1
00:00:06,640 --> 00:00:10,000
NETFLIX ORİJİNAL BELGESEL DİZİSİ

2
00:00:24,520 --> 00:00:28,920
Dünya, milyonlarca türün evi.

3
00:00:33,600 --> 00:00:36,800
Peki ötesinde neler yaşıyor olabilir?

4
00:00:42,320 --> 00:00:45,520
Gök bilimciler Güneş sistemimizin dışında

5
00:00:45,760 --> 00:00:47,680
binlerce gezegen keşfetti.

6
00:00:50,720 --> 00:00:53,560
Ve trilyonlarcası daha olabilir.

7
00:00:56,960 --> 00:01:00,280
Sadece bir kısmında bile hayat varsa...

8
00:01:01,560 --> 00:01:06,040
...o zaman evren, yaşıyor olabilir.

9
00:01:16,320 --> 00:01:20,120
Tüm canlıların ihtiyaçları aynıdır.

10
00:01:22,400 --> 00:01:23,280
Beslenmek.

11
00:01:30,280 --> 00:01:31,520
Üremek.

12
00:01:36,280 --> 00:01:37,440
Evrimleşmek.

13
00:01:41,080 --> 00:01:43,680
Dünya'daki hayatın yasalarını

14
00:01:44,200 --> 00:01:46,280
evrenin geri kalanına uygularsak...

15
00:01:48,040 --> 00:01:51,800
...uzaylıların dünyalarında
nelerin yaşıyor olabileceğini...

16
00:01:53,320 --> 00:01:55,280
...tahmin edebiliriz.

17
00:02:17,200 --> 00:02:22,480
LICK GÖZLEMEVİ
KALİFORNİYA, ABD

18
00:02:29,600 --> 00:02:35,680
Güneş sistemimizin ötesindeki gezegenlere
gök bilimciler ötegezegen der.

19
00:02:38,440 --> 00:02:41,960
Hepsi de Dünya'dan
trilyonlarca kilometre uzaktadır.

20
00:02:45,720 --> 00:02:50,760
Yine de yörüngelerinde oldukları
yıldızların ışığından...

21
00:02:52,240 --> 00:02:54,840
...zayıf bir yaşam işareti
tespit edilebilir.

22
00:02:57,480 --> 00:03:01,840
Her yıldız bize
farklı renkte bir ışık yollar.

23
00:03:02,120 --> 00:03:04,760
O ışığı teleskobumuzla yakalarsak

24
00:03:04,840 --> 00:03:08,800
ve ışığı gökkuşağı olarak yayan
bir aletten geçirip

25
00:03:09,240 --> 00:03:11,600
o gökkuşağını dikkatle incelersek

26
00:03:11,680 --> 00:03:13,840
yıldızın atmosferindeki elementlerin

27
00:03:13,920 --> 00:03:16,760
kimyasal parmak izlerini bulabiliriz.

28
00:03:19,040 --> 00:03:23,320
Teleskobun yakaladığı bu gökkuşağı,

29
00:03:23,400 --> 00:03:26,080
12 ışık yılı ötedeki
Tau Ceti yıldızına ait.

30
00:03:27,200 --> 00:03:31,720
Bu karanlık çizgilerin kaynağı,
yıldızın atmosferindeki hidrojen.

31
00:03:32,240 --> 00:03:36,280
Aşağıda, magnezyuma ait
üç karakteristik çizgi görüyoruz.

32
00:03:37,080 --> 00:03:39,160
Demek yıldızın atmosferi böyle

33
00:03:39,760 --> 00:03:41,960
ama bizim yapmak istediğimiz şey

34
00:03:42,040 --> 00:03:44,960
bir ötegezegen atmosferinden geçen
ışığı yakalayıp

35
00:03:45,160 --> 00:03:49,240
o atmosferin de aynı şekilde
kimyasal parmak izini elde etmek.

36
00:03:52,560 --> 00:03:58,320
2012'de, bu tür bir parmak izi
Güneş sistemimizde görülüyordu.

37
00:04:03,320 --> 00:04:05,520
Venüs, Güneş'in önünden geçtiğinde...

38
00:04:06,400 --> 00:04:08,080
...bir silüet oluşturdu.

39
00:04:13,160 --> 00:04:18,680
Bir anlığına küçük bir hale belirdi.
Venüs'ün atmosferi.

40
00:04:21,640 --> 00:04:25,240
Gök bilimcilerin aradığı da
böyle bir ışık şeridiydi.

41
00:04:30,440 --> 00:04:34,680
Uzak yıldızların üstüne gölge düşüren
uzak ötegezegen atmosferlerini...

42
00:04:36,240 --> 00:04:38,720
...analiz edebilirlerse...

43
00:04:40,080 --> 00:04:42,960
...yaşamın kanıtını bulabilirler.

44
00:04:56,160 --> 00:05:00,920
Yaşam belirtilerinin ne olacağı üzerine
çok kafa yorduk.

45
00:05:01,880 --> 00:05:05,120
Etrafı ve atmosferde bulunanları inceleyip

46
00:05:05,520 --> 00:05:08,880
yüzlerce ışık yılı uzaktan
algılanabilecek şeylere baktık.

47
00:05:11,040 --> 00:05:13,680
Ve hepsi de bizi aynı gaza götürdü.

48
00:05:16,240 --> 00:05:17,120
Oksijene.

49
00:05:23,880 --> 00:05:28,680
Atmosferdeki oksijenin yüzde 50 ile 70'i
okyanuslardan gelir.

50
00:05:30,640 --> 00:05:32,720
Yani Dünya'nın akciğerlerinden.

51
00:05:38,280 --> 00:05:42,560
Okyanuslardaki dev yosunların

52
00:05:42,640 --> 00:05:45,560
ve karadaki tüm ormanların büyümesini...

53
00:05:46,480 --> 00:05:47,960
...fotosentez sağlar.

54
00:05:52,600 --> 00:05:55,440
Fotosentezde en çok ilgimi çeken şey

55
00:05:55,520 --> 00:05:58,000
ortaya çıkan atık üründür.

56
00:05:58,080 --> 00:06:00,560
Yani atmosfere giren oksijen.

57
00:06:08,040 --> 00:06:13,600
Atmosferimizdeki oksijenin neredeyse hepsi
Dünya'daki yaşamın yaptığı

58
00:06:14,000 --> 00:06:16,080
fotosentezden gelmektedir.

59
00:06:19,960 --> 00:06:22,560
Eğer bol oksijen görürseniz

60
00:06:22,640 --> 00:06:25,040
canlı bir gezegen olduğunu anlarsınız.

61
00:06:35,800 --> 00:06:38,200
Trilyonlarca dünyanın arasında...

62
00:06:39,640 --> 00:06:44,120
...daha çok oksijene sahip olanlarda
yaşam ihtimali yüksektir.

63
00:06:51,520 --> 00:06:57,200
Bir düşünün... Dünya gibi bir gezegen
ve etrafında döndüğü yıldız bir değil...

64
00:06:58,320 --> 00:06:59,160
...iki tane.

65
00:07:07,120 --> 00:07:08,840
Bu, Eden.

66
00:07:19,480 --> 00:07:25,040
İkiz yıldızlarından gelen ışıkla
gerçekleşen fotosentez...

67
00:07:29,240 --> 00:07:31,840
...atmosfere oksijen pompalıyor...

68
00:07:34,440 --> 00:07:36,880
...ve yaşamın gelişmesini sağlıyor.

69
00:07:45,960 --> 00:07:48,880
Otlayıcılar alçak mantarlarla beslenir...

70
00:07:51,160 --> 00:07:53,920
...ama tehlikeye karşı sürekli tetiktedir.

71
00:08:01,000 --> 00:08:04,080
Ağaç tepeleri
yırtıcılara ev sahipliği yapar.

72
00:08:07,200 --> 00:08:10,120
Ağaçta yaşamak için evrilmişlerdir.

73
00:08:19,880 --> 00:08:22,400
Saldırı için doğru anı bekliyorlar.

74
00:08:34,240 --> 00:08:36,760
Yerde, otlayıcı daha avantajlıdır.

75
00:08:37,640 --> 00:08:39,320
Daha hızlı kaçar.

76
00:08:45,880 --> 00:08:48,880
Ama yırtıcı özel bir silah geliştirdi.

77
00:09:02,520 --> 00:09:05,040
Otlayıcı bu kez kaçıyor...

78
00:09:06,200 --> 00:09:09,360
...ve yırtıcı da enerjisini koruyor.

79
00:09:21,440 --> 00:09:24,960
Enerji her gezegende değerlidir.

80
00:09:29,000 --> 00:09:32,440
Yıldız ışığı
neredeyse sonsuz bir kaynaktır.

81
00:09:33,560 --> 00:09:37,520
Ama işin sırrı
o ışığı yaşama dönüştürmektedir.

82
00:09:43,800 --> 00:09:45,920
Tropik yağmur ormanlarındayız.

83
00:09:49,280 --> 00:09:53,920
Dünya'da en çok hayvan ve bitki türü
burada bulunur.

84
00:10:00,560 --> 00:10:06,520
KOLOMBİYA

85
00:10:08,720 --> 00:10:11,320
Ağaçlar ve bitkiler
Güneş'in enerjisini emer.

86
00:10:11,440 --> 00:10:16,040
Fotosentezin büyüsüyle güneş ışığını
glikoz enerjisine çevirirler,

87
00:10:16,120 --> 00:10:17,280
yani şekere.

88
00:10:17,720 --> 00:10:21,320
Görebilir ve tadına bakabilirsiniz.

89
00:10:28,400 --> 00:10:30,640
Güneş'in enerjisini tadabilirsiniz.

90
00:10:34,440 --> 00:10:36,680
Bitkiler pillere benzer.

91
00:10:38,280 --> 00:10:41,480
Güneş enerjisini glikoz olarak depolarlar.

92
00:10:43,680 --> 00:10:45,720
Otçullar bitki yer.

93
00:10:46,960 --> 00:10:49,320
Etçiller otçulları yer.

94
00:10:52,080 --> 00:10:54,280
Besin zincirindeki her halka...

95
00:10:55,040 --> 00:10:58,440
...glikoz enerjisinin aktarımına bağlıdır.

96
00:11:02,240 --> 00:11:03,400
Ve bu ormanda

97
00:11:03,960 --> 00:11:06,960
buna doymayan bir hayvan var.

98
00:11:10,600 --> 00:11:11,920
Sinek kuşu.

99
00:11:13,960 --> 00:11:17,280
Sinek kuşları saniyede yüz kereden çok
kanat çırpabilir.

100
00:11:23,360 --> 00:11:27,400
Oldukları yerde harcadıkları enerjiyi
hissetmeniz mümkündür.

101
00:11:34,320 --> 00:11:36,160
Bu çılgınca hareketlilik...

102
00:11:37,520 --> 00:11:40,320
...glikoz açısından zengin nektarla
mümkün olur.

103
00:11:43,880 --> 00:11:48,280
Bu cihaz, önden bakınca çiçeğe benzer,

104
00:11:48,480 --> 00:11:51,400
o yüzden sinek kuşu gelip ondan beslenir.

105
00:11:58,760 --> 00:11:59,840
İşte bir tane.

106
00:12:01,040 --> 00:12:03,880
İleri geri gidiyor. Hadi, yapabilirsin.

107
00:12:06,720 --> 00:12:08,760
Tamam, şimdi içiyor.

108
00:12:12,200 --> 00:12:15,840
Bu cihaz, kuşun içtiği nektarı

109
00:12:16,320 --> 00:12:18,560
ve nefesle aldığı oksijeni ölçüyor.

110
00:12:21,280 --> 00:12:26,240
Nektarla gelen enerjiyi
ve oksijenle harcanan enerjiyi hesaplayıp

111
00:12:26,360 --> 00:12:30,120
kuşun ne kadar enerji kullandığını
tam olarak hesaplayabiliriz.

112
00:12:34,080 --> 00:12:39,320
Havada duran bir sinek kuşu
inanılmaz bir hızla oksijen tüketir.

113
00:12:40,520 --> 00:12:43,720
Bir Olimpiyat koşucusundan
on kat daha fazladır.

114
00:12:47,920 --> 00:12:53,320
Hücrelerine ne kadar oksijen girerse
glikozu o kadar hızlı yakar...

115
00:12:54,960 --> 00:12:57,240
...ve içindeki enerjiyi açığa çıkarır.

116
00:13:05,240 --> 00:13:10,080
Dünya'da atmosferin yüzde 21'i oksijendir.

117
00:13:12,520 --> 00:13:15,680
Ve çevremizdeki yaşama çeşitlilik katar.

118
00:13:24,480 --> 00:13:27,120
ATMOSFERİK OKSİJEN

119
00:13:30,640 --> 00:13:35,080
Eden'da Dünya'dakine göre
yüzde on daha fazla oksijen var.

120
00:13:38,920 --> 00:13:42,040
Yani buradaki yaşam daha çeşitli...

121
00:13:45,200 --> 00:13:46,480
...daha enerjik...

122
00:13:49,720 --> 00:13:51,520
...ve daha rekabetçi olabilir.

123
00:14:05,560 --> 00:14:08,720
Yaz, otlayıcıların üreme mevsimidir.

124
00:14:16,400 --> 00:14:20,920
Yırtıcılardan sürekli korktuklarından
eş bulmak için zaman harcamazlar.

125
00:14:23,120 --> 00:14:26,480
Onun yerine
solucan benzeri yumurta üretirler.

126
00:14:29,240 --> 00:14:31,400
Her biri birbiriyle kaynaşıp...

127
00:14:32,360 --> 00:14:34,080
...bir embriyo yaratır.

128
00:14:40,240 --> 00:14:43,400
Korunmak için bir koza oluştururlar.

129
00:14:56,680 --> 00:15:00,480
Yerden yüksekte asılı duran embriyolar...

130
00:15:01,720 --> 00:15:03,840
...yırtıcılardan uzakta büyüyebilir.

131
00:15:19,840 --> 00:15:24,160
Dünya'daki ölüm tehdidi, yaşamın evriminde

132
00:15:24,840 --> 00:15:26,800
büyük bir etkendir.

133
00:15:30,720 --> 00:15:32,200
Yırtıcılık her yerdedir.

134
00:15:32,280 --> 00:15:33,920
Her organizma

135
00:15:34,000 --> 00:15:36,840
bir diğeri tarafından yenme riski taşır.

136
00:15:39,280 --> 00:15:43,600
Benim ilgimi çeken,
yırtıcılığın üremeyi şekillendirmesi.

137
00:15:46,480 --> 00:15:52,760
ARİMA VADİSİ

138
00:15:54,400 --> 00:15:56,240
Buraya gelecekler.

139
00:15:59,040 --> 00:16:02,680
Bu nehir, lepistesleri
ve üreme düzenlerini incelemek için...

140
00:16:04,160 --> 00:16:06,160
...mükemmel bir ortam sunuyor.

141
00:16:08,400 --> 00:16:09,800
-Evet.
-Bir erkek daha.

142
00:16:12,560 --> 00:16:14,080
Burası sakin bir mahalle.

143
00:16:14,640 --> 00:16:17,560
Burada, lepistesler dışında
tek bir balık türü var

144
00:16:17,760 --> 00:16:21,920
ve o da lepistesleri nadiren yer
ya da rahatsız eder.

145
00:16:22,440 --> 00:16:26,680
Yenme riski olmadan
istedikleri yerde yüzebilirler.

146
00:16:28,880 --> 00:16:30,680
-Tamam. İşte oldu.
-Güzel.

147
00:16:32,680 --> 00:16:35,840
Burada, yeni yakaladığımız beş yavru var.

148
00:16:36,760 --> 00:16:40,440
Küçük gözükebilirler
ama yeni doğan lepistes için çok büyükler.

149
00:16:43,840 --> 00:16:48,320
Buradaki lepistesler,
az sayıda yavru için çok çaba harcıyor.

150
00:16:51,880 --> 00:16:54,640
Nehrin aşağısında ise durum farklı.

151
00:16:57,600 --> 00:16:58,520
Tamam.

152
00:17:00,240 --> 00:17:01,080
Vay canına.

153
00:17:06,360 --> 00:17:10,760
Bu kaya, nehri bölen doğal bir bariyer.

154
00:17:15,560 --> 00:17:17,960
Aşağısında tehlike kol geziyor.

155
00:17:21,280 --> 00:17:25,120
Buradaki bir lepistes, kaçak hayatı sürer.

156
00:17:25,240 --> 00:17:29,280
Devamlı yırtıcılardan kaçarsın.
Bir lepistes buraya gelirse...

157
00:17:31,360 --> 00:17:33,080
...bir saniye bile dayanamaz.

158
00:17:36,000 --> 00:17:40,800
Lepisteslerin tek savunması
bir sürü yavru üretmek...

159
00:17:42,200 --> 00:17:45,560
...ve bir kısmının büyümesini ummaktır.

160
00:17:49,560 --> 00:17:54,160
Lepisteslerin yırtıcısız yaşadığı yerden
iki yavru,

161
00:17:54,240 --> 00:17:57,400
yırtıcılarla yaşadığı yerden ise
dört yavru var.

162
00:17:57,840 --> 00:17:59,520
Boyutları cidden çok farklı.

163
00:17:59,600 --> 00:18:02,160
Bariyerin yukarısından gelenlere kıyasla

164
00:18:02,240 --> 00:18:04,320
buradakiler çok daha küçük.

165
00:18:07,520 --> 00:18:11,240
Anne ne yaparsa yapsın
yaşama ihtimali düşük.

166
00:18:12,200 --> 00:18:15,680
O yüzden en iyi strateji
bir sürü küçük yavru yapmak.

167
00:18:19,640 --> 00:18:23,200
Lepistesler iki farklı şekilde ürer.

168
00:18:25,240 --> 00:18:27,120
Az sayıda büyük yavruyla...

169
00:18:29,000 --> 00:18:30,680
...ya da çok sayıda küçükle.

170
00:18:34,680 --> 00:18:38,640
Üreme şeklini yırtıcı tehdidi belirler.

171
00:18:45,240 --> 00:18:49,400
Yırtıcı avıysan genç ölürsün,
o yüzden hızlı yaşamalısın.

172
00:18:50,400 --> 00:18:54,600
Yavrulamak için çabalamalısın
yoksa soyun tükenir.

173
00:19:01,520 --> 00:19:04,800
Bir türün diğerini avladığı her gezegende

174
00:19:05,360 --> 00:19:08,800
böyle bir strateji geçerli olur.

175
00:19:18,080 --> 00:19:21,760
Eden'daki otlayıcılar
hızlı üremek için evrilmiştir.

176
00:19:25,840 --> 00:19:29,520
Olabildiğince hızlı şekilde
bir sürü yavru üreterek...

177
00:19:32,800 --> 00:19:35,800
...türün devamlılığı için uğraşırlar.

178
00:19:47,480 --> 00:19:50,760
Ama ormanda asla güvende değiller.

179
00:19:56,400 --> 00:19:57,560
Yaz sona erdiğinde

180
00:19:58,120 --> 00:20:00,600
mantarlar turuncu meyveler verip...

181
00:20:02,840 --> 00:20:04,640
...otlayıcıları kendine çeker.

182
00:20:10,320 --> 00:20:13,880
Meyve içindeki sporlar
bir enfeksiyon yayar.

183
00:20:28,920 --> 00:20:30,720
Yırtıcılar saldırdığında...

184
00:20:32,240 --> 00:20:34,720
...enfekte olan otlayıcılar kaçmaz.

185
00:20:35,600 --> 00:20:37,600
Korku içgüdüleri kaybolmuştur.

186
00:20:52,320 --> 00:20:53,920
Kolay bir yemek...

187
00:20:55,840 --> 00:20:57,240
...ama zehirli.

188
00:21:05,160 --> 00:21:11,000
Mantarlar, otlayıcıları kullanarak
yırtıcıları enfekte etti ve öldürdü.

189
00:21:19,640 --> 00:21:25,680
BÜYÜK RİFT VADİSİ
TANZANYA

190
00:21:28,640 --> 00:21:34,000
Türler arası bu tarz karmaşık ilişkiler
Dünya'da da vardır...

191
00:21:37,000 --> 00:21:39,080
...ama hepsi ölümcül değildir.

192
00:21:44,280 --> 00:21:48,560
Avcı toplayıcı olan Hadza'lar
doğadan beslenir.

193
00:21:50,840 --> 00:21:52,880
Benim adım Palango.

194
00:21:56,200 --> 00:22:01,280
Bir erkek olarak görevim avlanmak.

195
00:22:03,280 --> 00:22:07,360
Her zaman yanımda ok ve yay taşırım...

196
00:22:08,440 --> 00:22:11,000
...ve kendimi korurum.

197
00:22:15,240 --> 00:22:16,520
Çünkü ormanda...

198
00:22:17,520 --> 00:22:20,960
...birçok tehlikeli hayvan var.

199
00:22:24,240 --> 00:22:28,440
Yüksek kalorili bir yiyecek
her şeyden daha değerlidir.

200
00:22:30,000 --> 00:22:30,840
Bal.

201
00:22:33,560 --> 00:22:36,240
Ama taze bal bulmak zor.

202
00:22:40,760 --> 00:22:44,240
Arılar her mevsimde yuvalarını taşır.

203
00:22:48,000 --> 00:22:50,120
O yüzden Hadza'lar yardım çağırıyor.

204
00:22:57,720 --> 00:23:01,160
Bal kuşları çok zeki kuşlardır.

205
00:23:02,240 --> 00:23:07,040
Balın yerini bilir
ve seni oraya götürürler.

206
00:23:14,800 --> 00:23:16,240
Özel bir ötüşü vardır...

207
00:23:19,240 --> 00:23:20,880
...ve ona cevap veririm.

208
00:23:29,680 --> 00:23:34,400
Onu takip edersem
beni doğrudan bala götürür.

209
00:23:51,000 --> 00:23:53,480
Bal kuşu, adının hakkını verdi.

210
00:23:54,480 --> 00:23:58,080
Onları baobap ağacındaki yuvaya götürdü.

211
00:24:03,520 --> 00:24:06,880
Avcılar arıları bulmak için
kuşa ihtiyaç duyar.

212
00:24:08,760 --> 00:24:12,160
Kuşun da bala ulaşmak için
avcılara ihtiyacı vardır.

213
00:24:14,040 --> 00:24:17,400
Bal kuşları bizi arılara götürür.

214
00:24:20,600 --> 00:24:23,440
Ama arılar saldırgandır.

215
00:24:24,160 --> 00:24:25,920
O yüzden yardımımız gerekir.

216
00:24:26,400 --> 00:24:30,160
Baobap ağacına tırmanmak...

217
00:24:33,720 --> 00:24:39,400
...çok zor ve tehlikelidir.

218
00:24:44,120 --> 00:24:46,800
Bir seferinde düştüm.

219
00:24:52,480 --> 00:24:58,400
Dumanla arıların başını döndürüyoruz...

220
00:24:59,640 --> 00:25:02,520
...ve onları yuvadan çıkarıyoruz.

221
00:25:35,480 --> 00:25:37,480
Sonuç, bu riske değer.

222
00:25:40,000 --> 00:25:42,280
Taze ve besleyici bal.

223
00:25:54,080 --> 00:25:56,640
Palango, kuşa da payını veriyor.

224
00:26:00,120 --> 00:26:02,000
İki taraf da kazanıyor.

225
00:26:08,720 --> 00:26:11,840
Türler arasındaki karmaşık ilişkiye

226
00:26:12,520 --> 00:26:14,920
simbiyoz denir.

227
00:26:21,480 --> 00:26:25,680
Ekosistem ne kadar zenginse
ilişki de o kadar karmaşık olur.

228
00:26:37,840 --> 00:26:42,800
Eden'da mantarları merkezine alan...

229
00:26:44,720 --> 00:26:46,680
...üçlü bir simbiyoz evrilmiştir.

230
00:26:53,440 --> 00:26:55,920
Önce otlayıcıları beslerler.

231
00:26:59,440 --> 00:27:01,400
Sonra onları enfekte edip...

232
00:27:05,240 --> 00:27:07,720
...yırtıcıları zehirlerler.

233
00:27:24,560 --> 00:27:29,400
Ve mantarlar bunu,
yeni nesli büyütmek için yapar.

234
00:27:36,240 --> 00:27:40,400
Yeni nesil de
ölü yırtıcıların bedenleriyle beslenir.

235
00:27:50,120 --> 00:27:54,360
Dünya'daki mantarlar,
her ormandaki yaşamda önemli

236
00:27:54,560 --> 00:27:56,680
ama görünmez bir rol oynar.

237
00:27:59,400 --> 00:28:00,920
Perde arkasındadırlar.

238
00:28:04,000 --> 00:28:09,240
ROTHIEMURCHUS ORMANI
İSKOÇYA

239
00:28:14,000 --> 00:28:17,840
Çoğu insana göre,
gezegenimizdeki ilk karmaşık yaşam

240
00:28:17,920 --> 00:28:20,760
böceklere ya da dinozorlara aittir.

241
00:28:21,440 --> 00:28:24,680
Ama aslında
onlardan yüzlerce milyon yıl önce

242
00:28:25,360 --> 00:28:30,560
ilk karmaşık çok hücreli organizmalar
işte bunlardı.

243
00:28:31,360 --> 00:28:32,200
Mantarlar.

244
00:28:36,760 --> 00:28:40,680
En az 140.000 mantar türü biliyoruz...

245
00:28:41,480 --> 00:28:44,920
...ama büyük ihtimalle
gerçek sayının yüzde onundan az.

246
00:28:49,440 --> 00:28:52,240
Muhtemelen sadece bu ormanda bile

247
00:28:52,840 --> 00:28:54,400
binlerce farklı tür var.

248
00:29:06,720 --> 00:29:10,000
Pekâlâ, burada üç tane mantar var

249
00:29:10,720 --> 00:29:13,840
ve bunları
ormana dağılmış olarak görebilirsiniz.

250
00:29:14,720 --> 00:29:16,840
Ama işin müthiş yanı, bu mantarların

251
00:29:16,920 --> 00:29:19,120
buz dağının görünen kısmı olması.

252
00:29:19,760 --> 00:29:21,280
Yüzeyin altına bakarsak

253
00:29:21,720 --> 00:29:25,800
mantarın çoğu,
toprağın altı boyunca yayılan

254
00:29:25,880 --> 00:29:27,880
minik ipliklerdedir.

255
00:29:28,280 --> 00:29:32,640
Buna miselyum denir
ve bölgedeki tüm mantarları birleştirir.

256
00:29:35,160 --> 00:29:39,720
Bu minik, mikroskobik mantarlardan
onlarca kilometresi

257
00:29:40,080 --> 00:29:42,080
toprağa yayılmış olabilir.

258
00:29:43,720 --> 00:29:47,400
Ağaç, yaşamak için
bu liflere ihtiyaç duyar

259
00:29:48,000 --> 00:29:51,000
çünkü ağaç atmosferdeki karbonu alabilir

260
00:29:51,440 --> 00:29:53,680
ve mantara karbon sağlayabilir.

261
00:29:54,200 --> 00:29:58,400
Mantarlar da topraktan azot ve fosfor alır

262
00:29:58,560 --> 00:30:00,760
ve karbon karşılığında bunları verir.

263
00:30:01,240 --> 00:30:05,040
Yani her iki organizmaya da fayda sağlayan
bir karşılıklılık var.

264
00:30:11,720 --> 00:30:14,080
Miselyal sistemin en olağanüstü yanı,

265
00:30:14,520 --> 00:30:18,800
muhtemelen ne kadar bağlantılı olduğudur.

266
00:30:20,600 --> 00:30:23,040
Bu ağacın köklerine bağlı mantarlar

267
00:30:23,680 --> 00:30:26,000
o ağacın köklerine de bağlı olacak,

268
00:30:26,720 --> 00:30:28,000
şu ağacınkilere de.

269
00:30:28,720 --> 00:30:31,600
Onlar da ağaçtan ağaca yayılmış olan

270
00:30:31,880 --> 00:30:38,080
miselyal sistem ile
komşularına bağlanmış olacaklar.

271
00:30:44,480 --> 00:30:49,160
Miselyal ağ, teller ve düğümlerden oluşan
ve bilgi akışı sağlanan

272
00:30:49,840 --> 00:30:51,800
bir devre gibidir.

273
00:30:55,000 --> 00:30:55,880
Ve bu sayede

274
00:30:56,440 --> 00:30:59,280
mantarlar, ormanı muhafaza eder.

275
00:31:02,720 --> 00:31:05,040
Şurada ölmekte olan bir ağaç varsa

276
00:31:05,440 --> 00:31:08,360
o ağaca daha fazla besin atayabilir,

277
00:31:08,760 --> 00:31:11,560
böylece ağaç düzelir ve bunun sonucunda

278
00:31:11,640 --> 00:31:13,480
mantar sistemi de iyileşir.

279
00:31:14,120 --> 00:31:17,760
Benzer şekilde, mantar ağının bir kısmında
sorun varsa

280
00:31:18,160 --> 00:31:20,120
oradaki besinleri uzaklaştırır,

281
00:31:20,200 --> 00:31:23,360
böylece sorunun etkisini en aza indirir.

282
00:31:25,400 --> 00:31:28,320
Bu görünmez ekosistem mühendisleri

283
00:31:28,560 --> 00:31:33,280
tüm sistemin gerçekten sağlıklı şekilde
işlemesini sağlar.

284
00:31:41,400 --> 00:31:44,240
Bu sisteme Wood Wide Web de denir.

285
00:31:44,800 --> 00:31:46,200
Biraz şaka gibi geliyor

286
00:31:46,640 --> 00:31:51,360
ama aslında çalışma şekli
internetten çok farklı değil,

287
00:31:51,800 --> 00:31:55,240
ormandaki tüm organizmaları
birbirine bağlıyor.

288
00:32:02,720 --> 00:32:04,200
Gezegenin her yerinde

289
00:32:04,480 --> 00:32:08,080
ve hayal edebildiğimiz her ekosistemde
bu süreç işliyor.

290
00:32:12,840 --> 00:32:17,360
Yani yabancı bir gezegende
bereketli bir ekosistem olacaksa

291
00:32:17,880 --> 00:32:23,160
dev miselyal sistem benzeri bir şey ile
destekleneceğine eminim.

292
00:32:36,520 --> 00:32:39,680
Eden ormanlarında yaşam
mantarlar, otlayıcılar...

293
00:32:40,680 --> 00:32:44,640
...ve yırtıcılar arasında
bir değiş tokuştur.

294
00:32:55,640 --> 00:32:59,160
Ama işin içinde
daha büyük ve göksel güçler var.

295
00:33:05,800 --> 00:33:09,200
Eden'daki mevsimler
Dünya'dakilerden daha güçlüdür.

296
00:33:12,480 --> 00:33:16,960
İkiz yıldızlar yüzünden daha büyük ışık
ve sıcaklık dalgalanmaları yaşanır.

297
00:33:27,600 --> 00:33:29,160
Kış yaklaşırken

298
00:33:29,880 --> 00:33:32,000
kalan yırtıcılar ışığın peşinde...

299
00:33:34,360 --> 00:33:35,480
...göç eder.

300
00:33:41,520 --> 00:33:43,840
Kalan otlayıcılar ise ölür.

301
00:33:46,920 --> 00:33:48,960
Her kış aynıdır.

302
00:33:50,240 --> 00:33:52,800
Karanlık ormanda hiçbir şey yetişmez.

303
00:33:56,600 --> 00:34:00,400
Kozalarındaki embriyolar hariç.

304
00:34:07,320 --> 00:34:09,880
Mevsim değişmeye başlayınca...

305
00:34:13,440 --> 00:34:15,320
...otlayıcılar kozadan çıkar.

306
00:34:18,800 --> 00:34:23,000
İkiz yıldızların geri dönüşünü
örnek alırlar.

307
00:34:31,720 --> 00:34:34,840
Dünya'daki yaşam da aynısını yapar,

308
00:34:35,400 --> 00:34:37,480
mevsimleri saat olarak kullanır.

309
00:34:44,920 --> 00:34:46,080
Yazın ortası...

310
00:34:47,280 --> 00:34:49,080
...ve yılın en uzun günü.

311
00:34:51,600 --> 00:34:55,640
YELLOW BREECHES NEHRİ
PENSİLVANYA, ABD

312
00:34:58,840 --> 00:35:01,320
Yılın bu zamanı
birçok sinek balıkçısı olur

313
00:35:01,400 --> 00:35:04,560
çünkü balıkların ısırma mevsimidir.

314
00:35:05,760 --> 00:35:08,600
Sebebi de nehirde
bolca besin kaynağı olması

315
00:35:08,840 --> 00:35:12,400
ve o besin kaynağı da işte bunlar,
mayıs sineği larvaları.

316
00:35:13,280 --> 00:35:17,520
Mayıs sineklerinin karada bizimle beraber
uçtuğunu düşünürüz...

317
00:35:18,440 --> 00:35:21,680
...ama yaşam döngülerinin çoğu aşağıda,

318
00:35:21,760 --> 00:35:24,680
nehrin dibinde gelişip büyümekle geçer.

319
00:35:25,240 --> 00:35:28,560
Ve yılın bu zamanına dek birikip

320
00:35:28,640 --> 00:35:29,960
hep beraber çıkarlar.

321
00:35:36,920 --> 00:35:38,560
Yellow Breeches Nehri...

322
00:35:39,880 --> 00:35:41,720
...Susquehanna'yı besler.

323
00:35:47,200 --> 00:35:48,640
Bu suların altında

324
00:35:49,320 --> 00:35:53,720
milyonlarca mayıs sineği olgunlaşmış
ve uçmaya hazırdır.

325
00:35:59,040 --> 00:36:02,120
Ve güneş battığında hep beraber...

326
00:36:06,080 --> 00:36:07,200
...sudan çıkarlar.

327
00:36:13,320 --> 00:36:17,000
Aniden ortaya çıkıyor gibi görünen
bir sürü böcek vardır.

328
00:36:20,600 --> 00:36:22,840
Âdeta uzaylı istilası gibi.

329
00:36:30,120 --> 00:36:33,760
Mayıs sinekleri en fazla iki gün yaşar.

330
00:36:35,640 --> 00:36:40,200
O sürede, genlerini aktarmak için
bir eş bulmalıdırlar.

331
00:36:44,440 --> 00:36:47,120
Tek bir fırsatları var ve fırsat kaçarsa

332
00:36:47,200 --> 00:36:48,880
o mayıs sineğinin işi biter.

333
00:37:00,720 --> 00:37:01,880
Çiftleştikten sonra

334
00:37:02,600 --> 00:37:05,880
dişiler yumurtlamak için nehre döner

335
00:37:06,520 --> 00:37:07,920
ve sonra ölür.

336
00:37:11,040 --> 00:37:13,080
Bu küçük beyaz noktaların her biri

337
00:37:13,160 --> 00:37:16,240
başarıyla suya yumurta bırakan
bir mayıs sineğidir.

338
00:37:17,920 --> 00:37:21,880
Binlercesi, yüz binlercesi suda süzülür.

339
00:37:22,520 --> 00:37:24,480
Yeni nesli yarattılar.

340
00:37:25,480 --> 00:37:27,960
Yeni nesil de seneye aynı süre zarfında

341
00:37:28,040 --> 00:37:30,120
bu geleneği devam ettirecek.

342
00:37:36,400 --> 00:37:40,200
Mevsimlerin ritmi her zaman gezegenin,

343
00:37:40,280 --> 00:37:43,280
yıldızına doğru eğilmesiyle belirlenir.

344
00:37:49,400 --> 00:37:54,000
Dünya 23,5 derecelik açıyla eğilmiştir.

345
00:38:00,600 --> 00:38:04,080
Eden'da bu açı 40 derecedir.

346
00:38:06,840 --> 00:38:10,720
Yani gezegenin yüzeyine
daha çok ışık yayılır.

347
00:38:14,640 --> 00:38:17,840
Ve daha fazla ışık,
daha fazla yaşam demektir.

348
00:38:24,840 --> 00:38:27,600
Bahar geldi ve yiyecek besinler var.

349
00:38:30,200 --> 00:38:34,320
Ama yeni otlayıcılar,
yırtıcılar dönmeden önce...

350
00:38:40,760 --> 00:38:42,800
...olabildiğince hızlı büyümeli.

351
00:38:49,320 --> 00:38:51,920
Yaşam döngüsü tekrar ediyor.

352
00:39:03,720 --> 00:39:05,440
Harikulade canlılar...

353
00:39:08,480 --> 00:39:10,200
...glikozla besleniyor...

354
00:39:17,960 --> 00:39:19,720
...oksijenden güç alıyor...

355
00:39:22,560 --> 00:39:24,640
...ve yıldız ışığıyla besleniyor.

356
00:39:35,480 --> 00:39:40,520
Eden'da doğru olan şey,
evrenin her yerinde doğru olabilir.

357
00:39:43,360 --> 00:39:47,560
Yani tüm yaşam, enerji akışına bağlıdır.

358
00:40:00,240 --> 00:40:03,520
Yaşam, farklı bir dünyaya
nasıl uyum sağlayabilir?

359
00:40:05,600 --> 00:40:08,280
Zeki canlıların yaşadığı bir dünya.

360
00:40:10,360 --> 00:40:13,200
Yıldızların arasında...

361
00:40:14,520 --> 00:40:16,640
...yeni bir yuva kuracak kadar zeki.

362
00:40:46,600 --> 00:40:48,440
Alt yazı çevirmeni: Can Rendeci