1
00:00:06,640 --> 00:00:10,000
NETFLIX — ORYGINALNY SERIAL DOKUMENTALNY

2
00:00:24,480 --> 00:00:28,920
Ziemia, dom milionów gatunków.

3
00:00:33,520 --> 00:00:36,800
Ale co może żyć dalej?

4
00:00:42,320 --> 00:00:45,680
Astronomowie odkryli tysiące planet

5
00:00:45,760 --> 00:00:47,760
poza Układem Słonecznym.

6
00:00:50,640 --> 00:00:53,840
Wierzą, że są ich biliony więcej.

7
00:00:56,920 --> 00:01:00,280
Jeśli życie istnieje choćby na ich ułamku,

8
00:01:01,520 --> 00:01:06,120
to wszechświat musi tętnić życiem.

9
00:01:16,320 --> 00:01:19,560
Wszystkie żywe istoty
mają te same potrzeby.

10
00:01:22,320 --> 00:01:23,160
Muszą jeść…

11
00:01:30,200 --> 00:01:31,560
rozmnażać się…

12
00:01:36,120 --> 00:01:37,560
i ewoluować.

13
00:01:41,040 --> 00:01:43,680
Przenosząc zasady rządzące życiem na Ziemi

14
00:01:44,240 --> 00:01:46,240
na resztę wszechświata…

15
00:01:48,040 --> 00:01:49,840
możemy sobie wyobrazić,

16
00:01:50,240 --> 00:01:51,840
co żyje…

17
00:01:53,240 --> 00:01:55,280
w obcych światach.

18
00:02:17,200 --> 00:02:22,480
OBSERWATORIUM LICKA
KALIFORNIA, USA

19
00:02:29,560 --> 00:02:35,680
Planety poza Układem Słonecznym
są znane astronomom jako egzoplanety.

20
00:02:38,440 --> 00:02:42,200
Są biliony kilometrów od Ziemi.

21
00:02:45,640 --> 00:02:50,760
A jednak możliwe jest wykrycie
słabej sygnatury życia

22
00:02:52,240 --> 00:02:54,760
w świetle gwiazd, wokół których krążą.

23
00:02:57,480 --> 00:03:00,960
Każda gwiazda wysyła nam
światło różnych kolorów.

24
00:03:01,040 --> 00:03:02,080
ASTROFIZYCZKA

25
00:03:02,160 --> 00:03:04,760
Jeśli uchwycimy to światło w teleskopie

26
00:03:04,840 --> 00:03:09,040
i rozbijemy je na tęczę
przy pomocy odpowiedniego przyrządu,

27
00:03:09,240 --> 00:03:11,600
a potem się jej dokładnie przyjrzymy,

28
00:03:11,680 --> 00:03:13,840
znajdziemy chemiczne ślady

29
00:03:13,920 --> 00:03:17,320
pierwiastków w atmosferze tej gwiazdy.

30
00:03:19,040 --> 00:03:22,520
To jedna z takich tęcz
z teleskopowego obrazu gwiazdy

31
00:03:22,600 --> 00:03:26,200
oddalonej o 12 lat świetlnych,
gwiazdy Tau Ceti.

32
00:03:27,040 --> 00:03:31,720
Te ciemne linie to wodór
w atmosferze gwiazdy.

33
00:03:32,240 --> 00:03:36,280
Poniżej widać
trzy charakterystyczne linie magnezu.

34
00:03:37,040 --> 00:03:39,200
To jest atmosfera gwiazdy,

35
00:03:39,760 --> 00:03:42,080
ale my chcemy złapać światło

36
00:03:42,160 --> 00:03:45,080
przechodzące przez atmosferę egzoplanety,

37
00:03:45,160 --> 00:03:49,240
by uchwycić chemiczny ślad tej atmosfery
w dokładnie ten sam sposób.

38
00:03:52,440 --> 00:03:58,400
W 2012 roku podobny ślad był widoczny
w naszym Układzie Słonecznym.

39
00:04:03,320 --> 00:04:05,400
Gdy Wenus przeszła przed Słońcem,

40
00:04:06,400 --> 00:04:08,240
zobaczyliśmy ją na tle gwiazdy.

41
00:04:13,160 --> 00:04:18,600
Przez moment widzieliśmy
cieniutką aureolę: atmosferę Wenus.

42
00:04:21,640 --> 00:04:25,240
Właśnie tego okrucha światła
poszukują astronomowie.

43
00:04:30,440 --> 00:04:34,800
Jeśli zdołają zbadać
atmosferę odległych egzoplanet,

44
00:04:36,240 --> 00:04:38,880
widocznych na tle dalekich gwiazd,

45
00:04:40,080 --> 00:04:42,800
mogą znaleźć dowód na istnienie życia.

46
00:04:56,040 --> 00:05:00,920
Długo zastanawialiśmy się,
jakie znaki będą wskazywały na życie.

47
00:05:01,880 --> 00:05:05,120
Rozglądamy się
i szukamy w atmosferze rzeczy,

48
00:05:05,440 --> 00:05:08,720
które mogą być wykrywalne
z odległości lat świetlnych.

49
00:05:11,040 --> 00:05:14,160
Takie rozmyślania zawsze prowadzą nas
do jednego gazu:

50
00:05:16,240 --> 00:05:17,200
tlenu.

51
00:05:23,880 --> 00:05:26,560
Od 50 do 70 procent tlenu
w naszej atmosferze

52
00:05:26,640 --> 00:05:29,000
pochodzi z oceanu.

53
00:05:30,640 --> 00:05:32,720
To płuca Ziemi.

54
00:05:38,120 --> 00:05:42,560
Procesem, który napędza rozwój
wielkomorszczu gruszkonośnego w oceanach

55
00:05:42,640 --> 00:05:45,560
i wszystkich lasów na lądzie

56
00:05:46,440 --> 00:05:48,200
jest fotosynteza.

57
00:05:52,520 --> 00:05:55,440
W fotosyntezie najbardziej interesuje mnie

58
00:05:55,520 --> 00:05:58,000
odpad całego procesu.

59
00:05:58,080 --> 00:06:00,480
To tlen, który trafia do atmosfery.

60
00:06:07,960 --> 00:06:11,280
Sądzimy, że niemal cały tlen
w ziemskiej atmosferze

61
00:06:11,360 --> 00:06:13,680
powstaje w wyniku fotosyntezy,

62
00:06:14,000 --> 00:06:16,080
zachodzącej w istotach żywych.

63
00:06:19,840 --> 00:06:25,080
Znajdując obfitość tlenu wiemy,
że dana planeta jest pełna życia.

64
00:06:35,760 --> 00:06:38,280
Spośród bilionów istniejących światów,

65
00:06:39,640 --> 00:06:44,120
te z większą ilością tlenu mają
większe szanse na podtrzymywanie życia.

66
00:06:51,480 --> 00:06:57,200
Wyobraź sobie planetę podobną do Ziemi,
która krąży nie wokół jednej gwiazdy…

67
00:06:58,240 --> 00:06:59,400
a dwóch.

68
00:07:07,120 --> 00:07:08,880
Oto Eden.

69
00:07:19,320 --> 00:07:24,880
Światło bliźniaczych gwiazd
pobudza fotosyntezę.

70
00:07:29,240 --> 00:07:31,840
Tlen pompowany do atmosfery…

71
00:07:34,400 --> 00:07:36,800
pozwala na rozkwit życia.

72
00:07:45,880 --> 00:07:48,800
Zwierzęta pasą się niskimi grzybami…

73
00:07:51,120 --> 00:07:54,120
wypatrując czujnie zagrożeń.

74
00:08:00,840 --> 00:08:04,000
W koronach drzew mieszkają drapieżcy…

75
00:08:07,160 --> 00:08:10,080
stworzeni do życia na wysokości.

76
00:08:19,800 --> 00:08:22,400
Czekają na odpowiedni moment.

77
00:08:34,200 --> 00:08:36,840
Na ziemi ofiara ma przewagę.

78
00:08:37,640 --> 00:08:39,200
Jest szybsza w pościgu.

79
00:08:45,840 --> 00:08:49,000
Drapieżca wykształcił jednak
wyjątkową broń.

80
00:09:02,440 --> 00:09:04,960
Tym razem ofiara ucieka,

81
00:09:06,120 --> 00:09:09,560
a drapieżnik oszczędza energię.

82
00:09:21,440 --> 00:09:24,800
Energia jest cenna na każdej planecie.

83
00:09:29,000 --> 00:09:32,400
Światło gwiazdy
jest jej niemal niewyczerpanym źródłem.

84
00:09:33,440 --> 00:09:37,560
Rzecz w tym,
by zmienić to światło w życie.

85
00:09:43,720 --> 00:09:46,120
Jesteśmy w tropikalnym lesie deszczowym.

86
00:09:49,240 --> 00:09:54,000
Jest tu więcej gatunków roślin i zwierząt
niż gdziekolwiek indziej.

87
00:10:01,120 --> 00:10:06,520
PARQUE VERDE Y AGUA, KOLUMBIA

88
00:10:07,200 --> 00:10:08,520
BIOLOG EWOLUCYJNY

89
00:10:08,640 --> 00:10:11,360
Drzewa i rośliny
pochłaniają energię słoneczną.

90
00:10:11,440 --> 00:10:16,040
Magia fotosyntezy przekształca światło
w glukozę,

91
00:10:16,120 --> 00:10:17,280
czyli w cukier.

92
00:10:17,640 --> 00:10:21,320
Można to zobaczyć, a nawet skosztować.

93
00:10:28,320 --> 00:10:30,680
To smak energii Słońca.

94
00:10:34,440 --> 00:10:36,600
Rośliny działają jak baterie,

95
00:10:38,240 --> 00:10:41,480
przechwytując energię słoneczną
w postaci glukozy.

96
00:10:43,640 --> 00:10:45,600
Roślinożercy zjadają rośliny.

97
00:10:46,960 --> 00:10:49,320
Mięsożercy zjadają roślinożerców.

98
00:10:52,000 --> 00:10:54,160
Każde ogniwo łańcucha pokarmowego

99
00:10:55,040 --> 00:10:58,440
zależy od transferu energii glukozy.

100
00:11:02,240 --> 00:11:03,280
A w tym lesie

101
00:11:03,960 --> 00:11:06,840
jedno zwierzę nigdy nie ma jej dość:

102
00:11:10,440 --> 00:11:11,760
koliber.

103
00:11:13,960 --> 00:11:17,280
Kolibry poruszają skrzydłami
ponad sto razy na sekundę.

104
00:11:23,240 --> 00:11:27,280
Widać, jak wiele energii kosztuje je
samo utrzymywanie się w miejscu.

105
00:11:34,320 --> 00:11:36,160
Ten szał aktywności

106
00:11:37,520 --> 00:11:40,320
napędzany jest
przez nektar bogaty w glukozę.

107
00:11:43,800 --> 00:11:48,400
To urządzenie z przodu wygląda jak kwiat,

108
00:11:48,480 --> 00:11:51,560
więc kolibry przylatują tu,
by się pożywić.

109
00:11:58,720 --> 00:11:59,800
Jest.

110
00:12:01,400 --> 00:12:03,880
Niezdecydowany. Dalej, dasz radę.

111
00:12:06,720 --> 00:12:08,800
Dobra, zaczął pić.

112
00:12:12,120 --> 00:12:15,840
Przyrząd mierzy ilość wypijanego nektaru

113
00:12:16,280 --> 00:12:18,600
i tlenu wdychanego przez ptaka.

114
00:12:21,120 --> 00:12:23,960
Ustalamy ilość
przyjmowanej energii z nektaru

115
00:12:24,040 --> 00:12:26,240
i poziom produkcji energii z tlenu.

116
00:12:26,360 --> 00:12:30,320
W ten sposób możemy dokładnie obliczyć,
ile energii zużywa ptak.

117
00:12:33,920 --> 00:12:39,320
Unoszący się koliber
zużywa tlen w niesamowitym tempie:

118
00:12:40,520 --> 00:12:43,720
dziesięć razy szybciej
niż olimpijski sprinter.

119
00:12:47,880 --> 00:12:53,400
Im więcej tlenu trafi do jego komórek,
tym szybciej spali glukozę,

120
00:12:54,920 --> 00:12:57,280
która uwalnia energię.

121
00:13:05,240 --> 00:13:10,200
Na Ziemi 21 procent atmosfery to tlen,

122
00:13:12,400 --> 00:13:15,560
który napędza różnorodność życia
wokół nas.

123
00:13:24,560 --> 00:13:27,120
TLEN ATMOSFERYCZNY

124
00:13:30,640 --> 00:13:35,000
Na Edenie tlen stanowi
31 procent składu atmosfery.

125
00:13:38,920 --> 00:13:41,880
Życie może więc być bardziej różnorodne…

126
00:13:45,080 --> 00:13:46,440
bardziej energiczne…

127
00:13:49,720 --> 00:13:51,720
bardziej konkurencyjne.

128
00:14:05,520 --> 00:14:08,680
Lato to okres rozrodu grzybożerców.

129
00:14:16,400 --> 00:14:20,920
Lęk przed drapieżnikami sprawia,
że nie tracą czasu na szukanie partnera.

130
00:14:23,040 --> 00:14:26,400
Zamiast tego składają robakowaty skrzek.

131
00:14:29,240 --> 00:14:31,400
Robaki łączą się w parę,

132
00:14:32,360 --> 00:14:34,080
by stworzyć zarodek.

133
00:14:40,240 --> 00:14:43,600
Dla ochrony tworzą kokon.

134
00:14:56,560 --> 00:15:00,400
Zawieszone nad ziemią zarodki mogą rosnąć

135
00:15:01,720 --> 00:15:03,560
z dala od drapieżników.

136
00:15:19,680 --> 00:15:24,000
Na Ziemi groźba śmierci
jest ważnym czynnikiem

137
00:15:24,720 --> 00:15:26,840
w ewolucji życia.

138
00:15:30,720 --> 00:15:32,200
Drapieżnictwo jest wszędzie.

139
00:15:32,320 --> 00:15:33,960
BIOLOG EWOLUCYJNY

140
00:15:34,040 --> 00:15:37,120
Nie ma organizmu,
który nie mógłby zostać zjedzony.

141
00:15:39,200 --> 00:15:43,680
Mnie interesuje to,
jak drapieżnictwo kształtuje rozmnażanie.

142
00:15:46,800 --> 00:15:52,760
DOLINA ARIMA, TRYNIDAD

143
00:15:54,320 --> 00:15:56,400
Przypłyną tutaj.

144
00:15:58,920 --> 00:16:02,560
Ta rzeka jest idealna do badania gupików

145
00:16:04,120 --> 00:16:06,200
i ich wzorców reprodukcji.

146
00:16:08,120 --> 00:16:10,080
- Tak.
- Kolejny samiec.

147
00:16:12,520 --> 00:16:14,240
To bezpieczna okolica.

148
00:16:14,640 --> 00:16:17,560
Gupiki żyją tu
z jeszcze jednym gatunkiem ryb,

149
00:16:17,760 --> 00:16:21,920
a te rzadko je niepokoją.

150
00:16:22,480 --> 00:16:26,680
Gupiki pływają sobie, gdzie chcą,
bez obaw, że ktoś je zje.

151
00:16:28,720 --> 00:16:30,760
Dobra, mamy je.

152
00:16:32,680 --> 00:16:35,840
Złapaliśmy piątkę młodych gupików.

153
00:16:36,720 --> 00:16:40,560
Pomyślicie, że są maleńkie,
ale są naprawdę duże jak na noworodki.

154
00:16:43,720 --> 00:16:48,440
Tutejsze gupiki wkładają mnóstwo wysiłku
w stosunkowo niewielką liczbę potomstwa.

155
00:16:51,880 --> 00:16:54,640
W dole rzeki jest zupełnie inaczej.

156
00:16:57,600 --> 00:16:58,520
No dobrze.

157
00:17:00,240 --> 00:17:01,080
Rety.

158
00:17:06,440 --> 00:17:10,840
Ten głaz jest naturalną barierą,
dzielącą rzekę.

159
00:17:15,560 --> 00:17:17,920
Pod nim czai się niebezpieczeństwo.

160
00:17:21,120 --> 00:17:24,240
Gupiki wiodą tu życie zbiegów.

161
00:17:24,320 --> 00:17:25,920
BIOLOG EWOLUCYJNY

162
00:17:26,000 --> 00:17:29,560
Wciąż muszą uciekać drapieżcom.
Gdyby gupik przypłynął tutaj…

163
00:17:31,240 --> 00:17:32,680
nie przetrwałby sekundy.

164
00:17:36,000 --> 00:17:40,800
Jedyną obroną, jaką mają gupiki,
jest wydawanie na świat licznego potomstwa

165
00:17:42,120 --> 00:17:45,640
w nadziei, że część osiągnie dorosłość.

166
00:17:49,560 --> 00:17:54,160
Mam tu dwa młode gupiki z miejsca,
gdzie nie ma drapieżników,

167
00:17:54,240 --> 00:17:57,640
i cztery stąd,
gdzie drapieżników jest mnóstwo.

168
00:17:57,720 --> 00:17:59,520
Różnica jest ogromna.

169
00:17:59,600 --> 00:18:02,160
Tutejsze gupiki są dużo mniejsze

170
00:18:02,240 --> 00:18:04,560
od tych, które złapałem przed głazem.

171
00:18:07,520 --> 00:18:11,360
Matki nie mają dużych szans na przeżycie,
cokolwiek by nie robiły,

172
00:18:12,160 --> 00:18:15,680
dlatego muszą wydawać na świat
liczne, drobne potomstwo.

173
00:18:19,560 --> 00:18:23,200
Gupiki wykształciły
dwa sposoby rozmnażania się:

174
00:18:25,240 --> 00:18:27,160
mają nieliczne, duże młode… 

175
00:18:28,920 --> 00:18:30,480
albo mnóstwo małych.

176
00:18:34,640 --> 00:18:38,640
Decydujące jest zagrożenie
ze strony drapieżników.

177
00:18:45,240 --> 00:18:48,000
Jeśli jesteś ofiarą, umrzesz młodo,

178
00:18:48,080 --> 00:18:49,440
więc lepiej żyj szybko.

179
00:18:50,320 --> 00:18:54,600
Skup się na rozmnażaniu,
bo inaczej twój gatunek wyginie.

180
00:19:01,520 --> 00:19:04,800
Taka strategia
działałaby na każdej planecie,

181
00:19:05,280 --> 00:19:08,800
gdzie jeden gatunek żeruje na innym.

182
00:19:18,040 --> 00:19:21,760
Na Edenie grzybożercy
wyewoluowali do szybkiego rozmnażania.

183
00:19:25,720 --> 00:19:29,760
Wydają na świat liczne potomstwo
w jak najkrótszym czasie…

184
00:19:32,720 --> 00:19:36,000
by zapewnić przetrwanie gatunku.

185
00:19:47,440 --> 00:19:50,920
Ale w lesie
zwierzęta nigdy nie są bezpieczne.

186
00:19:56,360 --> 00:19:57,520
Z końcem lata

187
00:19:58,040 --> 00:20:00,680
grzyby wydają pomarańczowe owoce,

188
00:20:02,840 --> 00:20:04,600
które przyciągają zwierzęta.

189
00:20:10,280 --> 00:20:14,200
Zarodniki wewnątrz owoców
wywołują infekcję.

190
00:20:28,920 --> 00:20:30,720
Kiedy drapieżniki atakują,

191
00:20:32,240 --> 00:20:34,920
zarażeni grzybożercy nie uciekają.

192
00:20:35,520 --> 00:20:38,040
Utracili swój instynkt strachu.

193
00:20:52,320 --> 00:20:54,000
To łatwy posiłek…

194
00:20:55,840 --> 00:20:57,320
lecz trujący.

195
00:21:05,040 --> 00:21:11,160
Grzyby wykorzystują mniejsze zwierzęta,
by zarażać i zabijać drapieżniki.

196
00:21:19,840 --> 00:21:25,680
WIELKIE ROWY AFRYKAŃSKIE, TANZANIA

197
00:21:28,640 --> 00:21:34,000
Tak złożone relacje między gatunkami
istnieją też na Ziemi,

198
00:21:36,920 --> 00:21:39,120
ale nie wszystkie są tak zabójcze.

199
00:21:44,120 --> 00:21:48,680
Hadza to łowcy-zbieracze,
żyjący z tego, co zrodzi ziemia.

200
00:21:50,840 --> 00:21:53,080
Nazywam się Palango.

201
00:21:56,200 --> 00:22:00,360
Jako mężczyzna muszę polować.

202
00:22:00,440 --> 00:22:01,640
MYŚLIWY

203
00:22:03,120 --> 00:22:07,360
Zawsze noszę przy sobie łuk i strzały,

204
00:22:08,400 --> 00:22:11,120
dla ochrony.

205
00:22:15,240 --> 00:22:16,440
W buszu

206
00:22:17,480 --> 00:22:21,120
żyje wiele groźnych zwierząt.

207
00:22:24,240 --> 00:22:28,440
Pewien bogaty w kalorie pokarm
jest tu wyjątkowo cenny.

208
00:22:30,040 --> 00:22:30,880
Miód.

209
00:22:33,520 --> 00:22:36,200
Ale znalezienie świeżego miodu
jest trudne.

210
00:22:40,640 --> 00:22:44,360
Pszczoły przenoszą gniazda
każdej pory roku.

211
00:22:47,920 --> 00:22:50,360
Hadza wzywają więc pomoc.

212
00:22:57,840 --> 00:23:01,160
Miodowody to bardzo bystre ptaki.

213
00:23:02,120 --> 00:23:07,040
Wiedzą, gdzie jest miód
i cię tam prowadzą.

214
00:23:14,760 --> 00:23:16,160
Samica śpiewa…

215
00:23:19,440 --> 00:23:20,800
a ja jej odpowiadam.

216
00:23:29,840 --> 00:23:34,400
Jeśli za nią pójdę,
zaprowadzi mnie prosto do miodu.

217
00:23:50,840 --> 00:23:53,440
Miodowód nie na darmo nosi tę nazwę.

218
00:23:54,480 --> 00:23:58,080
Doprowadził łowców
do gniazda pszczół w baobabie.

219
00:24:03,440 --> 00:24:06,880
Myśliwi potrzebują ptaka,
by znaleźć pszczoły.

220
00:24:08,640 --> 00:24:12,160
A ptak potrzebuje myśliwych,
by dostać się do miodu.

221
00:24:13,920 --> 00:24:17,400
Miodowody prowadzą nas do pszczół.

222
00:24:20,560 --> 00:24:23,440
Ale pszczoły są agresywne.

223
00:24:24,160 --> 00:24:25,920
Więc ptak nas potrzebuje.

224
00:24:26,360 --> 00:24:30,280
Wspinaczka po baobabie…

225
00:24:33,720 --> 00:24:39,760
jest bardzo trudna i niebezpieczna.

226
00:24:44,120 --> 00:24:46,720
Kiedyś spadłem.

227
00:24:52,480 --> 00:24:58,400
Odurzamy pszczoły dymem

228
00:24:59,640 --> 00:25:02,840
i przepędzamy je z gniazda.

229
00:25:35,320 --> 00:25:37,480
Warto ryzykować…

230
00:25:40,120 --> 00:25:42,200
dla świeżego, pożywnego miodu.

231
00:25:54,080 --> 00:25:56,480
Palango dba o to, by i ptak się najadł.

232
00:26:00,120 --> 00:26:02,000
Oboje na tym korzystają.

233
00:26:08,520 --> 00:26:11,840
Złożona relacja pomiędzy gatunkami

234
00:26:12,440 --> 00:26:14,800
to inaczej symbioza.

235
00:26:21,320 --> 00:26:25,680
Im bogatszy ekosystem,
tym bardziej złożony związek.

236
00:26:37,840 --> 00:26:42,800
Na Edenie wyewoluował
śmiertelny trójkąt symbiozy,

237
00:26:44,720 --> 00:26:46,600
skupiony wokół grzybów.

238
00:26:53,440 --> 00:26:55,800
Grzyby karmią zwierzęta.

239
00:26:59,520 --> 00:27:01,400
Następnie je zarażają…

240
00:27:05,240 --> 00:27:07,600
by otruć drapieżniki.

241
00:27:24,520 --> 00:27:29,400
A wszystko po to, by kolejne
pokolenie grzybów mogło rosnąć…

242
00:27:36,240 --> 00:27:40,400
karmiąc się ciałami martwych drapieżników.

243
00:27:50,120 --> 00:27:54,360
Na Ziemi grzyby odgrywają kluczową,
ale niewidzialną rolę

244
00:27:54,560 --> 00:27:56,680
w życiu każdego lasu.

245
00:27:59,400 --> 00:28:00,800
Za kulisami.

246
00:28:04,360 --> 00:28:09,240
LAS ROTHIEMURCHUS, SZKOCJA

247
00:28:14,120 --> 00:28:17,840
Większość ludzi myśli, że pierwszym
złożonym życiem na Ziemi

248
00:28:17,920 --> 00:28:20,920
były pewnie owady, albo nawet dinozaury.

249
00:28:21,000 --> 00:28:22,160
EKOLOG

250
00:28:22,240 --> 00:28:24,760
Ale setki milionów lat wcześniej

251
00:28:25,320 --> 00:28:30,600
prawdziwymi pierwszymi złożonymi
organizmami wielokomórkowymi były one:

252
00:28:31,320 --> 00:28:32,200
grzyby.

253
00:28:36,720 --> 00:28:40,480
Znamy co najmniej 140 000 gatunków,

254
00:28:41,440 --> 00:28:45,000
ale to prawdopodobnie mniej niż 10% ogółu.

255
00:28:49,320 --> 00:28:52,240
Prawdopodobnie w samym tym lesie rosną

256
00:28:52,840 --> 00:28:54,480
tysiące gatunków grzybów.

257
00:29:06,920 --> 00:29:10,000
Mamy tu trzy grzyby.

258
00:29:10,720 --> 00:29:13,920
Spotkacie takie w całym lesie.

259
00:29:14,720 --> 00:29:19,120
Ale niesamowite jest to,
że te okazy to tylko czubek góry lodowej.

260
00:29:19,680 --> 00:29:21,480
Gdy patrzymy pod powierzchnię,

261
00:29:21,720 --> 00:29:25,800
widzimy, że większość grzyba
występuje w postaci cieniutkich nitek,

262
00:29:25,880 --> 00:29:27,880
biegnących przez glebę.

263
00:29:28,280 --> 00:29:32,640
Nazywamy to grzybnią.
Łączy ona wszystkie grzyby w okolicy.

264
00:29:35,120 --> 00:29:39,680
W okolicznej glebie
mogą być dziesiątki kilometrów

265
00:29:40,080 --> 00:29:42,280
tych mikroskopijnych grzybów.

266
00:29:43,720 --> 00:29:47,400
Drzewo potrzebuje tych włókienek,
by przetrwać.

267
00:29:48,000 --> 00:29:50,920
Przechwytuje węgiel z atmosfery

268
00:29:51,320 --> 00:29:53,720
i przekazuje go grzybom.

269
00:29:54,200 --> 00:29:58,400
W zamian grzyby
pobierają azot i fosfor z gleby,

270
00:29:58,560 --> 00:30:00,920
które oddają drzewom za węgiel.

271
00:30:01,240 --> 00:30:05,080
To mutualizm korzystny dla obu organizmów.

272
00:30:11,720 --> 00:30:16,360
Być może najbardziej niezwykłą rzeczą
w całym tym systemie grzybni

273
00:30:16,880 --> 00:30:18,680
jest wielkość tego połączenia.

274
00:30:20,520 --> 00:30:23,200
Grzyby przyczepione do korzeni tego drzewa

275
00:30:23,640 --> 00:30:26,120
są także przyczepione do korzeni tamtego,

276
00:30:26,640 --> 00:30:28,000
i tamtego.

277
00:30:28,640 --> 00:30:31,560
Tamte drzewa też są połączone z sąsiadami

278
00:30:31,880 --> 00:30:38,080
przy pomocy tego samego systemu grzybni,
która biegnie od drzewa do drzewa.

279
00:30:44,440 --> 00:30:49,160
Sieć grzybni przypomina
obwód drutów i węzłów,

280
00:30:49,840 --> 00:30:51,800
przez które przepływa informacja.

281
00:30:54,920 --> 00:30:55,800
Dzięki niej

282
00:30:56,400 --> 00:30:59,280
grzyby utrzymują las przy życiu.

283
00:31:02,720 --> 00:31:05,040
Jeśli w okolicy umiera jakieś drzewo,

284
00:31:05,320 --> 00:31:08,640
grzybnia może mu dostarczyć
więcej składników odżywczych,

285
00:31:08,720 --> 00:31:11,560
aby doszło do siebie, dzięki czemu

286
00:31:11,640 --> 00:31:13,480
grzyby także mają się lepiej.

287
00:31:14,120 --> 00:31:17,760
Podobnie, jeśli w jakiejś części sieci
coś jest nie tak,

288
00:31:18,040 --> 00:31:20,120
grzybnia usunie składniki odżywcze,

289
00:31:20,200 --> 00:31:23,360
by zminimalizować szkody.

290
00:31:25,320 --> 00:31:28,480
Ci niewidzialni inżynierowie ekosystemu

291
00:31:28,560 --> 00:31:33,280
zapewniają prawidłowe działanie
i zdrowie całemu ekosystemowi.

292
00:31:41,320 --> 00:31:44,320
Te sieci mikoryzowe
ochrzczono mianem Wood Wide Web.

293
00:31:44,760 --> 00:31:46,160
Brzmi to jak żart,

294
00:31:46,640 --> 00:31:51,360
ale ich działanie naprawdę przypomina
funkcjonowanie internetu:

295
00:31:51,800 --> 00:31:55,240
wszystkie organizmy są połączone
w jednym, leśnym systemie.

296
00:32:02,720 --> 00:32:04,440
Ten proces zachodzi

297
00:32:04,520 --> 00:32:08,000
na całej planecie, w każdym ekosystemie.

298
00:32:12,840 --> 00:32:17,640
Jeśli na jakiejś obcej planecie
istnieje bujny ekosystem,

299
00:32:17,880 --> 00:32:23,160
to na pewno opiera się na czymś
w rodzaju potężnego systemu grzybni.

300
00:32:36,520 --> 00:32:39,680
Życie w lasach Edenu to kompromis

301
00:32:40,680 --> 00:32:44,600
pomiędzy grzybami,
grzybożercami i drapieżcami.

302
00:32:55,520 --> 00:32:59,160
Ale w grę wchodzą większe,
niebiańskie siły.

303
00:33:05,760 --> 00:33:09,080
Na Edenie pory roku
są wyraźniejsze niż na Ziemi.

304
00:33:12,480 --> 00:33:16,880
Powodem są większe fluktuacje
światła i ciepła z bliźniaczych gwiazd.

305
00:33:27,520 --> 00:33:29,080
Gdy zbliża się zima,

306
00:33:29,720 --> 00:33:31,880
pozostałe drapieżniki wędrują…

307
00:33:34,320 --> 00:33:35,560
w pogoni za światłem.

308
00:33:41,440 --> 00:33:43,680
Grzybożercy umierają.

309
00:33:46,920 --> 00:33:48,800
Każdej zimy jest tak samo.

310
00:33:50,240 --> 00:33:52,760
W ciemnym lesie nie rośnie nic…

311
00:33:56,600 --> 00:34:00,400
poza zarodkami w kokonach.

312
00:34:07,240 --> 00:34:09,840
Wraz ze zmianą pory roku…

313
00:34:13,320 --> 00:34:15,320
grzybożercy się wykluwają.

314
00:34:18,920 --> 00:34:22,880
Pobudza je do tego
powrót bliźniaczych gwiazd.

315
00:34:31,720 --> 00:34:34,840
Na Ziemi życie robi to samo,

316
00:34:35,320 --> 00:34:37,480
wykorzystując pory roku jako zegar.

317
00:34:44,880 --> 00:34:46,200
Noc Świętojańska,

318
00:34:47,120 --> 00:34:49,080
najdłuższy dzień w roku.

319
00:34:51,840 --> 00:34:55,640
RZEKA YELLOW BREECHES,
PENSYLWANIA, USA

320
00:34:58,720 --> 00:35:01,320
O tej porze roku jest tu wielu wędkarzy,

321
00:35:01,400 --> 00:35:04,560
bo w tym czasie ryby dobrze biorą.

322
00:35:05,760 --> 00:35:07,840
W rzece jest mnóstwo pożywienia…

323
00:35:07,920 --> 00:35:09,480
BIOLOŻKA

324
00:35:09,560 --> 00:35:12,360
…pełno nimf jętek.

325
00:35:13,240 --> 00:35:17,520
Jętki kojarzą nam się
z owadami latającymi,

326
00:35:18,440 --> 00:35:21,680
ale większość swojego życia spędzają

327
00:35:21,760 --> 00:35:24,680
na dnie rzeki, rozwijając się i rosnąc.

328
00:35:25,240 --> 00:35:29,960
Czekają na ten jeden moment w roku,
gdy wyjdą na powierzchnię.

329
00:35:36,920 --> 00:35:38,640
Rzeka Yellow Breeches

330
00:35:39,880 --> 00:35:41,920
wpada do Susquehanny.

331
00:35:47,200 --> 00:35:48,640
Pod tymi wodami

332
00:35:49,360 --> 00:35:53,840
miliony jętek są gotowe do startu.

333
00:35:59,040 --> 00:36:02,040
Pojawiają się po zachodzie słońca.

334
00:36:06,120 --> 00:36:07,040
Masowo.

335
00:36:13,320 --> 00:36:17,120
To chmara owadów,
które pojawiły się jakby znikąd.

336
00:36:20,520 --> 00:36:22,840
To prawie jak inwazja obcych.

337
00:36:30,160 --> 00:36:33,800
Jętki żyją co najwyżej dwie doby.

338
00:36:35,520 --> 00:36:40,080
W tym czasie muszą znaleźć partnera,
by przekazać geny.

339
00:36:44,320 --> 00:36:47,120
Mają tylko jedną szansę,
a jeśli ją stracą,

340
00:36:47,400 --> 00:36:48,960
to gra skończona.

341
00:37:00,720 --> 00:37:01,920
Po kopulacji

342
00:37:02,600 --> 00:37:05,880
samice wracają do rzeki, by złożyć jaja

343
00:37:06,440 --> 00:37:07,840
i umrzeć.

344
00:37:10,880 --> 00:37:13,080
Każda z tych białych kropek to jętka,

345
00:37:13,160 --> 00:37:16,320
której udało się wrócić do wody
i znieść jaja.

346
00:37:17,920 --> 00:37:21,880
Dryfują ich tutaj setki tysięcy.

347
00:37:22,520 --> 00:37:24,480
Wydały na świat nowe pokolenie.

348
00:37:25,480 --> 00:37:27,960
To samo powtórzy się za rok,

349
00:37:28,040 --> 00:37:30,120
w tym konkretnym czasie.

350
00:37:36,240 --> 00:37:40,080
Rytm pór roku zawsze podyktowany jest

351
00:37:40,160 --> 00:37:43,280
nachyleniem planety w stronę jej gwiazdy.

352
00:37:49,400 --> 00:37:54,080
Ziemia jest nachylona
pod kątem 23,5 stopnia.

353
00:38:00,520 --> 00:38:04,120
Na Edenie to kąt 40 stopni.

354
00:38:06,840 --> 00:38:10,600
Więcej światła rozchodzi się
po większej części planety.

355
00:38:14,640 --> 00:38:17,680
A więcej światła oznacza więcej życia.

356
00:38:24,920 --> 00:38:27,480
Wiosną znowu jest co jeść.

357
00:38:30,120 --> 00:38:34,400
Młodzi grzybożercy
muszą rosnąć jak najszybciej,

358
00:38:40,680 --> 00:38:42,800
zanim wrócą drapieżniki…

359
00:38:49,320 --> 00:38:51,800
i cykl życia się powtórzy.

360
00:39:03,720 --> 00:39:05,280
Cudowne stworzenia…

361
00:39:08,480 --> 00:39:10,080
karmione glukozą…

362
00:39:17,960 --> 00:39:19,720
zasilane tlenem…

363
00:39:22,560 --> 00:39:24,640
żywione światłem gwiazd.

364
00:39:35,440 --> 00:39:40,680
To, co zachodzi na Edenie,
może mieć miejsce w całym wszechświecie:

365
00:39:43,440 --> 00:39:47,640
wszelkie formy życia
polegają na przepływie energii.

366
00:40:00,120 --> 00:40:03,400
Jak życie przystosuje się
do innego świata?

367
00:40:05,520 --> 00:40:08,040
Zamieszkałego przez inteligentne istoty.

368
00:40:10,360 --> 00:40:13,200
Na tyle inteligentne, by stworzyć nowy dom

369
00:40:14,480 --> 00:40:16,840
pośród gwiazd.

370
00:40:46,960 --> 00:40:49,080
Napisy: Aleksandra Basińska