1 00:00:12,138 --> 00:00:15,058 Hoi. -Wat mag het zijn? 2 00:00:15,141 --> 00:00:18,019 Koffie met melk. 3 00:00:18,103 --> 00:00:19,896 Zwart. Dank je. -Eén koffie. 4 00:00:19,980 --> 00:00:22,315 Veel melk. 5 00:00:22,399 --> 00:00:24,150 Ben jij Chelsea? -Jazeker. 6 00:00:24,818 --> 00:00:26,278 Ongelofelijk. 7 00:00:26,361 --> 00:00:29,531 Heb je je koffie? -Vergeten. Door de zenuwen. 8 00:00:29,614 --> 00:00:32,784 Koffie vergeten. -Vergeet je… Die is van jou, toch? 9 00:00:32,867 --> 00:00:34,744 Kijk eens. -Bedankt, hoor. 10 00:00:34,828 --> 00:00:36,663 Hartstikke bedankt. 11 00:00:37,914 --> 00:00:39,291 Doei. Fijne dag verder. 12 00:00:40,458 --> 00:00:45,088 Ik heb me altijd iets afgevraagd. Want zowel je vader als ik zijn advocaat… 13 00:00:45,171 --> 00:00:48,717 …maar jij hebt nooit rechten willen studeren. 14 00:00:48,800 --> 00:00:50,552 Ik discussieerde wel graag met je. 15 00:00:50,635 --> 00:00:52,637 Ja. Daarom dachten we altijd… -Nu nog. 16 00:00:52,721 --> 00:00:54,306 …dat advocaat je wel lag. 17 00:00:54,389 --> 00:00:57,893 Maar je keek toch altijd graag naar Law & Order met oma? 18 00:00:57,976 --> 00:01:03,231 Oma en ik keken dat altijd als zij op haar hometrainer zat. 19 00:01:04,733 --> 00:01:07,485 Ik liep dan naast haar op de loopband. 20 00:01:07,569 --> 00:01:12,616 In Law & Order lossen ze alle misdaden op, worden de slechteriken altijd gepakt… 21 00:01:12,699 --> 00:01:14,618 …en maakt niemand fouten. -Juist. 22 00:01:14,701 --> 00:01:18,705 Terwijl we weten dat dat niet zo gaat. 23 00:01:20,665 --> 00:01:22,125 Ga door. 24 00:01:22,208 --> 00:01:24,044 Ik zei 'stop', en tackelde hem. 25 00:01:24,127 --> 00:01:26,213 Daarom zet ik me hier zo voor in. 26 00:01:27,881 --> 00:01:29,549 Ik heb er zin in. 27 00:01:29,883 --> 00:01:34,471 GUTSY VROUWEN EISEN GERECHTIGHEID 28 00:01:35,764 --> 00:01:37,432 We gaan verhalen vertellen… 29 00:01:37,515 --> 00:01:40,644 …met Mariska Hargitay, de hoofdrolspeler in Law & Order: SVU. 30 00:01:40,727 --> 00:01:44,814 Zij is pleitbezorger voor overlevers van seksueel misbruik. 31 00:01:44,898 --> 00:01:49,402 En ze weet hoe belangrijk het is om je verhaal te kunnen doen. 32 00:01:49,486 --> 00:01:52,989 Hemel. Wat geweldig. 33 00:01:53,073 --> 00:01:56,910 Vind je dit ook zo leuk? -Echt wel. 34 00:01:56,993 --> 00:01:58,828 O, mijn god. 35 00:01:58,912 --> 00:02:01,164 En dit is de perfecte ontmoetingsplek. 36 00:02:01,248 --> 00:02:03,083 Ik heb hier gefilmd. -Een achtervolging? 37 00:02:03,166 --> 00:02:04,542 Of een gesprek? -Een verhoor. 38 00:02:04,626 --> 00:02:08,004 Ik kwam binnen, liet m'n penning zien… -Geen ontsnapping? 39 00:02:08,087 --> 00:02:11,466 Ik zei 'stop', en tackelde hem. Dat doen we vandaag niet. 40 00:02:11,550 --> 00:02:13,009 Waarom niet? -Zullen we? 41 00:02:13,802 --> 00:02:15,971 Geef me eerst een seintje. -Doe ik. 42 00:02:16,054 --> 00:02:17,806 De rechterhand. Start. 43 00:02:17,889 --> 00:02:21,893 Twee, een. Een. 44 00:02:23,478 --> 00:02:24,980 Ja. En kijk nou. 45 00:02:25,063 --> 00:02:28,733 We zijn lekker losgekomen, klaar om onze verhalen te vertellen. 46 00:02:28,817 --> 00:02:32,445 Verhalen vertellen bij The Moth gaat over transformatie. 47 00:02:32,529 --> 00:02:34,406 Over verandering. 48 00:02:34,489 --> 00:02:36,950 Nu wil ik horen wat er 't eerst in je opkomt. 49 00:02:37,033 --> 00:02:40,829 'Ooit puntje puntje puntje, maar nu puntje puntje puntje.' 50 00:02:40,912 --> 00:02:43,957 Hiermee kun je zoveel kanten op. 51 00:02:44,040 --> 00:02:46,793 ACTRICE EN OPRICHTER VAN DE JOYFUL HEART FOUNDATION 52 00:02:46,877 --> 00:02:50,755 Ooit geloofde ik dat iedereen beter was dan ik… 53 00:02:51,506 --> 00:02:57,429 …maar nu weet ik wat ik te bieden heb. 54 00:02:58,805 --> 00:03:00,974 Wat goed. -Heel goed. 55 00:03:01,057 --> 00:03:02,225 Wat fijn. 56 00:03:03,393 --> 00:03:05,937 Even denken. Ooit droeg ik rokken. 57 00:03:09,608 --> 00:03:11,276 Goeie. 58 00:03:11,359 --> 00:03:16,406 Maar nu heb ik er sinds 1999 of zo geen meer gedragen. 59 00:03:17,449 --> 00:03:20,368 Ik was als first lady ooit in Brazilië. 60 00:03:20,452 --> 00:03:24,122 Ik had zo'n mantelpakje aan. Typisch first lady. 61 00:03:24,205 --> 00:03:26,082 Er was 'n gesprek. De pers kwam. 62 00:03:26,166 --> 00:03:29,669 Het was tijd voor het fotomoment, dus er stonden fotografen. 63 00:03:29,753 --> 00:03:32,464 We waren klaar met de bijeenkomst en het bezoek. 64 00:03:32,547 --> 00:03:35,050 Ik kwam terug in het Witte Huis. 65 00:03:35,133 --> 00:03:39,346 En iemand had een foto van onder mijn rok gemaakt… 66 00:03:39,429 --> 00:03:45,810 …die op billboards in Rio stond voor een bepaald ondergoedmerk. 67 00:03:46,394 --> 00:03:47,604 O, nee. 68 00:03:47,687 --> 00:03:52,734 Je kon niet alles zien, maar het was wel suggestief. 69 00:03:52,817 --> 00:03:55,070 Dat zette me wel aan het denken. 70 00:03:55,153 --> 00:03:58,198 Toen ik me kandidaat stelde, dacht ik: nee. 71 00:03:58,281 --> 00:04:00,825 Ik trek een broek aan. -Niet nog eens. 72 00:04:00,909 --> 00:04:03,787 O, god. -Wat een verandering. 73 00:04:03,870 --> 00:04:06,539 Kijk aan. -Dat verhaal kende ik niet. 74 00:04:09,459 --> 00:04:16,132 In je professionele carrière speel je een sterke, vastberaden vrouw… 75 00:04:16,216 --> 00:04:20,387 …die misdaden oplost en zorgt dat de slechteriken worden veroordeeld. 76 00:04:20,470 --> 00:04:22,222 Wat doe je daarmee? 77 00:04:22,305 --> 00:04:26,476 Nou, dit was een erg interessant en onverwacht avontuur voor me… 78 00:04:26,560 --> 00:04:31,147 …met SVU, want er werden verhalen over seksueel misbruik verteld… 79 00:04:31,231 --> 00:04:36,570 …elke dag weer, op de tv. Dus dat was… -Het werd zichtbaar. 80 00:04:36,653 --> 00:04:40,615 Ja. Terwijl dit voorheen altijd onder het tapijt geveegd werd. 81 00:04:40,699 --> 00:04:45,787 De overlevers werden serieus genomen. -Dat is essentieel. 82 00:04:45,870 --> 00:04:47,664 Geen gebrek aan verbeelding… 83 00:04:47,747 --> 00:04:51,751 …want je laat mensen zien dat het ook rechtvaardiger kan. 84 00:04:51,835 --> 00:04:56,047 Chelsea, dat hoor ik heel vaak. 'Zat jij maar op mijn zaak.' 85 00:04:56,131 --> 00:04:59,384 Dat breekt mijn hart. -Ja, dat is vreselijk. 86 00:05:00,176 --> 00:05:04,055 Toen ik de rol kreeg, dacht ik: ik moet met agenten optrekken. 87 00:05:04,139 --> 00:05:09,603 Maar tijdens de SAVI-opleiding, oftewel 'interventies bij aanranding en geweld'… 88 00:05:09,686 --> 00:05:13,690 …leerde ik vooral luisteren. 89 00:05:14,441 --> 00:05:16,693 Dat er iemand naar je verhaal luistert… 90 00:05:16,776 --> 00:05:21,698 …is het begin van gerechtigheid. 91 00:05:21,781 --> 00:05:22,866 Prachtig. 92 00:05:26,786 --> 00:05:30,582 Als overlever van huiselijk geweld en mentor voor meisjes… 93 00:05:30,665 --> 00:05:33,460 …heeft Katrina ook kracht gevonden in luisteren. 94 00:05:33,543 --> 00:05:36,671 En ik ben naar haar en een paar van haar meiden op weg… 95 00:05:36,755 --> 00:05:38,381 …voor 'n lesje zelfverdediging. 96 00:05:39,299 --> 00:05:40,133 BUURTHUIS 97 00:05:41,593 --> 00:05:43,136 Mag ik je knuffelen? -Graag. 98 00:05:43,220 --> 00:05:44,554 Fijn. 99 00:05:44,638 --> 00:05:47,057 Ik heb ooit één les zelfverdediging gehad… 100 00:05:47,140 --> 00:05:49,226 Ik niet. -…20 jaar geleden. 101 00:05:50,310 --> 00:05:53,772 Dus wij zijn de pineut. -Ik ga mijn best doen. 102 00:05:53,855 --> 00:05:56,107 We rapen elkaar wel weer op, toch? 103 00:05:56,191 --> 00:05:57,734 Tuurlijk. -Oké. Kom op. 104 00:05:58,944 --> 00:06:02,948 Vijf. Vier. Ga door. 105 00:06:03,031 --> 00:06:05,575 Drie. Twee. -Kom op. Ga door. 106 00:06:05,659 --> 00:06:07,285 Tijd. -Ga door. 107 00:06:11,373 --> 00:06:13,875 Wat leuk. -Oké, allemaal. 108 00:06:14,542 --> 00:06:17,963 Kom maar in de vechthouding. 109 00:06:18,046 --> 00:06:19,798 Je beginhouding. 110 00:06:19,881 --> 00:06:21,466 Nu. 111 00:06:22,509 --> 00:06:25,136 Het programma Young Ladies of Our Future… 112 00:06:25,220 --> 00:06:31,518 …gaat over zelfvertrouwen, zelfbewustzijn, voeding, meditatie, antigeweld. 113 00:06:32,102 --> 00:06:36,690 De wijk Brownsville kon wat mij betreft wel wat extra aandacht gebruiken. 114 00:06:37,649 --> 00:06:40,110 Daar wonen veel jongeren uit risicogroepen. 115 00:06:40,610 --> 00:06:43,238 Heeft iemand hier weleens eerder zo'n les gehad? 116 00:06:44,656 --> 00:06:46,950 Nee. Was dit wat je had verwacht? 117 00:06:47,033 --> 00:06:50,078 Ik dacht dat er mannen in pakken zouden zijn… 118 00:06:50,161 --> 00:06:52,289 …die we moesten aanvallen en zo. 119 00:06:52,372 --> 00:06:55,041 Dus het was niet eng genoeg voor jou? 120 00:06:56,793 --> 00:07:00,046 Ik was als kind in Little Rock vaak bang als… 121 00:07:01,131 --> 00:07:06,970 We hadden metaaldetectoren op mijn school, omdat er zoveel wapens waren in die wijk. 122 00:07:07,053 --> 00:07:09,556 Wat zou je willen veranderen aan jouw school? 123 00:07:10,432 --> 00:07:12,559 Die hebben wij ook nodig… 124 00:07:12,642 --> 00:07:16,313 …omdat mensen worden neergestoken of vermoord in scholen… 125 00:07:16,396 --> 00:07:20,025 …op het toilet en zo. Dus daar maak ik me wel zorgen over. 126 00:07:20,108 --> 00:07:23,403 Ik wil gerechtigheid voor anderen… 127 00:07:23,486 --> 00:07:26,448 …omdat ik dat voor mezelf nooit heb gekregen. 128 00:07:26,948 --> 00:07:31,161 Mijn ex-verloofde was gevangenbewaarder op Rikers Island. 129 00:07:31,244 --> 00:07:33,830 Hij was wetshandhaver. Ik vond dat wel stoer. 130 00:07:35,123 --> 00:07:37,417 Maar het was een gewelddadige relatie. 131 00:07:38,627 --> 00:07:40,587 Ik besloot bij hem weg te gaan. 132 00:07:40,670 --> 00:07:46,343 Dus op 9 januari 1993 ging ik het gesprek aan met mijn ex-verloofde. 133 00:07:47,344 --> 00:07:51,932 Ik had mijn jongste dochter vast en ik was ook zwanger. 134 00:07:52,515 --> 00:07:56,728 Ik had mijn jongste dochter in bed gelegd… 135 00:07:57,354 --> 00:08:01,191 …en toen ik haar kamer uitkwam, had hij een pistool op me gericht. 136 00:08:01,983 --> 00:08:04,236 Hij zei: 'Hier houdt het op voor je.' 137 00:08:07,113 --> 00:08:08,156 PLAATS DELICT 138 00:08:08,240 --> 00:08:10,116 Ik werd tien keer neergeschoten. 139 00:08:10,200 --> 00:08:12,077 MAANDAG 11 JANUARI 1993 140 00:08:12,160 --> 00:08:15,956 Ik ben uit mijn coma ontwaakt, en het eerste wat ik vroeg… 141 00:08:16,039 --> 00:08:19,042 …was waar mijn ongeboren baby'tje was. 142 00:08:19,125 --> 00:08:21,002 BESCHULDIGD VAN POGING TOT MOORD 143 00:08:21,086 --> 00:08:24,214 En de arts vertelde me dat die niet meer in leven was. 144 00:08:25,382 --> 00:08:26,675 Hij had twee uur geleefd. 145 00:08:27,676 --> 00:08:31,304 Dat is mijn verhaal. 146 00:08:34,515 --> 00:08:37,644 Mariska, waar ik altijd respect voor heb gehad… 147 00:08:37,726 --> 00:08:44,401 …is dat je mensen die de vreselijke dingen die ze zijn aangedaan, hebben overleefd… 148 00:08:44,484 --> 00:08:46,820 …overlevers noemt, geen slachtoffers. 149 00:08:46,903 --> 00:08:49,781 Zodat wie zij zijn, niet wordt bepaald… 150 00:08:49,864 --> 00:08:52,784 …door de keuze van een ander om ze iets af te nemen. 151 00:08:52,867 --> 00:08:58,748 Precies. Als ons horloge of onze auto wordt gestolen… 152 00:08:58,832 --> 00:09:02,961 …willen we worden geloofd, gerespecteerd en gehoord. 153 00:09:03,044 --> 00:09:07,966 Wie een deel van het lichaam wordt ontnomen, wil dat ook. 154 00:09:08,049 --> 00:09:09,175 Juist. 155 00:09:09,259 --> 00:09:15,932 En dat is wat… Onze visie voor Joyful Heart was dat het… 156 00:09:16,016 --> 00:09:21,771 …overleven iets is wat gevierd mag worden. Dat is een kracht. 157 00:09:21,855 --> 00:09:27,444 Ik vertel de buitenwereld pas sinds kort dat ik verkracht ben. 158 00:09:28,111 --> 00:09:32,198 En ik ben ontzettend… 159 00:09:33,408 --> 00:09:36,286 …dankbaar dat ik dat kan zeggen. 160 00:09:36,369 --> 00:09:42,626 Hoewel het heel lang duurde voordat ik, zelfs ik, dat kon zeggen. 161 00:09:42,709 --> 00:09:46,046 Nu zeg ik: 'Wat mij is overkomen, bepaalt niet wie ik ben.' 162 00:09:46,129 --> 00:09:49,466 Juist. -En zo wel: kijk hoe sterk ik nu ben. 163 00:09:53,345 --> 00:09:55,513 Als je samen in een ruimte zit… 164 00:09:55,597 --> 00:09:58,892 …en naar iemands persoonlijke verhaal luistert… 165 00:09:58,975 --> 00:10:03,438 …iets dat belangrijk voor diegene is, dan doet dat iets met je. 166 00:10:04,272 --> 00:10:06,858 Nou, wie wil er eerst? 167 00:10:08,401 --> 00:10:10,654 Goed. -Bedankt. 168 00:10:12,906 --> 00:10:15,367 Mijn moeder is op haar 34e overleden. 169 00:10:16,159 --> 00:10:19,371 Net als mijn opa. 170 00:10:19,454 --> 00:10:22,958 En vanaf dat ik 34 werd… 171 00:10:23,041 --> 00:10:28,046 …was ik altijd angstig, alsof ik ze achterna zou gaan. 172 00:10:28,630 --> 00:10:31,550 En ik had een reisje gepland. 173 00:10:31,633 --> 00:10:34,594 Mijn kunstenaarsvrienden nodigden me uit… 174 00:10:34,678 --> 00:10:40,141 …om op de motor naar Las Vegas te rijden voor Cirque du Soleil. 175 00:10:40,225 --> 00:10:44,688 En die vrienden waren van die lekkere losbandige, gekke, hippietypetjes. 176 00:10:44,771 --> 00:10:49,276 En ik zei dat ik meewilde, maar wel met de auto. 177 00:10:50,110 --> 00:10:53,446 Dus na tweeënhalf uur rijden, begonnen ze te zeggen: 178 00:10:53,530 --> 00:10:56,241 'Mariska. Wees eens niet zo voorzichtig.' 179 00:10:56,324 --> 00:11:00,495 En toen dacht ik: ja, ik laat me niet beperken door angst. 180 00:11:00,579 --> 00:11:04,332 Dus ik ben op de motor gestapt en we zijn op weg gegaan. 181 00:11:04,416 --> 00:11:06,167 En na ongeveer 30 seconden… 182 00:11:06,251 --> 00:11:10,547 …keek iemand in een van onze auto's op haar telefoon… 183 00:11:10,630 --> 00:11:13,967 …en raakte mijn motor. 184 00:11:14,050 --> 00:11:18,138 En alles kwam stil te staan. En ik vloog door de lucht. 185 00:11:18,889 --> 00:11:23,393 En ik dacht: dit is ongelofelijk. Je gaat dood, net zoals zij. 186 00:11:24,060 --> 00:11:30,150 En toen landde ik op de grond en realiseerde me dat ik nog leefde. 187 00:11:31,943 --> 00:11:37,490 En dat het helemaal niet mijn lot was om al te overlijden. 188 00:11:37,574 --> 00:11:40,952 En toen is mijn leven pas echt begonnen. 189 00:11:50,128 --> 00:11:53,465 Oké, nog een paar klappen. Dit gaat goed. 190 00:11:53,548 --> 00:11:57,552 Vijf. Vier. Ga door. 191 00:11:57,636 --> 00:11:59,679 Drie. Twee. -Kom op. Ga door. 192 00:12:00,263 --> 00:12:01,556 Tijd. 193 00:12:02,057 --> 00:12:04,601 Toen ik uit mijn coma ontwaakte… 194 00:12:04,684 --> 00:12:08,396 …vertelden de artsen me dat ik nooit meer zou lopen. 195 00:12:08,480 --> 00:12:11,858 Of praten. Ik zou geen normaal leven meer kunnen leiden. 196 00:12:12,984 --> 00:12:14,819 Maar ik had een fysiotherapeut. 197 00:12:14,903 --> 00:12:18,990 En hij geloofde dat ik weer zou kunnen lopen. 198 00:12:19,074 --> 00:12:21,993 En ik zei tegen hem dat dat niet mogelijk was. 199 00:12:22,077 --> 00:12:24,704 Dat hadden de artsen gezegd. 200 00:12:25,664 --> 00:12:28,875 En hij zei: 'Daar geloof ik niks van. 201 00:12:28,959 --> 00:12:33,088 Iets zegt me dat jou dit gaat lukken.' 202 00:12:35,423 --> 00:12:37,634 En toen ik eenmaal één stap had gezet… 203 00:12:39,219 --> 00:12:41,221 …was ik niet meer te stoppen. 204 00:12:42,180 --> 00:12:46,810 Als je het nooit leert, weet je niet dat zo'n giftige relatie niet normaal is. 205 00:12:46,893 --> 00:12:51,231 Dat zo'n slechte relatie niet normaal is. -En je hebt wel om hulp gevraagd… 206 00:12:51,314 --> 00:12:55,819 …vanwege het geweld dat hij gebruikte. -Zo vaak. Van de politie. 207 00:12:55,902 --> 00:12:56,987 Zijn ze ooit gekomen? 208 00:12:57,070 --> 00:13:01,658 Ja, maar ze deden nooit iets, omdat hij wetshandhaver was. 209 00:13:02,367 --> 00:13:05,912 Of ik nou een blauw oog of een gespleten lip had… 210 00:13:05,996 --> 00:13:10,125 …hij hoefde zijn penning maar te laten zien, en dan gingen ze weer. 211 00:13:11,960 --> 00:13:14,129 Ze lieten me gewoon zo achter. 212 00:13:16,673 --> 00:13:20,218 Het rechtssysteem heeft gefaald. Hij heeft tien jaar gezeten. 213 00:13:20,302 --> 00:13:24,055 Voor tien schoten. -Ja. Eén jaar voor elke kogel. 214 00:13:24,139 --> 00:13:28,476 Voelt dat als gerechtigheid? -Dat kan toch geen gerechtigheid zijn? 215 00:13:28,560 --> 00:13:32,397 En toch ben je agent geworden. -Ik ben toch agent geworden… 216 00:13:32,480 --> 00:13:36,735 …omdat ik anderen wilde geven wat ik nooit heb gehad. 217 00:13:36,818 --> 00:13:40,447 En wat zeg je dan tegen alle jongeren die zeggen… 218 00:13:40,530 --> 00:13:43,909 …dat het politiesysteem in ons land tekortschiet? 219 00:13:43,992 --> 00:13:48,997 Dat schiet ook tekort. Maar dan zeg ik: je kunt bij de politie gaan… 220 00:13:49,080 --> 00:13:52,083 …en van je laten horen. En verandering teweegbrengen. 221 00:13:55,170 --> 00:13:58,048 De politie is nodig, omdat mensen misdaden plegen. 222 00:13:58,131 --> 00:14:01,760 Maar ze leren je niet om met mentale problemen om te gaan. 223 00:14:01,843 --> 00:14:07,807 Of om met iemand om te gaan die problemen heeft in de huiselijke kring. 224 00:14:07,891 --> 00:14:09,809 De politie kan niet alles doen. 225 00:14:09,893 --> 00:14:11,102 Heel goed. 226 00:14:11,186 --> 00:14:16,274 Ik wilde een mentorprogramma beginnen en mijn baas zag dat wel zitten. 227 00:14:17,108 --> 00:14:19,319 Adem nog één keer diep in… 228 00:14:20,487 --> 00:14:22,113 …en uit door de mond. 229 00:14:25,075 --> 00:14:26,409 En schud je even los. 230 00:14:26,493 --> 00:14:27,994 Bedankt. -Mooie les. Dank je. 231 00:14:29,537 --> 00:14:34,834 Miss Katrina heeft ons geleerd met wat voor mensen we horen om te gaan. 232 00:14:34,918 --> 00:14:36,002 Had je daar wat aan? 233 00:14:36,836 --> 00:14:38,672 Ze helpen me met m'n rothouding. 234 00:14:41,675 --> 00:14:46,680 Dankzij deze groep heb ik zelfvertrouwen gekregen. 235 00:14:46,763 --> 00:14:48,723 Ik kan nu mezelf zijn. 236 00:14:48,807 --> 00:14:53,603 En ik besef nu dat er veel is wat wij als meisjes kunnen doen… 237 00:14:53,687 --> 00:14:57,274 …om onze gemeenschap te helpen. Dus, ja. 238 00:14:57,357 --> 00:15:01,903 En ik heb nieuwe vrienden gemaakt. Vooral dit rotkind hier. 239 00:15:01,987 --> 00:15:04,614 Toen Carmen hier net was, zei ze niks. 240 00:15:04,698 --> 00:15:09,536 Ze was erg stil. Ze zei geen woord. En moet je jezelf nu eens zien. 241 00:15:09,619 --> 00:15:11,788 Ze heeft haar nagels laten doen. 242 00:15:11,871 --> 00:15:14,457 Ze dolt met de rest. -Dat doet ze zeker. 243 00:15:14,541 --> 00:15:17,961 Dus ik ben ontzettend trots, lieverd. Op jullie allemaal. 244 00:15:22,841 --> 00:15:27,178 Ook Brittany zag 't rechtssysteem van verschillende kanten. 245 00:15:27,262 --> 00:15:32,017 Als advocaat pleit ze voor gratie voor mensen die onterecht veroordeeld zijn. 246 00:15:32,100 --> 00:15:35,395 Bovendien heeft haar eigen moeder ook vastgezeten. 247 00:15:36,271 --> 00:15:38,356 Hoi. Hoe gaat het? 248 00:15:38,440 --> 00:15:40,108 Aangenaam. -Ja. 249 00:15:40,191 --> 00:15:43,778 We gaan kijken wat ze hier bij Refoundry precies doen. 250 00:15:43,862 --> 00:15:45,989 Graag. Goede naam, 'Refoundry'. 251 00:15:46,072 --> 00:15:49,451 Onze missie is 't terugdringen van terugval en werkloosheid… 252 00:15:49,534 --> 00:15:51,161 …voor ex-gedetineerden. 253 00:15:51,244 --> 00:15:52,329 Dit is Gene. 254 00:15:52,412 --> 00:15:56,917 Hij zat in onze eerste groep in New York en hij is een zeer bekwaam handwerker… 255 00:15:57,000 --> 00:15:59,836 …en gaat jullie het een en ander laten zien. 256 00:15:59,920 --> 00:16:05,467 Dames, jullie gaan een wijnrek maken. -Klinkt goed. 257 00:16:06,051 --> 00:16:10,096 Ik geef jullie beits, zodat het hout er antiek uit komt te zien. 258 00:16:10,180 --> 00:16:11,306 Mooi. 259 00:16:11,389 --> 00:16:14,476 De een smeert, de ander veegt het er na vijf tellen af. 260 00:16:14,559 --> 00:16:17,812 En als dat er per ongeluk zeven zijn? -Zeven is ook prima. 261 00:16:18,855 --> 00:16:23,443 Ben jij vindingrijk, Brittany? -In de rechtbank wel, ja. 262 00:16:23,526 --> 00:16:25,403 Ja. Zeker. Dat is zo. 263 00:16:25,487 --> 00:16:28,490 Jij bent echt een voortrekker in deze beweging. 264 00:16:28,573 --> 00:16:32,786 Ik diende al gratieverzoeken in voordat gratie hip was. 265 00:16:32,869 --> 00:16:37,249 Ik heb al 36 mensen gered van een levenslange gevangenisstraf. 266 00:16:37,332 --> 00:16:40,252 Vertel eens wat meer over je achtergrond. 267 00:16:40,335 --> 00:16:42,796 Ik wilde advocaat worden, zoals Clair Huxtable. 268 00:16:42,879 --> 00:16:43,880 Jeetje, ja. 269 00:16:43,964 --> 00:16:46,591 Maar ik groeide op in Oost-Texas… 270 00:16:46,675 --> 00:16:50,470 …waar je weinig advocaten ziet en al helemaal geen met mijn uiterlijk. 271 00:16:50,554 --> 00:16:55,100 Dus ik was die droom een tijdje uit het oog verloren. 272 00:16:56,059 --> 00:17:00,313 Mijn moeder zat vast, dus mijn zusje en ik zorgden voor onszelf. 273 00:17:00,397 --> 00:17:04,150 En op een dag zei ik: 'Misschien ga ik wel rechten studeren.' 274 00:17:04,234 --> 00:17:07,487 Ik hoorde over de Anti-Drug Abuse Act van 1986. 275 00:17:07,571 --> 00:17:11,032 We mogen drugsgebruik en drugsverkopers niet tolereren. 276 00:17:15,286 --> 00:17:18,957 We zullen grote aantallen armen… 277 00:17:19,040 --> 00:17:23,795 …en dan vooral zwarten in de gevangenis zien belanden. 278 00:17:23,879 --> 00:17:25,964 De rijke witten gebruikten cocaïnepoeder… 279 00:17:26,046 --> 00:17:28,925 …terwijl crack de zwarte gemeenschappen domineerde. 280 00:17:29,009 --> 00:17:32,429 En daardoor kwamen een onevenredig aantal gekleurde mensen… 281 00:17:32,512 --> 00:17:35,015 …vast te zitten voor drugsgebruik. 282 00:17:35,098 --> 00:17:38,685 Mijn moeder zat in de gevangenis. Zij was verslaafd aan crack. 283 00:17:38,768 --> 00:17:42,606 En ze had hulp nodig, geen gevangenisstraf. 284 00:17:42,689 --> 00:17:46,735 En ik zeg altijd dat ze afkickte ondanks dat ze in de gevangenis zat… 285 00:17:46,818 --> 00:17:47,903 …niet omdat ze daar zat. 286 00:17:50,614 --> 00:17:54,784 Ik weet mijn eerste bezoek aan haar nog, achter het glas. 287 00:17:54,868 --> 00:17:57,203 En wat mij die dag vooral raakte… 288 00:17:57,287 --> 00:18:01,917 …was dat ik een kleine afdruk op het glas zag… 289 00:18:02,000 --> 00:18:06,004 …omdat een jonger kind had geprobeerd om bij de moeder te komen. 290 00:18:06,087 --> 00:18:07,881 Dat brak mijn hart. 291 00:18:07,964 --> 00:18:11,176 Eigenlijk zit het hele gezin van een gevangene vast. 292 00:18:11,259 --> 00:18:15,972 Dat weet ik uit eigen ervaring. En zo is Girls Embracing Mothers begonnen. 293 00:18:16,765 --> 00:18:21,228 We willen voorkomen dat de toekomstige generatie meisjes zo eindigt… 294 00:18:21,311 --> 00:18:24,231 …maar ook dat ze hun beste leven kunnen leven. 295 00:18:24,314 --> 00:18:27,734 Het is een uniek bezoek. Ze hebben er een lunch… 296 00:18:28,318 --> 00:18:31,863 …en een lezing, en creatieve therapie. 297 00:18:31,947 --> 00:18:33,949 Dus je mag elkaar er aanraken? -Ja. 298 00:18:34,032 --> 00:18:36,785 En je zit in één ruimte, in plaats van dat je… 299 00:18:36,868 --> 00:18:41,081 …aan de andere kant van een tafel zit, waar je moet blijven zitten. 300 00:18:41,164 --> 00:18:44,084 Tijdens deze bezoekjes heb je je dochter bij je. 301 00:18:44,167 --> 00:18:46,711 Je kunt d'r haar doen, knuffelen. 302 00:18:46,795 --> 00:18:49,756 Waarom zijn er niet meer van dit soort programma's? 303 00:18:49,839 --> 00:18:56,471 Ik bedoel, het lijkt me overduidelijk dat daar behoefte aan is. 304 00:18:56,555 --> 00:19:01,768 Ik denk omdat ons strafrechtelijk systeem gericht is op straffen. 305 00:19:03,019 --> 00:19:06,606 Jarenlang is er de misplaatste roep om orde geweest… 306 00:19:06,690 --> 00:19:09,859 …en we zijn de menselijkheid uit het oog verloren. 307 00:19:11,236 --> 00:19:16,449 Angelica, vertel eens over hoe jij hier terecht bent gekomen… 308 00:19:16,533 --> 00:19:19,160 …en het werk dat je nu doet. 309 00:19:19,244 --> 00:19:25,250 Ik ben al heel jong verslaafd geraakt. Eigenlijk door familie. 310 00:19:25,333 --> 00:19:28,295 De laatste keer dat ik de gevangenis in ging, was ik clean. 311 00:19:28,378 --> 00:19:31,631 Ik had een voorwaardelijke straf en kon geen werk vinden. 312 00:19:31,715 --> 00:19:33,008 Niemand nam me aan. 313 00:19:33,091 --> 00:19:37,721 Dus ik kon mijn opgelegde maandelijkse kosten niet betalen. 314 00:19:39,097 --> 00:19:41,683 En ik had drie kinderen op te voeden. 315 00:19:41,766 --> 00:19:46,354 Dus toen ik terugkeerde in de rechtbank, werd ik tot twee jaar veroordeeld. 316 00:19:46,938 --> 00:19:49,024 TDC: AFDELING STRAFRECHT IN TEXAS 317 00:19:49,107 --> 00:19:52,110 M'n dochter was 11 en had dit al vaker zien gebeuren. 318 00:19:52,193 --> 00:19:54,905 Ik kon elke keer mijn beloftes niet waarmaken. 319 00:19:54,988 --> 00:19:56,531 En ze was er klaar mee. 320 00:19:59,242 --> 00:20:02,871 De eerste paar bezoekjes was het doodstil. 321 00:20:03,705 --> 00:20:07,876 En toen het GEM-programma begon, werkten we samen aan een project… 322 00:20:07,959 --> 00:20:11,213 …en ze brak en zei: 'Mam, ik kan dit niet. Help me.' 323 00:20:13,131 --> 00:20:15,258 Die woorden zijn goud voor 'n moeder. 324 00:20:15,342 --> 00:20:18,637 Je verlangt er zo naar dat je dochter je nodig heeft. 325 00:20:19,221 --> 00:20:21,598 En alleen dankzij Girls Embracing Mothers… 326 00:20:21,681 --> 00:20:25,644 …wist ik dat ik het ook anders kon aanpakken. 327 00:20:28,605 --> 00:20:34,402 Het gaat erom dat je het beste uit iemand haalt en zijn ervaring benut. 328 00:20:34,486 --> 00:20:38,323 Daarom ben ik zo blij dat we Angelica in ons team hebben. 329 00:20:38,406 --> 00:20:40,659 Zij leidt ons programma nu. 330 00:20:40,742 --> 00:20:45,372 We willen mensen vrij krijgen, maar ze dan ook kansen bieden. 331 00:20:45,455 --> 00:20:49,459 Ik vind het belangrijk dat mensen zich financieel ook kunnen redden. 332 00:20:49,542 --> 00:20:52,379 Is 't ook. -Zo doorbreken we die spiraal van armoede… 333 00:20:52,462 --> 00:20:54,881 …die tot gewelddadige misdaden leidt. 334 00:20:55,507 --> 00:20:58,009 Je hebt daar een manier voor gevonden. 335 00:20:58,093 --> 00:21:01,263 Je hebt ook een aantal sterke kampioenen opgeduikeld… 336 00:21:01,346 --> 00:21:03,056 …zoals Kim Kardashian. 337 00:21:03,139 --> 00:21:09,187 Ze zag wat ik deed en steunde me erin toen maar weinig anderen dat deden. 338 00:21:15,652 --> 00:21:18,196 Onterechte vonnissen aanvechten is lastig. 339 00:21:18,280 --> 00:21:22,617 En toen Kim vernam wat Brittany deed, wilde ze helpen. 340 00:21:22,701 --> 00:21:27,038 Toen besloot ze rechten te gaan studeren, zodat ze nog meer kon bijdragen… 341 00:21:27,122 --> 00:21:30,667 …aan een rechtvaardiger rechtssysteem. 342 00:21:30,750 --> 00:21:34,296 En zij heeft natuurlijk een enorme wereldwijde aanhang. 343 00:21:34,379 --> 00:21:36,298 Honderden miljoenen volgers. 344 00:21:36,381 --> 00:21:41,011 Dat is niet te bevatten. -Op elk continent. 345 00:21:41,094 --> 00:21:42,929 Zelfs Antarctica. -Vast. 346 00:21:46,224 --> 00:21:48,226 Hoe gaat het? -Meid. 347 00:21:49,352 --> 00:21:51,104 Hoi, alles goed? -Ja. 348 00:21:51,187 --> 00:21:52,939 Mijn hemel. -Mooi zo. 349 00:21:58,069 --> 00:22:00,530 Kim, onze ouders waren advocaat… 350 00:22:00,614 --> 00:22:03,533 …en ik wilde als kind nooit advocaat worden. 351 00:22:03,617 --> 00:22:08,330 Jij wel? Als je naar je vader keek, dacht je dan: dat wil ik ook? 352 00:22:08,413 --> 00:22:09,956 Eigenlijk wel. -O ja? 353 00:22:10,040 --> 00:22:14,544 Hij had stapels boeken over bewijsmaterialen in zijn kantoor. 354 00:22:14,628 --> 00:22:19,799 En mijn zussen lagen buiten in het zwembad en maakten plezier met onze vrienden. 355 00:22:19,883 --> 00:22:23,762 En ik zat in zijn kantoor door al die boeken te bladeren. 356 00:22:24,721 --> 00:22:26,056 Dit was voorbestemd, of niet? 357 00:22:26,139 --> 00:22:28,391 Alles heeft een reden. -Dit wel. 358 00:22:28,475 --> 00:22:32,896 Klaar voor een spelletje? En mam, Kims studie was een stuk recenter. 359 00:22:32,979 --> 00:22:38,276 Dat is oneerlijk. Ze is in het voordeel. -Het was niet makkelijk, maar wel gelukt. 360 00:22:39,694 --> 00:22:44,950 Oké. 'Onder welke omstandigheden mag iemand dodelijk geweld gebruiken… 361 00:22:45,033 --> 00:22:46,952 …ter verdediging?' Ja? 362 00:22:47,035 --> 00:22:50,538 Wanneer iemand zelf wordt geconfronteerd met dodelijk geweld… 363 00:22:50,622 --> 00:22:53,708 …of gelooft dat dodelijk geweld dreigt. 364 00:22:54,709 --> 00:22:58,797 'Beschrijf het verschil tussen afpersing of chantage en beroving.' 365 00:23:00,173 --> 00:23:04,219 Beroving is meestal een fysieke misdaad… 366 00:23:04,302 --> 00:23:07,514 …en bij afpersing of chantage is dat niet per se zo. 367 00:23:08,098 --> 00:23:09,349 Oké, nog een punt. 368 00:23:09,432 --> 00:23:11,518 Bedankt, hoor. -Ja. Oké. 369 00:23:15,063 --> 00:23:16,481 Juist. 370 00:23:17,107 --> 00:23:21,319 Mam, goed geprobeerd. -Dank je, schat. 371 00:23:21,403 --> 00:23:26,241 Kim, we wilden je onder meer graag spreken om wat je allemaal doet… 372 00:23:26,324 --> 00:23:30,203 …en je toewijding aan strafrechtelijke hervormingen. 373 00:23:30,287 --> 00:23:34,874 Vertel eens over de beslissing om naar het Witte Huis te gaan. 374 00:23:34,958 --> 00:23:37,752 Ik weet nog dat we in de Roosevelt Room zaten. 375 00:23:37,836 --> 00:23:42,382 Het ging om een gratieverzoek, en mijn mentoren waren er ook. 376 00:23:42,465 --> 00:23:44,801 En ze gebruikten allerlei afkortingen… 377 00:23:45,385 --> 00:23:48,305 …die ik helemaal niet kende. -Waar is de decoder? 378 00:23:48,388 --> 00:23:53,226 Ja, dus ze noemden het 'DOJ', dus ik stuurde gauw 'Wat is het DOJ?' 379 00:23:53,310 --> 00:23:58,315 En zij zei: 'Het ministerie van Justitie.' En ik dacht: hoe moet ik dat nou weten? 380 00:23:58,398 --> 00:24:01,192 Besloot je toen te gaan studeren? 381 00:24:01,276 --> 00:24:03,653 Wat een mooi moment. -Ik schaamde me kapot. 382 00:24:03,737 --> 00:24:09,659 En ook al duurde 't anderhalf jaar langer, omdat ik keer op keer zakte… 383 00:24:09,743 --> 00:24:12,454 Maar je gaf niet op. -Ik heb niet opgegeven. 384 00:24:13,121 --> 00:24:14,706 En mijn kinderen waren er… 385 00:24:14,789 --> 00:24:17,792 …steeds bij als ik de uitslag kreeg, en zagen me huilen. 386 00:24:17,876 --> 00:24:22,422 En de laatste keer waren 't vreugdetranen. -Ja. Van blijdschap. 387 00:24:22,505 --> 00:24:23,840 Het was me gelukt. 388 00:24:23,924 --> 00:24:29,179 Daarom zet ik me hier zo voor in. Als mijn kinderen worden gearresteerd… 389 00:24:30,305 --> 00:24:34,142 …hebben ze niet dezelfde kansen als wanneer ik word gearresteerd. 390 00:24:34,226 --> 00:24:37,187 Of mijn witte kinderen. -Of jij, of jouw kinderen, ja. 391 00:24:37,270 --> 00:24:41,441 En dat is precies waar ik dit allemaal voor doe. 392 00:24:46,613 --> 00:24:50,909 De herkenbaarste verhalen gaan over dat je kijk op dingen verandert. 393 00:24:50,992 --> 00:24:55,956 Je gaat de wereld of jezelf in de wereld iets anders zien. 394 00:24:56,039 --> 00:24:58,124 Oké, wie is er nu? 395 00:24:58,208 --> 00:24:59,292 Goed. 396 00:24:59,376 --> 00:25:01,586 Jouw beurt. -Ik ga het anders doen. 397 00:25:01,670 --> 00:25:05,507 Mooi zo, een beetje afwisseling. 398 00:25:08,343 --> 00:25:11,846 Ik wilde in groep drie net als iedereen worden behandeld… 399 00:25:11,930 --> 00:25:15,475 …maar stiekem ook het lievelingetje van mw Mitchell zijn. 400 00:25:15,559 --> 00:25:19,145 Op een gegeven moment begon mijn huiswerk te verdwijnen. 401 00:25:19,229 --> 00:25:22,065 Ik had altijd netjes mijn huiswerk ingeleverd… 402 00:25:22,148 --> 00:25:24,651 …omdat ik dus het lievelingetje wilde zijn. 403 00:25:24,734 --> 00:25:27,529 Dus zij verstopte zich tijdens een pauze in de klas… 404 00:25:27,612 --> 00:25:30,991 …en zag dat een jongetje mijn huiswerk jatte… 405 00:25:31,074 --> 00:25:36,162 …mijn naam uitgumde, zijn naam erop zette en dat zo inleverde. 406 00:25:36,246 --> 00:25:39,249 Dus hij mocht geen pauze meer houden. 407 00:25:39,332 --> 00:25:43,044 Goed, een paar weken later kwam dat jongetje naar me toe… 408 00:25:43,128 --> 00:25:46,131 …tijdens onze vrije speeltijd. 409 00:25:46,214 --> 00:25:49,509 En hij zei: 'Chelsea, jij vindt mw Mitchell lief, toch?' 410 00:25:49,593 --> 00:25:51,136 Dus ik zei dat dat zo was. 411 00:25:51,219 --> 00:25:55,223 Hij zei: 'Weet je wat het ultieme compliment is?' Ik zei van niet. 412 00:25:56,057 --> 00:25:57,809 En hij zei: 'Krijg de klere.' 413 00:25:58,518 --> 00:26:03,106 Dus ik ben naar mw Mitchell gegaan en zei: 'Mw Mitchell, krijg de klere.' 414 00:26:05,609 --> 00:26:07,986 En zij schrok zich kapot. 415 00:26:08,069 --> 00:26:11,823 En ik begon te huilen, want ik wist dat er iets was misgegaan. 416 00:26:11,907 --> 00:26:13,283 Maar ik wist niet wat. 417 00:26:13,366 --> 00:26:18,622 En in ons schooldistrict gold nog een verplichte lijfstraf. 418 00:26:18,705 --> 00:26:22,584 Dus ik moest al snikkend met mijn handen tegen de muur staan… 419 00:26:22,667 --> 00:26:24,544 …terwijl zij me billenkoek gaf. 420 00:26:24,628 --> 00:26:29,466 Ik dacht dat mijn leven voorbij was. Maar daarna gaf ze me een dikke knuffel… 421 00:26:29,549 --> 00:26:31,801 …en zei: 'Morgen weer een dag.' 422 00:26:31,885 --> 00:26:35,805 En toen ik thuiskwam, leerden m'n ouders me een woordenboek te gebruiken. 423 00:26:41,895 --> 00:26:43,521 Geweldig verhaal. 424 00:26:44,689 --> 00:26:48,026 Heb je… Ik zoek dat joch op. -Wat een rotjong. 425 00:26:48,109 --> 00:26:51,112 Wat een fantastisch verhaal. -Mee eens. 426 00:26:51,696 --> 00:26:56,368 Maar wat me het meest raakte, was dat ze je een knuffel gaf… 427 00:26:56,451 --> 00:26:58,995 …en zei: 'Morgen weer een dag.' 428 00:26:59,079 --> 00:27:03,208 Gewoon om jou te laten weten dat je oké was, denk ik. 429 00:27:03,291 --> 00:27:07,212 Maar dit zijn allemaal wordingsverhalen waarin we iets leerden… 430 00:27:07,295 --> 00:27:09,256 …of waarin ons iets duidelijk werd. 431 00:27:09,339 --> 00:27:12,467 Die gebeurtenissen hebben ons gemaakt tot wie we zijn. 432 00:27:13,718 --> 00:27:17,556 Hervorming van het strafrecht is een moeilijk onderwerp. 433 00:27:17,639 --> 00:27:22,352 Aan de ene kant maakt je platform wat je doet heel zichtbaar. 434 00:27:22,435 --> 00:27:26,773 Aan de andere kant maakt dat je ook heel kwetsbaar. 435 00:27:26,856 --> 00:27:28,858 Hoe reageerden je volgers zoal? 436 00:27:28,942 --> 00:27:33,530 Zijn er bepaalde zaken waarover massaal een mening wordt gevormd? 437 00:27:33,613 --> 00:27:38,577 Soms helpt 't dat je een beroemdheid bent, maar het kan ook tegen je werken. 438 00:27:38,660 --> 00:27:41,454 Dus ik kom altijd met een strategie. 439 00:27:41,538 --> 00:27:46,418 Als ik dan eenmaal beslis de fans op social media erbij te betrekken… 440 00:27:46,501 --> 00:27:49,254 …voelen ze zich betrokken en willen ze helpen. 441 00:27:49,337 --> 00:27:52,716 Een van de bizarste dagen was toen er 'n executie plaatsvond… 442 00:27:52,799 --> 00:27:54,551 …en ik het hele proces deelde. 443 00:27:54,634 --> 00:27:58,138 Spreuken 24:11 red hen die onterecht ter dood veroordeeld zijn. 444 00:27:58,221 --> 00:28:00,056 Toen moest ik gaan passen voor Skims… 445 00:28:00,140 --> 00:28:03,643 …en daarna de make-up in, en ik moest een product goedkeuren… 446 00:28:03,727 --> 00:28:05,604 …omdat het de markt op moest. 447 00:28:07,397 --> 00:28:10,609 Er werd iemand geëxecuteerd. En ik kon niet stoppen met huilen. 448 00:28:10,692 --> 00:28:13,820 #BrandenBernard mag niet worden geëxecuteerd. 449 00:28:13,904 --> 00:28:19,534 Mijn kinderen vroegen waarom ik huilde. Dus ik heb hem met ze laten praten. 450 00:28:19,618 --> 00:28:21,411 Nog 2 uur tot de executie. 451 00:28:21,494 --> 00:28:25,582 Hij had nog maar een uur en ik wilde dat proces met mensen delen… 452 00:28:25,665 --> 00:28:29,127 …zodat ze beseften dat dit over een mens van vlees en bloed gaat. 453 00:28:29,211 --> 00:28:31,588 En dat hij een familie heeft. 454 00:28:33,173 --> 00:28:38,637 Soms hebben we executies kunnen stoppen en soms niet. 455 00:28:38,720 --> 00:28:41,056 Hij was 'n mooi mens. Dit moet veranderen. 456 00:28:41,598 --> 00:28:47,229 Ik kan niet geloven dat ik deze onrechtvaardigheden niet eerder zag. 457 00:28:47,312 --> 00:28:50,273 Jij bent opgegroeid met fantastische ouders… 458 00:28:50,357 --> 00:28:53,109 …die je al heel jong veel over de wereld leerden. 459 00:28:53,193 --> 00:28:54,819 En wilden dat ik 'n mening had. 460 00:28:54,903 --> 00:29:00,367 Als je een mening moet vormen, geeft dat je kracht en leer je zo veel. 461 00:29:00,450 --> 00:29:05,705 Mij is nooit gevraagd wat mijn mening was over situaties zoals… 462 00:29:05,789 --> 00:29:09,459 Ik wist er niks van. Ik leefde in een bubbel in Beverly Hills. 463 00:29:09,542 --> 00:29:12,546 En zo wil ik mijn kinderen niet opvoeden. 464 00:29:12,629 --> 00:29:18,718 Toen ik nog klein was, werd mijn oom Roger gearresteerd… 465 00:29:18,802 --> 00:29:22,347 …en opgesloten, omdat hij cocaïne aan een agent had verkocht. 466 00:29:22,430 --> 00:29:28,353 En dat maakte zo'n impact op me, want ik kende hem alleen als 'n hele lieve man. 467 00:29:28,436 --> 00:29:33,483 En ik kon niet begrijpen dat iemand waarvan ik wist dat hij een goed mens was… 468 00:29:33,567 --> 00:29:38,363 …iets had gedaan wat niet goed was, en dat dat de rest van z'n leven zou bepalen. 469 00:29:38,446 --> 00:29:39,823 Zeker. 470 00:29:39,906 --> 00:29:44,286 Soms is een straf natuurlijk wel terecht. Als je naar hervormingen streeft… 471 00:29:44,369 --> 00:29:48,331 …denken mensen soms dat je niet hard genoeg bent… 472 00:29:48,415 --> 00:29:50,083 …wanneer dat wel moet. -Mee eens. 473 00:29:50,166 --> 00:29:55,255 Ik ben voor meer rehabilitatiecentra in plaats van gevangenissen. 474 00:29:55,338 --> 00:30:01,761 Als iemand echt verandert, mag je zo'n leven niet zomaar weggooien. 475 00:30:01,845 --> 00:30:03,680 Ik geloof in tweede kansen. 476 00:30:06,099 --> 00:30:07,267 LAND VAN DE YUROK 477 00:30:07,350 --> 00:30:12,564 Dit is Noord-Californië, een van de mooiste plekken ter wereld. 478 00:30:13,690 --> 00:30:15,191 Ik ben op weg naar rechter Abby… 479 00:30:15,275 --> 00:30:18,361 …die pleit voor een apart rechtssysteem voor inheemse volken… 480 00:30:18,445 --> 00:30:21,573 …gebaseerd op de waarden en de cultuur van de Yurok-stam. 481 00:30:22,449 --> 00:30:25,452 Zij vindt dat we gemeenschappen moeten herstellen… 482 00:30:25,535 --> 00:30:27,746 …en niet alleen mensen moeten straffen. 483 00:30:28,330 --> 00:30:34,961 Wij kunnen vast wat leren van hoe zij gerechtigheid vormgeven. 484 00:30:43,887 --> 00:30:45,472 Dat doen we nooit. 485 00:30:47,265 --> 00:30:49,559 Hebben we dat ooit gedaan? -Nee, joh. 486 00:30:51,353 --> 00:30:52,646 Hallo. Welkom. 487 00:30:53,271 --> 00:30:56,983 Wat gaaf. -Hoe moeten we je noemen? Vergeten. 488 00:30:57,067 --> 00:31:00,403 Zeg maar Hillary. -Oké, dat doen we. 489 00:31:00,487 --> 00:31:02,989 Heb je ooit eikelsoep op? -Nee, nooit. 490 00:31:03,073 --> 00:31:05,450 We maken het extra speciaal voor je. 491 00:31:05,533 --> 00:31:07,911 Jij krijgt de kleine steen. 492 00:31:12,707 --> 00:31:14,209 Het is geen fastfood. 493 00:31:15,752 --> 00:31:17,504 Als je je dat afvroeg. -Zeg dat. 494 00:31:17,587 --> 00:31:19,798 Ik heb gewoon de hardste eikel. 495 00:31:22,133 --> 00:31:25,762 Wat voor interventies werken tot nu toe? 496 00:31:25,845 --> 00:31:28,974 Het hele idee van dit rechtssysteem… 497 00:31:29,057 --> 00:31:33,019 …is dat je geen winnaar en verliezer kunt hebben, omdat je samenleeft. 498 00:31:33,103 --> 00:31:36,648 Dus je moet dit cultureel relevant zien te maken… 499 00:31:36,731 --> 00:31:40,026 …en de gemeenschap wederopbouwen. Dat doen we met de programma's. 500 00:31:45,198 --> 00:31:48,577 YUROK-STAMLID 501 00:31:48,660 --> 00:31:53,164 Ik heb als rechter gewerkt in San Francisco. Ik was staatscommissaris. 502 00:31:55,083 --> 00:31:58,461 Toen ik terugkwam, zei men: 'Je kunt de rechter niet zijn… 503 00:31:58,545 --> 00:32:00,964 …want je kent iedereen hier.' 504 00:32:01,047 --> 00:32:05,427 En ik zei: 'Klopt. Ik ken iedereen hier en iedereen kent mij. Dus?' 505 00:32:06,303 --> 00:32:11,474 Lieten we 500 jaar geleden een vreemdeling onze problemen oplossen? 506 00:32:12,809 --> 00:32:16,605 Ik weet hoe een staatsstructuur, of een federale structuur, eruitziet… 507 00:32:16,688 --> 00:32:19,983 …en dat leek me niet geschikt voor ons. 508 00:32:21,359 --> 00:32:25,030 Dit is mijn thuis en ik voelde dat dit mijn bestemming was. 509 00:32:25,113 --> 00:32:29,200 En ik moest alles op alles zetten om iets te creëren… 510 00:32:29,284 --> 00:32:33,121 …dat mij zou overleven en een basis voor ons zou vormen. 511 00:32:38,001 --> 00:32:41,046 Mensen kunnen in de Wellness Court terecht… 512 00:32:41,129 --> 00:32:44,841 …als ze problemen met drugs of alcohol hebben. 513 00:32:45,425 --> 00:32:49,429 En we helpen ze niet alleen met dat probleem… 514 00:32:49,512 --> 00:32:52,140 …maar vragen ze: 'Wat heb je nog meer nodig?' 515 00:32:53,350 --> 00:32:57,604 Het is echt een varenparadijs hier. Overal staan goede. 516 00:32:59,731 --> 00:33:02,234 Laura is onze cultuurfunctionaris. 517 00:33:02,317 --> 00:33:06,613 Zij brengt leden van de Wellness Court weer in verbinding met onze cultuur. 518 00:33:08,365 --> 00:33:11,076 Mijn dochter weet wel iets van weven af. 519 00:33:11,159 --> 00:33:14,037 We verzamelen alleen de beste varens… 520 00:33:14,120 --> 00:33:18,959 …en we gebruiken alleen het binnenste gedeelte voor 't vlechtwerk. 521 00:33:20,043 --> 00:33:23,880 Het feit dat ik lekker buiten ben, samen met mijn dochters… 522 00:33:23,964 --> 00:33:26,216 …en dat we dit nu doen, is al een zegen. 523 00:33:27,300 --> 00:33:30,053 Eerst kon dit niet, toen ik nog verslaafd was. 524 00:33:31,137 --> 00:33:35,225 Ik denk dat alle verslavingen voortkomen uit trauma. 525 00:33:35,308 --> 00:33:38,812 Het historische en intergenerationele trauma. 526 00:33:38,895 --> 00:33:44,985 Dat is natuurlijk geen excuus, maar we moeten dat wel erkennen. 527 00:33:46,528 --> 00:33:51,283 Het Yurok woord voor politie is letterlijk 'mannen die kinderen stelen'… 528 00:33:51,366 --> 00:33:53,577 …omdat ze vroeger kinderen stalen. 529 00:33:54,411 --> 00:33:56,705 Ze namen ze mee naar internaten. 530 00:33:58,331 --> 00:34:02,502 Daar vond veel misbruik plaats, en het idee was dat 'de indiaan dood moest'. 531 00:34:04,838 --> 00:34:08,800 Aanvankelijk werd er veel alcohol gedumpt in inheemse gemeenschappen… 532 00:34:08,884 --> 00:34:11,970 …om de oppositie het zwijgen op te leggen. 533 00:34:14,222 --> 00:34:18,268 Na de invasie deden we veel dingen die we daarvoor niet deden. 534 00:34:18,351 --> 00:34:20,019 En daar moeten we nu iets mee. 535 00:34:22,021 --> 00:34:23,523 Om hulp vragen is lastig. 536 00:34:24,316 --> 00:34:25,901 Voor ik besloot af te kicken… 537 00:34:25,983 --> 00:34:29,988 …had ik het gevoel dat we al te vaak om hulp hadden gevraagd… 538 00:34:30,070 --> 00:34:33,282 …en het was zwaar om weggestuurd te worden. 539 00:34:33,365 --> 00:34:37,996 Ja. Er is een verhaal over het vogeltje van Yurok. Ken je dat? 540 00:34:38,079 --> 00:34:39,956 Hij had een gebroken vleugel… 541 00:34:40,039 --> 00:34:42,876 …en kon niet mee naar 't zuiden vliegen voor de winter. 542 00:34:43,960 --> 00:34:48,173 Hij was in het bos op zoek naar een veilige plek voor de winter. 543 00:34:49,423 --> 00:34:53,637 Het vogeltje ging naar de eik en zong een lied als geschenk. 544 00:34:53,720 --> 00:34:57,641 Hij vroeg: 'Mag ik bij jou schuilen? Ik kan niet met mijn familie mee.' 545 00:34:58,475 --> 00:35:01,269 En de eik zei: 'Ik heb het hier veel te druk voor.' 546 00:35:02,229 --> 00:35:04,147 Dus het vogeltje zei: 'Oké.' 547 00:35:04,648 --> 00:35:08,318 Hij voelde zich heel verdrietig, omdat niemand hem wilde helpen. 548 00:35:09,236 --> 00:35:14,491 Maar toen ging hij naar de mammoetboom. En die zei: 'Ja, kom maar bij mij.' 549 00:35:17,494 --> 00:35:21,373 Toen kwam de schepper naar beneden en die zei tegen de mammoetboom: 550 00:35:21,456 --> 00:35:24,918 'Jij zal het langst leven en de grootste in het bos zijn… 551 00:35:25,001 --> 00:35:26,127 …om je goede daad. 552 00:35:27,087 --> 00:35:28,463 Jij snapt waar het om gaat.' 553 00:35:29,381 --> 00:35:31,633 En vervolgens zei hij tegen de eik: 554 00:35:31,716 --> 00:35:36,638 'Vanaf nu zul je eikels groeien en alle mensen te eten geven. 555 00:35:36,721 --> 00:35:39,224 Want dat is belangrijk.' 556 00:35:40,016 --> 00:35:43,979 De levensles die we hieruit halen, is dat we allemaal… 557 00:35:44,062 --> 00:35:47,023 …op elkaar moeten letten en voor elkaar moeten zorgen. 558 00:35:48,942 --> 00:35:55,073 Door alle steun van de stam en de culturele activiteiten die we doen… 559 00:35:55,156 --> 00:36:00,287 …heb ik het gevoel dat ik ergens bij hoor en dat alles meer in balans is. 560 00:36:00,370 --> 00:36:03,081 En het feit dat ik er nu voor m'n kids kan zijn… 561 00:36:03,164 --> 00:36:06,418 …en ze wat kan leren, is belangrijk voor mijn herstel. 562 00:36:07,878 --> 00:36:10,589 Ja, dat gevoel dat je ergens bij hoort, is essentieel. 563 00:36:12,299 --> 00:36:15,552 En dat is echt… Jij probeert… 564 00:36:15,635 --> 00:36:18,555 …dat gevoel van verbondenheid tevoorschijn te halen. 565 00:36:18,638 --> 00:36:21,433 Je wilt het achtergrondverhaal horen. 566 00:36:21,516 --> 00:36:24,019 En wat het trauma was. Waar iemand mee zit. 567 00:36:24,102 --> 00:36:27,230 Dat is zo logisch, maar toch doen we dat niet. 568 00:36:27,314 --> 00:36:31,067 Ja, en ook de goede dingen, weet je? Er zijn veel goede dingen. 569 00:36:32,068 --> 00:36:35,030 Waarheen? -Naar de vuurplaats. 570 00:36:45,457 --> 00:36:48,960 Het verbaast me dat je dit in een mand kunt doen. Echt. 571 00:36:49,044 --> 00:36:51,504 En het wordt al dikker. Het is echt… 572 00:36:51,588 --> 00:36:54,633 Pas op. Oké. -Kijk, nog een. 573 00:36:54,716 --> 00:36:58,428 Die kleintjes blijven plakken, dus hou ze in beweging. 574 00:36:58,511 --> 00:36:59,930 Ja. Naar voren… -Zie je die? 575 00:37:00,013 --> 00:37:03,558 Ik neem de pan, de lepel, even van je over. 576 00:37:07,062 --> 00:37:08,230 Lekker, Bert. 577 00:37:10,857 --> 00:37:14,778 Ik vind het fantastisch hoe jullie hierover denken. 578 00:37:14,861 --> 00:37:17,739 We hebben mensen die klaar zijn met het programma… 579 00:37:17,822 --> 00:37:22,118 …maar toch terugkomen, omdat ze nog wat extra steun kunnen gebruiken… 580 00:37:22,202 --> 00:37:26,248 …of behoefte hebben aan dat gevoel van verbondenheid. 581 00:37:26,623 --> 00:37:27,624 Wat? 582 00:37:28,333 --> 00:37:31,878 Hij stond achter me. -Hij is het ermee eens. Ja. 583 00:37:31,962 --> 00:37:36,633 Kom je ook weleens mensen tegen waarbij dit niet werkt? 584 00:37:36,716 --> 00:37:38,677 Wat je ook probeert. 585 00:37:38,760 --> 00:37:41,263 Ja, soms zijn we wel vier of vijf jaar bezig. 586 00:37:41,346 --> 00:37:44,516 Ik geef nooit op. Je moet volhouden. 587 00:37:45,141 --> 00:37:47,602 Je moet gewoon doorgaan. 588 00:37:49,312 --> 00:37:53,400 Iedereen snapt denk ik wel dat je door alleen te straffen… 589 00:37:53,483 --> 00:37:58,530 …geen vredige, veilige, geborgen plek als resultaat krijgt. 590 00:37:58,613 --> 00:38:01,074 Dat werkt niet bij kinderen of systemen. 591 00:38:01,157 --> 00:38:05,787 Dus we kunnen heel wat leren van wat jullie hier doen. 592 00:38:05,870 --> 00:38:08,248 Ik kan jullie niet genoeg bedanken. 593 00:38:08,331 --> 00:38:11,084 Bedankt voor jullie tijd en voor alles wat je doet. 594 00:38:11,167 --> 00:38:17,966 Rechter Abby heeft een systeem opgezet waarin de focus ligt… 595 00:38:18,049 --> 00:38:20,427 …op de verantwoordelijkheid van 't individu… 596 00:38:20,510 --> 00:38:24,014 …maar ook op die van de gemeenschap voor dat individu. 597 00:38:24,097 --> 00:38:25,765 Bedankt. 598 00:38:25,849 --> 00:38:29,352 Meiden, weten jullie waarom het Yurok-volk is geschapen? 599 00:38:30,520 --> 00:38:37,110 Nee? Ons enige doel in dit leven is om de balans op aarde te herstellen. 600 00:38:37,193 --> 00:38:40,947 Door de slechte dingen te verminderen en 't goede te vermenigvuldigen… 601 00:38:41,031 --> 00:38:45,076 …brengen we de wereld terug in balans. 602 00:38:45,827 --> 00:38:49,831 Dat is prachtig, maar het is ook een grote verantwoordelijkheid… 603 00:38:50,498 --> 00:38:54,044 …voor onszelf, voor ons bestaan en voor de wereld. 604 00:38:58,298 --> 00:39:00,842 'Dracula valt Van Helsing aan… 605 00:39:00,926 --> 00:39:05,138 …en Van Helsing pakt een flesje wijwater en sprenkelt dat op Dracula. 606 00:39:05,222 --> 00:39:10,310 Kan Van Helsing zijn actie rechtvaardigen op grond van zelfverdediging?' 607 00:39:10,393 --> 00:39:12,020 Ja. -Druk dan. 608 00:39:17,192 --> 00:39:21,696 Zodra 't gevaar van een aanval voorbij is, is zelfverdediging geen optie meer. 609 00:39:21,780 --> 00:39:24,366 Een vampier kan altijd aanvallen. 610 00:39:25,075 --> 00:39:26,076 Dat was fout. 611 00:39:27,452 --> 00:39:31,206 Jullie zijn allebei zo competitief. -Geen voortrekkerij. 612 00:40:23,466 --> 00:40:25,468 Vertaling: Nikki van Leeuwen