1
00:00:06,299 --> 00:00:10,928
EEN NETFLIX-SERIE
2
00:00:13,639 --> 00:00:18,770
Ons volk leefde duizenden jaren
in harmonie met dit land.
3
00:00:18,853 --> 00:00:20,688
Vanaf de achttiende eeuw…
4
00:00:20,772 --> 00:00:25,485
…kwamen er schepen met Britse kolonisten
die het continent wilden veroveren…
5
00:00:25,568 --> 00:00:30,364
…en uiteindelijk hebben ze het
bijna volledig voor zichzelf opgeëist.
6
00:00:30,448 --> 00:00:34,285
We beschermden vroeger het land,
namen alleen om te overleven…
7
00:00:34,368 --> 00:00:36,621
…en gaven terug hoe we maar konden.
8
00:00:36,704 --> 00:00:41,250
Nu, generaties later, zijn de lucht,
het water en het land vervuild.
9
00:00:41,334 --> 00:00:45,797
In de grond groeien bijna geen gewassen
en de oceanen zijn overbevist.
10
00:00:46,631 --> 00:00:48,758
Het is nu belangrijker dan ooit…
11
00:00:48,841 --> 00:00:52,637
…dat we blijven strijden
om een stem te hebben in ons eigen land…
12
00:00:52,720 --> 00:00:56,140
…en onze cultuur
en onze Moeder Aarde in stand te houden.
13
00:00:57,016 --> 00:01:02,563
Dit is het verhaal van enkele
van de Aboriginalstammen van Australië.
14
00:01:05,608 --> 00:01:10,488
Er is bewijs van meer dan 60.000 jaar oud
dat de Aboriginals Australië bewoonden.
15
00:01:10,571 --> 00:01:15,409
Ver voor de koloniale ontdekking
en vijandige overname van het land.
16
00:01:15,493 --> 00:01:17,662
Zoals veel naties over de hele wereld…
17
00:01:17,745 --> 00:01:20,998
…heeft het een wreed
en bloederig kolonisatieverleden.
18
00:01:21,082 --> 00:01:24,752
Om dit prachtige land
verder te verkennen…
19
00:01:24,836 --> 00:01:27,922
…moeten we de inheemse bewoners
van het continent erkennen…
20
00:01:28,005 --> 00:01:30,216
…en hoe ze leven
om het land te beschermen.
21
00:01:32,718 --> 00:01:36,430
Onze samenleving kan leren van het respect
voor de delicate balans…
22
00:01:36,514 --> 00:01:38,933
…tussen mensen en de rest van de planeet.
23
00:01:39,016 --> 00:01:41,686
Proost.
-En daar gaat deze aflevering over.
24
00:01:41,769 --> 00:01:43,980
Het erkennen
van de inheemse landeigenaren…
25
00:01:44,063 --> 00:01:46,149
…zo veel mogelijk leren van hun cultuur…
26
00:01:46,232 --> 00:01:50,194
…en inzien dat hun methoden
nog steeds de aarde kunnen beschermen.
27
00:01:50,278 --> 00:01:52,613
Best cool. Alsof ik terugga in de tijd.
28
00:02:01,956 --> 00:02:04,750
Op de universiteit van Melbourne
leren we meer…
29
00:02:04,834 --> 00:02:08,588
…over de Australische geschiedenis
van auteur Bruce Pascoe.
30
00:02:08,671 --> 00:02:12,800
Bruce's controversiële boek Dark Emu
tart het breed gedragen geloof…
31
00:02:12,884 --> 00:02:16,387
…dat de inheemse bewoners
nomadische jager-verzamelaars waren.
32
00:02:16,470 --> 00:02:20,308
Volgens Bruce hadden de Aboriginals
verstand van natuurbehoud…
33
00:02:20,391 --> 00:02:24,604
…en waren ze kundige boeren.
Z'n ideeën gaan veel verder dan theorieën.
34
00:02:24,687 --> 00:02:27,523
Hij baseert zich
op de dagboeken en verslagen…
35
00:02:27,607 --> 00:02:29,984
…van de oorspronkelijke kolonisten.
36
00:02:30,067 --> 00:02:33,321
En Bruce vindt dat Aboriginals,
als inheemse bewoners…
37
00:02:33,404 --> 00:02:37,450
…respect verdienen voor hun bijdrage
aan de maatschappij en het land.
38
00:02:38,075 --> 00:02:40,620
Wij vinden het een eer
om met hem te praten.
39
00:02:41,412 --> 00:02:42,705
Dit is geweldig.
40
00:02:42,788 --> 00:02:47,335
Het is een genoegen dat we
met je mogen praten en van je mogen leren.
41
00:02:47,418 --> 00:02:49,587
Dat lijkt me het belangrijkste.
42
00:02:51,172 --> 00:02:53,841
Australië is nog steeds
een koloniaal land…
43
00:02:53,925 --> 00:02:57,845
…en wordt daardoor verkeerd begrepen.
44
00:02:57,929 --> 00:03:00,806
We kunnen veel meer
te weten komen over het land…
45
00:03:00,890 --> 00:03:03,726
…door te kijken
naar hoe Aboriginals het deden.
46
00:03:03,809 --> 00:03:07,813
Veel van wat je hebt onderzocht,
besproken en gedeeld…
47
00:03:07,897 --> 00:03:11,776
…gaat om een stap terug doen,
om weer verder te kunnen, toch?
48
00:03:11,859 --> 00:03:15,404
Ja. We denken dat we hier
het oudste dorp op aarde hebben.
49
00:03:15,905 --> 00:03:19,033
Dus Aboriginals kozen er
zo'n 60.000 jaar geleden voor…
50
00:03:19,116 --> 00:03:23,204
…om bij elkaar te gaan wonen
in zelfgebouwde huizen.
51
00:03:23,287 --> 00:03:28,501
Dus tienduizenden jaren
voor men dacht dat er iemand anders…
52
00:03:28,584 --> 00:03:30,878
Het is ouder dan Turkije en Israël.
53
00:03:30,962 --> 00:03:36,175
Hoe hebben de Aboriginals zo lang
de tand des tijds kunnen doorstaan?
54
00:03:36,259 --> 00:03:40,096
Bescheidenheid was de basis
van het beleid van de Aboriginals.
55
00:03:40,179 --> 00:03:42,556
We zijn in principe gelijk aan dieren.
56
00:03:42,640 --> 00:03:47,061
Daarom hebben Aboriginals
dierentotems, boomtotems, plantentotems…
57
00:03:47,144 --> 00:03:49,855
…we zien onszelf als gewoon wezens.
58
00:03:49,939 --> 00:03:53,734
Het idee van superioriteit
en het recht hebben op iets is absurd.
59
00:03:53,818 --> 00:03:56,112
We moeten in gesprek en ons afvragen:
60
00:03:56,195 --> 00:04:00,992
'Zijn we er over 20.000 jaar nog,
of zorgen we ervoor dat we uitsterven?'
61
00:04:01,575 --> 00:04:05,454
Zorgen voor de aarde
is als je huis op orde houden…
62
00:04:05,538 --> 00:04:08,249
…met een goed economisch inzicht.
63
00:04:08,332 --> 00:04:12,962
We moeten zorgen dat zij in orde is,
dan komt het met ons ook goed.
64
00:04:16,090 --> 00:04:20,052
Er zijn zo'n 500 verschillende
Aboriginal-naties in heel Australië.
65
00:04:20,136 --> 00:04:24,098
Ze maken nu nog maar 2,4 procent
van de totale bevolking uit.
66
00:04:24,765 --> 00:04:29,186
We bezoeken slechts een paar naties,
en onze eerste stop is hier.
67
00:04:29,812 --> 00:04:33,482
Cooya Beach is een prachtig,
divers kustgebied in Queensland…
68
00:04:33,566 --> 00:04:35,443
…met drie unieke eco-systemen.
69
00:04:35,526 --> 00:04:38,654
Strand, mangroven en kustriffen.
70
00:04:38,738 --> 00:04:42,491
Ze zijn allemaal verbonden
door wadden en getijdenlagunes.
71
00:04:42,575 --> 00:04:46,787
We brengen de dag door met mensen
van de plaatselijke inheemse stam…
72
00:04:46,871 --> 00:04:48,205
…de Kuku Yalanji-stam.
73
00:04:48,289 --> 00:04:53,669
In deze aflevering laat ik deze mensen
zelf de verhalen vertellen…
74
00:04:53,753 --> 00:04:56,380
…dan kunnen ze dat
in hun eigen woorden doen.
75
00:04:56,964 --> 00:04:58,341
Dit is Linc Walker.
76
00:04:58,424 --> 00:04:59,925
Mijn naam is Linc Walker.
77
00:05:00,009 --> 00:05:03,220
Ik run met m'n broer
Kuku Yalanji Cultural Habitat Tours.
78
00:05:03,304 --> 00:05:06,974
In handen van Aboriginals,
met Aborignal-werknemers.
79
00:05:07,558 --> 00:05:09,852
Je wordt ondergedompeld in de cultuur.
80
00:05:09,935 --> 00:05:12,480
Als bewaarders
van ons traditionele land…
81
00:05:12,563 --> 00:05:16,067
…is het onze taak
de culturele kennis door te blijven geven…
82
00:05:16,150 --> 00:05:19,570
…die onze families
duizenden jaren lang hebben verzameld.
83
00:05:19,653 --> 00:05:22,573
Welkom op Cooya Beach.
-Fijn dat we mochten komen.
84
00:05:22,656 --> 00:05:23,532
Fijn hier te zijn.
85
00:05:23,616 --> 00:05:26,702
Dit is Kuku Yalanji-land,
dus we spreken ook de taal.
86
00:05:26,786 --> 00:05:31,332
Deze plek is Cooya Cooya: vissen.
We vangen hier allerlei soorten vis.
87
00:05:31,415 --> 00:05:36,379
Wat dingen die je hier vindt: krokodillen,
zwaardvissen, zaaghaaien, schildpadden…
88
00:05:36,962 --> 00:05:39,757
Dat is van een zwaardvis?
-Van meerdere, zie je?
89
00:05:39,840 --> 00:05:43,302
Is die ook van een zwaardvis?
-Dat is een zwaardvis.
90
00:05:43,386 --> 00:05:46,097
En dit is een zaag.
-Dit is een zaagvis.
91
00:05:46,180 --> 00:05:49,475
Met grepen aan beide einden
kun je er bomen mee omzagen.
92
00:05:49,558 --> 00:05:52,144
Dus jullie vissen
hier vooral traditioneel?
93
00:05:52,228 --> 00:05:55,231
Speervissen,
veel selectief jagen, verzamelen…
94
00:05:55,314 --> 00:05:58,651
…nemen wat we nodig hebben,
netvissen, vallen, van alles.
95
00:05:58,734 --> 00:06:01,904
Hoe oud waren jullie
toen jullie leerden vissen?
96
00:06:01,987 --> 00:06:05,449
Erg jong.
We leerden het van onze grootouders…
97
00:06:05,533 --> 00:06:08,994
…ouders, en ooms en tantes.
Ieder met z'n eigen trucjes.
98
00:06:09,078 --> 00:06:12,790
Veel ouderen kunnen niet meer lopen,
dus we hebben dit opgezet.
99
00:06:12,873 --> 00:06:16,085
Zo kunnen we blijven jagen
en ze elke dag goed eten geven.
100
00:06:16,168 --> 00:06:19,213
Veel families
konden diabetes niet ontlopen.
101
00:06:19,839 --> 00:06:24,051
Wellicht heb je gehoord dat er generaties
vastzaten in missiehuizen.
102
00:06:24,135 --> 00:06:26,387
Ze kregen suiker, meel, tabak en thee.
103
00:06:27,054 --> 00:06:29,807
De hele generatie
van m'n oma had diabetes.
104
00:06:29,890 --> 00:06:33,060
Toen ze vrijkwamen,
hoefden ze dat niet meer te eten.
105
00:06:33,144 --> 00:06:36,647
Ze gingen weer jagen-verzamelen.
Onze generatie nam dit op…
106
00:06:36,730 --> 00:06:40,818
…in de levensstijl, zodat onze mensen
vanaf nu gezond blijven.
107
00:06:40,901 --> 00:06:42,153
Dat is geweldig, man.
108
00:06:42,236 --> 00:06:47,408
Met ons culturele toerisme
belichten we onze speciale cultuur…
109
00:06:47,491 --> 00:06:50,453
…houden we onze families in leven,
gaan de toekomst in…
110
00:06:50,536 --> 00:06:52,580
…en helen we het slechte verleden.
111
00:06:52,663 --> 00:06:56,375
Kom maar mee, naar het strand,
dan gaan we oefenen met de speer.
112
00:06:56,459 --> 00:07:02,131
We gaan met Darin en Zac naar het strand
en leren ze veilig met speren om te gaan.
113
00:07:02,214 --> 00:07:05,801
Ons volk is hier al 20.000 jaar.
We leefden vroeger verder op zee…
114
00:07:05,885 --> 00:07:09,054
…het water drong ons terug.
Nu komen we de berg weer af.
115
00:07:09,138 --> 00:07:12,641
Allemaal dezelfde families.
Die verhalen blijven nog intact.
116
00:07:12,725 --> 00:07:15,603
Alle herkenningspunten
verbinden ons met die verhalen.
117
00:07:16,604 --> 00:07:18,772
Jullie mogen een speer komen kiezen.
118
00:07:18,856 --> 00:07:22,985
Niet te zwaar, niet te licht.
Hij moet fijn aanvoelen.
119
00:07:23,611 --> 00:07:27,114
Daar oefenen we even mee,
dan kun je eventueel nog wisselen.
120
00:07:27,615 --> 00:07:30,409
Deze voelt geweldig.
-Ja? Pas op, achter je.
121
00:07:30,493 --> 00:07:32,745
Oeps. Het was tenminste niet de punt.
122
00:07:32,828 --> 00:07:37,166
Eerste regel. Als je je speer draagt:
rechtop en tegen je schouder.
123
00:07:37,666 --> 00:07:40,753
Dan steek je elkaar niet neer.
-Ik keek naar de punt.
124
00:07:41,337 --> 00:07:43,047
Eén teen op de lijn.
125
00:07:44,340 --> 00:07:47,593
Je wijsvinger op het eind,
als je gaat gooien.
126
00:07:47,676 --> 00:07:49,929
Je richt je voeten ook op het doelwit.
127
00:07:50,679 --> 00:07:54,225
Ga je gooien,
breng dan je gewicht op je achterste been.
128
00:07:54,308 --> 00:07:58,395
Til je voorste been op,
neem een stap en duw met je vinger.
129
00:07:59,271 --> 00:08:01,148
Oké, oefenrondje. Zo, ja.
130
00:08:01,232 --> 00:08:03,192
Omdat hij stuiterde.
-Rustig.
131
00:08:03,275 --> 00:08:05,569
Haal hem op, nog een keer.
-Te gek.
132
00:08:06,987 --> 00:08:08,989
Dankjewel.
-Geen probleem.
133
00:08:09,073 --> 00:08:11,450
Het is te makkelijk, ik leg hem verder.
134
00:08:12,952 --> 00:08:15,579
Zo ver weg?
Kun je ze in het water nog zien?
135
00:08:15,663 --> 00:08:19,208
De vissen horen je aankomen en vluchten.
Je moet ze achterna.
136
00:08:19,875 --> 00:08:24,129
Vissen hebben schubben, dus hard gooien.
Na deze keer moet je het kunnen.
137
00:08:27,299 --> 00:08:29,552
Bijna. Niet erg, ze blijven drijven.
138
00:08:32,096 --> 00:08:34,598
Zo, ja. Goed gedaan.
-Mooi schot.
139
00:08:34,682 --> 00:08:36,642
Weten jullie wat dit is?
140
00:08:38,018 --> 00:08:39,687
Een woomera.
141
00:08:39,770 --> 00:08:41,146
Dit vervangt je vinger.
142
00:08:42,439 --> 00:08:44,066
Voor extra kracht.
143
00:08:44,149 --> 00:08:45,276
Wapenverbetering.
144
00:08:45,359 --> 00:08:47,403
KRACHTSTOENAME
145
00:08:47,486 --> 00:08:51,824
Als ze het met de vinger kunnen,
gaan we een stap verder met de woomera…
146
00:08:51,907 --> 00:08:55,536
…een verlengstuk van je arm
dat je meer kracht geeft bij het vissen.
147
00:08:55,619 --> 00:08:57,955
Kijk aan, zo moet het. Mooi krachtig.
148
00:08:58,038 --> 00:09:03,085
Als mensen overal maar
speren staan te gooien, is het best eng.
149
00:09:03,168 --> 00:09:08,048
We leren ze dus eerst
hoe je veilig met een speer omgaat…
150
00:09:08,132 --> 00:09:08,966
Dat is hem.
151
00:09:09,049 --> 00:09:11,594
…voor we een traditionele jacht gaan doen.
152
00:09:11,677 --> 00:09:14,555
Meer kunnen we jullie niet leren.
Klaar voor?
153
00:09:14,638 --> 00:09:15,472
Best wel.
154
00:09:15,556 --> 00:09:19,476
Darin en ik gaan langs het strand,
en halen de medicijnen en het eten.
155
00:09:19,560 --> 00:09:24,064
Jullie twee gaan jagen.
Zien of jullie vis en krab kunnen vangen.
156
00:09:24,148 --> 00:09:25,649
Goed.
-Start de wedstrijd.
157
00:09:25,733 --> 00:09:27,526
Ik regel het wel.
-Lukt dat?
158
00:09:27,610 --> 00:09:29,194
Doe jij de groente maar.
159
00:09:29,278 --> 00:09:34,158
Ik neem Zac mee, kijken of we
wat modderkrabben kunnen vangen.
160
00:09:34,241 --> 00:09:36,785
Meestal lijken krabben op die gaten.
161
00:09:36,869 --> 00:09:39,830
Als we vlakbij komen,
zien ze ons en vluchten ze.
162
00:09:39,913 --> 00:09:42,625
Dit zijn gaten waar roggen zich voeden.
163
00:09:42,708 --> 00:09:45,419
Een schelpdier
brengt elektriciteit voort als 't beweegt.
164
00:09:45,502 --> 00:09:49,214
Dan vindt de rog hem,
duikt erop, verplettert hem en eet hem op.
165
00:09:49,798 --> 00:09:56,138
Zie je deze, helemaal langs het strand?
Een erg nuttig medicijn. In overvloed.
166
00:09:56,221 --> 00:09:57,640
Dit is de vrucht.
167
00:09:58,599 --> 00:10:00,225
Ze zijn groen en wit.
168
00:10:01,226 --> 00:10:02,269
Wit is rijp.
169
00:10:02,353 --> 00:10:05,397
De witte besjes zijn de vruchten
van de strandkool.
170
00:10:05,481 --> 00:10:08,734
…bij een ooginfectie,
of als je zand in je oog krijgt…
171
00:10:08,817 --> 00:10:12,071
…pak je een rijpe, en knijpt hem uit.
172
00:10:12,154 --> 00:10:15,324
Het zoute water erin
gebruiken we als ontsmetter.
173
00:10:15,407 --> 00:10:18,410
Je gebruikt het dus als oogdruppels.
Heel simpel.
174
00:10:18,494 --> 00:10:20,412
Wauw, dat is…
175
00:10:20,496 --> 00:10:24,875
Het prikt helemaal niet,
maar je voelt dat het zuiverend werkt.
176
00:10:24,958 --> 00:10:26,835
Het spoelt, ja. Knijp het erop…
177
00:10:26,919 --> 00:10:30,255
Gebruik het als huidlotion.
Het is zacht en plakt niet.
178
00:10:30,339 --> 00:10:32,758
Het droogt schoon op.
-Geweldig.
179
00:10:32,841 --> 00:10:36,804
Superhandig als je dingen moet doen.
-Met plakhanden inderdaad.
180
00:10:36,887 --> 00:10:39,098
Dit is een heremietkreeftje.
181
00:10:39,640 --> 00:10:42,059
Een kuyulin of modderwulk.
-Een grote.
182
00:10:43,060 --> 00:10:45,062
Deze jongens zijn het beste aas.
183
00:10:45,145 --> 00:10:48,732
Vis je aan het strand, een rivieroever,
zorg voor kreeftjes.
184
00:10:48,816 --> 00:10:51,735
Aboriginals leggen een steen
op een goede visplek.
185
00:10:51,819 --> 00:10:55,030
Een platte steen,
een ronde steen, gebroken schelpen.
186
00:10:55,114 --> 00:10:57,533
Als teken voor anderen.
187
00:10:57,616 --> 00:11:01,286
Kun je de bladeren ook eten?
-Nee, niet echt.
188
00:11:01,370 --> 00:11:04,164
Maar wel te gebruiken als verband.
189
00:11:04,248 --> 00:11:07,876
Voor als je een brandwond of zweer hebt.
Voel je? Lekker koel.
190
00:11:08,961 --> 00:11:12,131
Na een lange wandeling,
even onderdompelen…
191
00:11:12,214 --> 00:11:14,174
Fantastisch.
-Dat erop, fijn koel.
192
00:11:14,258 --> 00:11:16,927
Ook voor als je verbrand bent. Perfect.
193
00:11:17,010 --> 00:11:20,347
Je ziet de ranken
van de Klimmende Winde, de dagbloem.
194
00:11:20,431 --> 00:11:24,977
Deze heeft een gele bloem.
Er is ook een lage, die is paars.
195
00:11:25,060 --> 00:11:27,062
We noemen ze pijlstaartrog-ranken.
196
00:11:27,146 --> 00:11:29,690
Als je wordt gestoken
door een pijlstaartrog…
197
00:11:29,773 --> 00:11:32,985
…of je voet openhaalt,
is dat een sterker antisepticum.
198
00:11:33,068 --> 00:11:36,530
Even kneuzen, weken in warm water,
dan je voeten erin.
199
00:11:36,613 --> 00:11:39,408
Het verdooft wat,
kun je de stukjes eruit halen.
200
00:11:39,491 --> 00:11:45,122
Waar je hier ook komt, is een unieke band
tussen de planten en de dieren.
201
00:11:45,205 --> 00:11:49,168
Wij, als mensen,
moeten die unieke banden vinden.
202
00:11:49,251 --> 00:11:50,836
Dat is hoe het hoort.
203
00:11:50,919 --> 00:11:54,590
Zac en Brandon raken vast gewond.
-Dan hebben wij de medicatie.
204
00:11:55,591 --> 00:11:56,925
Dit is een maanschelp.
205
00:11:57,843 --> 00:12:00,721
Bij nieuwe maan wordt hij donker.
Bij volle maan wit.
206
00:12:00,804 --> 00:12:03,348
De kleur verandert mee met de maancyclus.
207
00:12:03,891 --> 00:12:07,186
Daarom heet hij zo.
-Hij ligt gewoon lekker te chillen.
208
00:12:07,269 --> 00:12:12,941
Als je op een bewolkte dag wilt jagen,
en niet weet wat het tij doet…
209
00:12:13,025 --> 00:12:18,113
…zoek je die schelpen.
Zijn ze donker, dan wordt 't een goed tij.
210
00:12:18,697 --> 00:12:21,450
Je laat je dus vaak leiden
door dierengedrag.
211
00:12:21,533 --> 00:12:24,161
De planten of dieren vertellen het je wel.
212
00:12:24,244 --> 00:12:27,706
Boeiend. Best cool, man.
Alsof ik terugga in de tijd.
213
00:12:27,790 --> 00:12:32,920
Vroeger deden en wilden we niets anders.
-Veel beter dan computerspelletjes.
214
00:12:34,129 --> 00:12:36,799
De kennis die je hebt van de natuur…
215
00:12:37,591 --> 00:12:41,720
…lijkt erg belangrijk
voor de samenleving als geheel.
216
00:12:41,804 --> 00:12:44,890
Elk persoon is verantwoordelijk
voor een ander dier.
217
00:12:44,973 --> 00:12:48,727
Een band met een totem is nodig,
zodat dat dier overleeft.
218
00:12:52,147 --> 00:12:55,275
Als je naar ze kijkt,
leren ze je alle geheimen…
219
00:12:55,359 --> 00:12:57,194
…die je hier moet weten.
220
00:12:57,277 --> 00:12:59,196
Dus vissen we bij eb.
221
00:12:59,279 --> 00:13:02,074
De krokodillen en haaien
komen terug bij vloed.
222
00:13:02,157 --> 00:13:07,037
Wij krijgen zes uur, en zij zes uur.
We moeten leren om met alles te delen.
223
00:13:07,120 --> 00:13:08,914
Dat is een groot mannetje.
224
00:13:10,624 --> 00:13:12,251
Heb je er nog meer?
-Eentje.
225
00:13:12,334 --> 00:13:15,754
Moet je dat ding zien.
-Zij heeft er nog één.
226
00:13:15,838 --> 00:13:19,716
Dit is dus een mannetje.
Dat zie je aan de driehoek op de buik.
227
00:13:19,800 --> 00:13:23,178
Het zijn echte vechters,
ze hebben grotere klauwen.
228
00:13:25,013 --> 00:13:26,849
Wil je hem vasthouden?
-Tuurlijk.
229
00:13:26,932 --> 00:13:30,102
Hier, de veiligste manier.
-Zet hem daar neer.
230
00:13:32,771 --> 00:13:35,941
Hou je handen achter.
Je handen er nooit voor houden.
231
00:13:36,024 --> 00:13:37,818
Daaronder.
-Nee, niet eronder.
232
00:13:37,901 --> 00:13:39,695
Daar kunnen ze bij.
-Echt?
233
00:13:39,778 --> 00:13:43,740
De meeste mensen beseffen niet
hoe gevaarlijk ze kunnen zijn.
234
00:13:43,824 --> 00:13:44,783
Hebbes?
-Denk ik.
235
00:13:44,867 --> 00:13:47,536
Eén klauw kraakt je, de andere knipt.
236
00:13:47,619 --> 00:13:50,664
Ze rennen op je af
als je te dichtbij komt.
237
00:13:50,747 --> 00:13:55,836
De grote vechtklauw, de kraker.
Die zal je botten breken.
238
00:13:55,919 --> 00:13:58,547
Met de andere knipt hij zo een vinger af.
239
00:13:58,630 --> 00:14:00,841
Echt? Jezus.
-Test het maar.
240
00:14:01,925 --> 00:14:04,428
Met je pink.
-Ik wil al m'n vingers houden.
241
00:14:04,511 --> 00:14:05,429
Kijk toch eens.
242
00:14:07,055 --> 00:14:07,890
Vangen.
243
00:14:09,808 --> 00:14:12,477
Best ontzagwekkend, hè?
-Deze is van jou.
244
00:14:12,561 --> 00:14:14,354
Zet hem maar weer op de grond.
245
00:14:15,814 --> 00:14:18,191
Top. Aangenaam, maat.
-Gaaf. Bedankt.
246
00:14:18,275 --> 00:14:19,943
Dit geeft ons hoop.
247
00:14:21,820 --> 00:14:24,531
We hebben wat kokosnoten?
-Ja, dat is het plan.
248
00:14:25,574 --> 00:14:28,619
Laat de jongens maar rennen,
wij kraken de noten.
249
00:14:28,702 --> 00:14:31,955
We gebruiken het houweel
en beginnen aan de zachte kant.
250
00:14:57,689 --> 00:14:58,523
Wat voor jou.
251
00:15:07,991 --> 00:15:09,701
Hier ga je dan mee schrapen.
252
00:15:23,632 --> 00:15:27,260
Dit is de beste manier
om kokosmelk te maken. Proost.
253
00:15:27,344 --> 00:15:30,514
Nu kun je de anderen laten zien
hoe je eten krijgt.
254
00:15:30,597 --> 00:15:32,724
Ja. Bedankt, broeder.
-Graag gedaan.
255
00:15:34,601 --> 00:15:36,979
Daar is er een.
-Ben je hem kwijt?
256
00:15:39,147 --> 00:15:40,774
Ja, hij is hem kwijt.
257
00:15:40,857 --> 00:15:42,275
Nu weet ik wat ik zoek.
258
00:15:44,903 --> 00:15:47,239
Krab.
-Daar is er één. Zie je hem?
259
00:15:47,322 --> 00:15:50,742
Zag je dat helemaal daar?
-Zie je hem lopen? Pak hem maar.
260
00:15:53,078 --> 00:15:54,079
Kom dichterbij.
261
00:15:55,247 --> 00:15:56,665
Spiets dat donkere ding.
262
00:15:57,624 --> 00:15:59,167
Mis. Zie je hem daar?
263
00:16:00,460 --> 00:16:02,004
Mis. Eronder.
264
00:16:03,338 --> 00:16:04,423
Eronder. Zie je?
265
00:16:04,506 --> 00:16:05,590
Het is hem gelukt.
266
00:16:05,674 --> 00:16:07,592
Kijk aan, precies in het midden.
267
00:16:08,385 --> 00:16:10,929
Daar heb je je krabje. Door het midden.
268
00:16:11,430 --> 00:16:15,392
Thuis hou ik van vliegvissen,
dat is vangen en loslaten.
269
00:16:16,685 --> 00:16:19,396
Maar 't voelt beter
dat we hem ook gaan opeten.
270
00:16:19,479 --> 00:16:24,026
Ze smaken beter als je ze zelf vangt.
-Geloof ik graag. Kijk hem nou, man.
271
00:16:24,109 --> 00:16:28,071
Nu laat ik je zien hoe je ze bereidt.
Hopelijk hebben jullie honger.
272
00:16:29,823 --> 00:16:33,326
Hoi, ik ben Darin.
-Leuk je te ontmoeten, ik ben Delissa.
273
00:16:33,410 --> 00:16:37,622
Ik ben traditioneel mandenvlechter.
M'n nichtje Cayanna zit hier.
274
00:16:37,706 --> 00:16:38,707
Hoi, Cayanna.
275
00:16:38,790 --> 00:16:40,792
Ik deed dit vroeger met m'n oma.
276
00:16:40,876 --> 00:16:44,171
We zaten met haar samen.
-Waar komen deze vezels vandaan?
277
00:16:44,254 --> 00:16:47,632
We gebruiken de zwarte palmboom.
Het is een zeldzame boom.
278
00:16:47,716 --> 00:16:52,220
Hij groeit alleen in de natte tropen,
langs een smal kustgebied.
279
00:16:52,304 --> 00:16:55,348
De mannen gebruiken het hout…
280
00:16:56,183 --> 00:17:00,562
…voor hun clapsticks.
Dit zijn allemaal ceremoniële dingen.
281
00:17:00,645 --> 00:17:05,525
Inderdaad. Voor clapsticks, woomera's,
speerpunten, er wordt niets verspild.
282
00:17:05,609 --> 00:17:07,319
We gebruiken de hele boom.
283
00:17:07,402 --> 00:17:13,325
Elke boom in de Daintree die ik kap,
herplant ik om het duurzaam te houden.
284
00:17:13,408 --> 00:17:18,872
Het beoefenen van de traditionele cultuur
tijdens de kolonisatie was illegaal.
285
00:17:18,955 --> 00:17:22,918
Dus we hebben geluk dat het
is doorgegeven door onze familie…
286
00:17:23,001 --> 00:17:27,047
…via de vrouwen, aan de generatie erna.
En dat zij hetzelfde doen.
287
00:17:27,130 --> 00:17:29,257
Het doorgeven aan de generatie na hen.
288
00:17:29,341 --> 00:17:33,470
In dergelijke dillybags
werden traditioneel baby's gedragen.
289
00:17:34,137 --> 00:17:37,516
Het hengsel moet zo op je hoofd.
290
00:17:37,599 --> 00:17:40,310
Zo droegen ze baby's in de rimboe.
291
00:17:40,393 --> 00:17:45,273
Over grote, zoals deze,
doe ik ongeveer drie maanden.
292
00:17:45,357 --> 00:17:47,692
Drie maanden?
-Ja, erg lang dus.
293
00:17:47,776 --> 00:17:51,571
Maar zo'n kleintje
duurt maar een half uur.
294
00:17:52,364 --> 00:17:56,076
In de vakantie vlochten we met oma
en vertelde ze verhalen.
295
00:17:56,159 --> 00:17:58,453
M'n oma is verborgen in een mand.
296
00:17:59,037 --> 00:18:01,123
Met de gestolen generaties.
-Wat?
297
00:18:01,206 --> 00:18:03,917
Toen de witte overheid
de kinderen kwam halen.
298
00:18:04,000 --> 00:18:04,835
Serieus?
299
00:18:04,918 --> 00:18:09,965
Ze kreeg een fluweelboon in haar handjes,
om haar als baby stil te houden.
300
00:18:10,507 --> 00:18:12,509
Ze is toen niet meegenomen.
301
00:18:12,592 --> 00:18:18,348
Het weghalen van onze kinderen
van ons land is nog niet zo lang geleden.
302
00:18:18,431 --> 00:18:20,225
Maar één generatie geleden.
303
00:18:20,308 --> 00:18:24,896
We zijn echt gezegend
dat onze cultuur hier nog intact is…
304
00:18:24,980 --> 00:18:27,649
…en we die nog met de wereld kunnen delen.
305
00:18:28,275 --> 00:18:31,820
Wat is buiten dat hij echt net
vers uit de oceaan komt…
306
00:18:31,903 --> 00:18:34,739
…het geheim voor een lekkere krab?
307
00:18:34,823 --> 00:18:35,907
Die gaan daarin.
308
00:18:36,449 --> 00:18:39,286
Het gaat om je mengsel.
Er gaat wat kokosolie in.
309
00:18:43,623 --> 00:18:44,541
Goed afgemeten.
310
00:18:46,918 --> 00:18:48,545
Een klontje boter erin.
311
00:18:48,628 --> 00:18:51,548
Wat geplette knoflook.
-Ben ik dol op, heerlijk.
312
00:18:51,631 --> 00:18:55,051
Dit is vooral rawit-peper.
Dit is 25 jaar oud.
313
00:18:55,719 --> 00:18:59,931
Dit zijn alleen pepers, azijn en zout.
Daar neem je een paar van.
314
00:19:00,599 --> 00:19:03,476
Dit is gewoon azijn en zout, dit sap.
315
00:19:06,062 --> 00:19:08,356
En dat ruik je zodra het kookt.
316
00:19:09,774 --> 00:19:13,528
Als je hem te lang kookt,
plakt het vlees en wordt pellen lastig.
317
00:19:13,612 --> 00:19:18,116
Dit is een bush lemon.
Smaakt veel beter dan de meeste citroenen.
318
00:19:18,200 --> 00:19:22,412
Echt? Een bush lemon?
-Juist. Proef dat maar eens, maat.
319
00:19:22,495 --> 00:19:24,122
Nog een beetje zout bij.
320
00:19:25,999 --> 00:19:28,251
Deksel erop en dan nog vijf minuutjes.
321
00:19:28,335 --> 00:19:32,839
Dat gaat stomen?
-Als de rest oranje is, is het klaar.
322
00:19:33,715 --> 00:19:34,633
Dat erin dopen?
323
00:19:36,426 --> 00:19:37,844
Helemaal goed erin.
324
00:19:46,144 --> 00:19:50,482
Lekker. Als dat op is,
en iemand wil meer, maken we meer.
325
00:19:50,565 --> 00:19:51,650
Een nieuwe portie.
326
00:19:52,400 --> 00:19:54,945
Hoe zou het met Darin en z'n manden gaan?
327
00:19:56,363 --> 00:19:57,530
Heb geduld.
328
00:19:57,614 --> 00:19:59,282
Hoe moet dit eruitzien?
329
00:20:00,825 --> 00:20:02,327
Dan weet ik dat.
330
00:20:02,410 --> 00:20:05,747
Dit is het eindproduct.
-Kijk toch eens.
331
00:20:06,915 --> 00:20:10,877
Het voelt goed te stoppen met alles,
je ergens op te richten…
332
00:20:10,961 --> 00:20:13,505
…te onthaasten
en naar je verhalen te luisteren.
333
00:20:13,588 --> 00:20:16,258
Hopelijk heb je je vermaakt,
heel erg bedankt.
334
00:20:16,967 --> 00:20:18,802
Alles goed?
-Hoe ging het?
335
00:20:18,885 --> 00:20:20,470
Alles goed?
-En met jou?
336
00:20:20,553 --> 00:20:21,471
Ja, goed.
337
00:20:21,554 --> 00:20:23,014
We hebben allerlei lekkers.
338
00:20:23,098 --> 00:20:24,766
Leuk gehad?
-Veel krabben.
339
00:20:24,849 --> 00:20:26,559
Ja, helemaal niet slecht.
340
00:20:26,643 --> 00:20:29,854
Wij zochten medicinale planten,
hebben kokosnoten gegeten.
341
00:20:29,938 --> 00:20:31,523
Tof.
-Grandioze middag.
342
00:20:31,606 --> 00:20:32,941
Te gek.
-Is 't altijd.
343
00:20:33,024 --> 00:20:37,028
Dit is een supermarkt, apotheek,
het is alles wat je nodig hebt.
344
00:20:37,112 --> 00:20:38,780
Prachtig, hoe jullie leven.
345
00:20:38,863 --> 00:20:42,033
Fijn dat jullie de traditie voortzetten,
dat we mochten komen.
346
00:20:42,117 --> 00:20:45,370
Prima. Je bent altijd welkom,
hebt altijd familie hier.
347
00:20:45,453 --> 00:20:47,872
Bedankt, jongens. Bedankt, broeder.
348
00:20:48,581 --> 00:20:51,293
Bedankt, man.
-Ik waardeer dit echt.
349
00:20:51,376 --> 00:20:54,796
Tot de volgende keer.
-Bedankt, jongens. Fijne dag.
350
00:20:55,297 --> 00:20:59,092
En nu naar een nationaal park
in het noorden van Queensland.
351
00:20:59,175 --> 00:21:03,638
Maar geen park zoals je het kent.
In de loop van slechts 400 miljoen jaar…
352
00:21:03,722 --> 00:21:06,725
…schiep Moeder Natuur
dit prachtige beeldhouwwerk.
353
00:21:06,808 --> 00:21:11,354
Landmassa's verschoven,
water stroomde, kalksteen loste op.
354
00:21:11,438 --> 00:21:14,941
En dit is het eindresultaat:
de Chillagoe-grotten.
355
00:21:15,025 --> 00:21:17,861
De band tussen
de inheemse mensen van Australië…
356
00:21:17,944 --> 00:21:21,698
…en de Chillagoe-grotten
bestaat al tienduizenden jaren.
357
00:21:21,781 --> 00:21:25,201
Helaas was ik best ziek
op de dag dat we zouden gaan…
358
00:21:25,285 --> 00:21:26,661
…dus ging Darin alleen.
359
00:21:26,745 --> 00:21:31,624
Wauw, dit is buitengewoon.
Wat is dit voor plek?
360
00:21:31,708 --> 00:21:33,543
Dit plekje noemen we Chillagoe.
361
00:21:34,127 --> 00:21:39,841
Hier hebben we een daglichtkamer
en ik laat je ook wat zeefossielen zien.
362
00:21:39,924 --> 00:21:40,759
Echt waar?
363
00:21:41,259 --> 00:21:45,472
Dit lag vroeger onder water.
Hoelang geleden?
364
00:21:46,056 --> 00:21:50,435
Ongeveer 400 miljoen jaar, zeggen ze.
-Vierhonderd miljoen?
365
00:21:53,313 --> 00:21:57,192
Hoe is dit gebeurd?
Het lijkt uit het niets te komen.
366
00:21:57,275 --> 00:22:02,322
Dit mengsel van kool en bezinksel
vormt sedimentair gesteente, kalksteen.
367
00:22:02,822 --> 00:22:05,867
De aardkorst bewoog,
plus nog meer hitte en druk…
368
00:22:05,950 --> 00:22:08,203
…en het werd verticaal omhoog gestuwd.
369
00:22:09,120 --> 00:22:14,959
Bizar, maar kenners denken dat de grotten
zich 400 miljoen jaar terug vormden.
370
00:22:18,505 --> 00:22:21,257
Toen stond dit nog allemaal onder water.
371
00:22:21,341 --> 00:22:22,550
Hé, wat ben jij?
372
00:22:22,634 --> 00:22:26,179
Ik ben een ammoniet,
een zeeroofdier van lang geleden.
373
00:22:26,262 --> 00:22:30,058
Mijn soort bevolkte hier vroeger
in groten getale de zeeën…
374
00:22:30,141 --> 00:22:31,810
… voordat we uitstierven.
375
00:22:31,893 --> 00:22:35,688
Dus de fossielen die hier gevonden zijn,
zijn nog meer bewijs?
376
00:22:35,772 --> 00:22:38,608
Ja, dat dit gebied ooit
helemaal onder water lag.
377
00:22:39,109 --> 00:22:42,570
Gedurende miljoenen jaren
zijn de aardplaten verschoven.
378
00:22:42,654 --> 00:22:46,157
Ze kwamen samen en vormden de bergen.
379
00:22:46,241 --> 00:22:50,787
En toen vormden miljoenen jaren
aan regen en erosie de grotten erin…
380
00:22:50,870 --> 00:22:52,705
…waardoor deze pracht ontstond…
381
00:22:53,331 --> 00:22:59,212
…die inheemse bewakers van het land
al 60.000 jaar bewaken en benutten.
382
00:22:59,295 --> 00:23:03,633
Maar vergeet niet dat mijn soort
hier al 65 miljoen jaar niet is geweest.
383
00:23:04,342 --> 00:23:06,594
Ik kan dan ook maar beter gaan nu.
384
00:23:09,305 --> 00:23:12,350
Tot ziens?
-Alleen in fossiele vorm.
385
00:23:14,477 --> 00:23:15,353
Wauw, man.
386
00:23:16,771 --> 00:23:17,981
Wat indrukwekkend.
387
00:23:18,064 --> 00:23:19,691
Als ik mensen meeneem…
388
00:23:19,774 --> 00:23:24,487
…zien ze schoonheid van de grotten,
net als ik. Daarom hou ik zo van dit werk.
389
00:23:25,071 --> 00:23:26,739
Hou hem voor je borst.
390
00:23:34,247 --> 00:23:35,081
Allemachtig.
391
00:23:36,499 --> 00:23:39,002
We zijn binnen, Eddie.
-We zijn in de grot.
392
00:23:40,420 --> 00:23:42,547
Hij is in 1891 ontdekt.
393
00:23:42,630 --> 00:23:47,093
In 1891?
-Inderdaad, door ene William Atherton.
394
00:23:49,679 --> 00:23:53,933
Er zit daar een spin.
-Wat? Waar zit die spin?
395
00:23:54,017 --> 00:23:57,437
Mensen gillen
als ze de jachtkrabspin zien.
396
00:23:57,520 --> 00:23:58,855
En ze schrikken ervan.
397
00:24:00,106 --> 00:24:01,774
Bijna zo groot als m'n hand.
398
00:24:08,615 --> 00:24:13,995
Eddie, kun je me uitleggen
wat dat voor puntige structuren zijn?
399
00:24:14,078 --> 00:24:16,414
Ze heten stalactieten.
-Stalactieten?
400
00:24:16,498 --> 00:24:19,334
En je hebt stalagmieten,
die komen uit de grond.
401
00:24:19,417 --> 00:24:24,964
Bij stalactieten druipt er vocht omlaag
door het midden, als door een rietje.
402
00:24:25,048 --> 00:24:27,467
Daardoor komen de stalagmieten omhoog.
403
00:24:27,967 --> 00:24:30,261
Hoelang tot zoiets gevormd is?
404
00:24:30,345 --> 00:24:34,474
Stalactieten groeien elke honderd jaar
drie tot vijf centimeter.
405
00:24:34,557 --> 00:24:38,144
Stalagmieten groeien
maar één centimeter per 100 jaar.
406
00:24:39,229 --> 00:24:42,232
Kijk, hier kun je het zien.
-Ja, inderdaad.
407
00:24:42,315 --> 00:24:45,026
Een druppel onderaan.
-Kijk toch eens.
408
00:24:45,109 --> 00:24:46,694
Het duurt even voor hij valt.
409
00:24:46,778 --> 00:24:49,364
Aanraken of laten hangen?
Ik laat 'm hangen.
410
00:24:50,365 --> 00:24:52,909
Als ik ze de eerste daglichtkamer in leid…
411
00:24:54,202 --> 00:24:56,037
…is hun eerste reactie: 'Wauw.
412
00:24:57,163 --> 00:24:59,582
Wat groot, het lijkt wel een kathedraal.'
413
00:25:00,083 --> 00:25:02,794
Een van de daglichtkamers in deze grot.
414
00:25:02,877 --> 00:25:06,673
Dit is een van de mooiste dingen
die ik ooit heb gezien.
415
00:25:06,756 --> 00:25:10,385
Hij is ook prachtig.
Het indrukwekkendste deel van de tour.
416
00:25:10,468 --> 00:25:14,389
Hoe kun je je nou niet afvragen
wie of wat je bent…
417
00:25:14,472 --> 00:25:20,019
…wat dit is, waar alles om draait,
als je op dergelijke plekken komt?
418
00:25:21,688 --> 00:25:24,524
Eddie, je hebt me hier
totaal niet op voorbereid.
419
00:25:26,150 --> 00:25:28,945
Mijn God.
-Ik heb een prachtig kantoor, of niet?
420
00:25:35,076 --> 00:25:39,664
Hier hebben alle Aboriginals
waarschijnlijk geschuild voor het weer.
421
00:25:39,747 --> 00:25:42,542
Maar de grot was te donker
om verder te gaan.
422
00:25:42,625 --> 00:25:46,129
Dit is dichtbij, met wat licht.
Hier naar binnen, mooi vlak.
423
00:25:47,463 --> 00:25:53,261
Dat je deze hele grot met mij
en anderen mag delen, moet bijzonder zijn.
424
00:25:53,344 --> 00:25:57,432
Dat is het ook.
Je zei het eerder al, je voelde iets.
425
00:25:58,224 --> 00:26:00,685
En dat hou je bij je. Dat is mooi.
426
00:26:03,646 --> 00:26:07,942
Ik neem Darin mee naar buiten,
de berg op, voor een beter uitzicht.
427
00:26:08,693 --> 00:26:11,237
Je kunt kilometers ver kijken.
428
00:26:11,321 --> 00:26:14,282
Goed, Darin.
Ik laat je wat rotskunst zien.
429
00:26:14,365 --> 00:26:16,200
Rotskunst?
-Inderdaad.
430
00:26:16,284 --> 00:26:18,911
De echte verrassing
zit onder deze rotsplaat.
431
00:26:20,204 --> 00:26:22,332
Kijk maar eens naar het plafond.
432
00:26:26,586 --> 00:26:28,004
Prachtige rotskunst.
433
00:26:28,087 --> 00:26:31,257
Zoals je ziet, veel sterren.
434
00:26:31,341 --> 00:26:33,718
Veel Aboriginals van hier…
435
00:26:34,218 --> 00:26:36,721
We worden hier de Wakaman genoemd…
436
00:26:36,804 --> 00:26:39,515
…en we navigeerden
's nachts met de sterren.
437
00:26:40,016 --> 00:26:44,312
Dit hier leidt je naar de grote Avondster
die je altijd ziet.
438
00:26:44,395 --> 00:26:47,398
Daarzo.
-En als je die volgt, kom je bij 't water.
439
00:26:47,482 --> 00:26:50,568
Echt? Dit is dus allemaal
gebaseerd op het land hier.
440
00:26:50,652 --> 00:26:52,528
Dat klopt.
-Wauw.
441
00:26:52,612 --> 00:26:55,740
Hier aan deze kant
zie je pootafdrukken van een hond.
442
00:26:56,783 --> 00:26:59,035
We hebben een grote spirituele hond…
443
00:26:59,118 --> 00:27:02,121
…de Djungan-hond,
en dat is zijn spoor daarboven.
444
00:27:02,205 --> 00:27:06,626
Als je kijkt,
zie je in de verte de rotswand.
445
00:27:07,251 --> 00:27:09,629
Daar begon de hond in het verhaal.
446
00:27:10,630 --> 00:27:14,717
Dan kwam de koning hier zitten
met al zijn zeven vrouwen.
447
00:27:15,218 --> 00:27:18,596
En je kunt vanaf hier
andere stammen zien aankomen.
448
00:27:18,680 --> 00:27:22,725
Ten oosten van ons
heb je de Mbabaram-stam…
449
00:27:22,809 --> 00:27:25,353
…en ten noorden
heb je de Kuku Djungan-stam…
450
00:27:25,436 --> 00:27:27,355
…die ook naar dit gebied kwam.
451
00:27:27,438 --> 00:27:33,903
Dit vertelt dus het verhaal van water,
en van waar de hond vandaan kwam.
452
00:27:33,986 --> 00:27:38,658
Want achter je is een kaart,
met die hondenkop. Die wijst je daarheen.
453
00:27:39,283 --> 00:27:42,954
Bij de blauwgrijze rots
was het diepste deel van de oceaan.
454
00:27:43,538 --> 00:27:47,667
En dit gebied waar we nu zijn,
was het ondiepe deel.
455
00:27:47,750 --> 00:27:48,584
Hier?
456
00:27:48,668 --> 00:27:52,964
Nu heb ik nog
een prehistorische verrassing voor Darin.
457
00:27:53,548 --> 00:27:54,966
Dit is een zeefossiel…
458
00:27:55,049 --> 00:27:59,929
…van 65 miljoen jaar geleden,
toen dit land onder water lag.
459
00:28:00,012 --> 00:28:03,891
Dit was 400 miljoen jaar geleden
dus gewoon deel van een rif.
460
00:28:03,975 --> 00:28:07,103
Broeder, echt bedankt, man.
-Graag gedaan.
461
00:28:07,186 --> 00:28:10,565
Zon op, zon onder. Daar is het water.
-Dat klopt.
462
00:28:11,649 --> 00:28:16,571
Het is als gids belangrijk dit te bewaren.
Dit gebied heeft een rijke geschiedenis.
463
00:28:16,654 --> 00:28:20,366
Ik hoop dat mensen weten
hoe oud en mooi dit land is…
464
00:28:20,450 --> 00:28:23,619
…en dat ze het willen bewaren
als ze hier weggaan.
465
00:28:25,037 --> 00:28:29,542
Na elke ervaring kom ik weer uit
bij dezelfde vraag: Wat moeten wij doen?
466
00:28:30,501 --> 00:28:32,754
Ik denk aan de ontmoeting
met Bruce Pascoe.
467
00:28:32,837 --> 00:28:36,007
Hoe kunnen we meer leren
van de inheemse bevolking?
468
00:28:36,090 --> 00:28:39,093
Er lijkt zoveel magie
in het verleden te liggen.
469
00:28:39,177 --> 00:28:44,515
Een kopje thee. Net zoals we nu doen.
Ga zitten, pak je theepot.
470
00:28:45,057 --> 00:28:49,187
Zoek uit welke thee de oude dames
en de oude mannen lekker vinden.
471
00:28:50,980 --> 00:28:56,819
En of ze melk en suiker gebruiken.
Het feit dat je daarom geeft…
472
00:28:56,903 --> 00:29:03,117
Je zet eten op tafel, deelt het,
en praat over duurzaamheid.
473
00:29:03,201 --> 00:29:06,579
Het is geen wondermiddel,
maar wel een gesprek.
474
00:29:06,662 --> 00:29:10,833
En dat gesprek
zal leiden tot een betere plek.
475
00:29:10,917 --> 00:29:14,295
Niet alleen met inheemse mensen,
ook met elkaar.
476
00:29:14,378 --> 00:29:17,131
We zijn gestopt met van elkaar houden.
477
00:29:17,215 --> 00:29:20,301
Dat is zo geweldig.
-Ik ben je ontzettend dankbaar.
478
00:29:20,384 --> 00:29:22,929
Heel erg bedankt.
-Ja, prachtig.
479
00:29:23,012 --> 00:29:24,222
Het is zo simpel.
480
00:29:24,305 --> 00:29:28,184
Ga zitten, luister.
Wij mogen deze wereld delen.
481
00:29:28,851 --> 00:29:29,769
Bedankt, Bruce.
482
00:29:30,770 --> 00:29:33,272
Dit is onze volgende kans om dat te doen.
483
00:29:33,356 --> 00:29:38,236
We ontmoeten in het Girringun-regenwoud
Sonya Takau, voorlichter…
484
00:29:38,319 --> 00:29:43,407
…en Phil Rist, directeur,
van de Girringun Aboriginal Corporation.
485
00:29:43,491 --> 00:29:48,204
Ik ben Phil Rist.
Ik ben de directeur van het prominente…
486
00:29:48,287 --> 00:29:51,165
…Aboriginal Land- en Zee-
Managementcentrum in Queensland.
487
00:29:51,249 --> 00:29:56,587
Ook in heel Australië. Met negen groepen
beslaan we een groot gebied.
488
00:29:57,296 --> 00:30:00,049
Australië heeft een duister verleden…
489
00:30:00,925 --> 00:30:04,053
…vanwege hoe het land
inheemse Australiërs behandelde.
490
00:30:04,136 --> 00:30:08,349
En hoe meer mensen begrijpen
en hoe meer ze zich bewust worden…
491
00:30:08,432 --> 00:30:11,686
…van de strijd
van inheemse Australiërs, hoe beter.
492
00:30:11,769 --> 00:30:14,689
Bij ons zeggen we altijd…
493
00:30:14,772 --> 00:30:19,318
…dat de vader en de zoon
meestal het zware werk doen.
494
00:30:19,402 --> 00:30:22,530
En als de vader het zat is,
legt hij z'n speer neer…
495
00:30:22,613 --> 00:30:26,826
…en pakt de zoon hem op
en zet de strijd voor, zogezegd.
496
00:30:26,909 --> 00:30:30,037
Dat verandert nu,
het is niet zozeer meer de zoon.
497
00:30:30,121 --> 00:30:32,415
Nu pakt de dochter de speer op.
498
00:30:32,498 --> 00:30:36,002
Jullie horen daar ook bij.
Jullie willen luisteren en leren…
499
00:30:36,085 --> 00:30:38,462
…dat wordt onderdeel van de verandering.
500
00:30:39,005 --> 00:30:43,301
En Australië is een van de rijkste landen
ter wereld, maar in het hart…
501
00:30:43,926 --> 00:30:48,055
…vind je de strijd
die al generaties lang gaande is.
502
00:30:48,139 --> 00:30:52,727
Dat hoort bij de assimilatie
in deze dominante cultuur, denk ik.
503
00:30:53,269 --> 00:30:55,855
En daar zijn veel problemen mee.
504
00:30:55,938 --> 00:31:02,445
Waar ik echt niet snap,
is waarom er geen samenkomst is…
505
00:31:02,528 --> 00:31:06,157
…van de regeringen
en de andere mensen hier?
506
00:31:06,741 --> 00:31:10,912
Dan kunnen jullie met die wijsheid
er samen een beter land van maken.
507
00:31:11,787 --> 00:31:14,790
Ik heb het erg moeilijk met die vraag.
508
00:31:14,874 --> 00:31:20,004
Al jaren roept wit Australië
dat wij minder zijn dan de rest.
509
00:31:20,087 --> 00:31:21,964
Dat raakt ingesleten…
510
00:31:22,048 --> 00:31:26,052
…er is een superieur-inferieur-complex
waar ik soms naar verwijs.
511
00:31:26,135 --> 00:31:30,681
En ik denk dat er nu dingen veranderen.
Dat is al een tijdje aan de gang.
512
00:31:30,765 --> 00:31:34,727
Dat merk ik, en ik ben het met je eens.
Er komt een verandering aan.
513
00:31:34,810 --> 00:31:41,484
Ik weet dat er een jonge generatie is,
die heel ruimdenkend…
514
00:31:41,567 --> 00:31:43,486
…en vooruitstrevend is.
515
00:31:45,321 --> 00:31:48,449
Ik vind het erg bijzonder
om hier nu te zitten.
516
00:31:48,532 --> 00:31:51,035
Je had het over jullie stem.
517
00:31:51,118 --> 00:31:54,246
Als wij kunnen helpen
om de boodschap te verspreiden…
518
00:31:54,330 --> 00:32:00,461
…en jullie stem meer volume te geven,
zou ik echt dankbaar zijn.
519
00:32:00,544 --> 00:32:06,300
We zijn dol op je, mogen we je houden?
Ik wil niet dat je weggaat.
520
00:32:06,384 --> 00:32:09,261
Pas maar op.
-Je komt nooit meer van ons af.
521
00:32:09,345 --> 00:32:15,351
Aboriginals moeten betrokken worden
bij de wereldproblemen van tegenwoordig.
522
00:32:15,434 --> 00:32:20,147
Je kunt de natuurlijke omgeving
niet herstellen zonder rekening te houden…
523
00:32:20,231 --> 00:32:23,609
…met de interne verbanden
binnen de natuurlijke omgeving.
524
00:32:24,110 --> 00:32:25,653
Goed, Zac en Darin…
525
00:32:25,736 --> 00:32:30,366
…we willen jullie voorstellen
aan een bijzondere gast. Dit is Khoa.
526
00:32:31,075 --> 00:32:32,910
Dag, Khoa.
-Dag, schatje.
527
00:32:32,994 --> 00:32:35,079
Hij is heel timide, heel verlegen.
528
00:32:35,162 --> 00:32:38,082
Hij is een volbloed regenwoud-dingo.
529
00:32:38,874 --> 00:32:44,088
Dingo's worden in dit land
in een erg kwaad daglicht gesteld.
530
00:32:44,839 --> 00:32:49,093
Op dit moment is er een oorlog gaande
tussen de veehouderij…
531
00:32:49,176 --> 00:32:52,847
…en degenen
die ze willen beschermen en redden.
532
00:32:52,930 --> 00:32:55,516
Dingo's vallen onder het geslacht Canis…
533
00:32:55,599 --> 00:32:58,894
…net als wolven, coyotes,
vossen en honden.
534
00:32:59,478 --> 00:33:01,564
En hoewel ze er schattig uitzien…
535
00:33:01,647 --> 00:33:05,526
…zijn wilde dingo's woeste roofdieren,
zoals de meeste carnivoren.
536
00:33:05,609 --> 00:33:11,407
Op dit moment zijn in de staat Queensland
twee wetgevende besluiten…
537
00:33:11,490 --> 00:33:14,243
…om ze feitelijk uit te roeien.
538
00:33:14,785 --> 00:33:17,580
Als Aboriginals weten we dat dit ventje…
539
00:33:17,663 --> 00:33:21,292
…erg waardevol is
voor de natuurlijke omgeving.
540
00:33:21,375 --> 00:33:25,004
Hij is het toproofdier van Australië.
541
00:33:25,838 --> 00:33:31,427
En om milieu- en ecologische systemen
in balans te houden…
542
00:33:31,510 --> 00:33:34,555
…moet er een toproofdier zijn.
543
00:33:34,638 --> 00:33:40,436
Als je hem met rust laat en hem z'n werk
voor de natuur laat doen…
544
00:33:40,519 --> 00:33:42,396
…komt alles weer in balans.
545
00:33:43,647 --> 00:33:46,358
Wij hebben geleerd
de natuur met rust te laten.
546
00:33:47,318 --> 00:33:50,446
De natuur kan voor zichzelf zorgen
en kan zonder ons.
547
00:33:51,447 --> 00:33:54,325
De dingo en de Aboriginals
hebben meer gemeen.
548
00:33:54,408 --> 00:33:59,455
We zijn beschoten,
we zijn vergiftigd en we zijn gevangen.
549
00:33:59,538 --> 00:34:03,793
En dan bedoel ik
de zwarte slavenhandel in dit land.
550
00:34:03,876 --> 00:34:06,337
Sonya wijst ons op de harde realiteit…
551
00:34:06,420 --> 00:34:10,257
…van de gelijkenis tussen Aboriginals
en de Australische dingo's.
552
00:34:10,341 --> 00:34:14,720
We zijn een eindje opgeschoten,
maar er is nog een lange weg te gaan…
553
00:34:14,804 --> 00:34:17,723
…om de koloniale denkwijze te veranderen…
554
00:34:17,807 --> 00:34:21,977
…die er in dit land zo ingestampt is.
555
00:34:22,061 --> 00:34:24,980
Wat een bijzondere parallellen
kun je trekken.
556
00:34:25,064 --> 00:34:30,694
Als we de dingo vrij laten
om te doen wat hij normaal doet…
557
00:34:30,778 --> 00:34:33,114
…zou alles weer in balans kunnen raken.
558
00:34:33,989 --> 00:34:36,742
Als mensen
naar de inheemse stem luisterden…
559
00:34:36,826 --> 00:34:38,285
…kwam alles in balans.
560
00:34:38,369 --> 00:34:44,166
Als je westerse wetenschap
en inheemse kennis samenbrengt…
561
00:34:45,793 --> 00:34:52,091
…zijn er prachtige oplossingen te vinden
voor onze milieuproblemen.
562
00:34:52,591 --> 00:34:55,553
De Aboriginalcultuur is van de wereld.
563
00:34:57,179 --> 00:35:01,183
En als het de oudste levende cultuur
op deze planeet is…
564
00:35:01,892 --> 00:35:03,602
…is het aan ieder van ons…
565
00:35:03,686 --> 00:35:06,188
Om er dankbaar voor te zijn.
-Absoluut.
566
00:35:06,272 --> 00:35:11,318
Ik kan niet wachten om dit
met zo veel mogelijk mensen te delen.
567
00:35:11,402 --> 00:35:16,532
Het betekent erg veel dat Zac en Darin
hier komen om te luisteren…
568
00:35:16,615 --> 00:35:21,912
…omdat er eindelijk iemand
naar een Aboriginal-stem heeft geluisterd.
569
00:35:21,996 --> 00:35:23,747
Als het vanaf dat moment…
570
00:35:23,831 --> 00:35:28,252
…meevoert op de stroom
van het delen van iets positiefs…
571
00:35:28,335 --> 00:35:31,463
…dat voor iedereen goed is,
niet alleen voor Aboriginals…
572
00:35:31,547 --> 00:35:34,258
…en vooral voor het milieu…
573
00:35:35,009 --> 00:35:36,677
…dan doen we iets goed.
574
00:35:41,307 --> 00:35:43,726
Weet je, als ik wegloop van zoiets…
575
00:35:44,518 --> 00:35:46,687
…dan ontploft m'n hart bijna.
576
00:35:46,770 --> 00:35:50,524
Zulke gesprekken
met mensen voeren is ingewikkeld.
577
00:35:50,608 --> 00:35:54,028
Zeker weten.
-Er zijn zo veel verschillende aspecten.
578
00:35:54,111 --> 00:35:56,071
Maar één ding weet ik wel.
579
00:35:57,781 --> 00:35:59,200
Bruce Pascoe had gelijk.
580
00:36:00,159 --> 00:36:01,952
Je moet gaan zitten en praten.
581
00:36:02,036 --> 00:36:05,080
Daar bij ze zitten…
582
00:36:06,040 --> 00:36:07,750
…de energie aanvoelen…
583
00:36:09,168 --> 00:36:12,379
…en een eerlijk en open gesprek voeren?
584
00:36:13,464 --> 00:36:17,218
Dat is een superkracht
die we missen in de wereld.
585
00:36:17,301 --> 00:36:20,596
Ik snap je. De wereld
is veel groter dan je achtertuin…
586
00:36:20,679 --> 00:36:25,893
…je school of je baan.
Wij zien hem op zoveel niveaus.
587
00:36:25,976 --> 00:36:28,520
Ik krijg hier
zo veel meer waardering door.
588
00:36:29,230 --> 00:36:31,190
Het voelt heel bijzonder, hè?
589
00:36:31,982 --> 00:36:35,986
Dit is het. Ik weet wat ik de rest
van m'n leven wil doen. Ik ben 33.
590
00:36:38,113 --> 00:36:39,031
Gaat best goed.
591
00:36:39,114 --> 00:36:42,117
Seizoen 53 van Down to Earth…
592
00:36:42,201 --> 00:36:44,036
Ik wil David Attenborough zijn.
593
00:36:46,038 --> 00:36:50,834
We kunnen het verleden niet veranderen
en de fouten wellicht nooit rechtzetten…
594
00:36:51,335 --> 00:36:56,090
…maar wel tijd nemen om de geschiedenis
van anderen te leren en om te luisteren.
595
00:36:56,173 --> 00:36:58,259
Het heeft een lange weg te gaan…
596
00:36:58,342 --> 00:37:02,721
…maar Australië is een dialoog gestart
en erkent degenen die eerder kwamen.
597
00:37:02,805 --> 00:37:06,350
Er zijn veel landen
die dat voorbeeld zouden moeten volgen.
598
00:37:06,433 --> 00:37:10,980
Iedereen verdient het gehoord te worden,
deel uit te maken van de discussie.
599
00:37:11,855 --> 00:37:15,276
De wereld is niet zo groot meer.
We zijn nu allemaal buren.
600
00:37:16,443 --> 00:37:21,198
En zelfs de kleinste dingen die we doen,
goed of slecht, hebben een gevolg.
601
00:37:21,865 --> 00:37:25,452
We kunnen samen
de cultuur van het verleden behouden…
602
00:37:25,536 --> 00:37:28,998
…en tegelijkertijd plannen maken
voor een betere toekomst.
603
00:37:29,623 --> 00:37:32,751
Maar dat doen we door nu samen te werken.
604
00:37:41,176 --> 00:37:44,013
Ons team erkent de
inheemse Australische landeigenaren.
605
00:37:44,096 --> 00:37:47,558
Respect voor alle Oudsten,
zij hebben de cultuur en hoop in handen…
606
00:37:47,641 --> 00:37:49,601
…van alle inheemse volken in het land.
607
00:38:20,674 --> 00:38:22,384
Ondertiteld door: Martijn Beunk