.</i>

72
00:06:13,375 --> 00:06:16,375
<i>Piękna, turkusowa woda,</i>

73
00:06:16,458 --> 00:06:20,000
<i>spływająca po małych kamiennych kaskadach,</i>

74
00:06:20,416 --> 00:06:22,458
<i>jej żywiołowy urok</i>

75
00:06:22,541 --> 00:06:24,875
<i>i naturalne pejzaże, które ją otaczają,</i>

76
00:06:24,958 --> 00:06:30,000
<i>sprawiają, że jest to jedna</i>
<i>z najpopularniejszych atrakcji Gwatemali.</i>

77
00:06:32,875 --> 00:06:35,500
<i>Przy pomniku przyrody Samuc Champey</i>

78
00:06:35,583 --> 00:06:37,625
<i>czas staje w miejscu,</i>

79
00:06:37,708 --> 00:06:41,375
<i>a natura przejmuje nasze zmysły.</i>

80
00:07:10,875 --> 00:07:15,791
<i>Gwatemalę otacza bujna</i>
<i>i różnorodna roślinność.</i>

81
00:07:16,375 --> 00:07:22,458
<i>Zanurzając się w lesie tropikalnym</i>
<i>odbywamy podróż w czasie</i>

82
00:07:22,541 --> 00:07:25,916
<i>i przenikamy do serca świata Majów.</i>

83
00:07:27,416 --> 00:07:31,416
{\an8}PARK NARODOWY TIKAL

84
00:07:31,500 --> 00:07:37,166
{\an8}<i>Epicentrum cywilizacji Majów,</i>
<i>jednej z najbardziej rozwiniętych kultur</i>

85
00:07:37,250 --> 00:07:41,916
<i>ery prekolumbijskiej w Ameryce,</i>
<i>znajduje się w Gwatemali.</i>

86
00:07:50,875 --> 00:07:54,875
<i>Oto jedno z najlepiej zachowanych</i>
<i>miast Majów w Gwatemali</i>

87
00:07:54,958 --> 00:07:58,875
<i>i jedno z największych stanowisk</i>
<i>archeologicznych i urbanistycznych</i>

88
00:07:58,958 --> 00:08:00,666
<i>tej cywilizacji.</i>

89
00:08:03,250 --> 00:08:05,458
<i>Można tu znaleźć</i>

90
00:08:05,541 --> 00:08:07,958
<i>ponad trzy tysiące obiektów.</i>

91
00:08:08,750 --> 00:08:11,041
<i>Otoczone bezkresnymi lasami,</i>

92
00:08:11,125 --> 00:08:14,125
<i>które skrywały je przez stulecia,</i>

93
00:08:14,208 --> 00:08:16,250
<i>leży tu miasto,</i>

94
00:08:16,333 --> 00:08:19,833
<i>które od trzeciego do piątego wieku</i>
<i>naszej ery</i>

95
00:08:19,916 --> 00:08:25,166
<i>politycznie, militarnie i ekonomicznie</i>
<i>rządziło światem Majów.</i>

96
00:08:26,083 --> 00:08:30,833
<i>Obecnie znajduje się tu</i>
<i>Park Narodowy Tikal.</i>

97
00:08:39,083 --> 00:08:41,541
<i>Z badań przeprowadzonych w tym regionie</i>

98
00:08:41,625 --> 00:08:45,500
<i>wynika, że znajdują się tu obiekty</i>
<i>sięgające nawet 4 wieku p.n.e.</i>

99
00:08:46,333 --> 00:08:50,291
<i>Miasto utrzymywało kontakty</i>
<i>z innymi dużymi ośrodkami tego okresu,</i>

100
00:08:50,375 --> 00:08:51,791
<i>takimi jak Teotihuacan,</i>

101
00:08:51,875 --> 00:08:55,291
<i>leżące na terenie dzisiejszego Meksyku.</i>

102
00:08:55,375 --> 00:09:01,166
<i>W 1979 r. stanowisko zostało wpisane</i>
<i>na listę światowego dziedzictwa UNESCO,</i>

103
00:09:01,250 --> 00:09:04,875
<i>ze względu na jego</i>
<i>walory kulturowe i przyrodnicze.</i>

104
00:09:56,916 --> 00:09:58,041
{\an8}ANTIGUA GUATEMALA

105
00:09:58,125 --> 00:10:01,333
{\an8}<i>Losy Gwatemali,</i>
<i>tak jak i reszty Ameryki,</i>

106
00:10:01,416 --> 00:10:05,291
{\an8}<i>uległy gwałtownym przemianom.</i>

107
00:10:05,375 --> 00:10:09,000
<i>Po hiszpańskim podboju w XVI wieku,</i>

108
00:10:09,500 --> 00:10:13,833
<i>miasto znane dziś jako Antigua Guatemala,</i>

109
00:10:13,916 --> 00:10:15,708
<i>pełniło funkcję stolicy kraju</i>

110
00:10:15,833 --> 00:10:21,333
<i>od 1541 do 1776 roku.</i>

111
00:10:21,875 --> 00:10:26,125
<i>Architektura i klimat,</i>
<i>jakie napotykamy spacerując jego ulicami,</i>

112
00:10:26,208 --> 00:10:28,416
<i>cofają nas do tamtych czasów.</i>

113
00:10:29,166 --> 00:10:32,916
<i>Rdzenna ludność i osadnicy z Europy</i>

114
00:10:33,000 --> 00:10:37,875
<i>przeszli przemiany, które poskutkowały</i>
<i>narodzinami nowej kultury,</i>

115
00:10:38,625 --> 00:10:42,541
<i>nowych zwyczajów, połączonych z tym samym</i>
<i>przywiązaniem</i> do kraju,

116
00:10:42,625 --> 00:10:44,166
<i>w którym mieszkają:</i>

117
00:10:44,666 --> 00:10:45,708
<i>Gwatemali.</i>

118
00:10:57,791 --> 00:11:00,875
<i>W ciągu ostatnich 500 lat</i>

119
00:11:00,958 --> 00:11:03,416
<i>w ludności, architekturze i zwyczajach</i>

120
00:11:04,041 --> 00:11:06,833
<i>zaszły przemiany,</i>

121
00:11:07,166 --> 00:11:10,958
<i>które dały początek Gwatemali,</i>
<i>jaką dziś znamy.</i>

122
00:11:13,541 --> 00:11:16,166
<i>Antigua Guatemala jest też znana</i>

123
00:11:16,250 --> 00:11:17,750
<i>jako popularne miejsce</i>

124
00:11:17,833 --> 00:11:21,833
<i>do organizacji wesel pośród zabytków.</i>

125
00:11:33,250 --> 00:11:34,666
<i>To niezwykłe miasto</i>

126
00:11:34,750 --> 00:11:39,458
<i>przetrwało trzy trzęsienia ziemi,</i>
<i>które niemal je zniszczyły.</i>

127
00:11:40,125 --> 00:11:43,166
<i>Z tego względu struktury polityczne,</i>

128
00:11:43,250 --> 00:11:47,625
<i>ekonomiczne i religijne kraju</i>
<i>zostały przeniesione do miasta,</i>

129
00:11:47,708 --> 00:11:51,250
<i>które jest obecną stolicą kraju,</i>

130
00:11:51,333 --> 00:11:53,291
{\an8}<i>Gwatemali.</i>

131
00:11:59,375 --> 00:12:01,375
<i>Hiszpanie przywieźli ze sobą</i>

132
00:12:01,458 --> 00:12:03,875
<i>wyznanie chrześcijańskie,</i>

133
00:12:03,958 --> 00:12:07,708
<i>które do dziś pozostaje dominującą religią</i>
<i>w kraju.</i>

134
00:12:07,791 --> 00:12:12,000
<i>Choć Gwatemala jest państwem świeckim</i>
<i>od 1985 roku,</i>

135
00:12:12,083 --> 00:12:15,291
<i>jest to religia większości mieszkańców.</i>

136
00:12:20,083 --> 00:12:25,000
<i>Jedną z najważniejszych uroczystości</i>
<i>w kraju są obchody Wielkiego Tygodnia.</i>

137
00:12:25,750 --> 00:12:27,541
<i>Największe miasta</i>

138
00:12:28,083 --> 00:12:31,416
<i>przystraja się w charakterystyczny sposób.</i>

139
00:12:32,625 --> 00:12:37,833
W przeszłości, gdy królowie
odwiedzali poddanych,

140
00:12:37,916 --> 00:12:39,708
ludność przynosiła worki

141
00:12:39,791 --> 00:12:44,208
i rozkładała je na ziemi,
by władca mógł przejść

142
00:12:44,291 --> 00:12:48,375
nie brudząc i nie mocząc stóp.

143
00:12:48,458 --> 00:12:51,375
Podobnie było z Jezusem Chrystusem.

144
00:12:51,458 --> 00:12:53,083
Gdy wchodził do Jerozolimy,

145
00:12:53,500 --> 00:12:57,291
ludzie kładli przed nim ubrania,
gałęzie i kwiaty,

146
00:12:57,375 --> 00:12:58,958
by mógł po nich iść.

147
00:12:59,041 --> 00:13:03,291
Tak powstał w Gwatemali zwyczaj
tworzenia kobierców.

148
00:13:09,958 --> 00:13:12,708
Kobierce usypuje się z trocin

149
00:13:13,708 --> 00:13:16,625
i piasku, barwionych na różne kolory.

150
00:13:17,208 --> 00:13:21,708
Zaczęliśmy z rodziną tworzyć kobierce
42 lata temu.

151
00:13:21,791 --> 00:13:24,833
Na początku były proste,
nie mieliśmy doświadczenia.

152
00:13:25,666 --> 00:13:27,833
Musieliśmy się tego nauczyć,

153
00:13:27,916 --> 00:13:31,083
czytając o tym i pytając
bardziej doświadczone osoby.

154
00:13:35,625 --> 00:13:37,833
Nazywa się to sztuką efemeryczną,

155
00:13:37,916 --> 00:13:39,833
bo trwa tylko przez chwilę.

156
00:13:39,916 --> 00:13:42,541
Po przejściu procesji jest po wszystkim.

157
00:13:54,083 --> 00:13:55,625
<i>W tym samym okresie</i>

158
00:13:55,708 --> 00:14:01,000
<i>Gwatemala świętuje Mękę Pańską</i>
<i>i Zmartwychwstanie Chrystusa.</i>

159
00:14:01,083 --> 00:14:05,708
<i>Setki wierzących angażują się w procesję.</i>

160
00:14:05,791 --> 00:14:08,833
<i>Poczynając od przygotowania platform,</i>

161
00:14:08,916 --> 00:14:11,250
<i>a kończąc na udziale w samej procesji.</i>

162
00:14:12,000 --> 00:14:16,000
{\an8}<i>Procesje są świadectwem wiary.</i>

163
00:14:16,083 --> 00:14:18,250
Ze względów mistycznych,

164
00:14:18,333 --> 00:14:21,458
platform procesyjnych nie wolno oglądać

165
00:14:21,541 --> 00:14:23,041
do dnia procesji.

166
00:14:23,125 --> 00:14:26,000
To dar dla ludzi.

167
00:14:27,666 --> 00:14:32,125
<i>Procesja nie jest chwilowym wydarzeniem.</i>

168
00:14:32,375 --> 00:14:36,041
<i>Trzeba przygotować się do niej duchowo.</i>

169
00:14:39,625 --> 00:14:43,666
<i>Procesja jest połączeniem</i>
<i>kultury, tradycji,</i>

170
00:14:43,750 --> 00:14:49,250
<i>historii i zwyczajów uczestników</i>
<i>i ich rodzin.</i>

171
00:14:52,875 --> 00:14:55,666
<i>Gwatemala nie wywodzi się tylko</i>
<i>z kultury Majów.</i>

172
00:14:55,750 --> 00:14:59,166
<i>Kraj skolonizowali Hiszpanie.</i>

173
00:14:59,250 --> 00:15:01,250
<i>Od nich wywodzi się</i>

174
00:15:01,333 --> 00:15:04,875
<i>wiele tradycji tego miasta.</i>

175
00:17:00,083 --> 00:17:03,416
{\an8}<i>Almolonga leży 2000 metrów</i>
<i>nad poziomem morza,</i>

176
00:17:03,500 --> 00:17:06,000
{\an8}<i>w departamencie Quetzaltenango.</i>

177
00:17:06,416 --> 00:17:09,583
{\an8}<i>Znajdują się tam długie łąki</i>

178
00:17:09,666 --> 00:17:11,875
<i>otoczone wielkimi górami.</i>

179
00:17:12,375 --> 00:17:15,458
<i>Właśnie tam kwitnie działalność rolnicza.</i>

180
00:17:24,875 --> 00:17:29,000
<i>Gwatemala jest znana jako kraina obfitości</i>

181
00:17:29,083 --> 00:17:32,541
<i>ze względu na warunki klimatyczne</i>

182
00:17:32,625 --> 00:17:35,875
<i>oraz bogactwo i płodność gleby.</i>

183
00:17:36,458 --> 00:17:40,500
<i>Około 70% pożywienia konsumowanego</i>
<i>przez Gwatemalczyków</i>

184
00:17:40,583 --> 00:17:44,041
<i>pochodzi z rodzinnych upraw.</i>

185
00:17:44,125 --> 00:17:48,666
<i>Tradycja jest dla rolnictwa kluczowa.</i>

186
00:17:58,041 --> 00:18:00,500
<i>W tym konkretnym regionie kraju</i>

187
00:18:00,583 --> 00:18:02,625
<i>jest coś bardzo interesującego.</i>

188
00:18:03,041 --> 00:18:06,541
<i>Zbiera się tu wyjątkowo duże warzywa,</i>

189
00:18:06,666 --> 00:18:10,333
<i>których rozmiar przekracza</i>
<i>światową średnią.</i>

190
00:18:44,208 --> 00:18:48,416
<i>Kawę uprawia się tu od 1850 roku</i>

191
00:18:48,500 --> 00:18:52,875
<i>i jest to jeden z głównych produktów</i>
<i>Gwatemali.</i>

192
00:18:53,250 --> 00:18:57,583
<i>Zbiory często wykonuje się ręcznie.</i>

193
00:19:18,333 --> 00:19:19,916
{\an8}<i>Santiago Atitlán</i>

194
00:19:20,000 --> 00:19:24,250
{\an8}<i>jest przykładem mieszania się tradycji</i>
<i>tego kraju.</i>

195
00:19:24,875 --> 00:19:27,333
<i>Potomkowie kultury Majów</i>

196
00:19:27,416 --> 00:19:31,250
<i>pracują przy zbiorach roślin</i>
<i>sprowadzonych do kraju</i>

197
00:19:31,916 --> 00:19:35,125
<i>lata po hiszpańskiej kolonizacji.</i>

198
00:19:46,333 --> 00:19:47,916
Na początku

199
00:19:48,541 --> 00:19:50,833
tylko zbierałem kawę.

200
00:19:51,375 --> 00:19:53,625
Potem zrozumiałem, jakie to opłacalne.

201
00:19:53,708 --> 00:19:57,083
I zacząłem ją uprawiać.

202
00:20:10,625 --> 00:20:13,583
Mogłem wyżywić rodzinę
i posłać dzieci do szkoły.

203
00:20:13,666 --> 00:20:16,083
Zawdzięczam to uprawie kawy.

204
00:20:35,750 --> 00:20:40,500
Uprawiamy tu kawę bardzo dobrej jakości,

205
00:20:40,583 --> 00:20:46,208
bo okoliczne wulkany i góry

206
00:20:46,291 --> 00:20:51,500
zapewniają ziarnom kawy

207
00:20:51,583 --> 00:20:54,750
unikalny smak.

208
00:21:16,666 --> 00:21:18,750
{\an8}<i>Wielkie jezioro Atitlán</i>

209
00:21:19,458 --> 00:21:24,375
{\an8}<i>otaczają trzy wulkany,</i>
<i>zwane Trzema Gigantami.</i>

210
00:21:24,958 --> 00:21:27,250
<i>Tolimán, San Pedro</i>

211
00:21:27,958 --> 00:21:30,125
<i>i ten, od którego nazwano jezioro.</i>

212
00:21:30,250 --> 00:21:32,916
<i>Jezioro jest źródłem wody</i>

213
00:21:33,000 --> 00:21:37,208
<i>dla wielu wiosek leżących w okolicy.</i>

214
00:21:38,708 --> 00:21:43,333
<i>Mają one różne cechy</i>

215
00:21:43,416 --> 00:21:47,416
<i>i każda jest na swój sposób wyjątkowa.</i>

216
00:21:51,083 --> 00:21:56,500
<i>Jedna z tych pięknych wiosek,</i>
<i>San Juan La Laguna,</i>

217
00:21:56,583 --> 00:22:00,625
<i>znana jest z obrazów, rękodzieła i tkanin.</i>

218
00:22:27,250 --> 00:22:28,791
<i>Są tam też plantacje,</i>

219
00:22:28,875 --> 00:22:33,041
<i>uprawiane od tysięcy lat.</i>

220
00:22:34,000 --> 00:22:38,083
<i>Główną uprawą Majów była kukurydza.</i>

221
00:22:38,833 --> 00:22:40,166
<i>Według ich wierzeń,</i>

222
00:22:40,250 --> 00:22:43,333
<i>ludzkość powstała z kukurydzy.</i>

223
00:22:47,250 --> 00:22:52,583
Kalendarz Majów wskazuje,
kiedy jest dobra pora, by sadzić,

224
00:22:52,666 --> 00:22:55,750
a kiedy należy przygotować glebę.

225
00:22:55,833 --> 00:22:59,833
Gdy pojawiają się więc pierwsze deszcze,

226
00:23:00,416 --> 00:23:02,916
niezależnie od miesiąca,

227
00:23:03,375 --> 00:23:05,083
przygotowujemy glebę.

228
00:23:19,041 --> 00:23:23,250
<i>Mówi się, że gdy zdobyto Gwatemalę,</i>

229
00:23:23,333 --> 00:23:25,250
<i>Majowie rozproszyli się.</i>

230
00:23:25,333 --> 00:23:27,583
<i>To nieprawda. Wymieszali się z innymi.</i>

231
00:23:27,666 --> 00:23:33,291
<i>Dlatego wciąż kultywujemy dawne</i>
<i>zwyczaje i tradycje.</i>

232
00:23:37,208 --> 00:23:40,166
<i>Są cztery kolory.</i>

233
00:23:40,708 --> 00:23:44,583
<i>To też wiąże się...</i>

234
00:23:45,041 --> 00:23:51,583
<i>z kalendarzem Majów. Opieramy się też</i>
<i>na czterech głównych kierunkach.</i>

235
00:23:54,625 --> 00:23:59,791
<i>W rdzennych kulturach</i>

236
00:23:59,875 --> 00:24:02,833
<i>kukurydzę spożywa się trzy razy dziennie:</i>

237
00:24:02,916 --> 00:24:05,875
<i>rano, w południe i na kolację.</i>

238
00:24:45,291 --> 00:24:47,791
<i>Dużą część Gwatemali pokrywa</i>

239
00:24:47,875 --> 00:24:53,750
<i>gęsty las, który podlega ochronie</i>
<i>i w ostatnich latach jest odbudowywany.</i>

240
00:24:53,833 --> 00:24:55,541
<i>Potężne rzeki</i>

241
00:24:55,625 --> 00:25:00,041
<i>przepływają przez</i>
<i>zielone lasy tropikalne Gwatemali.</i>

242
00:25:02,833 --> 00:25:05,208
<i>Są tam tysiące odmian roślin i zwierząt,</i>

243
00:25:05,291 --> 00:25:08,458
<i>między innymi orchidee.</i>

244
00:25:12,000 --> 00:25:15,708
<i>W dżungli napotkać można legwany,</i>

245
00:25:15,791 --> 00:25:18,833
<i>kryjące się wśród zieleni podczas posiłku.</i>

246
00:25:21,083 --> 00:25:24,500
<i>Gady wspinają się na drzewa,</i>
<i>by znaleźć ofiary.</i>

247
00:25:26,750 --> 00:25:28,583
<i>Są też grzechotniki,</i>

248
00:25:28,666 --> 00:25:33,416
<i>których nazwa wywodzi się od dźwięku</i>
<i>wydawanego przez końcówkę ich ogona.</i>

249
00:25:36,583 --> 00:25:41,916
<i>W lesie można też napotkać helodermę.</i>

250
00:25:42,791 --> 00:25:46,375
<i>W rejonie Ameryki Centralnej,</i>
<i>tę jadowitą jaszczurkę</i>

251
00:25:46,458 --> 00:25:49,291
<i>można spotkać tylko w Gwatemali.</i>

252
00:26:00,666 --> 00:26:05,833
<i>Ale lasy Gwatemali nie są domem</i>
<i>wyłącznie jaszczurek i węży.</i>

253
00:26:09,916 --> 00:26:11,833
<i>Są tu setki ptaków i małp,</i>

254
00:26:11,916 --> 00:26:16,000
<i>przemierzających las</i>
<i>wśród koron milionów drzew.</i>

255
00:26:32,208 --> 00:26:36,500
{\an8}GWATEMALA

256
00:26:39,625 --> 00:26:42,250
<i>W stolicy kraju, Gwatemali,</i>

257
00:26:42,333 --> 00:26:45,000
<i>spotykają się nowoczesność i kolonializm.</i>

258
00:26:45,083 --> 00:26:49,041
<i>Mieszka tu ponad</i>
<i>cztery i pół miliona ludzi.</i>

259
00:26:49,125 --> 00:26:53,125
<i>I stąd zarządza się całym krajem.</i>

260
00:27:29,083 --> 00:27:30,750
<i>Pośród tych gór,</i>

261
00:27:30,833 --> 00:27:33,541
<i>szczególnie w pasmie Sierra de las Minas,</i>

262
00:27:33,625 --> 00:27:36,458
{\an8}<i>wciąż funkcjonują kopalnie jadeitu.</i>

263
00:27:38,291 --> 00:27:41,875
<i>Jadeit był najcenniejszym klejnotem Majów.</i>

264
00:27:42,416 --> 00:27:45,166
<i>Cenniejszym nawet od złota.</i>

265
00:27:45,250 --> 00:27:50,291
<i>Jego niezwykła twardość</i>
<i>zapewniała niemal wieczną trwałość.</i>

266
00:27:50,375 --> 00:27:52,000
<i>Majowie utożsamiali go więc</i>

267
00:27:52,083 --> 00:27:56,916
<i>z wiecznością, nieśmiertelnością, życiem,</i>

268
00:27:57,000 --> 00:27:59,166
<i>płodnością i potęgą.</i>

269
00:28:00,875 --> 00:28:04,291
<i>Jadeit był jednym z głównych elementów</i>
<i>wszystkich ozdób,</i>

270
00:28:04,375 --> 00:28:09,041
<i>które nosili nasi majańscy przodkowie.</i>

271
00:28:12,875 --> 00:28:16,375
<i>Wszystkie odkryte grobowce,</i>

272
00:28:16,458 --> 00:28:18,250
<i>a przynajmniej ich większość,</i>

273
00:28:18,333 --> 00:28:21,833
<i>zawierały szczątki i szkielety</i>

274
00:28:22,541 --> 00:28:26,375
<i>ozdobione wspaniałymi naszyjnikami</i>
<i>z jadeitu.</i>

275
00:28:26,458 --> 00:28:29,000
<i>Jadeit był dla nich bardzo cenny.</i>

276
00:28:41,958 --> 00:28:47,458
<i>Są ludzie, którzy specjalizują się</i>
<i>w czytaniu powierzchni kamienia.</i>

277
00:28:48,208 --> 00:28:52,375
<i>Mają dużą wprawę i doświadczenie</i>

278
00:28:53,166 --> 00:28:56,500
<i>w rozpoznawaniu typu jadeitu,</i>

279
00:28:56,583 --> 00:28:58,833
<i>ukrytego w większym kamieniu.</i>

280
00:29:02,666 --> 00:29:07,291
<i>Obecnie wielu z nich zajmuje się</i>
<i>działalnością artystyczną.</i>

281
00:29:07,875 --> 00:29:11,916
<i>Oferują różne poziomy kreatywności</i>
<i>i nowoczesności.</i>

282
00:29:19,541 --> 00:29:21,625
{\an8}PARK ARCHEOLOGICZNY QUIRIGUÁ

283
00:29:21,708 --> 00:29:24,541
{\an8}<i>Park archeologiczny i ruiny Quiriguá</i>

284
00:29:24,625 --> 00:29:27,875
<i>to obszar zamieszkiwany kiedyś</i>
<i>przez starożytnych Majów.</i>

285
00:29:28,000 --> 00:29:31,458
<i>Obejmuje powierzchnię około</i>
<i>trzech kilometrów kwadratowych</i>

286
00:29:31,541 --> 00:29:35,500
<i>i został wpisany na listę</i>
<i>światowego dziedzictwa UNESCO.</i>

287
00:29:37,791 --> 00:29:42,625
<i>Szczytowy okres rozwoju miasto osiągnęło</i>
<i>w pierwszych wiekach naszej ery.</i>

288
00:29:43,125 --> 00:29:47,583
<i>Najbardziej znane jest z wielkich rzeźb,</i>

289
00:29:48,166 --> 00:29:50,250
<i>zwanych stelami.</i>

290
00:29:50,333 --> 00:29:54,958
<i>Niektóre z nich osiągają</i>
<i>nawet 10 metrów wysokości.</i>

291
00:30:20,916 --> 00:30:23,208
{\an8}<i>Ważne obiekty wybudowane przez Majów</i>

292
00:30:23,291 --> 00:30:27,666
{\an8}<i>można znaleźć na terenie całej Gwatemali.</i>

293
00:30:29,416 --> 00:30:30,500
<i>Tak'Ali Ab'aj</i>

294
00:30:31,083 --> 00:30:35,125
<i>jest jednym z miast, które funkcjonowały</i>

295
00:30:35,208 --> 00:30:37,708
<i>przez ponad dwa tysiące lat.</i>

296
00:30:37,791 --> 00:30:42,083
<i>Odkrycia archeologiczne,</i>
<i>poczynione podczas wykopalisk,</i>

297
00:30:42,166 --> 00:30:47,000
<i>świadczą o tym, że jest to</i>
<i>jedno z największych skupisk rzeźb</i>

298
00:30:47,083 --> 00:30:50,666
<i>na gwatemalskim wybrzeżu</i>
<i>Oceanu Spokojnego.</i>

299
00:30:56,791 --> 00:31:01,500
{\an8}<i>Wioski Majów nie były zjednoczone</i>
<i>pod rządami jednej grupy.</i>

300
00:31:02,125 --> 00:31:05,500
{\an8}<i>Działały autonomicznie</i>

301
00:31:05,583 --> 00:31:10,250
<i>i niekiedy musiały walczyć o władzę</i>
<i>na  danym terytorium.</i>

302
00:31:11,250 --> 00:31:12,833
<i>Miasto Iximché</i>

303
00:31:12,916 --> 00:31:15,375
<i>było stolicą królestwa Kaqchikel</i>

304
00:31:15,458 --> 00:31:20,375
<i>od 1470 do 1527 roku.</i>

305
00:31:20,458 --> 00:31:22,541
<i>Potem zostało opuszczone.</i>

306
00:31:22,625 --> 00:31:25,458
<i>Takie miejsca pozwalają zrozumieć</i>

307
00:31:25,541 --> 00:31:27,666
<i>złożoną, zagmatwaną kulturę,</i>

308
00:31:27,750 --> 00:31:30,333
<i>a szczególnie organizację polityczną</i>

309
00:31:30,416 --> 00:31:31,916
<i>cywilizacji Majów.</i>

310
00:31:57,333 --> 00:32:00,000
<i>Choć intencją hiszpańskich konkwistadorów</i>

311
00:32:00,083 --> 00:32:04,125
<i>była popularyzacja chrześcijaństwa</i>
<i>we wioskach Majów,</i>

312
00:32:04,666 --> 00:32:06,666
<i>nie zawsze było to możliwe.</i>

313
00:32:06,750 --> 00:32:08,166
<i>W wielu przypadkach</i>

314
00:32:08,250 --> 00:32:11,875
<i>efektem była mieszanka religii,</i>

315
00:32:11,958 --> 00:32:15,583
<i>gdzie chrześcijańskie rytuały i wierzenia</i>

316
00:32:15,666 --> 00:32:19,250
<i>mieszały się ze starożytnymi rytuałami</i>
<i>Majów.</i>

317
00:32:24,125 --> 00:32:26,125
<i>Eksperci nazywają taką mieszankę</i>

318
00:32:26,208 --> 00:32:29,583
<i>synkretyzmem religijnym.</i>

319
00:32:35,333 --> 00:32:40,166
<i>Przez stulecia duchowi przywódcy</i>
<i>cieszyli się szacunkiem ludności.</i>

320
00:32:40,250 --> 00:32:41,625
<i>Uważano ich za mędrców,</i>

321
00:32:41,708 --> 00:32:46,000
<i>którzy potrafią interpretować naturę,</i>

322
00:32:46,083 --> 00:32:48,041
<i>leczyć </i>

323
00:32:48,125 --> 00:32:50,875
<i>i zajmować się żywymi istotami.</i>

324
00:32:57,666 --> 00:33:00,333
<i>Cieszy się me serce, cieszy się ma dusza.</i>

325
00:33:00,875 --> 00:33:05,041
<i>Wstaje nowy dzień,</i>
<i>błogosławiony przez Stwórcę!</i>

326
00:33:32,333 --> 00:33:36,416
{\an8}WULKAN i JEZIORO CHICABAL

327
00:33:45,291 --> 00:33:49,708
<i>Wulkan i jezioro Chicabal</i>
<i>to wyjątkowe miejsce.</i>

328
00:33:49,791 --> 00:33:55,625
<i>W kraterze znajduje się piękne,</i>
<i>szmaragdowozielone jezioro,</i>

329
00:33:55,708 --> 00:33:57,333
<i>otoczone lasem.</i>

330
00:33:58,000 --> 00:33:59,541
<i>Według lokalnych legend,</i>

331
00:33:59,625 --> 00:34:03,083
<i>wulkan i jezioro są pod ochroną Naguali,</i>

332
00:34:03,166 --> 00:34:07,125
<i>duchowych istot, chroniących ludzi</i>
<i>od dnia ich narodzin.</i>

333
00:34:08,166 --> 00:34:12,166
<i>Dla wielu kultur do dziś jest to</i>
<i>święte miejsce,</i>

334
00:34:12,250 --> 00:34:14,041
<i>wciąż odbywają się tu rytuały.</i>

335
00:34:14,250 --> 00:34:16,666
<i>Dlatego wchodzenie do wody jest zakazane.</i>

336
00:34:19,666 --> 00:34:24,000
<i>Według legendy, jezioro pierwotnie</i>
<i>znajdowało się gdzie indziej,</i>

337
00:34:24,083 --> 00:34:26,833
<i>ale gdy przestało być chronione,</i>

338
00:34:26,916 --> 00:34:30,541
<i>uciekło i schowało się w kraterze wulkanu.</i>

339
00:34:31,166 --> 00:34:37,416
<i>Niemal codziennie, w południe,</i>
<i>można zaobserwować tu dziwne zjawisko:</i>

340
00:34:37,500 --> 00:34:40,833
<i>krater pokrywa gęsta mgła,</i>

341
00:34:40,916 --> 00:34:46,833
<i>która cofa się, gdy tylko dotknie</i>
<i>powierzchni wody i opuszcza krater.</i>

342
00:35:38,333 --> 00:35:41,875
<i>Produktem kluczowym dla ekonomii kraju</i>
<i>jest kakao.</i>

343
00:35:42,708 --> 00:35:45,875
<i>Jest ważne od milionów lat.</i>

344
00:35:47,333 --> 00:35:52,208
<i>Kultura Majów używała go</i>
<i>do posiłków i napojów.</i>

345
00:35:52,291 --> 00:35:56,208
<i>Niekiedy używano go też jako waluty.</i>

346
00:35:57,208 --> 00:36:00,500
<i>Obecnie kakao jest ważne,</i>

347
00:36:01,000 --> 00:36:05,083
<i>bo jest podstawowym składnikiem czekolady.</i>

348
00:37:00,916 --> 00:37:02,333
{\an8}DEPARTAMENT IZABAL

349
00:37:02,416 --> 00:37:06,250
{\an8}<i>Jezioro Izabal leży</i>
<i>we wschodniej części Gwatemali.</i>

350
00:37:06,791 --> 00:37:08,875
<i>A przy jednym z jego dopływów</i>

351
00:37:09,000 --> 00:37:12,000
<i>wybudowano zamek San Felipe de Lara.</i>

352
00:37:15,708 --> 00:37:19,250
<i>Majestatyczna forteca z ery kolonialnej,</i>

353
00:37:19,333 --> 00:37:22,791
<i>która pełniła w tamtych czasach</i>
<i>funkcję komory celnej,</i>

354
00:37:22,875 --> 00:37:26,125
<i>bazy wojskowej, a nawet więzienia.</i>

355
00:37:31,916 --> 00:37:34,000
<i>Była wyposażona w 19 dział,</i>

356
00:37:34,083 --> 00:37:37,666
<i>a w jej licznych magazynach</i>
<i>przechowywano produkty</i>

357
00:37:37,750 --> 00:37:41,208
<i>wykorzystywane w handlu</i>
<i>Hiszpanii z Gwatemalą.</i>

358
00:37:56,166 --> 00:37:58,500
<i>Park Narodowy Rio Dulce</i>

359
00:37:58,583 --> 00:38:04,166
<i>jest obszarem chronionym wokół rzeki</i>
<i>przylegającej do jeziora Izabal.</i>

360
00:38:04,833 --> 00:38:08,166
<i>Rzeka ta jest kluczowa dla Gwatemali,</i>

361
00:38:08,250 --> 00:38:11,166
<i>gdyż wpada do Morza Karaibskiego.</i>

362
00:38:16,583 --> 00:38:21,875
{\an8}Jestem strażnikiem leśnym CONAP,
Krajowej Rady ds. Obszarów Chronionych.

363
00:38:24,416 --> 00:38:29,166
Moim zadaniem jest ochrona i utrzymanie
zasobów naturalnych.

364
00:38:35,958 --> 00:38:40,500
Park Narodowy Rio Dulce
obejmuje trzy tysiące hektarów.

365
00:38:40,583 --> 00:38:43,166
W połowie jest to woda, w połowie ląd.

366
00:38:45,666 --> 00:38:47,208
Pracujemy na zmianę,

367
00:38:47,916 --> 00:38:52,083
patrolując ląd jednego dnia,
a wodę następnego.

368
00:38:58,083 --> 00:39:00,250
<i>Na długości szesnastu kilometrów,</i>

369
00:39:00,333 --> 00:39:04,250
<i>rzeka staje się stopniowo coraz węższa</i>

370
00:39:04,791 --> 00:39:08,041
<i>i poruszanie się nią staje się przygodą.</i>

371
00:39:08,125 --> 00:39:12,041
<i>Pięćdziesięciometrowe wapienne ściany</i>

372
00:39:12,125 --> 00:39:14,041
<i>wyrastają po obu stronach rzeki,</i>

373
00:39:14,125 --> 00:39:18,416
<i>tworząc niezwykły kanion.</i>

374
00:39:19,250 --> 00:39:23,916
<i>Musimy być ostrożni</i>
<i>i zmienić podejście do wody,</i>

375
00:39:24,000 --> 00:39:26,083
<i>bo jesteśmy od niej zależni.</i>

376
00:39:55,291 --> 00:39:57,625
<i>Duże miasta i małe wioski Gwatemali,</i>

377
00:39:57,708 --> 00:40:00,958
<i>żyjące w harmonii z przyrodą,</i>

378
00:40:01,041 --> 00:40:05,291
<i>są połączone siecią dróg i ścieżek,</i>

379
00:40:05,375 --> 00:40:09,875
<i>które prowadzą nas</i>
<i>wciąż ku nowym odkryciom.</i>

380
00:40:12,458 --> 00:40:15,708
<i>Chichicastenango</i>
<i>zamieszkują głównie Quiché,</i>

381
00:40:15,791 --> 00:40:18,125
<i>grupa etniczna, mówiąca w języku Majów.</i>

382
00:40:19,000 --> 00:40:22,583
<i>Szczególnie ciekawe są ich cmentarze.</i>

383
00:40:22,666 --> 00:40:26,250
<i>Są to prawdopodobnie najbarwniejsze</i>
<i>cmentarze na świecie.</i>

384
00:40:45,666 --> 00:40:49,416
<i>Chichicastenango jest też znane</i>
<i>ze swoich targów,</i>

385
00:40:49,500 --> 00:40:54,041
<i>gdzie można znaleźć przeróżne odmiany</i>
<i>owoców i owoców morza.</i>

386
00:40:55,125 --> 00:40:57,708
<i>Na uwagę zasługuje kulinarna tradycja</i>

387
00:40:58,333 --> 00:41:02,041
<i>ulicznych potraw, przygotowywanych</i>
<i>na bazie przepisów łączących</i>

388
00:41:02,125 --> 00:41:04,208
<i>starożytną kulturę Majów</i>

389
00:41:04,666 --> 00:41:08,583
<i>z tradycjami z innych regionów.</i>

390
00:41:41,291 --> 00:41:43,083
<i>Kuchnia Gwatemali</i>

391
00:41:43,166 --> 00:41:47,416
<i>jest połączeniem dwóch wielkich kultur.</i>

392
00:41:48,500 --> 00:41:51,250
<i>Z jednej strony mamy tu wpływy i tradycję</i>

393
00:41:51,333 --> 00:41:54,458
<i>różnych grup, które tworzyły</i>
<i>kulturę Majów,</i>

394
00:41:54,541 --> 00:41:58,041
<i>z drugiej, wpływy kuchni hiszpańskiej,</i>

395
00:41:58,125 --> 00:42:01,708
<i>która dotarła do tego kraju w XVI wieku.</i>

396
00:42:04,458 --> 00:42:06,708
<i>Owoce Gwatemali</i>

397
00:42:07,500 --> 00:42:12,916
<i>są też fundamentem kulinarnej tradycji</i>
<i>tego kraju.</i>

398
00:42:13,916 --> 00:42:15,458
<i>Przykładem jest tu pepián,</i>

399
00:42:15,583 --> 00:42:17,458
<i>tradycyjna lokalna potrawa.</i>

400
00:42:22,666 --> 00:42:26,250
<i>Zakotwiczymy tu</i>

401
00:42:26,333 --> 00:42:29,041
<i>Zakotwiczymy tu</i>

402
00:42:31,666 --> 00:42:34,750
<i>Zakotwiczymy tu</i>

403
00:42:34,833 --> 00:42:37,166
<i>I poszukamy Garinagu, takich jak my</i>

404
00:42:37,250 --> 00:42:39,458
WITAMY W RESTAURACJI
TRZEJ GARIFUNA

405
00:42:40,166 --> 00:42:43,666
<i>Choć tradycja kulinarna Gwatemali</i>

406
00:42:43,750 --> 00:42:47,583
<i>opiera się głównie na połączeniu</i>
<i>kultur Majów i Hiszpanów,</i>

407
00:42:47,666 --> 00:42:52,083
<i>inni przybysze przywieźli ze sobą,</i>
<i>lub opracowali od zera,</i>

408
00:42:52,166 --> 00:42:55,041
<i>inne potrawy,</i>

409
00:42:55,125 --> 00:42:57,583
<i>które dziś uchodzą za regionalne.</i>

410
00:42:57,666 --> 00:42:59,458
<i>Na przykład tapado</i>

411
00:42:59,541 --> 00:43:04,000
<i>było daniem przygotowywanym</i>
<i>przez imigrantów z Afryki.</i>

412
00:43:04,083 --> 00:43:07,500
Podtrzymujemy tradycję

413
00:43:07,583 --> 00:43:12,583
ludu Garifuna za pomocą gastronomii.

414
00:43:17,375 --> 00:43:18,791
<i>W Livingston</i>

415
00:43:18,875 --> 00:43:25,166
<i>tapado</i> <i>jest najbardziej regionalnym</i>
<i>i tradycyjnym daniem w mieście.</i>

416
00:43:40,958 --> 00:43:43,875
<i>Gwatemala jest jednym z krajów</i>
<i>Ameryki Centralnej,</i>

417
00:43:43,958 --> 00:43:47,333
<i>który ma dostęp do Morza Karaibskiego</i>
<i>na wschodzie</i>

418
00:43:47,416 --> 00:43:49,541
<i>i do Oceanu Spokojnego na zachodzie.</i>

419
00:43:50,166 --> 00:43:53,625
<i>Terytorium kraju jest bogate</i>
<i>w zbiorniki słodkiej wody,</i>

420
00:43:53,708 --> 00:43:57,625
<i>rzeki, jeziora i stawy.</i>

421
00:43:58,625 --> 00:44:01,125
<i>Uprawia się tam wiele sportów wodnych,</i>

422
00:44:01,208 --> 00:44:03,125
<i>na przykład wędkarstwo sportowe,</i>

423
00:44:03,208 --> 00:44:08,833
<i>w którym Gwatemala przoduje</i>
<i>pośród krajów Ameryki Centralnej.</i>

424
00:44:22,500 --> 00:44:24,291
<i>Są też wody oceaniczne</i>

425
00:44:24,375 --> 00:44:27,583
<i>i rajskie plaże,</i>

426
00:44:27,666 --> 00:44:31,416
<i>ciągnące się kilometrami wzdłuż wybrzeża.</i>

427
00:45:30,958 --> 00:45:35,500
<i>Rum jest jednym z tradycyjnych trunków</i>
<i>Ameryki Centralnej.</i>

428
00:45:35,583 --> 00:45:37,375
<i>Warunki klimatyczne</i>

429
00:45:37,833 --> 00:45:40,916
<i>są idealne do uprawy trzciny cukrowej,</i>

430
00:45:41,000 --> 00:45:44,916
<i>której syrop jest podstawą produkcji rumu.</i>

431
00:45:49,375 --> 00:45:53,875
<i>Gwatemalski rum należy do grona</i>
<i>najlepszych na świecie</i>

432
00:45:53,958 --> 00:45:57,750
<i>i jest silnie zakorzeniony</i>
<i>w kulturze tego kraju</i>

433
00:45:57,833 --> 00:46:00,333
<i>i jego kulinarnej tradycji.</i>

434
00:46:14,125 --> 00:46:17,833
Używamy trzciny cukrowej

435
00:46:17,916 --> 00:46:20,833
uprawianej 150 metrów nad poziomem morza.

436
00:46:21,750 --> 00:46:24,333
Dzięki cechom tutejszej gleby,

437
00:46:24,416 --> 00:46:29,458
trzcina ma poziom cukru
idealny do produkcji rumu.

438
00:46:30,208 --> 00:46:33,083
Ważny jest też proces dojrzewania.

439
00:46:34,750 --> 00:46:38,416
Rum jest symbolem Gwatemali.

440
00:46:38,500 --> 00:46:43,750
Alkohole od wielu lat

441
00:46:43,833 --> 00:46:47,125
są częścią gastronomii naszego kraju.

442
00:47:23,958 --> 00:47:29,708
<i>W tak pofałdowanym i górzystym terenie,</i>

443
00:47:29,791 --> 00:47:33,083
<i>wiele wiosek i miast</i>

444
00:47:33,166 --> 00:47:35,791
<i>ma zupełnie odmienne historie</i>

445
00:47:35,875 --> 00:47:38,625
<i>o swym pochodzeniu i rozwoju.</i>

446
00:47:47,250 --> 00:47:51,166
<i>Cobán to miasteczko położone w regionie</i>

447
00:47:51,250 --> 00:47:55,250
<i>zasiedlonym przez wiele rodzin niemieckich</i>

448
00:47:55,333 --> 00:47:57,083
<i>w końcówce XIX wieku,</i>

449
00:47:57,166 --> 00:48:00,333
<i>gdy rząd oferował wsparcie osobom,</i>

450
00:48:00,416 --> 00:48:03,458
<i>które osiedlą się w tej części kraju.</i>

451
00:48:22,583 --> 00:48:25,458
<i>Starożytny świat,</i>
<i>przed hiszpańskim podbojem,</i>

452
00:48:25,541 --> 00:48:31,083
<i>nowe miasta, powstałe w nowej erze,</i>

453
00:48:31,583 --> 00:48:36,625
<i>wsie i miasteczka, odzwierciedlające dziś</i>
<i>to połączenie,</i>

454
00:48:37,083 --> 00:48:41,708
<i>są teraz domem</i>
<i>dla 15 milionów Gwatemalczyków.</i>

455
00:48:46,750 --> 00:48:51,375
<i>Quetzaltenango to piękne miasto</i>
<i>i znany ośrodek naukowy.</i>

456
00:48:51,833 --> 00:48:55,833
<i>Oferuję jedną z największych baz</i>
<i>placówek oświatowych</i>

457
00:48:55,916 --> 00:48:59,125
<i>dla uczniów z okolicznych wsi.</i>

458
00:48:59,791 --> 00:49:02,750
<i>Mieszka tu 920 000 osób,</i>

459
00:49:02,833 --> 00:49:08,541
<i>a miasto zachwyca zabytkową architekturą,</i>
<i>w tym kościołami,</i>

460
00:49:09,208 --> 00:49:11,666
<i>katedrami i bazylikami.</i>

461
00:50:06,125 --> 00:50:10,333
{\an8}WULKAN ACATENANGO

462
00:50:49,750 --> 00:50:51,500
{\an8}<i>Mój wujek był </i>

463
00:50:51,958 --> 00:50:55,125
{\an8}<i>pierwszym zdobywcą Aconcagui</i>
<i>z Ameryki Centralnej.</i>

464
00:50:55,208 --> 00:50:57,583
<i>Było to w 1965 roku.</i>

465
00:50:58,041 --> 00:51:02,541
<i>Wiele lat później</i>

466
00:51:02,625 --> 00:51:05,583
<i>rząd Gwatemali zorganizował</i>
<i>kolejną ekspedycję</i>

467
00:51:05,666 --> 00:51:07,916
<i>w 1977 roku.</i>

468
00:51:08,000 --> 00:51:10,000
<i>W takim środowisku dorastałam.</i>

469
00:51:32,541 --> 00:51:34,625
Pierwszy mały wulkan,

470
00:51:34,708 --> 00:51:37,166
pierwszą górę,

471
00:51:37,250 --> 00:51:39,041
zdobywałam siedząc w plecaku.

472
00:51:39,125 --> 00:51:43,458
Miałam pięć lat. To było <i>Cerro de Oro.</i>

473
00:51:43,541 --> 00:51:46,208
Mając piętnaście lat

474
00:51:46,291 --> 00:51:49,166
wiedziałam już,

475
00:51:49,708 --> 00:51:52,250
na czym chcę się skupić, gdy dorosnę.

476
00:52:01,458 --> 00:52:04,166
W przyrodzie najbardziej lubię ciszę.

477
00:52:04,250 --> 00:52:07,333
Im ciszej, tym lepiej.

478
00:52:07,416 --> 00:52:09,000
Codzienne życie

479
00:52:09,083 --> 00:52:11,875
jest takie szybkie,

480
00:52:11,958 --> 00:52:14,625
takie niespokojne.

481
00:52:15,125 --> 00:52:20,375
W górach można odpocząć

482
00:52:20,458 --> 00:52:22,791
i oderwać się od wszystkiego.

483
00:52:37,291 --> 00:52:42,250
Majowie nie wchodzili na góry,
bo czcili je jako bogów.

484
00:52:42,833 --> 00:52:46,541
Bali się ich, bo wiedzieli,
jak są potężne.

485
00:52:57,250 --> 00:53:00,458
<i>Gwatemala znajduje się w tak zwanym</i>
<i>Pasie Ognia,</i>

486
00:53:00,541 --> 00:53:05,125
<i>który obejmuje większość krajów</i>
<i>graniczących z Oceanem Spokojnym.</i>

487
00:53:05,208 --> 00:53:10,458
<i>Jest to kraj o największej ilości wulkanów</i>
<i>na świecie. Ma ich aż 37.</i>

488
00:53:11,000 --> 00:53:13,875
<i>Niektóre z nich są aktywne</i>

489
00:53:13,958 --> 00:53:18,333
<i>i często wypuszczają wielkie chmury dymu,</i>

490
00:53:18,416 --> 00:53:20,208
<i>popiół i lawę.</i>

491
00:53:24,375 --> 00:53:27,375
<i>Właśnie w tym regionie</i>

492
00:53:27,458 --> 00:53:32,208
<i>znajdują się strefy o największej</i>
<i>aktywności sejsmicznej.</i>

493
00:54:21,208 --> 00:54:26,333
<i>Departament Petén jest największym</i>
<i>departamentem w Gwatemali.</i>

494
00:54:27,583 --> 00:54:32,541
<i>Większość jego obszaru pokrywają</i>
<i>las i woda.</i>

495
00:54:36,750 --> 00:54:40,208
<i>Flores jest stolicą tego departamentu.</i>

496
00:54:41,625 --> 00:54:45,000
<i>Ta wyspa, podbita przez Hiszpanów,</i>

497
00:54:45,083 --> 00:54:48,333
<i>została opuszczona,</i>
<i>a następnie odbudowana.</i>

498
00:54:49,125 --> 00:54:52,916
{\an8}WYSPA FLORES

499
00:55:10,625 --> 00:55:14,416
<i>Można stąd wejść do lasów</i>

500
00:55:14,833 --> 00:55:17,625
<i>skrywających przepiękne widoki</i>

501
00:55:17,708 --> 00:55:20,958
<i>i najlepiej zachowane skarby</i>

502
00:55:21,500 --> 00:55:23,250
<i>świata Majów.</i>

503
00:55:24,166 --> 00:55:27,083
<i>Niektóre z nich wciąż czekają na zbadanie.</i>

504
00:55:44,125 --> 00:55:48,583
{\an8}<i>Ten wspaniały wodospad</i>
<i>zwany jest </i>Salto de Chilascó.

505
00:55:48,666 --> 00:55:51,208
<i>Znajduje się w departamencie Baja Verapaz</i>

506
00:55:51,291 --> 00:55:54,500
<i>i jest najwyższym wodospadem</i>
<i>Ameryki Centralnej.</i>

507
00:55:54,583 --> 00:55:58,375
<i>Ma 130 metrów.</i>

508
00:57:22,375 --> 00:57:26,083
<i>Żadne zwierzę nie dorównuje</i>
<i>narodowemu ptakowi Gwatemali,</i>

509
00:57:26,625 --> 00:57:28,291
<i>zamieszkującym lasy mgliste.</i>

510
00:57:29,583 --> 00:57:32,375
<i>Bardzo trudno spotkać ten gatunek.</i>

511
00:57:32,583 --> 00:57:34,083
<i>Ma barwne upierzenie</i>

512
00:57:34,625 --> 00:57:38,875
<i>i ogon osiągający długość 65 centymetrów.</i>

513
00:57:40,666 --> 00:57:43,791
<i>Kwezal jest dumą kraju.</i>

514
00:57:43,875 --> 00:57:46,791
<i>Znajduje się na fladze Gwatemali,</i>

515
00:57:46,875 --> 00:57:49,208
<i>jest w jej herbie i w nazwie waluty.</i>

516
00:57:57,041 --> 00:58:00,791
<i>Gwatemalskie lasy zamieszkuje też</i>

517
00:58:00,875 --> 00:58:04,083
<i>największy amerykański kot.</i>

518
00:58:04,708 --> 00:58:10,000
<i>Jaguar jest trzecim co do wielkości</i>
<i>kotem na świecie.</i>

519
00:58:10,083 --> 00:58:13,333
<i>Ustępuję tylko lwom i tygrysom.</i>

520
00:58:14,708 --> 00:58:17,916
<i>Majowie uważali jaguara</i>
<i>za symbol potęgi.</i>

521
00:58:18,000 --> 00:58:22,125
<i>Dlatego ci, którzy nosili skórę jaguara,</i>

522
00:58:22,208 --> 00:58:26,208
<i>zajmowali w społeczeństwie</i>
<i>ważne stanowiska.</i>

523
00:58:26,291 --> 00:58:30,916
<i>Jaguar występuje na niemal</i>
<i>każdym obrazie i rzeźbie Majów.</i>

524
00:58:39,000 --> 00:58:42,083
<i>Na północ od Petén leży miasto,</i>

525
00:58:42,166 --> 00:58:45,250
<i>które było stolicą dużego obszaru</i>

526
00:58:45,333 --> 00:58:47,750
<i>w tym departamencie.</i>

527
00:58:47,833 --> 00:58:50,125
{\an8}<i>Miasto Yaxhá.</i>

528
00:58:50,583 --> 00:58:54,750
{\an8}<i>Ważne centrum,</i>
<i>utrzymujące silne relacje z Belize</i>

529
00:58:54,833 --> 00:58:56,500
<i>i Meksykiem Południowym.</i>

530
00:58:56,583 --> 00:59:00,666
<i>Obecnie uważa się je</i>

531
00:59:00,750 --> 00:59:04,750
<i>za najlepiej strzeżoną tajemnicę</i>
<i>świata Majów.</i>

532
00:59:08,625 --> 00:59:15,333
<i>To jedno z najpiękniejszych</i>
<i>stanowisk archeologicznych, jakie odkryto.</i>

533
00:59:38,916 --> 00:59:42,583
<i>Wędrując przez dwa dni</i>

534
00:59:42,666 --> 00:59:44,125
<i>przez dżunglę,</i>

535
00:59:44,541 --> 00:59:48,041
<i>można dotrzeć do najbardziej imponujących</i>

536
00:59:48,125 --> 00:59:52,083
<i>i oszałamiających miast Majów,</i>

537
00:59:52,166 --> 00:59:54,958
<i>jakie dotąd odnaleziono.</i>

538
00:59:57,375 --> 01:00:01,791
{\an8}<i>To miasto wybudowano w 800 roku p.n.e.</i>

539
01:00:01,875 --> 01:00:07,541
<i>i do niedawna pozostawało</i>
<i>nieodkrytą tajemnicą.</i>

540
01:00:07,958 --> 01:00:13,250
<i>Pierwsze ekspedycje przeprowadzono</i>
<i>około 1930 roku.</i>

541
01:00:14,875 --> 01:00:17,250
Piramidę La Danta wybudowano

542
01:00:17,333 --> 01:00:22,208
na wielkiej platformie o długości 600 m
i szerokości 300 m,

543
01:00:22,291 --> 01:00:25,958
na której umieszczono
kolejne trzy platformy

544
01:00:26,041 --> 01:00:28,333
i świątynię w górnej części.

545
01:00:29,916 --> 01:00:35,333
<i>W tym mieście znajduje się też</i>
<i>druga co do wielkości piramida Ameryki.</i>

546
01:00:35,416 --> 01:00:36,791
<i>A piramidę La Danta</i>

547
01:00:37,500 --> 01:00:42,916
<i>uważa się za największą budowlę</i>
<i>wzniesioną przez Majów.</i>

548
01:00:57,083 --> 01:01:00,958
Rozwój społeczny, ekonomiczny
i polityczny Majów.

549
01:01:01,041 --> 01:01:04,166
El Mirador ukazuje tę złożoną
strukturę socjalną.

550
01:01:04,250 --> 01:01:07,375
Odzwierciedla rozwój ekonomiczny
na dużą skalę.

551
01:01:07,458 --> 01:01:10,958
<i>Dostęp do tego miejsca wciąż jest trudny.</i>

552
01:01:11,041 --> 01:01:13,833
<i>A duża część budowli</i>

553
01:01:13,916 --> 01:01:17,916
<i>nadal skryta jest pod ziemią</i>
<i>i roślinnością,</i>

554
01:01:18,000 --> 01:01:22,666
<i>które pokryły ten obszar przez stulecia.</i>

555
01:01:58,250 --> 01:02:02,125
<i>Do serca kraju można dotrzeć</i>
<i>na wiele sposobów.</i>

556
01:02:07,666 --> 01:02:10,291
<i>I wieloma pięknymi ścieżkami...</i>

557
01:02:12,833 --> 01:02:13,666
<i>Pokoju...</i>

558
01:02:16,666 --> 01:02:17,666
<i>Przyrody...</i>

559
01:02:20,250 --> 01:02:25,333
<i>Poprzez krajobrazy, które wzbudzają w nas</i>
<i>najczystsze uczucia.</i>

560
01:02:29,541 --> 01:02:33,500
<i>Do serca Gwatemali można dotrzeć</i>
<i>wieloma ścieżkami.</i>

561
01:02:34,916 --> 01:02:37,625
<i>Poprzez ciepło jej mieszkańców.</i>

562
01:02:39,166 --> 01:02:40,833
<i>Przez jej kulturę.</i>

563
01:02:42,166 --> 01:02:44,291
<i>I tradycje.</i>

564
01:02:46,666 --> 01:02:49,666
<i>Poprzez jej wspaniałą przyrodę.</i>

565
01:03:06,750 --> 01:03:08,666
<i>Podtrzymując pamięć</i>

566
01:03:09,500 --> 01:03:12,875
<i>i dziedzictwo przeszłości, która wciąż</i>

567
01:03:13,500 --> 01:03:16,875
<i>zaskakuje nas i uczy.</i>

568
01:03:21,458 --> 01:03:24,125
<i>Ten rejon zamieszkiwała</i>

569
01:03:24,208 --> 01:03:28,791
<i>jedna z najlepiej rozwiniętych cywilizacji</i>
<i>na Ziemi.</i>

570
01:03:29,250 --> 01:03:32,208
<i>Na jej fundamentach</i>

571
01:03:34,083 --> 01:03:38,041
<i>rozkwitła cała współczesna</i>
<i>populacja kraju.</i>

572
01:03:38,875 --> 01:03:42,916
<i>A w każdym z mieszkańców wciąż żyje</i>

573
01:03:44,750 --> 01:03:47,666
<i>serce świata Majów.</i>

574
01:06:53,916 --> 01:06:55,916
Napisy: Paweł Awdejuk