1 00:00:06,215 --> 00:00:10,803 ISANG SERYE MULA SA NETFLIX 2 00:00:14,807 --> 00:00:15,641 Tubig. 3 00:00:19,145 --> 00:00:21,230 Halos tubig ang bumubuo sa atin. 4 00:00:21,731 --> 00:00:22,982 Nasa 70 porsyento. 5 00:00:24,567 --> 00:00:28,154 At kakaibang pagkakataon, o hindi talaga ito nagkataong 6 00:00:28,237 --> 00:00:32,742 ang planet's surface nati'y nababalot ng tubig na may katulad na porsyento. 7 00:00:32,825 --> 00:00:35,119 Gano'n kahalaga ang tubig sa atin. 8 00:00:35,203 --> 00:00:38,831 Habang tayo ay nagsusumikap na protektahan ang hangin at lupa, 9 00:00:38,915 --> 00:00:43,002 mahalaga rin na protektahan natin ang karagatan. 10 00:00:43,503 --> 00:00:48,174 Dito sa Australia, mayroong system ng 3,000 indibidwal na coral reefs 11 00:00:48,257 --> 00:00:50,134 na 1,400 milya ang saklaw. 12 00:00:50,885 --> 00:00:55,515 Sila ay mga nabubuhay na istruktura na nagbibigay-tirahan sa malaking ecosystem 13 00:00:55,598 --> 00:00:58,768 at sila'y tinatawag na tropical rain forests ng dagat. 14 00:00:58,851 --> 00:01:03,272 Pero matapos ang mahaba, malusog na buhay sa halos 25 milyong taon, 15 00:01:03,773 --> 00:01:09,779 ang coral reef dito ay namamatay na, halos kalahati nito, mula 1995. Wala na. 16 00:01:10,321 --> 00:01:14,659 Patay na. At susunod, ang mga organismong nakadepende sa kanila. 17 00:01:18,246 --> 00:01:20,456 Kasama na… tayo. 18 00:01:21,290 --> 00:01:23,042 Nauubusan na tayo ng oras. 19 00:01:30,842 --> 00:01:34,011 -Ayun si Dory. -Oo, ayun si Dory. At ayun si Nemo. 20 00:01:34,595 --> 00:01:36,055 -Uy! -Hi, buddy! 21 00:01:37,014 --> 00:01:39,225 Nasa northeastern coast ng Australia kami 22 00:01:39,308 --> 00:01:42,228 para makilala ang researchers at scientists… 23 00:01:42,311 --> 00:01:43,646 Kailangang tumuklas. 24 00:01:43,729 --> 00:01:44,814 -Talaga? -Oo! 25 00:01:44,897 --> 00:01:47,692 'Di na maitatangging sila'y malapit nang maubos. 26 00:01:47,775 --> 00:01:50,862 ay nagtatrabaho para iligtas ang mahalagang bahagi ng karagatan… 27 00:01:50,945 --> 00:01:55,199 Ito ay seagrass. Ito ay mangroves. Ito ay ang buong coastal interface. 28 00:01:55,283 --> 00:01:58,327 na nasa bucket list ko na ng 15 taon. 29 00:01:58,411 --> 00:02:01,914 -Mag-aani tayo. -Oo. Astig. 'Di ko pa 'to nagawa dati. 30 00:02:01,998 --> 00:02:04,083 -At habang ginagawa ito, -Uy! 31 00:02:04,667 --> 00:02:07,295 magsasaya hangga't kaya namin. 32 00:02:15,887 --> 00:02:19,640 Ang coral reefs ang bumubuo sa halos 2 porsyento ng ocean floor. 33 00:02:19,724 --> 00:02:23,769 Pero sila ang tahanan sa halos 25 porsyento ng buhay sa dagat. 34 00:02:24,270 --> 00:02:27,690 Nagbibigay-kita sa pamamagitan ng pagkain at turismo. 35 00:02:27,773 --> 00:02:31,235 Pinoprotektahan nila ang baybayin mula sa bagyo at erosion. 36 00:02:31,736 --> 00:02:36,199 At sa paglalakbay na ito, makakakilala tayo ng mga nag-alay ng buhay nila 37 00:02:36,282 --> 00:02:39,202 sa pagligtas at pagprotekta sa pinakamalaking coral reef system 38 00:02:39,285 --> 00:02:40,912 sa buong planeta, 39 00:02:41,412 --> 00:02:43,164 ang Great Barrier Reef. 40 00:02:43,664 --> 00:02:45,958 Sa north coast ng Australia, 41 00:02:46,042 --> 00:02:50,421 ang Great Barrier Reef ay 10 porsyento ng coral reef system ng Earth. 42 00:02:50,922 --> 00:02:54,550 At habang ang lahat ng coral reef systems sa planeta ay nasa panganib, 43 00:02:54,634 --> 00:02:57,428 dahil ang Australia ay napalilibutan ng tubig, 44 00:02:57,511 --> 00:03:02,266 ang kalusugan at dagat ng Great Barrier Reef ay napakahalaga sa bansang ito. 45 00:03:02,350 --> 00:03:05,228 Dahil pinakamalaking coral reef system ito, 46 00:03:05,311 --> 00:03:08,356 ito ang perpektong case study sa scientists at researchers 47 00:03:08,439 --> 00:03:11,859 para malaman ang sanhi sa pagbaba ng bilang sa coral reefs. 48 00:03:11,943 --> 00:03:14,654 At higit sa lahat, paano sila maililigtas. 49 00:03:14,737 --> 00:03:18,950 Ang unang pupuntahan sa aquatic adventure ay baybayin ng Queensland, 50 00:03:19,033 --> 00:03:22,536 sa maliit na bahagi ng baybaying nakausli sa Coral Sea. 51 00:03:26,290 --> 00:03:29,001 Ito ang National Sea Simulator, 52 00:03:29,085 --> 00:03:33,422 pinapatakbo ng Australian Institute of Marine Science, o AIMS. 53 00:03:34,006 --> 00:03:37,176 Dito, ang grupo ng world-class scientists ay nakagawa 54 00:03:37,260 --> 00:03:40,888 ng pinaka-technologically advanced research aquarium sa Earth. 55 00:03:41,389 --> 00:03:43,641 Dito ang kanlungan ng researchers mula 56 00:03:43,724 --> 00:03:48,688 sa buong mundo ay pinag-aaralan ang ilalim ng tubig at epekto ng mga gawain ng tao, 57 00:03:50,064 --> 00:03:54,777 nagtutulungan sila para mapabuti kalusugan at pagpapanatili ng mga karagatan. 58 00:03:54,860 --> 00:03:57,363 Napakalaki ng Great Barrier Reef, 59 00:03:57,446 --> 00:03:59,782 at kami ay nag-iisip ng mga istratehiya 60 00:03:59,865 --> 00:04:03,619 na magpapalaki sa kagamitan na mayroon kami 61 00:04:03,703 --> 00:04:07,123 para magkaroon ng makabuluhang epekto sa pagtulong sa Great Barrier Reef. 62 00:04:07,206 --> 00:04:11,669 Kailangang tumuklas, kasi tayo ay nakaipit sa malubhang kalagayan ng reefs. 63 00:04:11,752 --> 00:04:14,255 May kaunting halaga lang ng sea floor 64 00:04:14,338 --> 00:04:16,299 na coral reef, 65 00:04:16,382 --> 00:04:20,219 pero 500 milyong tao ang nakakakuha ng pagkain at kabuhayan sa coral reefs. 66 00:04:20,303 --> 00:04:25,016 Lima hanggang 6 na bilyong dolyar kada taon mula sa turistang bumibisita sa reef. 67 00:04:25,099 --> 00:04:28,144 Ito'y-- Ito'y isyu sa trabaho, isyu sa ekonomiya. 68 00:04:28,227 --> 00:04:30,146 Isipin niyo kapag naglaho ito. 69 00:04:30,229 --> 00:04:32,106 Oo. "Isipin" ay tama. 70 00:04:32,606 --> 00:04:36,110 Ang buong mundo ay nakadepende sa kalusugan 71 00:04:36,193 --> 00:04:39,655 ng coastal waters. Kaya tingnan natin ang ginagawa nila. 72 00:04:39,739 --> 00:04:40,906 Tingnan natin ang corals. 73 00:04:40,990 --> 00:04:42,616 -Oo, sige. -Oo. Ayos. 74 00:04:42,700 --> 00:04:45,411 -Kung bubuksan ko lang ang pinto. -Naku. 75 00:04:45,494 --> 00:04:48,414 Parang Willy Wonka's Chocolate Factory. 76 00:04:48,914 --> 00:04:52,543 At ngayon, mga binibini't ginoo, mga lalaki't babae, narito, 77 00:04:52,626 --> 00:04:53,753 ang Sea Sim Room. 78 00:05:04,263 --> 00:05:06,891 Para kang naglalakad sa Chocolate Factory. 79 00:05:15,483 --> 00:05:18,486 Okay, mukha itong pinaka-astig na tindahan ng isda 80 00:05:18,569 --> 00:05:21,030 o pelikula sa Pixar na nabuhay. 81 00:05:21,113 --> 00:05:22,990 -Ayun si Dory. -Oo ayun si Dory. 82 00:05:23,074 --> 00:05:25,993 At dito, si Nemo. 83 00:05:26,077 --> 00:05:26,952 -Uy! -Hi! 84 00:05:27,036 --> 00:05:27,870 'Di ba? 85 00:05:28,371 --> 00:05:31,082 At ito ang bahay ni Nemo. Tulad ng sa pelikula. 86 00:05:31,165 --> 00:05:33,417 -Ang ganda. Ang sea anemone. -Oo. 87 00:05:33,501 --> 00:05:36,170 Seryoso, makapigil-hininga rito. 88 00:05:36,253 --> 00:05:38,172 Mukhang hindi totoo sa una, 89 00:05:38,255 --> 00:05:41,634 tapos makakakita ka ng tanks na mukhang… 'di maganda. 90 00:05:42,134 --> 00:05:46,097 Kapag tiningnan ang coral reefs sa buong mundo, nagbibigay sila ng serbisyo sa tao. 91 00:05:46,180 --> 00:05:49,058 Pero habang lumolobo ang populasyon ng tao 92 00:05:49,141 --> 00:05:52,937 sa mga baybayin, nakita ang kawalan ng reefs dahil sa pisikal na pinsala. 93 00:05:53,020 --> 00:05:55,815 Nagsimula na silang magputol ng puno sa baybayin 94 00:05:55,898 --> 00:05:58,734 na pumipigil sa mga bagay sa pagdaloy sa reefs. 95 00:05:58,818 --> 00:06:00,903 Sa nakalipas na ilang taon, 96 00:06:00,986 --> 00:06:05,074 nakakita kami ng bleaching events kung saan nagiging mainit ang coral. 97 00:06:05,157 --> 00:06:08,911 Nakakita kami ng pagbabago sa ecosystem bilang resulta no'n. 98 00:06:08,994 --> 00:06:11,497 Nawala ang corals, mawawala rin ang isda, 99 00:06:11,580 --> 00:06:14,250 pagkatapos mawawala ang benepisyo ng mga tao. 100 00:06:14,333 --> 00:06:15,167 Oo. 101 00:06:15,251 --> 00:06:17,253 Tinantya mula 1950, 102 00:06:17,336 --> 00:06:20,506 halos kalahati na ang nawalang coral reefs sa Earth. 103 00:06:20,589 --> 00:06:24,427 At ang two-thirds ng natira ay may pinsala at nanganganib. 104 00:06:24,510 --> 00:06:26,887 Ang pinag-aaralan ay paano nagbabago ang coral reefs 105 00:06:26,971 --> 00:06:31,725 sa iba't ibang temperatura at pollution levels, nagsasaliksik para mai-restore. 106 00:06:31,809 --> 00:06:34,437 Bawat tangke ay magkakaibang estado. 107 00:06:34,520 --> 00:06:39,942 Oo. Ito ang itsura nito sa loob ng libu-libong taon. 108 00:06:40,025 --> 00:06:42,820 Ito ay napakagandang biodiversity, isda. 109 00:06:42,903 --> 00:06:46,407 Ito ay produktibo. May reef services. Malusog ito. 110 00:06:46,490 --> 00:06:50,453 Ang coral reefs ay nakabuo ng malaking mutualism. 111 00:06:50,536 --> 00:06:54,457 Pati rin sa isda. Kapag sila ay nagtatago sa gabi 112 00:06:54,540 --> 00:06:56,125 sa mga sanga ng coral, 113 00:06:56,208 --> 00:06:59,253 umiihi sila ng nutrients sa water column 114 00:06:59,336 --> 00:07:02,173 na kinakain ng coral at ang coral ang nagbibigay ng proteksyon. 115 00:07:02,256 --> 00:07:06,343 Kailangan ng isda ang proteksyon, ang coral reefs ay kailangan ng nutrients. 116 00:07:06,427 --> 00:07:08,804 Sabi ng isda, "Maswerte ka." 117 00:07:09,305 --> 00:07:13,893 Parang may feedback loop sa pagitan ng isda, corals, ihi, 118 00:07:13,976 --> 00:07:15,686 at ang reef. 119 00:07:15,769 --> 00:07:20,149 Parang ang perpektong dalawang partido ng karagatan. 120 00:07:20,232 --> 00:07:22,776 Oo. Magandang pagpapalagay 'yon. 121 00:07:22,860 --> 00:07:26,238 Pero ito ang nangyayari sa init na above two degrees 122 00:07:26,322 --> 00:07:28,824 sa mataas na temperatura ng tag-init. 123 00:07:28,908 --> 00:07:32,286 Ganito ang nangyayari. Mayroon pa ring iilang isda. 124 00:07:32,369 --> 00:07:36,832 -Tinaasan niyo dito ang temperatura? -Mas mataas ito ng two degrees. 125 00:07:36,916 --> 00:07:39,251 Ito'y isang maselang symbiotic balance. 126 00:07:39,335 --> 00:07:41,962 Tumaas lang ng ilang degrees ng tubig, 127 00:07:42,046 --> 00:07:45,132 nasstress ang coral at hindi na mapakain ang algae. 128 00:07:45,216 --> 00:07:50,179 Namamatay ang algae, nag-iiwan ng tigang na exoskeleton ng bleached coral. 129 00:07:50,262 --> 00:07:54,308 Kalaunan, ang mga organismo at isdang umaasa sa algae ay wala na rin, 130 00:07:54,391 --> 00:07:57,394 at sa susunod, mamamatay ang buong ecosystem. 131 00:07:57,478 --> 00:08:01,148 Ito ang mangyayari kapag maraming nutrients ang papasok 132 00:08:01,232 --> 00:08:02,483 sa reef system. 133 00:08:02,566 --> 00:08:07,363 Dahil nagtutulak ka ng nitrogen sa system, ang lahat ay nagbabago. 134 00:08:07,446 --> 00:08:10,741 Prami nang parami, nakikita nating pumapasok ang algae. 135 00:08:10,824 --> 00:08:13,452 At pwede rin maapektuhan ang mga isda. 136 00:08:13,536 --> 00:08:17,623 Maraming isda ang gustong kumain ng algae at sila ang mga hardinero. 137 00:08:17,706 --> 00:08:21,126 Pumupunta sila rito at kinokolekta ang seaweeds at kinakain 138 00:08:21,210 --> 00:08:24,463 at hinahayaan nito ang mga corals na dumami sa systems. 139 00:08:24,547 --> 00:08:27,424 Isa sa reefs dito ay mula sa Great Barrier Reef, 140 00:08:27,508 --> 00:08:30,553 at dito tayo nawalan ng maraming corals. 141 00:08:30,636 --> 00:08:34,765 -Itong isa'y may malaking polyps. -Gumagawa kayo dito ng ibang espasyo. 142 00:08:34,848 --> 00:08:39,103 Oo. Nalalaman namin ang magkakaibang hinaharap at tingnan ang mangyayari. 143 00:08:39,186 --> 00:08:42,398 Kung malalaman ang hinaharap at mauunawan, tingin ko… 144 00:08:42,481 --> 00:08:44,066 Makakahanap ng solusyon. 145 00:08:44,149 --> 00:08:47,444 Ang makita ang epekto ng pagbabago ng temperatura sa coral reef 146 00:08:47,528 --> 00:08:50,573 nang malinaw ay nakakatakot. 147 00:08:51,073 --> 00:08:54,618 Kung ang karagatan ay naging masigla hanggang sa nabubulok dahil sa mga tao, 148 00:08:54,702 --> 00:08:58,330 marahil ay may pag-asa rin na makagawa ng lunas ang mga tao. 149 00:08:59,415 --> 00:09:01,917 Ano kaya ang masasabi ng coral dito. 150 00:09:04,253 --> 00:09:09,091 Ang pinsala mula temperatura at polusyon ay makikita sa Great Barrier Reef. 151 00:09:09,174 --> 00:09:10,926 Halimbawa si Coral dito. 152 00:09:11,010 --> 00:09:12,553 Pare, totoo 'yon. 153 00:09:12,636 --> 00:09:16,765 Mula 1950, ang Earth ay nawalan ng 50 porsyento ng coral reefs nito. 154 00:09:16,849 --> 00:09:19,852 Ang mabilis na pagtaas ng temperatura ng dagat dahil sa tao, 155 00:09:19,935 --> 00:09:24,982 kasama na ang mataas na paglaki ng CO2 ay binago ang chemistry ng karagatan. 156 00:09:25,065 --> 00:09:25,899 Kainis. 157 00:09:25,983 --> 00:09:28,819 -Anong nangyari? -Coral bleaching, pare. 158 00:09:28,902 --> 00:09:32,114 Ang lahat ng nasa reef ay nawalan ng nutrients at buhay 159 00:09:32,197 --> 00:09:33,907 at dahan-dahang namamatay, 160 00:09:33,991 --> 00:09:37,077 naaapektuhan nito ang buong ecosystem ng karagatan. 161 00:09:37,161 --> 00:09:39,496 Anong pwedengg gawin? Huli na ba? 162 00:09:39,580 --> 00:09:43,375 Hindi pa. Pero kailangan ng malaking pagbabago na mabilis. 163 00:09:43,459 --> 00:09:45,794 May dalawang klase ng tulong, 164 00:09:45,878 --> 00:09:47,504 protective at restorative. 165 00:09:47,588 --> 00:09:52,259 Ang restorative ay lahat ng hakbang sa replant at magparami ng matatag na coral, 166 00:09:52,343 --> 00:09:55,220 at tulungang pagilingin ang mga lugar na pwedeng pagalingin. 167 00:09:55,304 --> 00:09:56,722 Parang komplikado. 168 00:09:56,805 --> 00:10:01,060 Medyo. Mabuti, may mahuhusay na ecologists ang gumagawa araw-araw. 169 00:10:01,143 --> 00:10:03,270 -Alam mo kung anong simple? -Ano? 170 00:10:03,354 --> 00:10:06,190 Ang maiingat na bagay para mapigilan ang pinsala, 171 00:10:06,273 --> 00:10:10,569 tulad ng 'di pagkakalat, alamin kung saan nanggagaling ang pagkaing-dagat. 172 00:10:10,653 --> 00:10:13,489 At syempre ang pagbabawas ng CO2 footprint. 173 00:10:13,572 --> 00:10:15,407 Magagawa ko 'yon. 174 00:10:15,908 --> 00:10:18,369 Coral, kailangan ko na umahon. Salamat. 175 00:10:18,452 --> 00:10:20,788 Walang anuman. Kita tayo! 176 00:10:21,914 --> 00:10:26,752 Unang halimbawa ng restorative healing sa Great Barrier Reef ay dito mismo sa AIMS. 177 00:10:26,835 --> 00:10:31,298 Ipapakita ni Dr. Carly ang bagong pamamaraan na tinatawag na coral seeding. 178 00:10:31,382 --> 00:10:35,844 Sobrang excited kami na makita ang ginagawa niyo para mapatibay ang reef. 179 00:10:35,928 --> 00:10:39,515 Naka-focus kami sa paggawa ng tool kit 180 00:10:39,598 --> 00:10:43,060 para makatulong sa pag-recover ng reef sa hinaharap. Isa ito sa mga 'yon. 181 00:10:43,143 --> 00:10:46,063 Ito ay bahagi ng tinatawag naming coral seeding. 182 00:10:46,146 --> 00:10:50,943 Ang sinusubukan namin gawin ay makapagparami ng corals 183 00:10:51,026 --> 00:10:55,781 sa reefs tulad ng pagkakalat ng buto sa gubat na kailangang mag-recover. 184 00:10:55,864 --> 00:10:58,158 At gagamitin natin 'yon sa dito sa mga 185 00:10:58,242 --> 00:11:01,495 tinatawag na settlement plugs at itatanim ito sa reefs. 186 00:11:01,578 --> 00:11:05,666 Sa bawat plugs ay may halos 10 hanggang 15 coral babies na lumalaki. 187 00:11:05,749 --> 00:11:08,585 Nagtagumpay na kayo sa kahit ano rito? 188 00:11:08,669 --> 00:11:13,507 No'ng nakaraang taon, nakamit ang 25 porsyento ng survival rate, nakakatuwa na. 189 00:11:13,590 --> 00:11:14,717 Kahanga-hanga. 190 00:11:14,800 --> 00:11:18,470 Gusto niyo magbasa ng kamay at tulungan ako maglagay ng corals sa device? 191 00:11:19,388 --> 00:11:21,515 -Oo. Oo naman. -Oo. Ayos. 192 00:11:21,598 --> 00:11:25,018 May mga upuan sa ilalim. Hatakin niyo na lang. 193 00:11:26,270 --> 00:11:28,063 -Kaunting booster. -Whoa. 194 00:11:29,106 --> 00:11:30,983 Oo, ayos 'to. Salamat. 195 00:11:31,066 --> 00:11:33,277 Ang gagawin ko ay 196 00:11:33,777 --> 00:11:38,824 iaabot sa inyo ang ilang device components at ilang plugs. 197 00:11:38,907 --> 00:11:43,454 At pagsasamahin sila. Hawakan ito sa ilalim o sa gilidd. 198 00:11:44,037 --> 00:11:47,416 -Zac? Ito ay… -Ipapasok sa tatsulok na bahagi. 199 00:11:47,499 --> 00:11:51,253 Ang 'di alam ni Darin ay nagkakarera kami sa paggawa nito. 200 00:11:52,087 --> 00:11:55,966 Ang huling makakapag-ayos ng seeding device ay tatanggalin. 201 00:11:56,049 --> 00:11:57,926 Uulitin ko ang panuto. 202 00:11:58,010 --> 00:12:01,889 Ang huling makakapag-ayos ng seeding device ay tatanggalin. 203 00:12:01,972 --> 00:12:04,641 -Pwede mo-- -'Yong akin perpekto, walang kahirap-hirap 204 00:12:04,725 --> 00:12:08,395 -'Yong sa'yo ang tagal-- -Pinagbibigyan lang kita. 205 00:12:08,479 --> 00:12:12,483 Ang ideya ay mag-breed ng strains ng coral na kaya mabuhay sa maiinit na temperatura, 206 00:12:12,566 --> 00:12:16,028 at itatanim ang buto ng bagong coral sa napinsalang bahagi ng reef. 207 00:12:16,111 --> 00:12:17,780 -Ayan. -Tapos na ako. 208 00:12:17,863 --> 00:12:18,697 -Oo. -Mahusay. 209 00:12:18,781 --> 00:12:23,076 Ang seeding devices ay nagbibigay-espasyo para lumaki ang batang corals. 210 00:12:23,577 --> 00:12:27,289 Kapag naitanim, ang devices ay makakatulong para maging matatag 211 00:12:27,372 --> 00:12:30,000 at protektahan ang corals mula sa predators. 212 00:12:30,501 --> 00:12:34,421 Ang ginagawa niyo ay dapat ipagdiwang 213 00:12:34,922 --> 00:12:38,383 dahil sinusuportahan nito ang ecosystem 214 00:12:38,467 --> 00:12:41,970 literal na mula sa kailaliman ng karagatan, pataas. 215 00:12:42,054 --> 00:12:44,973 Ang magagawa ng tao kapag magbabakasyon 216 00:12:45,057 --> 00:12:50,020 kung saan may reef, napakaraming citizen science projects kung saan pwede magmasid 217 00:12:50,103 --> 00:12:52,606 at mag-ulat sa nakita habang sumisisid. 218 00:12:52,689 --> 00:12:54,650 Maliit man itong nagawa nila, 219 00:12:54,733 --> 00:12:58,237 pero nagbibigay ito ng maraming impormasyon sa researchers. 220 00:12:58,320 --> 00:13:01,156 Tulad ng sinabi ni Dr. Carly, ang pag-search online  221 00:13:01,240 --> 00:13:04,117 sa citizen-based coral monitoring programs sa buong mundo 222 00:13:04,201 --> 00:13:05,786 para sa gustong tumulong. 223 00:13:05,869 --> 00:13:07,579 Para sa'kin, exciting ito. 224 00:13:07,663 --> 00:13:13,043 Sa hinaharap, tingin ko ay magdidiwang tayo sa pagkapanalo. 225 00:13:13,126 --> 00:13:14,586 Kahanga-hanga. Salamat. 226 00:13:14,670 --> 00:13:16,213 -Ikinagagalak ko. -Kahanga-hanga. 227 00:13:16,296 --> 00:13:19,091 Ang coral seeding sa AIMS ay simula pa lang 228 00:13:19,174 --> 00:13:20,968 ng isang restorative process. 229 00:13:22,636 --> 00:13:26,557 May isa pang hakbang sa pag-restore sa reefs na ilang taon na nagaganap. 230 00:13:29,476 --> 00:13:31,228 Kami ay nasa Cairns, 231 00:13:31,728 --> 00:13:36,066 isang tourist hot spot, pangunahing port at bakasyon mula sa Barrier Reef. 232 00:13:36,859 --> 00:13:40,028 Sasakay kami ng catamaran sa halos 17 mila sa dagat. 233 00:13:40,946 --> 00:13:45,742 Tapos sasakay kami sa maliit na tender boat para sumakay sa Marine World pontoon. 234 00:13:47,536 --> 00:13:52,749 Ito ang huling destinasyon, ang Marine World pontoon, kung saan may mahika. 235 00:13:52,833 --> 00:13:56,336 Ito ay joint venture ng mga pribadong kompanya, unibersidad, 236 00:13:56,420 --> 00:13:57,796 at mga nagmamalasakit, 237 00:13:57,880 --> 00:14:01,383 lahat ay kumikilos para mailigtas ang Great Barrier Reef. 238 00:14:01,466 --> 00:14:05,220 At kikilalanin natin ang rock stars na nandito para gawin ito. 239 00:14:05,304 --> 00:14:07,222 O baka reef stars. 240 00:14:07,306 --> 00:14:08,724 Welcome sa Marine World. 241 00:14:08,807 --> 00:14:12,394 Ang gagawin natin ay magtatrabaho sa tinatawag na reef stars. 242 00:14:12,477 --> 00:14:15,480 Ito ay uri ng reef restoration technique 243 00:14:15,564 --> 00:14:18,317 na ginawa ng Mars, ang kompanya ng tsokolate. 244 00:14:18,400 --> 00:14:20,193 -Halos 10 taon na nakalipas. -Talaga? 245 00:14:20,277 --> 00:14:21,236 -Oo! -Astig. 246 00:14:21,320 --> 00:14:22,571 Nakakainteres, ano? 247 00:14:22,654 --> 00:14:25,657 At literal na paggamit ito ng piraso ng mga bakal 248 00:14:25,741 --> 00:14:29,578 na binalot sa buhangin o limestome tulad nito. 249 00:14:29,661 --> 00:14:32,122 -Dinidikit namin ang coral dito. -Astig. 250 00:14:32,205 --> 00:14:33,540 Ilalagay sa tubig 251 00:14:33,624 --> 00:14:37,085 at tutulungan natin mag-restore sa bahaging nadurog ang coral rubble 252 00:14:37,169 --> 00:14:40,130 na pwedeng resulta ng bagyo, sa blast fishing, 253 00:14:40,213 --> 00:14:42,215 at pwede rin ang climate change. 254 00:14:42,299 --> 00:14:45,928 'Yong lugar na pupuntahan ay ang lugar na napinsala 255 00:14:46,011 --> 00:14:48,639 ng Bagyong Yasi halos 10 taong nakalipas. 256 00:14:48,722 --> 00:14:52,559 At kapag may corals at coral reefs, natural silang nakakarecover. 257 00:14:52,643 --> 00:14:55,479 Pero may ilang lugar na matindi pinsala ng bagyo, 258 00:14:55,562 --> 00:14:57,356 at naging malaking rubble bed. 259 00:14:57,439 --> 00:15:00,776 May maliliit na coral fragments na gumagalaw sa tubig, 260 00:15:00,859 --> 00:15:04,738 at 'di sila nabubuhay maliban kung may makakapitan sila. 261 00:15:04,821 --> 00:15:07,950 Ngayon, ano ang-- Kayo ni Zac ay aalis at… 262 00:15:08,033 --> 00:15:10,661 Oo. Mangongolekta kami ng coral fragments. 263 00:15:10,744 --> 00:15:13,455 Ang hahanapin natin ay corals of opportunity. 264 00:15:13,538 --> 00:15:18,293 Ang hahanapin natin ay kasinlaki ng pagitan ng hinlalaki at hintuturo. 265 00:15:18,377 --> 00:15:21,004 Mayroon kami rito na maipapakita sa inyo. 266 00:15:21,088 --> 00:15:24,466 'Yong hindi na nakakapit sa aktwal na coral. 267 00:15:25,300 --> 00:15:27,970 -Aani ka pala. -Mukhang masaya. 268 00:15:28,470 --> 00:15:30,138 Oo. 'Di ko pa 'to nagagawa. 269 00:15:30,222 --> 00:15:33,433 Maghihiwalay kami ni Darin. Ilang taon na ako sumisisid. 270 00:15:33,517 --> 00:15:36,812 At mamaya na namin gagamitin ang scuba gear ni Darin. 271 00:15:36,895 --> 00:15:40,691 Kailangan niya manatili para makita ang paghahanda ng reef stars. 272 00:15:40,774 --> 00:15:42,651 Okay. Ito na. 273 00:15:43,151 --> 00:15:44,194 Handa na sumisid. 274 00:15:47,364 --> 00:15:49,783 Ang sayang makabalik sa karagatan. 275 00:15:50,283 --> 00:15:51,785 Tingnan niyo ang coral. 276 00:15:51,868 --> 00:15:53,286 Tingnan niyo ang isda. 277 00:15:53,370 --> 00:15:54,913 Tingnan ang mga pating. 278 00:15:56,832 --> 00:15:58,750 Iyon ay mga gray reef sharks 279 00:15:58,834 --> 00:16:01,253 at karaniwan sila sa lugar na 'to. 280 00:16:01,336 --> 00:16:04,214 Inaatake lang nila ang mga taong pakiramdam nila ay banta. 281 00:16:04,297 --> 00:16:07,551 Kaya dito na lang ako at magmukhang hindi banta. 282 00:16:07,634 --> 00:16:11,888 Naandito tayo para iligtas ang reef. Kabaligtaran ng pagiging banta. 283 00:16:12,472 --> 00:16:15,350 Seryoso, nakikita niyo ba ang sukat nila? 284 00:16:16,351 --> 00:16:17,978 Okay. Balik sa trabaho. 285 00:16:19,187 --> 00:16:21,773 Tandaan, tayo ay naghahanap ng naputol na piraso ng coral 286 00:16:21,857 --> 00:16:26,111 na halos sinlaki ng kamay ko at ikakabit ito sa reef star frames. 287 00:16:26,194 --> 00:16:27,487 Ano kaya ginagawa ni Darin. 288 00:16:27,571 --> 00:16:30,866 Ang Great Barrier Reef ay di lang coral o isda. 289 00:16:30,949 --> 00:16:33,160 Ito ay seagrass. Ito ay mangroves. 290 00:16:33,243 --> 00:16:35,454 Ito ay ang buong coastal interface 291 00:16:35,537 --> 00:16:39,458 na mahalaga sa buhay ng isda na nakikita natin dito. 292 00:16:39,541 --> 00:16:43,545 Sinimulan nila ang buhay nila sa baybayin. Pagdating naman sa runoff at filtering 293 00:16:43,628 --> 00:16:45,964 na nangyayari sa mangroves at seagrass systems, 294 00:16:46,048 --> 00:16:49,134 'yon 'yong alam natin na Great Barrier Reef. 295 00:16:49,217 --> 00:16:53,263 Ang 30 porsyento ng hayop sa karagatan ay namumuhay sa reef. 296 00:16:53,346 --> 00:16:57,809 Kaya napakahalaga na sila ay masigla at buhay. 297 00:16:58,393 --> 00:17:00,937 Marami nang pinagdaanan ang reef. 298 00:17:01,021 --> 00:17:04,608 Ang sunud-sunod na bleachings noong 2016 hanggang 2017. 299 00:17:04,691 --> 00:17:09,029 Sa totoo lang, iniisip ng karamihan ay wala na ang reef, pero hindi naman. 300 00:17:09,112 --> 00:17:14,951 Pero habang nagsisimula na ang mundong harapin ang climate change, 301 00:17:15,035 --> 00:17:18,538 kailangan pa nating patatagin ang reef hangga't maaari. 302 00:17:18,622 --> 00:17:23,126 Dalawa mangyayari. Harapin ang climate change. Global na isyu. Lahat kikilos. 303 00:17:23,210 --> 00:17:28,298 At ang magagawa natin sa reef para mas mapabuti, patatagin ang reef system. 304 00:17:29,216 --> 00:17:33,386 Ito ang isa sa pinakamalaking coral reef restoration programs sa mundo. 305 00:17:34,721 --> 00:17:37,557 Ang installations ay napapabilis ang paglaki ng coral, 306 00:17:37,641 --> 00:17:41,144 pinalalaki ang nasasaklaw ng 12 beses sa ilang buwan. 307 00:17:41,228 --> 00:17:45,315 At halos nagiging triple ang populasyon ng isda. Sa nakaraang dekada, 308 00:17:45,398 --> 00:17:49,569 ang diver teams ay nakapag-install ng halos 20,000 reef stars sa buong mundo, 309 00:17:49,653 --> 00:17:52,531 nakagamit ng halos 300,000 coral fragments. 310 00:17:53,365 --> 00:17:54,199 Tulad nito. 311 00:17:55,992 --> 00:17:59,913 Heto ang maliit na piraso. Ito ang eksaktong hinahanap namin. 312 00:18:02,332 --> 00:18:04,626 Shout-out kay Owen Wilson. Wow. 313 00:18:06,711 --> 00:18:09,339 O baliktarin ito at shout-out kay Mom. 314 00:18:12,717 --> 00:18:15,178 Ito ang halimbawa ng sea star na naitanim. 315 00:18:15,262 --> 00:18:19,975 Nagsisimula na silang tumubo at nagbibigay ito ng tirahan sa ibang organismo, 316 00:18:20,058 --> 00:18:24,146 at kalaauna'y magdadagdag ng biodiversity sa buong lugar. 317 00:18:24,646 --> 00:18:28,900 Dadalhin namin ang piraso ng coral sa bangka, at si Darin na ang bahala. 318 00:18:32,070 --> 00:18:36,074 Ang gagawin natin ay kukunin ang fragments na nandito, 319 00:18:36,158 --> 00:18:38,451 pagkatapos ay ikakabit natin sa star. 320 00:18:38,535 --> 00:18:40,120 -Kunin mo 'to. -Sige. 321 00:18:40,203 --> 00:18:42,539 Ilalagay natin ito rito sa ibabaw. 322 00:18:43,039 --> 00:18:47,127 Ang bawat fragment ay may dalawang cable ties para maikabit… 323 00:18:47,210 --> 00:18:49,588 -Ang simple… -Napakadali. 324 00:18:49,671 --> 00:18:54,134 Isa sa ibaba, isa sa itaas. At hihigpitan natin sila dito. 325 00:18:54,217 --> 00:18:56,469 Ginagawa namin ito gamit ang kamay. 326 00:18:56,553 --> 00:18:59,681 -Iniisip ko, "Paano natin ito masusukat?" -Oo. 327 00:18:59,764 --> 00:19:02,517 At napakalaki ng hinaharap natin. 328 00:19:02,601 --> 00:19:03,977 'Di man namin magagawa 329 00:19:04,060 --> 00:19:08,648 at mapapanatili ang ganitong teknolohiya sa 3,000 reefs, 330 00:19:08,732 --> 00:19:11,484 pero kapag nag-focus ka sa efforts kung saan kinakailangan, 331 00:19:11,568 --> 00:19:14,654 makakatulong ka sa reefs at masisigurong matatag sila 332 00:19:14,738 --> 00:19:16,907 sa mga mahihirap na pagkakataon. 333 00:19:16,990 --> 00:19:18,658 Pwede mo hawakan sa itaas? 334 00:19:18,742 --> 00:19:20,202 -At buhatin. -Ang star? 335 00:19:20,285 --> 00:19:23,246 Ito ang pinakaligtas na paraan. Pwede mo iangat at… 336 00:19:23,330 --> 00:19:24,873 Ipapakita ko kung saan ilalagay. 337 00:19:24,956 --> 00:19:27,626 Oras na makabit ang coral sa frame,, 338 00:19:27,709 --> 00:19:30,712 ibababa sila sa platform hanggang maging handa na silang maitanim 339 00:19:30,795 --> 00:19:33,715 sa bahagi ng seafloor na nangangailangan. 340 00:19:39,596 --> 00:19:41,223 Napakaganda rito sa ilalim. 341 00:19:44,351 --> 00:19:47,979 Ang pagsisid ay parang pagbisita sa ibang planeta. 342 00:19:54,444 --> 00:19:55,612 Wala akong timbang… 343 00:19:59,658 --> 00:20:00,909 malayo sa mga tao… 344 00:20:02,619 --> 00:20:04,412 at napaliligiran ng kakaibang nilalang. 345 00:20:06,581 --> 00:20:10,627 Pinapaalala sa akin kung bakit mahalagang protektahan ang karagatan. 346 00:20:11,711 --> 00:20:15,507 At ang sarap sa pakiramdam na maging bahagi sa pagprotekta nito. 347 00:20:15,590 --> 00:20:19,469 Pero ito ay pansamantala lang at mahaba pa ang lalakbayin. 348 00:20:20,220 --> 00:20:23,682 'Di ako makapaghintay na makasisid si Darin bago umalis. 349 00:20:27,560 --> 00:20:29,771 Nauubusan na ako ng hangin. Oras na para umahon. 350 00:20:38,363 --> 00:20:40,865 Sa pagitan ng karagatan at lupa 351 00:20:40,949 --> 00:20:44,786 ay may kakaibang biome na nagpoprotekta sa coral at sa reefs nito. 352 00:20:44,869 --> 00:20:46,997 Ang tawag sa kanila ay mangroves, 353 00:20:47,080 --> 00:20:49,582 mga halaman at puno na nabubuhay 354 00:20:49,666 --> 00:20:52,502 sa gilid ng baybayin kung saan nagtatagpo ang tubig at lupa. 355 00:20:52,585 --> 00:20:54,713 Ang ecosystems tulad ng Great Barrier Reef 356 00:20:54,796 --> 00:20:57,674 ay umaasa sa mangrove forests para gumana nang maayos. 357 00:20:57,757 --> 00:21:01,303 Sa kasamaang palad, nanganganib din ang mangroves. 358 00:21:01,803 --> 00:21:04,639 Binista namin ang pampubliko at protektadong park 359 00:21:04,723 --> 00:21:09,227 para makilala ang lokal na katutubong aktibista at tagapangalaga ng mangroves 360 00:21:09,311 --> 00:21:12,188 para sa mas matingnan ang napakagandang habitat. 361 00:21:12,272 --> 00:21:13,815 Gusto niyo ba rito? 362 00:21:13,898 --> 00:21:15,525 -Oo. Maganda araw namin. -Talaga? 363 00:21:15,608 --> 00:21:16,860 -Oo. -Gusto ko 'to. 364 00:21:16,943 --> 00:21:19,654 -Tayo ay nasa mangrove country. -Nasa mangrove ngayon, oo. 365 00:21:19,738 --> 00:21:20,572 Sa Cairns. 366 00:21:21,990 --> 00:21:24,576 At umuulan pa rin. 'Wag mag-alala. 367 00:21:25,910 --> 00:21:27,329 Gusto ng cameras 'yon. 'Di ba? 368 00:21:27,412 --> 00:21:31,666 Ano ang kahalagahan nito sa mob niyo, ang mangroves at ang reef? 369 00:21:31,750 --> 00:21:35,462 Sa kultura ng Aboriginal, katutubong kultura, dito sa Australia, 370 00:21:35,545 --> 00:21:39,382 nakikita namin ang kultural na koneksyon sa pagitan ng dalawa. 371 00:21:39,466 --> 00:21:40,508 -Oo. -Okay? 372 00:21:40,592 --> 00:21:42,886 'Yong isa ay pwedeng ang bunso 373 00:21:42,969 --> 00:21:46,139 ang mangroves. At ang kuya naman ay ang reef. 374 00:21:46,222 --> 00:21:50,393 Anong gumagana at hindi sa epekto ng kapaligiran sa 375 00:21:50,477 --> 00:21:52,187 estado ng mangroves ngayon? 376 00:21:52,270 --> 00:21:55,690 Ang mayroon ay ang epekto na gawa ng tao. 377 00:21:55,774 --> 00:21:58,485 'Yong pagkasira ng habitats. 378 00:21:58,568 --> 00:22:03,615 Ang halimbawa ay pagtanggal ng mangroves para sa lang sa car park. 379 00:22:03,698 --> 00:22:06,951 Tanggalin ang mangroves at magiging tigang ang lupa. 380 00:22:07,035 --> 00:22:09,496 -Maraming sediment ang inaagos. -Oo. 381 00:22:09,579 --> 00:22:14,209 Ito ay direktang umaagos sa water system, at dinadala ito ng tubig sa reef. 382 00:22:14,292 --> 00:22:18,671 Mas maraming polusyon na gawa ng tao, ang resulta'y napupunta sa karagatan. 383 00:22:18,755 --> 00:22:20,298 -Diretso sa reef. Oo. -Oo. 384 00:22:20,382 --> 00:22:25,011 Ang mangroves, kailangan nila ng tubig-tabang at tubig-alat din. 385 00:22:25,095 --> 00:22:28,681 'Di lang ito umaasa sa tubig-alat. Kailangan din ng oxygen. 386 00:22:28,765 --> 00:22:31,017 Sila'y talagang environmental na puno. 387 00:22:31,101 --> 00:22:37,399 Nagpapanatili sila ng ligtas na hangganan sa pagitan ng lupa at karagatan. 388 00:22:37,482 --> 00:22:42,237 Nagkataon din na ang paliparan ay, "Magtatayo tayo ng mangroves dito." 389 00:22:42,320 --> 00:22:46,616 Dahil sinisipsip ng mangroves ang kanilang carbon emissions. 390 00:22:46,699 --> 00:22:47,909 -Nakakainteres. -Oo. 391 00:22:47,992 --> 00:22:51,913 Marami silang nakukuhang CO2 kahit nandito lang. 392 00:22:52,497 --> 00:22:55,625 Gaano karaming CO2 ang kinakain ng mangroves versus-- 393 00:22:55,708 --> 00:22:59,963 Mas marami ng 20 porsyento sa normal na puno. 394 00:23:00,547 --> 00:23:04,592 Sa ginagawa namin, naaapektuhan ang kabilang bahagi ng mundo 395 00:23:04,676 --> 00:23:06,219 o sa kabilang bahagi ng Australia. 396 00:23:06,302 --> 00:23:10,223 Vice versa. Kung anong ginagawa nila ro'n, nakakaapekto naman dito. 397 00:23:11,433 --> 00:23:15,270 Ang henerasyon ko at mas batang henerasyon ay pagod na sa pagtunganga. 398 00:23:15,353 --> 00:23:17,605 At 'di namin hahayaang sirain ito. 399 00:23:17,689 --> 00:23:20,191 Kami ay tatayo at gagawin ang makakaya. 400 00:23:20,275 --> 00:23:23,319 Dahil gusto kong mag-iwan ng maganda sa mga anak ko. 401 00:23:23,403 --> 00:23:26,906 Gusto kong makita at malaman nila na, 402 00:23:26,990 --> 00:23:30,201 "Ang tatay ko ay ginawa ang parte niya sa pag-aalaga ng mangroves, 403 00:23:30,285 --> 00:23:34,456 at napupuntuhan ko ito at nakikita ang reef. Nakikita ko ang mga isda, 404 00:23:34,539 --> 00:23:37,000 pati na rin ang naggagandahang coral." 405 00:23:37,083 --> 00:23:39,210 Tingin ko kapag pinag-isipan natin 406 00:23:39,294 --> 00:23:43,423 ang mayroon sa Indigenous… iiwan natin ito sa susunod na henerasyon. 407 00:23:43,506 --> 00:23:45,467 -Pwede na magsimula. -Pwede na magsimula. 408 00:23:45,550 --> 00:23:47,385 Magandang oras para magsimula. 409 00:23:47,469 --> 00:23:50,054 At doon, sisimulan na natin ang tour show. 410 00:23:50,847 --> 00:23:52,932 Tingnan natin itong boardwalk. 411 00:23:53,683 --> 00:23:56,686 Bago kayo dumating, tuyo pa rito. 412 00:23:56,769 --> 00:23:59,606 Dahil sa ulan na kakatapos lang, 413 00:23:59,689 --> 00:24:01,941 lahat ng tubig ay napupunta na rito. 414 00:24:02,025 --> 00:24:05,445 Iyon din ang kahalagahan ng manngrove systems at mga ugat 415 00:24:05,528 --> 00:24:08,656 na nakapalibot, hinahawakan nila ang tubig sa lupa, 416 00:24:08,740 --> 00:24:11,367 at napapakinabangan din ng mga halaman. 417 00:24:11,451 --> 00:24:14,621 -Kasi didretso ito sa dagat. -Didiretso sa dagat, oo. 418 00:24:16,289 --> 00:24:20,668 Kung napansin niyo habang naglalakad kung gaano ito kasiksik, 419 00:24:20,752 --> 00:24:23,963 ito ay ibang species ng mangrove. 420 00:24:24,047 --> 00:24:27,425 Ngayon ay dito naman tayo at makikita niyo na ang mga puno rito ay 421 00:24:27,509 --> 00:24:32,639 magkakadikit, mas tuwid na uri ng puno ngayon. 422 00:24:33,139 --> 00:24:36,809 At ilang species ng mangroves ang mayroon? 423 00:24:36,893 --> 00:24:41,606 Lahat, mayroong 42 species. 424 00:24:42,106 --> 00:24:44,567 Insert Dagobah system joke dito. 425 00:24:45,693 --> 00:24:47,570 "Ilayo, ang iyong armas." 426 00:24:47,654 --> 00:24:51,032 Tingnan niyo ang ilan dito? Ito ay ibang species ulit. 427 00:24:51,115 --> 00:24:54,619 Nakikita niyo 'yong matutulis na sanga na patayo? 428 00:24:54,702 --> 00:24:56,704 -Oo. -Sila ay breathers. 429 00:24:56,788 --> 00:24:57,664 Astig. 430 00:24:58,164 --> 00:25:00,416 At ang pakinabang ng breather ay? 431 00:25:00,500 --> 00:25:03,711 Para malanghap ang oxygen. Parang snorkel nila. 432 00:25:03,795 --> 00:25:06,673 Tulad ng mask natin kapag nag-snorkel sa reef, 433 00:25:06,756 --> 00:25:08,716 may sarili din silang snorkel. 434 00:25:08,800 --> 00:25:11,469 -Ginagaya natin ang mangroves. -Oo! 435 00:25:12,345 --> 00:25:16,474 'Yong mga nandito… Ito ang dahon. Okay? 436 00:25:16,558 --> 00:25:21,145 Maaaring 'di niyo makita ngayon pero iyan ang dahon sa mga puno dito. 437 00:25:21,229 --> 00:25:23,815 Ang manyayari, kapag may putik, 438 00:25:23,898 --> 00:25:26,442 ilaglag mo at tingnan ang pagtayo nito. 439 00:25:26,943 --> 00:25:29,070 -Uy! -At sila ay nakatanim na ngayon. 440 00:25:29,153 --> 00:25:30,613 -Nagtanim kami. -Nagtanim kayo. 441 00:25:30,697 --> 00:25:32,615 Opisyal na nagtanim ako ng mangroves. 442 00:25:33,658 --> 00:25:36,160 Tingnan mo pagkakapili-pilipit nila. Mukha itong Mordor. 443 00:25:36,244 --> 00:25:38,746 -Good luck sa paglakad do'n sa gabi. -Oo. 444 00:25:39,539 --> 00:25:41,791 -Kailangang masanay. -Grabe ro'n. 445 00:25:41,874 --> 00:25:46,504 -Iba ito kung saan tayo nagsimula. -Mas maputik, ano? 446 00:25:47,005 --> 00:25:49,382 Mas amoy niyo ang amoy ng mangroves. 447 00:25:49,465 --> 00:25:51,759 Napakagan-- Gusto ko na umuulan din. 448 00:25:53,177 --> 00:25:54,095 Sila, ayaw. 449 00:25:54,178 --> 00:25:56,180 -Ang ganda, 'di ba? -Napakaganda. 450 00:25:56,264 --> 00:25:57,932 -Ito ay-- -Oo, ayos dito. 451 00:25:58,016 --> 00:26:00,143 Pinapalayo ang mga lamok. 452 00:26:04,731 --> 00:26:07,984 Tingin ko ang pagpunta dito sa bansa 453 00:26:08,067 --> 00:26:10,528 at makita ang ilang bahagi sa bansa ko, 454 00:26:10,612 --> 00:26:13,698 at nakakaramdam kayo ng tropikal na pakiramdam dito. 455 00:26:13,781 --> 00:26:16,284 -Tama. -May ulan. May mangroves. 456 00:26:16,367 --> 00:26:18,536 At pupunta kayo sa reef para lalo mag-enjoy. 457 00:26:18,620 --> 00:26:21,247 Ayos, kapatid. Salamat. Mahalaga ito sa amin. 458 00:26:21,331 --> 00:26:24,375 -Tayo ay magtutulungan sa reef. -Tama. 459 00:26:24,459 --> 00:26:26,586 Mula sa pagsamsam ng CO2, 460 00:26:26,669 --> 00:26:29,714 sa pagprotekta sa lupa at Barrier Reef, 461 00:26:29,797 --> 00:26:34,177 ang mangroves ay mahalaga sa pagpapanatili ng balanse ng buhay sa Earth. 462 00:26:34,260 --> 00:26:38,723 At ang mensahe ni Jiritju ay mahalaga sa pagprrotekta ng mangroves. 463 00:26:42,226 --> 00:26:45,021 Matapos ang usapan sa Great Barrier Reef, 464 00:26:45,104 --> 00:26:47,357 oras na para maranasan namin ito. 465 00:26:47,440 --> 00:26:50,860 Kami ay nasa northeast coast ng Queensland sa Airle Beach 466 00:26:50,943 --> 00:26:53,946 para maglakbay ng 39 milya sa dagat. 467 00:26:54,447 --> 00:26:56,949 Oo, ang layunin ay sumisid sa reef. 468 00:26:57,033 --> 00:27:00,953 Pero ito ay isa sa "ang paglalakbay, hindi ang destinasyon," na pangyayari, 469 00:27:01,037 --> 00:27:03,915 dahil gagamitin namin ito ara makarating doon. 470 00:27:03,998 --> 00:27:05,583 Patugtugin ang yacht rock! 471 00:27:08,920 --> 00:27:10,088 Ang astig nito. 472 00:27:10,171 --> 00:27:12,799 -Pumasok na tayo sa zone. -Danger Zone. 473 00:27:14,217 --> 00:27:17,929 Nasasabik ako. Halos 15 taon na akong sumisisid. 474 00:27:18,012 --> 00:27:19,764 Ito ang lugar, 475 00:27:19,847 --> 00:27:25,103 walang palya, bawat makakasama ay sinasabi, "Pumunta sa Great Barrier Reef." 476 00:27:25,186 --> 00:27:27,480 Ibang mundo ang nandoon. 477 00:27:27,563 --> 00:27:29,691 Kaya nasasabik akong makita 'yon. 478 00:27:29,774 --> 00:27:30,608 Oo. 479 00:27:33,778 --> 00:27:35,530 -Uy. -Morning, ginoo. 480 00:27:35,613 --> 00:27:39,742 Si Peter ang aming diving instructor. 'Di pa ito nagagawa ni Darin. 481 00:27:39,826 --> 00:27:42,036 -Masaya ding makita ka. -Heto kami. 482 00:27:42,120 --> 00:27:45,957 Malapit na sa Great Barrier Reef. 483 00:27:46,040 --> 00:27:48,167 -Naku. -Medyo bumalik tayo. 484 00:27:48,251 --> 00:27:52,255 10,000 taong nakalipas, pwede tayo maglakad dito. Ang lahat ay lupa. 485 00:27:52,338 --> 00:27:55,133 Nasa 10,000 taong nakalipas, natapos ang huling ice age. 486 00:27:55,216 --> 00:27:57,552 No'ng natapos ang ice age, tumaas ang sea level. 487 00:27:57,635 --> 00:28:00,763 At halos 6,000 taon nakalipas, naabot nito ang kasalukuyang level. 488 00:28:00,847 --> 00:28:03,891 Bago 'yon, may bundok dito 489 00:28:03,975 --> 00:28:07,478 at may bundok dito. At nandito tayo sa malaking ilog. 490 00:28:08,521 --> 00:28:12,024 Habang tumataas ang sea level, natakpan nito ang mga bundok, 491 00:28:12,108 --> 00:28:14,610 at nagsimulang tumubo ang corals dito. 492 00:28:14,694 --> 00:28:19,323 Itong mga coral ay tumubo sa ibabaw ng nalubog na bundok. 493 00:28:19,824 --> 00:28:20,825 -Astig. -Ano? 494 00:28:20,908 --> 00:28:23,161 At ito'y umabot sa kasalukuyang level. 495 00:28:23,244 --> 00:28:26,372 Tayo ay nasa ilog sa 10,000 taong nakalipas. 496 00:28:29,500 --> 00:28:32,170 Kahanga-hanga ang coral sa Great Barrier Reef. 497 00:28:34,338 --> 00:28:36,799 Narinig ko na nitong mga nakaraang taon, 498 00:28:36,883 --> 00:28:39,302 maraming tao ang pumupunta sa reef, 499 00:28:39,385 --> 00:28:42,180 narinig na masama ang kalagayan nito, 500 00:28:42,263 --> 00:28:44,932 at ngayon ay nakikita nila ang malusog na brown na coral, 501 00:28:45,016 --> 00:28:48,644 dahil brown ito, akala nila, "Patay siguro. Kulay brown ito." 502 00:28:48,728 --> 00:28:53,399 Nasanay ang mga tao sa coral sa video o postcard-- 503 00:28:53,483 --> 00:28:55,693 -Na kulay bahaghari. -na matitingkad. 504 00:28:55,777 --> 00:29:00,031 Dahil hindi bibili ang tao ng postcard kung kulay dumi ang coral. 505 00:29:01,032 --> 00:29:04,660 Gayunpaman, 'di ko sinasabi na walang ginagawang masama sa karagatan. 506 00:29:04,744 --> 00:29:07,121 Labis na pangingisda. Maraming plastik. 507 00:29:07,205 --> 00:29:09,332 Pero tingin ko ay 'di ito lumalala. 508 00:29:09,415 --> 00:29:11,793 Kahit saan tumingin, makakakita ng bago. 509 00:29:11,876 --> 00:29:13,211 Magkakaibang species. 510 00:29:13,294 --> 00:29:16,714 Maraming isda rito at siguradong mag-eenjoy kayo. 511 00:29:17,215 --> 00:29:21,219 Dito ang bago naming tahanang malayo sa bahay sa mga susunod na araw. 512 00:29:21,302 --> 00:29:24,430 Ano 'yon? Waterworld? Nando'n si Kevin Cosner ngayon? 513 00:29:24,514 --> 00:29:27,016 Mukha nga itong Waterworld. Tingnan mo. 514 00:29:27,809 --> 00:29:29,435 Ito ang Reefworld, 515 00:29:30,520 --> 00:29:34,607 lumulutang na tatlong palapag na pontoon sa Hardy Reef. 516 00:29:35,399 --> 00:29:36,442 Wow. 517 00:29:36,526 --> 00:29:37,360 Uy! 518 00:29:38,236 --> 00:29:42,365 Ang susunod na bahagi ay ang gantimpala, ang icing sa cake ng episode. 519 00:29:42,865 --> 00:29:46,661 Magdamag kami ni Darin na mananatili sa reef. 520 00:29:46,744 --> 00:29:49,372 Hindi sa reef. Sa loob ng reef. 521 00:29:49,455 --> 00:29:51,624 Sa ilalim. Makikita niyo. 522 00:29:51,707 --> 00:29:54,252 Pwede ka matulog sa deck, 523 00:29:54,335 --> 00:29:58,130 sa ibaba, isang hotel experience, 4 na metro sa ilalim ng tubig 524 00:29:58,214 --> 00:30:01,300 garantisadong pinakamagandang kwarto na may tanawin. 525 00:30:01,384 --> 00:30:05,012 Welcome sa Reefworld. Medyo matarik dito. 526 00:30:05,596 --> 00:30:07,932 -Humawak lang sa handrails. -Oo. 527 00:30:08,432 --> 00:30:09,517 Ayos. 528 00:30:09,600 --> 00:30:13,771 -Whoa. -Wow. Para tayong nasa spaceship. 529 00:30:15,606 --> 00:30:18,609 -Ano? -Naaalala ko bahay ni Troy McClure. 530 00:30:21,529 --> 00:30:22,738 Uy, buddy. 531 00:30:22,822 --> 00:30:26,200 Ngayong gabi, kasama ko matutulog ang isda pero hindi sa Mafia na paraan. 532 00:30:26,284 --> 00:30:29,412 May blue light sa ilalim, naaakit sila dito sa gabi. 533 00:30:29,495 --> 00:30:32,248 Ang mga bintanang ito ay hindi soundproof, 534 00:30:32,331 --> 00:30:35,501 maririnig niyo ang isda pero iyon ang pinakamainam, 535 00:30:35,585 --> 00:30:38,462 ang marinig ang kalikasan sa gabi. 536 00:30:38,546 --> 00:30:42,049 Ang mga bintana ay two-way, makikita natin ang isda, gano'n din sila, 537 00:30:42,133 --> 00:30:44,051 pero may pagitan pa rin. 538 00:30:44,135 --> 00:30:46,220 Marami na siguro silang nakita. 539 00:30:46,304 --> 00:30:48,848 Nagkwento nga sila sa akin. 540 00:30:49,348 --> 00:30:50,224 Naku. 541 00:30:59,317 --> 00:31:02,862 Kami ay bumangon na kasama ng araw at naghahanda sa pagsisid. 542 00:31:09,493 --> 00:31:11,370 At bumili ng ilang souvenirs. 543 00:31:19,879 --> 00:31:21,672 Hello, mga ginoo. Kumusta? 544 00:31:21,756 --> 00:31:23,007 -Ayos. -Ayos lang. 545 00:31:23,090 --> 00:31:25,885 -Tayo ay… -Lulubog na sa tubig? 546 00:31:25,968 --> 00:31:29,263 isusuot natin itong black rubber bago lumusong. 547 00:31:29,347 --> 00:31:30,765 -Ayos. -Ayan ang suit. 548 00:31:30,848 --> 00:31:33,059 -Mayroon para sa'yo. -Para sa'yo. 549 00:31:35,728 --> 00:31:37,063 Oras na para magsaya. 550 00:31:38,564 --> 00:31:40,024 Medyo masikip ito. 551 00:31:43,736 --> 00:31:45,321 Kamukha natin ang The Life Aquatic. 552 00:31:48,032 --> 00:31:49,450 Pwede mo ba isara, baby? 553 00:31:50,409 --> 00:31:51,494 Oo naman, honey. 554 00:31:52,954 --> 00:31:54,580 Ang ganda mo, sweetheart. 555 00:31:55,081 --> 00:31:57,333 Darin, ang laki ng katawan mo. 556 00:31:58,376 --> 00:31:59,460 Ikaw ay pumped up. 557 00:31:59,543 --> 00:32:02,088 -Pumuputok ka sa suit. -Excuse sa sukat ko. 558 00:32:03,673 --> 00:32:05,049 -Komportable? -'Di masyado. 559 00:32:05,132 --> 00:32:07,635 Nakita mo ba pinagkasya ko sarili ko? 560 00:32:08,928 --> 00:32:11,180 Tara na, mga ginoo. 561 00:32:11,263 --> 00:32:14,392 Nagsimula kami sa scenic cruise sa tinatawag na Whitsundays 562 00:32:14,475 --> 00:32:17,228 para makapunta sa dive spot sa Hardy Reef. 563 00:32:17,311 --> 00:32:20,356 Habang ang maalat na hangin'y umiihip sa mukha at buhok ko, 564 00:32:21,273 --> 00:32:24,652 ang pag-asa ng karanasan ay nagwawala sa loob ko. 565 00:32:24,735 --> 00:32:28,114 Palagi ako ninenerbyos bago sumisid. 566 00:32:28,197 --> 00:32:29,865 'Di ito takot, 567 00:32:29,949 --> 00:32:33,661 parang malusog na respeto sa katotohanang tulad ng paglipad, 568 00:32:33,744 --> 00:32:36,956 ang paghinga sa lalim ng tubig ay 'di natural sa tao. 569 00:32:37,039 --> 00:32:39,500 Ang konsensya ko'y nagsasayaw sa pagitan ng pag-iingat 570 00:32:39,583 --> 00:32:42,670 at kumalma para ma-enjoy ang pagkakataon. 571 00:32:42,753 --> 00:32:46,757 Sinabi ni Darin na handa siya, pero 'di niya alam ang papasukin niya. 572 00:32:47,675 --> 00:32:50,177 At ako rin siguro. 573 00:32:54,390 --> 00:32:55,224 Heto na kami! 574 00:33:03,399 --> 00:33:04,483 Napakaganda nito, 575 00:33:05,776 --> 00:33:08,571 sa puntong parang hindi na ito totoo. 576 00:33:08,654 --> 00:33:13,617 Nakakita na ako ng 'di mabilang na larawan at videos. Pero iba pa rin ang karanasan. 577 00:33:14,744 --> 00:33:17,872 Kaya ito ang pinakamagandang dive location. 578 00:33:19,790 --> 00:33:22,293 Ang reef ay sagana sa buhay. 579 00:33:23,252 --> 00:33:25,004 Malalaking schools ng isda 580 00:33:25,087 --> 00:33:27,590 sa 'di mabilang na uri, hugis at kulay. 581 00:33:29,842 --> 00:33:32,803 'Di ko alam kung ano ito pero ang astig nito! 582 00:33:32,887 --> 00:33:35,097 Hahawakan ko ito, bahagya lang. 583 00:33:35,181 --> 00:33:36,474 Hawak. 584 00:33:41,312 --> 00:33:45,816 Totoo na ang corals ay medyo brown sa ibang bahagi. Pero hindi sila patay. 585 00:33:45,900 --> 00:33:49,028 At sana ay lumago sila ng mas matibay. 586 00:33:49,612 --> 00:33:52,907 At doon, nagpapasalamat ako sa lahat ng nakilala namin, 587 00:33:53,491 --> 00:33:55,409 'yong mga walang kapaguran sa 588 00:33:55,493 --> 00:33:58,454 pagligtas ng Great Barrier Reef at sa nagpapatuloy. 589 00:34:02,083 --> 00:34:05,127 At walang ideya si Darin kung gaano siya kaswerte. 590 00:34:05,211 --> 00:34:09,799 Sa reef na 'to, bilang una niyang dive, alam kong nagustuhan niya ito. 591 00:34:14,595 --> 00:34:17,765 Habang buhay kong sasariwain ang karanasang ito. 592 00:34:18,265 --> 00:34:21,352 Ito ang isa sa pinakaastig na karanasan ko sa buhay. 593 00:34:32,029 --> 00:34:32,863 Oo! 594 00:34:34,031 --> 00:34:35,157 Kahanga-hanga iyon. 595 00:34:36,700 --> 00:34:39,537 -Kumusta ang una mong sisid? -Pare! Ano ka ba. 596 00:34:39,620 --> 00:34:41,413 -Mahusay. -Kahanga-hanga 'yon. 597 00:34:41,497 --> 00:34:42,832 Nagawa natin. 598 00:34:43,332 --> 00:34:44,208 Naku. 599 00:34:44,291 --> 00:34:48,045 Ilan sa mga isda ay lumapit sa amin na parang tuta. 600 00:34:48,129 --> 00:34:49,421 -Oo. -Ito ay parang… 601 00:34:49,505 --> 00:34:52,133 -Tuta? Napakalaking aso no'n! -Malaking isda. 602 00:34:52,216 --> 00:34:55,636 Mas malaki sa mga asong nakita ko. Parang 300-pound na aso. 603 00:34:55,719 --> 00:34:58,639 Ang makita at mahawakan sila at mag-chill. 604 00:34:58,722 --> 00:35:00,516 Hinawakan mo talaga 'to? 605 00:35:00,599 --> 00:35:03,561 -Oo. -Dapat mong ipasuri 'yan. 606 00:35:06,981 --> 00:35:08,941 Astig, pare. Seryoso… 607 00:35:09,024 --> 00:35:12,194 'Di ako makapaniwalang nakita mo 'yon sa unang dive. 608 00:35:12,278 --> 00:35:13,445 -Oo. -Ayos ba? 609 00:35:13,529 --> 00:35:14,363 Oo. 610 00:35:15,322 --> 00:35:17,533 'Di kapani-paniwala. Iyon ay, 611 00:35:18,492 --> 00:35:21,537 'di pa ako nakakita ng buhay na buhay na coral 612 00:35:21,620 --> 00:35:26,500 at napakaraming kulay at… 613 00:35:26,584 --> 00:35:28,586 -Ayos 'yon. Mahusay, D. -Oo. 614 00:35:28,669 --> 00:35:33,215 'Di ako makapaniwalang na-tsek mo 'yon sa listahan ikaw na maswerteng loko ka. 615 00:35:38,137 --> 00:35:41,599 Ang pagsisid sa Great Barrier Reef ay dream come true. 616 00:35:41,682 --> 00:35:44,768 At masayang makita ang nagawa rito para mailigtas. 617 00:35:44,852 --> 00:35:48,355 Pero sa parehong oras, tulad ng mga karagatan sa Earth, 618 00:35:48,439 --> 00:35:53,360 ito ay nanganganib sa climate change, polusyon at labis na pangingisda. 619 00:35:53,444 --> 00:35:57,156 Ang hinaharap ng coral reefs at sa lahat ng buhay sa karagatan 620 00:35:57,239 --> 00:35:58,616 ay hindi pa alam. 621 00:35:59,116 --> 00:36:00,951 May pagkakataon sa pagkalunas. 622 00:36:01,035 --> 00:36:04,538 May kakayahan tayong ayusin ang reef nang paunti-unti, 623 00:36:04,622 --> 00:36:08,334 na posibleng baligtarin pa ang tila hindi na maiiwasan. 624 00:36:08,417 --> 00:36:10,336 Pero nananatili ang katanungan, 625 00:36:10,419 --> 00:36:15,216 mababawasan ba natin ang mga gawaing nakagawa ng pinsala? 626 00:36:15,299 --> 00:36:18,719 Oras lang ang makakapagsabi. Hindi ko alam sa susunod 627 00:36:18,802 --> 00:36:20,471 kung kailan ko ito mauulit, 628 00:36:20,554 --> 00:36:24,725 kaya titingnan ko ito ulit ng isa pa. 629 00:36:26,018 --> 00:36:26,852 Later. 630 00:36:31,774 --> 00:36:33,567 ANG DOWN TO EARTH TEAM AY KINIKILALA ANG TRADITIONAL OWNERS 631 00:36:33,651 --> 00:36:34,526 NG MGA LUPA SA AUSTRALIA. 632 00:36:34,610 --> 00:36:36,237 IGINAGALANG NAMIN ANG ELDERS SA NAKARAAN, KASALUKUYAN AT HINAHARAP 633 00:36:36,320 --> 00:36:37,905 DAHIL HAWAK NILA ANG MGA ALAALA, MGA TRADISYON, ANG KULTURA 634 00:36:37,988 --> 00:36:40,157 AT PAG-ASA NG ABORIGINAL AT TORRES STRAIT ISLANDER NA MGA TAO SA BUONG BANSA. 635 00:37:11,272 --> 00:37:12,982 Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni: Raven Joyce Bunag