1 00:00:06,299 --> 00:00:10,928 SERIAL NETFLIX 2 00:00:13,639 --> 00:00:18,770 Przez wiele tysięcy lat żyliśmy w harmonii z tą ziemią. 3 00:00:18,853 --> 00:00:20,688 W XVIII-tym wieku 4 00:00:20,772 --> 00:00:25,485 przypłynęli brytyjscy koloniści, którzy chcieli podbić kontynent. 5 00:00:25,568 --> 00:00:30,364 Zagarnęli niemal każdą jego część. 6 00:00:30,448 --> 00:00:34,285 Chroniliśmy tę ziemię, zabierając jej tylko tyle, by przetrwać. 7 00:00:34,368 --> 00:00:36,621 Odwdzięczaliśmy się jej. 8 00:00:36,704 --> 00:00:41,250 Wiele pokoleń później powietrze, woda i ziemia są zanieczyszczone. 9 00:00:41,334 --> 00:00:45,797 Gleba nie nadaje się do uprawy, a oceany są przełowione. 10 00:00:46,631 --> 00:00:48,758 To dziś ważniejsze niż kiedykolwiek. 11 00:00:48,841 --> 00:00:52,637 My nadal musimy walczyć, by nas wysłuchano. 12 00:00:52,720 --> 00:00:56,140 Walczymy o przetrwanie naszej kultury i Matki Ziemi. 13 00:00:57,016 --> 00:01:02,563 Oto historie kilku australijskich Aborygenów. 14 00:01:05,608 --> 00:01:10,488 Dowody obecności Aborygenów w Australii sięgają 60 000 lat wstecz. 15 00:01:10,571 --> 00:01:15,409 Długo przed kolonizacją, osadnictwem i siłowym przejęciem tych ziem. 16 00:01:15,493 --> 00:01:17,662 Podobnie jak wiele innych narodów, 17 00:01:17,745 --> 00:01:20,998 przeszli przez brutalną i krwawą kolonizację. 18 00:01:21,082 --> 00:01:24,752 Wciąż odkrywamy ten przepiękny kraj, 19 00:01:24,836 --> 00:01:27,922 musimy więc oddać hołd rdzennej ludności kontynentu 20 00:01:28,005 --> 00:01:30,925 i ich ekologicznemu stylowi życia. 21 00:01:32,718 --> 00:01:36,430 Dziś możemy uczyć się od nich szacunku do delikatnej równowagi 22 00:01:36,514 --> 00:01:38,933 między człowiekiem i resztą planety. 23 00:01:39,016 --> 00:01:41,686 - Zdrowie. - O tym jest ten odcinek. 24 00:01:41,769 --> 00:01:44,689 Oddajemy hołd rdzennym opiekunom tych ziem. 25 00:01:44,772 --> 00:01:46,149 Poznajemy ich kulturę 26 00:01:46,232 --> 00:01:50,194 oraz metody, które wciąż skutecznie chronią planetę. 27 00:01:50,278 --> 00:01:52,697 Spoko sprawa. Jakbym cofnął się w czasie. 28 00:02:01,956 --> 00:02:04,750 Na Uniwersytecie w Melbourne poznajemy lepiej 29 00:02:04,834 --> 00:02:08,588 historię Australii na spotkaniu z Bruce’em Pascoe. 30 00:02:08,671 --> 00:02:12,800 Jego kontrowersyjna książka, Mroczne Emu, kwestionuje utarty pogląd, 31 00:02:12,884 --> 00:02:16,387 że Aborygeni byli zbieracko-łowiecką wspólnotą koczowniczą. 32 00:02:16,470 --> 00:02:20,308 Bruce twierdzi, że mieli świadomość ekologiczną 33 00:02:20,391 --> 00:02:22,268 i zaawansowane rolnictwo. 34 00:02:22,351 --> 00:02:24,604 Jego poglądy to nie tylko hipoteza. 35 00:02:24,687 --> 00:02:27,523 Swoją pracę oparł na dziennikach i zapiskach 36 00:02:27,607 --> 00:02:29,984 pierwszych kolonistów i odkrywców. 37 00:02:30,067 --> 00:02:32,528 Uważa, że rdzenni mieszkańcy Australii 38 00:02:32,612 --> 00:02:34,572 zasługują na należyty szacunek 39 00:02:34,655 --> 00:02:37,617 dzięki ich wkładowi na rzecz społeczeństwa i ziemi. 40 00:02:38,117 --> 00:02:40,912 To dla nas zaszczyt móc z nim porozmawiać. 41 00:02:41,412 --> 00:02:42,705 Ekstra. 42 00:02:42,788 --> 00:02:47,335 To ogromna przyjemność, że możemy porozmawiać i uczyć się od pana. 43 00:02:47,418 --> 00:02:49,587 To chyba najistotniejsze. 44 00:02:51,172 --> 00:02:53,841 Australia to kraj kolonialny, nadal nim jest. 45 00:02:53,925 --> 00:02:57,845 Jest przez to niezrozumiana. 46 00:02:57,929 --> 00:03:00,806 Możemy się o niej dowiedzieć więcej, 47 00:03:00,890 --> 00:03:03,726 przyglądając się metodom zarządzania Aborygenów. 48 00:03:03,809 --> 00:03:07,813 Z pana pracy i badań wynika, że musimy zrobić krok w tył, 49 00:03:07,897 --> 00:03:11,776 by wykonać dwa kroki do przodu. 50 00:03:11,859 --> 00:03:12,818 Tak. 51 00:03:12,902 --> 00:03:15,404 Mamy tu najstarszą osadę na Ziemi. 52 00:03:15,905 --> 00:03:19,033 Aborygeni wybrali wspólne życie w domach 53 00:03:19,116 --> 00:03:23,204 jakieś 50 czy 60 000 lat temu. 54 00:03:23,287 --> 00:03:27,166 Czyli dziesiątki tysięcy lat zanim ktokolwiek inny… 55 00:03:27,250 --> 00:03:30,878 Dokładnie, to kultura starsza od Turcji czy Izraela. 56 00:03:30,962 --> 00:03:36,175 Co takiego robili Aborygeni, że wytrzymali próbę czasu? 57 00:03:36,259 --> 00:03:40,096 Podstawą ich zarządzania była skromność. 58 00:03:40,179 --> 00:03:42,556 Uważali się ze jedne spośród zwierząt. 59 00:03:42,640 --> 00:03:47,061 Aborygeni mają totemy zwierząt, drzew i roślin, 60 00:03:47,144 --> 00:03:49,855 bo uważają się za proste stworzenia. 61 00:03:49,939 --> 00:03:53,734 Cierpimy przez te szalone idee wyższości i grabieży. 62 00:03:53,818 --> 00:03:57,822 Musimy zadać sobie pytanie, 63 00:03:57,905 --> 00:04:01,492 czy chcemy przetrwać 20 000 lat czy zwyczajnie wyginąć. 64 00:04:01,575 --> 00:04:05,454 Opieka nad Ziemią to jak zwyczajne sprzątanie domu. 65 00:04:05,538 --> 00:04:08,249 Ma to też sens ekonomiczny. 66 00:04:08,332 --> 00:04:11,460 Cokolwiek robimy, musimy też zadbać o Ziemię. 67 00:04:11,544 --> 00:04:12,962 Wtedy przetrwamy. 68 00:04:13,754 --> 00:04:14,588 Jasne. 69 00:04:16,090 --> 00:04:20,052 W całej Australii jest około 500 różnych nacji Aborygenów. 70 00:04:20,136 --> 00:04:24,682 Dziś stanowią zaledwie 2,4% całej populacji. 71 00:04:24,765 --> 00:04:29,395 Odwiedzimy tylko niektóre z tych nacji. Oto nasz pierwszy przystanek. 72 00:04:29,895 --> 00:04:33,482 Cooya Beach to piękne miejsce na wybrzeżu Queensland. 73 00:04:33,566 --> 00:04:35,443 To trzy niezwykłe ekosystemy. 74 00:04:35,526 --> 00:04:38,654 Plaża, namorzyny i przybrzeżna rafa. 75 00:04:38,738 --> 00:04:42,491 Łączą je watty i laguny. 76 00:04:42,575 --> 00:04:45,828 Spędzimy dzień z przedstawicielami miejscowej nacji 77 00:04:45,911 --> 00:04:48,164 zwanej Kuku Yalanji. 78 00:04:48,247 --> 00:04:53,669 W tym odcinku oddaję głos przedstawicielom każdej z nacji. 79 00:04:53,753 --> 00:04:56,380 Opowiedzą o sobie własnymi słowami. 80 00:04:56,964 --> 00:04:58,341 Oto Linc Walker. 81 00:04:58,424 --> 00:04:59,925 Nazywam się Linc Walker. 82 00:05:00,009 --> 00:05:03,220 Mamy z bratem firmę Kuku Yalanji Cultural Habitat Tours. 83 00:05:03,304 --> 00:05:06,974 Nasz biznes jest zarządzany w 100% przez Aborygenów. 84 00:05:07,558 --> 00:05:09,852 Nasi goście poznają naszą kulturę. 85 00:05:09,935 --> 00:05:12,480 Jako strażnicy naszych rdzennych ziem 86 00:05:12,563 --> 00:05:15,983 mamy obowiązek przekazać dalej wiedzę o kulturze, 87 00:05:16,067 --> 00:05:19,570 którą nasze rodziny gromadziły przez tysiące lat. 88 00:05:19,653 --> 00:05:22,573 - Witamy w Cooya Beach. - Dzięki za zaproszenie. 89 00:05:22,656 --> 00:05:23,532 Jaram się. 90 00:05:23,616 --> 00:05:26,702 Oto ziemie Kuku Yalanji, mówimy tu w naszym języku. 91 00:05:26,786 --> 00:05:28,871 Jesteśmy w Cooya Cooya. 92 00:05:28,954 --> 00:05:31,332 To oznacza połów. Łapiemy różne ryby. 93 00:05:31,415 --> 00:05:33,292 To kilka lokalnych gatunków. 94 00:05:33,376 --> 00:05:36,962 Krokodyle, mieczniki, ryba piła, żółwie. 95 00:05:37,046 --> 00:05:39,715 - To miecznik? - Jest parę rodzajów. 96 00:05:39,799 --> 00:05:43,302 - To po mieczniku? - Tak jest. 97 00:05:43,386 --> 00:05:46,097 - Tu mamy piłę. - Od ryby piły. 98 00:05:46,180 --> 00:05:49,475 Mocowaliśmy na końcach uchwyty i ścinaliśmy tak drzewa. 99 00:05:49,558 --> 00:05:52,144 Zajmujecie się tradycyjnym połowem? 100 00:05:52,228 --> 00:05:55,231 Łowimy oszczepem, a zbieramy i polujemy selektywnie. 101 00:05:55,314 --> 00:05:58,651 Zbieramy to, co nam potrzebne. Używamy sieci i pułapek. 102 00:05:58,734 --> 00:06:01,904 Ile mieliście lat, gdy nauczyliście się tak łowić? 103 00:06:01,987 --> 00:06:05,449 Byliśmy dziećmi, nauczyliśmy się tego od dziadków, 104 00:06:05,533 --> 00:06:08,994 rodziców, wujków i ciotek, wszyscy mieli swoje sztuczki. 105 00:06:09,078 --> 00:06:12,790 Część starszyzny nie może już chodzić, więc robimy to, 106 00:06:12,873 --> 00:06:16,085 by nadal polować i zapewnić im dobre pożywienie. 107 00:06:16,168 --> 00:06:19,213 Wiele naszych rodzin nie mogło uniknąć cukrzycy. 108 00:06:19,839 --> 00:06:22,758 Całe pokolenia trafiały do ośrodków misyjnych, 109 00:06:22,842 --> 00:06:26,387 gdzie karmiono je cukrem, mąką, tytoniem i herbatą. 110 00:06:27,054 --> 00:06:29,807 Wszyscy z pokolenia mojej babci mieli cukrzycę. 111 00:06:29,890 --> 00:06:33,102 Gdy wydostali się z ośrodków, nie musieli już tak jeść. 112 00:06:33,185 --> 00:06:35,187 Wrócili do łowiectwa i zbieractwa. 113 00:06:35,271 --> 00:06:37,773 Nasze pokolenie pielęgnuje ten styl życia 114 00:06:37,857 --> 00:06:40,818 i dba o zdrowie naszych braci. 115 00:06:40,901 --> 00:06:42,153 Super sprawa. 116 00:06:42,236 --> 00:06:44,113 Pałamy się turystyką kulturalną 117 00:06:44,196 --> 00:06:47,408 i w ten sposób podkreślamy wyjątkowość naszej kultury. 118 00:06:47,491 --> 00:06:50,453 Dbamy o nasze rodziny i wkraczamy w przyszłość, 119 00:06:50,536 --> 00:06:52,580 naprawiając straszną przeszłość. 120 00:06:52,663 --> 00:06:56,375 Przejdziemy tędy i zaczniemy od ćwiczeń z oszczepem. 121 00:06:56,459 --> 00:06:59,044 Zabieramy Darina i Zaca na plażę. 122 00:06:59,128 --> 00:07:02,131 Zobaczą, jak bezpiecznie obchodzić się z oszczepem. 123 00:07:02,214 --> 00:07:04,550 Nasza rodzina mieszka tu od 20 000 lat. 124 00:07:04,633 --> 00:07:08,053 Żyliśmy aż tam, ale rosnący poziom wód wypchnął nas tutaj. 125 00:07:08,137 --> 00:07:09,054 To zbocze góry. 126 00:07:09,138 --> 00:07:12,641 To nadal te same rodziny, znamy te same historie. 127 00:07:12,725 --> 00:07:15,603 Nadal są tu wszystkie miejsca z tych opowieści. 128 00:07:16,604 --> 00:07:18,772 Wybierzcie sobie oszczep. 129 00:07:18,856 --> 00:07:21,775 Wyczujcie go. Nie może być za ciężki ani za lekki. 130 00:07:21,859 --> 00:07:25,362 Ma dobrze leżeć w dłoni. Trochę poćwiczymy. 131 00:07:25,446 --> 00:07:27,114 Potem możecie wziąć inny. 132 00:07:27,615 --> 00:07:30,409 - Ten jest super. - Uważaj na gościa za tobą. 133 00:07:30,493 --> 00:07:32,745 Przynajmniej nie dostał grotem. 134 00:07:32,828 --> 00:07:35,331 Pierwsza zasada dotyczy noszenia oszczepu. 135 00:07:35,414 --> 00:07:37,166 Do góry i oparty na ramieniu. 136 00:07:37,666 --> 00:07:40,753 - Żeby się nie zadźgać. - Chciałem obczaić grot. 137 00:07:41,337 --> 00:07:43,047 Palce stopy na linii. 138 00:07:44,340 --> 00:07:47,593 Ten palec to jak celownik. Celujcie w wybrane miejsce. 139 00:07:47,676 --> 00:07:50,638 Stopą też celujcie w tamtą stronę. 140 00:07:50,721 --> 00:07:54,225 Przechylcie się do tyłu, cała masa ciała na tylną nogę. 141 00:07:54,308 --> 00:07:58,395 Podnieście przednią nogę, zróbcie krok i pchnijcie ją palcami. 142 00:07:59,271 --> 00:08:01,148 Spróbujcie, właśnie tak. 143 00:08:01,232 --> 00:08:03,192 - Od razu złapałem. - Łatwizna. 144 00:08:03,275 --> 00:08:05,778 - Jeszcze raz. - Czad. 145 00:08:06,987 --> 00:08:08,989 - Dzięki. - Spoko. 146 00:08:09,073 --> 00:08:11,450 Za dobrze wam idzie, przesunę go. 147 00:08:12,952 --> 00:08:15,579 Tak daleko? Widać go w wodzie? 148 00:08:15,663 --> 00:08:19,208 Ryby usłyszą, że podchodzisz. Trzeba je uprzedzić. 149 00:08:19,875 --> 00:08:22,336 Ryby mają łuski, to musi być mocny rzut. 150 00:08:22,419 --> 00:08:23,963 Nie chcę słyszeć wymówek. 151 00:08:27,299 --> 00:08:29,552 Prawie. Unoszą się na wodzie. 152 00:08:32,096 --> 00:08:34,598 - Właśnie tak. - Dobry strzał. 153 00:08:34,682 --> 00:08:36,642 A to widzieliście? 154 00:08:38,018 --> 00:08:39,687 - Wasza woomera. - Co? 155 00:08:39,770 --> 00:08:41,146 Teraz palec. 156 00:08:42,439 --> 00:08:44,066 To jak dźwignia. 157 00:08:44,149 --> 00:08:45,276 Wyższa klasa broni. 158 00:08:45,359 --> 00:08:47,403 WZMOŻONA SIŁA RAŻENIA 159 00:08:47,486 --> 00:08:50,948 Gdy potrafią już operować oszczepem, dajemy im woomerę. 160 00:08:51,031 --> 00:08:53,284 To jak przedłużenie ręki. 161 00:08:53,367 --> 00:08:55,536 Zwiększa siłę rażenia. 162 00:08:55,619 --> 00:08:57,955 - Dokładnie, mocny rzut. - Spoko. 163 00:08:58,038 --> 00:09:00,207 To niebezpieczne, gdy grupa ludzi 164 00:09:00,291 --> 00:09:03,085 rzuca oszczepami na lewo i prawo, 165 00:09:03,168 --> 00:09:08,048 dlatego najpierw przeprowadzamy szkolenie BHP. 166 00:09:08,132 --> 00:09:08,966 Brawo. 167 00:09:09,049 --> 00:09:11,594 Dopiero potem zaczynamy tradycyjne łowy. 168 00:09:11,677 --> 00:09:14,555 Nie mamy więcej do przekazania. Gotowi? 169 00:09:14,638 --> 00:09:15,472 Pewnie. 170 00:09:15,556 --> 00:09:19,476 Ja i Darin przejdziemy po plaży. Zbierzemy medykamenty i jedzenie. 171 00:09:19,560 --> 00:09:21,395 Wy pójdziecie na polowanie. 172 00:09:21,478 --> 00:09:24,064 Może złapiecie dla nas parę ryb i krabów. 173 00:09:24,148 --> 00:09:25,649 - Dobra. - No to do boju. 174 00:09:25,733 --> 00:09:27,526 - Zajmę się tym. - Ogarniesz? 175 00:09:27,610 --> 00:09:29,194 - Idź po warzywka. - Dobra. 176 00:09:29,278 --> 00:09:32,865 Zac idzie ze mną. Zapolujemy na kraby błotne. 177 00:09:32,948 --> 00:09:34,158 Może coś złapiemy. 178 00:09:34,241 --> 00:09:36,785 Większość wygląda jak te dziury. 179 00:09:36,869 --> 00:09:39,830 Gdy się zbliżamy i nas widzą, zaczynają zwiewać. 180 00:09:39,913 --> 00:09:42,625 To otwory po płaszczkach, tutaj jadły. 181 00:09:42,708 --> 00:09:46,629 Poruszające się w błocie skorupiaki tworzą prąd elektryczny. 182 00:09:46,712 --> 00:09:49,214 Płaszczka to wyczuwa i usiłuje je dorwać. 183 00:09:49,798 --> 00:09:51,884 Są wzdłuż całej plaży. 184 00:09:51,967 --> 00:09:56,138 To źródło jednego z najużyteczniejszych lekarstw. 185 00:09:56,221 --> 00:09:57,640 Oto jego owoc. 186 00:09:58,599 --> 00:10:02,269 Są zielone i białe. Białe są już dojrzałe. 187 00:10:02,353 --> 00:10:05,397 Drobne białe jagody to owoc dennej sałaty. 188 00:10:05,481 --> 00:10:08,692 Jeśli masz infekcję albo wpadł ci do oka piasek, 189 00:10:08,776 --> 00:10:12,071 zbierasz parę dojrzałych jagód i po prostu je ściskasz. 190 00:10:12,154 --> 00:10:15,324 Słona woda w środku ma działanie odkażające. 191 00:10:15,407 --> 00:10:18,494 To jak krople do oczu. Prosta sprawa. 192 00:10:18,577 --> 00:10:20,412 O kurczę. 193 00:10:20,496 --> 00:10:24,875 W ogóle nie szczypie, tylko oczyszcza. 194 00:10:24,958 --> 00:10:26,835 Tak jest. Wyciśnij więcej. 195 00:10:26,919 --> 00:10:30,255 Używa się jej do mycia skóry, jest łagodna, nie klei się. 196 00:10:30,339 --> 00:10:32,758 - Suche i czyste. - Ekstra. 197 00:10:32,841 --> 00:10:34,927 Idealna na pracę na zewnątrz. 198 00:10:35,010 --> 00:10:36,804 - Ręce się kleją. - Właśnie. 199 00:10:36,887 --> 00:10:39,556 Ten koleżka to mały krab pustelnik. 200 00:10:39,640 --> 00:10:42,059 - Nazywamy je kuyulin. - Wielki pustelnik. 201 00:10:42,142 --> 00:10:45,062 To najlepsza przynęta. 202 00:10:45,145 --> 00:10:48,774 Jeśli łowisz na plaży albo w rzece, zbierz parę pustelników. 203 00:10:48,857 --> 00:10:51,735 Aborygeni oznaczają dobre miejsce kamieniami. 204 00:10:51,819 --> 00:10:55,030 Jeśli widzisz rozłupany kamień, skruszone muszle… 205 00:10:55,114 --> 00:10:57,533 - To znak? - Tam trzeba łowić. 206 00:10:57,616 --> 00:11:00,160 Samą sałatę też można zjeść? 207 00:11:00,244 --> 00:11:01,286 Nie jest jadalna. 208 00:11:01,370 --> 00:11:04,164 - Używamy jej jako bandaża. - Poważnie? 209 00:11:04,248 --> 00:11:06,333 Na poparzenia i owrzodzenia. 210 00:11:06,417 --> 00:11:07,918 Chłodzi i łagodzi. 211 00:11:08,961 --> 00:11:12,172 Po dłuższym spacerze moczymy je i układamy pod drzewem. 212 00:11:12,256 --> 00:11:14,174 - Wypas. - Kładziemy się na nie. 213 00:11:14,258 --> 00:11:16,927 Idealne na oparzenia od słońca. 214 00:11:17,010 --> 00:11:20,347 Tu mamy pnącza powoju. 215 00:11:20,431 --> 00:11:22,349 Ten ma żółty kwiat. 216 00:11:22,433 --> 00:11:24,977 Te przy ziemi mają fioletowe kwiaty. 217 00:11:25,060 --> 00:11:26,979 Są na płaszczki. 218 00:11:27,062 --> 00:11:30,524 Jeśli w morzu użre cię płaszczka albo zranisz się na rafie, 219 00:11:30,607 --> 00:11:32,901 mamy mocny środek odkażający. 220 00:11:32,985 --> 00:11:36,822 Zgniatamy kwiaty, moczymy w gorącej wodzie i wkładasz tam stopę. 221 00:11:36,905 --> 00:11:39,408 Trochę znieczula, więc można wyjąć kolec. 222 00:11:39,491 --> 00:11:41,660 W każdym zakątku tych ziem 223 00:11:41,744 --> 00:11:45,122 rośliny i zwierzęta łączy szczególna więź. 224 00:11:45,205 --> 00:11:49,126 Jako ludzie musimy poznawać te więzi. 225 00:11:49,209 --> 00:11:50,836 Tak robili nasi przodkowie. 226 00:11:50,919 --> 00:11:54,590 - Zac i Brandon mogą się śmiało ranić. - Mamy lekarstwo. 227 00:11:55,591 --> 00:11:56,842 To księżycowa muszla. 228 00:11:57,843 --> 00:12:00,721 W nowiu robi się ciemna. W pełni robi się biała. 229 00:12:00,804 --> 00:12:03,348 Zmienia kolor wraz z cyklem księżyca. 230 00:12:03,891 --> 00:12:07,186 - Stąd nazwa. - Ślimaczek się relaksuje. 231 00:12:07,269 --> 00:12:11,356 Jeśli chcesz zapolować w pochmurny dzień i nie wiesz, 232 00:12:11,440 --> 00:12:14,401 jaki będzie przypływ, szukasz ślimaka. 233 00:12:14,485 --> 00:12:18,113 Jeśli są ciemne, to będzie udany przypływ. 234 00:12:18,697 --> 00:12:21,450 Zwierzęta wam wiele komunikują. 235 00:12:21,533 --> 00:12:24,286 Większość roślin albo zwierząt coś przekazuje. 236 00:12:24,369 --> 00:12:25,454 Fascynujące. 237 00:12:25,537 --> 00:12:27,706 Spoko. Jakbym cofnął się w czasie. 238 00:12:27,790 --> 00:12:30,709 Robiliśmy to jako dzieci i tak nam zostało. 239 00:12:31,543 --> 00:12:34,046 - To lepsze od gier komputerowych. - Jasne. 240 00:12:34,129 --> 00:12:36,799 Wasza wiedza o naturze 241 00:12:37,591 --> 00:12:41,720 jest kluczowa dla całego społeczeństwa. 242 00:12:41,804 --> 00:12:44,890 Każda rodzina i osoba zajmuje się innym zwierzęciem. 243 00:12:44,973 --> 00:12:47,100 Muszą mieć swój własny totem. 244 00:12:47,184 --> 00:12:48,727 Dbają o jego przetrwanie. 245 00:12:48,811 --> 00:12:52,064 KAŻDY MA PRZYNAJMNIEJ CZTERY: TOTEM NACJI, KLANU, RODZINY I JEDNOSTKI 246 00:12:52,147 --> 00:12:55,275 Jeśli je obserwujesz, pokażą ci absolutnie wszystko, 247 00:12:55,359 --> 00:12:57,194 co trzeba tutaj wiedzieć. 248 00:12:57,277 --> 00:12:59,196 Łowimy podczas odpływu. 249 00:12:59,279 --> 00:13:02,074 Krokodyle i rekiny polują w czasie przypływu. 250 00:13:02,157 --> 00:13:07,037 Po sześć godzin dla każdego z nas. Nauczyliśmy się z nimi dzielić. 251 00:13:07,120 --> 00:13:09,998 To spory samiec. 252 00:13:10,624 --> 00:13:12,251 - Macie więcej? - Tylko ten. 253 00:13:12,334 --> 00:13:15,754 - Niezłe krabisko. - Był jeszcze jeden mniejszy. 254 00:13:15,838 --> 00:13:19,716 To samiec. Widać trójkątny kształt pod spodem. 255 00:13:19,800 --> 00:13:23,178 Tak się je rozpoznaje. Są wielkie i mają większe szczypce. 256 00:13:25,013 --> 00:13:26,849 - Potrzymasz? - Jasne. 257 00:13:26,932 --> 00:13:30,102 - Najbezpieczniej w ten sposób. - Postaw go tam. 258 00:13:32,771 --> 00:13:35,941 Trzymaj ręce z tyłu, nawet nie próbuj od przodu. 259 00:13:36,024 --> 00:13:37,818 - Od spodu. - Nie. 260 00:13:37,901 --> 00:13:39,695 - Mogą cię złapać. - Poważnie? 261 00:13:39,778 --> 00:13:43,740 Ludzie nie zdają sobie sprawy, jak niebezpieczny jest krab błotny. 262 00:13:43,824 --> 00:13:44,783 - Masz? - No. 263 00:13:44,867 --> 00:13:47,536 Jedne szczypce miażdżą, a drugie tną. 264 00:13:47,619 --> 00:13:50,664 Zwykle szarżują, gdy podejdzie się za blisko. 265 00:13:50,747 --> 00:13:53,083 Te szczypce są do walki. Mogą miażdżyć. 266 00:13:53,166 --> 00:13:55,836 Nie wkładaj palca, bo zmiażdży ci kość. 267 00:13:55,919 --> 00:13:58,547 Drugie szczypce ci go odetną. 268 00:13:58,630 --> 00:14:00,841 - Poważnie? Chryste. - Spróbuj. 269 00:14:01,925 --> 00:14:04,428 - Małym palcem. - Wolę zachować wszystkie. 270 00:14:07,055 --> 00:14:07,890 Łap. 271 00:14:09,808 --> 00:14:12,477 - Groźny gość. - Ten jest wasz. 272 00:14:12,561 --> 00:14:14,354 Po prostu postaw go na ziemi. 273 00:14:15,814 --> 00:14:18,150 - Miło było. - Dzięki. 274 00:14:18,233 --> 00:14:19,943 - Może też złapiemy. - Pewnie. 275 00:14:20,027 --> 00:14:20,861 Jesteśmy. 276 00:14:21,820 --> 00:14:24,781 - Mamy tu parę kokosów. - Otóż to. 277 00:14:25,574 --> 00:14:28,744 Tamci niech sobie pobiegają, a my rozłupiemy kokosy. 278 00:14:28,827 --> 00:14:31,747 Użyjemy kilofa i wbijamy od miękkiej strony. 279 00:14:57,689 --> 00:14:58,523 Dla ciebie. 280 00:15:07,991 --> 00:15:09,701 Tutaj ścieramy. 281 00:15:23,632 --> 00:15:27,260 Najlepszy sposób na mleko kokosowe. Zdrowie. 282 00:15:27,344 --> 00:15:29,304 Musisz pokazać to reszcie. 283 00:15:29,388 --> 00:15:32,724 - Dzięki, bracie. - Będą wiedzieć, co robić. 284 00:15:34,601 --> 00:15:36,979 - Jest. - Gdzie? Widzisz go? 285 00:15:39,147 --> 00:15:40,774 Już nie widzi. 286 00:15:40,857 --> 00:15:42,567 Teraz wiem, czego szukam. 287 00:15:44,903 --> 00:15:47,239 - Krabie! - Widzisz tam? 288 00:15:47,322 --> 00:15:50,742 - Widzisz tak daleko? - Idzie, bierz go. 289 00:15:53,078 --> 00:15:54,079 Podejdź bliżej. 290 00:15:55,247 --> 00:15:56,581 Oszczepem tam. 291 00:15:57,624 --> 00:15:59,167 Pudło. Widzisz? 292 00:16:00,460 --> 00:16:02,004 Pudło. Niżej. 293 00:16:02,838 --> 00:16:04,965 - Niżej. - Mamy go. 294 00:16:05,048 --> 00:16:07,467 - Dał radę. - W sam środek. 295 00:16:08,385 --> 00:16:10,929 Złapałeś kraba, przebity przez sam środek. 296 00:16:11,430 --> 00:16:14,516 Lubię wędkować i wypuszczać ryby. 297 00:16:14,599 --> 00:16:18,061 Tak robię w Stanach, ale jakoś mi lepiej, 298 00:16:18,145 --> 00:16:19,396 że tego akurat zjemy. 299 00:16:19,479 --> 00:16:21,565 Smakują lepiej, gdy sam polujesz. 300 00:16:21,648 --> 00:16:22,816 Na stówę. 301 00:16:22,899 --> 00:16:24,026 Niezły okaz. 302 00:16:24,109 --> 00:16:28,030 Pokażę, jak się je przygotowuje. Masz ochotę na kraba? 303 00:16:29,823 --> 00:16:33,326 - Jestem Darin. - Miło mi. 304 00:16:33,410 --> 00:16:37,622 Zajmuję się wyplataniem koszy. Pomaga mi moja siostrzenica Cayanna. 305 00:16:37,706 --> 00:16:38,707 Cześć. 306 00:16:38,790 --> 00:16:40,834 Robiłyśmy to z babcią. 307 00:16:40,917 --> 00:16:44,171 - Siedziałyśmy tak razem. - Z czego je wyplatacie? 308 00:16:44,254 --> 00:16:47,632 Używamy czarnej palmy. To bardzo rzadkie drzewo. 309 00:16:47,716 --> 00:16:52,220 Występuje tylko w wąskim paśmie wybrzeża tropikalnego. 310 00:16:52,304 --> 00:16:58,643 Z jej drewna mężczyźni robią swoje kołki. 311 00:16:58,727 --> 00:17:00,562 To przedmioty rytualne. 312 00:17:00,645 --> 00:17:05,525 Robimy z niej kołki, woomery i oszczepy. Nic się nie marnuje. 313 00:17:05,609 --> 00:17:07,319 Wykorzystujemy całe drzewo. 314 00:17:07,402 --> 00:17:11,656 Każde drzewo, które ścinam w Daintree, zasadzam ponownie. 315 00:17:11,740 --> 00:17:13,325 Tak jest ekologicznie. 316 00:17:13,408 --> 00:17:15,243 Kultywowanie naszych tradycji 317 00:17:15,327 --> 00:17:18,872 po przybyciu osadników było surowo zakazane. 318 00:17:18,955 --> 00:17:22,959 To ogromne szczęście, że nasza rodzina przekazała je dalej, 319 00:17:23,043 --> 00:17:27,047 a kolejne pokolenia kobiet robią to samo: 320 00:17:27,130 --> 00:17:29,257 przekazują je następnym pokoleniom. 321 00:17:29,341 --> 00:17:33,470 Tradycyjnie używano toreb dili do noszenia dzieci. 322 00:17:34,137 --> 00:17:37,516 Zakładasz je na głowę w ten sposób. 323 00:17:37,599 --> 00:17:40,310 Tak noszono dzieci w buszu. 324 00:17:40,393 --> 00:17:42,270 Większe torby zajmują mi 325 00:17:42,354 --> 00:17:45,273 około trzech miesięcy. 326 00:17:45,357 --> 00:17:47,692 - Trzech? - To sporo czasu. 327 00:17:47,776 --> 00:17:51,571 Z kolei mniejsze torebeczki to jakieś pół godziny. 328 00:17:52,364 --> 00:17:56,076 Babula opowiadała różne historie, gdy robiłyśmy je razem. 329 00:17:56,159 --> 00:17:58,453 Ukrywano ją w takim koszu. 330 00:17:59,037 --> 00:18:01,123 Za czasów skradzionych pokoleń. 331 00:18:01,206 --> 00:18:03,917 Białe władze odbierały dzieci rodzinom. 332 00:18:04,000 --> 00:18:04,835 Żartujesz? 333 00:18:04,918 --> 00:18:10,423 Żeby była cichutko, trzymała nasiono świerzbca. 334 00:18:10,507 --> 00:18:12,509 Wtedy jej nie zabrali. 335 00:18:12,592 --> 00:18:14,928 Odbieranie i wywózki naszych dzieci 336 00:18:15,011 --> 00:18:18,348 i rodzin z ich ziem to nie dawne historie. 337 00:18:18,431 --> 00:18:20,225 To jedno pokolenie wstecz. 338 00:18:20,308 --> 00:18:24,896 Mamy ogromne szczęście, że zachowaliśmy naszą kulturę 339 00:18:24,980 --> 00:18:27,649 i możemy się nią dzielić z resztą świata. 340 00:18:28,275 --> 00:18:31,820 Upolowanie go w oceanie nieopodal to część sekretu. 341 00:18:31,903 --> 00:18:34,739 Co jeszcze składa się na pyszne danie z kraba? 342 00:18:34,823 --> 00:18:35,907 Wrzucamy go tutaj. 343 00:18:36,449 --> 00:18:39,411 Chodzi o przyprawy. Trochę oleju kokosowego. 344 00:18:43,623 --> 00:18:44,457 W sam raz. 345 00:18:46,918 --> 00:18:48,545 Trochę masła. 346 00:18:48,628 --> 00:18:51,548 - Rozgnieciony czosnek. - Doda fajnej słodyczy. 347 00:18:51,631 --> 00:18:55,051 To papryczki chili, zwane ptasim okiem. Przepis ma 25 lat. 348 00:18:55,719 --> 00:18:59,931 To tylko chili, ocet i sól. Wrzucasz ich parę. 349 00:19:00,599 --> 00:19:03,476 Ocet i sól to czysta esencja. 350 00:19:06,062 --> 00:19:08,356 Na ogniu od razu je czuć. 351 00:19:09,774 --> 00:19:14,863 Gotujemy krótko, bo mięso przywrze do skóry, a wtedy trudno go obrać. 352 00:19:14,946 --> 00:19:18,116 To cytryna z buszu. Smakuje lepiej niż zwykła. 353 00:19:18,200 --> 00:19:19,826 Z buszu? 354 00:19:20,368 --> 00:19:22,412 Sam spróbuj. 355 00:19:22,495 --> 00:19:24,122 Trochę soli. 356 00:19:25,999 --> 00:19:28,251 Teraz przykrywamy na pięć minut. 357 00:19:28,335 --> 00:19:31,838 - Gotujemy na parze? - Wszystko zrobi się pomarańczowe. 358 00:19:31,922 --> 00:19:34,299 - Już. - Moczymy w sosie? 359 00:19:36,426 --> 00:19:37,844 Tak jest. 360 00:19:46,144 --> 00:19:50,482 Jak wszystko wyjemy, możemy przygotować więcej. 361 00:19:50,565 --> 00:19:51,691 Kolejna porcyjka. 362 00:19:52,400 --> 00:19:54,945 Ciekawe, czy Darin radzi sobie z koszykami. 363 00:19:55,987 --> 00:19:57,530 Trzeba być cierpliwym. 364 00:19:57,614 --> 00:19:59,866 Jak to ma wyglądać? 365 00:20:00,825 --> 00:20:02,327 - Muszę wiedzieć. - Okej. 366 00:20:02,410 --> 00:20:05,747 - Oto produkt końcowy. - No proszę. 367 00:20:06,915 --> 00:20:10,877 Dobrze jest się zatrzymać i na czymś skupić. 368 00:20:10,961 --> 00:20:13,505 Wrzucić na luz, wysłuchać waszych historii. 369 00:20:13,588 --> 00:20:15,131 Dobrze się bawiłeś? 370 00:20:15,215 --> 00:20:16,466 - Pewnie. - Dzięki. 371 00:20:16,967 --> 00:20:18,802 Cześć wam. 372 00:20:18,885 --> 00:20:20,470 Jak poszło? 373 00:20:20,553 --> 00:20:21,471 Całkiem dobrze. 374 00:20:21,554 --> 00:20:23,014 Było ekstra. 375 00:20:23,098 --> 00:20:24,766 - I jak? - Mamy parę krabów. 376 00:20:24,849 --> 00:20:26,559 Nieźle. 377 00:20:26,643 --> 00:20:29,854 Znaleźliśmy parę roślin leczniczych, jedliśmy kokosy. 378 00:20:29,938 --> 00:20:31,523 Co za dzień. 379 00:20:31,606 --> 00:20:32,941 Niesamowity. 380 00:20:33,024 --> 00:20:37,028 To miejsce to warzywniak, apteka i wszystko, czego trzeba. 381 00:20:37,112 --> 00:20:38,780 Żyjecie przepięknie. 382 00:20:38,863 --> 00:20:42,033 Dziękuję wam za podtrzymywanie tych tradycji. 383 00:20:42,117 --> 00:20:45,370 Wpadnijcie jeszcze. Tu czeka na was rodzina. 384 00:20:45,453 --> 00:20:47,872 - Dzięki, bracie. - Dziękuję. 385 00:20:48,581 --> 00:20:51,293 - Dziękuję. - Miło mi. 386 00:20:51,376 --> 00:20:54,796 - Do następnego. - Trzymajcie się. 387 00:20:55,297 --> 00:20:59,092 Następny przystanek to park narodowy na północy Queensland, 388 00:20:59,175 --> 00:21:01,928 ale nie jest to zwyczajny park. 389 00:21:02,012 --> 00:21:06,725 Matka Natura tworzyła tę niebywałą rzeźbę przez 400 milionów lat. 390 00:21:06,808 --> 00:21:11,354 Przesunięcia mas lądu, płynąca woda i rozpuszczony wapień 391 00:21:11,438 --> 00:21:14,941 stworzyły coś takiego: Jaskinie Chillagoe. 392 00:21:15,025 --> 00:21:17,861 Pierwotnych mieszkańców Australii 393 00:21:17,944 --> 00:21:21,698 łączą z Jaskiniami Chillagoe dziesiątki tysięcy lat historii. 394 00:21:21,781 --> 00:21:25,201 Niestety tego dnia zachorowałem. 395 00:21:25,285 --> 00:21:26,619 Darin pojechał sam. 396 00:21:26,703 --> 00:21:29,372 Niewiarygodne. 397 00:21:29,456 --> 00:21:33,126 - Co to za miejsce? - To Chillagoe. 398 00:21:34,127 --> 00:21:36,921 Część jaskini ma dostęp do światła dziennego. 399 00:21:37,005 --> 00:21:39,841 Pokażę ci też skamieliny stworzeń morskich. 400 00:21:39,924 --> 00:21:40,759 Serio? 401 00:21:41,259 --> 00:21:43,887 To miejsce było pod wodą? 402 00:21:43,970 --> 00:21:45,472 - Tak. - Dawno temu? 403 00:21:46,056 --> 00:21:48,725 Podobno 400 milionów lat temu. 404 00:21:48,808 --> 00:21:50,435 - Czterysta? - Tak. 405 00:21:51,644 --> 00:21:52,729 Kurczę. 406 00:21:53,313 --> 00:21:57,192 Jak to się stało? Wydają się, jakby wyrosły tu nagle. 407 00:21:57,275 --> 00:22:02,322 Mieszanka węgla i osadów tworzy skałę osadową, czyli wapień. 408 00:22:02,822 --> 00:22:06,451 Dzięki ruchom skorupy ziemskiej, temperaturze i ciśnieniu 409 00:22:06,534 --> 00:22:08,370 wypiętrzają się pionowo. 410 00:22:09,120 --> 00:22:10,372 Trudno w to uwierzyć, 411 00:22:10,455 --> 00:22:14,959 ale naukowcy sądzą, że powstały 400 milionów lat temu. 412 00:22:18,505 --> 00:22:20,715 Wtedy to miejsce było pod wodą. 413 00:22:21,341 --> 00:22:22,550 Kim jesteś? 414 00:22:22,634 --> 00:22:26,179 Amonitem, morskim drapieżnikiem sprzed wielu lat. 415 00:22:26,262 --> 00:22:30,058 Mój gatunek zasiedlał niegdyś te morza, 416 00:22:30,141 --> 00:22:31,810 zanim wyginęliśmy. 417 00:22:31,893 --> 00:22:35,688 Czyli skamieliny amonitów to potwierdzają? 418 00:22:35,772 --> 00:22:38,525 To dowód, że to miejsce było pod wodą. 419 00:22:39,067 --> 00:22:42,570 W ciągu milionów lat płyty tektoniczne uległy przesunięciu, 420 00:22:42,654 --> 00:22:46,157 a ścierając się ze sobą, uformowały góry. 421 00:22:46,241 --> 00:22:50,870 Miliony lat opadów i erozji stworzyły w tych górach jaskinie, 422 00:22:50,954 --> 00:22:53,248 które dziś podziwiamy. 423 00:22:53,331 --> 00:22:59,212 Pierwotni mieszkańcy tych ziem sprawują nad nimi opiekę od 60 000 lat. 424 00:22:59,295 --> 00:23:03,633 Pamiętajcie, że nas tu nie ma od 65 milionów lat, 425 00:23:04,342 --> 00:23:06,594 więc chyba będę się zmywał. 426 00:23:09,305 --> 00:23:10,306 To do później? 427 00:23:10,390 --> 00:23:12,350 Gadasz ze skamieliną! 428 00:23:14,477 --> 00:23:15,353 O kurczę. 429 00:23:16,771 --> 00:23:17,981 Fantastyczne. 430 00:23:18,064 --> 00:23:21,234 Gdy oprowadzam po jaskini, inni dostrzegają to piękno. 431 00:23:21,317 --> 00:23:24,487 Widzą to, co ja. Dlatego kocham tę robotę. 432 00:23:25,071 --> 00:23:26,739 Teraz tędy. 433 00:23:34,247 --> 00:23:35,081 Ja cię kręcę. 434 00:23:36,499 --> 00:23:38,918 - Wchodzimy do jaskini. - Tak. 435 00:23:40,420 --> 00:23:42,547 Odkryto je w 1891. 436 00:23:42,630 --> 00:23:43,548 1891? 437 00:23:43,631 --> 00:23:47,093 Przez niejakiego Williama Athertona. 438 00:23:49,679 --> 00:23:53,933 - Pająk. - Co? Gdzie? 439 00:23:54,017 --> 00:23:57,437 Ludzie wrzeszczą na widok spachacza. 440 00:23:57,520 --> 00:23:58,855 Mają stracha. 441 00:24:00,106 --> 00:24:01,649 Jak moja dłoń. 442 00:24:08,615 --> 00:24:13,077 Powiesz mi, co to za szpiczaste struktury? 443 00:24:13,161 --> 00:24:15,497 - Jak się nazywają? - To stalaktyty. 444 00:24:15,580 --> 00:24:16,414 Stalaktyty? 445 00:24:16,498 --> 00:24:19,334 Są też stalagmity, które narastają od dna. 446 00:24:19,417 --> 00:24:22,670 Przez ich środek przepływa woda, która tworzy rurkę. 447 00:24:22,754 --> 00:24:27,467 Tamtędy skapuje woda, która tworzy narastające ku górze stalagmity. 448 00:24:27,967 --> 00:24:30,261 Ile to trwa? 449 00:24:30,345 --> 00:24:34,474 Przyrost stalaktytu to trzy do pięciu centymetrów na 100 lat. 450 00:24:34,557 --> 00:24:38,144 W przypadku stalagmitu to jeden centymetr na sto lat. 451 00:24:39,229 --> 00:24:41,356 Tutaj to widać. 452 00:24:41,439 --> 00:24:43,900 - Rzeczywiście. - Skrapla się. 453 00:24:43,983 --> 00:24:46,694 - O rany. - Chwilę to zajmie. 454 00:24:46,778 --> 00:24:49,280 Dotknąć? Lepiej nie. 455 00:24:50,365 --> 00:24:53,493 Dochodzimy tam, gdzie dociera światło dziennie. 456 00:24:54,202 --> 00:24:56,120 Właśnie tak reagują. 457 00:24:57,163 --> 00:24:59,582 „Ogromna jak katedra”. 458 00:25:00,083 --> 00:25:02,794 To jedna z czterech oświetlonych komór. 459 00:25:02,877 --> 00:25:06,673 To jedno z najpiękniejszych miejsc, jakie widziałem. 460 00:25:06,756 --> 00:25:10,385 Jest pięknie. To najbardziej zjawiskowa część wyprawy. 461 00:25:10,468 --> 00:25:14,389 W takim miejscu trudno nie zadać sobie ważnych pytań. 462 00:25:14,472 --> 00:25:17,475 Kim lub czym jesteśmy? Cóż to za miejsce? 463 00:25:17,559 --> 00:25:20,019 Jaki to wszystko ma sens? 464 00:25:21,688 --> 00:25:24,399 Na to mnie nie przygotowałeś. 465 00:25:26,150 --> 00:25:28,987 - Boże drogi. - Fajne to moje biuro. 466 00:25:34,576 --> 00:25:39,038 Prawdopodobnie tutaj Aborygeni chronili się przed wietrzeniem. 467 00:25:39,747 --> 00:25:42,584 Nie szli dalej, bo jest zbyt ciemno. 468 00:25:42,667 --> 00:25:46,129 Blisko, trochę światła, do tego idziesz po płaskim. 469 00:25:47,463 --> 00:25:50,174 To chyba wyjątkowe uczucie 470 00:25:50,258 --> 00:25:53,261 móc dzielić się tym wszystkim z innymi. 471 00:25:53,344 --> 00:25:57,599 Oczywiście. Sam mówiłeś, że coś poczułeś. 472 00:25:57,682 --> 00:25:59,475 - Tak. - Zapamiętasz to. 473 00:25:59,559 --> 00:26:00,685 I dobrze. 474 00:26:03,646 --> 00:26:07,942 Zabieram Darina na zewnątrz, gdzie ze wzgórza roztacza się cudny widok. 475 00:26:08,693 --> 00:26:11,237 Widać stąd odległe miejsca. 476 00:26:11,321 --> 00:26:14,282 Pokażę ci sztukę naskalną. 477 00:26:14,365 --> 00:26:16,200 - Naskalną? - Dokładnie. 478 00:26:16,284 --> 00:26:18,911 Pod tą skałą skrywa się nie lada gratka. 479 00:26:20,204 --> 00:26:22,332 Spójrz na sufit. 480 00:26:26,586 --> 00:26:28,004 Piękne malunki. 481 00:26:28,087 --> 00:26:31,257 Widać też gwiazdy. 482 00:26:31,341 --> 00:26:34,135 Aborygeni coś o tym wiedzieli. 483 00:26:34,218 --> 00:26:36,721 Miejscowych Aborygenów nazywamy Wakaman. 484 00:26:36,804 --> 00:26:39,515 Znali się na gwiazdach dzięki nawigowaniu nocą. 485 00:26:40,016 --> 00:26:41,017 To prowadzi 486 00:26:41,100 --> 00:26:44,312 do Gwiazdy Wieczornej, zawsze ją widać. 487 00:26:44,395 --> 00:26:46,147 Tutaj jest. 488 00:26:46,230 --> 00:26:47,857 Zaprowadzi cię do wody. 489 00:26:47,940 --> 00:26:50,568 Wszystkiego nauczyła ich ta ziemia? 490 00:26:50,652 --> 00:26:52,528 Tak jest. 491 00:26:52,612 --> 00:26:55,740 Po tej stronie widać odciski łap psa. 492 00:26:55,823 --> 00:26:56,699 No. 493 00:26:56,783 --> 00:26:59,035 To nasze duchowe zwierzę. 494 00:26:59,118 --> 00:27:02,121 Nazywamy go psem Djungan, to jego ślady. 495 00:27:02,205 --> 00:27:06,626 W oddali widać ścianę skalną. 496 00:27:07,251 --> 00:27:09,629 Tam zaczęła się jego historia. 497 00:27:10,630 --> 00:27:14,717 Król przesiadywał tutaj wraz ze swoimi siedmioma żonami. 498 00:27:15,218 --> 00:27:18,596 Stąd było widać, jak nadchodziły inne plemiona. 499 00:27:18,680 --> 00:27:22,725 Na wschodzie żył lud Mbabaram, 500 00:27:22,809 --> 00:27:25,311 a na północy plemię Kuku Djungan, 501 00:27:25,395 --> 00:27:27,355 którzy też tu przybyli. 502 00:27:27,438 --> 00:27:31,484 Dzięki temu wiemy, którędy dotrzeć do wody 503 00:27:31,567 --> 00:27:33,903 i skąd wziął się pies. 504 00:27:33,986 --> 00:27:36,572 Za tobą jest mapa z twarzą psa. 505 00:27:36,656 --> 00:27:38,658 Wskazuje ten kierunek. 506 00:27:39,283 --> 00:27:42,954 Przy niebieskoszarej skale była najgłębsza część oceanu. 507 00:27:43,538 --> 00:27:47,667 My jesteśmy w miejscu, gdzie kończyła się morska płycizna. 508 00:27:47,750 --> 00:27:48,584 Tutaj? 509 00:27:48,668 --> 00:27:52,964 Teraz zobaczy coś z czasów prehistorycznych. 510 00:27:53,548 --> 00:27:54,966 Oto morska skamielina 511 00:27:55,049 --> 00:27:59,929 pochodząca sprzed 65 milionów lat, gdy te ziemie były pod wodą. 512 00:28:00,012 --> 00:28:02,056 Właśnie trzymam część rafy 513 00:28:02,140 --> 00:28:03,891 sprzed 400 milionów lat. 514 00:28:03,975 --> 00:28:07,103 - Dzięki, bracie. - Proszę. 515 00:28:07,186 --> 00:28:10,565 - Wschód słońca, zachód, a tam woda. - Zgadza się. 516 00:28:11,649 --> 00:28:14,026 Jako przewodnik chcę chronić to miejsce, 517 00:28:14,110 --> 00:28:16,571 bo zawiera w sobie kawał historii. 518 00:28:16,654 --> 00:28:21,743 Mam tylko nadzieję, że gdy ktoś pozna to piękno i historię, 519 00:28:21,826 --> 00:28:23,619 również zechce je chronić. 520 00:28:25,037 --> 00:28:28,040 Każde doświadczenie budzi to samo pytanie. 521 00:28:28,124 --> 00:28:29,542 Co powinniśmy robić? 522 00:28:30,501 --> 00:28:32,754 Przypomina mi się rozmowa z Bruce’em . 523 00:28:32,837 --> 00:28:36,007 Jak możemy się uczyć od rdzennych ludów tego świata? 524 00:28:36,090 --> 00:28:39,093 Przeszłość wydaje się skrywać tyle magii. 525 00:28:39,177 --> 00:28:41,137 Na herbatce. 526 00:28:41,220 --> 00:28:44,515 - Tak jak my. - Usiądźcie i weźcie czajniczek. 527 00:28:45,057 --> 00:28:49,187 Dowiedzcie się, jaką herbatę lubią panie, a jaką panowie. 528 00:28:51,105 --> 00:28:53,566 Może chcą trochę mleka, a może cukru. 529 00:28:53,649 --> 00:28:56,819 - Tu chodzi o życzliwość. - O szacunek. 530 00:28:56,903 --> 00:28:59,113 Zapraszamy ich do stołu. 531 00:28:59,197 --> 00:29:03,117 Jemy wspólnie i rozmawiamy o ekologii. 532 00:29:03,201 --> 00:29:06,579 To nie panaceum, to tylko rozmowa, 533 00:29:06,662 --> 00:29:10,833 a dzięki niej świat stanie się lepszym miejscem. 534 00:29:10,917 --> 00:29:14,337 Nie chodzi tylko o rdzenną ludność, tu chodzi też o innych. 535 00:29:14,420 --> 00:29:17,131 - Już się nie kochamy. - I nie komunikujemy. 536 00:29:17,215 --> 00:29:20,301 - Genialne. - Jesteśmy bardzo wdzięczni. 537 00:29:20,384 --> 00:29:22,929 - Dziękujemy. - Piękne słowa. 538 00:29:23,012 --> 00:29:24,222 To takie proste. 539 00:29:24,305 --> 00:29:28,184 Usiądź i posłuchaj. Mieszkamy tutaj razem. 540 00:29:28,851 --> 00:29:29,685 Dzięki, Bruce. 541 00:29:30,770 --> 00:29:33,272 Przed nami okazja, by to zrobić 542 00:29:33,356 --> 00:29:35,483 w lesie deszczowym Girringun. 543 00:29:35,566 --> 00:29:38,236 Spotkamy się z Sonyą Takau, i Philem Ristem, 544 00:29:38,319 --> 00:29:43,407 rzeczniczką i szefem organizacji Aboriginal Girringun Corporation. 545 00:29:43,491 --> 00:29:44,826 Nazywam się Phil Rist. 546 00:29:44,909 --> 00:29:48,120 Jestem dyrektorem wykonawczym organizacji Aborygenów, 547 00:29:48,204 --> 00:29:51,165 Centrum Gospodarki Morskiej i Ziemnej z Queensland. 548 00:29:51,249 --> 00:29:54,502 Takie centra są w całej Australii. Istnieje 9 grup. 549 00:29:54,585 --> 00:29:57,213 Zajmujemy się sporym obszarem. 550 00:29:57,296 --> 00:30:00,049 Australia ma mroczną historię 551 00:30:00,925 --> 00:30:04,053 dyskryminacji rdzennych Australijczyków. 552 00:30:04,136 --> 00:30:08,349 Im więcej osób zda sobie sprawę i zrozumie naszą walkę, 553 00:30:08,432 --> 00:30:11,686 tym lepiej. 554 00:30:11,769 --> 00:30:14,689 Mamy takie powiedzenie. 555 00:30:14,772 --> 00:30:19,318 Największe wyzwania czyhają zazwyczaj na ojca i syna. 556 00:30:19,402 --> 00:30:22,697 Gdy zmęczony ojciec odkłada oszczep, 557 00:30:22,780 --> 00:30:26,951 jego syn musi go podnieść i nadal walczyć. 558 00:30:27,034 --> 00:30:30,037 Czasy się zmieniają i już nie chodzi o syna. 559 00:30:30,121 --> 00:30:32,415 Teraz to córki dzierżą oszczepy. 560 00:30:32,498 --> 00:30:36,043 To również dzięki wam. Chcecie się uczyć i nas wysłuchać. 561 00:30:36,127 --> 00:30:38,087 To też zwiastuje zmianę. 562 00:30:38,170 --> 00:30:41,340 Australia to jeden z najbogatszych krajów świata. 563 00:30:41,424 --> 00:30:43,301 Mimo to w jej samym sercu 564 00:30:43,926 --> 00:30:48,055 od wielu pokoleń trwa walka. 565 00:30:48,139 --> 00:30:53,185 To chyba element asymilacji z kulturą dominującą, 566 00:30:53,269 --> 00:30:55,855 co tworzy wiele problemów. 567 00:30:55,938 --> 00:30:58,941 To dla mnie nie do pojęcia, 568 00:30:59,025 --> 00:31:01,027 że nie organizuje się 569 00:31:01,110 --> 00:31:06,157 spotkań rządu ze rdzennymi społecznościami, 570 00:31:06,741 --> 00:31:11,704 by dzielić się wiedzą i razem stworzyć lepszy kraj. 571 00:31:11,787 --> 00:31:14,790 Sam nie wiem, dlaczego tak jest. 572 00:31:14,874 --> 00:31:20,004 W białej Australii całe lata mówiono, że jesteśmy gorsi od innych. 573 00:31:20,087 --> 00:31:21,964 To się zakorzeniło. 574 00:31:22,048 --> 00:31:26,052 To kompleksy niższości i wyższości, o których niekiedy mówię. 575 00:31:26,135 --> 00:31:30,681 To chyba się zmienia, i to już od pewnego czasu. 576 00:31:30,765 --> 00:31:34,727 Chyba rozumiem, o czym pan mówi. Też widzę te zmiany. 577 00:31:34,810 --> 00:31:41,484 Młode pokolenie ma otwarte głowy. 578 00:31:41,567 --> 00:31:43,486 Myślą przyszłościowo. 579 00:31:45,321 --> 00:31:48,449 Cieszę się, że mogę was dziś wysłuchać. 580 00:31:48,532 --> 00:31:51,035 Wspomnieliście o waszym głosie. 581 00:31:51,118 --> 00:31:54,246 Możemy przekazać wiadomość dalej, 582 00:31:54,330 --> 00:31:57,458 w jakiś sposób nagłośnić sprawę. 583 00:31:57,541 --> 00:32:00,461 - Dziękuję. - Jestem wam tak wdzięczny. 584 00:32:00,544 --> 00:32:02,338 Kochamy was. 585 00:32:02,421 --> 00:32:05,007 - O ja. - Zostaniecie? 586 00:32:05,091 --> 00:32:06,300 Nie jedźcie. 587 00:32:06,384 --> 00:32:09,261 - Lepiej uważajcie. - Zaraz tu zamieszkamy. 588 00:32:09,345 --> 00:32:12,431 Aborygeni powinni być mocno zaangażowani 589 00:32:12,515 --> 00:32:15,351 w pracę nad dzisiejszymi problemami globalnymi. 590 00:32:15,434 --> 00:32:18,688 Nie można zregenerować środowiska naturalnego, 591 00:32:18,771 --> 00:32:23,609 nie uwzględniając relacji wewnętrznych w samym środowisku. 592 00:32:24,110 --> 00:32:25,653 Sprawa wygląda tak. 593 00:32:25,736 --> 00:32:28,948 Zaraz spotkacie się z gościem specjalnym. 594 00:32:29,031 --> 00:32:30,366 Nazywa się Khoa. 595 00:32:31,075 --> 00:32:32,118 Cześć. 596 00:32:32,201 --> 00:32:35,079 Cześć, skarbie. Jest taki nieśmiały. 597 00:32:35,162 --> 00:32:38,791 To rasowy dingo z miejscowych lasów deszczowych. 598 00:32:38,874 --> 00:32:44,755 W tym kraju dingo ma złą sławę. 599 00:32:44,839 --> 00:32:49,093 Właśnie teraz toczy się wojna między przemysłem hodowlanym 600 00:32:49,176 --> 00:32:52,847 a tymi, którzy chcą chronić dingo. 601 00:32:52,930 --> 00:32:55,516 Dingo zalicza się do rodzaju Canis, 602 00:32:55,599 --> 00:32:58,894 tak jak wilki, kojoty, lisy i psy. 603 00:32:59,478 --> 00:33:01,522 Choć wyglądają na milutkie, 604 00:33:01,605 --> 00:33:05,526 to są agresywnymi drapieżnikami, tak jak większość mięsożerców. 605 00:33:05,609 --> 00:33:11,407 W stanie Queensland obowiązują dwa akty prawne, 606 00:33:11,490 --> 00:33:14,702 których intencją jest wybicie całego gatunku. 607 00:33:14,785 --> 00:33:17,580 Jako Aborygeni wiemy, że to zwierzę 608 00:33:17,663 --> 00:33:21,292 jest bezcenne dla środowiska naturalnego. 609 00:33:21,375 --> 00:33:25,004 Jest na szczycie łańcucha pokarmowego. 610 00:33:25,838 --> 00:33:31,427 Każdy system ekologiczny potrzebuje drapieżnika wierzchołkowego, 611 00:33:31,510 --> 00:33:34,555 aby zachować równowagę. 612 00:33:34,638 --> 00:33:40,436 Zostawiając je w spokoju, pozwalamy im wykonywać swoją pracę. 613 00:33:40,519 --> 00:33:42,980 Zachowujemy równowagę. 614 00:33:43,647 --> 00:33:46,484 Od dziecka wiemy, że natury się nie zmienia. 615 00:33:47,234 --> 00:33:50,446 Sama potrafi o siebie zadbać, nie potrzebuje ludzi. 616 00:33:51,447 --> 00:33:54,325 Dingo i Aborygeni mają wiele wspólnego. 617 00:33:54,408 --> 00:33:59,455 Strzelano do nas, wytruwano nas i więziono. 618 00:33:59,538 --> 00:34:03,793 Więziono jak Afrykańczyków, bo handlowano tu niewolnikami. 619 00:34:03,876 --> 00:34:07,046 Sonya uświadamia nam, jak brutalna jest rzeczywistość 620 00:34:07,129 --> 00:34:10,257 dla Aborygenów i australijskich dingo. 621 00:34:10,341 --> 00:34:14,720 Czasy się trochę zmieniły, ale przed nami wciąż długa droga, 622 00:34:14,804 --> 00:34:17,723 by zmienić mentalność kolonialną. 623 00:34:17,807 --> 00:34:21,977 Ona nadal jest tu żywa. 624 00:34:22,061 --> 00:34:24,980 To porównanie jest zdumiewające. 625 00:34:25,064 --> 00:34:30,694 Gdyby pozwolić dingo żyć swobodnie, tak jak natura przykazała, 626 00:34:30,778 --> 00:34:33,322 może odzyskalibyśmy równowagę. 627 00:34:33,989 --> 00:34:36,742 Gdybyśmy wysłuchali rdzennej ludności, 628 00:34:36,826 --> 00:34:38,786 przywrócilibyśmy balans naturze. 629 00:34:38,869 --> 00:34:44,166 A gdyby połączyć zachodnią naukę i wiedzę rdzennej ludności? 630 00:34:45,793 --> 00:34:48,796 Razem znaleźlibyśmy wspaniałe rozwiązania 631 00:34:48,879 --> 00:34:52,508 dla utrzymania naszego środowiska. 632 00:34:52,591 --> 00:34:55,553 Kultura Aborygenów należy do świata. 633 00:34:57,179 --> 00:35:01,183 To najstarsza kultura, która nadal istnieje. 634 00:35:01,892 --> 00:35:03,602 To obowiązek każdego z nas. 635 00:35:03,686 --> 00:35:06,188 - Doceńmy ją. - Otóż to. 636 00:35:06,272 --> 00:35:11,318 Nie mogę się doczekać, by to wszystkim opowiedzieć. 637 00:35:11,402 --> 00:35:16,532 Obecność Zaca i Darina wiele dla mnie znaczy. 638 00:35:16,615 --> 00:35:21,912 Nareszcie ktoś wysłuchał Aborygenów. 639 00:35:21,996 --> 00:35:23,747 W takiej chwili czuję 640 00:35:23,831 --> 00:35:28,252 ten przypływ energii, gdy dzielisz się z innymi czymś dobrym, 641 00:35:28,335 --> 00:35:31,463 nie tylko dla Aborygenów, ale dla każdego, 642 00:35:31,547 --> 00:35:34,258 a zwłaszcza dla środowiska naturalnego. 643 00:35:35,009 --> 00:35:36,886 Czujesz, że robisz coś dobrego. 644 00:35:41,307 --> 00:35:43,726 Po takich spotkaniach 645 00:35:44,518 --> 00:35:46,687 serce mi eksploduje. 646 00:35:46,770 --> 00:35:50,524 Te rozmowy są trudne. 647 00:35:50,608 --> 00:35:54,028 - Jasne. - To tyle aspektów do rozważenia. 648 00:35:54,111 --> 00:35:56,071 Jedno wiem na pewno. 649 00:35:57,781 --> 00:35:59,200 Bruce miał rację. 650 00:36:00,159 --> 00:36:01,952 Trzeba rozmawiać. 651 00:36:02,036 --> 00:36:05,080 Trzeba pobyć razem. 652 00:36:06,040 --> 00:36:07,750 Poczuć tę energię. 653 00:36:09,168 --> 00:36:12,379 Porozmawiać szczerze i otwarcie. 654 00:36:13,464 --> 00:36:17,218 To jak supermoc, i właśnie tego brakuje na świecie. 655 00:36:17,301 --> 00:36:18,636 Dokładnie. 656 00:36:18,719 --> 00:36:24,516 Świat to coś więcej niż twój ogródek, szkoła i robota. 657 00:36:24,600 --> 00:36:28,520 Widzimy to na wielu poziomach. Teraz potrafię to docenić. 658 00:36:29,230 --> 00:36:32,942 - To coś wyjątkowego. - Bardzo się cieszę. 659 00:36:33,025 --> 00:36:36,153 Wiem, co chcę robić przez resztę życia. Mam 33 lata. 660 00:36:38,197 --> 00:36:39,031 Nieźle idzie. 661 00:36:39,114 --> 00:36:43,619 - 53-ci sezon Podróży z Zakiem Efronem? - Będę jak Attenborough. 662 00:36:46,038 --> 00:36:50,834 Nie zmienimy przeszłości, być może nawet jej nie naprawimy, 663 00:36:51,335 --> 00:36:54,171 ale możemy poznać historie innych osób 664 00:36:54,255 --> 00:36:56,048 i wysłuchać ich dzisiaj. 665 00:36:56,131 --> 00:36:58,259 Choć przed Australią długa droga, 666 00:36:58,342 --> 00:37:02,721 to podjęła już dialog i uszanowała tych, którzy mieszkali tu wcześniej. 667 00:37:02,805 --> 00:37:06,350 Powinien to zrobić każdy kraj z podobną historią. 668 00:37:06,433 --> 00:37:08,394 Każdy zasługuje, by zabrać głos. 669 00:37:08,477 --> 00:37:10,980 Każdy zasługuje, by go wysłuchano. 670 00:37:11,855 --> 00:37:15,859 Świat nie jest już tak ogromny. Wszyscy jesteśmy sąsiadami. 671 00:37:16,443 --> 00:37:20,781 Choćby najdrobniejszy dobry i zły uczynek ma wpływ na drugą osobę. 672 00:37:21,865 --> 00:37:25,452 Wszyscy razem możemy ratować dawne kultury 673 00:37:25,536 --> 00:37:28,998 i jednocześnie budować lepsze jutro, 674 00:37:29,623 --> 00:37:32,751 lecz musimy to zrobić już dziś. 675 00:37:41,176 --> 00:37:43,929 Oddajemy hołd rdzennej ludności Australii i ich starszyźnie, 676 00:37:44,013 --> 00:37:47,224 która krzewi wspomnienia, tradycje, kulturę i nadzieje 677 00:37:47,308 --> 00:37:49,601 Aborygenów i Wyspiarzy z Cieśniny Torresa. 678 00:38:20,674 --> 00:38:22,384 Napisy: Mikołaj Kopczak