1 00:00:06,299 --> 00:00:10,928 ISANG SERYE MULA SA NETFLIX 2 00:00:13,639 --> 00:00:18,770 Ang mga ninuno namin ay namuhay nang payapa sa lupang ito ng libo-libong taon. 3 00:00:18,853 --> 00:00:20,688 Mula 1700s, 4 00:00:20,772 --> 00:00:25,485 ang mga British na mananakop ay dumating na may intensyong sakupin ang kontinente 5 00:00:25,568 --> 00:00:30,364 at kalaunan ay kinuha ang halos bawat piraso para sa sarili nila. 6 00:00:30,448 --> 00:00:34,285 Pinoprotektahan namin ang lupa, kinukuha lang ang kailangan namin 7 00:00:34,368 --> 00:00:36,621 at bumabawi sa paraan na kaya namin. 8 00:00:36,704 --> 00:00:41,250 Matapos ang ilang henerasyon, ang hangin, tubig at lupa ay polluted na. 9 00:00:41,334 --> 00:00:46,130 Nahihirapan magpalaki ng tanim ang lupa at ang dagat ay nasobrahan sa pangingisda. 10 00:00:46,631 --> 00:00:48,758 Mas mahalaga ito ngayon 11 00:00:48,841 --> 00:00:52,637 na patuloy kaming nahihirapan magka-boses sa sariling lupain, 12 00:00:52,720 --> 00:00:56,140 para ipreserba ang kultura at ang ating Mother Earth. 13 00:00:57,100 --> 00:01:02,563 Ito ang kwento ng ilan sa Aboriginal people sa Australia. 14 00:01:05,566 --> 00:01:10,488 May ebidensya sa paninirahan ng Aboriginal sa Australia noong 60,000 taon nakalipas, 15 00:01:10,571 --> 00:01:15,409 bago pa ang Kolonyal na pagkatuklas, paninirahan at pananakop sa lupain. 16 00:01:15,493 --> 00:01:17,662 Katulad ng mga bansa sa mundo, 17 00:01:17,745 --> 00:01:20,998 ito ay may brutal at madugong kasaysayan ng pananakop. 18 00:01:21,082 --> 00:01:24,752 Habang tayo ay tumutuklas sa magandang bansa na ito, 19 00:01:24,836 --> 00:01:27,922 kailangan kilalanin ang mga orihinal na tao sa kontinente 20 00:01:28,005 --> 00:01:30,925 at kung paano sila mamuhay para protektahan ito. 21 00:01:32,718 --> 00:01:36,597 Ang modernong lipunan ay matututo mula sa respeto nila sa balanse 22 00:01:36,681 --> 00:01:38,933 sa pagitan ng mga tao at nasa planeta. 23 00:01:39,016 --> 00:01:41,686 -Cheers. -At ang episode ay tungkol dito. 24 00:01:41,769 --> 00:01:46,149 Pagkilala sa mga orihinal na may-ari ng lupa, matutunan ang kultura nila 25 00:01:46,232 --> 00:01:50,194 at makita ang mga pamamaraan na siyang nagpoprotekta sa Earth. 26 00:01:50,278 --> 00:01:52,697 Ayos. Parang babalik ako sa nakaraan. 27 00:02:01,998 --> 00:02:04,542 Sa University of Melbourne, patuloy tayong matututo 28 00:02:04,625 --> 00:02:08,629 sa kasaysayan ng Australia sa kapanayam na author na si Bruce Pascoe 29 00:02:08,713 --> 00:02:12,800 Ang kontrobersyal na libro ni Bruce na Dark Emu ay sinusubok ang paniniwala 30 00:02:12,884 --> 00:02:16,429 na ang orihinal sa Australia ay nomadic hunters at gatherers. 31 00:02:16,512 --> 00:02:20,308 Sinasabi ni Bruce na ang Aboriginals ay mahusay sa konserbasyon 32 00:02:20,391 --> 00:02:24,687 at magaling na magsasaka. Ang mga ideya niya ay higit pa sa mga teorya. 33 00:02:24,770 --> 00:02:27,523 Ang mga proposisyon niya ay mula sa mga journal at rekord 34 00:02:27,607 --> 00:02:29,984 ng orihinal na mananakop at manlalakbay. 35 00:02:30,067 --> 00:02:34,572 Pakiramdam ni Bruce, bilang First People, dapat galangin ang Aboriginals 36 00:02:34,655 --> 00:02:37,575 para sa mga naiambag nila sa lipunan at lupain. 37 00:02:38,075 --> 00:02:40,912 Sa amin, isang karangalan ang makapanayam siya. 38 00:02:41,412 --> 00:02:42,705 -Ayos 'to. -Oo. 39 00:02:42,788 --> 00:02:47,335 Ikinagagalak namin na makausap ka at matuto sa'yo. 40 00:02:47,418 --> 00:02:49,587 Tingin ko ay mahalaga 'yon. 41 00:02:51,172 --> 00:02:57,845 Ang Australia ay bansanvg kolonyal, gano'n pa rin, at 'di nauunawaan bilang resulta. 42 00:02:57,929 --> 00:03:03,726 Marami pang matututunan sa pagtingin kung paano kinaya ng Aboriginal people. 43 00:03:03,809 --> 00:03:07,813 Ang mga sinasaliksik mo at ibinabahagi 44 00:03:07,897 --> 00:03:11,776 ay babalik sa nakaraan para sumulong, 'di ba? 45 00:03:11,859 --> 00:03:15,404 Oo. Iniisip namin na dito ang pinakamatandang nayon sa Earth. 46 00:03:15,905 --> 00:03:19,033 Ibig sabihin, ang Aboriginal ay piniling manirahan 47 00:03:19,116 --> 00:03:23,204 sa mga naitayong bahay no'ng 50 o 60,000 taon ang nakalipas. 48 00:03:23,287 --> 00:03:27,166 Iyon ay libo-libong taon bago nila naisip na may ibang… 49 00:03:27,250 --> 00:03:30,878 Oo. Mas matanda ito sa Turkey, mas matanda sa Israel. 50 00:03:30,962 --> 00:03:36,175 Anong mayroon sa Aboriginal people kung ba't sila nagtagal? 51 00:03:36,259 --> 00:03:40,096 Ang batayan ng gobyerno ng Aboriginal ay dapat tayo ay mas mapagkumbaba. 52 00:03:40,179 --> 00:03:42,556 Dapat tingnan ang sarili bilang mga hayop. 53 00:03:42,640 --> 00:03:47,061 Kaya ang Aboriginal people ay may animal totems, tree totems, plant totems. 54 00:03:47,144 --> 00:03:49,855 kasi tinitingnan namin ang sarili bilang nilalang. 55 00:03:49,939 --> 00:03:53,734 Ito ay ideya ng pagiging mas mataas at ang pagkuha. 56 00:03:53,818 --> 00:03:57,822 Kailangan natin mag-usap at sabihing, "Ako ba ay buhay pa rin 57 00:03:57,905 --> 00:04:01,492 sa susunod na 20,000 taon o papatayin natin ang mga sarili?" 58 00:04:01,575 --> 00:04:05,371 Ang pag-aalaga sa Earth ay parang pangangalaga sa bahay at… 59 00:04:05,454 --> 00:04:08,249 -Oo. -at napakahusay na pagtitipid. 60 00:04:08,332 --> 00:04:12,962 Anuman ang gawin, dapat siguraduhing ayos lang siya. Tayo'y magiging ayos din. 61 00:04:13,754 --> 00:04:14,588 Oo. 62 00:04:16,090 --> 00:04:20,052 Mayroong halos 500 magkakaibang Aboriginal Nations sa Australia. 63 00:04:20,136 --> 00:04:24,682 Ngayon ay nasa 2.4 porsyento na lang ng kabuuang populasyon. 64 00:04:24,765 --> 00:04:29,395 Bibisitahin natin ang ilang nation at narito ang una. 65 00:04:29,895 --> 00:04:33,482 Ang Cooya Beach ay magkakaibang coastal area ng Queensland 66 00:04:33,566 --> 00:04:35,443 na may tatlong kakaibang ecosystems. 67 00:04:35,526 --> 00:04:38,654 Beach, mangroves at coastal reef. 68 00:04:38,738 --> 00:04:42,533 Ito'y magkakakonekta sa pamamagitan ng mudflats at tidal lagoons. 69 00:04:42,616 --> 00:04:45,870 Nandito kami kasama mga kinatawan ng Indigenous group 70 00:04:45,953 --> 00:04:48,164 ng lugar, ang Kuku Yalanji people. 71 00:04:48,247 --> 00:04:51,167 Sa episode na ito, ibibigay ko ang tungkulin sa pagkukwento 72 00:04:51,250 --> 00:04:53,669 sa mga kinatawan ng Aboriginal, 73 00:04:53,753 --> 00:04:56,380 para marinig natin ito mismo sa kanila. 74 00:04:56,964 --> 00:04:58,341 Ito si Linc Walker. 75 00:04:58,424 --> 00:04:59,925 Ako si Linc Walker. 76 00:05:00,009 --> 00:05:03,220 Kami ng kuya ko ang namamahala sa Kuku Yalanji Cultural Habitat Tours. 77 00:05:03,304 --> 00:05:06,974 Ang kompanya ay 100 porsyento pagmamay-ari at pinapatakbo ng Aboriginal. 78 00:05:07,558 --> 00:05:12,480 Ang mga bisita'y nararanasan ang kultura. Bilang mga tagapag-alaga ng lupain, 79 00:05:12,563 --> 00:05:15,983 responsibilidad namin na ipasa ang kaalaman sa kultura 80 00:05:16,067 --> 00:05:19,570 na minana namin ng libo-libong taon mula sa pamilya namin. 81 00:05:19,653 --> 00:05:22,573 -Welcome sa Cooya Beach. -Salamat sa pagtanggap 82 00:05:22,656 --> 00:05:23,532 Excited na ko. 83 00:05:23,616 --> 00:05:26,702 Kayo ay nasa Kuku Yalanji. Nagsasalita kami ng Kuku Yalanji rito. 84 00:05:26,786 --> 00:05:29,705 Dito ang Cooya Cooya. Ibig sabihin, pangingisda. 85 00:05:29,789 --> 00:05:35,378 Iba't ibang isda hinuhuli namin. Ito ay ilan sa nanggaling dito. Buwaya, swordfish 86 00:05:35,461 --> 00:05:36,962 saw sharks, mga pagong… 87 00:05:37,046 --> 00:05:39,715 -Sa swordfish iyon? -Oo. Nakikita niyo 'yong magkakaiba? 88 00:05:39,799 --> 00:05:43,302 -'Yon ba? Galing 'yon sa swordfish? -Iyon ay swordfish. 89 00:05:43,386 --> 00:05:46,097 -At ito ang saw. -Ito ay sawfish. 90 00:05:46,180 --> 00:05:49,475 Lalagyan ng hawakan sa magkabila at ginagamit na pamputol ng puno. 91 00:05:49,558 --> 00:05:52,186 Tradisyonal na pangingisda ang ginagawa niyo? 92 00:05:52,269 --> 00:05:55,272 Oo, paggamit ng sibat, piling pangangaso, gathering, 93 00:05:55,356 --> 00:05:58,734 pagkuha ng kailangan, lambat, pagbibitag, lahat ng gano'n. 94 00:05:58,818 --> 00:06:01,904 Ilang taon ka no'ng natutunan mo ang mga ito? 95 00:06:01,987 --> 00:06:05,449 Maliit pa kami.Natutunan namin kasama ang lolo't lola 96 00:06:05,533 --> 00:06:08,994 at nanay at tatay, tito at tita. Lahat may sariling trick. 97 00:06:09,078 --> 00:06:12,790 Karamihan sa matatanda ay 'di na makalakad kaya ginawa namin ito 98 00:06:12,873 --> 00:06:16,085 para magpatuloy sa pangangaso't kumain ng masustansya. 99 00:06:16,168 --> 00:06:19,213 Karamihan dito ay 'di naiwasan ang diabetes. 100 00:06:19,797 --> 00:06:21,799 Maririnig mo sa mga henerasyon na nasa 101 00:06:21,882 --> 00:06:26,387 misyon kung saan 'di makaalis. Pinapakain sila ng asukal, harina, tabako at tsaa. 102 00:06:26,971 --> 00:06:30,891 Lahat ng henerasyon ng lola ko'y may diabetes. No'ng nakaalis sila, 103 00:06:30,975 --> 00:06:33,060 'di na nila kailangan kumain no'n. 104 00:06:33,144 --> 00:06:36,647 Nangangaso at gathering na ulit sila. Ngayon ay sinigurado ng henerasyon namin 105 00:06:36,730 --> 00:06:40,818 na gawin itong lifestyle at panatilihing malusog ang mga kalahi namin. 106 00:06:40,901 --> 00:06:42,153 Ayos 'yon. 107 00:06:42,236 --> 00:06:47,408 Itong turismo ng kultura ay isa sa paraan para ipakita ang espesyal naming kultura 108 00:06:47,491 --> 00:06:50,453 at panatilihing nakatingala pamilya namin patungo sa hinaharap 109 00:06:50,536 --> 00:06:52,580 at ayusin ang mali sa nakaraan. 110 00:06:52,663 --> 00:06:56,417 Pumunta tayo sa harap at mag-ensayo ng sibat, para sa simula. 111 00:06:56,500 --> 00:06:59,044 Dadalhin namin si Darin at Zac sa beach, 112 00:06:59,128 --> 00:07:02,131 at tuturuan sila kung paano gumamit ng sibat. 113 00:07:02,214 --> 00:07:05,968 Ang pamilya ay nandito ng halos 20,000 taon. Nakatira kami sa dagat dati, 114 00:07:06,051 --> 00:07:09,054 pero itinulak kami pabalik ng tubig. Ngayon ay nasa bundok kami. 115 00:07:09,138 --> 00:07:12,641 Pero parehas pa rin ng pamilya. Gano'n pa rin ang kwento. 116 00:07:12,725 --> 00:07:15,603 Ang mga landmark dito ang nagtatali sa'min sa mga kwentong iyon. 117 00:07:15,686 --> 00:07:16,520 Wow. 118 00:07:16,604 --> 00:07:18,772 Papapiliin namin kayo ng sibat. 119 00:07:18,856 --> 00:07:21,775 Pakiramdaman. 'Yong 'wag masyado mabigat, wag masyado magaan. 120 00:07:21,859 --> 00:07:25,362 'Yong komportable kayo. Mag-eensayo tapos tayo ay-- 121 00:07:25,446 --> 00:07:27,531 Pwede magpalit kung kailangan mo. 122 00:07:27,615 --> 00:07:30,493 -Mukhang ayos 'to. -Tingnan mo ang nasa likod. 123 00:07:30,576 --> 00:07:32,745 Oops. At least 'di iyon ang matulis. 124 00:07:32,828 --> 00:07:35,331 Unang rule. 'Pag dala niyo ang sibat, guys, 125 00:07:35,414 --> 00:07:37,583 ilapat ito nang diretso sa balikat. 126 00:07:37,666 --> 00:07:40,753 -Para 'di magkasaksakan. -Gusto ko tingnan ang dulo. 127 00:07:41,337 --> 00:07:43,047 Isang daliri sa paa sa linya. 128 00:07:44,340 --> 00:07:48,219 Nasa dulo ang daliri kapag inihagis. Hintuturo. Iharap din ang 129 00:07:48,302 --> 00:07:51,597 paa sa target. Kapag handa na, lahat ng bigat mo 130 00:07:51,680 --> 00:07:54,225 sa likod ng binti. Sandal, lahat ng bigat sa binti. 131 00:07:54,308 --> 00:07:58,395 Pwede iangat ang binti sa harap, humakbang at itulak gamit ang daliri. 132 00:07:59,271 --> 00:08:01,106 Sige, practice round. Ayan. 133 00:08:01,190 --> 00:08:03,275 -Tumusok sa pagtalbog. -Madali lang. 134 00:08:03,359 --> 00:08:05,778 -Tara. Subukan ulit natin. -Ayos. 135 00:08:06,987 --> 00:08:09,073 -Salamat. -Wala 'yon. 136 00:08:09,156 --> 00:08:11,867 Baka madali sa inyo. Iaatras ko nang bahagya. 137 00:08:12,952 --> 00:08:15,579 Ganyan kalayo? Sa tubig, makikita mo? 138 00:08:15,663 --> 00:08:19,208 Maririnig niyong papalapit at paalis ang isda. Kailangan silang habulin. 139 00:08:19,792 --> 00:08:22,336 Tandaan, may kaliskis ang isda. Dapat lakasan. 140 00:08:22,419 --> 00:08:24,255 Walang palusot pagkatapos nito. 141 00:08:27,383 --> 00:08:29,552 Malapit na. Ayos lang. Lumulutang 'yan. 142 00:08:32,096 --> 00:08:34,598 -Ayan. -Nice shot. 143 00:08:34,682 --> 00:08:36,642 Nakita niyo na 'to dati? 144 00:08:38,018 --> 00:08:39,687 -Ang woomera mo. -Hindi. 145 00:08:39,770 --> 00:08:41,272 Nandyan na ang daliri mo. 146 00:08:42,439 --> 00:08:44,066 Para may ekstrang lakas. 147 00:08:44,149 --> 00:08:45,276 Weapon upgrade. 148 00:08:47,486 --> 00:08:50,406 'Pag nagagamit na ang daliri sa sibat, pwede na mag-upgrade 149 00:08:50,489 --> 00:08:53,367 sa woomera, ito ay extension ng braso mo… 150 00:08:53,450 --> 00:08:55,536 -Muntik na. -para mas malakas. 151 00:08:55,619 --> 00:08:57,955 -Ayan. Ayos ang lakas. -Mahusay. 152 00:08:58,038 --> 00:09:00,207 Nakakatakot kapag nando'n ka na 153 00:09:00,291 --> 00:09:03,085 at ang mga tao'y naghahagis ng sibat, kaliwa't kanan, gitna… 154 00:09:03,168 --> 00:09:08,048 Sinisigurado namin na gawin muna ang ligtas ng paggamit ng sibat… 155 00:09:08,132 --> 00:09:08,966 Iyon siya. 156 00:09:09,049 --> 00:09:11,594 bago ipagawa ang tradisyonal na pangangaso. 157 00:09:11,677 --> 00:09:14,430 Iyan na ang maituturo namin. Handa na kayo? 158 00:09:14,513 --> 00:09:15,472 Medyo handa na. 159 00:09:15,556 --> 00:09:19,268 Maglilibot kami ni Darin sa beach at gagawa ng gamot at kukuha ng makakain 160 00:09:19,351 --> 00:09:21,395 sa beach. At kayo ay mangangaso, 161 00:09:21,478 --> 00:09:24,064 tingnan kung makakakuha ng isda at alimango at iba pa. 162 00:09:24,148 --> 00:09:25,649 -Sige. -Simula na ng kompetisyon. 163 00:09:25,733 --> 00:09:27,484 -Ako na ang bahala. -Kaya mo? 164 00:09:27,568 --> 00:09:29,194 -Bahala sa mga gulay. -Sige. 165 00:09:29,278 --> 00:09:34,158 Isasama ko si Zac. Manghuhuli ng mud crabs at tingnan kung anong mahuhuli namin. 166 00:09:34,241 --> 00:09:36,785 Kadalasan ang mga alimango ay parang mga butas na 'yon. 167 00:09:36,869 --> 00:09:39,830 Gagalaw kapag lumapit tayo. 'Pag nakita nila tayo, tatakbo sila. 168 00:09:39,913 --> 00:09:42,625 Butas ito ng stingray kung saan sila kumakain. 169 00:09:42,708 --> 00:09:45,461 'Pag may gumalaw na shellfish, gagawa ng electrical current. 170 00:09:45,544 --> 00:09:49,214 Alam niya kung nasaan ito. Uupuan, sisipain at kakainin ito. 171 00:09:49,798 --> 00:09:51,884 -Nakita mo 'to sa buong beach? -Oo. 172 00:09:51,967 --> 00:09:56,138 Isa 'yan sa kapaki-pakinabang na gamot dito. Napakarami nito. 173 00:09:56,221 --> 00:09:58,098 Iyan ang prutas nito. 174 00:09:58,599 --> 00:10:02,102 At nakikita mo ang berde at puti? Ang puti ay pwede na. 175 00:10:02,186 --> 00:10:05,689 Ang maliit na white berries ay bunga ng beach lettuce plant. 176 00:10:05,773 --> 00:10:08,692 'Pag may impeksyon sa mata o napuwing ng buhangin, 177 00:10:08,776 --> 00:10:12,071 kunin mo 'yong hinog, siguraduhing hinog at pisilin lang. 178 00:10:12,154 --> 00:10:15,449 Ginagamit namingantiseptic ang maalat na tubig sa loob. 179 00:10:15,532 --> 00:10:18,494 At iyan ang eye wash o eye drops. Simple lang. 180 00:10:18,577 --> 00:10:20,412 Wow, iyon ay-- 181 00:10:20,496 --> 00:10:24,792 Mararamdaman mo. Hindi ito masakit pero parang nakakalinis. 182 00:10:24,875 --> 00:10:26,627 Parang nakakahugas. Pigain… 183 00:10:26,710 --> 00:10:30,255 Pwede mo ipanghugas sa balat. Marahan ito. Hindi malagkit. 184 00:10:30,339 --> 00:10:32,758 -Natutuyo ito… malinis. -Kahanga-hanga. 185 00:10:32,841 --> 00:10:34,885 Nakakatulong kapag panay ka kilos 186 00:10:34,968 --> 00:10:36,804 -Oo. Malagkit ang kamay. -Oo. 187 00:10:36,887 --> 00:10:39,556 'Yong nandito ay hermit crab. 188 00:10:39,640 --> 00:10:42,059 -Iyan ay kuyulin o mud whelk. -Ang laki. 189 00:10:42,142 --> 00:10:45,062 Oo. Ito ang pinakamainam na pain sa beach. 190 00:10:45,145 --> 00:10:48,774 Kapag nangingisda sa beach o ilog, manguha ka ng hermit crabs. 191 00:10:48,857 --> 00:10:51,985 Ang mga Aboriginal ay nag-iiwan ng bato 'pag maganda ang fishing spot, 192 00:10:52,069 --> 00:10:55,030 maglalagay sila ng flat na bato, durog at bilog, sirang shells. 193 00:10:55,114 --> 00:10:57,533 -Para sabihin na-- -Do'n maganda mangisda. 194 00:10:57,616 --> 00:11:00,160 At nakakain din ang parteng lettuce? 195 00:11:00,244 --> 00:11:01,286 Hindi nakakain. 196 00:11:01,370 --> 00:11:04,164 -Pero ito ang bandage wrap. So-- -Bandage wrap. 197 00:11:04,248 --> 00:11:06,333 kapag may skin burn o skin ulcer. 198 00:11:06,417 --> 00:11:08,043 Pakiramdaman mo. Ang lamig. 199 00:11:08,961 --> 00:11:12,131 'Pag nanggaling sa lakad, ilagay mo sa tubig sa ilalim ng puno nila-- 200 00:11:12,214 --> 00:11:14,216 -Ayos. -Dumikit ka rito. Ang lamig. 201 00:11:14,299 --> 00:11:16,927 Sunburn, kapag nasunog ka. Perpekto. 202 00:11:17,010 --> 00:11:20,347 -Ito ang morning glory vines. -Morning glory, wow. 203 00:11:20,431 --> 00:11:22,349 Itong isa ay dilaw ang bulaklak. 204 00:11:22,433 --> 00:11:24,977 May nasa lupa rin na may purple na bulaklak. 205 00:11:25,060 --> 00:11:27,062 Ang tawag namin ay stingray vines. 206 00:11:27,146 --> 00:11:29,690 Kapag naglakad ka at na-spike ng stingray, 207 00:11:29,773 --> 00:11:32,901 o nasugatan ka sa reef. Mas malakas itong antiseptic. 208 00:11:32,985 --> 00:11:36,530 Dudurugin, mainit na tubig, ibababad at pwede mo na ibabad paa mo. 209 00:11:36,613 --> 00:11:39,408 Nakakamanhid ito kaya pwede mo hilahin ang mga nakatusok. 210 00:11:39,491 --> 00:11:41,869 Buong lupa, kahit saan ka mapunta, may 211 00:11:41,952 --> 00:11:45,122 espesyal na koneksyon sa pagitan ng halaman at hayop. 212 00:11:45,205 --> 00:11:49,251 Tayo, bilang tao, kailangang hanapin ang espesyal na koneksyon. 213 00:11:49,334 --> 00:11:50,836 'Yon ang orihinal na paraan. 214 00:11:50,919 --> 00:11:54,590 -Hayaan natin masaktan si Zac at Brandon. -May gamot tayo para sa kanila. 215 00:11:55,591 --> 00:11:56,842 Ito ay moon shell. 216 00:11:57,926 --> 00:12:00,721 'Pag new moon, maitim. 'Pag full moon, maputi. 217 00:12:00,804 --> 00:12:03,390 Ang kulay ay nagbabago ayon sa moon cycle. 218 00:12:03,891 --> 00:12:07,186 -Kaya tinawag na moon shell. -Tingnan mo, kalmado lang. 219 00:12:07,269 --> 00:12:08,812 Ang buong ideya sa kanila, 220 00:12:08,896 --> 00:12:11,356 kapag makulimlim, gusto mo mag-hunt, 221 00:12:11,440 --> 00:12:14,401 'di mo alam ang alon, hanapin mo ang shell na 'yon. 222 00:12:14,485 --> 00:12:18,113 Kung ito ay maitim kagaya no'n, maganda ang alon no'n. 223 00:12:18,697 --> 00:12:21,450 Kumukuha kayo ng senyales sa ginagawa ng hayop. 224 00:12:21,533 --> 00:12:24,161 Karamihan sa halaman o mga hayop ang magsasabi sa'yo. 225 00:12:24,244 --> 00:12:27,706 Kahanga-hanga. Ayos. Parang babalik ako sa nakaraan. 226 00:12:27,790 --> 00:12:30,709 Ganito ginagawa namin bata pa lang. 'Yon ang gusto namin gawin. 227 00:12:31,293 --> 00:12:34,046 -Mas mainam sa video games. -Oo. 228 00:12:34,129 --> 00:12:37,090 'Yong kaalaman na mayroon kayo sa kalikasan 229 00:12:37,591 --> 00:12:41,720 ay mukhang mahalaga sa buong lipunan. 230 00:12:41,804 --> 00:12:44,890 Oo. Bawat pamilya, tao ay responsable sa iba't ibang hayop. 231 00:12:44,973 --> 00:12:47,100 Dapat sila magka-totem na nakaugnay sila, 232 00:12:47,184 --> 00:12:48,727 para makasigurong buhay ang hayop. 233 00:12:48,811 --> 00:12:49,645 Tama. 234 00:12:52,105 --> 00:12:55,400 Kapag pinanood mo at natuto sa kanila, ituturo nila ang lahat ng sikreto 235 00:12:55,484 --> 00:12:57,194 na kailangan mong malaman. 236 00:12:57,277 --> 00:12:59,196 Nangingisda kami kapag low tide. 237 00:12:59,279 --> 00:13:02,115 Lahat ng malalaking buwaya at pating ay bumabalik ng high tide. 238 00:13:02,199 --> 00:13:07,037 May anim na oras kami. May anim na oras sila. Dapat natin ibahagi ang lahat. 239 00:13:07,120 --> 00:13:10,082 Ito ay isang malaking lalaki. Malaki ito. 240 00:13:10,582 --> 00:13:12,376 -Marami kayo nahuli? -Isa lang. 241 00:13:12,459 --> 00:13:15,754 -Tingnan mo. -Medyo matumal. Isa lang sa may scooter. 242 00:13:15,838 --> 00:13:19,716 Ito ay lalaki. Kapag tiningnan ang ilalim, may tatsulok ito. 243 00:13:19,800 --> 00:13:23,178 Doon masasabing lalaki. Nanlalaban sila, mas malaki sipit. 244 00:13:25,013 --> 00:13:26,849 -Gusto mo hawakan? -Tingnan niyo. Sige. 245 00:13:26,932 --> 00:13:30,102 -Ito ang pinakaligtas. -Medyo ibaba mo siya. 246 00:13:32,771 --> 00:13:35,941 Ang trick ay ilagay ang kamay sa likod. 'Wag sa harap. 247 00:13:36,024 --> 00:13:37,818 -Sa ilalim. -'Wag, sa ilalim. 248 00:13:37,901 --> 00:13:39,695 -Pwede ka maabot at sipitin. -Talaga? 249 00:13:39,778 --> 00:13:43,740 Karamihan sa tao ay hindi naiisip na delikado ang mud crabs. 250 00:13:43,824 --> 00:13:44,783 -Hawak mo? -Tingin ko. 251 00:13:44,867 --> 00:13:47,536 Isa sa sipit nila ay pwede ka diinan. Ang isa ay panghiwa. 252 00:13:47,619 --> 00:13:50,664 At madalas silang lalapit 'pag lumapit ka sa kanila. 253 00:13:50,747 --> 00:13:53,041 Malaki ang sipit niya. 'Yan ang pangsipit niya. 254 00:13:53,125 --> 00:13:55,836 Ayaw mo mahawakan 'yon. Mababali buto mo ro'n. 255 00:13:55,919 --> 00:13:58,547 Kapag hinawakan ka ng isa, puputol siya ng daliri. 256 00:13:58,630 --> 00:14:00,841 -Talaga? Grabe. -Subukan mo nga. 257 00:14:01,925 --> 00:14:04,428 -Pinky finger. -Parang gusto niya lahat. 258 00:14:04,511 --> 00:14:05,345 Tingnan niyo. 259 00:14:07,055 --> 00:14:07,890 Salo. 260 00:14:09,766 --> 00:14:12,477 -Medyo mabigat, 'di ba? -Sa'yo ang isang 'to. 261 00:14:12,561 --> 00:14:14,688 Walang problema. Ilapag mo lang siya. 262 00:14:15,814 --> 00:14:18,191 -Nice to meet you. -Astig. Thank you. 263 00:14:18,275 --> 00:14:19,943 -Nagbibigay ng pag-asa. -Oo. 264 00:14:20,027 --> 00:14:20,861 Sige. 265 00:14:21,820 --> 00:14:24,781 -May mga niyog rito, ano? -Oo, 'yon ang plano. 266 00:14:25,574 --> 00:14:28,744 Hayaan sila magkikilos. Magbubukas lang tayo ng niyog. 267 00:14:28,827 --> 00:14:31,788 Gagamitin lang ang piko at magsisimula sa malambot. 268 00:14:57,689 --> 00:14:58,523 Para sa'yo. 269 00:15:07,991 --> 00:15:09,701 At kukudkurin mo rito. 270 00:15:23,632 --> 00:15:27,260 Ito ang pinakamainam na paraan ng paggawa ng gata. Cheers. 271 00:15:27,344 --> 00:15:29,304 Ipakita mo sa kanila kung paano-- 272 00:15:29,388 --> 00:15:32,724 -Tama. Thank you. -makakuha ng pagkain. Walang anuman. 273 00:15:34,601 --> 00:15:36,979 -May isa dito. -Mayroon? Nawala na siya? 274 00:15:39,189 --> 00:15:40,774 Oo. Nawala niya. 275 00:15:40,857 --> 00:15:42,693 Ngayon alam ko na hinahanap ko. 276 00:15:44,903 --> 00:15:47,239 -Alimango. -May isa ro'n. Nakikita mo? 277 00:15:47,322 --> 00:15:50,742 -Paano mo 'yon nakita? -Nakita mong lumalapit? Hulihin mo. 278 00:15:53,078 --> 00:15:54,079 Lapitan mo pa. 279 00:15:55,247 --> 00:15:57,124 Sibatin mo ang maitim na 'yon. 280 00:15:57,624 --> 00:15:59,292 Hindi natamaan. Nakikita mo? 281 00:16:00,544 --> 00:16:02,087 Hindi natamaan. Sa ilalim. 282 00:16:02,838 --> 00:16:04,965 -Sa ilalim. -Ayan. 283 00:16:05,048 --> 00:16:06,383 -Ang galing. -Ayan. 284 00:16:06,466 --> 00:16:07,467 Naka-gitna pa. 285 00:16:08,260 --> 00:16:09,344 Ayan ang alimango. 286 00:16:09,428 --> 00:16:10,804 Sakto sa gitna. 287 00:16:11,304 --> 00:16:12,139 Gusto ko 288 00:16:12,222 --> 00:16:14,516 ang fly-fishing kasi manghuhuli at papakawalan 289 00:16:14,599 --> 00:16:18,061 sa States, pero mas mainam na manghuhuli tayo 290 00:16:18,145 --> 00:16:19,396 at kakainin siya. 291 00:16:19,479 --> 00:16:21,565 Mas masarap 'pag ikaw ang nanghuli. 292 00:16:21,648 --> 00:16:22,816 Oo, siguro nga. 293 00:16:22,899 --> 00:16:24,026 Tingnan mo siya. 294 00:16:24,109 --> 00:16:28,196 Iyon lang. At ipapakita ko kung paano sila lutuin. Sana gutom na kayo. 295 00:16:29,823 --> 00:16:33,326 -Hi, Ako si Darin. -Hi, nice to meet you. Ako si Delissa. 296 00:16:33,410 --> 00:16:37,622 Ako'y tradisyonal na manghahabi ng basket. Nakaupo ang pamangkin kong si Cayanna. 297 00:16:37,706 --> 00:16:38,707 Hi, Cayanna. 298 00:16:38,790 --> 00:16:40,834 Nakasanayan ko ito kasama lola ko. 299 00:16:40,917 --> 00:16:44,171 -Mauupo kami kasama siya. -Ayos. Saan galing ang fiber? 300 00:16:44,254 --> 00:16:47,758 Ang ginagamit namin ay black palm tree. Rare ang punong ito. 301 00:16:47,841 --> 00:16:49,426 Ito ay tumutubo lang 302 00:16:49,509 --> 00:16:52,220 sa makitid na coastal region sa wet tropics. 303 00:16:52,304 --> 00:16:55,348 'Yong kahoy, gagamitin ito ng mga lalaki 304 00:16:56,183 --> 00:16:58,643 para sa clapsticks nila. 305 00:16:58,727 --> 00:17:00,562 Ito ay pang-seremonyang bagay. 306 00:17:00,645 --> 00:17:05,484 Oo. Ang clapsticks, woomeras, dulo ng sibat, walang natatapon 307 00:17:05,567 --> 00:17:07,486 kasi buong puno ang nagagamit. 308 00:17:07,569 --> 00:17:11,698 Bawat punong pinuputol ko sa Daintree, itinatanim ko ulit. 309 00:17:11,782 --> 00:17:13,325 -Para sustainable. -Ayos. 310 00:17:13,408 --> 00:17:18,872 Ang pagsasagawa ng tradisyonal na kultura no'ng dumating ang settlement ay ilegal. 311 00:17:18,955 --> 00:17:22,501 Kaya maswerte kami na naipasa ito sa pamilya, 312 00:17:23,001 --> 00:17:27,047 sa mga babae, sa kasunod na henerasyon. At parehas ang ginagawa nila, 313 00:17:27,130 --> 00:17:29,257 ipinapasa sa kasunod na henerasyon. 314 00:17:29,341 --> 00:17:33,470 Ang dilly bag gaya no'n ay tradisyonal na ginagamit sa pagdala ng baby. 315 00:17:34,054 --> 00:17:37,516 Ang hawakan ay sa ulo mo. Tulad nito. 316 00:17:37,599 --> 00:17:40,310 Ganyan nila dinadala ang mga baby sa halamanan. 317 00:17:40,393 --> 00:17:45,273 'Pag gumagawa ako ng malaki tulad nito, inaabot ako ng halos tatlong buwan. 318 00:17:45,357 --> 00:17:47,692 -Tatlong buwan? -Oo, matagal siya. 319 00:17:47,776 --> 00:17:51,571 Pero ang maliit na tulad nito, mga kalahating oras lang, 320 00:17:52,364 --> 00:17:56,076 Kapag holidays ay kasama namin si Lola at iyon ang story time. 321 00:17:56,159 --> 00:17:58,453 Ang lola ko ay itinago sa basket. 322 00:17:59,037 --> 00:18:00,997 -No'ng Stolen Generation--- -Ano? 323 00:18:01,081 --> 00:18:03,917 No'ng ang puting awtoridad ay dumating at kinuha ang mga bata. 324 00:18:04,000 --> 00:18:04,835 Nagbibiro ka? 325 00:18:04,918 --> 00:18:10,423 Binigyan siya ng burnie bean para mapanatili siyang tahimik. 326 00:18:10,507 --> 00:18:12,509 At 'di siya nakuha no'n. 327 00:18:12,592 --> 00:18:14,928 Ang relokasyon at pag-alis  sa mga bata 328 00:18:15,011 --> 00:18:18,431 at pamilya namin sa lupain ay 'di pa matagal ang nakalipas. 329 00:18:18,515 --> 00:18:20,225 Isang henerasyon lang. 330 00:18:20,308 --> 00:18:24,896 Kaya maswerte kami na buo pa rin ang kultura namin dito 331 00:18:24,980 --> 00:18:27,649 at naibabahagi namin ito sa mundo. 332 00:18:28,233 --> 00:18:31,820 Maliban sa kakahuli lang sa karagatan, 333 00:18:31,903 --> 00:18:34,739 ano pa ang sikreto sa masarap na alimango? 334 00:18:34,823 --> 00:18:35,949 Ilagay sila ro'n. 335 00:18:36,449 --> 00:18:39,411 Base sa timpla mo. May kaunting coconut oil. 336 00:18:43,623 --> 00:18:44,541 Tama ang sukat. 337 00:18:46,918 --> 00:18:48,545 Maglagay ng butter. 338 00:18:48,628 --> 00:18:51,548 -Bawang. Dinurog na bawang. -Gusto ko ang bawang. 339 00:18:51,631 --> 00:18:55,177 Karamihan dito ay bird's eye chilli. 25 taon na ito. 340 00:18:55,677 --> 00:18:59,931 Ito ay sili, suka at asin. Maglagay ka ng ilan. 341 00:19:00,515 --> 00:19:03,476 Ito ay suka at asin lang, ang katas nito. 342 00:19:06,062 --> 00:19:08,773 At maaampy mo 'yon kapag nagsimula nang maluto. 343 00:19:09,774 --> 00:19:13,528 'Pag matagal niluto ang alimango, didkit ang laman sa balat, mahirap balatan. 344 00:19:13,612 --> 00:19:18,116 Ito ay bush lemon. Mas masarap ito sa karaniwang lemon. 345 00:19:18,200 --> 00:19:19,826 Talaga? Bush lemon? 346 00:19:20,368 --> 00:19:22,495 Oo, tikman mo. 347 00:19:22,579 --> 00:19:24,122 Lagyan ng kaunting asin. 348 00:19:25,999 --> 00:19:28,251 Takpan at limang minuto lang ito. 349 00:19:28,335 --> 00:19:31,838 -Masisingawan ito? -Hintayin na maging orange ang lahat. 350 00:19:31,922 --> 00:19:34,299 -At luto na ito. -Isawsaw doon? 351 00:19:36,426 --> 00:19:37,844 Isawsaw doon. 352 00:19:46,144 --> 00:19:50,482 Ayos 'yon. Kapag naubos na at mayroong may gusto pa, magluluto pa tayo. 353 00:19:50,565 --> 00:19:52,317 Gumawa ng bagong batch. 354 00:19:52,400 --> 00:19:54,945 Kumusta kaya si Darin sa mga basket niya? 355 00:19:56,238 --> 00:19:57,530 Mapagpasensya dapat. 356 00:19:57,614 --> 00:19:59,866 Ano ang magiging itsura nito? 357 00:20:00,825 --> 00:20:02,327 -Para alam ko. -Okay. 358 00:20:02,410 --> 00:20:05,747 -Ito ang final product. -Tingnan mo. 359 00:20:06,915 --> 00:20:10,877 Ang sarap sa pakiramdam na huminto, mag-focus sa isang bagay 360 00:20:10,961 --> 00:20:13,505 magdahan-dahan, pakinggan ang mga kwento mo. 361 00:20:13,588 --> 00:20:15,131 Sana ay nag-enjoy ka. 362 00:20:15,215 --> 00:20:16,883 -Oo. -Maraming salamat. 363 00:20:16,967 --> 00:20:18,843 -Uy. Kumusta? -Kumusta ka? 364 00:20:18,927 --> 00:20:20,470 -Kumusta kayo? -Kumusta ka? 365 00:20:20,553 --> 00:20:21,471 -Ayos. -Talaga? 366 00:20:21,554 --> 00:20:23,723 -Oo, marami ako nalaman. -Nagsaya ka? 367 00:20:23,807 --> 00:20:26,559 -Maraming alimango. -Oo. Uy, 'di na masama 'yon. 368 00:20:26,643 --> 00:20:29,854 Nakakita kami ng mga halamang gamot. Kumain ng buko. 369 00:20:29,938 --> 00:20:31,523 -Ayos. -Masayang hapon, oo. 370 00:20:31,606 --> 00:20:32,941 -Grabe. -Oo. 371 00:20:33,024 --> 00:20:37,028 Ang lugar na 'to ay grocery store, botika. Lahat ng kailangan mo. 372 00:20:37,112 --> 00:20:38,780 Masayang makita ang pamumuhay niyo. 373 00:20:38,863 --> 00:20:42,033 Salamat sa pagpapatuloy sa tradisyon at pagtanggap at… 374 00:20:42,117 --> 00:20:45,370 Wala 'yon. Dumaan kayo kahit kailan. Laging may kapamilya dito. 375 00:20:45,453 --> 00:20:47,872 -Thank you, guys. Thank you. -Thank you. 376 00:20:48,581 --> 00:20:51,293 -Thank you. -Nakakatuwa talaga. 377 00:20:51,376 --> 00:20:54,796 -Magkikita pa tayo sigurado. -Thanks, guys. Magandang araw. 378 00:20:55,297 --> 00:20:59,092 Ang kasunod ay dadalhin tayo sa national park sa hilagang bahagi ng Queensland, 379 00:20:59,175 --> 00:21:03,638 hindi ito tipikal na parke. Halos 400 milyong taon, 380 00:21:03,722 --> 00:21:06,516 ginawa ng Mother Nature ang kahanga-hangang iskulturang ito. 381 00:21:07,017 --> 00:21:11,354 Ang kalupaan ay gumalaw, dumaloy ang tubig, nalusaw ang limestone. 382 00:21:11,438 --> 00:21:14,941 At ito ang resulta, ang Chillagoe Caves. 383 00:21:15,025 --> 00:21:17,944 Ang koneksyon ng Indigenous sa Australia 384 00:21:18,028 --> 00:21:21,698 at Chillagoe Cave ay mula pa no'ng libo-libong taong nakalipas. 385 00:21:21,781 --> 00:21:24,993 Sa kasamaang palad, nagkasakit ako sa iskedyul sa caves 386 00:21:25,076 --> 00:21:26,619 kaya solo lang si Darin. 387 00:21:26,703 --> 00:21:29,372 -Wow, pambihira ito. -Ayan. 388 00:21:29,456 --> 00:21:33,126 -Ano ang lugar na 'to? -ang tawag dito ay Chillagoe. 389 00:21:34,336 --> 00:21:36,921 Mayroon tayo ditong daylight chamber, 390 00:21:37,005 --> 00:21:39,841 at gusto ko rin ipakita ang marine fossils. 391 00:21:39,924 --> 00:21:40,759 Talaga? 392 00:21:41,259 --> 00:21:43,887 Dati itong ilalim ng tubig. 393 00:21:43,970 --> 00:21:45,472 -Oo. -Kailan 'yon? 394 00:21:46,056 --> 00:21:48,725 Sinasabi nila 400 milyong taong nakalipas. 395 00:21:48,808 --> 00:21:50,435 -Apat na raang milyon? -Oo. 396 00:21:51,644 --> 00:21:52,729 Whoa. 397 00:21:53,313 --> 00:21:57,192 Paano ito nagkaganito? Para bang bigla na lang lumitaw. 398 00:21:57,275 --> 00:22:01,237 Oo. Sa coal at sediment na nagkahalo, nabubuo ang sedimentary rock, 399 00:22:01,321 --> 00:22:02,739 normal na limestone. 400 00:22:02,822 --> 00:22:05,867 At paggalaw ng crust ng Earth at maraming init at pressure. 401 00:22:05,950 --> 00:22:08,495 ititnutulak pataas, tulad ng nakikita natin ngayon. 402 00:22:09,120 --> 00:22:12,123 Ang hirap isipin, pero naniniwala ang scientists na ang kwebang ito 403 00:22:12,207 --> 00:22:15,377 ay nagsimulang mabuo no'ng 400 milyong taon nakalipas. 404 00:22:18,505 --> 00:22:20,840 Dati, ilalim ito ng tubig. 405 00:22:21,341 --> 00:22:22,550 Uy, ano ka? 406 00:22:22,634 --> 00:22:26,179 Isa akong ammonite, marine predator mula unang panahon. 407 00:22:26,262 --> 00:22:30,058 Maraming bilang ng uri ko ang nagkalat sa mga dagat dito, 408 00:22:30,141 --> 00:22:31,810 bago kami maging extinct. 409 00:22:31,893 --> 00:22:35,688 Bale 'yong ammonite fossils na nakita rito ay ebidensya? 410 00:22:35,772 --> 00:22:38,566 Oo, na itong lugar ay dating ilalim ng tubig. 411 00:22:39,067 --> 00:22:42,570 Ilang milyong taon ang nakalipas, gumalaw ang tectonic plates ng Earth, 412 00:22:42,654 --> 00:22:46,157 nagbungguan ito at nabuo ang mga bundok. 413 00:22:46,241 --> 00:22:48,076 Milyong taon ng ulan at erosion 414 00:22:48,159 --> 00:22:50,954 ang nakatulong sa pagbuo ng kweba sa mga bundok, 415 00:22:51,037 --> 00:22:53,289 nakalikha ng kagandahang nakikita mo ngayon, 416 00:22:53,373 --> 00:22:56,668 iniwan sa mga tradisyonal na tagapangalaga para bantayan at gamitin 417 00:22:56,751 --> 00:22:59,212 para sa huling 60,000 taon. 418 00:22:59,295 --> 00:23:03,842 Pero tandaan, ang uri ko ay wala rito sa loob ng 65 milyong taon. 419 00:23:04,342 --> 00:23:05,176 Naalala ko, 420 00:23:05,260 --> 00:23:06,678 kailangan ko na umalis. 421 00:23:09,305 --> 00:23:10,306 Kita tayo mamaya? 422 00:23:10,390 --> 00:23:12,350 Sa anyong fossil lang! 423 00:23:14,477 --> 00:23:15,353 Wow. 424 00:23:16,771 --> 00:23:17,981 Kahanga-hanga. 425 00:23:18,064 --> 00:23:21,234 'Pag nagsama ako sa kweba, nakikita rin nila ang kagandahan nito, 426 00:23:21,317 --> 00:23:24,487 katulad ko. Kaya gustong-gusto ko ang trabahong ito. 427 00:23:25,071 --> 00:23:26,739 Ayan. Ipa-krus mo riyan. 428 00:23:34,247 --> 00:23:35,081 Grabe. 429 00:23:36,416 --> 00:23:39,127 -Nasa loob na tayo, Eddie. -Nasa kweba na tayo. 430 00:23:40,420 --> 00:23:42,547 Nadiskubre ito noong 1891. 431 00:23:42,630 --> 00:23:43,548 1891? 432 00:23:43,631 --> 00:23:47,093 Oo, ni William Atherton. 433 00:23:49,512 --> 00:23:53,933 -May gagamba ro'n. -May ano? Nasaan ang gagamba? 434 00:23:54,017 --> 00:23:57,437 Kapag nakikita ng mga tao ang Huntsman Spider napapasigaw sila ng, "Ah!" 435 00:23:57,520 --> 00:23:58,855 At natatakot sila. 436 00:24:00,106 --> 00:24:01,649 Kasinlaki na ng kamay ko. 437 00:24:08,615 --> 00:24:10,492 Eddie, ipaliwanag mo 438 00:24:10,575 --> 00:24:13,077 itong mga patusok na 'to. 439 00:24:13,161 --> 00:24:15,538 -Ano tawag? -Ang tawag ay stalactite. 440 00:24:15,622 --> 00:24:16,456 Stalactite? 441 00:24:16,539 --> 00:24:19,334 At ang stalagmite ay galing sa lapag. 442 00:24:19,417 --> 00:24:22,670 Sa stalactite, may basa na nanggaling sa gitna 443 00:24:22,754 --> 00:24:24,964 parang straw, tumutulo ito, 444 00:24:25,048 --> 00:24:27,467 nakakabuo ng stalagmite at iyon ang umaangat. 445 00:24:27,967 --> 00:24:30,261 At gaano katagal bago ito mabuo? 446 00:24:30,345 --> 00:24:34,474 Sa stalactite, tatlo hanggang limang centimers kada 100 taon. 447 00:24:34,557 --> 00:24:38,144 At sa stalagmite, isang centimeter lang kada 100 taon. 448 00:24:39,145 --> 00:24:42,232 -Heto na tayo. Makikita mo rito… -Heto na. 449 00:24:42,315 --> 00:24:43,900 'yong basa sa ilalim. 450 00:24:43,983 --> 00:24:46,694 -Tingnan mo. -Matatagalan itong tumulo, kaya… 451 00:24:46,778 --> 00:24:47,737 Hawakan ko ba? 452 00:24:47,820 --> 00:24:49,364 Hindi siguro dapat. 453 00:24:50,365 --> 00:24:52,909 'Pag nadala ko na sila sa unang daylight chamber… 454 00:24:52,992 --> 00:24:54,118 Wow! 455 00:24:54,202 --> 00:24:56,204 ang unang reaksyon nila ay, "Wow." 456 00:24:57,163 --> 00:24:59,582 "Ang laki nito. Mukha irong cathedral." 457 00:25:00,083 --> 00:25:02,794 Isa sa daylight chambers sa kwebang ito. 458 00:25:02,877 --> 00:25:06,673 Isa 'yan sa pinakamagandang bagay na nakita ko. 459 00:25:06,756 --> 00:25:10,385 Ang ganda nito. Ito ang pinaka-kahanga-hangang bahagi ng tour. 460 00:25:10,468 --> 00:25:14,389 Paanong 'di mo matatanong kung sino ka o ano ka, 461 00:25:14,472 --> 00:25:17,475 "Ano ito? Tungkol ito saan?" 462 00:25:17,559 --> 00:25:20,103 kapag nakakapunta ka sa mga lugar na ganito. 463 00:25:21,437 --> 00:25:24,399 Eddie, hindi mo ako inihanda para dito. 464 00:25:26,150 --> 00:25:28,444 -Grabe. -Ganda ng opisina ko, 'di ba? 465 00:25:32,657 --> 00:25:33,491 Wow. 466 00:25:34,576 --> 00:25:38,746 Baka dito pumunta ang Aboriginal people kapag nagbabago panahon. 467 00:25:38,830 --> 00:25:39,664 Oo nga. 468 00:25:39,747 --> 00:25:42,584 Pero hindi sila lumalayo sa kweba kasi masyado madilim. 469 00:25:42,667 --> 00:25:46,129 Sarado ito. May ilaw. Papasok dito. Patag ito. 470 00:25:47,463 --> 00:25:50,174 Ang maibahagi ang kwebang ito 471 00:25:50,258 --> 00:25:53,261 sa sarili ko at sa iba ay espesyal. 472 00:25:53,344 --> 00:25:57,599 Oo. Katulad ng sinabi mo kanina, may naramadaman ka. 473 00:25:57,682 --> 00:25:59,475 -Oo. -Pinanatili mo ito. 474 00:25:59,559 --> 00:26:00,685 -Oo. -Mabuti iyon. 475 00:26:03,646 --> 00:26:06,482 Ilalabas ko si Darin sa kweba, sa burol na ito 476 00:26:06,566 --> 00:26:08,192 para sa mas mainam na view. 477 00:26:08,693 --> 00:26:11,237 Ilang milya ang makikita mo. 478 00:26:11,321 --> 00:26:14,282 Darin. May ipapakita akong rock art. 479 00:26:14,365 --> 00:26:16,200 -Rock art? -Tama. Oo. 480 00:26:16,284 --> 00:26:17,368 Ang maganda ay 481 00:26:17,452 --> 00:26:19,162 nasa ilalim ng batong ito. 482 00:26:20,204 --> 00:26:22,332 Tingnan mo ang nasa itaas. 483 00:26:26,586 --> 00:26:28,004 Ang gandang rock art nito. 484 00:26:28,087 --> 00:26:31,257 Makikita mo rito sa itaas, marami ring bituin dito. 485 00:26:31,341 --> 00:26:33,718 Maraming Aboriginal people dito… 486 00:26:34,218 --> 00:26:36,721 Ang tawag sa amin dito ay Wakaman people, 487 00:26:36,804 --> 00:26:39,932 at alam namin ang bituin sa pag-navigate sa gabi. 488 00:26:40,016 --> 00:26:41,017 'Yong nandito, 489 00:26:41,100 --> 00:26:44,354 ito 'yong malaking bituin na lagi mong nakikita sa gabi. 490 00:26:44,437 --> 00:26:46,147 -Dito. -At iyon ang kasunod. 491 00:26:46,230 --> 00:26:47,857 -Dadalhin ka sa tubig. -Talaga? 492 00:26:47,940 --> 00:26:50,568 Ang lahat ng ito ay nakabase sa lupa rito. 493 00:26:50,652 --> 00:26:52,528 -Tama. -Wow. 494 00:26:52,612 --> 00:26:55,740 Sa bahaging ito, makikita mo ang prints ng aso. 495 00:26:55,823 --> 00:26:56,699 Oo. 496 00:26:56,783 --> 00:26:59,035 May malaki kaming ispirtwal na aso, 497 00:26:59,118 --> 00:27:02,205 ang tawag ay Djungan dog at iyon ang bakas niya. 498 00:27:02,288 --> 00:27:06,626 Doon sa may malayo, makikita mo ang mukha ng bato. 499 00:27:07,251 --> 00:27:09,629 Do'n magsisimula ang aso sa kwento. 500 00:27:10,630 --> 00:27:15,134 Ang hari ay pupunta rito kasama ang asawa niya, pitong asawa, mauupo rito. 501 00:27:15,218 --> 00:27:18,596 At makikita mo ang tanawin, makikita mo ang ibang tribo. 502 00:27:18,680 --> 00:27:22,725 Ang silangang bahagi ay sa amin, ang Mbabaram people, 503 00:27:22,809 --> 00:27:25,311 at sa hilaga namin, ang Kuku Djungan tribe 504 00:27:25,395 --> 00:27:27,355 na nanggaling din dito. 505 00:27:27,438 --> 00:27:31,484 Ang sinabi sa'yo nito ay ang kwento ng tubig, 506 00:27:31,567 --> 00:27:33,903 ang kwento ng pinaggalingan ng aso. 507 00:27:33,986 --> 00:27:36,572 Oo, kasi may mapa sa likod mo na may mukha ng aso. 508 00:27:36,656 --> 00:27:38,658 -Ayos. -Nakaturo siya doon. 509 00:27:39,283 --> 00:27:42,954 Ang bluish-gray na bato ang dating pinakamalalim sa karagatan. 510 00:27:43,538 --> 00:27:47,667 At kung nasaan tayo ang pinakamababaw na bahagi ng dagat. 511 00:27:47,750 --> 00:27:48,584 Dito? 512 00:27:48,668 --> 00:27:53,047 Ngayon ay may prehistorict treat na ipapakita kay Darin. 513 00:27:53,548 --> 00:27:54,966 Ito ay marine fossil 514 00:27:55,049 --> 00:27:59,929 na nanggaling pa no'ng 65 milyong taon noong ang lupang ito'y ilalim pa ng tubig. 515 00:28:00,012 --> 00:28:02,056 Literal na ito ay parte ng reef… 516 00:28:02,140 --> 00:28:03,891 -Tama. -400 milyong taon na nakalipas. 517 00:28:03,975 --> 00:28:07,103 -Kapatid, thank you. -Walang anuman. 518 00:28:07,186 --> 00:28:10,565 -Pagsikat ng araw, paglubog. Tubig. -Tama. 519 00:28:11,649 --> 00:28:14,527 Bilang tour guide, mahalagang alagaan ito dahil 520 00:28:14,610 --> 00:28:16,696 maraming kasaysayan dito. 521 00:28:16,779 --> 00:28:20,575 Sana'y malaman ng mga tao kung gaano katanda at kaganda ang lupang ito, 522 00:28:20,658 --> 00:28:23,619 at umalis sila nang may nais na mapangalagaan ito. 523 00:28:25,037 --> 00:28:28,040 Ang bawat karanasan ay ibinabalik ako sa kaparehas na tanong. 524 00:28:28,124 --> 00:28:29,667 Ano ang dapat natin gawin? 525 00:28:30,501 --> 00:28:32,754 Naaalala ko no'ng kasama namin si Bruce Pascoe. 526 00:28:32,837 --> 00:28:34,338 Paano pa matututo mula 527 00:28:34,422 --> 00:28:39,093 sa Indigenous sa buong mundo? Napakarami sigurong hiwaga sa nakaraan. 528 00:28:39,177 --> 00:28:41,137 -Pag-inom ng tsaa. -Pag-inom ng tsaa. 529 00:28:41,220 --> 00:28:44,557 -Tulad ng ginagawa natin. -Oo. Maupo. Kunin ang tsaa. 530 00:28:45,057 --> 00:28:49,145 Alamin kung anong tsaa ang gusto ng babae at lalaki. 531 00:28:50,980 --> 00:28:53,566 -Kung gusto nila gatas, o asukal. -Okay. 532 00:28:53,649 --> 00:28:56,819 -At ang gano'ng klase ng pangangalaga-- -Ang respeto. 533 00:28:56,903 --> 00:29:00,323 Naghahain tayo ng pagkain sa mesa. Ibinabahagi natin ito 534 00:29:00,406 --> 00:29:04,368 at pinag-uusapan ang sustainability. Hindi ito ang lunas sa lahat. 535 00:29:04,452 --> 00:29:06,579 Ito ay pag-uusap. 536 00:29:06,662 --> 00:29:10,833 At ang pag-uusap na 'yon ay makakagawa ng mas mainam na lugar. 537 00:29:10,917 --> 00:29:15,463 Pero hindi lang sa Indigenous people. Sa isa't isa ito. Tumigil tayo… 538 00:29:15,546 --> 00:29:17,131 -Sa pag-uusap. -sa pagmamahalan. 539 00:29:17,215 --> 00:29:20,593 -Ang husay no'n. -Nagpapasalamat ako sa'yo. 540 00:29:20,676 --> 00:29:22,929 -Maraming salamat. -Oo. Ang ganda no'n. 541 00:29:23,012 --> 00:29:24,222 Napakasimple lang. 542 00:29:24,305 --> 00:29:28,184 Maupo. Makinig, Ang mundong ito ay dapat natin pagsaluhan. 543 00:29:28,768 --> 00:29:29,685 Thanks, Bruce. 544 00:29:30,770 --> 00:29:33,272 Ito ang pagkakataon natin para gawin 'yon. 545 00:29:33,356 --> 00:29:35,483 Pupunta tayo sa Girringun Rainforest 546 00:29:35,566 --> 00:29:38,236 para makilala si Sonya Takau, ang communication officer, 547 00:29:38,319 --> 00:29:43,407 at si Phil Rist, CEO ng Girringun Aboriginal Corporation. 548 00:29:43,491 --> 00:29:44,826 Ako si Phil Rist. 549 00:29:44,909 --> 00:29:48,204 Ako ang executive officer ng prominenteng 550 00:29:48,287 --> 00:29:51,165 Aboriginal Land and Sea Management Center sa Queensland. 551 00:29:51,249 --> 00:29:54,502 Sa buong Australia din. May siyam na grupo kami, 552 00:29:54,585 --> 00:29:57,171 at malaki ang sakop namin. 553 00:29:57,255 --> 00:30:00,049 Ang Australia ay may napakadilim na kasaysayan 554 00:30:00,633 --> 00:30:04,053 at kung paano tinrato ng bansang ito ang Indigenous Australians. 555 00:30:04,136 --> 00:30:08,224 At kapag mas maraming tao ang nakakaunawa sa 556 00:30:08,307 --> 00:30:11,686 paghihirap ng Indigenous Australians, mas mainam. 557 00:30:11,769 --> 00:30:14,689 May sinasabi kami na 558 00:30:14,772 --> 00:30:19,569 madalas ay ang tatay at anak na lalaki ang gumagawa ng mahihirap na bagay. At 'pag 559 00:30:19,652 --> 00:30:23,072 ang tatay ay pagod na, ilalapag niya ang sibat at ang anak 560 00:30:23,155 --> 00:30:26,951 ay pupulutin ito at ipagpapatuloy ang laban. 561 00:30:27,034 --> 00:30:27,994 Nagbabago na it 562 00:30:28,077 --> 00:30:30,037 at wala masyadong anak na lalaki. 563 00:30:30,121 --> 00:30:32,415 Ngayon ay anak na babae na ang pumupulot ng sibat. 564 00:30:32,498 --> 00:30:36,544 Pero bahagi rin kayo no'n. Ang kagustuhan niyo makinig at matuto, at nagiging 565 00:30:36,627 --> 00:30:38,421 bahagi ito ng pagbabago. 566 00:30:38,504 --> 00:30:41,340 Ang Australia ang isa sa pinakamayamang bansa sa planeta. 567 00:30:41,424 --> 00:30:43,426 Pero sa puso ng Australia, 568 00:30:43,926 --> 00:30:48,973 ay ang patuloy na paghihirap sa ilang henerasyon. Bahagi ito 569 00:30:49,056 --> 00:30:53,185 ng asimilasyon. Sa dominant na kulturang ito. 570 00:30:53,269 --> 00:30:55,855 At marami iyong problema. 571 00:30:55,938 --> 00:30:58,941 Doon ako nagulat sa 572 00:30:59,025 --> 00:31:04,405 bakit hindi pagsama-samahin, 'yong sa gobyerno 573 00:31:04,488 --> 00:31:06,157 at ang ibang tao rito 574 00:31:06,741 --> 00:31:11,495 at pagsama-samahin ang mga kaalaman para sa mas mainam na bansa? 575 00:31:11,579 --> 00:31:14,916 Nahihirapan ako sa tanong na iyon. 576 00:31:14,999 --> 00:31:20,004 Ilang taon, ang white Australia ay sinasabi na hindi kami mahuhusay. 577 00:31:20,087 --> 00:31:21,964 At ang hirap na no'n baguhin, 578 00:31:22,048 --> 00:31:26,052 at may superior-inferior complex na minsan na tinutukoy ko. 579 00:31:26,135 --> 00:31:30,681 At tingin ko ay nagbabago na ngayon. Medyo nagbabago na ito ngayon. 580 00:31:30,765 --> 00:31:34,727 Ramdam ko ang sinasabi mo, sang-ayon ako. Tingin ko ay parating na ang pagbabago. 581 00:31:34,810 --> 00:31:41,484 Alam ko na may batang henerasyon na bukas ang isip 582 00:31:41,567 --> 00:31:43,486 pasulong ang isip at… 583 00:31:45,321 --> 00:31:46,405 Exciting para sa'kin 584 00:31:46,489 --> 00:31:48,449 na makausap kayo, 585 00:31:48,532 --> 00:31:51,035 kasi ang sinasabi niyo ay ang boses niyo. 586 00:31:51,118 --> 00:31:54,413 At kung maipapakalat namin ito, 587 00:31:54,497 --> 00:31:57,458 at mapalakas ang boses niyo… 588 00:31:57,541 --> 00:32:00,461 -Thank you. -Nagpapasalamat ako. 589 00:32:00,544 --> 00:32:02,338 Mahal namin kayo. 590 00:32:02,421 --> 00:32:04,924 -Ito ang pinakaastig na-- -Pwede sa'min ka na lang? 591 00:32:05,007 --> 00:32:06,300 Ayaw namin umalis ka. 592 00:32:06,384 --> 00:32:09,261 -Ingat ka. Baka-- -Hindi mo na kami pwede iwan. 593 00:32:09,345 --> 00:32:12,890 Ang Aboriginal people ay dapat na kasama sa 594 00:32:12,974 --> 00:32:15,351 global issues na hinaharap natin ngayon. 595 00:32:15,434 --> 00:32:20,147 'Di mo maaayos ang natural na kalikasan nang hindi iniisip 596 00:32:20,231 --> 00:32:23,609 ang mga panloob na koneksyon sa kalikasan. 597 00:32:24,110 --> 00:32:25,653 Okay. Zac at Darin, 598 00:32:25,736 --> 00:32:28,948 may ipapakilala kaming espesyal na panauhin. 599 00:32:29,031 --> 00:32:30,366 Siya si Khoa. 600 00:32:31,075 --> 00:32:32,118 Hi, Khoa. 601 00:32:32,201 --> 00:32:35,079 Hello, baby. Tahimik lang siya, mahiyain. 602 00:32:35,162 --> 00:32:38,666 Siya ay purebred rain forest dingo. 603 00:32:38,749 --> 00:32:44,672 Ang Dingos sa bansang ito ay pinasama. 604 00:32:44,755 --> 00:32:50,094 Sa ngayon, ito ay digmaan sa pagitan ng industriya ng livestock at doon sa 605 00:32:50,177 --> 00:32:52,847 gusto silang protektahan at pangalagaan. 606 00:32:52,930 --> 00:32:55,516 Ang Dingos ay nauuri sa genus Canis, 607 00:32:55,599 --> 00:32:58,894 tulad ng lobo, coyotes, foxes at  mga aso. 608 00:32:59,478 --> 00:33:01,522 At kahit cute sila 609 00:33:01,605 --> 00:33:05,526 ang wild dingoes ay mabangis na predators, tulad ng karamihang carnivores. 610 00:33:05,609 --> 00:33:11,407 Sa kasalukuyan, sa Queensland, may dalawang legislative acts 611 00:33:11,490 --> 00:33:14,702 na gusto silang mawala hanggang maging extinct. 612 00:33:14,785 --> 00:33:17,580 Bilang Aboriginal, alam namin na ang nilalang na 'to 613 00:33:17,663 --> 00:33:21,292 ay kapaki-pakinabang sa kalikasan. 614 00:33:21,375 --> 00:33:25,004 Siya ang top apex predator ng Australia. 615 00:33:25,838 --> 00:33:31,427 At para manatiling balanse ang kalikasan, 616 00:33:31,510 --> 00:33:34,555 dapat ay mayroong apex predator. 617 00:33:34,638 --> 00:33:40,436 Kapag hinayaan mo lang siya na gawin ang trabaho niya, 618 00:33:40,519 --> 00:33:42,980 ang lahat ay balanse. 619 00:33:43,647 --> 00:33:46,484 Naituro sa amin na hayaan lang ang nature. 620 00:33:47,234 --> 00:33:50,446 Alam nito alagaan ang sarili. 'Di tayo nito kailangan. 621 00:33:51,447 --> 00:33:54,325 May pagkakatulad ang dingo at Aboriginal people. 622 00:33:54,408 --> 00:33:59,455 Nabaril na kami. Nilason. At nabitag na. 623 00:33:59,538 --> 00:34:03,667 At sa nabitag, nagkaroon ng Black slave trade sa bansang ito. 624 00:34:03,751 --> 00:34:07,046 Minulat kami ni Sonya sa malupit na reyalidad 625 00:34:07,129 --> 00:34:10,382 sa pagitan ng Aboriginal people at ang Australian dingoes. 626 00:34:10,466 --> 00:34:14,720 May narating na, pero malayo pa ang lalakbayin 627 00:34:14,804 --> 00:34:17,515 para mabago ang kolonyal na pag-iisip 628 00:34:17,598 --> 00:34:21,977 na laganap sa bansang ito. 629 00:34:22,061 --> 00:34:24,980 Kahanga-hanga ang paghahambing mo. 630 00:34:25,064 --> 00:34:30,694 Kapag hinayaan natin ang dingo't hayaan ang normal na ginagawa sa kalikasan, 631 00:34:30,778 --> 00:34:33,322 ang lahat ay maaaring maging balanse ulit. 632 00:34:33,989 --> 00:34:36,826 May kahawig. 'Pag ang mga tao'y nakinig sa boses ng Indigenous, 633 00:34:36,909 --> 00:34:38,786 lahat ay magiging balanse. 634 00:34:38,869 --> 00:34:44,166 Kapag pinagsama ang western science at kaalaman ng mga Indigenous, 635 00:34:45,793 --> 00:34:46,710 magkakaroon 636 00:34:46,794 --> 00:34:48,796 ng magagandang solusyon… 637 00:34:48,879 --> 00:34:52,508 -Oo. -na pwede mangyari sa kalikasan. 638 00:34:52,591 --> 00:34:55,553 Ang kultura ng Aboriginal ay para sa mundo. 639 00:34:57,263 --> 00:35:01,183 At kung ito ang pinakamatandang nabubuhay sa planeta, 640 00:35:01,892 --> 00:35:03,602 nakasalalay ang lahat sa'tin… 641 00:35:03,686 --> 00:35:06,188 -Magpasalamat dito. -Magpasalamat dito. Oo. 642 00:35:06,272 --> 00:35:11,360 'Di na ako makapaghintay na ibahagi ito sa maraming tao. 643 00:35:11,443 --> 00:35:17,408 'Yong nandito si Zac at Darin at nakikinig ay napakahalaga dahil 644 00:35:17,491 --> 00:35:21,996 sa wakas ay nakinig na sa boses ng Aboriginal. 645 00:35:22,079 --> 00:35:23,747 At mula roon, 646 00:35:23,831 --> 00:35:28,252 may epekto kapag may ibinahagi ang positibo, 647 00:35:28,335 --> 00:35:31,463 na hindi lang maganda sa Aboriginal people, kundi pati sa lahat. 648 00:35:31,547 --> 00:35:34,258 at lalong-lalo na ang kalikasan, 649 00:35:35,009 --> 00:35:37,261 kung gano'n ay may tama kang ginagawa. 650 00:35:41,307 --> 00:35:43,726 Alam mo, no'ng umalis ako ro'n… 651 00:35:44,518 --> 00:35:46,687 Sumasabog ang puso ko. 652 00:35:46,770 --> 00:35:50,524 Ang pakikipag-usap sa mga taong ito ay mahalaga. 653 00:35:50,608 --> 00:35:54,028 -Oo. -Napakaraming aspeto nito. 654 00:35:54,111 --> 00:35:56,071 Pero ang alam ko, 655 00:35:57,781 --> 00:35:59,200 tama si Bruce Pascoe. 656 00:36:00,159 --> 00:36:01,952 Dapat maupo at makipag-usap. 657 00:36:02,036 --> 00:36:05,080 Ang maupo ro'n, ang makasama sila, 658 00:36:06,040 --> 00:36:08,667 -nararamdaman mo ang energies… -Oo. 659 00:36:09,168 --> 00:36:12,379 at ang pag-uusap nang tapat at bukas, 660 00:36:13,464 --> 00:36:17,218 tingin ko 'yon ang superpower na kulang sa mundo, ano? 661 00:36:17,301 --> 00:36:20,596 Alam ko ang ibig mo sabihin. Ang mundo ay mas malaki pa sa bakuran mo, 662 00:36:20,679 --> 00:36:25,893 sa school mo o trabaho. Dapat natin tingnan sa iba't ibang antas. 663 00:36:25,976 --> 00:36:28,520 Umuwi ako ng mas malaki ang appreciation. 664 00:36:29,104 --> 00:36:32,942 -Espesyal ang pakiramdam, ano? -Oo. Ang saya ko. 665 00:36:33,025 --> 00:36:36,153 Naisip ko na ang gusto kong gawin sa natitirang buhay. 33 na ako. 666 00:36:38,197 --> 00:36:39,031 Ayos naman. 667 00:36:39,114 --> 00:36:43,619 -Season 53 ng Down to Earth… -Gusto ko maging si David Attenborough. 668 00:36:46,038 --> 00:36:50,834 'Di natin mababago ang nakaraan at maaaring 'di maitama ang mga mali noon, 669 00:36:51,335 --> 00:36:54,171 pero pwede maglaan ng oras para alamin ang kasaysayan ng iba 670 00:36:54,255 --> 00:36:56,257 at makinig sa boses nila ngayon. 671 00:36:56,340 --> 00:36:58,259 Kahit malayo pa lalakbayin nila, 672 00:36:58,342 --> 00:37:02,721 ang Australia ay nagsimula nang kilalanin ang mga nauna. 673 00:37:02,805 --> 00:37:06,433 Ang mga bansa na kailangan din itong gawin ay dapat nang sumunod. 674 00:37:06,517 --> 00:37:08,310 Karapat-dapat ang lahat na makaupo, 675 00:37:08,394 --> 00:37:10,980 ang marinig at maging bahagi ng pag-uusap. 676 00:37:11,855 --> 00:37:15,859 Ang mundo ay hindi na malaking lugar. Tayo'y magkakapitbahay na. 677 00:37:16,443 --> 00:37:21,198 At kahit maliit man ang gawin, mabuti o masama, makakaapekto ito sa isa't isa. 678 00:37:21,865 --> 00:37:25,452 Oo, mapapangalagaan natin ang kultura ng kahapon, 679 00:37:25,536 --> 00:37:28,998 at gumawa rin ng magandang plano para sa kinabuksan. 680 00:37:29,581 --> 00:37:32,751 Pero gagawin natin iyon nang nagtutulungan. 681 00:37:41,176 --> 00:37:42,970 ANG DOWN TO EARTH TEAM AY KINIKILALA ANG TRADITIONAL OWNERS 682 00:37:43,053 --> 00:37:43,929 NGA MGA LUPA SA AUSTRALIA. 683 00:37:44,013 --> 00:37:45,639 IGINAGALANG NAMIN ANG ELDERS SA NAKARAAN, KASALUKUYAN AT HINAHARAP 684 00:37:45,723 --> 00:37:47,308 DAHIL HAWAK NILA ANG MGA ALAALA, MGA TRADISYON, ANG KULTURA 685 00:37:47,391 --> 00:37:49,601 AT PAG-ASA NG ABORIGINAL AT TORRES STRAIT ISLANDER NA MGA TAO SA BUONG BANSA. 686 00:38:20,674 --> 00:38:22,384 Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni: Raven Joyce Bunag