1
00:00:22,605 --> 00:00:24,482
Nakakakalma ang tubig na 'to.

2
00:00:24,566 --> 00:00:25,900
Totoo.

3
00:00:25,984 --> 00:00:29,779
Nandito tayo sa Atlantic,
at mas nakakakalma

4
00:00:29,863 --> 00:00:34,200
pag tumitingin tayo sa Silangan,
sa bandang Africa,

5
00:00:35,535 --> 00:00:39,372
dahil ang tubig na ito
ang nagsilang sa African Americans.

6
00:00:40,540 --> 00:00:42,834
Ang tubig na ito ang tumustos sa atin.

7
00:00:44,044 --> 00:00:46,171
Dinala tayo rito ng tubig na ito.

8
00:00:47,255 --> 00:00:49,007
Binuhay tayo ng tubig na ito.

9
00:00:53,636 --> 00:00:55,430
Sa aming huling paglalakbay,

10
00:00:55,513 --> 00:00:58,933
kinilala namin ni Dr. Jessica Harris
ang baybayin ng Benin.

11
00:00:59,017 --> 00:01:00,435
May black-eyed peas.

12
00:01:00,518 --> 00:01:04,981
May okra. May pakwan.
Sumama ito sa paglalakbay natin.

13
00:01:07,442 --> 00:01:11,237
Maiuugnay ang mga sangkap at flavor
sa ubod ng aming kasaysayan.

14
00:01:11,321 --> 00:01:12,155
Ang sarap.

15
00:01:12,238 --> 00:01:16,159
Lahat ng ito ay nandito na
bago pa ang slave ship.

16
00:01:26,127 --> 00:01:27,545
At sa America,

17
00:01:28,046 --> 00:01:31,674
inaral namin ang pagpupursige
at inobasyon ng Black cuisine.

18
00:01:31,758 --> 00:01:34,302
-May kanin.
-'Yan ang numero unong sangkap.

19
00:01:35,011 --> 00:01:37,472
Sa pamamagitan ng pagdating, pagkaalipin,

20
00:01:37,972 --> 00:01:39,682
at paglaya namin.

21
00:01:43,311 --> 00:01:47,524
Binasa ang Emancipation Proclamation
noong Enero 1, 1863.

22
00:01:47,607 --> 00:01:49,526
Noon tayo lumaya.

23
00:01:56,241 --> 00:02:00,703
Nasa panibagong paglalakbay kami ngayon,
sa unang titigilan.

24
00:02:01,371 --> 00:02:02,413
Sa New Orleans.

25
00:02:02,497 --> 00:02:05,792
Pinakamaganda ang huling tatlong salita
ng resiping ito.

26
00:02:05,875 --> 00:02:07,502
"Ipasa ang hot sauce."

27
00:02:08,419 --> 00:02:12,507
Ako si Stephen Satterfield.
Bilang food writer na nagsanay bilang chef

28
00:02:12,590 --> 00:02:14,968
at sommelier nang mahigit isang dekada…

29
00:02:15,051 --> 00:02:16,261
-Cheers.
-Cheers.

30
00:02:16,344 --> 00:02:18,763
…lagi akong nagkukuwento
tungkol sa pagkain.

31
00:02:18,847 --> 00:02:23,143
Kaya niyang pakainin at pasiglahin
ang Civil Rights Movement.

32
00:02:23,226 --> 00:02:25,812
Mula noong paglaya hanggang kasalukuyan,

33
00:02:25,895 --> 00:02:28,022
tuloy ang pagbiyahe namin ni Dr. J

34
00:02:28,106 --> 00:02:31,192
para malaman ang mga kuwento
ng African Americans

35
00:02:31,734 --> 00:02:34,362
sa pamamagitan ng pagkaing
itinatanim, inihahanda,

36
00:02:34,445 --> 00:02:35,864
at pinagsasaluhan namin.

37
00:02:38,116 --> 00:02:39,242
Salamat.

38
00:02:39,325 --> 00:02:42,328
Pagkaing nagpabago sa America.

39
00:03:26,080 --> 00:03:27,290
HIGH ON THE HOG

40
00:03:27,373 --> 00:03:30,627
PAANO BINAGO NG AFRICAN AMERICAN
CUISINE ANG AMERICA

41
00:03:30,710 --> 00:03:33,713
BAON SA BIYAHE

42
00:03:48,561 --> 00:03:51,689
Nagdala ang katubigan ng New Orleans
ng bagong lahi,

43
00:03:51,773 --> 00:03:54,567
bagong wika, bagong sangkap,

44
00:03:54,651 --> 00:03:56,945
at lumikha ng pinaghalong kultura,

45
00:03:57,904 --> 00:03:59,656
na isinilang sa bagong mundo.

46
00:04:00,365 --> 00:04:01,950
Isang kulturang Creole,

47
00:04:02,784 --> 00:04:05,119
na kahit may impluwensiya
ng iba't ibang bansa,

48
00:04:05,203 --> 00:04:10,083
sa Louisiana, ang mga binhi ng Creole
ay di maipagkakailang Black.

49
00:04:12,418 --> 00:04:14,796
-Walang powdered sugar.
-Wala nga. Tingnan mo!

50
00:04:16,589 --> 00:04:19,092
Dumating ako sa New Orleans
kasama ng mentor ko,

51
00:04:19,175 --> 00:04:21,511
si Dr. J, na ilang dekada nang

52
00:04:21,594 --> 00:04:23,888
inaaral ang mundo
sa pamamagitan ng pagkain.

53
00:04:23,972 --> 00:04:26,182
Si Jessica Harris. May libro siyang

54
00:04:26,266 --> 00:04:29,477
pinamagatang Hot Stuff, tama?
Ano 'tong dala mong ulam?

55
00:04:29,560 --> 00:04:32,772
Ito ang Chicken Yassa, Poulet Yassa,
mula sa Senegal sa West Africa.

56
00:04:32,855 --> 00:04:35,316
Isa ka 'kamong culinary anthropologist.

57
00:04:35,400 --> 00:04:37,735
-Ano 'yon?
-Nagpupunta ako sa iba't ibang bansa.

58
00:04:37,819 --> 00:04:42,740
Interesado ako sa pagkain at sa lasa nito,
at pagkakaugnay nito sa kultura ng bansa,

59
00:04:42,824 --> 00:04:45,451
saan ito nagmula,
anu-ano ang mga tradisyon.

60
00:04:45,535 --> 00:04:48,329
Siya ang pinakamainam na makasama
sa pag-aaral sa New Orleans

61
00:04:48,413 --> 00:04:50,915
at kung bakit
espesyal ang mga putahe rito.

62
00:04:51,541 --> 00:04:53,543
Napakagandang lugar ng New Orleans

63
00:04:53,626 --> 00:04:58,423
dahil pagkatapos ng paglaya,
at bago pa man 'yon,

64
00:04:58,506 --> 00:05:00,675
may sistemang pulitikal na

65
00:05:00,758 --> 00:05:04,262
sa ilalim ng mga Pranses
at mga Espanyol at mga Pranses ulit

66
00:05:04,345 --> 00:05:09,684
na hinayaan ang libu-libong
malayang taong may kulay.

67
00:05:09,767 --> 00:05:11,811
Marami sa kanila ay Creole.

68
00:05:12,645 --> 00:05:16,274
At lumikha sila ng bagong uri ng mundo.

69
00:05:17,900 --> 00:05:21,863
Mga diyaryo, musika, parlor.

70
00:05:21,946 --> 00:05:24,949
Nagsisimula na rin tayong
magkaroon ng kontrol sa pulitika.

71
00:05:26,075 --> 00:05:27,785
Sa panahon ng Reconstruction,

72
00:05:28,494 --> 00:05:30,955
2,000 Black na

73
00:05:31,039 --> 00:05:34,542
ang nasa mga posisyon sa gobyerno.

74
00:05:35,418 --> 00:05:39,172
May mga Black nang nagsisimulang
makaipon ng yaman.

75
00:05:39,255 --> 00:05:42,759
Yaman na, sa iba, naipamana pa
sa mga susunod na henerasyon.

76
00:05:42,842 --> 00:05:47,096
Naging abala na rin ang mga babae,

77
00:05:47,180 --> 00:05:52,268
nagbenta sila ng calas,
na kakaning mula pa sa Western Africa.

78
00:05:52,852 --> 00:05:56,356
Nagluluto sila no'n, tapos ibinebenta.

79
00:05:56,439 --> 00:06:00,026
"Calas kayo diyan.
Mainit na calas. Calas kayo diyan!"

80
00:06:00,109 --> 00:06:02,779
Kaya naghalu-halo ang mga kultura,

81
00:06:02,862 --> 00:06:05,531
na may impluwensiya
ng mga Pranses, Espanyol.

82
00:06:05,615 --> 00:06:07,367
-Mga malaya, African.
-At African.

83
00:06:07,450 --> 00:06:10,620
Mula ro'n, bagong lugar ang nabuo.

84
00:06:19,087 --> 00:06:22,423
Umaalingawngaw pa rin
ang pinaghalong kultura na bumuo

85
00:06:22,507 --> 00:06:25,259
sa New Orleans
sa pamamagitan ng mga putahe nito.

86
00:06:25,760 --> 00:06:28,846
Binisita namin ni Dr. J
ang Senegalese American Chef

87
00:06:28,930 --> 00:06:32,725
na si Serigne Mbaye
ng restaurant na Dakar Nola,

88
00:06:33,810 --> 00:06:37,563
kung saan ipinapakita sa menu niya
ang malalim na ugnayang kultural

89
00:06:37,647 --> 00:06:39,899
sa pagitan ng West Africa at New Orleans.

90
00:06:40,900 --> 00:06:46,114
Kasama natin ang ikawalong henerasyong
Creole native, si Michelle Joan Papillion.

91
00:06:46,197 --> 00:06:49,200
Kapag sinabi kong "Nanga def,"
sumagot kayo ng, "Maa'ngi fi."

92
00:06:49,283 --> 00:06:50,827
-Okay.
-"Hello" 'yon.

93
00:06:52,912 --> 00:06:54,372
Sige, with feelings.

94
00:06:55,331 --> 00:06:57,834
Parang salitang Louisiana Creole 'yon.

95
00:06:57,917 --> 00:06:59,252
-Maa'ngi fi.
-'Yan.

96
00:06:59,335 --> 00:07:01,796
-Maa'ngi fi. Nandito ako.
-Ganyan nga.

97
00:07:01,879 --> 00:07:03,131
-Gusto ko 'yan.
-Ayos.

98
00:07:03,214 --> 00:07:04,173
Sana magustuhan n'yo.

99
00:07:04,257 --> 00:07:05,466
-Salamat.
-Salamat, Chef.

100
00:07:05,550 --> 00:07:06,384
Salamat, Chef.

101
00:07:06,467 --> 00:07:09,804
Para akong umuwi.
Pag tinatanong ako, "Bakit New Orleans?"

102
00:07:09,887 --> 00:07:13,599
Ang sagot ko ay,
"Dahil doon nabubuhay ang kaluluwa ko."

103
00:07:13,683 --> 00:07:18,855
Dahil isa ito sa mga mayor na
lungsod ng pagkain sa hemisphere.

104
00:07:18,938 --> 00:07:22,859
Oo. Napakaganda ng kasaysayan
ng New Orleans,

105
00:07:22,942 --> 00:07:27,697
at ramdam pa rin ito ng mga tao,

106
00:07:27,780 --> 00:07:30,908
hindi lang sa New Orleans,
kundi sa buong Louisiana.

107
00:07:30,992 --> 00:07:31,826
Oo.

108
00:07:31,909 --> 00:07:36,539
So, taga-Southern Louisiana ka,
malapit sa Lafayette?

109
00:07:36,622 --> 00:07:37,707
Sa probinsya.

110
00:07:37,790 --> 00:07:41,878
Bayou Country ang tawag ko
dahil dumadaan ang ilog sa amin.

111
00:07:41,961 --> 00:07:45,006
May parte ng lupain na malinis,
nandoon 'yong bahay.

112
00:07:45,089 --> 00:07:47,008
Tapos nasa likod 'yong kakahuyan.

113
00:07:47,091 --> 00:07:49,635
Dadaan ka sa kakahuyan, papunta sa bayou.

114
00:07:49,719 --> 00:07:50,553
Sa bayou.

115
00:07:50,636 --> 00:07:54,515
Ninuno namin si Marguerite,

116
00:07:54,599 --> 00:07:58,144
isa sa mga nagtatag ng pamilya namin.

117
00:07:58,227 --> 00:08:00,813
'Yong kuwento niya noong 1700s,

118
00:08:00,897 --> 00:08:04,400
pinangakuan siya ng kalayaan
mula sa umalipin sa kaniya,

119
00:08:04,484 --> 00:08:06,110
si Gregoire Guillory,

120
00:08:06,194 --> 00:08:09,780
naniwala siyang lalaya siya
kapag namatay na ito.

121
00:08:09,864 --> 00:08:12,241
Tinutuluan 'yon ng mga anak ni Gregoire.

122
00:08:12,325 --> 00:08:15,161
Nagpunta siya sa New Orleans,
sa korte ng Espanya

123
00:08:15,244 --> 00:08:17,163
at nagdemanda, at nanalo siya.

124
00:08:17,246 --> 00:08:23,085
Kaya bumalik sila
ng mga anak niya sa Southern Louisiana

125
00:08:23,169 --> 00:08:26,130
at nagtago sa kakahuyan.

126
00:08:26,214 --> 00:08:30,009
Doon na kami namuhay mula noon.

127
00:08:30,092 --> 00:08:31,928
Iinom ako para kay Marguerite.

128
00:08:32,011 --> 00:08:33,513
Shout-out kay Marguerite.

129
00:08:33,596 --> 00:08:36,432
Shout-out kay Marguerite para diyan.

130
00:08:36,516 --> 00:08:41,771
Gusto kitang tanungin tungkol sa Creole
bilang paraan ng pagkilala mo sa sarili,

131
00:08:41,854 --> 00:08:44,190
kung gano'n nga, at paano ka lumaki

132
00:08:44,273 --> 00:08:46,359
kaugnay ng salita
at pagkakakilanlang 'yon.

133
00:08:46,442 --> 00:08:49,820
Oo, gano'n talaga ang pagkakakilala ko
sa sarili ko.

134
00:08:49,904 --> 00:08:52,406
At sa tingin ko, ang ibig sabihin
ng Creole sa atin

135
00:08:52,490 --> 00:08:57,328
ay ang pinaghalong
African, French, at katutubo,

136
00:08:57,411 --> 00:09:00,248
at kung paano nagsasama-sama
ang lahat ng 'yon.

137
00:09:00,331 --> 00:09:03,084
At ang pinaghalong kasaysayang 'to

138
00:09:03,167 --> 00:09:05,628
ay bahagi ng tradisyong "Creole."

139
00:09:05,711 --> 00:09:09,757
Una sa lahat, nagmula ito
sa salitang Kastila na "crear,"

140
00:09:09,840 --> 00:09:13,010
na ibig sabihin ay lumikha,
halos ipanganak.

141
00:09:13,844 --> 00:09:17,014
Kaya sa pinagmulan pa lang,
maaaring ibig sabihin nito

142
00:09:17,098 --> 00:09:21,185
ay ang mga anak ng mga African

143
00:09:21,269 --> 00:09:23,980
na ipinanganak sa Bagong Daigdig

144
00:09:25,189 --> 00:09:26,732
ay Creole.

145
00:09:26,816 --> 00:09:29,569
Pero sa tingin ko, ang pinakamahalaga,

146
00:09:29,652 --> 00:09:32,989
kapag naiisip ko
kung ano ang kulturang Creole,

147
00:09:33,072 --> 00:09:36,784
ay ang kinakain natin
dahil 'yon ang itinatanim natin.

148
00:09:36,867 --> 00:09:40,913
Kaya pangunahin ang kanin, okra,

149
00:09:40,997 --> 00:09:43,624
ang black-eyed peas ay itinatanim natin.

150
00:09:43,708 --> 00:09:47,211
Ang tatlong 'yon ay nagmula
sa kontinente ng Africa.

151
00:09:47,295 --> 00:09:48,671
Sumama sila sa atin.

152
00:09:49,839 --> 00:09:51,215
Ayos, Chef.

153
00:09:51,799 --> 00:09:55,428
Ito ang soupou kanja, na kung tutuusin,

154
00:09:55,511 --> 00:09:58,973
ang ibig sabihin ng soupou ay soup,
ang kanja ay okra,

155
00:09:59,056 --> 00:10:03,144
at dito kilala ang New Orleans, sa gumbo.

156
00:10:03,644 --> 00:10:06,230
-Okay.
-Sana magustuhan n'yo. Bon appétit.

157
00:10:06,314 --> 00:10:08,316
-Bon appétit.
-Salamat.

158
00:10:09,650 --> 00:10:10,776
Kanin, o.

159
00:10:11,652 --> 00:10:12,612
Salamat.

160
00:10:22,496 --> 00:10:24,540
Wow. Masarap, Chef.

161
00:10:26,042 --> 00:10:28,628
Isa sa mga bagay na tumatak sa akin

162
00:10:28,711 --> 00:10:34,925
sa paglalakbay na ito
mula West Africa hanggang Louisiana

163
00:10:35,551 --> 00:10:38,554
ay ang papel ng mga Pranses.

164
00:10:38,638 --> 00:10:43,601
May parte ba
ng technique sa mga putaheng ito

165
00:10:43,684 --> 00:10:47,313
na may impluwensya ng French culinary?

166
00:10:47,396 --> 00:10:49,565
Sa totoo lang, naniniwala talaga ako

167
00:10:49,649 --> 00:10:54,111
na inspirasyon ng mga putahe
sa New Orleans ang Senegal,

168
00:10:54,195 --> 00:10:56,822
at pag Senegambian ang pinag-uusapan,

169
00:10:56,906 --> 00:11:00,534
kasama rin do'n ang lahat ng bansa
sa buong West Africa.

170
00:11:01,118 --> 00:11:05,665
Pero hindi tayo kinikilala
dahil sinakop tayo ng mga Pranses.

171
00:11:05,748 --> 00:11:07,291
Marami ang naniniwala na…

172
00:11:09,043 --> 00:11:11,003
hango sa bouillabaisse ang Gumbo.

173
00:11:11,087 --> 00:11:15,091
Hindi. Kung titingnan mo
ang mga kilalang putahe sa New Orleans,

174
00:11:15,883 --> 00:11:17,426
halata 'yong kanin.

175
00:11:17,510 --> 00:11:20,888
Sa Senegal, karamihan sa mga putahe natin
ay may kanin.

176
00:11:20,971 --> 00:11:22,890
Jollof rice, kanin at karne lang.

177
00:11:22,973 --> 00:11:25,393
Makikita mo ang ugnayan
ng dalawang kultura.

178
00:11:25,476 --> 00:11:26,727
Totoo.

179
00:11:27,228 --> 00:11:29,063
Jollof rice, jambalaya 'yon.

180
00:11:29,146 --> 00:11:31,899
Pag pinag-uusapan
ang ambag ng Africans sa mga putahe

181
00:11:31,982 --> 00:11:33,901
at kung paanong 'yon mismo

182
00:11:33,984 --> 00:11:39,407
ang nagbigay ng kakaibang katangian
sa mga putaheng 'yon.

183
00:11:40,866 --> 00:11:44,662
Hindi French techniques ang pinag-uusapan.

184
00:11:44,745 --> 00:11:47,748
Ang pinag-uusapan ay ang sangkap

185
00:11:47,832 --> 00:11:51,794
na nagsasalin at nagbibigay ng katangian
sa mga pagkain.

186
00:11:53,212 --> 00:11:58,092
Napakahalagang makita ang koneksiyon

187
00:11:58,175 --> 00:12:01,804
ng Senegal at New Orleans sa pinggan.

188
00:12:01,887 --> 00:12:04,473
At nakakatuwa na Senegal 'yon,

189
00:12:04,557 --> 00:12:07,518
kasi nasa Benin kami ni Stephen
no'ng huli.

190
00:12:07,601 --> 00:12:10,396
Senegal at Benin,
pareho silang may mga lugar

191
00:12:10,479 --> 00:12:13,524
kung saan umalis

192
00:12:13,607 --> 00:12:18,696
ang daan-daang libong inaliping Africans.

193
00:12:20,281 --> 00:12:21,115
Voilà.

194
00:12:22,408 --> 00:12:24,326
Black-eyed peas fritters.

195
00:12:26,036 --> 00:12:28,831
Tapos may onion sauce ako.

196
00:12:29,540 --> 00:12:30,916
Oo. Salamat.

197
00:12:33,919 --> 00:12:36,630
Ang sauce na ito ang susi sa fritters.

198
00:12:36,714 --> 00:12:38,549
Isa ang sibuyas sa mga gulay na,

199
00:12:38,632 --> 00:12:41,010
pag niluto mo nang matagal,
lumalabas ang tamis.

200
00:12:41,093 --> 00:12:41,927
Oo.

201
00:12:42,011 --> 00:12:45,890
Halos natunaw na ang sibuyas sa sauce.

202
00:12:45,973 --> 00:12:48,726
-Oo.
-Walong oras itong niluto.

203
00:12:49,393 --> 00:12:50,227
Ang galing.

204
00:12:51,061 --> 00:12:53,481
Lasang Senegal 'yong onion sauce.

205
00:12:53,564 --> 00:12:55,107
Oo, sigurado.

206
00:12:55,191 --> 00:12:56,275
Ang sarap.

207
00:12:57,026 --> 00:13:00,237
May nakakatuwang kuwento ako
tungkol sa black-eyed peas

208
00:13:00,321 --> 00:13:02,031
na bago ko lang nalaman.

209
00:13:02,114 --> 00:13:05,201
Noong huling pumunta ako sa Gorée Island,

210
00:13:05,910 --> 00:13:08,662
kung saan unang beses itong nakita
ng mga ninuno natin,

211
00:13:08,746 --> 00:13:10,748
may lalaking nagkuwento sa akin,

212
00:13:10,831 --> 00:13:12,416
tapos tinanong ko siya,

213
00:13:13,375 --> 00:13:16,128
"Ano'ng alam mo sa mga kinakain nila?"

214
00:13:16,712 --> 00:13:20,466
At sabi niya, dapat 60 kilos
ang mga ninuno natin

215
00:13:20,549 --> 00:13:22,968
para makasakay sa bangka, makatawid.

216
00:13:23,677 --> 00:13:27,139
Isa sa mga pinakain sa kanila para tumaba,

217
00:13:27,223 --> 00:13:29,141
at sa tuwing binabanggit ko 'to, parang…

218
00:13:30,976 --> 00:13:34,313
pero isa sa mga pinakain sa kanila
ay black-eyed peas at palm oil.

219
00:13:34,396 --> 00:13:35,773
Kaya may akara,

220
00:13:36,398 --> 00:13:39,568
na black-eyed peas
na may mga sibuyas at palm oil.

221
00:13:40,736 --> 00:13:42,196
Magandang parangal 'yan.

222
00:13:48,661 --> 00:13:53,916
Ang mga Creole
ay konektado sa mga ninuno nila sa Africa.

223
00:13:53,999 --> 00:13:58,796
'Yong panlasa at mga itinatanim natin,

224
00:13:58,879 --> 00:14:00,798
nasa DNA na.

225
00:14:00,881 --> 00:14:05,761
Dinala ang mga ninuno sa Louisiana
bilang mga alipin.

226
00:14:05,845 --> 00:14:12,476
Kaya sa isip at puso at kamay nila,
bitbit nila ang kanilang pagkain.

227
00:14:26,991 --> 00:14:30,077
Para mas maunawaan
ang pinagmulan ng putaheng Creole,

228
00:14:30,160 --> 00:14:34,206
nagpunta kami ni Michelle Joan Papillion
sa Edgard, Louisiana,

229
00:14:34,290 --> 00:14:37,793
sa ilog na pagmamay-ari na
ng pamilya ni Matthew Rousseve

230
00:14:37,877 --> 00:14:40,004
mula noong huling bahagi ng 1850s.

231
00:14:42,089 --> 00:14:44,425
Ilang henerasyon na ng mga pamilya

232
00:14:44,508 --> 00:14:47,136
ang pinakain
ng mga parang at bayou ng Louisiana.

233
00:14:52,349 --> 00:14:54,518
Maraming henerasyon na naming

234
00:14:54,602 --> 00:14:58,731
sinasaka at nililinang ang lupain,

235
00:14:58,814 --> 00:15:03,193
nag-aalaga ng hayop, lahat ng kailangan.

236
00:15:03,736 --> 00:15:07,323
'Yong lola ko, natutong mangisda
noong bata pa siya,

237
00:15:07,406 --> 00:15:09,658
tapos naging trabaho niya

238
00:15:09,742 --> 00:15:13,245
ang mangisda para sa pamilya.

239
00:15:13,329 --> 00:15:16,373
Mga magsasaka sila.
Nagtatanim sila sa hardin,

240
00:15:16,457 --> 00:15:19,126
may pananim sila,
tapos pupunta siya sa lawa

241
00:15:19,209 --> 00:15:22,129
para buhayin ang pamilya
at pakainin ang pamilya.

242
00:15:22,212 --> 00:15:24,590
Araw-araw 'yon.

243
00:15:24,673 --> 00:15:29,178
Normal na rin sa kaniya ang tubig,
tulad ng sakahan.

244
00:15:30,179 --> 00:15:35,017
May mga sinauna kaming paminguwit

245
00:15:35,100 --> 00:15:36,560
na gawa sa kawayan.

246
00:15:36,644 --> 00:15:38,979
Anong isda ang nahuhuli n'yo?

247
00:15:39,063 --> 00:15:42,358
Snapper, buffalo, perch.

248
00:15:42,441 --> 00:15:43,692
May trout din.

249
00:15:44,944 --> 00:15:46,779
May bass din.

250
00:15:47,613 --> 00:15:50,658
Dahil lumaki ako sa lungsod ng Atlanta,

251
00:15:50,741 --> 00:15:54,036
hindi ko na inalala ang pagkain namin.

252
00:15:54,787 --> 00:16:01,168
Umasa ang pamilya nina Michelle at Matt
sa bayou na pinagkukunan ng pagkain nila.

253
00:16:01,877 --> 00:16:04,046
Ang tawag dito ay Stump Canal.

254
00:16:04,129 --> 00:16:06,048
Kaya pala Stump Canal ang tawag.

255
00:16:06,131 --> 00:16:07,383
Maraming tuod.

256
00:16:07,466 --> 00:16:10,302
Maraming nahuhuling sacalait pag taglamig.

257
00:16:10,386 --> 00:16:14,139
Sa ngayon, perch naman.

258
00:16:14,723 --> 00:16:20,813
Tila importante sa kulturang Creole
ang buhay sa baybay ng Louisiana.

259
00:16:20,896 --> 00:16:23,065
May mga kuliglig dito.

260
00:16:23,148 --> 00:16:24,984
'Yan ang sinasabi ko.

261
00:16:25,067 --> 00:16:28,404
Nabubuhay pa rin sina Matt
sa katubigang ito,

262
00:16:28,946 --> 00:16:31,240
at linggu-linggong nangingisda ng hapunan.

263
00:16:31,991 --> 00:16:35,786
Mahigit 30 taon na akong
nangingisda sa kanal na ito.

264
00:16:35,869 --> 00:16:36,745
Ang galing.

265
00:16:36,829 --> 00:16:39,665
Lagi kong alam kung nasaan ang mga isda.

266
00:16:39,748 --> 00:16:42,876
Tingnan natin. Tingnan mo dito.
Mukhang may…

267
00:16:42,960 --> 00:16:46,130
-Ibabato mo riyan.
-Sa tabi ng tuod.

268
00:16:46,213 --> 00:16:47,506
-Sa tuod.
-Tingnan mo.

269
00:16:47,589 --> 00:16:49,883
-Nakikita ko 'yong isda.
-Tingnan n'yo.

270
00:16:49,967 --> 00:16:51,885
Hahanapin natin. Nandito siya.

271
00:16:51,969 --> 00:16:54,096
-Ayun na. Tingnan mo.
-Ayan. Diyan.

272
00:16:54,179 --> 00:16:55,931
Ayun siya. Ayos. Tingnan mo.

273
00:16:56,015 --> 00:16:58,267
-Oo. Perch 'yan.
-Gano'n lang!

274
00:16:58,976 --> 00:17:00,394
-Ang ganda.
-Oo.

275
00:17:00,477 --> 00:17:02,438
Perch 'yan. May huli na tayo.

276
00:17:05,524 --> 00:17:07,443
Nakakapagpakumbabang makasama

277
00:17:07,526 --> 00:17:11,071
ang mga lokal
na nabubuhay pa rin sa lupaing 'to.

278
00:17:12,740 --> 00:17:17,578
Paalala na ang lupa ay nagbibigay
ng pagkain, tirahan, at katatagan

279
00:17:17,661 --> 00:17:19,830
para sa maraming henerasyon.

280
00:17:30,090 --> 00:17:33,761
Habang ginagalugad ko ang lupaing
nagbigay ng pagkaing Creole…

281
00:17:35,554 --> 00:17:38,599
hindi ko matakasan
ang masalimuot na kasaysayan

282
00:17:38,682 --> 00:17:41,393
ng paggawa ng mga Black
na nakabaon sa lupa.

283
00:17:43,479 --> 00:17:46,565
Kahit pagkatapos ng pagpapalaya
at reconstruction,

284
00:17:46,648 --> 00:17:50,319
sa huling bahagi ng 1800s
at unang bahagi ng 1900s,

285
00:17:50,402 --> 00:17:53,781
maraming pamilyang Black
ang nakatali pa rin sa plantasyon,

286
00:17:53,864 --> 00:17:57,910
nagtatrabaho bilang magsasaka,
ginagawa ang 100% ng paggawa,

287
00:17:57,993 --> 00:18:01,288
pero bahagya lang ang kinikita.

288
00:18:01,830 --> 00:18:05,751
Isang tagibang na hatian sa trabaho
na tinatawag na sharecropping,

289
00:18:06,460 --> 00:18:09,046
isang sistemang di pa ganap na naiwaksi

290
00:18:09,129 --> 00:18:11,340
hanggang 1960s.

291
00:18:13,217 --> 00:18:17,971
Pumunta ako sa plantasyon sa Louisiana
para makipagkita kay Mr. Elvin Shields,

292
00:18:18,055 --> 00:18:21,767
retiradong mechanical engineer
na lumaki bilang sharecropper.

293
00:18:22,351 --> 00:18:24,436
-Kumusta, Mr. Shields?
-Ayos lang.

294
00:18:24,520 --> 00:18:25,813
-Ayos.
-Sobra.

295
00:18:28,565 --> 00:18:32,444
Gusto kitang tanungin
tungkol sa kuwento mo,

296
00:18:32,528 --> 00:18:35,155
saan ka lumaki, at paano ka lumaki.

297
00:18:35,239 --> 00:18:37,908
Lumaki ako sa Cane River Plantation.

298
00:18:38,826 --> 00:18:41,078
Sa isang sharecropping family.

299
00:18:41,161 --> 00:18:44,957
Puwede mo bang
sabihin sa akin kung ano ang ibig sabihin

300
00:18:45,040 --> 00:18:47,084
ng pagiging sharecropper

301
00:18:47,167 --> 00:18:49,711
na lumaki noong '40s at '50s?

302
00:18:49,795 --> 00:18:55,384
Bibigyan ka ng five/six hundred
square feet na slave cabin.

303
00:18:55,467 --> 00:18:58,011
Bibigyan ka rin

304
00:18:58,095 --> 00:19:02,683
ng halos 2,000 square meters para tamnan,

305
00:19:03,642 --> 00:19:07,354
mag-alaga ng manok, mag-alaga ng baboy.

306
00:19:08,981 --> 00:19:13,068
Isang kahig, isang tuka talaga.
Walang pera.

307
00:19:13,152 --> 00:19:15,112
Paggawa lang ang mayro'n kami.

308
00:19:15,195 --> 00:19:17,990
Anong trabaho
ang nilalahukan ng pamilya mo?

309
00:19:18,073 --> 00:19:19,867
Siyempre, tagapitas ng bulak.

310
00:19:21,410 --> 00:19:23,620
Mula pagsikat hanggang paglubog ng araw,

311
00:19:23,704 --> 00:19:28,458
tapos kalahati lang sa 'yo.

312
00:19:28,542 --> 00:19:32,588
Kalahati ng kita ay para sa iyo

313
00:19:32,671 --> 00:19:36,341
at kalahati ay sa may-ari ng lupa.

314
00:19:36,425 --> 00:19:39,595
Pero kung wala kang mews,

315
00:19:39,678 --> 00:19:41,638
wala kang araro,

316
00:19:41,722 --> 00:19:43,515
wala kang bagon,

317
00:19:43,599 --> 00:19:46,977
rerentahan mo 'yon
sa may-ari ng plantasyon.

318
00:19:47,728 --> 00:19:51,023
Pag nangyari 'yon,

319
00:19:51,732 --> 00:19:55,694
'yong kalahati ay magiging sangkatlo na.

320
00:19:55,777 --> 00:19:56,945
Nakita mo?

321
00:19:57,613 --> 00:20:01,283
Sa katapusan ng taon,
bawi mo lang ang puhunan.

322
00:20:01,783 --> 00:20:02,868
Siguro.

323
00:20:02,951 --> 00:20:06,788
Parang hindi totoong malaya
ang inilalarawan ni Mr. Shields

324
00:20:07,456 --> 00:20:08,957
para sa akin.

325
00:20:09,041 --> 00:20:13,545
Sa kabila ng hindi makatarungang
kasunduan sa mga may-ari ng lupa,

326
00:20:13,629 --> 00:20:17,382
kinailangang buhayin ng sharecoppers
ang mga pamilya nila.

327
00:20:18,175 --> 00:20:21,803
May tindahan ang bawat plantasyon.

328
00:20:21,887 --> 00:20:26,225
Tapos wala kang pera buong taon
hangga't di pa nakakaani.

329
00:20:27,017 --> 00:20:29,061
Kaya pauutangin ka nila,

330
00:20:29,144 --> 00:20:32,231
tapos bebentahan ka nila ng kung anu-ano.

331
00:20:32,314 --> 00:20:34,942
Tapos bibili ka ng harina,

332
00:20:35,025 --> 00:20:38,070
bibili ka ng mais na bigas, asukal,

333
00:20:38,153 --> 00:20:41,782
para makagawa ka ng cornbread kush.

334
00:20:41,865 --> 00:20:42,950
Cornbread kush.

335
00:20:43,033 --> 00:20:47,621
Tapos kukuha ka ng mantika,
'yong lard na galing sa baboy.

336
00:20:48,247 --> 00:20:51,041
Pag gumagawa ng chicharon,
aalisin mo ang mantika,

337
00:20:51,124 --> 00:20:54,086
kukuha ka ng kawali,
ilalagay ang mais na bigas,

338
00:20:54,169 --> 00:20:57,756
lalagyan ng tubig tapos hahaluin mo
na parang gagawa ng cake.

339
00:20:58,257 --> 00:21:01,468
Pag mainit na 'yong mantika,
ilalagay mo 'yon do'n,

340
00:21:01,551 --> 00:21:04,137
sa itim na kawali, tapos hahaluin mo.

341
00:21:04,763 --> 00:21:08,141
Lalagyan ng asukal, molasses,

342
00:21:08,976 --> 00:21:11,436
tapos gatas, tapos 'yon na ang cereal mo.

343
00:21:12,271 --> 00:21:17,693
Okay. 'Yon ang kakainin mo.
Palagi. 'Yon lang kasi ang mayro'n kami.

344
00:21:17,776 --> 00:21:21,113
Anuman ang pinakamura,

345
00:21:21,196 --> 00:21:24,616
ilalagay nila sa istante
para sa sharecroppers.

346
00:21:25,325 --> 00:21:30,747
Karaniwang pagkain ng alipin
ang cornmeal, karne, at molasses,

347
00:21:31,373 --> 00:21:33,041
na malapit sa kinakain

348
00:21:33,125 --> 00:21:36,378
ni Mr. Shields
makalipas ang halos 100 taon.

349
00:21:37,254 --> 00:21:42,676
Ano ang pagkakaiba
ng panahon ng pang-aalipin

350
00:21:42,759 --> 00:21:46,805
at ng sharecropping
noong panahon ng reconstruction?

351
00:21:46,888 --> 00:21:51,935
Ang kaibahan ay wala nang
sapilitang paggawa.

352
00:21:52,978 --> 00:21:55,939
Malayang kontraktor ka na.

353
00:21:56,023 --> 00:22:01,028
May ipagmamalaki ka na.

354
00:22:01,111 --> 00:22:04,990
Itinanim ko ang bulak na ito.

355
00:22:05,073 --> 00:22:09,328
Akin ang parte ng kita rito,

356
00:22:09,411 --> 00:22:11,038
gaano man kaliit.

357
00:22:11,747 --> 00:22:15,667
Tapos akala namin, habambuhay na
ang sharecropping.

358
00:22:17,461 --> 00:22:19,546
Hanggang mangyari ang mekanisasyon.

359
00:22:20,630 --> 00:22:21,923
Ano'ng nangyari?

360
00:22:22,007 --> 00:22:24,217
Hindi na nila kami kailangan.

361
00:22:24,885 --> 00:22:26,762
Dumating ang cotton machine

362
00:22:27,262 --> 00:22:30,640
na namitas ng bulak,
tapos pinaalis na 'yong mga tao.

363
00:22:32,309 --> 00:22:36,063
Hihintayin mo na lang na katukin ka nila.

364
00:22:38,106 --> 00:22:40,192
"Puwede ka nang umalis sa Miyerkules?"

365
00:22:41,276 --> 00:22:44,738
Matapos ang daan-daang taon, pinaalis ka.

366
00:22:46,156 --> 00:22:49,868
"'Tsaka hindi mo mahihiram
ang bagon ko para sa gamit mo."

367
00:22:51,328 --> 00:22:53,663
"At wala akong mapaglalagyan sa 'yo."

368
00:22:55,665 --> 00:22:59,920
Para sa akin, malupit 'yon,

369
00:23:00,796 --> 00:23:04,007
at sa akin, ang totoo,

370
00:23:04,841 --> 00:23:07,094
itong mga may-ari ng plantasyon, muli,

371
00:23:07,177 --> 00:23:11,306
dahil ilang dekada na mula nang matapos
ang pang-aalipin no'n,

372
00:23:12,057 --> 00:23:14,601
kaya ang pinanghahawakan din nila

373
00:23:15,519 --> 00:23:19,147
ay 'yong kapangyarihang sabihing,

374
00:23:19,231 --> 00:23:22,526
"Kailangan mo nang umalis sa Miyerkules."

375
00:23:22,609 --> 00:23:26,780
May… Hindi pa rin sila makatao.
Wala pa ring respeto.

376
00:23:26,863 --> 00:23:28,532
Nagtatrabaho kami sa lupa,

377
00:23:29,241 --> 00:23:31,159
tapos nakatira kami sa lupa.

378
00:23:31,243 --> 00:23:35,330
'Yon lang ang alam namin.
Tapos pinaalis kami sa lupa.

379
00:23:37,457 --> 00:23:38,583
Saan ka pupunta?

380
00:23:39,084 --> 00:23:40,794
Napakalaki ng nawala sa amin.

381
00:23:40,877 --> 00:23:42,421
Malaki ang nawala sa amin.

382
00:23:42,504 --> 00:23:45,340
Kaya lumipat sa siyudad 'yong mga pamilya,

383
00:23:46,675 --> 00:23:49,678
tapos sabi ng gobyerno,

384
00:23:49,761 --> 00:23:53,181
"Magpapagawa kami
ng pabahay para sa inyo."

385
00:23:53,265 --> 00:23:57,102
Nagtayo ang gobyerno
sa mga pinakapangit na sulok ng bayan

386
00:23:57,185 --> 00:24:00,647
ng mga pabahay.

387
00:24:02,107 --> 00:24:04,734
Doon nabuo ang mga ghetto.

388
00:24:04,818 --> 00:24:07,946
Kaya pag dumaraan ako
sa Plantation Country,

389
00:24:08,029 --> 00:24:09,698
nakikita ko ang tahanan ko.

390
00:24:09,781 --> 00:24:13,702
Ito ang nalikha natin bilang mga Black,

391
00:24:14,536 --> 00:24:18,957
kahit di natin 'yon pag-aari
at ayaw tayong bigyan.

392
00:24:19,040 --> 00:24:20,542
Pero atin 'yon.

393
00:24:20,625 --> 00:24:23,044
Bilang isang Black. Nasa plantasyon tayo.

394
00:24:23,128 --> 00:24:25,338
Pag naririnig ko ang salitang plantasyon,

395
00:24:25,964 --> 00:24:27,507
naaasiwa ako,

396
00:24:27,591 --> 00:24:31,219
kasi lumaki akong

397
00:24:31,303 --> 00:24:35,098
hindi dapat pinag-uusapan 'yon.

398
00:24:35,724 --> 00:24:39,352
Ikinahihiya kasi 'yon ng mga tao.

399
00:24:40,228 --> 00:24:42,856
Atin ang plantasyon.

400
00:24:42,939 --> 00:24:45,859
Wag mong masamain 'yong salita

401
00:24:45,942 --> 00:24:48,904
dahil naging alipin doon
ang mga ninuno mo.

402
00:24:48,987 --> 00:24:52,324
Karamihan sa karanasan ng Black Americans

403
00:24:52,407 --> 00:24:54,242
ay may kinalaman sa panunupil.

404
00:24:54,326 --> 00:24:58,997
Sinupil natin ang kuwento natin
na nagmula sa plantasyon.

405
00:24:59,080 --> 00:25:02,334
Kaya ngayon, sinasabi ng mga Black na

406
00:25:02,417 --> 00:25:04,085
"Ayoko nang magsaka

407
00:25:04,169 --> 00:25:07,172
kasi masyado nang katulad ng ganito."

408
00:25:07,255 --> 00:25:10,342
Pero ni wala tayong
relasyon sa ganito, di ba?

409
00:25:10,425 --> 00:25:11,635
Sa mismong lupa.

410
00:25:11,718 --> 00:25:15,597
Dito na nabuhay at namatay
ang mga ninuno ko.

411
00:25:16,890 --> 00:25:20,060
Binuo namin
ang unang komunidad ng mga Black

412
00:25:20,143 --> 00:25:22,729
sa bansang ito, sa isang plantasyon.

413
00:25:23,939 --> 00:25:27,943
Tumira kami roon
nang dalawa o tatlong daang taon.

414
00:25:29,027 --> 00:25:30,779
Tapos biglang…

415
00:25:32,864 --> 00:25:36,076
dapat na naming katakutan
o kamuhian o kutyain.

416
00:25:36,159 --> 00:25:39,746
Hindi! Salita natin 'yon. Atin 'yon.

417
00:25:40,914 --> 00:25:43,750
Tayo ang naglinang, atin 'yon.

418
00:25:43,833 --> 00:25:46,253
Wow. Napakamakapangyarihan niyan.

419
00:25:47,671 --> 00:25:50,924
-Alam kong hindi 'yon…
-Nauunawaan kita.

420
00:25:55,637 --> 00:25:58,765
Habang itinaboy ang pamilya ni Elvin
ng mga may-ari ng lupa,

421
00:25:58,848 --> 00:26:01,893
marami ang tumatakas sa mga racist mob,

422
00:26:01,977 --> 00:26:03,812
sa mahihigpit na Jim Crow laws,

423
00:26:04,604 --> 00:26:07,274
at naghahanap lang
ng mas magandang trabaho.

424
00:26:09,276 --> 00:26:11,653
Iniwan nila ang lupang nilinang nila

425
00:26:11,736 --> 00:26:13,196
nang daan-daang taon,

426
00:26:13,905 --> 00:26:16,408
ang lugar na itinuring nilang tahanan.

427
00:26:17,534 --> 00:26:20,704
Noong Great Migration, simula noong 1910,

428
00:26:20,787 --> 00:26:24,958
halos anim na milyong African American
ang umalis sa mga plantasyon sa South

429
00:26:25,041 --> 00:26:28,545
at nagtungo sa hilaga,
sa mga lugar gaya ng Chicago, Illinois.

430
00:26:30,797 --> 00:26:33,633
Di lang sila nagpunta sa hilaga
para sa bagong oportunidad.

431
00:26:34,217 --> 00:26:36,595
Para na rin magpaalam sa South.

432
00:26:42,517 --> 00:26:45,145
LIBINGAN NG HINDI KILALANG ALIPIN

433
00:26:46,605 --> 00:26:50,650
At 'yong pagtitipon
para kumain bago ka umalis

434
00:26:50,734 --> 00:26:52,861
ay isang paraan para magbigay-pugay

435
00:26:52,944 --> 00:26:56,114
sa buhay at mga mahal sa buhay
na iiwanan mo.

436
00:26:56,740 --> 00:27:00,619
At sa tradisyong ito,
sakto ang maayos na hapunan

437
00:27:00,702 --> 00:27:03,997
sa simbahan ng New Orleans na inihanda

438
00:27:04,080 --> 00:27:06,833
ng Dooky Chase restaurant
at hinost ni Stella Chase Reese,

439
00:27:06,916 --> 00:27:11,254
anak ng yumaong reyna ng Creole cuisine

440
00:27:11,338 --> 00:27:12,756
na si Leah Chase.

441
00:27:14,174 --> 00:27:16,843
Pinag-iinitan ko talaga 'yong cornbread.

442
00:27:17,510 --> 00:27:18,345
Salamat.

443
00:27:18,428 --> 00:27:20,764
Kasama namin nina Dr. J
at Michelle Papillon

444
00:27:20,847 --> 00:27:24,934
ang katutubo ng Louisiana
at pribadong chef na si Lashonda Cross.

445
00:27:25,644 --> 00:27:27,896
So iba-iba ang ginawa ko.

446
00:27:27,979 --> 00:27:29,648
Iba-iba,

447
00:27:29,731 --> 00:27:32,400
may sitaw at jambalaya pa. Masarap 'to.

448
00:27:32,484 --> 00:27:35,153
-Isang masarap na hapunan sa simbahan.
-Tama.

449
00:27:35,236 --> 00:27:39,240
Lumaki ako sa Baptist church,
at ang naaalala ko noong bata pa ako,

450
00:27:39,324 --> 00:27:41,242
ay 'yong pagkatapos ng simba.

451
00:27:41,326 --> 00:27:42,744
'Yong pagkain.

452
00:27:42,827 --> 00:27:47,082
Nakahanay sa mesa, ang dami.

453
00:27:48,249 --> 00:27:50,752
Pero sakto talagang nasa simbahan tayo

454
00:27:50,835 --> 00:27:52,962
kasi parang nagse-celebrate tayo.

455
00:27:53,588 --> 00:27:57,759
At sa maliit na paraan
ay ginagaya ang ginawa ng mga tao

456
00:27:57,842 --> 00:28:01,262
noong umalis sila sa South,

457
00:28:01,346 --> 00:28:03,306
hindi lang sa Louisiana.

458
00:28:03,390 --> 00:28:06,059
Ang buong ideya ng pagsasama-sama

459
00:28:06,935 --> 00:28:08,478
sa lugar ng pagsamba…

460
00:28:08,561 --> 00:28:09,562
Oo.

461
00:28:09,646 --> 00:28:12,524
…para sa huling hapunan bago magpaalam.

462
00:28:12,607 --> 00:28:15,860
Ito 'yong oras para magsama-sama sila,

463
00:28:15,944 --> 00:28:18,822
at humingi ng basbas ng Diyos sa simbahan,

464
00:28:19,364 --> 00:28:23,576
tapos magtipon bilang pamilya
para gawin ang pinakaalam nating gawin.

465
00:28:24,202 --> 00:28:26,496
Magsaya habang kumakain ng masarap.

466
00:28:26,579 --> 00:28:28,123
-Ayan.
-Oo naman.

467
00:28:28,206 --> 00:28:30,834
Nagtagumpay ang mama mo

468
00:28:30,917 --> 00:28:35,380
bilang Black na babaeng negosyante.

469
00:28:35,463 --> 00:28:36,297
Tama.

470
00:28:36,381 --> 00:28:39,884
Ano ba ang naging papel

471
00:28:39,968 --> 00:28:42,554
ng babaeng matatanda
at ninuno ng mga Black?

472
00:28:43,138 --> 00:28:45,724
Laging sinasabi ng nanay ko,

473
00:28:45,807 --> 00:28:48,059
"Alam mo, di ko alam ang ginagawa ko."

474
00:28:48,560 --> 00:28:51,229
"Wala akong magagawa
kundi gawin ang makakaya ko."

475
00:28:51,312 --> 00:28:52,814
At 'yon ang pagluluto.

476
00:28:52,897 --> 00:28:54,858
Sumasaya siya roon.

477
00:28:54,941 --> 00:28:58,111
Pinapasaya niya ang ibang tao
sa mga iniluluto niya.

478
00:28:58,194 --> 00:29:01,531
At hindi lang 'yon,

479
00:29:01,614 --> 00:29:05,577
nag-fundraising din siya
para sa mga simbahan,

480
00:29:05,660 --> 00:29:08,997
gamit ang talento niya sa pagluluto.

481
00:29:09,080 --> 00:29:10,081
Oo.

482
00:29:10,165 --> 00:29:14,127
Mas may kakayahan ang kababaihan,
lalo 'yong may kulay, mga Creole,

483
00:29:14,210 --> 00:29:19,549
na gamitin ang husay sa pagluluto
para yumaman

484
00:29:19,632 --> 00:29:23,178
mula kina Rose Nicaud,

485
00:29:24,179 --> 00:29:26,514
mula sa mga kagaya ni Rosette Rochon.

486
00:29:26,598 --> 00:29:29,851
Hindi nga natin kilala
'yong ibang pralinières,

487
00:29:29,934 --> 00:29:31,811
mga babaeng nagbenta ng pralines.

488
00:29:31,895 --> 00:29:33,313
-Tama.
-Alam mo 'yon.

489
00:29:33,396 --> 00:29:39,277
Maraming babae,
na halos sunud-sunod na nagtagumpay,

490
00:29:39,360 --> 00:29:42,071
na nagtagumpay sa pagluluto,

491
00:29:43,031 --> 00:29:45,909
ay nagawa 'yon. Totoo.

492
00:29:45,992 --> 00:29:48,745
At napakahalaga na, alam mo 'yon,

493
00:29:48,828 --> 00:29:52,624
kilalanin 'yon dahil 'yon ay bagay na

494
00:29:52,707 --> 00:29:57,921
bumuhay sa atin dito

495
00:29:58,004 --> 00:30:01,090
at sa mga lugar na pinuntahan ng mga tao.

496
00:30:02,133 --> 00:30:05,303
Sa pinuntahan nila sa Hilaga, sa Kanluran.

497
00:30:05,929 --> 00:30:09,015
At alam nila ang halaga
ng pagtitipon sa mesa.

498
00:30:09,098 --> 00:30:12,352
Laging sinasabi ng nanay ko,
"Bumalik ka sa mesa."

499
00:30:12,852 --> 00:30:16,314
Dapat makipagsalu-salo ka sa pamilya mo
bago ka umalis

500
00:30:16,397 --> 00:30:18,942
dahil doon tayo nakakahanap

501
00:30:19,651 --> 00:30:22,529
ng ginhawa at espirituwalidad.

502
00:30:22,612 --> 00:30:26,199
Kaya nagtipon kami sa simbahan at kumain.

503
00:30:26,282 --> 00:30:29,244
Napaka-espirituwal
ng mga taong may lahing African.

504
00:30:30,411 --> 00:30:33,832
Kaya nauunawaan natin

505
00:30:35,083 --> 00:30:37,168
ang halaga ng seremonya.

506
00:30:37,252 --> 00:30:41,214
Ibig kong sabihin, sa ganitong kainan
nabubuo ang lahat.

507
00:30:41,297 --> 00:30:44,926
Seremonya ang bantas

508
00:30:45,009 --> 00:30:47,637
na naglalagay ng ritmo at tugma

509
00:30:47,720 --> 00:30:50,557
at nagbibigay ng kulay sa ating buhay

510
00:30:51,140 --> 00:30:53,518
at nang patas sa mesa.

511
00:30:53,601 --> 00:30:58,940
Kaya mahalaga ang mga seremonya

512
00:30:59,023 --> 00:31:00,942
kapag aalis ka

513
00:31:01,025 --> 00:31:04,529
dahil para ito sa transisyon.

514
00:31:04,612 --> 00:31:08,283
Kailangan ng lakas ng loob
para pumunta sa ibang lugar,

515
00:31:09,284 --> 00:31:15,081
para makalikha, sabi pa ni Maya Angelou,
ng bagong landas.

516
00:31:16,040 --> 00:31:19,127
'Yon ang ginawa nila.
Gumawa sila ng bagong landas.

517
00:31:19,836 --> 00:31:22,130
Sinalungat nila ang agos ng buhay,

518
00:31:22,755 --> 00:31:26,634
lumipat sila sa ibang lugar,
at 'yon ang Great Migration.

519
00:31:36,644 --> 00:31:39,397
Sinusundan ko ang yapak
ng aking mga ninuno,

520
00:31:39,480 --> 00:31:41,274
pahilaga, papunta ng Chicago.

521
00:31:44,027 --> 00:31:46,696
Tulad ng halos kalahating milyong
Black American

522
00:31:46,779 --> 00:31:49,449
na naglakbay dito noong Great Migration.

523
00:31:51,451 --> 00:31:55,204
Ang hirap siguro
ng transisyong 'yon para sa kanila.

524
00:31:57,624 --> 00:32:00,752
Naglakbay ang mga Black sa anumang paraan.

525
00:32:02,086 --> 00:32:06,132
Sakay ng bus, bagon, o tren.

526
00:32:08,593 --> 00:32:12,764
Kasabay nito, nagtrabaho ang iba
sa mga tren na patungong hilaga

527
00:32:12,847 --> 00:32:15,308
sa mga mamahaling sleeper car na dinisenyo

528
00:32:15,391 --> 00:32:17,393
ng imbentor na si George Pullman

529
00:32:17,477 --> 00:32:21,397
na nakinabang sa paniniwala
na ang mga Black na manggagawa

530
00:32:21,481 --> 00:32:23,149
ay magsisilbi sa mga puti

531
00:32:23,232 --> 00:32:26,194
at halos puro Black
ang kinuhang mga tauhan.

532
00:32:27,528 --> 00:32:29,572
Mga lalaking African American

533
00:32:29,656 --> 00:32:34,035
na nakilala bilang Pullman porters.

534
00:32:35,119 --> 00:32:38,081
Dahil sa sahod, tips,
at unyon ng manggagawang

535
00:32:38,164 --> 00:32:41,751
pinondohan at pinamunuan ng mga Black,
nagkaroon ng kakaibang

536
00:32:41,834 --> 00:32:46,047
oportunidad para sa ilang African American
na umangat bilang manggagawa.

537
00:32:47,298 --> 00:32:49,050
Itong mga Black porter at chef

538
00:32:49,133 --> 00:32:51,719
ay nagtrabaho
sa masisikip na pasilyo at kusina

539
00:32:51,803 --> 00:32:54,973
pero nilikha nila ang magarbong karanasan

540
00:32:55,056 --> 00:32:57,892
na inihandog sa mga pasaherong
nagbabayad ng malaki.

541
00:32:58,810 --> 00:33:01,896
Naging kakaiba ang karanasan sa Pullman

542
00:33:01,980 --> 00:33:04,774
dahil sa kalidad ng putahe at serbisyo.

543
00:33:09,654 --> 00:33:12,865
Pullman porter din ang lolo ko,

544
00:33:12,949 --> 00:33:16,452
si Vernon Satterfield Sr.,
na namatay bago ako ipanganak.

545
00:33:17,704 --> 00:33:20,081
Kaunti lang ang alam ko sa kuwento niya.

546
00:33:21,582 --> 00:33:24,544
Pero sana masulyapan ko
ang buhay ng lolo ko

547
00:33:24,627 --> 00:33:27,296
sa pagkausap sa anak
ng dating waiter sa tren,

548
00:33:27,380 --> 00:33:28,923
si Mr. Michael McGoings,

549
00:33:29,007 --> 00:33:32,802
at isang 99-na-taong gulang
na dating Pullman Porter,

550
00:33:32,885 --> 00:33:34,721
si Mr. Benjamin Gaines Sr.

551
00:33:36,139 --> 00:33:39,475
Mr. Gaines, halos 100 taong gulang ka na.

552
00:33:39,559 --> 00:33:40,852
Saludo ako sa iyo.

553
00:33:40,935 --> 00:33:45,440
Ikuwento mo ang trabaho ng porter

554
00:33:45,523 --> 00:33:47,400
at ang naging karanasan mo.

555
00:33:47,483 --> 00:33:49,318
Noong nagsimula ako,

556
00:33:49,402 --> 00:33:53,406
may lalaking nagtatrabaho sa mail car.

557
00:33:53,489 --> 00:33:56,284
Sabi niya, "Magtrabaho ka sa tren."

558
00:33:56,367 --> 00:33:59,287
Sinabihan niya ako
tungkol sa unyon at iba pa,

559
00:33:59,370 --> 00:34:01,956
tapos malaki raw ang sahod.

560
00:34:02,040 --> 00:34:06,002
Kaya umalis ako sa Kentucky
at pumunta sa Chicago

561
00:34:06,085 --> 00:34:08,629
at nagtrabaho sa Pullman Company.

562
00:34:09,213 --> 00:34:13,718
Tatanggap ka ng pasahero.
Ihahatid mo sila sa kwarto nila.

563
00:34:13,801 --> 00:34:15,636
Gagawin mo silang komportable.

564
00:34:16,304 --> 00:34:20,975
At 'yong mga bagon ng Pullman,
puro primera-klase.

565
00:34:21,059 --> 00:34:23,561
Pinakamasarap ang pagkain doon,

566
00:34:23,644 --> 00:34:27,482
kasi noong panahon ng digmaan,
sumasakay sa tren ang mga tao

567
00:34:28,524 --> 00:34:30,151
para lang kumain.

568
00:34:30,651 --> 00:34:34,155
Halos pag-awayan nila
ang pagsakay sa tren,

569
00:34:34,238 --> 00:34:35,698
para kumain ng masarap.

570
00:34:35,782 --> 00:34:37,533
Sabihin n'yo kung puwede.

571
00:34:37,617 --> 00:34:40,661
Anong taon o anong panahon
ang sinasabi n'yo?

572
00:34:40,745 --> 00:34:42,830
-Noong '40s 'yon.
-Noong '40s.

573
00:34:42,914 --> 00:34:44,874
Okay. Noon nagsimulang magtrabaho

574
00:34:44,957 --> 00:34:49,003
ang lolo ko sa Chicago Railway.

575
00:34:50,755 --> 00:34:52,840
-At Mr. McGoings.
-Oo.

576
00:34:52,924 --> 00:34:56,469
Lumaki kang bumibiyahe sa riles.

577
00:34:56,552 --> 00:34:58,179
Kumusta naman 'yon?

578
00:34:58,679 --> 00:35:00,890
Noong medyo malaki na ako,

579
00:35:00,973 --> 00:35:05,228
sumasakay ako kasama ng tatay ko,
balikan lang.

580
00:35:05,895 --> 00:35:07,396
Kasi mahilig 'yon mamili.

581
00:35:07,480 --> 00:35:12,318
Mahilig siya sa magagandang damit.

582
00:35:12,401 --> 00:35:17,365
Alam mo, sa trabaho sa Capitol Limited,
may mga pulitiko,

583
00:35:17,448 --> 00:35:21,410
may mga negosyanteng
nakaamerikana at kung anu-ano,

584
00:35:21,494 --> 00:35:24,747
at marami siyang nakuha sa kanila,

585
00:35:24,831 --> 00:35:27,208
lalo na 'yong pananamit.

586
00:35:28,292 --> 00:35:31,462
Bawat amerikana niya,
at nakarami siya ng gano'n,

587
00:35:31,546 --> 00:35:32,713
ay pasadya,

588
00:35:32,797 --> 00:35:37,051
at dinala niya sa bahay
ang hilig niyang 'yon,

589
00:35:37,135 --> 00:35:39,303
kaya nakuha rin namin 'yon.

590
00:35:39,387 --> 00:35:44,100
'Yon ang naidulot sa amin
ng pagsakay sa tren.

591
00:35:44,183 --> 00:35:48,813
Na-expose kami, tapos lumawak
ang pananaw at isip namin.

592
00:35:48,896 --> 00:35:51,941
Magandang pamana 'yan,

593
00:35:52,567 --> 00:35:56,904
at parang hindi ko naiugnay 'yon dati.

594
00:35:56,988 --> 00:36:00,908
Naisip ko lang na mahilig akong bumiyahe.
Ipinanganak akong ganito.

595
00:36:00,992 --> 00:36:03,452
Pero ngayon, naiisip kong konektado ako

596
00:36:03,536 --> 00:36:08,166
sa lahing mahilig kumilos
at bumiyahe at mausisa.

597
00:36:09,625 --> 00:36:11,586
Ang sarap ng pagkaing 'to.

598
00:36:14,463 --> 00:36:16,591
Namnamin mo, pare. Ang sarap.

599
00:36:18,676 --> 00:36:22,722
Napakasarap nga. Paborito ko ang tupa.

600
00:36:23,681 --> 00:36:27,351
Malinaw, wala masyadong Black noon

601
00:36:27,435 --> 00:36:32,231
na nakakakain nito
bilang pasahero ng tren.

602
00:36:32,315 --> 00:36:36,152
Pero may naaalala ba kayo

603
00:36:37,403 --> 00:36:40,615
tungkol sa pagkaing inihahain?

604
00:36:40,698 --> 00:36:44,827
Sa tingin ko,
ang pinakanaaalala ko ay 'yong pabo.

605
00:36:44,911 --> 00:36:48,664
Tamang-tama ang luto.

606
00:36:48,748 --> 00:36:51,459
Curious din ako sa inyo, Mr. Gaines.

607
00:36:51,542 --> 00:36:54,712
'Yong mga Black na chef,
at magaling silang magluto,

608
00:36:55,796 --> 00:36:57,423
galing sila sa South.

609
00:36:58,216 --> 00:37:01,928
Tapos may binibigay silang pagkain
para sa mga trabahante.

610
00:37:02,011 --> 00:37:04,847
Ang sarap no'n.

611
00:37:04,931 --> 00:37:08,726
May ginagawa sila sa pagkain,

612
00:37:08,809 --> 00:37:11,562
na sobrang nagpapasarap.

613
00:37:11,646 --> 00:37:13,314
Masaya kami sa pagkain do'n.

614
00:37:13,397 --> 00:37:17,235
Oo. At dahil nagtatrabaho ka
bilang porter noong 1940s,

615
00:37:17,318 --> 00:37:18,694
kumusta naman 'yon?

616
00:37:18,778 --> 00:37:22,782
Dapat mong kilalanin
na noong panahong 'yon,

617
00:37:23,324 --> 00:37:27,203
talamak ang segregasyon.

618
00:37:27,286 --> 00:37:31,999
At may mga taong

619
00:37:32,083 --> 00:37:36,212
hindi ka igagalang bilang tao.

620
00:37:36,295 --> 00:37:39,215
Tatawagin kang George.

621
00:37:39,298 --> 00:37:41,259
Ano'ng ibig sabihin no'n?

622
00:37:41,342 --> 00:37:42,635
George Pullman.

623
00:37:43,844 --> 00:37:47,265
Ginangawa nila 'yon

624
00:37:47,348 --> 00:37:51,227
para ipadama sa 'yo.

625
00:37:52,895 --> 00:37:55,314
Hindi ka tao.

626
00:37:55,398 --> 00:37:59,610
Hindi ka pa matanda.

627
00:37:59,694 --> 00:38:00,987
Bata ka lang.

628
00:38:02,488 --> 00:38:05,324
May idadagdag lang ako
sa sinabi ni Mr. Gaines.

629
00:38:05,408 --> 00:38:09,161
Ayaw ng tatay ko sa pangalang George.

630
00:38:09,245 --> 00:38:15,209
Ang sagot niya lagi,
"Hindi George ang pangalan ko."

631
00:38:15,293 --> 00:38:18,587
"Kung gusto mo ng George,

632
00:38:19,255 --> 00:38:22,675
mag-anak ka at pangalanan mong George."

633
00:38:25,720 --> 00:38:27,471
Parang pamilyar.

634
00:38:27,555 --> 00:38:29,515
Nasa West Coast ako,

635
00:38:30,266 --> 00:38:34,145
club car attendant ako no'n.

636
00:38:34,228 --> 00:38:38,024
Nagse-serve ako ng mga inumin,
tapos biglang…

637
00:38:40,026 --> 00:38:42,820
May paa sa puwit ko.

638
00:38:44,530 --> 00:38:47,658
Tapos reflex ko lang,

639
00:38:48,534 --> 00:38:50,578
may dala akong tray.

640
00:38:51,871 --> 00:38:54,498
Dala-dala ko 'yon,

641
00:38:54,582 --> 00:38:56,959
tapos tatama sana sa noo niya.

642
00:38:57,585 --> 00:38:59,462
Pinigilan ng Diyos 'yong tray.

643
00:39:00,004 --> 00:39:03,674
Kasi hindi ko pinigilan.
Kung tumama 'yon, baka namatay siya.

644
00:39:04,508 --> 00:39:09,764
Galit na galit lang ako no'n.

645
00:39:09,847 --> 00:39:11,015
Oo.

646
00:39:11,098 --> 00:39:14,769
Kaya pumunta ako sa buffet ko,
tapos sinabi ko sa mga tao,

647
00:39:14,852 --> 00:39:16,771
"Isasara ko muna ang buffet."

648
00:39:17,355 --> 00:39:20,900
Sabi no'ng taong gumawa no'n,

649
00:39:20,983 --> 00:39:22,610
"Mayabang kang negro."

650
00:39:23,486 --> 00:39:25,696
Tapos pumasok siya sa buffet ko,

651
00:39:25,780 --> 00:39:28,282
pero itinulak ko siya palabas.

652
00:39:29,367 --> 00:39:34,789
Isa 'yon sa mga nangyari na…

653
00:39:37,249 --> 00:39:41,170
sobrang hirap at…

654
00:39:43,089 --> 00:39:45,049
isa 'yon sa mga…

655
00:39:47,343 --> 00:39:50,554
hindi ko malilimutan, halata naman siguro.

656
00:39:50,638 --> 00:39:53,974
Tandang-tanda ko pa 'yon.

657
00:39:54,892 --> 00:39:58,396
Talagang habambuhay mong
maaalala ang gano'n.

658
00:40:00,356 --> 00:40:04,402
Hindi ko na nakilala ang lolo ko,
pero sa mga kuwento ni Mr. Gaines,

659
00:40:04,485 --> 00:40:08,072
naiisip ko ang naging buhay niya
bilang Pullman porter.

660
00:40:10,574 --> 00:40:14,620
Nai-imagine ko siyang taas-noong
naglalakad nang may dignidad.

661
00:40:25,631 --> 00:40:29,051
Sa Chicago,
ang legasiya ng Great Migration

662
00:40:29,135 --> 00:40:32,638
ay mararanasan sa pamamagitan
ng mga pagkain ng south.

663
00:40:33,722 --> 00:40:36,976
Ang mga lugar gaya ng Lem's Bar-B-Q
ay inapo ng Great Migration,

664
00:40:37,643 --> 00:40:41,772
bitbit ang panlasa ng Southsa Hilaga.

665
00:40:42,523 --> 00:40:44,942
Buhay na buhay pa rin ang panlasang 'to

666
00:40:45,443 --> 00:40:47,319
at muli itong binuhay

667
00:40:47,403 --> 00:40:51,740
ni James Beard award-winning chef
Eric Williams ng Virtue restaurant.

668
00:40:52,283 --> 00:40:55,119
Kasama ko rito ang mga katutubo ng Chicago

669
00:40:55,202 --> 00:40:58,122
na si Dario Durham,
isang local food podcaster,

670
00:40:58,205 --> 00:41:01,834
at si Natalie Moore,
mamamahayag at may-akda ng libro

671
00:41:01,917 --> 00:41:04,211
tungkol sa kasaysayan
ng South Side ng Chicago.

672
00:41:05,463 --> 00:41:09,008
Salamat, Chef, sa pagtanggap sa amin
dito sa Virtue.

673
00:41:09,091 --> 00:41:10,259
Ikuwento mo 'tong lugar.

674
00:41:10,342 --> 00:41:13,679
Ito ang Hyde Park.
Nasa South Side ito ng Chicago.

675
00:41:13,762 --> 00:41:16,765
Isa sa mga lugar na may pinakamaraming

676
00:41:16,849 --> 00:41:18,851
mayayamang Black sa siyudad na 'to.

677
00:41:18,934 --> 00:41:24,148
May mga judge, at kartero,
guro, at mga taga-Corporate America.

678
00:41:24,231 --> 00:41:26,233
Malapit sa isa't isa ang mga tao.

679
00:41:26,317 --> 00:41:29,236
Napakayaman ng kasaysayan ng South Side.

680
00:41:29,320 --> 00:41:33,324
Puwedeng sabihing ito ang sentro
ng talino, entertainment, at sining

681
00:41:33,407 --> 00:41:35,534
ng African Americans.

682
00:41:36,160 --> 00:41:38,454
-'Yong mga negosyo ng Black. Mga bangko.
-Oo.

683
00:41:38,537 --> 00:41:41,207
-Ebony, Jet, haircare.
-Lahat 'yon, Black.

684
00:41:41,290 --> 00:41:43,918
Di tayo magkakaroon ng waves
kung di dahil sa Chicago.

685
00:41:44,001 --> 00:41:45,461
Salamat, Chicago.

686
00:41:45,544 --> 00:41:48,380
-May sobrang kinang, medyo makinang.
-Lahat ng kinang.

687
00:41:48,464 --> 00:41:51,008
-At makintab.
-Nandiyan si Ida B. Wells.

688
00:41:51,091 --> 00:41:53,010
Siya ang nagtatag ng NAACP.

689
00:41:53,093 --> 00:41:55,513
Si Bessie Coleman.
Unang babaeng Black na piloto.

690
00:41:55,596 --> 00:41:57,431
Gumawa ng ebanghelyo si Mahalia Jackson.

691
00:41:57,515 --> 00:41:59,308
-Si Thomas Dorsey.
-Siyempre, blues.

692
00:41:59,391 --> 00:42:00,935
Wag kalimutan 'yon.

693
00:42:02,770 --> 00:42:05,731
Di tayo makakasayaw nang tama
kundi dahil sa Chicago.

694
00:42:08,567 --> 00:42:13,948
Nakatulong ang Great Migration
para makabuwelo tayo rito sa Chicago.

695
00:42:14,031 --> 00:42:18,577
Ganito rin ba ang tingin n'yong lahat
sa pinagmulan n'yo

696
00:42:18,661 --> 00:42:22,623
sa Chicago na konektado sa migration?

697
00:42:22,706 --> 00:42:23,874
O ano ang alam n'yo

698
00:42:23,958 --> 00:42:26,460
sa kasaysayan ng pamilya
o komunidad ninyo?

699
00:42:27,044 --> 00:42:29,296
Apo ako ng Great Migration.

700
00:42:29,380 --> 00:42:31,924
Galing sa Georgia ang angkan ng nanay ko.

701
00:42:32,007 --> 00:42:34,593
'Yong isang lolo ko, tumakas siya

702
00:42:34,677 --> 00:42:37,555
sa racial violence sa Nashville.

703
00:42:37,638 --> 00:42:40,641
May dalawa siyang kapatid
na umalis nang hatinggabi.

704
00:42:40,724 --> 00:42:42,142
Papatayin daw kasi sila.

705
00:42:42,226 --> 00:42:45,062
Pero Pullman porter siya.

706
00:42:45,646 --> 00:42:48,440
Nakikinig ako,
pero para akong nakatingin sa salamin

707
00:42:48,524 --> 00:42:53,153
kasi taga-Georgia ako,
at galing sa Tennessee ang lolo ko.

708
00:42:53,237 --> 00:42:55,614
Binata siya noong dumating sa Chicago

709
00:42:55,698 --> 00:42:57,992
at naging Pullman porter.

710
00:42:58,075 --> 00:43:01,954
Kaya produkto ako ng parehong kasaysayan.

711
00:43:02,037 --> 00:43:06,041
2% lang ng populasyon ng Chicago
ang Black bago ang Great Migration.

712
00:43:06,125 --> 00:43:10,129
Naging 33% pagkatapos ng Great Migration,
at galing lahat sa South.

713
00:43:10,212 --> 00:43:13,632
Kaya matagal na tayo rito, alam mo 'yon?

714
00:43:13,716 --> 00:43:17,720
Sa Mississippi at Arkansas
at sa buong South.

715
00:43:19,597 --> 00:43:21,223
Chef, mukhang masarap 'to.

716
00:43:21,307 --> 00:43:24,810
May red peas,
baby yellow at green zucchini,

717
00:43:24,893 --> 00:43:27,438
kaunting pritong okra,
bulaklak ng kalabasa,

718
00:43:27,980 --> 00:43:30,441
at hot-sauce-pickled red peppers.

719
00:43:30,524 --> 00:43:31,775
Sa setting na ito,

720
00:43:31,859 --> 00:43:34,612
nakasentro tayo sa mga gulay.

721
00:43:34,695 --> 00:43:37,072
Pero dahil alam natin

722
00:43:37,156 --> 00:43:39,992
na mas mabilis lumaki ang gulay
kaysa sa hayop,

723
00:43:40,075 --> 00:43:43,454
at noong panahon ng sharecropping
at/o pang-aalipin,

724
00:43:43,537 --> 00:43:48,000
mas madali tayong nabuhay sa gulay

725
00:43:48,083 --> 00:43:50,628
kumpara sa hayop.

726
00:43:51,211 --> 00:43:53,172
Wow, ang sarap ng okra batter.

727
00:43:53,797 --> 00:43:55,883
Sabi mo may hot sauce na…

728
00:43:55,966 --> 00:43:57,134
Pickled peppers.

729
00:43:58,302 --> 00:43:59,136
Naku.

730
00:43:59,637 --> 00:44:00,846
Wow, ang sarap.

731
00:44:00,929 --> 00:44:03,140
Alam mo, galing tayo sa South.

732
00:44:03,223 --> 00:44:07,519
Nagsaka tayo.
Sa Chicago, sa South Side ng Chicago,

733
00:44:07,603 --> 00:44:12,024
ang sinasabi ko ay kalagitnaan
ng ika-19 na siglo, puro latian 'to.

734
00:44:12,107 --> 00:44:15,027
Maraming sakahan,
may sakahan, alam n'yo 'yon,

735
00:44:15,110 --> 00:44:16,779
dahil iyon ang alam natin.

736
00:44:16,862 --> 00:44:19,782
-At maraming tradisyon ang nagpapatuloy.
-Totoo.

737
00:44:19,865 --> 00:44:21,241
Ang naaalala ko,

738
00:44:21,325 --> 00:44:24,328
may hardin sa bakuran ng lola ko.

739
00:44:24,411 --> 00:44:29,458
May lupa, may plot, may kamatis.

740
00:44:29,541 --> 00:44:31,126
May mga gulay at repolyo.

741
00:44:31,710 --> 00:44:34,797
At bahagi 'yon ng karanasan ko.

742
00:44:34,880 --> 00:44:38,509
Sa pamilya ko, lumaki ang daddy ko sa Gary

743
00:44:38,592 --> 00:44:43,806
na may hardin para…
Nagtatanim ang lolo't lola ko.

744
00:44:43,889 --> 00:44:48,018
Nagtanim sila ng kamatis.
May mga manok sila. May mga kuneho.

745
00:44:48,102 --> 00:44:52,898
Kaya, pamilyar ang ganitong kuwento
sa pamilya ko.

746
00:44:52,981 --> 00:44:56,318
Pero pakiramdam ko talaga,

747
00:44:57,152 --> 00:45:01,156
dati, parang hindi ako komportable

748
00:45:01,240 --> 00:45:03,575
pag nadudumihan ang kamay ko.

749
00:45:03,659 --> 00:45:06,745
At 'yong "pagtatrabaho" para sa ibang tao,

750
00:45:06,829 --> 00:45:08,956
kahit lumaki ako sa restaurant,

751
00:45:09,039 --> 00:45:13,001
bilang sommelier,
bahagi ng dahilan ng pag-alis ko ro'n

752
00:45:13,085 --> 00:45:17,464
ay dahil hindi ko naramdamang
pinahahalagahan ang husay ko.

753
00:45:17,548 --> 00:45:20,467
Pakiramdam ko,
gusto lang nilang magsilbi ako.

754
00:45:20,551 --> 00:45:24,138
Kaya napapaisip ako kung gano'n din kayo,

755
00:45:24,221 --> 00:45:26,807
na bilang Black Americans,

756
00:45:26,890 --> 00:45:29,268
malayo pa talaga tayo sa puntong

757
00:45:29,351 --> 00:45:33,856
naaalagaan ang sarili natin
dahil sa tagal ng paglilingkod natin.

758
00:45:33,939 --> 00:45:37,025
May malaking
urban agriculture movement dito.

759
00:45:37,109 --> 00:45:40,863
At may kamalayan sa
"Huwag gagawin ang urban sharecropping."

760
00:45:40,946 --> 00:45:41,780
Tama.

761
00:45:41,864 --> 00:45:44,324
Kaya ang food justice advocates

762
00:45:44,408 --> 00:45:47,244
na nasa lugar na ito at may alam

763
00:45:47,327 --> 00:45:50,414
ay binabantayan 'yan,

764
00:45:50,497 --> 00:45:53,375
na hindi ka lang nagsasaka

765
00:45:53,459 --> 00:45:56,670
sa ibang lugar.

766
00:45:56,754 --> 00:45:59,840
Na magagawa mo 'yon dito sa southwest

767
00:45:59,923 --> 00:46:02,342
nang walang nakabubuhay na sahod.

768
00:46:02,426 --> 00:46:03,761
Mabuti naman

769
00:46:03,844 --> 00:46:07,473
at may mga namumuno
sa food justice movements

770
00:46:07,556 --> 00:46:11,685
na tumutulong sa ating
magkaroon ulit ng relasyon sa lupain

771
00:46:11,769 --> 00:46:15,647
sa paraang malusog
at isinasaalang-alang ang ilang trauma

772
00:46:15,731 --> 00:46:18,442
na maaari nating madala
sa mga karanasang iyon.

773
00:46:19,026 --> 00:46:22,362
Dahil may kakayahan din ang lupain
na pagalingin tayo.

774
00:46:22,446 --> 00:46:26,116
Napag-usapan natin ang kakayahan natin

775
00:46:26,617 --> 00:46:29,787
sa pagkakaroon ng lupa at pagkain.

776
00:46:29,870 --> 00:46:32,956
Bahagi na rin ito ng namana natin.

777
00:46:35,167 --> 00:46:37,169
Pinapatulog na tayo ni Chef.

778
00:46:37,753 --> 00:46:40,839
Okay, saktong-sakto ang putaheng 'to.

779
00:46:40,923 --> 00:46:44,051
Ang Midwest ay kilala
bilang steak-and-potato town.

780
00:46:44,134 --> 00:46:46,804
May braised short ribs tayo,

781
00:46:46,887 --> 00:46:49,431
na may dinurog na Yukon Gold potatoes

782
00:46:49,515 --> 00:46:52,559
at crispy onion rings sa ibabaw.

783
00:46:52,643 --> 00:46:54,520
Walang duda. Ang lambot.

784
00:46:54,603 --> 00:46:57,314
Sobra. Hindi na kailangan ng kutsilyo.

785
00:46:57,397 --> 00:46:59,107
-Hindi nga.
-Sarap.

786
00:47:02,486 --> 00:47:04,738
Di na rin pala kailangan ng ngipin.

787
00:47:04,822 --> 00:47:05,948
O gilagid.

788
00:47:08,200 --> 00:47:11,161
Midwestern staple ang karne at patatas,

789
00:47:11,245 --> 00:47:13,872
pero hindi maikakaila ang lasa ng South.

790
00:47:13,956 --> 00:47:16,834
Naaalala ko ang pagkabata ko sa Georgia,

791
00:47:16,917 --> 00:47:19,169
nag-iihaw ang tatay ko pag weekend.

792
00:47:20,838 --> 00:47:24,341
Patuloy na nagbibigay-pugay
si Chef Erick sa Great Migration

793
00:47:24,424 --> 00:47:27,803
at talagang lumabas
ang South sa huling inihain niya.

794
00:47:28,470 --> 00:47:30,806
Maliit na pound cake na may lemon curd

795
00:47:30,889 --> 00:47:31,974
at kasarapan.

796
00:47:32,057 --> 00:47:34,977
Literal na magandang package 'to.

797
00:47:35,060 --> 00:47:37,521
Ano ang kahalagahan ng pagkaing 'to?

798
00:47:37,604 --> 00:47:41,358
Ito ay isang makulit na pagpupugay

799
00:47:41,441 --> 00:47:43,402
sa shoebox meals.

800
00:47:43,485 --> 00:47:46,989
'Yong mga bagon, na sinasakyan pa-Hilaga,

801
00:47:47,072 --> 00:47:48,323
ay segregated.

802
00:47:48,407 --> 00:47:51,410
Kaya walang espasyo
para kumain nang maayos.

803
00:47:51,493 --> 00:47:54,204
Kaya nagdadala kami ng pagkain,

804
00:47:54,288 --> 00:47:57,541
na madalas ay pritong manok,

805
00:47:58,208 --> 00:48:01,003
dahil madali raw bitbitin,

806
00:48:01,086 --> 00:48:02,713
sa kahon ng sapatos.

807
00:48:02,796 --> 00:48:04,923
Hindi 'yong kahon ng sapatos ngayon.

808
00:48:05,007 --> 00:48:06,675
Magagandang shoebox 'yon,

809
00:48:06,758 --> 00:48:09,261
dahil pinagsikapan ng mga lolo't lola

810
00:48:09,344 --> 00:48:12,014
na pagandahin 'yon

811
00:48:12,097 --> 00:48:14,141
para sa mga bata.

812
00:48:14,224 --> 00:48:19,021
Nakakatuwa na ang packaging
ay konektado sa mas malaking pagkain

813
00:48:19,104 --> 00:48:20,772
bilang kuwento ng "migration."

814
00:48:20,856 --> 00:48:24,234
Matalino ang matatanda
at mga ninuno natin,

815
00:48:24,318 --> 00:48:26,236
at nakagawa sila ng gano'n

816
00:48:26,320 --> 00:48:28,655
sa panahong ayaw ng mga tao

817
00:48:28,739 --> 00:48:31,366
na magkaroon tayo
kahit ng simpleng pagkain.

818
00:48:32,326 --> 00:48:34,536
Ito tayo.

819
00:48:35,203 --> 00:48:37,122
Kahit nawalan ng lupa,

820
00:48:37,789 --> 00:48:41,752
nabaon sa utang, at dinahas dahil sa lahi,
nakagawa tayo ng paraan.

821
00:48:46,214 --> 00:48:48,508
Lagi tayong gumagawa ng paraan,

822
00:48:49,635 --> 00:48:52,638
sa pagpapakain man sa pamilya natin
bilang sharecroppers,

823
00:48:52,721 --> 00:48:54,973
o sa matapang na paglipat sa Hilaga

824
00:48:55,057 --> 00:48:57,976
nang walang katiyakan
kung ano'ng mahahanap natin.

825
00:49:00,646 --> 00:49:03,440
Ang ating likas na pagkamalikhain

826
00:49:03,523 --> 00:49:06,860
ay humantong sa pag-usbong
ng Black middle class.

827
00:49:07,986 --> 00:49:10,405
Ipinagmamalaki ng lungsod ng Chicago

828
00:49:10,489 --> 00:49:12,324
ang kasaysayang ito.

829
00:49:12,407 --> 00:49:16,453
Ang migration na nagdala
at naging inspirasyon ng panlasa't estilo

830
00:49:16,536 --> 00:49:19,790
kung saan nakilala ang Windy City
hanggang ngayon.

831
00:49:21,917 --> 00:49:25,462
At naglakbay rin ang pagkamalikhaing 'yon
mula sa South

832
00:49:25,545 --> 00:49:28,799
papunta sa susunod kong titigilan,
ang New York City,

833
00:49:28,882 --> 00:49:31,009
kung saan ang mga African American

834
00:49:31,093 --> 00:49:33,762
na nakatira sa loob
ng tatlong milyang espasyo

835
00:49:33,845 --> 00:49:38,976
ay nagpasabog ng malikhaing pagluluto
at pagpapahayag ng kultura.

836
00:49:40,852 --> 00:49:42,020
Isang renaissance.

837
00:50:37,409 --> 00:50:40,912
Tagapagsalin ng Subtitle: Ivee Jade Tanedo