1 00:00:06,174 --> 00:00:10,928 SEBUAH SIRI NETFLIX 2 00:00:13,639 --> 00:00:18,770 Nenek moyang kami hidup berharmoni dengan tanah ini sejak berkurun lamanya. 3 00:00:18,853 --> 00:00:20,688 Sejak tahun 1700-an, 4 00:00:20,772 --> 00:00:25,485 penjajah British tiba menaiki kapal dengan niat untuk menduduki benua ini 5 00:00:25,568 --> 00:00:30,364 dan merampas segala-galanya. 6 00:00:30,448 --> 00:00:34,285 Dahulu, kami berpada-pada dan berbakti semula kepada tanah 7 00:00:34,368 --> 00:00:36,621 untuk memelihara alam semula jadi. 8 00:00:36,704 --> 00:00:41,250 Hari ini, udara, air dan tanah ini dah tercemar. 9 00:00:41,334 --> 00:00:45,797 Kesuburan tanah merosot dan hasil laut semakin berkurangan. 10 00:00:46,631 --> 00:00:48,758 Maka, sekarang ialah waktunya 11 00:00:48,841 --> 00:00:52,637 untuk kami terus bersuara di tanah tumpah darah kami 12 00:00:52,720 --> 00:00:56,140 demi kelestarian budaya kami dan alam semula jadi. 13 00:00:57,100 --> 00:01:02,563 Inilah secebis kisah masyarakat peribumi Australia. 14 00:01:05,691 --> 00:01:10,488 Tamadun peribumi Australia direkodkan seawal 60,000 tahun lalu, 15 00:01:10,571 --> 00:01:15,409 sebelum penjajahan British, penempatan dan rampasan tanah. 16 00:01:15,493 --> 00:01:17,662 Seperti kebanyakan negara lain, 17 00:01:17,745 --> 00:01:20,998 ia dihantui sejarah penjajahan yang kejam dan berdarah. 18 00:01:21,082 --> 00:01:24,752 Sambil menelusuri pengembaraan di negara yang indah ini, 19 00:01:24,836 --> 00:01:27,922 kita harus mengiktiraf penduduk asal tanah ini 20 00:01:28,005 --> 00:01:30,925 dan usaha mereka memelihara anugerah ini. 21 00:01:32,718 --> 00:01:36,430 Kita patut mencontohi cara mereka menghormati kesinambungan 22 00:01:36,514 --> 00:01:38,933 antara manusia dan alam semula jadi. 23 00:01:39,016 --> 00:01:41,686 - Minum. - Itulah inti pati episod kali ini. 24 00:01:41,769 --> 00:01:43,980 Mengiktiraf pemilik asal tanah ini, 25 00:01:44,063 --> 00:01:46,149 menyelami budaya mereka 26 00:01:46,232 --> 00:01:50,194 dan mengaplikasikannya untuk memelihara Bumi hari ini. 27 00:01:50,278 --> 00:01:52,405 Hebatnya! Macam zaman dahulukala. 28 00:02:01,956 --> 00:02:04,750 Di Universiti Melbourne, kami terus mendalami 29 00:02:04,834 --> 00:02:08,588 sejarah Australia bersama penulis, Bruce Pascoe. 30 00:02:08,671 --> 00:02:12,800 Penulisan Bruce, Dark Emu, menyangkal kepercayaan ramai 31 00:02:12,884 --> 00:02:16,387 yang kononnya peribumi Australia pemburu-pengumpul nomad 32 00:02:16,470 --> 00:02:21,684 sedangkan mereka pakar pemuliharaan dan petani yang sofistikated. 33 00:02:22,268 --> 00:02:24,604 Ideanya bukan teori semata-mata. 34 00:02:24,687 --> 00:02:29,984 Dia menulis berdasarkan jurnal dan rekod catatan penjajah dan penjelajah. 35 00:02:30,067 --> 00:02:32,612 Kata Bruce, sebagai penduduk asal Australia, 36 00:02:32,695 --> 00:02:34,572 peribumi harus dihormati 37 00:02:34,655 --> 00:02:37,491 atas sumbangan mereka kepada masyarakat dan alam. 38 00:02:38,075 --> 00:02:40,912 Kami berbesar hati dapat duduk semeja dengan dia. 39 00:02:41,412 --> 00:02:42,705 - Mengujakan. - Ya. 40 00:02:42,788 --> 00:02:47,335 Kami berbesar hati dapat duduk dan belajar daripada awak. 41 00:02:47,418 --> 00:02:49,587 Saya rasa itulah kuncinya. 42 00:02:51,172 --> 00:02:53,841 Australia pernah dijajah dan masih dijajah. 43 00:02:53,925 --> 00:02:57,845 Sebab itu kami disalahtafsirkan sehingga ke hari ini. 44 00:02:57,929 --> 00:03:00,806 Kita boleh belajar lebih banyak tentang Australia 45 00:03:00,890 --> 00:03:03,726 dengan mengamati gaya hidup peribuminya. 46 00:03:03,809 --> 00:03:07,813 Semua penulisan dan perkongsian awak berkisarkan 47 00:03:07,897 --> 00:03:11,776 dasar pandang belakang untuk maju ke hadapan, bukan? 48 00:03:11,859 --> 00:03:12,818 Ya. 49 00:03:12,902 --> 00:03:15,821 Kami percaya peradaban terawal bermula di sini. 50 00:03:15,905 --> 00:03:19,033 Maksudnya, peribumi Australia hidup bermasyarakat 51 00:03:19,116 --> 00:03:23,204 secara berkelompok seawal 50 hingga 60,000 tahun lalu. 52 00:03:23,287 --> 00:03:27,166 Berpuluh-puluh ribu tahun sebelum penjajahan… 53 00:03:27,250 --> 00:03:30,878 Ya. Jauh lebih tua daripada peradaban Turki dan Israel. 54 00:03:30,962 --> 00:03:36,175 Apa rahsia masyarakat peribumi mampu bertahan sehingga ke hari ini? 55 00:03:36,259 --> 00:03:40,096 Jawapannya kesederhanaan dalam kehidupan mereka. 56 00:03:40,179 --> 00:03:42,556 Kita patut berasimilasi dengan alam. 57 00:03:42,640 --> 00:03:47,061 Sebab itu peribumi ada totem haiwan, pokok dan tumbuh-tumbuhan 58 00:03:47,144 --> 00:03:49,855 kerana kami anggap diri sebagai jasad bernyawa. 59 00:03:49,939 --> 00:03:53,734 Semua itu musnah dek penguasaan dan penjajahan. 60 00:03:53,818 --> 00:03:56,153 Kita patut berbincang dan bertanya, 61 00:03:56,237 --> 00:04:01,492 "Adakah manusia masih wujud atau pupus 20,000 tahun lagi?" 62 00:04:01,575 --> 00:04:05,454 Memelihara alam semula jadi ibarat kerja rumah… 63 00:04:05,538 --> 00:04:08,249 - Ya. - …dan baik untuk ekonomi. 64 00:04:08,332 --> 00:04:11,585 Walau apa pun, jangan sesekali usik alam semula jadi. 65 00:04:11,669 --> 00:04:12,962 Barulah kita selamat. 66 00:04:13,754 --> 00:04:14,588 Ya. 67 00:04:16,090 --> 00:04:20,052 Ada kira-kira 500 suku peribumi di seluruh Australia. 68 00:04:20,136 --> 00:04:24,682 Populasi peribumi di Australia hari ini cuma 2.4 peratus. 69 00:04:24,765 --> 00:04:29,395 Kita akan melawat beberapa suku peribumi dan ini perhentian pertama kita. 70 00:04:29,895 --> 00:04:35,443 Terdapat tiga ekosistem unik di kawasan Pantai Cooya, Queensland. 71 00:04:35,526 --> 00:04:38,654 Pantai, bakau dan terumbu pantai. 72 00:04:38,738 --> 00:04:42,700 Semuanya dihubungkan dataran lumpur dan lagun pasang surut. 73 00:04:42,783 --> 00:04:46,787 Hari ini kita akan beramah mesra dengan wakil peribumi di sini, 74 00:04:46,871 --> 00:04:48,164 orang Kuku Yalanji. 75 00:04:48,247 --> 00:04:51,167 Perjalanan episod kali ini akan diceritakan 76 00:04:51,250 --> 00:04:56,380 oleh wakil setiap suku peribumi dan dengar daripada mulut mereka sendiri. 77 00:04:56,964 --> 00:04:58,341 Ini Linc Walker. 78 00:04:58,424 --> 00:04:59,925 Nama saya Linc Walker. 79 00:05:00,009 --> 00:05:03,220 Saya dan abang saya buat Jelajah Habitat Budaya Kuku Yalanji. 80 00:05:03,304 --> 00:05:06,974 Syarikat kami dimiliki dan diusahakan sepenuhnya oleh peribumi. 81 00:05:07,558 --> 00:05:09,852 Kami tawar pengalaman budaya menyeluruh. 82 00:05:09,935 --> 00:05:12,480 Sebagai penjaga dan anak watan tanah ini, 83 00:05:12,563 --> 00:05:15,983 kami bertanggungjawab untuk menurunkan pengetahuan budaya 84 00:05:16,067 --> 00:05:19,570 yang diwariskan kepada kami sejak turun-temurun. 85 00:05:19,653 --> 00:05:22,573 - Selamat datang. - Terima kasih sudi terima kami. 86 00:05:22,656 --> 00:05:23,532 Terujanya! 87 00:05:23,616 --> 00:05:26,702 Kami akan bercakap dalam bahasa ibunda Kuku Yalanji. 88 00:05:27,286 --> 00:05:29,872 Nama tempat ini Cooya Cooya. Maksudnya memancing. 89 00:05:29,955 --> 00:05:31,332 Macam-macam jenis. 90 00:05:31,415 --> 00:05:33,292 Ini sebahagian daripadanya. 91 00:05:33,376 --> 00:05:36,962 Buaya, suji todak, jerung gergaji, penyu… 92 00:05:37,046 --> 00:05:39,715 - Itu suji todak? - Ya. Nampak satu lagi? 93 00:05:39,799 --> 00:05:43,302 - Yang itu? Muncung suji todak? - Betul itu. 94 00:05:43,386 --> 00:05:46,097 - Itu pula jerung gergaji. - Tepat sekali. 95 00:05:46,180 --> 00:05:49,475 Kami pasang pemegang di hujungnya untuk tebang pokok. 96 00:05:49,558 --> 00:05:52,645 - Kamu tangkap ikan guna cara tradisional? - Ya. 97 00:05:52,728 --> 00:05:55,272 Melembing, pemburuan memilih, memungut, 98 00:05:55,356 --> 00:05:58,651 menjala, pasang perangkap dan sebagainya. 99 00:05:58,734 --> 00:06:01,904 Berapa umur kamu semasa belajar memancing? 100 00:06:01,987 --> 00:06:03,280 Sejak kecil. 101 00:06:03,364 --> 00:06:07,410 Kami belajar memancing daripada ibu ayah dan saudara-mara. 102 00:06:07,493 --> 00:06:08,994 Semua ada teknik sendiri. 103 00:06:09,078 --> 00:06:11,288 Orang-orang tua kami dah uzur. 104 00:06:11,372 --> 00:06:14,291 Kami buat semua ini supaya boleh terus memburu 105 00:06:14,375 --> 00:06:16,085 dan saji hidangan berkhasiat. 106 00:06:16,168 --> 00:06:19,213 Ramai sanak saudara kami menghidap diabetes. 107 00:06:19,839 --> 00:06:24,093 Awak tahu nenek moyang kami dipaksa berpindah ke petempatan baharu. 108 00:06:24,176 --> 00:06:26,387 Mereka makan gula, tepung, tembakau dan teh. 109 00:06:26,971 --> 00:06:29,765 Seluruh generasi nenek saya menghidap diabetes. 110 00:06:29,849 --> 00:06:33,060 Sekarang, mereka tak perlu makan semua itu lagi. 111 00:06:33,144 --> 00:06:36,647 Mereka kembali memburu dan mengumpul. Generasi kami berusaha 112 00:06:36,730 --> 00:06:40,818 menghidupkan semula gaya hidup ini demi kesihatan keturunan kami. 113 00:06:40,901 --> 00:06:42,153 Mengagumkan. 114 00:06:42,236 --> 00:06:47,408 Pakej jelajah budaya ini salah satu usaha mempromosikan keistimewaan budaya, 115 00:06:47,491 --> 00:06:50,453 melindungi keturunan, mencorakkan masa depan 116 00:06:50,536 --> 00:06:52,580 dan memadam igauan lampau kami. 117 00:06:52,663 --> 00:06:56,375 Jom masuk ikut depan. Sebelum mula, kita berlatih melembing. 118 00:06:56,459 --> 00:06:59,044 Kami bawa Darin dan Zac ke pantai 119 00:06:59,128 --> 00:07:02,131 untuk ajar mereka cara melembing dengan selamat. 120 00:07:02,214 --> 00:07:04,550 Dah 20,000 tahun kami tinggal di sini. 121 00:07:04,633 --> 00:07:07,303 Dulu di sana, tapi paras air laut meningkat. 122 00:07:07,386 --> 00:07:09,054 Sekarang, di kaki gunung. 123 00:07:09,138 --> 00:07:12,641 Itulah asal-usul suku kami. Cerita itu masih utuh. 124 00:07:12,725 --> 00:07:15,603 Semua tanda tempat di sini membuktikannya. 125 00:07:15,686 --> 00:07:16,520 Wah. 126 00:07:16,604 --> 00:07:18,772 Jom ikut saya pilih lembing. 127 00:07:18,856 --> 00:07:21,775 Cuba angkat. Jangan terlalu berat atau ringan. 128 00:07:21,859 --> 00:07:25,362 Pilih lembing yang sesuai. Kita akan berlatih dan… 129 00:07:25,446 --> 00:07:27,114 Awak boleh tukar nanti. 130 00:07:27,615 --> 00:07:30,409 - Yang ini okey. - Okey? Awas orang belakang. 131 00:07:30,493 --> 00:07:32,745 Alamak! Nasib baik hujung lembing. 132 00:07:32,828 --> 00:07:37,166 Peraturan pertama pegang lembing, rapat ke bahu dan tegak ke atas. 133 00:07:37,666 --> 00:07:40,753 - Elak tertikam orang. - Saya nak tengok matanya. 134 00:07:41,337 --> 00:07:43,047 Okey, sebelah kaki ke depan. 135 00:07:44,340 --> 00:07:46,467 Satu jari di hujung lembing. 136 00:07:46,550 --> 00:07:47,593 Jari telunjuk. 137 00:07:47,676 --> 00:07:49,720 Hala kaki ke arah sasaran. 138 00:07:50,679 --> 00:07:54,225 Alih berat badan ke kaki belakang. Undur dan alih. 139 00:07:54,308 --> 00:07:58,395 Boleh angkat kaki depan, ambil langkah dan lontar guna jari. 140 00:07:59,271 --> 00:08:01,148 Okey, cuba. Macam itulah. 141 00:08:01,232 --> 00:08:03,192 - Lembing saya melantun. - Santai. 142 00:08:03,275 --> 00:08:05,528 - Okey, kita cuba lagi. - Seronoknya. 143 00:08:06,987 --> 00:08:08,989 - Terima kasih. - Sama-sama. 144 00:08:09,073 --> 00:08:11,450 Dekat sangat. Saya jauhkan sedikit. 145 00:08:12,952 --> 00:08:15,579 Jauhnya? Bolehkah nampak ikan sejauh itu? 146 00:08:15,663 --> 00:08:19,208 Ikan boleh dengar bunyi kita datang. Kita mesti kejar ikan. 147 00:08:19,875 --> 00:08:22,336 Ikan ada sisik, jadi lontar kuat-kuat. 148 00:08:22,419 --> 00:08:23,921 Jangan tersasar lagi. 149 00:08:27,299 --> 00:08:29,552 Tersasar. Tak apa. Ia terapung. 150 00:08:32,096 --> 00:08:34,598 - Macam itulah! Bagus. - Hebat. 151 00:08:34,682 --> 00:08:36,350 Pernah tengok ini? 152 00:08:38,018 --> 00:08:39,687 - Ini woomera. - Tak pernah. 153 00:08:39,770 --> 00:08:41,188 Sekarang, itu jari awak. 154 00:08:41,272 --> 00:08:42,439 WOOMERA: ALAT BANTU TINGKAT INERSIA LEMBING 155 00:08:42,523 --> 00:08:44,066 Tambah kuasa lontaran. 156 00:08:44,149 --> 00:08:45,359 Penambahbaikan senjata. 157 00:08:45,442 --> 00:08:47,403 PERTAMBAHAN KUASA 158 00:08:47,486 --> 00:08:49,363 Sebaik saja pandai melontar, 159 00:08:49,446 --> 00:08:53,242 kami ajar mereka guna woomera sebagai alat bantu… 160 00:08:53,325 --> 00:08:55,536 - Tersasar! - …untuk kuatkan lontaran. 161 00:08:55,619 --> 00:08:57,955 - Bagus. Hebat. Padu. - Bagus. 162 00:08:58,038 --> 00:09:02,293 Bukan senang belajar melembing sambil dikelilingi ramai orang, 163 00:09:02,376 --> 00:09:08,048 jadi penting untuk mereka belajar cara mengendalikan lembing dengan selamat… 164 00:09:08,132 --> 00:09:08,966 Itu dia. 165 00:09:09,049 --> 00:09:11,594 …sebelum ajar cara berburu tradisional. 166 00:09:11,677 --> 00:09:13,846 Baiklah, itu saja daripada saya. 167 00:09:13,929 --> 00:09:15,389 - Sedia? - Boleh tahan. 168 00:09:15,472 --> 00:09:19,476 Saya dan Darin menyusuri pantai, cari pokok ubatan dan kutip makanan. 169 00:09:19,560 --> 00:09:24,064 Kamu berdua pergi tangkap ikan, ketam dan sebagainya. 170 00:09:24,148 --> 00:09:25,691 - Okey. - Jom bertanding. 171 00:09:25,774 --> 00:09:27,526 - Jangan risau. - Awak okey? 172 00:09:27,610 --> 00:09:29,194 - Pergi cari sayur. - Okey. 173 00:09:29,278 --> 00:09:31,447 Saya ajak Zac ikut saya. 174 00:09:31,530 --> 00:09:34,158 Kami nak cari ketam nipah atau apa-apa saja. 175 00:09:34,241 --> 00:09:36,785 Biasanya, macam itulah rupa ketam. 176 00:09:36,869 --> 00:09:39,830 Ketam akan lari apabila nampak kita datang. 177 00:09:39,913 --> 00:09:42,625 Ini lubang tempat ikan pari makan. 178 00:09:42,708 --> 00:09:45,461 Kalau kerang bergerak, arus elektrik terhasil. 179 00:09:45,544 --> 00:09:49,214 Ikan pari akan cari, tindih, pecahkan cangkerangnya dan makan. 180 00:09:49,798 --> 00:09:51,884 - Nampak pokok-pokok ini? - Ya. 181 00:09:51,967 --> 00:09:54,678 Ini sejenis pokok ubatan paling serba guna. 182 00:09:55,179 --> 00:09:56,138 Ada banyak. 183 00:09:56,221 --> 00:09:57,473 Itu buahnya. 184 00:09:58,599 --> 00:10:02,269 Ada warna hijau dan putih. Yang putih dah masak. 185 00:10:02,353 --> 00:10:05,397 Buah beri putih itu ialah buah pokok merambong. 186 00:10:05,481 --> 00:10:08,692 Kalau ada jangkitan di mata atau mata termasuk pasir, 187 00:10:08,776 --> 00:10:12,071 picit buah yang dah masak dan titiskan jusnya. 188 00:10:12,154 --> 00:10:15,324 Kami guna jusnya yang masin sebagai antiseptik. 189 00:10:15,407 --> 00:10:17,451 Inilah ubat titis mata kami. 190 00:10:17,951 --> 00:10:20,412 - Senang saja. - Wah, ia sangat… 191 00:10:20,496 --> 00:10:21,664 Mata saya rasa… 192 00:10:22,456 --> 00:10:24,875 Ia tak memedihkan, malah lebih bersih. 193 00:10:24,958 --> 00:10:26,835 Bersih, ya. Picit di atas… 194 00:10:26,919 --> 00:10:30,255 Boleh basuh tangan. Sifatnya lembut dan tak melekit. 195 00:10:30,339 --> 00:10:32,758 - Ia kering. Membersihkan. - Hebatnya. 196 00:10:32,841 --> 00:10:34,927 Ia berguna kalau kita di pantai. 197 00:10:35,010 --> 00:10:36,804 - Apabila tangan kotor. - Ya. 198 00:10:36,887 --> 00:10:39,264 Ini pula ialah umang-umang. 199 00:10:39,765 --> 00:10:42,059 - Kuyulin atau siput kong. - Besarnya. 200 00:10:42,142 --> 00:10:42,976 Ya. 201 00:10:43,060 --> 00:10:45,145 Inilah umpan memancing terbaik. 202 00:10:45,229 --> 00:10:48,774 Kalau memancing di pantai atau sungai, guna umang-umang. 203 00:10:48,857 --> 00:10:51,735 Orang peribumi letak batu di lokasi memancing. 204 00:10:51,819 --> 00:10:55,239 Kami tandakannya dengan batu dan serpihan cangkerang. 205 00:10:55,322 --> 00:10:57,533 - Itu penanda… - Banyak ikan di situ. 206 00:10:57,616 --> 00:11:00,160 Daunnya boleh dimakan? 207 00:11:00,244 --> 00:11:02,913 Tak boleh, tapi ini pembalut luka kami. 208 00:11:03,414 --> 00:11:06,333 - Pembalut luka. - Untuk kulit melecur atau ulser. 209 00:11:06,417 --> 00:11:07,626 Rasalah. Sejuk. 210 00:11:08,961 --> 00:11:12,047 Selepas penat berjalan, celup daunnya di dalam air… 211 00:11:12,131 --> 00:11:14,216 - Hebatnya. - …buat alas dan baring. 212 00:11:14,299 --> 00:11:16,927 Ia sangat mujarab untuk selaran matahari. 213 00:11:17,010 --> 00:11:20,347 - Ini pula pokok bunga seri pagi. - Bunga seri pagi. 214 00:11:20,431 --> 00:11:22,349 Pokok ini bunganya kuning. 215 00:11:22,433 --> 00:11:24,977 Ada yang menjalar dan berbunga ungu. 216 00:11:25,060 --> 00:11:26,979 Kami panggilnya pokok ikan pari. 217 00:11:27,062 --> 00:11:29,690 Kalau awak disengat oleh ikan pari 218 00:11:29,773 --> 00:11:32,901 atau luka terpijak terumbu, ini anseptik lebih kuat. 219 00:11:32,985 --> 00:11:36,530 Kami akan lumatkannya, tambah air panas dan rendam kaki. 220 00:11:36,613 --> 00:11:39,408 Ia buat kaki kebas, jadi kurang rasa sakit. 221 00:11:39,491 --> 00:11:41,660 Di mana-mana saja di Australia, 222 00:11:41,744 --> 00:11:45,122 ada pertalian istimewa antara tumbuh-tumbuhan dan haiwan. 223 00:11:45,205 --> 00:11:49,168 Sebagai manusia, kita mesti cari pertalian itu. 224 00:11:49,251 --> 00:11:50,836 Itulah yang sepatutnya. 225 00:11:50,919 --> 00:11:54,590 - Biar Zac dan Brandon berjuang. - Kita cari ubat untuk mereka. 226 00:11:55,591 --> 00:11:56,842 Ini kerang bulan. 227 00:11:57,926 --> 00:12:00,721 Anak bulan, ia hitam. Bulan penuh, ia putih. 228 00:12:00,804 --> 00:12:03,348 Warnanya berubah mengikut peredaran bulan. 229 00:12:03,891 --> 00:12:07,186 - Sebab itu namanya kerang bulan. - Tengok! Santainya. 230 00:12:07,269 --> 00:12:11,356 Kalau mendung, kita nak berburu dan tahu pasang surut air laut, 231 00:12:11,440 --> 00:12:13,984 kita boleh tengok warna cangkerangnya. 232 00:12:14,485 --> 00:12:18,113 Kalau warnanya gelap macam tadi, cuaca mengizinkan. 233 00:12:18,697 --> 00:12:21,450 Jadi, awak dapat petunjuk daripada haiwan. 234 00:12:21,533 --> 00:12:24,161 Haiwan dan tumbuh-tumbuhan banyak membantu. 235 00:12:24,244 --> 00:12:25,454 Mengagumkan. 236 00:12:25,537 --> 00:12:27,706 Hebatnya! Macam zaman dahulukala. 237 00:12:27,790 --> 00:12:30,709 Inilah arked permainan kami semasa kecil. 238 00:12:31,543 --> 00:12:34,046 - Permainan video tak sehebat ini. - Ya. 239 00:12:34,129 --> 00:12:36,799 Pengetahuan peribumi tentang alam semula jadi 240 00:12:37,591 --> 00:12:41,720 ternyata sangat berguna untuk masyarakat. 241 00:12:41,804 --> 00:12:44,890 Setiap keluarga dan individu ada haiwan berbeza. 242 00:12:44,973 --> 00:12:48,727 Kami ada totem masing-masing untuk pastikan ia terus hidup. 243 00:12:48,811 --> 00:12:49,645 Betul. 244 00:12:49,728 --> 00:12:52,064 SEKURANG-KURANGNYA EMPAT TOTEM SEORANG. 245 00:12:52,147 --> 00:12:57,194 Kalau diamati dan dicontohi, kita dapat belajar rahsia kemandirian. 246 00:12:57,277 --> 00:12:59,196 Kita memancing semasa air surut. 247 00:12:59,279 --> 00:13:02,074 Buaya dan jerung akan kembali semasa air pasang. 248 00:13:02,157 --> 00:13:04,743 Maksudnya, masing-masing ada enam jam. 249 00:13:04,827 --> 00:13:07,037 Kita perlu berkongsi segala-galanya. 250 00:13:07,120 --> 00:13:09,122 Ini ketam nipah jantan dewasa. 251 00:13:09,206 --> 00:13:10,541 - Ambillah. - Wah! 252 00:13:10,624 --> 00:13:12,251 - Ada lagi? - Seekor saja. 253 00:13:12,334 --> 00:13:15,754 - Tengok. Menakjubkan. - Ada seekor di sana. 254 00:13:15,838 --> 00:13:19,716 Kalau nak cam ketam jantan, cari bentuk segi tiga di bawahnya. 255 00:13:19,800 --> 00:13:23,178 Ini ketam jantan. Saiz badan dan sepitnya lebih besar. 256 00:13:25,013 --> 00:13:26,849 - Nak pegang? - Tengok itu! Nak. 257 00:13:26,932 --> 00:13:30,102 - Ini cara paling selamat. - Letak di pasir. 258 00:13:32,771 --> 00:13:35,941 Sentiasa pegang dari belakang, bukan dari depan. 259 00:13:36,024 --> 00:13:37,818 - Dari bawah? - Jangan! 260 00:13:37,901 --> 00:13:39,695 - Nanti disepit. - Yakah? 261 00:13:39,778 --> 00:13:43,740 Kebanyakan orang tak tahu betapa berbahayanya ketam nipah. 262 00:13:43,824 --> 00:13:44,783 - Dapat? - Dah. 263 00:13:44,867 --> 00:13:47,536 Jari boleh putus kalau disepit ketam nipah. 264 00:13:47,619 --> 00:13:50,664 Ketam nipah akan kejar kalau kita terlalu dekat. 265 00:13:50,747 --> 00:13:53,041 Sepitnya besar. Itu pula perekahnya. 266 00:13:53,125 --> 00:13:55,836 Jangan pegang. Kalau disepit, hancur tulang. 267 00:13:55,919 --> 00:13:58,547 Kalau disepit sebelah lagi, jari boleh putus. 268 00:13:58,630 --> 00:14:00,841 - Betulkah? Oh, Tuhan. - Cubalah. 269 00:14:01,925 --> 00:14:04,428 - Jari kelengkeng. - Saya sayang jari saya. 270 00:14:04,511 --> 00:14:05,345 Tengok itu. 271 00:14:07,055 --> 00:14:07,890 Tangkap! 272 00:14:09,808 --> 00:14:12,477 - Menggerunkan, bukan? - Ini ketam awak. 273 00:14:12,561 --> 00:14:14,563 Tak apa. Awak boleh lepaskannya. 274 00:14:15,814 --> 00:14:18,191 - Jumpa lagi. - Okey. Terima kasih. 275 00:14:18,275 --> 00:14:19,943 - Awak beri harapan. - Ya. 276 00:14:20,027 --> 00:14:20,861 Baiklah. 277 00:14:21,987 --> 00:14:24,781 - Ada kelapa di sini? - Ya, itulah rancangannya. 278 00:14:25,574 --> 00:14:28,744 Biar mereka tangkap ikan. Kita kupas kelapa. 279 00:14:28,827 --> 00:14:31,747 Guna matanya yang runcing untuk kupas kulitnya. 280 00:14:57,689 --> 00:14:58,523 Nah. 281 00:15:08,033 --> 00:15:09,701 Parut isi kelapa di sini. 282 00:15:23,632 --> 00:15:25,968 Inilah cara terbaik untuk buat santan. 283 00:15:26,843 --> 00:15:29,304 - Minum. - Awak mesti ajar kawan awak… 284 00:15:29,388 --> 00:15:30,722 - Ya. - …cari makanan. 285 00:15:30,806 --> 00:15:32,724 - Terima kasih. - Sama-sama. 286 00:15:34,601 --> 00:15:36,979 - Ada seekor! - Ketam? Dah lari? 287 00:15:39,189 --> 00:15:40,774 Ya. Ketam itu dah lari. 288 00:15:40,857 --> 00:15:42,359 Sekarang, saya dah tahu. 289 00:15:44,903 --> 00:15:47,239 - Ketam. - Ada seekor di situ. Nampak? 290 00:15:47,322 --> 00:15:50,742 - Awak boleh nampak sejauh itu? - Ia nak lari. Tangkap. 291 00:15:53,078 --> 00:15:54,079 Dekat lagi. 292 00:15:55,247 --> 00:15:56,581 Tangkap ketam itu. 293 00:15:57,624 --> 00:15:59,167 Terlepas! Nampak itu? 294 00:16:00,460 --> 00:16:02,004 Terlepas! Di bawah. 295 00:16:02,838 --> 00:16:04,965 - Di bawah. - Di sana. 296 00:16:05,048 --> 00:16:07,467 - Dia berjaya! - Tepat di tengah-tengah. 297 00:16:08,385 --> 00:16:09,344 Itu ketam awak. 298 00:16:09,428 --> 00:16:10,929 Tepat di tengah-tengah. 299 00:16:11,430 --> 00:16:15,100 Saya suka memancing dengan umpan tiruan di Amerika, 300 00:16:15,183 --> 00:16:19,396 tapi saya tak rasa bersalah kerana ketam ini ditangkap untuk dimakan. 301 00:16:19,479 --> 00:16:22,816 - Rasa lebih sedap kalau tangkap sendiri. - Ya, betul! 302 00:16:22,899 --> 00:16:24,026 Tengok ketam ini. 303 00:16:24,109 --> 00:16:26,278 Seterusnya, jom belajar masak ketam. 304 00:16:26,361 --> 00:16:27,946 Saya harap awak dah lapar. 305 00:16:29,990 --> 00:16:33,326 - Hai, saya Darin. - Selamat berkenalan. Saya Delissa. 306 00:16:33,410 --> 00:16:37,622 Saya penganyam tradisional dan ini anak saudara saya, Cayanna. 307 00:16:37,706 --> 00:16:38,707 Hai, Cayanna. 308 00:16:38,790 --> 00:16:40,834 Nenek yang ajar saya menganyam. 309 00:16:40,917 --> 00:16:44,171 - Kami akan bersila beramai-ramai. - Ini serat apa? 310 00:16:44,254 --> 00:16:47,632 Kami guna pokok palma hitam yang sangat jarang ditemui. 311 00:16:47,716 --> 00:16:52,220 Pokok palma hitam cuma tumbuh di sepanjang kawasan pantai Wet Tropics. 312 00:16:52,804 --> 00:16:55,348 Kaum lelaki peribumi akan guna batangnya 313 00:16:56,183 --> 00:16:58,643 untuk buat kayu penepuk. 314 00:16:58,727 --> 00:17:01,063 - Saya biasa nampak dalam upacara. - Ya. 315 00:17:01,146 --> 00:17:04,566 Mereka buat kayu penepuk, woomera dan mata lembing. 316 00:17:04,649 --> 00:17:07,319 Tiada pembaziran. Kami guna semua bahagian. 317 00:17:07,402 --> 00:17:11,615 Saya tanam semula setiap pokok yang saya tebang di Daintree. 318 00:17:11,698 --> 00:17:13,325 - Demi kelestarian. - Bagus. 319 00:17:13,408 --> 00:17:16,995 Peribumi dilarang keras mengamalkan budaya tradisional 320 00:17:17,079 --> 00:17:18,872 di kawasan petempatan baharu, 321 00:17:18,955 --> 00:17:22,918 jadi kami bersyukur ilmu itu diwariskan kepada keluarga kami, 322 00:17:23,001 --> 00:17:27,047 kepada isteri, anak-anak kami dan mereka turut mewariskannya 323 00:17:27,130 --> 00:17:29,257 kepada cucu-cicit kami. 324 00:17:29,341 --> 00:17:33,470 Mengikut tradisi kami, beg itu digunakan untuk bawa bayi. 325 00:17:34,137 --> 00:17:37,516 Talinya disangkutkan di kepala. Macam ini caranya. 326 00:17:37,599 --> 00:17:40,310 Macam inilah cara mereka bawa bayi di hutan. 327 00:17:40,393 --> 00:17:42,270 Kalau anyam beg sebesar ini, 328 00:17:42,354 --> 00:17:45,273 saya perlukan tiga bulan untuk siapkannya. 329 00:17:45,357 --> 00:17:47,692 - Tiga bulan? - Ya. Memang lama. 330 00:17:47,776 --> 00:17:51,571 Kalau beg-beg kecil macam ini, setengah jam saja. 331 00:17:52,364 --> 00:17:56,076 Semasa cuti sekolah, kami duduk bersembang dengan nenek. 332 00:17:56,159 --> 00:17:58,453 Nenek saya menyorok di dalam bakul 333 00:17:59,037 --> 00:18:01,164 - semasa Generasi Yang Dicuri… - Apa? 334 00:18:01,248 --> 00:18:03,917 Semasa kerajaan rampas anak-anak peribumi. 335 00:18:04,000 --> 00:18:04,835 Biar betul? 336 00:18:04,918 --> 00:18:10,423 Moyang saya beri nenek genggam kacang burnie untuk elak nenek menangis 337 00:18:10,507 --> 00:18:12,509 dan nenek saya terselamat. 338 00:18:12,592 --> 00:18:14,928 Tragedi rampasan dan petempatan semula 339 00:18:15,011 --> 00:18:18,306 anak-anak peribumi masih segar dalam ingatan. 340 00:18:18,390 --> 00:18:20,225 Beberapa puluh tahun lalu saja. 341 00:18:20,308 --> 00:18:24,896 Jadi, kami sangat bersyukur kerana budaya kami masih terpelihara 342 00:18:24,980 --> 00:18:27,649 dan berpeluang berkongsinya dengan dunia. 343 00:18:28,275 --> 00:18:31,820 Selain kesegarannya, 344 00:18:31,903 --> 00:18:34,739 apa rahsia untuk masak ketam yang sedap? 345 00:18:34,823 --> 00:18:38,118 Masukkannya di dalam kuali dan jangan kedekut bahan. 346 00:18:38,201 --> 00:18:39,411 Tuang minyak kelapa. 347 00:18:43,623 --> 00:18:44,457 Agak-agak. 348 00:18:46,918 --> 00:18:48,545 Letak sedikit mentega. 349 00:18:48,628 --> 00:18:51,548 - Bawang putih kisar. - Saya suka. Rasanya manis. 350 00:18:51,631 --> 00:18:55,051 Ini cuma cili api yang dijerukkan selama 25 tahun. 351 00:18:55,719 --> 00:18:59,931 Ada cili, cuka dan garam. Tambahkan dua sudu cili jeruk. 352 00:19:00,599 --> 00:19:03,476 Tuang air jeruknya. 353 00:19:06,062 --> 00:19:08,356 Baunya semerbak apabila mendidih. 354 00:19:09,774 --> 00:19:13,528 Kalau masak terlalu lama, isi ketam melekat pada cangkerang. 355 00:19:13,612 --> 00:19:18,116 Ini lemon bush. Rasanya lebih sedap daripada lemon biasa. 356 00:19:18,200 --> 00:19:19,826 Betulkah? Lemon bush? 357 00:19:20,368 --> 00:19:22,412 Percayalah. Awak boleh rasa. 358 00:19:22,495 --> 00:19:24,122 Tabur sedikit garam. 359 00:19:25,999 --> 00:19:28,251 Tutup dan biar selama lima minit. 360 00:19:28,335 --> 00:19:31,838 - Biar ia dikukus? - Tunggu warna ketam bertukar oren. 361 00:19:31,922 --> 00:19:32,839 Itu saja. 362 00:19:33,673 --> 00:19:34,507 Cicah saja? 363 00:19:36,426 --> 00:19:37,844 Cicah banyak-banyak. 364 00:19:46,144 --> 00:19:47,062 Sedap. 365 00:19:47,562 --> 00:19:50,482 Kalau dah habis dan tak cukup, kita masak lagi. 366 00:19:50,565 --> 00:19:51,691 Masak lagi. 367 00:19:52,400 --> 00:19:54,527 Pandaikah Darin anyam bakul? 368 00:19:56,279 --> 00:19:57,530 Dia mesti sabar. 369 00:19:57,614 --> 00:19:59,866 Macam mana rupa sebenar bakul ini? 370 00:20:00,825 --> 00:20:02,327 - Saya perlu tahu. - Okey. 371 00:20:02,410 --> 00:20:05,747 - Ini contoh yang dah siap. - Wah! Tengok itu. 372 00:20:06,998 --> 00:20:10,877 Seronok dapat lari daripada rutin dan fokus pada sesuatu. 373 00:20:10,961 --> 00:20:13,505 Luang masa untuk dengar cerita awak. 374 00:20:13,588 --> 00:20:15,131 Saya harap awak seronok. 375 00:20:15,215 --> 00:20:16,466 - Ya. - Terima kasih. 376 00:20:16,967 --> 00:20:18,802 - Hei! Apa khabar? - Apa khabar? 377 00:20:18,885 --> 00:20:20,470 - Macam mana? - Semua okey? 378 00:20:20,553 --> 00:20:21,471 - Okey. - Ya? 379 00:20:21,554 --> 00:20:23,056 Saya belajar macam-macam. 380 00:20:23,139 --> 00:20:24,766 - Seronok? - Banyak ketam. 381 00:20:24,849 --> 00:20:26,559 Ya? Wah, boleh tahan. 382 00:20:26,643 --> 00:20:29,854 Kami jumpa tumbuhan ubatan dan makan kelapa parut. 383 00:20:29,938 --> 00:20:31,523 - Wah. - Mengujakan, bukan? 384 00:20:31,606 --> 00:20:32,816 - Luar biasa. - Ya. 385 00:20:32,899 --> 00:20:36,027 Kawasan pantai ini ibarat kedai runcit dan farmasi. 386 00:20:36,111 --> 00:20:37,028 Semuanya cukup. 387 00:20:37,112 --> 00:20:38,780 Seronok dapat belajar gaya hidup kamu. 388 00:20:38,863 --> 00:20:42,033 Terima kasih kerana sambung tradisi, layan kami dan… 389 00:20:42,117 --> 00:20:45,370 Sama-sama. Singgah bila-bila. Kami sentiasa di sini. 390 00:20:45,453 --> 00:20:47,872 - Terima kasih, saudara. - Terima kasih. 391 00:20:48,581 --> 00:20:51,293 - Terima kasih. - Sama-sama. 392 00:20:51,376 --> 00:20:54,796 - Jumpa lagi. - Terima kasih! Selamat siang. 393 00:20:55,297 --> 00:20:59,092 Seterusnya, kita mengembara ke taman negara di utara Queensland, 394 00:20:59,175 --> 00:21:00,802 tapi ini bukan taman biasa. 395 00:21:00,885 --> 00:21:03,638 Lebih kurang 400 juta tahun lalu, 396 00:21:03,722 --> 00:21:06,725 skulptur menakjubkan ini tercipta. 397 00:21:06,808 --> 00:21:11,354 Jisim Bumi bergerak, air mengalir dan batu kapur terlarut. 398 00:21:11,438 --> 00:21:14,941 Maka terhasillah, Gua Chillagoe. 399 00:21:15,025 --> 00:21:17,861 Sejarah masyarakat peribumi Australia 400 00:21:17,944 --> 00:21:21,698 dan Gua Chillagoe bermula sejak beribu-ribu tahun lalu. 401 00:21:21,781 --> 00:21:25,285 Malangnya saya kurang sihat pada hari jelajah Gua Chillagoe, 402 00:21:25,368 --> 00:21:26,786 jadi Darin berseorangan. 403 00:21:26,870 --> 00:21:29,372 - Wah, cantiknya. - Ini awak punya. 404 00:21:29,456 --> 00:21:33,126 - Apa nama tempat ini? - Nama tempat ini Chillagoe. 405 00:21:34,252 --> 00:21:36,921 Ada ruang gua yang diterangi cahaya matahari 406 00:21:37,005 --> 00:21:39,841 dan saya akan tunjuk beberapa fosil marin juga. 407 00:21:39,924 --> 00:21:40,759 Betulkah? 408 00:21:41,259 --> 00:21:43,887 Dahulunya, kawasan ini ditenggelami air. 409 00:21:43,970 --> 00:21:45,472 - Ya. - Bila? 410 00:21:46,056 --> 00:21:48,725 Kata orang, kira-kira 400 juta tahun lalu. 411 00:21:48,808 --> 00:21:50,435 - Empat ratus juta? - Ya. 412 00:21:51,644 --> 00:21:52,729 Wah. 413 00:21:53,438 --> 00:21:57,192 Apa yang berlaku? Macam mana gua ini terbentuk? 414 00:21:57,275 --> 00:21:59,986 Arang dan sedimen bercampur 415 00:22:00,070 --> 00:22:02,322 dan membentuk sedimen batu kapur. 416 00:22:02,822 --> 00:22:05,867 Pergerakan kerak Bumi, peningkatan suhu dan tekanan 417 00:22:05,950 --> 00:22:08,203 menyebabkan ia tertolak ke atas. 418 00:22:09,120 --> 00:22:10,372 Sukar dibayangkan, 419 00:22:10,455 --> 00:22:14,959 tapi saintis percaya gua ini mula terbentuk kira-kira 400 juta tahun lalu. 420 00:22:18,505 --> 00:22:20,715 Dahulu, gua ini ditenggelami air. 421 00:22:21,341 --> 00:22:22,550 Hei, siapa awak? 422 00:22:22,634 --> 00:22:26,179 Saya amonit, sejenis pemangsa marin purba. 423 00:22:26,262 --> 00:22:30,058 Spesies saya berkembang biak di laut sekitar kawasan ini 424 00:22:30,141 --> 00:22:31,810 sebelum kami pupus. 425 00:22:31,893 --> 00:22:35,688 Maksudnya, fosil amonit di sekitar sini ialah buktinya? 426 00:22:35,772 --> 00:22:38,525 Ya! Bukti kawasan ini pernah tenggelam. 427 00:22:39,067 --> 00:22:42,570 Berjuta-juta tahun lalu, plat tektonik Bumi beralih, 428 00:22:42,654 --> 00:22:46,157 bertembung dan membentuk banjaran gunung-ganang. 429 00:22:46,241 --> 00:22:50,870 Disebabkan hujan dan hakisan, gua di dalam gunung ini terbentuk, 430 00:22:50,954 --> 00:22:53,248 menghasilkan keajaiban alam 431 00:22:53,331 --> 00:22:56,668 yang wajib dipelihara dan dimanfaatkan oleh manusia 432 00:22:56,751 --> 00:22:59,212 sejak lebih 60,000 tahun lalu. 433 00:22:59,295 --> 00:23:03,633 Jangan lupa. Dah 65 juta tahun spesies saya pupus. 434 00:23:04,342 --> 00:23:06,594 Saya baru teringat. Saya patut pergi. 435 00:23:09,305 --> 00:23:10,306 Jumpa lagi? 436 00:23:10,390 --> 00:23:12,350 Dalam bentuk fosil saja! 437 00:23:14,477 --> 00:23:15,353 Wah! 438 00:23:16,771 --> 00:23:17,981 Menakjubkan. 439 00:23:18,064 --> 00:23:21,234 Para pelancong turut menghargai keindahan gua ini 440 00:23:21,317 --> 00:23:24,487 macam saya dan sebab itulah saya suka kerja saya. 441 00:23:25,071 --> 00:23:26,614 Okey, silangkannya. 442 00:23:34,247 --> 00:23:35,081 Oh, Tuhan. 443 00:23:36,499 --> 00:23:38,668 - Kita dah masuk, Eddie. - Betul itu. 444 00:23:40,420 --> 00:23:42,547 Gua ini ditemui pada tahun 1891. 445 00:23:42,630 --> 00:23:43,548 Tahun 1891? 446 00:23:43,631 --> 00:23:47,093 Ya, oleh seorang lelaki bernama William Atherton. 447 00:23:49,679 --> 00:23:53,933 - Ada labah-labah. - Apa? Di mana labah-labah itu? 448 00:23:54,017 --> 00:23:57,437 Ramai orang menjerit apabila nampak labah-labah Huntsman. 449 00:23:57,520 --> 00:23:58,855 Mereka takut. 450 00:24:00,106 --> 00:24:01,649 Sebesar tapak tangan saya. 451 00:24:08,615 --> 00:24:13,077 Eddie, boleh jelaskan tentang struktur yang terjurai ini? 452 00:24:13,161 --> 00:24:15,497 - Apa namanya? - Namanya stalaktit. 453 00:24:15,580 --> 00:24:16,414 Stalaktit? 454 00:24:16,498 --> 00:24:19,334 Nama struktur bercerancang ini pula stalagmit. 455 00:24:19,417 --> 00:24:22,670 Stalaktit terbentuk daripada titisan air. 456 00:24:22,754 --> 00:24:24,964 Ibarat straw, air menitis, 457 00:24:25,048 --> 00:24:27,467 membentuk stalagmit yang bercerancang. 458 00:24:27,967 --> 00:24:30,261 Berapa lama masa semua ini terbentuk? 459 00:24:30,345 --> 00:24:34,474 Stalaktit memanjang tiga hingga lima sentimeter setiap 100 tahun. 460 00:24:34,557 --> 00:24:38,144 Stalagmit pula meninggi satu sentimeter setiap 100 tahun. 461 00:24:39,229 --> 00:24:41,356 Baiklah. Di sini, awak boleh lihat… 462 00:24:41,439 --> 00:24:43,900 - Itu dia. - Hujungnya basah. 463 00:24:43,983 --> 00:24:46,694 - Tengok. - Ia ambil masa untuk menitis, jadi… 464 00:24:46,778 --> 00:24:49,280 Boleh sentuh? Tak? Lebih baik jangan. 465 00:24:50,365 --> 00:24:52,909 Sejurus kami masuk ke ruang yang terang… 466 00:24:52,992 --> 00:24:54,118 Wah! 467 00:24:54,202 --> 00:24:56,120 …reaksi pertama mereka, "Wah. 468 00:24:57,163 --> 00:24:59,582 Luasnya ruang ini! Macam gereja." 469 00:25:00,083 --> 00:25:02,794 Ini salah satu ruang yang diterangi matahari di gua ini. 470 00:25:02,877 --> 00:25:06,673 Ini salah satu pemandangan paling indah saya pernah lihat. 471 00:25:06,756 --> 00:25:07,966 Ia memang cantik. 472 00:25:08,049 --> 00:25:10,385 Inilah tarikan utama eksplorasi kami. 473 00:25:10,468 --> 00:25:14,389 Kita pasti tertanya-tanya tentang identiti dan jati diri kita, 474 00:25:14,472 --> 00:25:17,475 "Apa ini? Apa semua ini?", 475 00:25:17,559 --> 00:25:20,019 apabila datang ke tempat macam ini. 476 00:25:21,813 --> 00:25:24,399 Eddie, saya betul-betul terpesona. 477 00:25:26,150 --> 00:25:28,987 - Oh, Tuhan. - Pejabat saya cantik, bukan? 478 00:25:32,657 --> 00:25:33,491 Wah. 479 00:25:34,576 --> 00:25:38,746 Mungkin di sinilah tempat masyarakat peribumi berteduh. 480 00:25:38,830 --> 00:25:39,664 Betul. 481 00:25:39,747 --> 00:25:42,584 Mereka tak masuk terlalu dalam kerana gelap. 482 00:25:42,667 --> 00:25:43,585 Dekat. 483 00:25:43,668 --> 00:25:46,129 Ada cahaya dan permukaan di sini rata. 484 00:25:47,463 --> 00:25:50,174 Awak pasti berbesar hati dapat berkongsi 485 00:25:50,258 --> 00:25:53,261 seluruh kawasan gua ini bersama saya dan pelancong. 486 00:25:53,344 --> 00:25:54,387 Betul. 487 00:25:54,887 --> 00:25:56,347 Macam awak cakap tadi. 488 00:25:56,431 --> 00:25:57,599 Kita rasa sesuatu. 489 00:25:57,682 --> 00:25:59,601 - Ya. - Kita simpan perasaan itu. 490 00:25:59,684 --> 00:26:00,685 - Ya. - Baguslah. 491 00:26:03,646 --> 00:26:07,942 Saya bawa Darin ke puncak bukit untuk menikmati pemandangan. 492 00:26:08,693 --> 00:26:11,237 Pemandangannya seluas mata memandang. 493 00:26:11,321 --> 00:26:14,282 Baiklah, Darin. Saya nak tunjuk seni batu. 494 00:26:14,365 --> 00:26:16,200 - Seni batu? - Betul itu. 495 00:26:16,284 --> 00:26:18,911 Kemuncaknya tersembunyi di bawah kanopi batu ini. 496 00:26:20,204 --> 00:26:22,332 Pandang atas. 497 00:26:22,415 --> 00:26:23,791 Wah! 498 00:26:26,586 --> 00:26:28,004 Cantik seni batu ini. 499 00:26:28,087 --> 00:26:31,257 Ada banyak lukisan bintang di sini. 500 00:26:31,341 --> 00:26:33,718 Ramai peribumi tinggal di sekitar sini… 501 00:26:34,218 --> 00:26:36,763 Suku peribumi kawasan ini dipanggil Wakaman. 502 00:26:36,846 --> 00:26:39,932 Kami belajar ilmu bintang dengan belayar pada waktu malam, 503 00:26:40,016 --> 00:26:44,312 jadi lukisan ini menunjukkan arah ke bintang senja yang biasa kelihatan. 504 00:26:44,395 --> 00:26:46,147 - Di sini. - Ikut arah itu. 505 00:26:46,230 --> 00:26:47,857 - Awak tiba di laut. - Ya? 506 00:26:47,940 --> 00:26:50,568 Semua ini berdasarkan landskap di sini. 507 00:26:50,652 --> 00:26:52,528 - Tepat sekali. - Wah. 508 00:26:52,612 --> 00:26:55,740 Di sebelah sini, banyak lukisan tapak kaki anjing. 509 00:26:55,823 --> 00:26:56,699 Ya. 510 00:26:56,783 --> 00:26:59,035 Kami percaya pada semangat anjing. 511 00:26:59,118 --> 00:27:02,205 Kami panggilnya Djungan dan ini gambar tapak kakinya. 512 00:27:02,288 --> 00:27:06,626 Di hujung sebelah sana, awak boleh nampak batu berbentuk muka. 513 00:27:07,251 --> 00:27:09,629 Di situlah kisah Djungan bermula. 514 00:27:10,630 --> 00:27:14,717 Raja bersama tujuh permaisurinya akan datang dan bersemayam di sini. 515 00:27:15,218 --> 00:27:18,596 Dari atas sini, kita boleh nampak petempatan suku lain. 516 00:27:18,680 --> 00:27:22,725 Di sebelah timur, suku Mbabaram. 517 00:27:22,809 --> 00:27:25,311 Di sebelah utara, suku Kuku Djungan 518 00:27:25,395 --> 00:27:27,355 yang turut berkunjung ke sini. 519 00:27:27,438 --> 00:27:31,484 Lukisan ini menceritakan sejarah landskap kawasan ini 520 00:27:31,567 --> 00:27:33,903 dan asal-usul anjing itu. 521 00:27:33,986 --> 00:27:36,572 Ada peta berbentuk muka anjing di belakang. 522 00:27:36,656 --> 00:27:38,658 - Wah. - Ia mengarah ke sana. 523 00:27:39,283 --> 00:27:42,954 Dahulunya, batu kelabu itu ialah dasar laut 524 00:27:43,538 --> 00:27:47,667 dan puncak bukit ini ialah kawasan paling cetek. 525 00:27:47,750 --> 00:27:48,584 Di sini? 526 00:27:48,668 --> 00:27:52,964 Sekarang, saya nak tunjuk satu bukti prasejarah kepada Darin. 527 00:27:53,548 --> 00:27:59,929 Ini fosil marin yang berusia 65 juta tahun semasa gua ini ditenggelami air. 528 00:28:00,012 --> 00:28:02,056 Ini sebahagian daripada terumbu… 529 00:28:02,140 --> 00:28:03,891 - Betul. - …400 juta tahun lalu. 530 00:28:03,975 --> 00:28:07,103 - Eddie, terima kasih. - Sama-sama. 531 00:28:07,186 --> 00:28:10,565 - Matahari terbit, terbenam dan laut. - Betul. 532 00:28:11,649 --> 00:28:16,112 Kawasan ini mesti dipelihara kerana ia kaya dengan sejarah. 533 00:28:16,654 --> 00:28:20,366 Saya harap seluruh dunia tahu nilai dan keajaiban tempat ini 534 00:28:20,450 --> 00:28:23,619 dan sama-sama berusaha memeliharanya. 535 00:28:25,037 --> 00:28:28,040 Setiap pengalaman berbalik kepada soalan yang sama. 536 00:28:28,124 --> 00:28:29,542 Apa kita patut buat? 537 00:28:30,501 --> 00:28:32,754 Saya teringat perbualan kami dengan Bruce Pascoe. 538 00:28:32,837 --> 00:28:36,007 Apa kita boleh belajar daripada masyarakat peribumi? 539 00:28:36,090 --> 00:28:39,093 Saya rasa zaman itu penuh keajaiban. 540 00:28:39,177 --> 00:28:41,137 - Secawan teh. - Secawan teh. 541 00:28:41,220 --> 00:28:44,515 - Macam sekarang. - Ya. Duduk. Minum teh. 542 00:28:45,057 --> 00:28:49,187 Tanya jenis teh yang orang-orang tua suka minum. 543 00:28:50,980 --> 00:28:53,566 - Tanya nak tambah susu atau gula. - Okey. 544 00:28:53,649 --> 00:28:56,819 - Keprihatinan macam itulah… - Hormat. Ya. 545 00:28:56,903 --> 00:28:59,113 Kita hidang kudap-kudap. 546 00:28:59,197 --> 00:29:03,117 Kita makan sama-sama sambil cakap tentang kemampanan. 547 00:29:03,201 --> 00:29:06,579 Ini bukan penyelesaian, cuma perbualan. 548 00:29:06,662 --> 00:29:10,833 Perbualan yang mengubah dunia. 549 00:29:10,917 --> 00:29:15,463 Bukan peribumi saja, tapi satu sama lain. Sekarang, kita dah berhenti… 550 00:29:15,546 --> 00:29:17,173 - Berkomunikasi. - …menyayangi. 551 00:29:17,256 --> 00:29:20,301 - Luar biasa. - Saya sangat kagum dengan awak. 552 00:29:20,384 --> 00:29:22,929 - Terima kasih banyak. - Ya. Indah sekali. 553 00:29:23,012 --> 00:29:24,222 Mudah saja. 554 00:29:24,305 --> 00:29:28,184 Duduk. Dengar. Dunia ini patut dikongsi bersama. 555 00:29:28,810 --> 00:29:30,019 Terima kasih, Bruce. 556 00:29:30,770 --> 00:29:33,272 Ini satu lagi peluang untuk kita berkongsi. 557 00:29:33,356 --> 00:29:35,483 Kita menuju ke Hutan Hujan Girringun 558 00:29:35,566 --> 00:29:38,236 untuk jumpa Sonya Takau, pegawai komunikasi, 559 00:29:38,319 --> 00:29:43,407 dan Phil Rist, Ketua Pegawai Eksekutif Perbadanan Peribumi Girringun. 560 00:29:43,491 --> 00:29:44,826 Nama saya Phil Rist. 561 00:29:44,909 --> 00:29:48,204 Saya pegawai eksekutif sebuah perbadanan terkenal, 562 00:29:48,287 --> 00:29:52,458 Pusat Pengurusan Peribumi di Queensland dan seluruh Australia. 563 00:29:52,542 --> 00:29:56,587 Kami ada sembilan pasukan yang menguruskan hal ehwal peribumi. 564 00:29:57,255 --> 00:30:00,049 Australia ada sejarah hitam 565 00:30:00,925 --> 00:30:04,053 tentang layanan kerajaan terhadap peribumi Australia. 566 00:30:04,136 --> 00:30:08,349 Kalau lebih ramai orang faham dan buka mata 567 00:30:08,432 --> 00:30:11,686 tentang penderitaan peribumi Australia, itu lebih baik. 568 00:30:11,769 --> 00:30:14,689 Bak kata pepatah kami, 569 00:30:14,772 --> 00:30:19,318 "Biasanya si ayah dan anak lelaki yang buat kerja-kerja berat." 570 00:30:19,402 --> 00:30:22,697 Apabila si ayah dah uzur dan letak lembingnya, 571 00:30:22,780 --> 00:30:26,951 adalah tanggungjawab anak lelaki untuk meneruskan perjuangan. 572 00:30:27,034 --> 00:30:30,037 Keadaan itu dah berubah. 573 00:30:30,121 --> 00:30:32,456 Anak perempuan yang sambung perjuangan. 574 00:30:32,540 --> 00:30:34,083 Kamu juga sumbang sesuatu. 575 00:30:34,166 --> 00:30:38,087 Kesudian kamu untuk belajar dan dengar mendukung perubahan itu. 576 00:30:38,170 --> 00:30:41,340 Australia salah sebuah negara terkaya di dunia, 577 00:30:41,424 --> 00:30:43,301 tapi hakikatnya, 578 00:30:43,926 --> 00:30:48,055 ada sebuah perjuangan yang masih membarah. 579 00:30:48,139 --> 00:30:53,185 Pengasimilasian tradisi dalam sebuah budaya dominan. 580 00:30:53,269 --> 00:30:55,855 Ia menimbulkan banyak pertembungan. 581 00:30:55,938 --> 00:30:58,941 Saya betul-betul hairan. 582 00:30:59,025 --> 00:31:02,486 Kenapa tiada inisiatif kesepakatan 583 00:31:02,570 --> 00:31:06,157 antara kerajaan dan masyarakat peribumi 584 00:31:06,741 --> 00:31:11,704 untuk memanfaatkan kelebihan masing-masing sekali gus memantapkan Australia? 585 00:31:11,787 --> 00:31:14,790 Susah saya nak jawab soalan itu. 586 00:31:14,874 --> 00:31:20,004 Selama ini, orang kulit putih memandang rendah peribumi Australia. 587 00:31:20,087 --> 00:31:21,964 Sikap prejudis itu tertanam 588 00:31:22,048 --> 00:31:26,052 dan mewujudkan kompleks rendah diri-tinggi diri. 589 00:31:26,135 --> 00:31:30,681 Saya rasa keadaan dah berubah sejak beberapa tahun kebelakangan ini. 590 00:31:30,765 --> 00:31:34,727 Saya faham dan setuju. Gelombang perubahan itu kian dirasai. 591 00:31:34,810 --> 00:31:41,484 Saya tahu ada generasi muda yang berfikiran terbuka, 592 00:31:41,567 --> 00:31:43,486 progresif dan… 593 00:31:45,321 --> 00:31:48,449 Seronok dapat duduk bersama kamu hari ini 594 00:31:48,532 --> 00:31:51,035 kerana kamu menyuarakan isi hati kamu. 595 00:31:51,118 --> 00:31:54,246 Kalau ada cara untuk kami bantu tingkatkan kesedaran 596 00:31:54,330 --> 00:31:57,458 dan menyampaikan suara peribumi Australia… 597 00:31:57,541 --> 00:32:00,461 - Terima kasih. - Saya berbesar hati. 598 00:32:00,544 --> 00:32:02,338 Kami sayang kamu. 599 00:32:02,421 --> 00:32:05,007 - Ini hal terhebat… - Tinggal dengan kami. 600 00:32:05,091 --> 00:32:06,300 Jangan balik. 601 00:32:06,384 --> 00:32:09,261 - Awas. Mungkin… - Kami akan menghantui kamu. 602 00:32:09,345 --> 00:32:12,431 Keterlibatan masyarakat peribumi penting 603 00:32:12,515 --> 00:32:15,351 dalam usaha menangani isu global hari ini. 604 00:32:15,434 --> 00:32:17,853 Usaha memulihara alam semula jadi 605 00:32:17,937 --> 00:32:23,609 memerlukan pandangan masyarakat peribumi. 606 00:32:24,110 --> 00:32:25,653 Okey. Zac dan Darin. 607 00:32:25,736 --> 00:32:28,948 Kami nak kenalkan tetamu istimewa. 608 00:32:29,031 --> 00:32:30,366 Ini Khoa. 609 00:32:31,075 --> 00:32:32,118 Hai, Khoa. 610 00:32:32,201 --> 00:32:35,079 Helo, sayang. Ia sangat pemalu. 611 00:32:35,162 --> 00:32:38,791 Khoa ialah dingo hutan hujan baka tulen. 612 00:32:38,874 --> 00:32:44,755 Di Australia, dingo dizalimi. 613 00:32:44,839 --> 00:32:49,093 Hari ini, ada perseteruan antara industri ternakan 614 00:32:49,176 --> 00:32:52,847 dan mereka yang mahu melindungi dan menyelamatkan dingo. 615 00:32:52,930 --> 00:32:55,516 Dingo dikelaskan dalam genus Canis, 616 00:32:55,599 --> 00:32:58,894 sama seperti serigala, koyote, musang dan anjing. 617 00:32:59,478 --> 00:33:01,522 Walaupun nampak comel dan jinak, 618 00:33:01,605 --> 00:33:05,526 dingo liar ialah pemangsa ganas seperti kebanyakan karnivor. 619 00:33:05,609 --> 00:33:11,407 Sekarang, di Queensland, ada dua akta perundangan 620 00:33:11,490 --> 00:33:14,702 yang diluluskan untuk menghapuskan dingo. 621 00:33:14,785 --> 00:33:16,370 Sebagai peribumi, 622 00:33:16,454 --> 00:33:21,292 kami tahu peranan dingo dalam ekosistem sangat penting. 623 00:33:21,375 --> 00:33:25,004 Dingo pemangsa apeks di Australia. 624 00:33:25,838 --> 00:33:31,427 Demi keseimbangan mana-mana ekosistem atau persekitaran semula jadi, 625 00:33:31,510 --> 00:33:34,555 pemangsa apeks sangat penting. 626 00:33:34,638 --> 00:33:40,436 Kalau ia kekal dalam piramid ekosistem sebagai pengimbang alam, 627 00:33:40,519 --> 00:33:42,980 semuanya akan harmoni. 628 00:33:43,647 --> 00:33:46,484 Sejak kecil kami diajar untuk menghargai alam. 629 00:33:47,234 --> 00:33:50,446 Alam semula jadi bersifat mampan. 630 00:33:51,447 --> 00:33:54,325 Dingo dan peribumi banyak persamaan. 631 00:33:54,408 --> 00:33:59,455 Kami pernah ditembak, diracun dan terperangkap. 632 00:33:59,538 --> 00:34:03,793 Maksud saya, di Australia, hamba kulit Hitam pernah diperdagangkan. 633 00:34:03,876 --> 00:34:07,046 Sonya berkongsi persamaan realiti yang kejam 634 00:34:07,129 --> 00:34:10,257 antara masyarakat peribumi dengan dingo Australia. 635 00:34:10,341 --> 00:34:14,720 Zaman mula berubah, tapi perjuangan kami masih panjang 636 00:34:14,804 --> 00:34:17,723 untuk mengubah pemikiran penjajah 637 00:34:17,807 --> 00:34:21,977 yang meracuni generasi hari ini. 638 00:34:22,061 --> 00:34:24,980 Saya kagum dengan perspektif awak. 639 00:34:25,064 --> 00:34:30,694 Kalau kita biar dingo hidup bebas dalam habitatnya sebagai pemangsa apeks, 640 00:34:30,778 --> 00:34:33,322 mungkin keseimbangan dapat dikembalikan. 641 00:34:33,989 --> 00:34:36,784 Situasinya sama. Kalau suara peribumi didengari, 642 00:34:36,867 --> 00:34:38,786 semuanya akan seimbang. 643 00:34:38,869 --> 00:34:44,166 Kalaulah sains Barat dan pengetahuan peribumi digabungkan, 644 00:34:45,793 --> 00:34:48,796 banyak penyelesaian luar biasa… 645 00:34:48,879 --> 00:34:52,508 - Betul. - …untuk selamatkan alam sekitar. 646 00:34:52,591 --> 00:34:55,553 Budaya peribumi ialah budaya kita semua. 647 00:34:57,179 --> 00:35:01,183 Kalau benar ia tamadun tertua di Bumi, 648 00:35:01,892 --> 00:35:03,602 maka kita semua… 649 00:35:03,686 --> 00:35:06,188 - Mensyukurinya. - Ya. Mensyukurinya. 650 00:35:06,272 --> 00:35:11,318 Tak sabar saya nak kongsi kisah ini bersama masyarakat di luar sana. 651 00:35:11,402 --> 00:35:16,532 Kami betul-betul menghargai kesudian Zac dan Darin untuk datang ke sini 652 00:35:16,615 --> 00:35:21,912 kerana akhirnya, ada yang sudi dengar suara peribumi 653 00:35:21,996 --> 00:35:23,747 dan daripada situ, 654 00:35:23,831 --> 00:35:28,252 ada sinar harapan daripada perkongsian positif 655 00:35:28,335 --> 00:35:31,463 yang menguntungkan peribumi dan semua orang. 656 00:35:31,547 --> 00:35:34,258 Paling penting, kepada alam semula jadi. 657 00:35:35,009 --> 00:35:36,886 Maka, kita di landasan tepat. 658 00:35:41,307 --> 00:35:43,726 Selepas tamat sesi itu tadi… 659 00:35:44,518 --> 00:35:46,687 Hati saya runtun. 660 00:35:46,770 --> 00:35:50,524 Bukan senang nak bercakap dari hati ke hati. 661 00:35:50,608 --> 00:35:54,028 - Betul. - Ada banyak aspek yang berbeza. 662 00:35:54,111 --> 00:35:56,739 Satu perkara yang pasti… 663 00:35:57,781 --> 00:35:59,283 betul cakap Bruce Pascoe. 664 00:36:00,159 --> 00:36:01,952 Kita mesti berbincang. 665 00:36:02,036 --> 00:36:05,080 Duduk bertentang mata dengan mereka, 666 00:36:06,040 --> 00:36:07,750 menjiwai perasaan mereka… 667 00:36:07,833 --> 00:36:08,667 Ya. 668 00:36:09,168 --> 00:36:12,379 …berbincang secara jujur dan terbuka, 669 00:36:13,464 --> 00:36:17,218 saya rasa itulah azimat yang hilang dari dunia hari ini. 670 00:36:17,301 --> 00:36:18,135 Saya faham. 671 00:36:18,219 --> 00:36:23,974 Dunia kita bukan saja di rumah, sekolah atau tempat kerja. 672 00:36:24,058 --> 00:36:25,893 Dunia ini sangat luas. 673 00:36:25,976 --> 00:36:28,520 Saya belajar untuk lebih bersyukur. 674 00:36:29,230 --> 00:36:32,942 - Rasanya sangat istimewa, bukan? - Inilah dia. Saya gembira. 675 00:36:33,025 --> 00:36:36,153 Saya jumpa matlamat hidup saya walaupun baru 33 tahun. 676 00:36:38,197 --> 00:36:39,031 Syukurlah. 677 00:36:39,114 --> 00:36:43,619 - Musim ke-53 Down to Earth… - Saya nak jadi David Attenborough. 678 00:36:46,038 --> 00:36:48,290 Mungkin kita tak boleh ubah masa silam 679 00:36:48,374 --> 00:36:50,834 atau tebus kesilapan dan kekhilafan, 680 00:36:51,335 --> 00:36:54,171 tapi kita boleh mendalami sejarah orang lain 681 00:36:54,255 --> 00:36:56,048 dan mendengar suara mereka. 682 00:36:56,131 --> 00:36:58,342 Walaupun perjuangannya masih jauh, 683 00:36:58,425 --> 00:37:02,721 Australia mula ambil inisiatif untuk iktiraf penduduk asalnya. 684 00:37:02,805 --> 00:37:06,350 Semua negara lain patut mencontohi usaha mulia ini. 685 00:37:06,433 --> 00:37:10,980 Semua orang berhak melibatkan diri, bersuara dan mengambil bahagian. 686 00:37:11,855 --> 00:37:14,483 Dunia ini kecil sahaja. 687 00:37:14,566 --> 00:37:15,859 Kita semua berjiran. 688 00:37:16,443 --> 00:37:20,781 Setiap perkara yang kita buat akan mempengaruhi orang lain. 689 00:37:21,865 --> 00:37:25,452 Ya! Kita boleh memelihara budaya nenek moyang kita 690 00:37:25,536 --> 00:37:28,998 dan pada masa sama, merancang kemajuan masa depan. 691 00:37:29,623 --> 00:37:32,876 Idea itu boleh direalisasikan dengan kerjasama hari ini. 692 00:37:41,176 --> 00:37:43,929 Down To Earth mengiktiraf peribumi Australia. 693 00:37:44,013 --> 00:37:49,560 Kami menghormati tradisi, budaya dan harapan leluhur peribumi Selat Torres. 694 00:38:20,674 --> 00:38:22,384 Terjemahan sari kata oleh Saffura