1 00:00:06,257 --> 00:00:10,928 ISANG SERYE MULA SA NETFLIX 2 00:00:15,558 --> 00:00:17,060 Ang butterfly effect. 3 00:00:18,061 --> 00:00:19,479 Katulad ng sinasabi, 4 00:00:19,562 --> 00:00:22,774 ang pagpagaspas ng pakpak ng insekto 5 00:00:22,857 --> 00:00:24,817 ay pwedeng magdulot ng pangyayari 6 00:00:24,901 --> 00:00:28,404 na kalaunan ay nakakaapekto sa kabilang bahagi ng Earth, 7 00:00:28,488 --> 00:00:32,033 na nakakaipon ng sapat na hangin para magdulot ng buhawi. 8 00:00:32,116 --> 00:00:34,368 Sobra ba? Siguro. 9 00:00:34,869 --> 00:00:36,579 Pero imbes na isang paruparo, 10 00:00:36,662 --> 00:00:39,540 isipin niyo ang epekto ng ilang bilyong paruparo. 11 00:00:39,624 --> 00:00:41,167 At imbes na paruparo, 12 00:00:41,250 --> 00:00:44,378 isiping epekto ito ng higit sa dalawang bilyon na tao 13 00:00:44,462 --> 00:00:47,548 na nagtataas ng CO2 levels sa atmospera ng planeta 14 00:00:47,632 --> 00:00:49,383 ng higit sa daan-daang taon. 15 00:00:49,467 --> 00:00:53,513 Isa sa hindi kilalang pinsala sa pagtaas ng temperatura ng Earth 16 00:00:53,596 --> 00:00:56,224 ay nandito sa maliliit na isla 17 00:00:56,307 --> 00:00:58,893 sa northeast coast ng Australia. 18 00:00:59,519 --> 00:01:01,646 Ang sea levels ay patuloy sa pagtaas 19 00:01:01,729 --> 00:01:05,274 at ang pagbaha ay lumala na ang ibang isla ay lumubog na. 20 00:01:05,358 --> 00:01:07,610 Habang ang mga residente ay wala halos 21 00:01:07,693 --> 00:01:10,530 inaambag sa pagtaas ng CO2 sa mundo, 22 00:01:11,114 --> 00:01:14,242 isa sila sa pinakananganganib sa epekto nito. 23 00:01:18,621 --> 00:01:21,082 Maswerte kami at naimbitahan kami 24 00:01:21,165 --> 00:01:26,129 para tuklasin ang isa sa maliit na isla rito at matutunan ang lahat, 25 00:01:26,212 --> 00:01:30,007 mula sa sinaunang kultura hanggang sa mga beach, 26 00:01:30,508 --> 00:01:33,261 at ilan sa pinakamainam na pangingisda. 27 00:01:33,344 --> 00:01:35,763 Maghanda na at isuot ang seat belts. 28 00:01:38,266 --> 00:01:39,350 Ang paglalakbay… 29 00:01:41,561 --> 00:01:42,645 ay magsisimula na. 30 00:01:50,862 --> 00:01:53,489 Sisimulan namin ang umaga namin sa Melbourne 31 00:01:53,573 --> 00:01:57,201 para maranasan ang unang Torres Strait dito mismo sa mainland. 32 00:01:57,285 --> 00:02:01,164 Ito ay pagmamay-ari ng Indigenous na restawran na ang tawag ay Mabu Mabu. 33 00:02:01,247 --> 00:02:04,542 Ang head chef at may-ari na si Nomie Bero ay ipinanganak at lumaki 34 00:02:04,625 --> 00:02:07,086 sa isa sa isla na malapit sa susunod na destinasyon. 35 00:02:07,170 --> 00:02:09,338 Narito tayo para makakuha ng pananaw 36 00:02:09,422 --> 00:02:11,507 at matuto mag-bake ng sikat niyang tinapay, 37 00:02:11,591 --> 00:02:14,218 na recipe ng pamilya mula sa Torres Strait. 38 00:02:14,302 --> 00:02:16,262 -Welcome. -Salamat. 39 00:02:16,345 --> 00:02:19,432 -Gagawa tayo ng damper. -Ayos. "Dampa". 40 00:02:19,515 --> 00:02:21,017 Kinalakihan ko ito. 41 00:02:21,100 --> 00:02:24,562 'Di na magluluto sa oven sa ilalim ng lupa dahil may teknolohiya na tayo. 42 00:02:24,645 --> 00:02:28,232 -Pero susundin pa rin ang tradisyon. -Tara na. 43 00:02:28,316 --> 00:02:32,528 Magdudumi tayo. Lalagyan ng harina ang mangkok natin. 44 00:02:32,612 --> 00:02:36,991 Sasamahan din natin ng roasted pumpkin. 45 00:02:37,825 --> 00:02:39,785 -Ilagay sa mangkok. -Wow. 46 00:02:40,369 --> 00:02:41,704 Isang dakot lang. 47 00:02:42,205 --> 00:02:45,541 -Ayan. Ilagay mo. -Ayos ito. 48 00:02:45,625 --> 00:02:48,127 -Ididiin natin… -Oo. 49 00:02:48,211 --> 00:02:49,879 ang kalabasa sa harina. 50 00:02:49,962 --> 00:02:51,464 Ano ang "mabu mabu"? 51 00:02:51,547 --> 00:02:53,591 Ang ibig sabihin ng "mabu mabu" ay "kain na". 52 00:02:53,674 --> 00:02:55,259 -Parang "tara, kain." -Oo. 53 00:02:55,343 --> 00:02:57,345 -Bon appétit. -Bon appétit. 54 00:02:57,428 --> 00:03:03,643 Kunin ang dough tulad nito, papunta sa may harina rito. 55 00:03:03,726 --> 00:03:06,604 Direkta akong bumibili sa mga magsasaka. 56 00:03:06,687 --> 00:03:09,941 -Oo. -Iniiwasan ko ang pumapagitna kung maaari. 57 00:03:10,024 --> 00:03:12,652 Karamihan sa tauhan ko ay Indigenous, 58 00:03:12,735 --> 00:03:16,155 kasi naaalala ko noong una ko sa industriya, ang hirap. 59 00:03:16,239 --> 00:03:19,033 -Ito ay passion project para sa'yo? -Oo. 60 00:03:19,116 --> 00:03:22,870 Naipapakita ko sa ibang Indigenous na negosyo na bahagi ko rin. 61 00:03:22,954 --> 00:03:25,790 Ang ganda ng sa'yo. Zac, masyado ka madiin. 62 00:03:25,873 --> 00:03:28,292 Hindi maganda? Okay, palagi akong madiin. 63 00:03:28,376 --> 00:03:29,502 Dahan-dahan lang. 64 00:03:30,086 --> 00:03:32,713 Dahil taga-isla ako, gagamit tayo ng dahon ng saging. 65 00:03:32,797 --> 00:03:33,881 Ayos! 66 00:03:33,965 --> 00:03:35,925 Papainitian natin ang dahon. 67 00:03:36,008 --> 00:03:39,512 Para makuha ang langis nito, mailabas ang flavor nito. 68 00:03:39,595 --> 00:03:42,181 Nasa modernong kusina tayo, pero gagawin natin 69 00:03:42,265 --> 00:03:45,184 ang paggawa ng damper bread, ilang libong taon na nakalipas. 70 00:03:45,268 --> 00:03:48,688 Nakikita niyo kapag inilagay, ang langis ay lumalabas agad. 71 00:03:48,771 --> 00:03:52,066 -Kaagad. Tingnan niyo! -Pwede niyo na ilagay ang inyo. 72 00:03:52,149 --> 00:03:53,484 Biglang nagbago kulay. 73 00:03:53,567 --> 00:03:56,362 Ang langis mula sa dahon ay mahalagang bahagi sa proseso. 74 00:03:56,445 --> 00:03:58,531 Ibabalot sa dough kapag isinalang… 75 00:03:58,614 --> 00:04:00,449 Ilatag ang dahon, sa baba ang makintab. 76 00:04:00,533 --> 00:04:04,245 ang dahon ang magbibigay ng lasa sa crust ng tinapay. 77 00:04:04,328 --> 00:04:06,414 Ilagay ang tinapay sa gitna. 78 00:04:06,497 --> 00:04:08,291 Ibabalot natin ang gilid 79 00:04:08,374 --> 00:04:11,043 at ipapasok sa ilalim, parang loaf. 80 00:04:11,127 --> 00:04:14,130 -Tama ba? -Hindi na masama. 81 00:04:14,213 --> 00:04:18,759 Sa tradisyon, ang tinapay ay ibabaon sa lupa na may nagbabagang uling, 82 00:04:18,843 --> 00:04:20,511 pero gagamit tayo ng oven. 83 00:04:20,594 --> 00:04:23,681 Gawang-kamay pa rin ito na may modernong paraan. Samantala… 84 00:04:23,764 --> 00:04:24,598 Ayos. 85 00:04:24,682 --> 00:04:27,643 aalamin natin ang pagkabata ni Nornie sa Torres Strait. 86 00:04:27,727 --> 00:04:31,355 May grupo ng mga isla. At iba-iba rin ang diyalekto. 87 00:04:31,439 --> 00:04:33,107 Ang akin ay Meriam Mir. 88 00:04:33,190 --> 00:04:35,151 -Meriam Mir. -Meriam Mir. 89 00:04:35,234 --> 00:04:37,653 -Magaling! Mahusay na pagbigkas. -Ayos. 90 00:04:37,737 --> 00:04:40,781 Ang "mabu mabu" ay lenggwahe ng Meriam. 91 00:04:40,865 --> 00:04:41,866 Ayos. 92 00:04:41,949 --> 00:04:44,577 Ang pangunahing totem namin ay gecko, 93 00:04:44,660 --> 00:04:48,581 o ang wanpun, at beizam din, o ang pating. 94 00:04:48,664 --> 00:04:52,626 Natutunan na natin ang tungkol sa totems, ang ispiritwal na koneksyon sa hayop 95 00:04:52,710 --> 00:04:54,462 at responsibilidad na alagaan sila. 96 00:04:54,545 --> 00:04:57,256 Ang pamamaraan na 'yon sa ecosystem ay isa ring halimbawa 97 00:04:57,340 --> 00:04:58,966 kung gaano kaganda kultura nila. 98 00:04:59,050 --> 00:05:01,761 -Ano ang ipinahihiwatig noon? Ang wanpun ay 99 00:05:01,844 --> 00:05:05,431 sagradong hayop kasi sinasabi nito kung may bibisitang tao. 100 00:05:05,514 --> 00:05:08,476 Kapag narinig mo ito, ito ay masama o maganda. 101 00:05:08,559 --> 00:05:11,062 At ang mga pating ay parang… 102 00:05:11,145 --> 00:05:12,772 Hindi namin sila kinakain. 103 00:05:12,855 --> 00:05:15,316 'Di ako kumakain ng flake. 'Pag sa fish and chip shop, 104 00:05:15,399 --> 00:05:18,110 umorder ka ng fish and chips, bibigyan nila kayo ng pating. 105 00:05:18,194 --> 00:05:20,112 -Talaga? -Ang flake ay pating. 106 00:05:20,196 --> 00:05:22,073 -'Di ko alam 'yon. -Oo. 107 00:05:22,156 --> 00:05:25,659 Totoong. Sinabi sa pag-aaral na ang Australian fish and chips 108 00:05:25,743 --> 00:05:28,621 o flake fish ay madalas na shark and chips. 109 00:05:28,704 --> 00:05:30,498 Dahil sa labeling practices, 110 00:05:30,581 --> 00:05:33,125 ang species na ibinebenta ay maaaring endangered. 111 00:05:33,209 --> 00:05:35,878 Mas mainam na chips na lang. 112 00:05:35,961 --> 00:05:38,923 Kung ayaw mo kumain ng pating 113 00:05:39,006 --> 00:05:43,010 kailangan mo manghingi ng ibang isda na mayroon sila. 114 00:05:43,094 --> 00:05:44,678 Masaya akong malaman 'yon. 115 00:05:44,762 --> 00:05:46,514 Oo. 'Di ito mabuti. 116 00:05:46,597 --> 00:05:48,307 Mahal ko ang mga pating. 117 00:05:48,391 --> 00:05:52,269 Bahagi sila ng kultura, lahat ng pagkain namin ay mula sa dagat. 118 00:05:52,353 --> 00:05:55,981 'Di pwede sumobra ang pagkuha, dahil babalik ka para mangisda ulit. 119 00:05:56,065 --> 00:05:58,567 Parang circle of life ang nando'n. 120 00:05:58,651 --> 00:06:03,906 Sobrang multikultural, 'di kami galit sa kahit sino, alam namin makisama sa lahat. 121 00:06:03,989 --> 00:06:06,075 -Pupunta kami sa Torres Strait. -Oo. 122 00:06:06,158 --> 00:06:07,618 Sabik na ko makita ito. 123 00:06:07,701 --> 00:06:10,371 Kung gano'n, mas lalo akong nasabik pumunta. 124 00:06:10,454 --> 00:06:13,040 'Yong mga tattoo mo ba ay Indigenous spices? 125 00:06:13,124 --> 00:06:15,793 Oo. May malasa at matamis na bahagi. 126 00:06:18,087 --> 00:06:21,715 -May malasa at matamis na bahagi. -'Di ako nagulat. Ayos 'yan. 127 00:06:21,799 --> 00:06:24,802 Ang kausap niyo ay malasa o matamis na bahagi ko. 128 00:06:24,885 --> 00:06:29,140 'Di ako magpapatattoo hangga't wala akong paliwanag na tulad ng sa'yo. 129 00:06:29,223 --> 00:06:31,016 Saan ito gawa? 130 00:06:31,100 --> 00:06:33,853 Ito ay gawa sa butter at golden syrup. 131 00:06:34,353 --> 00:06:38,566 Ang golden syrup ay parang ang Australian syrup. 132 00:06:39,066 --> 00:06:40,943 Parang molasses. 133 00:06:41,026 --> 00:06:44,071 -Okay. -Para itong tubo. 134 00:06:44,155 --> 00:06:46,323 -May vegan butter ka rin? -Oo. 135 00:06:46,407 --> 00:06:47,783 -Ayos. -Oo. 136 00:06:47,867 --> 00:06:50,244 -Vegan butter lang gamit namin. -Astig! 137 00:06:50,327 --> 00:06:54,039 -Wala kaming ibang ginagamit na butter. -Gusto ko 'yon. 138 00:06:54,123 --> 00:06:57,376 Vegan butter lang ang kinakain ko kahit hindi ako vegan. 139 00:06:57,460 --> 00:06:58,752 Oo. 140 00:06:58,836 --> 00:07:00,963 Mahilig ako sa karne. Sorry. 141 00:07:01,046 --> 00:07:03,507 -At isda. -Ayos ang! 142 00:07:04,008 --> 00:07:04,967 Oo. 143 00:07:05,468 --> 00:07:07,928 Ang taga-isla ay 'di pwede maging vegetarian. Sorry. 144 00:07:08,012 --> 00:07:09,513 Ayos lang. 145 00:07:10,556 --> 00:07:13,434 Biro lang. May taga-isla na vegetarian din. 146 00:07:13,517 --> 00:07:14,935 Dito lang sila nakatira. 147 00:07:16,270 --> 00:07:17,646 Umalis sila sa isla. 148 00:07:18,814 --> 00:07:19,982 Umalis sila-- 149 00:07:20,065 --> 00:07:21,525 -Oo. -Naku… 150 00:07:21,609 --> 00:07:23,194 Parang Darin roast. 151 00:07:24,737 --> 00:07:26,822 'Di kailangan humingi ng tawad. 152 00:07:27,323 --> 00:07:31,410 Pero marami kaming tagahanga na vegan, kasi marami akong 153 00:07:31,494 --> 00:07:35,456 ginagawa sa yam at iba't ibang gulay. 154 00:07:35,539 --> 00:07:39,293 'Di naman sa pagiging damper sa sitwasyon, pero dapat ba natin tingnan ang damper? 155 00:07:39,376 --> 00:07:41,128 Oo. Gusto ko 'yon. 156 00:07:41,212 --> 00:07:42,755 Ayos. 157 00:07:42,838 --> 00:07:45,090 Kanina mo pa ba 'yon iniisip? 158 00:07:45,174 --> 00:07:48,177 -Tama! "Kailan ko kaya ipapasok?" -Hindi! 159 00:07:48,260 --> 00:07:50,596 -Hindi. -"Kailan ko kaya masasabi?" 160 00:07:50,679 --> 00:07:54,391 Seryoso, luto na ang damper bread. 'Yon lang alam ko sa baking, 161 00:07:54,475 --> 00:07:57,269 kapag naaamoy mo, luto na at ang bango nito. 162 00:07:57,353 --> 00:07:59,063 Maaamoy mo na ito. 163 00:07:59,772 --> 00:08:01,106 Ang dahon ng saging. 164 00:08:01,190 --> 00:08:03,943 Hindi na masama sa unang subok. 165 00:08:04,026 --> 00:08:06,070 Ang ganda ng crust mo. 166 00:08:06,153 --> 00:08:07,821 -Oo. -Tingnan niyo. 167 00:08:09,406 --> 00:08:11,784 -Wow. -Hindi na masama. 168 00:08:12,284 --> 00:08:13,160 Sinubukan ko. 169 00:08:13,994 --> 00:08:15,454 'Yan ang sa'yo. 170 00:08:15,538 --> 00:08:18,999 -'Di ito tungkol sa diyeta. -Mabuti. Salamat sa permiso. 171 00:08:19,083 --> 00:08:20,543 Pahiran ito. 172 00:08:20,626 --> 00:08:23,587 -Ganito karami? Kaunti pa? -Pwede na 'yan. 173 00:08:23,671 --> 00:08:25,673 Ready, set… Tikman niyo na. 174 00:08:28,884 --> 00:08:31,845 Napakasarap nito. Thank you. 175 00:08:31,929 --> 00:08:35,224 Ang pinakamasarap ay ibinabahagi ito sa ibang tao, lagi ko sinasabi. 176 00:08:35,307 --> 00:08:37,893 -Napakasarap nito-- -Ayan. 177 00:08:37,977 --> 00:08:39,937 Ano masasabi mo Zac? Ano masasabi mo Darin? 178 00:08:40,020 --> 00:08:42,273 -Mabu mabu! -Mabu mabu! 179 00:08:42,356 --> 00:08:45,985 Uy! Oo, kumuha kayo. 180 00:08:46,068 --> 00:08:48,737 -Maraming salamat. -Ayos talaga. Oo. 181 00:08:49,238 --> 00:08:52,866 Ang problema lang kapag ganito niyo kinain ang damper, makakamukha niyo kami. 182 00:08:55,286 --> 00:08:57,246 'Di lang ito basta nangyari. 183 00:08:58,914 --> 00:09:01,041 Busog na ang tiyan at isi namin, 184 00:09:01,125 --> 00:09:04,920 handa na kami umalis sa mainland Australia para sa main course ng paglalakbay, 185 00:09:05,004 --> 00:09:06,547 ang Torres Strait Islands. 186 00:09:08,591 --> 00:09:11,343 Ilang eroplano ang sasakyan para makarating. 187 00:09:11,427 --> 00:09:15,931 Ayos lang naman sa akin, pero mas gusto ko ang mas malaking eroplano. 188 00:09:16,015 --> 00:09:21,145 Habang lumiliit ang eroplano, ang anxiety ko naman ay nadadagdagan. 189 00:09:22,646 --> 00:09:25,190 Buti na lang 'di 'yong maliit ang sasakyan. 190 00:09:25,274 --> 00:09:28,485 'Yong katabi pala. Ayos. 191 00:09:28,569 --> 00:09:29,820 Diyos ko. 192 00:09:30,404 --> 00:09:31,739 -Ayan. -Thanks, Ma. 193 00:09:31,822 --> 00:09:33,282 Oo. Handa na lumipad. 194 00:09:33,365 --> 00:09:34,742 Ligtas na ako. 195 00:09:38,746 --> 00:09:41,498 Alin kaya dito ang menu. 196 00:09:41,999 --> 00:09:44,501 Tatanungin ko na lang ang flight attendant. 197 00:09:45,502 --> 00:09:47,838 Alam ko. Walang flight attendant. 198 00:09:48,839 --> 00:09:52,509 Aalisin ko ang nerbyos sa DC comics na joke. 199 00:09:52,593 --> 00:09:56,472 Narinig ko na may grupo ng malalakas na mandirigmang babae 200 00:09:56,555 --> 00:09:58,474 na nakatira sa isla. 201 00:09:58,557 --> 00:10:01,018 -Talaga? -At hindi sila umaalis. 202 00:10:01,101 --> 00:10:04,021 Pero kakaiba. 'Di mo sila makikita nang mata lang ang gamit. 203 00:10:04,104 --> 00:10:07,441 Parang may portal-- Ibang dimensyon na bagay. 204 00:10:07,524 --> 00:10:09,985 -Ginawan ito ng pelikula. Oo. -Talaga? 205 00:10:10,569 --> 00:10:12,071 Wonder Women ba? 206 00:10:14,823 --> 00:10:16,867 'Di magagamit ang footage na ito. 207 00:10:20,204 --> 00:10:22,122 May iba pa bang ninenerbyos? 208 00:10:23,582 --> 00:10:24,625 Wala! 209 00:10:25,626 --> 00:10:26,835 Oo! 210 00:10:29,922 --> 00:10:33,050 Nanginginig ang pakpak. 'Yong isa hindi, 'yong isa oo. 211 00:10:34,885 --> 00:10:36,220 Naku. 212 00:10:36,804 --> 00:10:37,846 Naku. 213 00:10:44,937 --> 00:10:46,021 Tingnan mo. 214 00:10:50,818 --> 00:10:53,028 Hindi lahat ay pwede sa 'gram, Darin. 215 00:10:59,076 --> 00:11:03,622 Ang Torres Strait Islands ay grupo ng halos 250 na maliliit na isla 216 00:11:03,706 --> 00:11:06,834 sa hilagang baybayin ng Australia, timog ng Papua New Guinea. 217 00:11:06,917 --> 00:11:12,005 SA 250, halos 18 isla ang may nakatira. 218 00:11:12,089 --> 00:11:15,884 Bibisitahin natin ang Masig o kilala bilang Yorke Island. 219 00:11:15,968 --> 00:11:19,763 Maliit lang ito. Halos higit kalahating square mile ng lupa 220 00:11:19,847 --> 00:11:23,350 na nakatayo sa malinaw na asul na tubig sa Torres Strait. 221 00:11:23,934 --> 00:11:27,771 Habang iilang isla lang ang may imprastraktura para sa kaunting turismo, 222 00:11:27,855 --> 00:11:31,942 ang pagbisita sa Masig ay kailangan ng permiso mula sa local at regional council, 223 00:11:32,025 --> 00:11:33,819 na syempre, mayroon kami 224 00:11:33,902 --> 00:11:36,655 Kung makakarating man kami ro'n 225 00:11:40,117 --> 00:11:44,037 Palaging magandang senyales kapag may isang propeller ang eroplano. 226 00:11:44,121 --> 00:11:47,166 Kasi kapag kailangan mo ng backup, wala nito. 227 00:11:48,417 --> 00:11:51,628 Mas gusto ko kung may dalawang propellers sa eroplano. 228 00:11:53,839 --> 00:11:57,718 Ang sayang makita ang isang hilaw at hindi nagagalaw na kalikasan. 229 00:11:57,801 --> 00:12:00,512 Tingnan mo ang maliit na isla, nagbibiro ka ba? 230 00:12:00,596 --> 00:12:05,309 Isang biyaya na makapunta tayo sa lugar na hindi tumatanggap ng turista, 231 00:12:05,392 --> 00:12:10,063 at sana, syempre, maipagbigay-alam natin ang nangyayari sa kanila. 232 00:12:12,107 --> 00:12:16,069 Pero ikinagagalak ko na buong crew ang makakapunta, 233 00:12:16,653 --> 00:12:20,783 'yong mga tao ay lalapit sa atin, ibabahagi natin ang kuwento nila… 234 00:12:20,866 --> 00:12:25,037 'Di ba 'yon naririnig ni Darin? 'Di ibig sabihin ay luto na ang fries. 235 00:12:25,120 --> 00:12:26,830 Ano 'yon? 236 00:12:26,914 --> 00:12:28,290 Babala ba 'yon? 237 00:12:30,125 --> 00:12:31,418 Ang lakas ng tunog. 238 00:12:32,002 --> 00:12:33,670 Parang 'di maganda tunog. 239 00:12:33,754 --> 00:12:35,839 Ito ba ang islang pupuntahan natin? 240 00:12:37,716 --> 00:12:41,136 -Pare, grabe. -Grabe. 241 00:12:42,346 --> 00:12:44,181 Uy! Kumakaway sila! 242 00:12:44,765 --> 00:12:46,475 -Talaga? -Oo. 243 00:12:46,558 --> 00:12:47,643 Iyon ay… 244 00:12:49,102 --> 00:12:50,562 -Diyos ko. -Diyos ko. 245 00:12:56,568 --> 00:12:58,070 Mahusay, piloto! 246 00:12:59,321 --> 00:13:02,616 Nagawa namin! Sinabi ko nang wala dapat ipag-alala. 247 00:13:02,699 --> 00:13:06,286 Ang kuwento ng Masig ay komplikado, pero matututunan natin. 248 00:13:06,370 --> 00:13:10,666 Habang tumataas ang dagat, ang maliliit na isla na ito ay pwedeng lumubog, 249 00:13:10,749 --> 00:13:13,877 at mawawalan ng tirahan at kultura ang mga taong ito. 250 00:13:13,961 --> 00:13:15,796 Ang pangunahing industriya'y pangingisda 251 00:13:15,879 --> 00:13:19,716 at pangalawa ang trabaho sa gobyerno para sa imprastraktura 252 00:13:19,800 --> 00:13:22,761 para sa halos 270 katao rito. 253 00:13:22,845 --> 00:13:24,137 Napakaliit lang nito, 254 00:13:24,221 --> 00:13:28,642 at kailangan pumunta ng estudyante sa ibang isla o mainland sa high school. 255 00:13:28,725 --> 00:13:31,895 Karamihan sa nagtapos ay lumilipat na sa ibang lugar. 256 00:13:31,979 --> 00:13:34,356 Habang ang climate change ay naaapektuhan ang isla, 257 00:13:34,439 --> 00:13:38,652 ang mga lokal ay umaasa sa gobyerno at sa buong mundo para iligtas sila. 258 00:13:38,735 --> 00:13:42,072 'Pag ang mga tao'y inilipat, gano'n din ang pamana nila, 259 00:13:42,155 --> 00:13:46,869 at ang kasaysayan ng anim na henerasyon ay aanudin lang sa dagat. 260 00:13:46,952 --> 00:13:50,080 Karamihan sa Masig ay asa ten feet above sea level. 261 00:13:50,163 --> 00:13:53,083 Habang paunti-unting umaakyat ang level kada taon, 262 00:13:53,166 --> 00:13:56,378 ang lugar sa panghuhuli ng pagkain o agrikultura 263 00:13:56,461 --> 00:13:57,713 ay 'di na mapupuntahan. 264 00:13:57,796 --> 00:14:01,133 Ang mga nakapalibot na komunidad ay nakalubog na. 265 00:14:01,216 --> 00:14:04,261 Sila ay halos walang ginawa para mag-ambag 266 00:14:04,344 --> 00:14:05,637 sa climate change, 267 00:14:05,721 --> 00:14:08,348 pero sila ang maaapektuhan nang matindi, 268 00:14:08,432 --> 00:14:12,144 at baka sila na ang huling henerasyon na titira dito. 269 00:14:13,520 --> 00:14:15,814 Kamiy dumating sa galak sa imbitasyon 270 00:14:15,898 --> 00:14:20,611 at umaasa na matututo sa kahanga-hangang Torres Strait Islanders. 271 00:14:20,694 --> 00:14:23,614 Ang Masigal ay tinatanggap kayo sa aming isla. 272 00:14:24,573 --> 00:14:29,536 Bahagi kami ng Kulkulgal nation. Ikinararangal namin na nandito kayo. 273 00:14:29,620 --> 00:14:31,413 -Thank you. -Thank you. 274 00:14:31,997 --> 00:14:32,956 Inom. 275 00:14:33,040 --> 00:14:34,124 Sa pagtanggap. 276 00:14:36,001 --> 00:14:38,337 Uy, guys. Welcome, ako si Fraser. 277 00:14:38,420 --> 00:14:40,255 Zac, nice to meet you, bala. 278 00:14:40,339 --> 00:14:43,550 Siya si Fraiser, ang ating cultural liaison at host. 279 00:14:45,177 --> 00:14:47,471 Ang mga lokal na bata ay naiintriga. 280 00:14:47,554 --> 00:14:48,639 Purihin ang Diyos. 281 00:14:48,722 --> 00:14:51,975 Okay, welcome, guys. Maging komportable kayo. 282 00:14:52,059 --> 00:14:53,852 Excited akong makapunya rito. 283 00:14:53,936 --> 00:14:58,357 Nararamdaman ko ang vibe. Kumalma at mag-relax. 284 00:14:58,941 --> 00:15:02,069 Ayos 'to. Halos buong isla ang sumalubong sa amin. 285 00:15:03,362 --> 00:15:04,613 Ang cute ng lahat. 286 00:15:05,656 --> 00:15:08,200 Gutom at pagod mula sa'ming paglalakbay, 287 00:15:08,283 --> 00:15:11,912 sumama kami sa elders at councilors para sa pagdarasal 288 00:15:11,995 --> 00:15:14,790 at salo-salo sa pizza. Para akong nasa bahay. 289 00:15:14,873 --> 00:15:17,960 Parang reunion sa pamilya na 'di pa namin nakikilala. 290 00:15:18,043 --> 00:15:22,005 Sinabi ni Fraser na lahat ay magkakakilala at maraming magkakaugnay. 291 00:15:22,089 --> 00:15:26,885 Isa itong napakaliit na komunidad at mararamdaman mong lahat ay magkakalapit. 292 00:15:27,761 --> 00:15:30,722 Nakilala namin ang isa't isa, nagtawanan, nag-usap, 293 00:15:30,806 --> 00:15:33,767 at nag-eenjoy sa pagkain habang lumulubog ang araw. 294 00:15:36,436 --> 00:15:39,439 Ang pagtaas ng dagat ay 'di lang ang banta sa Masig. 295 00:15:39,523 --> 00:15:41,358 May pandaigdigang problema rin. 296 00:15:41,441 --> 00:15:44,528 Ano ba ang nagsasanhi sa pagtaas ng dagat? 297 00:15:44,611 --> 00:15:46,238 -Howdy. -Hello. 298 00:15:46,321 --> 00:15:48,490 Matagal na ang uri ko rito. 299 00:15:48,573 --> 00:15:51,326 -Ipapakita ko sa'yo. -Okay. Sandali. 300 00:15:52,703 --> 00:15:53,662 Ayaw ko ang paglipad. 301 00:15:53,745 --> 00:15:56,498 Habang nagiging mas industrialized ang tao, 302 00:15:56,581 --> 00:16:00,961 nasaksihan namin ang nakakaalarmang pagtaas ng level ng carbon dioxide. 303 00:16:01,044 --> 00:16:04,923 Ang mataas na konsentrasyon ng greenhouse gases ang nagkukulong ng init sa atmospera 304 00:16:05,007 --> 00:16:07,926 na nagpapataas ng temperatura sa daigdig, 305 00:16:08,010 --> 00:16:12,681 ang kapalit, ang init ang nagpapataas ng sea levels. Pero heto kasi 'yon. 306 00:16:12,764 --> 00:16:18,103 Ang 55 porsyento ng CO2 sa mundo ay galing lang sa apat na bansa, 307 00:16:18,186 --> 00:16:20,647 at ilan sa bilang na 'yon, 308 00:16:20,731 --> 00:16:24,526 hindi nito katimbang ang porsyento ng populasyon nila. 309 00:16:24,609 --> 00:16:27,237 Ang problema, ang epekto ng apat na bansa na 'yon 310 00:16:27,320 --> 00:16:28,989 ay ramdam sa buong mundo 311 00:16:29,072 --> 00:16:32,534 sa uri ng matinding panahon, nanganganib na agrikultura, 312 00:16:32,617 --> 00:16:35,912 pagtaas ng dagat at iba pang alalahanin. 313 00:16:35,996 --> 00:16:38,749 Naiintindihan mo ba ang sinasabi ko? 314 00:16:38,832 --> 00:16:39,833 Naku. 315 00:16:39,916 --> 00:16:44,713 Tandaan, hindi iyon nangyari nang magdamag lang, gano'n din ang solusyon. 316 00:16:44,796 --> 00:16:48,008 Tama, 'di pa huli ang lahat para kumilos. 317 00:16:48,091 --> 00:16:51,303 Kung mababawasan ang carbon emissions hangga't maaari, 318 00:16:51,386 --> 00:16:53,972 humingi ng pagbabago sa mga namumuno, 319 00:16:54,056 --> 00:16:57,267 mapapabagal o mapipigilan ang epekto ng climate change. 320 00:16:57,350 --> 00:17:01,229 -Salamat sa lipad. -Dahan-dahan lang. At thank you. 321 00:17:01,313 --> 00:17:03,899 Pamilyar ang tunog ng ibon. 322 00:17:05,358 --> 00:17:10,155 Kinaumagahan, naghanda kami para maranasan ang pangunahing industriya ng Masig 323 00:17:10,238 --> 00:17:11,490 at magandang gawain, 324 00:17:11,573 --> 00:17:12,616 ang pangingisda. 325 00:17:12,699 --> 00:17:16,369 Pero 'di ordinaryong pangingisda. Ito ang sikat na export dito. 326 00:17:16,453 --> 00:17:20,040 Sa States, ang tawag ay lobster at dito ay kilala itong cray. 327 00:17:20,123 --> 00:17:21,792 -Hello, balas! -Hello, bala. 328 00:17:21,875 --> 00:17:24,795 -Si Uncle Ned at anak niyang si Ned. -Hello, bala. 329 00:17:24,878 --> 00:17:26,088 -Handa na? -Siguro. 330 00:17:28,090 --> 00:17:29,716 -Uy, bala. -UY, bala. 331 00:17:29,800 --> 00:17:31,802 At isang aso. 332 00:17:34,888 --> 00:17:36,723 Tingin ko ay 'di gagana. 333 00:17:36,807 --> 00:17:39,351 Gusto namin makatabi ka pero 'di ka pwede isama. 334 00:17:39,434 --> 00:17:41,394 Kailangan mo bumalik! 335 00:17:41,895 --> 00:17:45,232 Anong punto ba na ipapakita ko ang lifeguard skills ko? 336 00:17:45,315 --> 00:17:47,984 Tinanong namin kung tutulong ba kami pero sinabi nila 337 00:17:48,068 --> 00:17:50,904 na ayos lang siya at wala siya sa panganib. 338 00:17:50,987 --> 00:17:52,114 Ayan. 339 00:17:52,197 --> 00:17:53,990 Ang pangalan niya ay Precious. 340 00:17:54,074 --> 00:17:56,743 Ligtas na si Precious, handa na kaming umalis. 341 00:17:57,327 --> 00:18:01,373 Mahilig ako sa pangingisda at lagi akong excited sa bagong karanasan. 342 00:18:01,456 --> 00:18:03,792 Ang tubig ay asul na asul at perpekto. 343 00:18:03,875 --> 00:18:06,920 Kaunti lang ang footprint ng lokal na pangingisda 344 00:18:07,003 --> 00:18:09,881 at ang lugar ay walang polusyon at labis na pangingisda. 345 00:18:09,965 --> 00:18:10,924 Hindi pa. 346 00:18:11,007 --> 00:18:15,470 Wala akong paki sa mundo hanggang sa napagtanto ko ang mainit na tubig-alat. 347 00:18:15,554 --> 00:18:18,265 At sa natutunan natin sa ladle test, kapag ito ay maalat… 348 00:18:18,348 --> 00:18:20,684 Kapag maalat. May pating. 349 00:18:21,726 --> 00:18:23,061 may pating. 350 00:18:23,145 --> 00:18:25,522 May nakita ba kayong malaki? 351 00:18:25,605 --> 00:18:27,440 Sa may wharf lang doon. 352 00:18:27,524 --> 00:18:29,776 -Gaano na katagal? -Tatlong linggo. 353 00:18:29,860 --> 00:18:32,279 Grabe. Akala ko taon ang sasabihin niya. 354 00:18:32,362 --> 00:18:34,739 -Kapag may tubig, may… -Pating. 355 00:18:34,823 --> 00:18:36,575 -Palaging may pating. -Oo. 356 00:18:36,658 --> 00:18:41,454 Sabik na ako. Manghuli na tayo ng cray. 357 00:18:41,538 --> 00:18:42,497 Oo. 358 00:18:42,581 --> 00:18:44,624 Mabilisan lang. 359 00:18:44,708 --> 00:18:47,711 Susubukan kong 'di mag-alala sa pating. Tulad sa paglipad. 360 00:18:47,794 --> 00:18:51,506 Ang takot sa pating ay mind over matter, hanggang sa makakita ako ng dorsal fin. 361 00:18:51,590 --> 00:18:53,091 May snorkel ba? 362 00:18:53,175 --> 00:18:56,553 Walang snorkel, bala. Free divers kami. Malalaki ang baga. 363 00:19:06,855 --> 00:19:08,190 Kumukuha na ang GoPro. 364 00:19:08,273 --> 00:19:09,816 Heto na kami! 365 00:19:11,401 --> 00:19:13,945 Ang paghahanap ng cray ay hindi madali. 366 00:19:14,029 --> 00:19:17,824 Nagtatago sila sa kailaliman at kailangan mo talaga sila hanapin. 367 00:19:17,908 --> 00:19:22,579 Maraming oras at enerhiya ang kailangan kaya pala ang mahal nila. 368 00:19:22,662 --> 00:19:26,791 Ang karaniwan dito ay umaabot ng halos 80 dolyar. 369 00:19:26,875 --> 00:19:28,543 At malalaki sila! 370 00:19:28,627 --> 00:19:29,836 Sa totoo lang, 371 00:19:29,920 --> 00:19:33,673 hindi ko balak na hilahin ito kung makahanap man ako. 372 00:19:38,428 --> 00:19:40,055 Pero si Ned ay bihasa na. 373 00:19:40,138 --> 00:19:43,225 Buti na lang at nandito siya, kundi malulunod o magugutom kami 374 00:19:43,308 --> 00:19:44,684 sa paghuli ng cray. 375 00:19:44,768 --> 00:19:46,436 Ang hirap hulihin, 'di ba? 376 00:19:46,937 --> 00:19:48,605 Ang hirap nito. 377 00:19:48,688 --> 00:19:50,523 Sobrang hirap. 378 00:19:50,607 --> 00:19:53,902 Magpapahinga ako, titingnan ko kung paano ito ginagawa. 379 00:19:54,945 --> 00:19:56,613 Gusto mo bumalik? 380 00:19:56,696 --> 00:20:00,992 Oo, pwede. Pinapanood lang namin kung paano nila ginagawa 381 00:20:01,076 --> 00:20:02,369 para alam namin kung paano-- 382 00:20:02,452 --> 00:20:03,328 -Oo. -Oo. 383 00:20:03,411 --> 00:20:05,705 Inaaral lang, nag-oobserba. 384 00:20:05,789 --> 00:20:09,834 -'Di naman sa pagod na kami, -Ang lalakas niyo. 385 00:20:09,918 --> 00:20:13,880 Kaya ko siguro ang halos dalawa-- Halos dalawa, apat na oras 386 00:20:13,964 --> 00:20:15,966 bago ko maramdaman ang pagod. 387 00:20:16,049 --> 00:20:19,552 Para kayong isda. Tanggalin natin ang kaliskis sa likod. 388 00:20:19,636 --> 00:20:20,512 Sige 389 00:20:21,554 --> 00:20:25,475 Tapos na ang pahinga, Bumalik na tayo. 390 00:20:28,937 --> 00:20:32,315 Si Ned at nakahanap ng ilang cray na nakatago sa coral. 391 00:20:34,192 --> 00:20:36,319 Handa ka na mag-gloves, Zac? 392 00:20:36,403 --> 00:20:38,697 Grabe! Ang laki niya! 393 00:20:38,780 --> 00:20:41,825 Zac, may gloves ka? Isuot mo sa dalawang kamay. 394 00:20:42,409 --> 00:20:43,660 Ang laki niyan! 395 00:20:43,743 --> 00:20:44,577 Napakalaki! 396 00:20:45,954 --> 00:20:47,914 Ang laki at ang bigat. 397 00:20:47,998 --> 00:20:49,416 Anong nakuha mo, Zac? 398 00:20:50,000 --> 00:20:53,003 Ako ang naatasan na dalhin ito sa bangka. 399 00:20:56,631 --> 00:20:59,134 Parang higanteng facehugger mula sa Alien, 400 00:20:59,217 --> 00:21:02,304 at siguradong delikado kapag nakalabas ng lambat. 401 00:21:03,930 --> 00:21:06,057 -Thank you, kapatid. Ayos. -Uy, bala. 402 00:21:06,141 --> 00:21:08,351 -Purihin ang Diyos. -Napakaganda. 403 00:21:08,435 --> 00:21:10,937 -Mahusay. Napakasaya. -Magaling. 404 00:21:11,021 --> 00:21:14,899 Ang paglangoy sa karagatan, maghanap ng cray kasama ang mga lokal, 405 00:21:14,983 --> 00:21:16,526 ang makahuli ng mammoth na uri. 406 00:21:16,609 --> 00:21:19,863 Ito ay isang karanasan na pasasalamatan ko habang buhay. 407 00:21:22,157 --> 00:21:25,201 Pagkatapos mangisda, namahinga kami. 408 00:21:25,285 --> 00:21:26,703 -Kumusta? -Darin. 409 00:21:26,786 --> 00:21:28,997 Kinita kami ni Fraser para maglibot. 410 00:21:29,080 --> 00:21:31,499 Ililibot ko kayo. Ipapakita ko ang maliit na bayan. 411 00:21:31,583 --> 00:21:32,459 Ayos. 412 00:21:33,543 --> 00:21:37,422 Ito ang Yorke Island, Masig. 'Yon ang tradisyonal na pangalan. 413 00:21:37,505 --> 00:21:39,007 -Masig. -Masig Island. 414 00:21:39,090 --> 00:21:42,093 -Gusto mo bigkasin, Zac? -Masig Island? 415 00:21:42,177 --> 00:21:44,846 Ayan. Masig, ganito bigkasin. 416 00:21:44,929 --> 00:21:48,600 Bahagi kami ng gitnang grupo ng Torres Strait. 417 00:21:49,100 --> 00:21:51,436 At bahagi kami ng Kulkulgal nation. 418 00:21:51,519 --> 00:21:53,271 At ang ibig sabihin ng "kulka" ay dugo. 419 00:21:53,355 --> 00:21:55,440 Iisa lang ang dugo natin. 420 00:21:55,523 --> 00:21:59,110 Ito ang aming komunidad at tribo, ipinagmamalaki namin ito. 421 00:21:59,194 --> 00:22:01,905 Ilang tao ang nasa isla? 422 00:22:01,988 --> 00:22:04,491 Nasa 250 sa kasalukuyan. 423 00:22:04,574 --> 00:22:07,577 Mababa na ang bilang nitong mga nakaraang 12 taon. 424 00:22:07,660 --> 00:22:12,499 Marami na ang umalis para sa trabaho, naghahanap ng oportunidad sa timog. 425 00:22:13,083 --> 00:22:16,086 Ang isla ay maliit at walang tunay na imprastraktura 426 00:22:16,169 --> 00:22:18,505 para suportahan ang malaking turismo. 427 00:22:19,798 --> 00:22:22,342 Pero may iilang maliit na negosyo 428 00:22:22,425 --> 00:22:24,177 ang nag-aalok ng bakasyon 429 00:22:24,260 --> 00:22:26,096 sa maliliit na grupo. 430 00:22:26,179 --> 00:22:29,015 Pwede ba ito palakihin?  At gaano kalawak? 431 00:22:29,099 --> 00:22:32,519 Marahil ay ito ay 'di pa nagagalaw na sustainable na oportunidad. 432 00:22:32,602 --> 00:22:35,939 Magagamit ba nila ang kultura sa turismo 433 00:22:36,022 --> 00:22:37,649 tulad ng sa Cooya Beach? 434 00:22:37,732 --> 00:22:39,901 -Ayan. Sa gitna. -Wow! 435 00:22:39,984 --> 00:22:44,072 Mula rito at alam ang mga pagsubok, ano ang iba pang pagpipilian? 436 00:22:44,155 --> 00:22:46,950 Paano natin magagamit ang turismo at ecotourism sa lugar, 437 00:22:47,033 --> 00:22:49,744 para makapagbigay ng mensahe at makabenta ng produkto? 438 00:22:49,828 --> 00:22:53,832 'Di kami nananamantala. Gagamitin namin ito para ikuwento 439 00:22:53,915 --> 00:22:58,378 ang mga hamon na ikinakaharap namin, pero ginagawa rin itong kabuhayan. 440 00:22:58,461 --> 00:23:01,423 Magbigay ng oportunidad sa mas batang henerasyon para magmalasakit 441 00:23:01,506 --> 00:23:03,174 at mamuhay din nang gano'n. 442 00:23:03,258 --> 00:23:07,345 Malinaw na isa ito sa pinakamagandang lugar na napuntahan ko. 443 00:23:07,429 --> 00:23:11,182 At nakakatawa. Tingin ko ay nabanggit mo kanina. 444 00:23:11,266 --> 00:23:15,019 'Di alam ng Australians ang tungkol sa Torres Strait o kasaysayan. 445 00:23:15,103 --> 00:23:19,691 Masasabi kong halos 90 porsyento ang wala masyadong alam sa Torres Strait. 446 00:23:19,774 --> 00:23:22,277 Parang kabalintunaan na sa 21st century 447 00:23:22,360 --> 00:23:26,197 dahil 'di lang ito kuwento namin. Ito ay kuwento ng Australian. 448 00:23:26,281 --> 00:23:30,201 Pinag-uusapan ng Australians ang climate change at ang pagbabago,, 449 00:23:30,285 --> 00:23:31,828 heto ang simula. 450 00:23:31,911 --> 00:23:34,622 Ang mga tao rito ay nasa mahirap na posisyon. 451 00:23:34,706 --> 00:23:37,959 Paano mo ipapaunawa sa lahat na mayroong maliit na grupo 452 00:23:38,042 --> 00:23:42,005 na ang buhay ay apektado dahil sa ginagawa ng iba sa mundo? 453 00:23:42,839 --> 00:23:45,884 Ang lupang ito ay madalang na nakalagay sa mapa. 454 00:23:46,384 --> 00:23:48,970 Karamihan ay hindi pupunta rito, 455 00:23:49,053 --> 00:23:51,890 at baka 'di rin makilala bilang tourism hot spot, 456 00:23:51,973 --> 00:23:54,767 pero ang mensahe nila ay dapat malaman ng mundo. 457 00:23:54,851 --> 00:23:58,021 Ang tao'y nabubuhay lang, 'di alam ang kahihinatnan 458 00:23:58,104 --> 00:24:01,232 dahil hindi naman nila ito nakikita. 459 00:24:01,316 --> 00:24:05,653 Kung ikaw ay nakatira sa siyudad, hindi mo nakikita ang erosion. 460 00:24:05,737 --> 00:24:08,865 Kung ikaw ay nasa lungsod, sa CBD, 461 00:24:08,948 --> 00:24:11,201 o nasa magandang apartment, 462 00:24:11,284 --> 00:24:14,120 ayos lang, walang mali roon. 463 00:24:14,204 --> 00:24:16,873 Pero kailangan maunawaan ng tao ang epekto 464 00:24:16,956 --> 00:24:20,418 ng mga ginagawa nila sa mga lugar na mahina. 465 00:24:20,502 --> 00:24:21,336 Tama. 466 00:24:21,419 --> 00:24:24,339 Mahalaga na maunawaan ng tao, 467 00:24:24,422 --> 00:24:25,340 at ikonekta-- 468 00:24:25,423 --> 00:24:29,302 Ang pagsama ro'n at kumilos ay makataong paraan. 469 00:24:29,385 --> 00:24:32,514 Kailangan lang ng kuwento at sabihin para maunawaan, 470 00:24:32,597 --> 00:24:36,142 "Ito ang ginawa ko, ito ang epekto sa mga taong may paki ako, 471 00:24:36,226 --> 00:24:37,852 pero hindi ko alam." 472 00:24:37,936 --> 00:24:40,313 -Oo. -Kakaiba ang posisyon mo rito. 473 00:24:40,396 --> 00:24:42,148 Hindi pa ito natutuklas. 474 00:24:42,232 --> 00:24:45,777 Hindi pa ito alam ng mga tao. Napakaganda nito. 475 00:24:45,860 --> 00:24:48,780 Napakagandang isla. Marami itong maiaalok. 476 00:24:48,863 --> 00:24:52,492 Kasama ang magandang intensyon, isama sila sa tamang dahilan, 477 00:24:52,575 --> 00:24:56,496 ipaliwanag ang epekto at ipakita sa kanila ito, 478 00:24:56,579 --> 00:25:01,376 "Ito ang nangyayari sa isla namin." Magandang ideya iyon. 479 00:25:01,459 --> 00:25:05,255 Isinama kami ni Fraser sa general store. Dalawa lang ito sa isla. 480 00:25:05,338 --> 00:25:09,676 'Pag 'di nila ibinebenta, 'di mo kailangan at 'di mo ito mahahanap sa iba. 481 00:25:09,759 --> 00:25:13,638 Ang hapunan ko ay 'yong nahuli, si Darin ay naghahanap ng gulay. 482 00:25:13,721 --> 00:25:15,723 Mag-iihaw tayo, 'di ba? 483 00:25:15,807 --> 00:25:18,601 Oo. Magluluto tayo sa beach. 484 00:25:18,685 --> 00:25:20,687 -Ayos. -May bibilhin ka? 485 00:25:20,770 --> 00:25:22,981 -Gulay, ano, Darin? -Oo. 486 00:25:23,064 --> 00:25:25,567 'Di ako makakatanggi sa saging. 487 00:25:25,650 --> 00:25:27,986 Ang lahat ay dinadala rito kada linggo. 488 00:25:28,069 --> 00:25:30,029 Ang mga tindahan ay subsidized ng non-profit 489 00:25:30,113 --> 00:25:33,992 para ibigay ang mga kailangang bilihin sa mga remote na lugar na kagaya nito. 490 00:25:34,075 --> 00:25:36,494 Nahanap ni Darin ang mga kailangan niya ngayong gabi. 491 00:25:36,578 --> 00:25:38,204 -Credit card. -Thank you. 492 00:25:38,288 --> 00:25:40,456 -Salamat. Eso. -Walang anuman. Eso. 493 00:25:40,540 --> 00:25:44,586 Nakahanap ng makakain si Mitch. Para ibahagi sa crew, syempre. 494 00:25:45,086 --> 00:25:48,172 -Ang saya niya ngayon. -Ang gingerbread boy. 495 00:25:49,173 --> 00:25:53,595 -Nandito ang lahat ng fisheries namin. -Ilan ang nangingisda rito? 496 00:25:53,678 --> 00:25:59,350 Marami lalaki ang gumagawa no'n. Siguro ay nasa 20 na lalaki. 497 00:25:59,434 --> 00:26:00,560 -Wow. -Oo. 498 00:26:00,643 --> 00:26:04,063 -Kahanga-hanga ito. -Pwede tayo lumakad sa isla. 499 00:26:04,147 --> 00:26:06,816 -Pwede lumakad papunta ro'n? -Iyon. 500 00:26:06,899 --> 00:26:10,403 Anuman ang itsura ng isla sa susunod na daan-daang taon, 501 00:26:10,486 --> 00:26:14,282 ang mga taga-Masig ay naghahanap ng solusyon ngayon. 502 00:26:14,365 --> 00:26:19,579 Kailangan namin palakasin ang dami ng pagkain, enerhiya, kalusugan, connectivity 503 00:26:19,662 --> 00:26:21,122 'yon ang mga mahalaga. 504 00:26:21,205 --> 00:26:24,709 Kailangan namin matiyak ang mangyayari sa bahagi ng mundong ito. 505 00:26:24,792 --> 00:26:29,672 Kung hindi namin iyon tatanungin ngayon, bibiglain namin ang sarili namin. 506 00:26:29,756 --> 00:26:33,343 Ang lahat ay nangyayari sa isang kontroladong populasyon. 507 00:26:33,426 --> 00:26:36,721 Sa siyudad, mukhang ang lahat ay nagtutuon lang ng pansin sa isang bagay. 508 00:26:36,804 --> 00:26:39,515 Mayroong polusyon at problema sa enerhiya 509 00:26:39,599 --> 00:26:42,644 Pero heto tayo, ang lahat ay sabay-sabay tumatama. 510 00:26:42,727 --> 00:26:44,771 -Tama, oo. -Oo. 511 00:26:44,854 --> 00:26:47,398 Ito ay halimbawa ng iba pang bagay, 512 00:26:47,482 --> 00:26:51,110 na na-scale sa nucleus nito 513 00:26:51,194 --> 00:26:54,697 at nakikita niyo na ang iba't ibang bagay na ito 514 00:26:55,198 --> 00:26:57,116 ay nagkakasama. 515 00:26:57,200 --> 00:26:58,242 Oo. 516 00:26:58,826 --> 00:27:03,039 Habang ang mga taga-Masig ay naghahanap ng paraan para palakihin ang ekonomiya nila, 517 00:27:03,122 --> 00:27:06,250 ang potensyal ng sportsfishing at dining tourism 518 00:27:06,334 --> 00:27:10,004 ay nag-aalok ng mas maraming oportunidad, basta sustainable. 519 00:27:10,505 --> 00:27:13,466 -Hi, bub. -Tingnan niyo! Nandito na si Precious! 520 00:27:13,549 --> 00:27:16,594 Baka mawala na si Darin nang permanente. 521 00:27:18,054 --> 00:27:20,264 Ang lugar na ito ay isang paraiso. 522 00:27:21,933 --> 00:27:24,435 Ang tubig ay nag-aanyaya at asul na asul. 523 00:27:24,519 --> 00:27:25,978 Sa totoo lang, 524 00:27:26,062 --> 00:27:29,148 ito ang perpektong oras at lugar para mamahinga kami. 525 00:27:34,696 --> 00:27:38,032 Iyan ay world-class na Olympic-level na pagpadyak ng aso. 526 00:27:41,744 --> 00:27:44,997 Habang nag-eenjoy sa tubig, hindi ko maiwasang maisip 527 00:27:45,081 --> 00:27:48,251 kung ilang henerasyon pa sa Masig Island ang nasa abaove sea level. 528 00:27:48,751 --> 00:27:52,255 Kaya pa siguro magbago ng mundo. Baka 'di pa huli ang lahat. 529 00:27:54,132 --> 00:27:58,803 Dahil ang mallit na bahagi na ito ng Earth ay napakaganda. 530 00:28:04,851 --> 00:28:08,646 Ang araw ay nagsisimula nang lumubog at patapos na araw namin. 531 00:28:08,730 --> 00:28:12,400 Oras na para magdiwang kasama ang bago naming kaibigan, isang salusalo sa beach. 532 00:28:12,483 --> 00:28:16,320 Ang main course ay ang malaking cray na nakuha namin kanina. 533 00:28:16,821 --> 00:28:19,574 Nakaugalian na ang tradisyonal na pagsasayaw ng mga lalaki. 534 00:28:19,657 --> 00:28:24,162 Mahalaga na maipasa ang mga tradisyon sa susunod na henerasyon 535 00:28:24,245 --> 00:28:26,581 para patuloy pa rin ang kultura. 536 00:28:27,081 --> 00:28:30,626 Musika, pagsasayaw, pagkain. 537 00:28:30,710 --> 00:28:33,713 Parang magkakatulad lang ang pagdiriwang, saan ka man magpunta. 538 00:28:34,589 --> 00:28:37,258 Ngayon, isa na lang ang natitirang gawain… 539 00:28:39,343 --> 00:28:42,054 siguraduhing malinis ang lahat ng lens namin. Uy, Mitch! 540 00:28:42,138 --> 00:28:44,265 Okay. Pwede na simulan ang party. 541 00:28:44,348 --> 00:28:47,935 Afternoon, Pa, Tita. siya ang tito ko. Si Uncle Mike. 542 00:28:48,019 --> 00:28:50,146 Nice to meet you, ako si Zac. 543 00:28:50,229 --> 00:28:52,440 -INice to meet you. -Darin. 544 00:28:52,523 --> 00:28:55,610 -Ikinagagalak kong makilala kayo. -Salamat sa pagtanggap. 545 00:28:55,693 --> 00:28:58,029 Magtatanghal ang mga lalaki 546 00:28:58,112 --> 00:29:01,532 at ipapaliwanag ni Uncle Mike ang kahulugan ng sayaw. 547 00:29:01,616 --> 00:29:06,788 Iyon ay star dance, at ang bituin sa kuktura namin 548 00:29:06,871 --> 00:29:11,751 ay dahil kami ay mandaragat, sa dagat kami nakatira, 549 00:29:11,834 --> 00:29:16,672 at ginagamit namin ang bituin sa gabi. Ang bituin ay napakahalaga para sa amin. 550 00:29:16,756 --> 00:29:21,177 -Nagsayaw ka rin nito. -Oo. Ginawa rin ito ni Fraser. 551 00:29:21,260 --> 00:29:23,596 Parehas lang din ang galaw? 552 00:29:23,679 --> 00:29:26,224 Oo, sila ang nagtuturo nito. 553 00:29:26,724 --> 00:29:28,935 Henerasyon sa henerasyon. 554 00:29:30,853 --> 00:29:33,105 -Excited na kami. -Thank you. 555 00:29:58,798 --> 00:30:01,634 Bilang kultura na nakadikit sa dagat, 556 00:30:01,717 --> 00:30:04,178 mayroon din silang malalim na koneksyon sa mga bituin. 557 00:30:04,262 --> 00:30:05,930 Tingnan niyo ang kamay ng mga bata, 558 00:30:06,013 --> 00:30:09,183 makikita niyo na hawak nila ang representasyon ng mga bituin sa langit. 559 00:30:16,440 --> 00:30:19,610 Ang kultura nila ay nakapreserba sa pamamagitan ng pagkanta at pagsayaw 560 00:30:19,694 --> 00:30:22,321 at ipinapasa sa bawat henerasyon 561 00:30:22,405 --> 00:30:26,659 bilang oral history ng mitolohiya at mga alamat. 562 00:30:27,994 --> 00:30:28,870 Astig. 563 00:30:33,958 --> 00:30:35,042 Mahusay, guys. 564 00:30:36,252 --> 00:30:37,461 Napakahusay. 565 00:30:38,087 --> 00:30:39,839 Kayo ay all-star. 566 00:30:39,922 --> 00:30:42,466 Nice to meet you. Ang galing niyo. 567 00:30:43,050 --> 00:30:45,511 'Yon ang palabas. Oras na para sa hapunan. 568 00:30:46,345 --> 00:30:48,848 Siya si Mikey, ang chef natin ngayong gabi, 569 00:30:49,599 --> 00:30:52,685 ang pagluluto ng cray sa ibabaw ng apoy ay ginagawa 570 00:30:52,768 --> 00:30:55,104 sa islang ito ng ilang libong taon na. 571 00:30:57,231 --> 00:31:00,443 Ang kahanga-hanga sa pagluluto nila nitong cray at isda 572 00:31:00,526 --> 00:31:02,361 ay 'di na masyado hinahanda. 573 00:31:02,445 --> 00:31:05,656 Kukunin lang sa dagat, ilalagay sa apoy, 574 00:31:06,157 --> 00:31:07,825 natural lang ang pagluluto. 575 00:31:07,909 --> 00:31:10,119 'Di na ako makapaghintay na matikman. 576 00:31:11,746 --> 00:31:14,165 -Uy. Michael, kumusta? -Kumusta? 577 00:31:14,248 --> 00:31:16,834 -Mikey, Darin, Zac. -Masaya akong makita ka. 578 00:31:16,918 --> 00:31:19,629 'Yong mga cray na nahuli niyo. At isda. 579 00:31:19,712 --> 00:31:21,839 Maganda ba? Paano mo ito lulutuin? 580 00:31:21,923 --> 00:31:24,133 Ilalagay lang sa apoy. 581 00:31:24,216 --> 00:31:27,595 Lalagyan ng rack sa mga hayop. Ilalagay ang isda sa foil. 582 00:31:27,678 --> 00:31:30,765 -Ang una mong nakuha? -Mas malaki na sila ngayon. 583 00:31:30,848 --> 00:31:32,767 -Tingin ko siya nakahuli. -Grabe. 584 00:31:33,351 --> 00:31:34,226 Okay. 585 00:31:35,311 --> 00:31:36,562 -Tingnan mo. -Grabe. 586 00:31:36,646 --> 00:31:37,855 Ang ganda nila. 587 00:31:37,939 --> 00:31:40,858 -Ang ganda nga. -Umaabot sila ng 80 dolyar. 588 00:31:40,942 --> 00:31:43,152 Wow! Ito ay magandang salusalo. 589 00:31:43,235 --> 00:31:44,570 -Oo. -Oo. 590 00:31:44,654 --> 00:31:45,738 Gusto niyo tikman? 591 00:31:45,821 --> 00:31:49,325 Magsisimula sa appetizer na nahuli rin kanina, 592 00:31:49,408 --> 00:31:52,411 isang lokal na spinefoot, isang mild whitefish. 593 00:31:52,495 --> 00:31:53,454 Napakasariwa. 594 00:31:53,537 --> 00:31:55,247 At sariwa ito mula sa ihawan. 595 00:31:55,331 --> 00:31:57,249 Ngayon ko lang nakain ang isdang ito. Ayos. 596 00:31:57,333 --> 00:32:00,711 Ayos ding malaman kung saan ito nanggaling, hindi komersyal na farming. 597 00:32:00,795 --> 00:32:03,589 Galing ito dito mismo. 598 00:32:06,050 --> 00:32:09,887 -Sinong may gusto tumikim? -Nasaan si Mitch? Titikim 'yon. 599 00:32:09,971 --> 00:32:11,222 Alam niyong gusto nila. 600 00:32:11,305 --> 00:32:12,932 Si Corey ang pinakamalapit. 601 00:32:13,933 --> 00:32:17,937 Ayaw kong sirain ang flow ng eksena, kaya kakain pa ako. 602 00:32:18,020 --> 00:32:21,774 Grabe. Napakasarap no'n. 603 00:32:21,857 --> 00:32:24,235 At para sa main course, 604 00:32:24,318 --> 00:32:27,113 ang dahilan ng pagsisid kanina, ang cray. 605 00:32:33,869 --> 00:32:37,289 'Di ito nakakadismaya. Tandaan, ito ay lobsters lang. 606 00:32:37,373 --> 00:32:41,460 Hindi lang lobsters, pero ang mga ito ay malaki, maganda't malambot na lobsters. 607 00:32:41,544 --> 00:32:44,296 Inihaw na crustacean, ang nilayon ng kalikasan. 608 00:32:44,380 --> 00:32:45,339 Grabe. 609 00:32:46,382 --> 00:32:48,134 Pagkain namin araw-araw. 610 00:32:48,634 --> 00:32:51,929 Wow. Kahanga-hanga 'yon. 611 00:32:52,013 --> 00:32:54,056 'Di naman sa iniinggit ka. 612 00:32:54,140 --> 00:32:57,476 Tingnan mo, napakalaki ng laman nito. 613 00:32:57,560 --> 00:32:58,394 Oo. 614 00:32:58,477 --> 00:33:01,522 Ito ay magandang tekstura na may perpektong lambot, 615 00:33:01,605 --> 00:33:04,859 sapat na para ma-brine sa tubig-alat na tinitirhan nito. 616 00:33:05,484 --> 00:33:08,904 Malalasahan mo ang pagkasariwa ng dagat kada kagat. 617 00:33:09,488 --> 00:33:11,157 'Di rin natin pwede iwan si Darin. 618 00:33:11,240 --> 00:33:13,534 Ano sa tingin mo? Kumusta ang gulay? 619 00:33:14,035 --> 00:33:18,789 Kakain siya ng tradisyonal na tubers, isang gulay na kahawig ng yam o patatas. 620 00:33:18,873 --> 00:33:19,790 Kumusta 'yan? 621 00:33:19,874 --> 00:33:23,753 At iba pang gulay na binili niya sa tindahan kanina. 622 00:33:23,836 --> 00:33:25,046 Ayos. 623 00:33:25,129 --> 00:33:26,547 Mukha silang masarap. 624 00:33:27,048 --> 00:33:28,382 Tingnan niyo. 625 00:33:28,466 --> 00:33:31,969 Palagi akong natutuwa sa dedikasyon at ligalig ni Darin 626 00:33:32,053 --> 00:33:34,680 sa sarap ng plant-based sa buhay, 627 00:33:34,764 --> 00:33:37,516 at saludo ako sa pagkapit niya sa mga paniniwala niya. 628 00:33:37,600 --> 00:33:39,894 Hindi niya binabali ang rule niya. 629 00:33:39,977 --> 00:33:43,939 'Di ito paligsahan sa mas masarap na pagkain. Okay, oo, nanalo ako. 630 00:33:44,023 --> 00:33:45,691 Ito ang panalo talaga. 631 00:33:47,193 --> 00:33:48,819 Ito ay perpektong araw. 632 00:33:48,903 --> 00:33:51,405 Nagpapasalamat kami na nakilala namin ang lahat dito 633 00:33:51,489 --> 00:33:53,991 at sa kanilang mainit na pagtanggap. 634 00:33:54,075 --> 00:33:55,576 Mike, koeyma eso. 635 00:33:55,659 --> 00:33:58,287 -Thank you. -Walang problema, kapatid. 636 00:33:58,370 --> 00:33:59,330 Koeyma eso. 637 00:33:59,413 --> 00:34:00,664 Sumisid kayo, kaya… 638 00:34:00,748 --> 00:34:04,126 Nandito ako para ipagluto kayo. Sana ay nasarapan kayo 639 00:34:04,210 --> 00:34:05,753 -Thank you. -Walang problema. 640 00:34:05,836 --> 00:34:08,339 -Koeyma eso. Thank you. -Ikinagagalak ko. 641 00:34:08,964 --> 00:34:12,218 -Love you, kapatid. Koeyma eso. -Love you guys. Enjoy. 642 00:34:12,718 --> 00:34:15,805 Ang makasama ng isang araw sa buhay sa isla sa Masig 643 00:34:15,888 --> 00:34:18,140 ay once-in-a-lifetime na pagkakataon. 644 00:34:27,817 --> 00:34:29,568 Minsan, gusto ng tao 645 00:34:29,652 --> 00:34:31,987 na ibahagi lang nila ang kuwento nila, 646 00:34:32,071 --> 00:34:36,158 at hindi nila hinahangad na sumagot ka. Makinig ka lang. 647 00:34:38,244 --> 00:34:42,206 Walang madaling sagot dito. Siguro wala itong kasagutan. 648 00:34:43,165 --> 00:34:45,334 Habang tumataas ang temperatura ng Earth, 649 00:34:45,417 --> 00:34:49,630 balang araw, baka ang maliit na isla na ito ay lamunin na ng dagat, 650 00:34:49,713 --> 00:34:55,010 at ang mga tao ay mapipilitang lumipat at magsimula ng buhay sa ibang lugar. 651 00:34:55,094 --> 00:34:58,180 Kahit na mawala ang kanilang beaches at bahay, 652 00:34:58,264 --> 00:35:04,061 ang mga kuwento nila, ang musika, ang sayaw at ang tawanan 653 00:35:04,145 --> 00:35:08,023 sana ay maipasa sa mga susunod pang henerasyon. 654 00:35:09,024 --> 00:35:13,070 Hindi ko ito naisip pero tulad ng pagbabahagi sa Earth, 655 00:35:13,154 --> 00:35:15,030 tayo ay naghahati-hati rin sa mga bituin. 656 00:35:15,781 --> 00:35:18,325 Sa susunod na tumingin ka sa langit ng gabi 657 00:35:18,409 --> 00:35:20,452 at makita ang mga bituin sa kalangitan, 658 00:35:20,953 --> 00:35:24,790 maipalala sa'yo nito ang koneksyon mo sa mga taong malayo sa'yo, 659 00:35:26,000 --> 00:35:27,209 nasaan man sila. 660 00:35:30,379 --> 00:35:31,547 ANG DOWN TO EARTH TEAM AY KINIKILALA 661 00:35:31,630 --> 00:35:32,965 ANG TRADITIONAL OWNERS NG MGA LUPA SA AUSTRALIA. 662 00:35:33,048 --> 00:35:34,466 IGINAGALANG NAMIN ANG ELDERS SA NAKARAAN, KASALUKUYAN AT HINAHARAP 663 00:35:34,550 --> 00:35:36,177 DAHIL HAWAK NILA ANG MGA ALAALA, MGA TRADISYON, ANG KULTURA AT PAG-ASA 664 00:35:36,260 --> 00:35:37,720 NG ABORIGINAL AT TORRES STRAIT ISLANDER NA MGA TAO 665 00:35:37,803 --> 00:35:38,762 SA BUONG BANSA. 666 00:36:09,919 --> 00:36:11,629 Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni: Raven Joyce Bunag