1
00:00:15,056 --> 00:00:15,890
Harlem.

2
00:00:15,974 --> 00:00:17,851
Noong 1920s,

3
00:00:17,934 --> 00:00:20,311
ito ang Black Mecca para sa bagong negro.

4
00:00:22,439 --> 00:00:24,482
Noong Great Migration,

5
00:00:24,566 --> 00:00:27,402
tinakasan ng Black Southerners
ang Jim Crow laws

6
00:00:27,485 --> 00:00:30,280
at nagtakda ng sarili nilang landas
tungo sa kalayaan.

7
00:00:30,780 --> 00:00:32,449
Kalayaang mag-isip,

8
00:00:32,532 --> 00:00:34,409
kalayaang maging Black,

9
00:00:34,492 --> 00:00:36,411
o maging sila.

10
00:00:37,454 --> 00:00:40,540
Dito lumipat ang lahat.

11
00:00:42,292 --> 00:00:44,794
Pinasigla ng pagdating nila
ang Harlem Renaissance,

12
00:00:45,378 --> 00:00:47,839
isang maunlad na sentro ng Black culture,

13
00:00:47,922 --> 00:00:50,300
musika, panitikan, sining,

14
00:00:50,383 --> 00:00:53,136
aktibismo, at pagkain.

15
00:00:54,471 --> 00:00:57,640
Ang diwa ng Timog na bitbit nila
ang bumuo sa Harlem cuisine.

16
00:00:58,141 --> 00:01:00,185
At nagpapatuloy ito ngayon

17
00:01:00,810 --> 00:01:04,564
sa mga street vendor, kainan,
at cocktail bar sa lugar,

18
00:01:04,647 --> 00:01:07,817
na buhay na legasiya ng Renaissance.

19
00:01:08,735 --> 00:01:10,528
Kahit naipinta na ang painting,

20
00:01:10,612 --> 00:01:12,906
naawit na ang awitin,

21
00:01:12,989 --> 00:01:14,657
hindi pa tapos hangga't di kumakain.

22
00:02:03,748 --> 00:02:05,166
HIGH ON THE HOG

23
00:02:05,250 --> 00:02:08,294
PAANO BINAGO NG AFRICAN AMERICAN CUISINE
ANG AMERICA

24
00:02:08,378 --> 00:02:09,796
ANG BLACK MECCA

25
00:02:09,879 --> 00:02:12,590
I, too, sing America

26
00:02:13,174 --> 00:02:14,968
I am the darker brother

27
00:02:15,051 --> 00:02:18,346
They send me to eat in the kitchen
When company comes

28
00:02:19,013 --> 00:02:22,559
But I laugh, and eat well
And grow strong

29
00:02:23,309 --> 00:02:26,980
Tomorrow, I'll be at the table
When company comes

30
00:02:27,063 --> 00:02:30,733
Nobody'll dare say to me
"Eat in the kitchen," then

31
00:02:30,817 --> 00:02:34,112
Besides, they'll see how beautiful I am

32
00:02:34,195 --> 00:02:38,783
How beautiful I am

33
00:02:38,867 --> 00:02:40,034
And be ashamed

34
00:02:40,118 --> 00:02:43,288
I too am America

35
00:02:46,916 --> 00:02:51,087
Nang umalis ang mga African American
sa piling ng mga kapamilya nila sa Timog,

36
00:02:51,171 --> 00:02:53,548
binitbit nila ang ilang bahagi
ng tahanan nila.

37
00:02:54,048 --> 00:02:56,342
Dinala nila ang mga tradisyon
at kakayahang

38
00:02:56,426 --> 00:02:59,804
magpapatuloy sa paglikha
ng mga bagong ugnayan at negosyo.

39
00:03:02,348 --> 00:03:06,644
-Welcome!
-Welcome sa Charles Pan-Fried Chicken!

40
00:03:06,728 --> 00:03:10,857
Matagal ko nang naririnig ang kuwento
ng alamat ng Harlem na si Charles Gabriel.

41
00:03:11,649 --> 00:03:15,653
James Beard nominated chef
at direktang migrante mula sa Timog

42
00:03:15,737 --> 00:03:19,616
na piniprito ang manok sa cast-iron pans.

43
00:03:20,200 --> 00:03:24,120
Ngayon, inimbitahan ako ni Chef Charles

44
00:03:24,204 --> 00:03:29,250
at ng protégé niyang si Chef Quie
para kumain ng specialty ng Harlem.

45
00:03:29,334 --> 00:03:31,294
Chef Charles, Chef Quie.

46
00:03:31,377 --> 00:03:33,338
-Kumusta? Ikinalulugod ko.
-Kumusta?

47
00:03:33,421 --> 00:03:34,881
Karangalan ang makilala kayo.

48
00:03:34,964 --> 00:03:36,883
-Salamat sa pagpunta.
-Kumusta?

49
00:03:36,966 --> 00:03:39,135
Upo ka, naglagay na kami ng chargers.

50
00:03:39,219 --> 00:03:41,012
-May manok. Bibigyan kita.
-Salamat.

51
00:03:41,095 --> 00:03:42,680
Chef Charles, upo na. Ako na rito.

52
00:03:42,764 --> 00:03:44,057
Sige.

53
00:03:44,682 --> 00:03:46,684
Ikaw naman ang pagsisilbihan.

54
00:03:46,768 --> 00:03:48,353
-Salamat.
-Deserve mo 'yon.

55
00:03:48,436 --> 00:03:50,521
Masaya akong makasama kayo.

56
00:03:50,605 --> 00:03:51,439
Salamat.

57
00:03:51,522 --> 00:03:53,650
Ikinalulungkot kong

58
00:03:53,733 --> 00:03:56,402
ngayon ko lang natikman ang luto mo,

59
00:03:56,486 --> 00:03:59,906
pero sa wakas, mangyayari na 'to.

60
00:03:59,989 --> 00:04:02,075
Ang sarap naman.

61
00:04:02,158 --> 00:04:03,243
-Heto na.
-Salamat.

62
00:04:03,326 --> 00:04:04,744
-Walang anuman.
-Salamat.

63
00:04:05,411 --> 00:04:07,747
Parang panaginip lang.

64
00:04:08,373 --> 00:04:09,832
Kilala mo naman siguro 'to.

65
00:04:09,916 --> 00:04:11,251
Kilalang-kilala ko.

66
00:04:11,334 --> 00:04:13,544
-Chicken at waffles, di ba?
-Tama.

67
00:04:13,628 --> 00:04:14,837
-Alam kong ex…
-Mali.

68
00:04:14,921 --> 00:04:17,757
Charles Pan-fried Chicken at Waffles 'yan.

69
00:04:17,840 --> 00:04:20,301
-Sorry. Oo nga.
-'Yan ang pinagkaiba nito.

70
00:04:20,385 --> 00:04:22,136
-Gusto mo ng honey?
-Bakit hindi?

71
00:04:22,220 --> 00:04:24,138
-Oo naman.
-Ganyan ba dapat?

72
00:04:24,222 --> 00:04:26,391
-Ganyan dito.
-Sige. Lagyan mo na.

73
00:04:26,474 --> 00:04:28,601
-Kailangan 'to. Importante.
-Sige.

74
00:04:28,685 --> 00:04:29,769
Kaunti lang.

75
00:04:30,478 --> 00:04:31,813
Mukhang masarap.

76
00:04:32,897 --> 00:04:33,898
Ayos.

77
00:04:34,565 --> 00:04:36,818
Ano? Kamayin mo na. Bahay mo 'to.

78
00:04:36,901 --> 00:04:38,861
Kakamayin ko na. Sige.

79
00:04:40,613 --> 00:04:41,447
Naku.

80
00:04:42,282 --> 00:04:43,616
Oo.

81
00:04:44,617 --> 00:04:47,412
-Diyos ko.
-Nalalasahan mo ang pagmamahal ni Charles.

82
00:04:47,495 --> 00:04:50,206
Ibinabalik ka sa pagkabata mo.

83
00:04:50,290 --> 00:04:54,252
Noong naglalaro kang nakayapak.
Hindi alam ang kakainin. Wala kang makain.

84
00:04:54,752 --> 00:04:58,298
Late na para maghapunan.
Pero maaga pa para mag-agahan.

85
00:04:58,381 --> 00:05:00,633
Sakto ang chicken waffles do'n.

86
00:05:02,093 --> 00:05:03,720
Sobrang sarap nito.

87
00:05:03,803 --> 00:05:04,637
Salamat.

88
00:05:05,263 --> 00:05:08,349
Hindi mo makukuha ang lutong na 'yon

89
00:05:08,933 --> 00:05:10,018
kung walang kawali.

90
00:05:10,101 --> 00:05:14,355
Pinagawa ko pa 'yong kawali
sa Timog, sa steel plant.

91
00:05:14,439 --> 00:05:16,941
Sila ang gumawa ng kawali
na dinala ko sa New York.

92
00:05:17,025 --> 00:05:18,443
Gaano katagal na 'yon?

93
00:05:18,526 --> 00:05:19,402
Siguro,

94
00:05:20,153 --> 00:05:21,988
40 taon na ang nakalipas.

95
00:05:22,071 --> 00:05:23,281
Kawaling 40 years old.

96
00:05:23,364 --> 00:05:25,658
-Oo.
-Oo.

97
00:05:25,742 --> 00:05:28,995
Maliit na kawali ang dala ko noon.

98
00:05:29,078 --> 00:05:33,708
Tapos nagpagawa ako
no'ng magkakasya ang apat sa kalan.

99
00:05:33,791 --> 00:05:36,127
-Para sabay-sabay na gagamitin.
-Para… Oo.

100
00:05:36,210 --> 00:05:39,047
Tapos bumili ako ng truck.

101
00:05:39,130 --> 00:05:41,841
Ako lang ang may food truck noon.

102
00:05:41,924 --> 00:05:44,135
-Talaga? Early '80s 'to?
-Oo.

103
00:05:44,218 --> 00:05:45,136
Eighties. Tama.

104
00:05:45,219 --> 00:05:49,057
Hinahabol ako ng mga nakakotse,
pero di nila ako maabutan.

105
00:05:49,140 --> 00:05:50,933
-Hinahabol 'yong truck mo?
-Oo.

106
00:05:51,017 --> 00:05:55,438
No'ng dumami, sabi ko, "Wow.
Kailangan kong magbukas ng restaurant."

107
00:05:55,521 --> 00:05:57,315
Saka ko itinayo 'yong una.

108
00:05:57,857 --> 00:06:01,110
Mula pa sa North Carolina ang kuwento mo.

109
00:06:01,194 --> 00:06:02,779
Ikuwento mo ang kabataan mo.

110
00:06:02,862 --> 00:06:05,239
Labindalawa ang lalaki,
walo ang babae kong kapatid.

111
00:06:06,074 --> 00:06:09,118
-Labindalawang lalaki, walong babae?
-Oo.

112
00:06:09,202 --> 00:06:11,871
Dapat maunawaan ng mga tao 'yon.

113
00:06:12,663 --> 00:06:15,041
Labindalawang kapatid na lalaki
at walong babae.

114
00:06:15,124 --> 00:06:16,584
Nag-sharecropping kami.

115
00:06:16,667 --> 00:06:20,463
Minsan naglalakad kami
nang walong kilometro papunta sa sakahan.

116
00:06:20,546 --> 00:06:21,964
Aalis kami nang 6:00,

117
00:06:22,048 --> 00:06:24,008
uuwi nang 6:00.

118
00:06:24,092 --> 00:06:27,345
Pag-uwi namin,
magkakatay pa kami ng manok.

119
00:06:27,428 --> 00:06:29,305
Lahat kami, may gawaing-bahay.

120
00:06:29,389 --> 00:06:33,184
Ako ang tagabaliktad ng manok sa kawali.

121
00:06:33,267 --> 00:06:37,146
Wala kaming kalan.
Sa kahoy kami nagluluto.

122
00:06:37,230 --> 00:06:38,815
Tapos sabi ng nanay ko,

123
00:06:38,898 --> 00:06:41,692
"Baliktarin mo itong manok

124
00:06:41,776 --> 00:06:44,404
kada ilang minuto."
Kaya 'yon ang ginawa ko.

125
00:06:44,487 --> 00:06:47,532
Sabi niya, "Dapat hiwain ang manok,

126
00:06:47,615 --> 00:06:49,992
timplahan. Ibabad nang walong oras."

127
00:06:50,076 --> 00:06:52,537
"Pagkatapos ng walong oras, iprito mo."

128
00:06:52,620 --> 00:06:54,747
Kaya sa tuwing uuwi kami,

129
00:06:54,831 --> 00:06:57,834
ihahanda namin 'yong manok
para sa kinabukasan.

130
00:06:57,917 --> 00:07:00,837
Hindi na binababad sa asin?

131
00:07:00,920 --> 00:07:02,672
Walang buttermilk?

132
00:07:02,755 --> 00:07:04,882
-Wala?
-Wala. Gatas at itlog lang.

133
00:07:04,966 --> 00:07:07,593
-Iyon lang. Gatas at itlog.
-Gatas at itlog.

134
00:07:07,677 --> 00:07:11,055
At 'yong espesyal na pampalasa ni Mama.

135
00:07:11,139 --> 00:07:13,474
Ito ba 'yong recipe na kinalakhan mo?

136
00:07:13,558 --> 00:07:14,976
Oo.

137
00:07:15,643 --> 00:07:19,230
Binigay ni Mama 'yong recipe,
na pinatikim ko naman sa iba.

138
00:07:19,313 --> 00:07:22,775
Alam n'yo naman kung bakit.

139
00:07:22,859 --> 00:07:25,987
Para ipagpatuloy ang legasiya
at recipe ng nanay mo.

140
00:07:26,571 --> 00:07:28,114
Nami-miss mo ba ang Timog?

141
00:07:28,197 --> 00:07:29,031
Hindi.

142
00:07:29,532 --> 00:07:32,618
Nagtrabaho ako doon sa isang dairy farm.

143
00:07:33,453 --> 00:07:38,207
Isang araw, ginagatasan ko 'yong baka,
natapon ko 'yong isang timba ng gatas.

144
00:07:39,876 --> 00:07:42,253
Sinipa ako no'ng isang lalaki.

145
00:07:45,339 --> 00:07:47,133
Dahil naitapon ko 'yong gatas.

146
00:07:48,676 --> 00:07:51,429
Minura niya ako. Pinauwi niya ako.

147
00:07:52,388 --> 00:07:56,058
Umuwi ako. Sinabi ko kay Mama.

148
00:07:57,059 --> 00:07:59,353
Pero bumalik pa rin ako.

149
00:07:59,437 --> 00:08:02,607
Wala akong choice. Kailangan ko ng pera.

150
00:08:02,690 --> 00:08:04,066
Kailangan mong bumalik.

151
00:08:04,150 --> 00:08:05,443
Oo, bumalik ako.

152
00:08:05,526 --> 00:08:07,528
Hindi lang siya sinipa.

153
00:08:07,612 --> 00:08:10,239
Sinipa, tapos gumapang na siya pauwi.

154
00:08:10,323 --> 00:08:12,825
Binugbog siya dahil natapon 'yong gatas.

155
00:08:12,909 --> 00:08:13,951
Oo.

156
00:08:14,035 --> 00:08:16,287
Kaya pagdating ko sa New York,

157
00:08:16,370 --> 00:08:20,124
blessing 'yon
dahil magagawa ko ang gusto ko.

158
00:08:20,958 --> 00:08:22,877
Hindi 'yong gusto ng iba.

159
00:08:24,253 --> 00:08:25,630
Para akong lumaya.

160
00:08:26,631 --> 00:08:27,882
Oo.

161
00:08:27,965 --> 00:08:30,009
Chef Quie,

162
00:08:30,635 --> 00:08:32,887
paano mo nakasama si Chef Charles?

163
00:08:32,970 --> 00:08:36,015
Idol ko na siya noon pa.
Nagtatrabaho siya noon sa Copeland's.

164
00:08:36,098 --> 00:08:39,519
Pumupunta kami doon ng pamilya ko
tuwing Sunday kapag may pera.

165
00:08:39,602 --> 00:08:42,063
-Oo.
-Nag-apply akong katulong niya sa kusina.

166
00:08:42,146 --> 00:08:44,023
Una ko siyang nakatrabaho

167
00:08:44,106 --> 00:08:47,944
sa simbahan, nagpakain kami
ng mga palaboy noong panahong ng COVID.

168
00:08:48,027 --> 00:08:49,320
Ang galing.

169
00:08:49,403 --> 00:08:53,407
At 'yong paglapit mo sa idol mo

170
00:08:53,491 --> 00:08:55,701
sa panahong napakahirap

171
00:08:55,785 --> 00:08:58,579
kung kailan nagsasara ang mga restaurant

172
00:08:58,663 --> 00:09:03,584
at pagsasabi mong, "Nandito ako."
Napansin ko rin 'yon.

173
00:09:04,293 --> 00:09:07,755
Bahagi ng karanasan ng pagiging Black

174
00:09:07,838 --> 00:09:12,510
ang talunin ang isang bagay
na akala mong tatalo sa 'yo,

175
00:09:13,719 --> 00:09:18,099
tapos magiging legasiya mo na 'yon.

176
00:09:18,182 --> 00:09:20,977
'Yon ang pinakatumpak sa mga Black.

177
00:09:21,060 --> 00:09:23,145
'Yon ang nagpapatuloy
na diwa ng Renaissance.

178
00:09:23,229 --> 00:09:26,357
Kaya napakahalaga
ng Harlem restaurants. Kasaysayan 'to.

179
00:09:26,440 --> 00:09:27,608
Para ituloy 'yon.

180
00:09:27,692 --> 00:09:30,278
Hindi ko malilimutan

181
00:09:30,361 --> 00:09:33,197
ang usapang 'to.

182
00:09:33,281 --> 00:09:36,450
Karangalan ang matuto mula sa inyo.

183
00:09:37,159 --> 00:09:40,871
At nagpapasalamat din ako sa iyo, kapatid,

184
00:09:40,955 --> 00:09:44,000
dahil tinuturuan mo kami

185
00:09:44,083 --> 00:09:46,419
kung paano dapat sinusuportahan
at pinoprotektahan

186
00:09:46,502 --> 00:09:48,254
ang mga alamat sa ating komunidad.

187
00:09:48,337 --> 00:09:51,882
-Salamat.
-Salamat, Chef Quie.

188
00:09:51,966 --> 00:09:53,509
At Chef Charles.

189
00:09:53,593 --> 00:09:55,886
-Nakakatuwa kayo. Salamat.
-Salamat.

190
00:10:02,351 --> 00:10:05,146
Bahagi si Chef Charles ng kilalang pangkat

191
00:10:05,229 --> 00:10:07,481
ng matatagumpay na Black Harlem business,

192
00:10:07,565 --> 00:10:10,276
na nagmula sa legasiya
ng Harlem Renaissance,

193
00:10:10,818 --> 00:10:14,572
panahon na nagsanib-puwersa
ang sining ng mga Black chef

194
00:10:14,655 --> 00:10:15,865
at jazz artist.

195
00:10:17,742 --> 00:10:20,536
Pupuntahan ko naman
ang kilalang restaurateur

196
00:10:20,620 --> 00:10:22,079
na si Alexander Smalls,

197
00:10:22,163 --> 00:10:25,458
na kilala sa muling pagbubukas
ng sikat na Renaissance hot spot,

198
00:10:25,541 --> 00:10:26,917
ang Minton's Playhouse.

199
00:10:28,419 --> 00:10:31,047
At ang sister restaurant nito, ang Cecil.

200
00:10:31,589 --> 00:10:35,426
Ilang taon na akong di nakakaupo
sa kinaiinggitang lamesang 'to.

201
00:10:35,509 --> 00:10:38,554
Marami nang artista at VIP na kumain dito.

202
00:10:39,472 --> 00:10:40,890
Hello, tol. Kumusta?

203
00:10:40,973 --> 00:10:43,142
-Kumusta? Good to see you.
-Ayos lang. Ikaw rin.

204
00:10:43,225 --> 00:10:45,436
-Tagal mo nang di pumupunta rito.
-Oo nga.

205
00:10:45,519 --> 00:10:46,729
Hello.

206
00:10:46,812 --> 00:10:49,231
Tumangkad ka nang isa o dalawang pulgada.

207
00:10:49,315 --> 00:10:51,567
Malabo 'yan.

208
00:10:52,193 --> 00:10:53,361
Welcome back sa Harlem.

209
00:10:53,444 --> 00:10:55,988
Maraming salamat. Masaya akong makabalik.

210
00:10:56,614 --> 00:11:00,076
-Lalo na rito.
-Alam ko, salamat. Nakakatuwa naman.

211
00:11:00,159 --> 00:11:03,954
Tama lang na dumaan ako rito

212
00:11:04,038 --> 00:11:10,127
dahil ito ang pinakakinaiinggitang
lamesa sa Harlem.

213
00:11:10,211 --> 00:11:14,423
Kung mababalikan mo ang kahapon,

214
00:11:14,507 --> 00:11:17,385
at babasahin mo

215
00:11:17,468 --> 00:11:21,639
ang ilan sa mga kuwento
at nobela ng Harlem writers,

216
00:11:21,722 --> 00:11:24,350
mapapakinggan nang husto 'yong tugtugin.

217
00:11:24,850 --> 00:11:26,769
"Gimme a Pigfoot and a Bottle of Beer."

218
00:11:26,852 --> 00:11:28,896
Gimme a pigfoot

219
00:11:29,522 --> 00:11:32,149
And a bottle of beer

220
00:11:32,233 --> 00:11:34,360
Simula't sapul, bahagi na

221
00:11:36,028 --> 00:11:38,239
ng buhay ng mga Black

222
00:11:38,948 --> 00:11:42,118
at kayumanggi ang pagkain.

223
00:11:42,201 --> 00:11:44,537
Sa tingin ko,

224
00:11:45,121 --> 00:11:48,708
hindi tayo magkakaroon

225
00:11:48,791 --> 00:11:51,168
ng Renaissance
kung wala ang pagkain natin.

226
00:11:51,252 --> 00:11:53,462
Hindi pinahahalagahan na tulad ng sining

227
00:11:53,546 --> 00:11:56,924
at panitikan ang pagkain,

228
00:11:57,007 --> 00:12:00,720
pero ito ang pinagmulan ng lahat ng 'yon.

229
00:12:00,803 --> 00:12:05,099
Kahit naipinta ang painting,
naawit na ang awitin,

230
00:12:05,182 --> 00:12:08,394
noong nagawa na natin
ang lahat ng pagkamalikhain,

231
00:12:08,477 --> 00:12:10,855
hindi pa tapos 'yon hangga't di kumakain.

232
00:12:12,982 --> 00:12:16,902
Hindi talaga puwedeng walang kainan.

233
00:12:16,986 --> 00:12:20,322
Umpisa pa lang ng kasaysayan natin,
mayro'n na 'yon.

234
00:12:20,906 --> 00:12:24,869
Maraming nanggaling sa Timog

235
00:12:24,952 --> 00:12:29,498
na naglunsad ng rent parties.

236
00:12:30,207 --> 00:12:32,793
Magtitipon sila sa bahay ng isa't isa,

237
00:12:32,877 --> 00:12:35,546
tapos magbebenta ng iniluto nila.

238
00:12:35,629 --> 00:12:38,758
-Pagkain ang pinakamahalaga ro'n.
-Pagkain nga.

239
00:12:38,841 --> 00:12:42,678
Lumikha sila ng social dynamic

240
00:12:42,762 --> 00:12:45,973
sa sarili nilang tahanan.

241
00:12:46,056 --> 00:12:48,601
Pag nababasa ko
ang tungkol sa Harlem Renaissance,

242
00:12:48,684 --> 00:12:51,353
at 'yong parties nila…

243
00:12:53,647 --> 00:12:55,107
nai-inspire ako.

244
00:12:55,191 --> 00:12:58,194
Napakaimportanteng parte 'yon
ng legasiya ng Harlem

245
00:12:58,277 --> 00:13:00,237
na pinagpapatuloy mo.

246
00:13:00,321 --> 00:13:01,572
Kaya nga ginagawa ko 'to.

247
00:13:01,655 --> 00:13:04,116
Nagluto ako ng masarap. Sana.

248
00:13:04,200 --> 00:13:05,117
Wow!

249
00:13:06,118 --> 00:13:07,036
Diyos ko.

250
00:13:07,119 --> 00:13:11,248
"Wow" sa dami o "wow" sa putahe?

251
00:13:11,332 --> 00:13:14,960
-Nakakalula lang.
-Nakakalula.

252
00:13:15,044 --> 00:13:16,378
Sabihin mo lahat.

253
00:13:16,462 --> 00:13:22,134
Okay. Ito ang green lima bean
ham hock stew.

254
00:13:22,676 --> 00:13:25,930
Na may heirloom carrots. Mais.

255
00:13:26,013 --> 00:13:27,681
At matamis ang mais ngayon.

256
00:13:27,765 --> 00:13:32,478
May durog na kamatis,
sage, thyme, rosemary.

257
00:13:33,062 --> 00:13:37,691
Pinausukang liempo para magkalasa.

258
00:13:37,775 --> 00:13:38,609
Oo.

259
00:13:38,692 --> 00:13:40,903
-Magugustuhan mo 'to.
-Oo naman.

260
00:13:40,986 --> 00:13:43,197
May black rice tayo.

261
00:13:43,697 --> 00:13:46,367
Kasi paborito ko 'to.

262
00:13:46,450 --> 00:13:50,955
Pinsan ng red rice,
na bigas na nagmula sa Africa

263
00:13:51,038 --> 00:13:55,084
at dinala sa South Carolina
tulad ng ginto ng Carolina.

264
00:13:55,167 --> 00:13:56,377
Tara.

265
00:13:56,460 --> 00:13:59,839
Isang karangalang makasama ka ulit dito.

266
00:13:59,922 --> 00:14:03,133
-Masaya akong nandito ka sa Harlem.
-Kinakain ang putahe mo.

267
00:14:03,217 --> 00:14:04,635
-Harlem ulit.
-Oo.

268
00:14:05,427 --> 00:14:06,804
Lima beans, pata.

269
00:14:06,887 --> 00:14:09,348
Kunin mo na 'yong buo. Malaki 'yan…

270
00:14:09,431 --> 00:14:13,102
Sinusubukan ko nga. Nilalabanan niya ako.

271
00:14:14,311 --> 00:14:18,190
-Kukuha pa ako ng isa. Mayro'n pa pala.
-Sige, kumuha ka pa.

272
00:14:18,274 --> 00:14:19,817
-Tama.
-Ang laki nito.

273
00:14:19,900 --> 00:14:22,403
'Yong buo talaga, kasi kakaunti ang laman.

274
00:14:22,486 --> 00:14:24,154
-Tama.
-Pero malasa 'yan.

275
00:14:24,238 --> 00:14:25,364
Sobra.

276
00:14:25,447 --> 00:14:29,159
Pagkababad ko nang isang araw,
pinatutuyo ko,

277
00:14:29,243 --> 00:14:31,996
tapos iniihaw ko sa oven

278
00:14:32,079 --> 00:14:35,833
nang ilang oras para lumutong.

279
00:14:35,916 --> 00:14:37,459
Tapos lumiliit sila.

280
00:14:37,543 --> 00:14:39,920
Tapos nilalagay ko na

281
00:14:40,004 --> 00:14:44,633
sa ham stock na ginawa ko.

282
00:14:44,717 --> 00:14:47,052
Sibuyas at kintsay at bawang.

283
00:14:47,136 --> 00:14:51,265
Tapos ilalagay ko na, igigisa,
tapos pakukuluan nang ilang oras.

284
00:14:52,308 --> 00:14:54,268
Panghuli ang red wine.

285
00:14:54,351 --> 00:14:57,730
-Tapos espesyal na siya.
-Hindi 'to pangkaraniwang putahe.

286
00:14:58,564 --> 00:14:59,648
Grabe.

287
00:14:59,732 --> 00:15:03,819
Sana maamoy ng mga tao 'to, sobrang bango.

288
00:15:03,903 --> 00:15:05,029
Alam ko.

289
00:15:05,112 --> 00:15:07,990
-Ito ang Timog, nasa plato.
-Totoo.

290
00:15:10,492 --> 00:15:11,493
Nagustuhan mo?

291
00:15:12,620 --> 00:15:15,414
Parang butter 'yong laman. Sobra.

292
00:15:15,497 --> 00:15:17,458
Binalikan ko

293
00:15:17,541 --> 00:15:21,420
ang dalawang paborito ko noong bata ako.

294
00:15:21,503 --> 00:15:22,838
Pork and beans,

295
00:15:23,339 --> 00:15:27,843
na napakahalaga sa ating kultura.

296
00:15:28,344 --> 00:15:30,304
Tapos succotash.

297
00:15:30,387 --> 00:15:34,516
Para sa akin,
bagong bersiyon 'yan ng isang classic.

298
00:15:34,600 --> 00:15:37,061
Puwede tayong gumawa ng bagong bersiyon.

299
00:15:37,144 --> 00:15:39,521
Oo naman. At anuman ang bersiyong ito,

300
00:15:39,605 --> 00:15:41,398
masarap siya, kaya…

301
00:15:42,232 --> 00:15:45,277
Ang kuwento mo, sa partikular,

302
00:15:45,361 --> 00:15:49,990
ay isang kakaiba at mahalagang tulay
mula sa migration noong 1900s

303
00:15:50,074 --> 00:15:51,784
papunta sa Harlem ngayon.

304
00:15:52,368 --> 00:15:56,080
Mula sa South Carolina,
'yong desisyong pumunta sa Harlem,

305
00:15:56,163 --> 00:15:58,874
at kung ano'ng
nangyayari sa buhay mo noon.

306
00:15:58,958 --> 00:16:01,543
Tita at tito ko
ang pinakamahalaga sa akin noon,

307
00:16:01,627 --> 00:16:04,546
sila ang mentor ko.
Classical pianist si Tita,

308
00:16:04,630 --> 00:16:07,591
tinuruan niya ako
ng classical music at classical piano.

309
00:16:07,675 --> 00:16:11,512
Ang tito ko ay chef na nagturo sa aking
mangarap sa pamamagitan ng pagkain.

310
00:16:11,595 --> 00:16:14,014
Itinuro niya na ang pagkain ay lingguwahe

311
00:16:14,098 --> 00:16:17,476
at kaya kong aralin at gamitin 'yon
para magpahayag.

312
00:16:17,559 --> 00:16:21,772
Pero ang pinakaimportante ro'n
ay kung sino'ng makapangyarihan.

313
00:16:21,855 --> 00:16:23,816
'Yong taong may hawak na kutsara,

314
00:16:24,358 --> 00:16:26,986
'yong gumawa ng pagkain,
ang pinakamakapangyarihan.

315
00:16:27,069 --> 00:16:28,862
At 'yong respeto.

316
00:16:28,946 --> 00:16:32,408
At alam kong gusto ko 'yon.

317
00:16:32,491 --> 00:16:33,325
Tama.

318
00:16:33,409 --> 00:16:35,619
Para sa iyo, may panahong

319
00:16:35,703 --> 00:16:40,290
nasa Manhattan ka, pero wala ka sa Harlem.

320
00:16:40,374 --> 00:16:44,211
Kumusta 'yong panahong 'yon
habang sinisikap mo pang

321
00:16:44,294 --> 00:16:47,214
hanapin ang lugar mo sa mundo

322
00:16:47,297 --> 00:16:49,675
bago mo mahanap ang lugar mo rito?

323
00:16:49,758 --> 00:16:52,511
Dumating ako sa New York
bilang batang opera singer.

324
00:16:53,012 --> 00:16:56,473
Nakakontrata ako sa Houston Grand Opera

325
00:16:56,557 --> 00:16:59,727
na gumawa ng produksiyon
ng Porgy and Bess.

326
00:16:59,810 --> 00:17:04,189
Tinutupad ko noon
ang pangarap ko noong bata ako

327
00:17:04,273 --> 00:17:08,736
na maging unang African American
male opera singer

328
00:17:08,819 --> 00:17:12,823
na umikot sa mundo
bilang international star.

329
00:17:12,906 --> 00:17:14,033
'Yon ang gusto ko.

330
00:17:15,075 --> 00:17:18,495
Ang hindi ko naintindihan
ay may hangganan pala

331
00:17:18,579 --> 00:17:22,416
para sa mga taong katulad ko.

332
00:17:22,499 --> 00:17:26,545
Saka ko napagtanto
na kailangan ng bagong plano,

333
00:17:26,628 --> 00:17:27,838
hindi lang 'yong

334
00:17:29,131 --> 00:17:33,761
makakaupo ako sa may mesa,
kundi ako dapat ang magmay-ari ng mesa.

335
00:17:33,844 --> 00:17:36,889
Imposible akong magka-opera house,
pero puwedeng magka-restaurant,

336
00:17:36,972 --> 00:17:40,684
at itinayo ko ang unang African American
fine dining restaurant sa New York

337
00:17:40,768 --> 00:17:44,521
na Cafe Beulah,
at binago no'n ang buhay ko.

338
00:17:45,481 --> 00:17:47,983
Pagkain ang sagot

339
00:17:48,067 --> 00:17:51,779
kung paano ko sasabihin

340
00:17:51,862 --> 00:17:56,617
'yong kailangan kong sabihin
bilang African American.

341
00:17:56,700 --> 00:17:58,494
Bilang malikhain. Bilang artista.

342
00:17:58,577 --> 00:18:01,205
Gusto ko 'yong sinabi mo

343
00:18:01,288 --> 00:18:04,833
tungkol sa pagkain bilang lingguwaheng

344
00:18:04,917 --> 00:18:09,963
matututunan at gagamitin
para sa sarili nating pag-unlad.

345
00:18:10,047 --> 00:18:13,258
Di puwedeng magtipon
ang mga Black nang walang pagkain.

346
00:18:13,342 --> 00:18:14,343
Totoo.

347
00:18:14,426 --> 00:18:17,262
Dahil nakatali tayo sa ekspresyong 'yon.

348
00:18:18,388 --> 00:18:21,058
Ang hindi nila alam na kakaiba

349
00:18:21,141 --> 00:18:23,018
sa kulturang African American,

350
00:18:23,102 --> 00:18:26,021
ay naging currency rin ang pagkain.

351
00:18:26,730 --> 00:18:30,734
Sa pamamagitan ng natatanging recipe,

352
00:18:30,818 --> 00:18:35,114
nakalikha tayo ng halaga noong di pa natin
pag-aari ang sarili natin.

353
00:18:35,197 --> 00:18:37,199
-Pag-aari natin 'yong putahe.
-Tama.

354
00:18:37,282 --> 00:18:42,287
Hindi lang dignidad at respeto
ang ibinigay sa atin ng putaheng 'yon,

355
00:18:42,996 --> 00:18:44,081
currency din 'yon.

356
00:18:51,922 --> 00:18:55,467
Ginamit ng mga Black sa Harlem
ang husay nila sa pagluluto

357
00:18:55,551 --> 00:18:57,928
para gumawa ng mga mapagkakakitaan.

358
00:18:58,011 --> 00:19:02,432
Tulad ni Lillian Harris Dean,
na kilala rin bilang Pigfoot Mary,

359
00:19:02,516 --> 00:19:04,893
isang street vendor
na nagtinda ng pata ng baboy

360
00:19:04,977 --> 00:19:08,605
sa mga gusto ng lasa na
magpapaalala ng iniwan nilang tahanan.

361
00:19:09,106 --> 00:19:11,608
Negosyong nagpayaman sa kanya.

362
00:19:12,442 --> 00:19:16,697
Ang mga kuwento tulad ng kay Pigfoot Mary,
ang mga recipe ng Renaissance,

363
00:19:16,780 --> 00:19:20,450
at marami pang parte ng ating kasaysayan
ay iniingatan

364
00:19:20,534 --> 00:19:24,121
sa Harlem Schomburg Center
for Research in Black Culture,

365
00:19:24,204 --> 00:19:27,166
na pinamumunuan
ng curator na si Joy Bivins,

366
00:19:27,249 --> 00:19:31,920
ang unang babaeng direktor
ng Schomburg Center sa loob ng 40 taon.

367
00:19:32,921 --> 00:19:35,215
Pag iniisip ko ang Harlem Renaissance,

368
00:19:35,299 --> 00:19:39,052
una, naiisip ko ang New Negro Movement

369
00:19:39,136 --> 00:19:40,846
at 'yong panahon

370
00:19:40,929 --> 00:19:44,308
sa simula ng ika-20 siglo,
pagkatapos ng World War I,

371
00:19:44,391 --> 00:19:47,352
post-emancipation, post-Reconstruction.

372
00:19:47,436 --> 00:19:49,980
Nasa bagong espasyo sa lungsod,

373
00:19:50,063 --> 00:19:53,233
kung saan inaalam ng mga Black,

374
00:19:53,317 --> 00:19:55,819
"Ano ba ang kultura natin?
Ano'ng hitsura atin?"

375
00:19:55,903 --> 00:19:57,696
Kaya research library 'to,

376
00:19:57,779 --> 00:20:00,991
at may inilabas ang archivist
para sa inyo,

377
00:20:01,074 --> 00:20:04,620
tapos pupunta tayo sa manuscripts archives
at silid ng mga pambihirang libro.

378
00:20:04,703 --> 00:20:06,205
Ayos. Nakaka-excite.

379
00:20:06,288 --> 00:20:07,414
Oo nga.

380
00:20:13,003 --> 00:20:16,465
Lahat ng menu at pambihirang libro na ito

381
00:20:16,548 --> 00:20:22,137
at cookbook at mga bagay
na akakaapekto rin talaga sa kultura.

382
00:20:22,221 --> 00:20:25,098
May mga inihanda kami rito para sa inyo.

383
00:20:26,099 --> 00:20:27,726
Sige.

384
00:20:29,019 --> 00:20:32,356
Maraming magagandang babasahin dito.

385
00:20:32,439 --> 00:20:33,440
Oo nga.

386
00:20:33,523 --> 00:20:36,777
Dahil ito

387
00:20:36,860 --> 00:20:40,197
sa maraming henerasyon ng mga tulad mo

388
00:20:40,280 --> 00:20:43,242
na pumasok sa tungkuling ito.

389
00:20:43,325 --> 00:20:47,454
Kaya salamat, dahil do'n,
natututo kami ngayon.

390
00:20:47,537 --> 00:20:48,455
Salamat.

391
00:20:48,538 --> 00:20:52,209
Magsimula tayo
sa kung ano ang nasa harap natin.

392
00:20:52,751 --> 00:20:56,338
Ito ang recipe ni Pigfoot Mary
para sa pata ng baboy.

393
00:20:57,089 --> 00:20:59,174
Napakahalagang recipe nito.

394
00:20:59,258 --> 00:21:02,219
Ito ang nagpasikat sa kanya.

395
00:21:02,302 --> 00:21:03,595
Oo, mukhang…

396
00:21:04,429 --> 00:21:06,807
-Nagugutom na ako.
-Oo, gusto ko 'to.

397
00:21:06,890 --> 00:21:11,395
Kaya gumawa siya
ng sarili niyang ahensiya,

398
00:21:11,478 --> 00:21:14,731
pagkakataon, at kayamanan.

399
00:21:14,815 --> 00:21:17,484
Isang babaeng Black
na ipinanganak na alipin

400
00:21:17,567 --> 00:21:21,697
ang nagpunta sa Harlem at,
nang walang imprastraktura,

401
00:21:21,780 --> 00:21:23,907
ay nakapagtinda

402
00:21:23,991 --> 00:21:26,576
ang parte ng baboy na nabibili natin

403
00:21:26,660 --> 00:21:29,496
at pamilyar sa atin at sa panlasa natin.

404
00:21:29,579 --> 00:21:32,332
Kaya lagi kong iniisip,

405
00:21:32,416 --> 00:21:34,960
'yong kuwento niya

406
00:21:35,043 --> 00:21:38,922
bilang maliit na microcosm
para sa kababaihang Black,

407
00:21:39,006 --> 00:21:41,967
na ginamit ang kusina
at kakayahang magluto

408
00:21:42,050 --> 00:21:44,261
para lumikha ng ahensiya.

409
00:21:44,344 --> 00:21:45,178
Tama.

410
00:21:45,262 --> 00:21:48,015
Nagtagumpay ang pakikipagsapalaran niya
sa real estate,

411
00:21:48,098 --> 00:21:52,894
at umabot ng 375,000 dollars
ang kabuuang ari-arian niya.

412
00:21:52,978 --> 00:21:54,396
Dahil sa pata ng baboy.

413
00:21:54,479 --> 00:21:57,190
Salamat sa baboy, 'no?

414
00:21:58,025 --> 00:22:01,445
Pinakamaganda ang huling
tatlong salita ng recipe na ito.

415
00:22:01,528 --> 00:22:04,239
-"Ipasa ang hot sauce."
-"Ipasa ang hot sauce."

416
00:22:05,699 --> 00:22:08,076
-Kailangan 'yon, di ba?
-Nakakatuwa.

417
00:22:10,537 --> 00:22:12,122
Makalipas ang mahigit isang siglo,

418
00:22:12,205 --> 00:22:15,751
ikinukuwento pa rin ng mga kalsada
ng Harlem ang pagkain natin.

419
00:22:17,044 --> 00:22:19,755
Ang paglipat sa North
ay lumikha ng pagsabog ng kultura

420
00:22:19,838 --> 00:22:23,133
na nagbigay-daan
sa pagnenegosyo ng mga African American

421
00:22:23,216 --> 00:22:24,801
at sa bagong panggitnang uri.

422
00:22:25,385 --> 00:22:29,473
Si Cha McCoy ay ikatlong henerasyong
Harlemite at sommelier

423
00:22:29,556 --> 00:22:31,558
na nagtatrabaho sa buong mundo

424
00:22:31,641 --> 00:22:33,769
para gawing mas accessible,
may pananagutan,

425
00:22:33,852 --> 00:22:37,647
at may kaugnayan
ang industriya ng inumin at hospitality.

426
00:22:38,857 --> 00:22:42,194
Nasa makasaysayang kalye tayo
na medyo kilala ko,

427
00:22:42,277 --> 00:22:44,654
pero bigyan mo pa kami ng konteksto.

428
00:22:44,738 --> 00:22:45,947
Welcome sa Harlem.

429
00:22:46,031 --> 00:22:47,616
Ito ang Strivers' Row,

430
00:22:47,699 --> 00:22:51,411
at sa tingin ko, ang pangunahin dito
ay ang pagkakaugnay

431
00:22:51,495 --> 00:22:53,789
sa kahusayan ng mga Black sa Harlem.

432
00:22:53,872 --> 00:22:56,458
Kaya kung politiko ka,

433
00:22:56,541 --> 00:22:59,961
o musikero noong panahon ng Renaissance,

434
00:23:00,045 --> 00:23:03,465
o sinumang importante, lilipat ka rito

435
00:23:03,548 --> 00:23:05,425
para umasenso.

436
00:23:05,509 --> 00:23:07,260
Hindi ito bastang paglipat sa siyudad.

437
00:23:07,344 --> 00:23:09,805
Inangkin natin ang Strivers' Row.

438
00:23:09,888 --> 00:23:12,849
-Sana makapag-stoop session tayo.
-Puwede.

439
00:23:13,767 --> 00:23:16,645
Bakit napaka-expressive at kakaiba

440
00:23:16,728 --> 00:23:19,940
ng mga taga-Harlem?

441
00:23:20,023 --> 00:23:22,359
Ano'ng mayro'n dito?
Ano'ng nangyayari sa Harlem?

442
00:23:22,859 --> 00:23:24,319
'Yong sipag.

443
00:23:24,403 --> 00:23:26,613
-Nasa lahi 'yon, sabi ng nanay ko.
-Totoo.

444
00:23:26,696 --> 00:23:28,490
Saan man ako magpunta,

445
00:23:28,573 --> 00:23:30,992
tinitiyak kong taga-Harlem pa rin ako.

446
00:23:31,993 --> 00:23:34,746
Gusto kong libutin ang lugar ninyo.

447
00:23:34,830 --> 00:23:35,997
Sige, tara.

448
00:23:43,630 --> 00:23:46,633
Malapit na tayo sa block ko.
One-three-nine 'to,

449
00:23:46,716 --> 00:23:48,301
bibili tayo ng pakwan.

450
00:23:48,385 --> 00:23:50,095
-Pakwan.
-Sa tropa ko.

451
00:23:50,178 --> 00:23:51,596
Magkaklase kami noon.

452
00:23:51,680 --> 00:23:53,640
Sige, patingin ng pakwan.

453
00:23:53,723 --> 00:23:56,226
Musta? Sinadya ka namin. Para kumustahin.

454
00:23:56,309 --> 00:23:58,145
Kumusta? Si Stephen.

455
00:23:58,228 --> 00:23:59,229
Nice to meet you.

456
00:23:59,312 --> 00:24:02,441
Sinabi ko sa kanya. Harlem na 'to
kapag nasa may pakwan ka na.

457
00:24:02,524 --> 00:24:04,359
Ibig sabihin, tag-araw din.

458
00:24:04,443 --> 00:24:06,528
-Totoo.
-Ikuwento mo nga 'to sa 'min.

459
00:24:06,611 --> 00:24:07,904
Galing ito sa Georgia.

460
00:24:07,988 --> 00:24:09,322
-Galing kami roon…
-Ako rin.

461
00:24:09,406 --> 00:24:10,407
Taga-Georgia ka?

462
00:24:10,490 --> 00:24:12,951
Ayos. Matagal-tagal na ako do'n.

463
00:24:13,034 --> 00:24:17,038
Ginagawa namin lahat. Ginagawang juice.
Nilalagay sa mangkok. Ginagawang salad.

464
00:24:17,122 --> 00:24:21,084
Gumagawa na sila ng Jell-O rind.
Parang meryenda. Pero masustansiya.

465
00:24:21,168 --> 00:24:24,045
At pinakamasustansiya 'yong balat.

466
00:24:24,129 --> 00:24:26,590
-Alam mo 'yon? 'Yong green.
-Alam ko 'yon.

467
00:24:27,174 --> 00:24:29,259
Maganda 'to. Superfood.

468
00:24:29,885 --> 00:24:33,221
Paano ka napunta sa pagbebenta ng pakwan?

469
00:24:33,305 --> 00:24:36,099
Sinubukan lang namin.
Ayaw naming maging palaboy.

470
00:24:36,183 --> 00:24:38,560
Sabi namin, "Uy, gusto ko ng pakwan."

471
00:24:38,643 --> 00:24:41,646
"Maganda nga 'yan." Tapos inaral namin.

472
00:24:41,730 --> 00:24:43,648
Nakarating kami sa Timog.

473
00:24:43,732 --> 00:24:47,444
Galing kami sa lansangan.
Para magkaroon ng hanapbuhay

474
00:24:47,527 --> 00:24:49,571
at matustusan ang mga pamilya namin.

475
00:24:49,654 --> 00:24:52,199
Para hindi maging palaboy 'yong mga bata.

476
00:24:52,282 --> 00:24:55,285
Talamak ang gun violence,
gusto naming wakasan 'yon.

477
00:24:55,368 --> 00:24:56,536
-Tama.
-Halika rito.

478
00:24:56,620 --> 00:24:59,831
Maghagis ka ng pakwan.
Babayaran kita ng ilang dolyar.

479
00:24:59,915 --> 00:25:02,959
Naibibigay ng mga pakwan 'yon.
Tapos 'yong mga aliping

480
00:25:03,043 --> 00:25:05,253
nagtinda ng pakwan pagkalaya.

481
00:25:05,337 --> 00:25:07,088
-Tama.
-Anak ka ng pakwan.

482
00:25:07,172 --> 00:25:08,507
Ako ang hari ng pakwan.

483
00:25:08,590 --> 00:25:12,427
Sa tuwing makakakita ka ng Black
na nagsisikap at yumayaman,

484
00:25:12,511 --> 00:25:15,430
alam mo na ang susunod.
Pinagtatawanan nila tayo.

485
00:25:15,514 --> 00:25:18,808
Gusto nilang bawiin 'yon.
Gusto nilang maliitin,

486
00:25:18,892 --> 00:25:21,436
paliitin ang ahensiya natin

487
00:25:21,520 --> 00:25:23,897
habang natutustusan natin
ang ating sarili.

488
00:25:23,980 --> 00:25:26,316
Kaya para makita kita rito,

489
00:25:26,399 --> 00:25:29,027
ganito dapat natin binabawi

490
00:25:29,110 --> 00:25:30,570
ang naratibo, alam mo 'yon?

491
00:25:30,654 --> 00:25:31,696
-Tumpak.
-Oo.

492
00:25:31,780 --> 00:25:33,990
Ano 'to? Ang sarap.

493
00:25:34,074 --> 00:25:38,912
Watermelon salad ito.
May pulang pakwan, dilaw na pakwan,

494
00:25:38,995 --> 00:25:42,415
sibuyas, pipino, kaunting feta cheese,

495
00:25:42,499 --> 00:25:45,418
at raspberry vinaigrette dressing drizzle.

496
00:25:45,502 --> 00:25:47,420
Hindi ka namin nakalimutan.

497
00:25:47,504 --> 00:25:50,215
-Salamat.
-Amoy masarap.

498
00:25:50,298 --> 00:25:52,008
-Salamat. Enjoy.
-Salamat.

499
00:25:53,009 --> 00:25:55,845
Kumakain ka ng dilaw na pakwan,
strawberry.

500
00:25:55,929 --> 00:25:58,265
May black seed yellow watermelons kami.

501
00:25:58,348 --> 00:26:00,100
-Okay.
-May Jubilee.

502
00:26:00,183 --> 00:26:01,059
Jubilee?

503
00:26:01,142 --> 00:26:02,978
Tapos may Sugar Baby.

504
00:26:03,061 --> 00:26:04,688
Tapos may dilaw ang laman.

505
00:26:05,605 --> 00:26:07,065
Mas gusto ko 'yong Sangria.

506
00:26:07,148 --> 00:26:08,608
-Sangria? Okay.
-Oo. Sangria.

507
00:26:08,692 --> 00:26:10,735
Sangria ba 'to? Kailangan ko 'yon.

508
00:26:10,819 --> 00:26:13,113
Sa Jubilee, may mahabang guhit.

509
00:26:13,196 --> 00:26:14,322
'Yon ang Jubilees.

510
00:26:14,406 --> 00:26:17,242
'Yong Sugar Baby
ay maliliit at bilog at maitim.

511
00:26:17,325 --> 00:26:20,954
Mga magsasaka ba ang nagturo sa 'yo
ng iba't ibang variety?

512
00:26:21,037 --> 00:26:25,458
Oo, nag-aaral ako ngayon.
City boy ako kaya laging natututo.

513
00:26:25,959 --> 00:26:29,629
Mga pollinators sila sa Timog.
Kausap namin ang mga magsasaka.

514
00:26:29,713 --> 00:26:32,591
'Yong mga Black na magsasaka
ang tinatanong ko.

515
00:26:32,674 --> 00:26:34,759
Sinusuportahan namin sila.

516
00:26:34,843 --> 00:26:36,636
Mamamatay na sila doon.

517
00:26:36,720 --> 00:26:40,515
Isusubasta na 'yong lupa nila,
tapos may iba nang bibili.

518
00:26:40,599 --> 00:26:42,225
Tungkol do'n ang kampanyang 'to.

519
00:26:42,309 --> 00:26:44,853
Sa pagtulong sa mga Black na magsasaka.

520
00:26:44,936 --> 00:26:48,148
Nagdadala ako ng truck.
Tinutulungan namin silang magtanim.

521
00:26:48,231 --> 00:26:50,984
May 40 ektarya kaming tinataniman.

522
00:26:51,067 --> 00:26:53,028
Alam mo ba noong lumalaki ka

523
00:26:53,111 --> 00:26:56,448
na ang mga street vendor

524
00:26:56,531 --> 00:26:58,617
ay bahagi ng Harlem Renaissance?

525
00:26:58,700 --> 00:27:01,786
Konektado ka ba sa kasaysayan
ng mga nagtitinda ng pagkain sa kalye?

526
00:27:01,870 --> 00:27:03,121
Hindi, nasa lansangan ako.

527
00:27:03,204 --> 00:27:05,665
Mali ang tinitinda ko noon.

528
00:27:05,749 --> 00:27:09,002
'Yong bawal.

529
00:27:09,085 --> 00:27:11,796
Sana matagal na naming nalaman 'yan.

530
00:27:11,880 --> 00:27:13,298
Kaya ginagawa ko 'to.

531
00:27:13,381 --> 00:27:15,800
Tatlo, apat na beses akong nakulong

532
00:27:15,884 --> 00:27:18,762
bago ko naisip na,
"Hindi natin kailangan 'yan."

533
00:27:18,845 --> 00:27:21,640
Ikinararangal kong makilala ka,

534
00:27:21,723 --> 00:27:23,767
at hanga ako sa ginagawa mo.

535
00:27:23,850 --> 00:27:25,644
Tinuturuan mo ako, dito mismo.

536
00:27:25,727 --> 00:27:29,064
Marami kang natuturuan,

537
00:27:29,147 --> 00:27:31,733
at gusto kong ipaalam
na hanga ako sa 'yo, pare.

538
00:27:31,816 --> 00:27:34,235
-Ikinararangal ko.
-Salamat. Salamat sa pagpunta.

539
00:27:34,319 --> 00:27:36,154
-Ituloy mo lang 'yan.
-Salamat.

540
00:27:36,237 --> 00:27:38,073
Salamat, Cha. Salamat.

541
00:28:17,779 --> 00:28:21,616
Nakakatuwang makita ang lungsod
sa mata ng taga-Harlem

542
00:28:21,700 --> 00:28:25,036
at makita at pahalagahan
ang diwa ng Black enterprise

543
00:28:25,120 --> 00:28:27,497
na maunlad pa rin sa Harlem ngayon.

544
00:28:28,707 --> 00:28:33,420
Ang Harlem Renaissance ay panahon
ng malikhain at kultural na pagpapahayag.

545
00:28:34,254 --> 00:28:36,506
Bilang dating sommelier,

546
00:28:36,589 --> 00:28:38,633
alam kong maraming maituturo

547
00:28:38,717 --> 00:28:41,469
tungkol sa ating kasaysayan
ang laman ng baso.

548
00:28:43,012 --> 00:28:44,848
Noong 1920s,

549
00:28:44,931 --> 00:28:47,642
ang mga speakeasie, club, at dance hall

550
00:28:47,726 --> 00:28:50,228
ay bahagi ng subculture ng Harlem.

551
00:28:50,311 --> 00:28:52,772
Ipinagpapatuloy ang legasiyong iyon ngayon

552
00:28:52,856 --> 00:28:56,818
sa 67 Orange Street,
isang Black-owned bar sa Harlem

553
00:28:56,901 --> 00:29:01,406
na may underground mystique
na katulad ng speakeasies ng Renaissance.

554
00:29:03,116 --> 00:29:05,618
Kausap ko ang may-ari
na si Karl Franz Williams

555
00:29:05,702 --> 00:29:08,997
at kilalang mixologist
na si Tiffanie Barriere,

556
00:29:09,080 --> 00:29:13,042
na ginawaran ng pinakamataas na karangalan
sa industriya ng inumin,

557
00:29:13,126 --> 00:29:15,754
tungkol sa papel ng alak sa ating kuwento.

558
00:29:16,337 --> 00:29:19,257
Saan tayo papasok sa Harlem,

559
00:29:19,340 --> 00:29:21,092
sa tradisyon ng Black spirit?

560
00:29:21,176 --> 00:29:23,386
Tugma ang prohibition
sa Harlem Renaissance.

561
00:29:23,470 --> 00:29:26,306
Iyon ang panahon na bumulwak

562
00:29:26,389 --> 00:29:29,768
ang malikhaing enerhiya sa lugar na ito.

563
00:29:29,851 --> 00:29:33,730
Si E. Simms Campbell ang unang nai-publish
na Black cartoonist.

564
00:29:33,813 --> 00:29:36,691
Ginawa niya 'yong mapa
na nightlife map ng Harlem.

565
00:29:37,192 --> 00:29:40,570
Napakadetalyado niya.
Sabi niya, "Ito 'yong nagma-marijuana."

566
00:29:40,653 --> 00:29:43,364
"Dito ang nightclub.
Nagbubukas ito nang 2 a.m."

567
00:29:43,448 --> 00:29:46,367
Wala sa mapang ito ang speakeasies.

568
00:29:46,451 --> 00:29:49,412
Wala sila rito dahil mahigit 500 sila,

569
00:29:49,496 --> 00:29:51,414
kaya madali silang mahanap.

570
00:29:51,498 --> 00:29:54,834
Mas maraming speakeasies sa Harlem
kaysa sa ibang parte ng lungsod.

571
00:29:54,918 --> 00:29:59,214
Ang prohibition ang backdrop
ng totoong… 'Yong ilaw, at apoy

572
00:29:59,297 --> 00:30:04,052
sa likod ng Harlem Renaissance,
dahil wala nang mapupuntahang

573
00:30:04,135 --> 00:30:06,221
maganda para maglibang noon.

574
00:30:06,304 --> 00:30:09,140
Naka-lockdown ang ibang parte ng lungsod.
Huminto na sila.

575
00:30:09,224 --> 00:30:11,059
Sa Harlem, nagpatuloy ang nightlife,

576
00:30:11,142 --> 00:30:15,021
tapos marami nang artista
at intelektuwal dito.

577
00:30:15,688 --> 00:30:18,191
Noong nangyayari ito,

578
00:30:18,274 --> 00:30:21,402
sa Timog, maraming magagandang
bayan ng mga Black doon

579
00:30:21,486 --> 00:30:24,489
ang kilala sa paggagawa ng alak
o pagtatanim ng oats

580
00:30:24,572 --> 00:30:28,952
o pagtatanim ng rye o mais
para gawing alak

581
00:30:29,035 --> 00:30:31,329
para dalhin sa Hilaga.

582
00:30:31,412 --> 00:30:33,540
Hindi na tayo inaalipin noon,

583
00:30:33,623 --> 00:30:37,627
kaya pinatutunayan na ng mga Black
kung kaya ba nating kumita.

584
00:30:37,710 --> 00:30:41,714
Malaki ang kita
sa paglalagay ng alak sa bote.

585
00:30:41,798 --> 00:30:43,174
Ginagawa na natin 'to mula…

586
00:30:43,258 --> 00:30:45,510
Oo, masarap ang ginagawa nating
beer sa Africa.

587
00:30:45,593 --> 00:30:48,012
Magaling na tayo ro'n noon.

588
00:30:48,096 --> 00:30:51,432
Nagtatanim tayo ng tubo,
at isa sa mga produkto

589
00:30:51,516 --> 00:30:54,310
ng paggagawa ng asukal
ay 'yong molasses, di ba?

590
00:30:54,394 --> 00:30:56,396
Do'n galing ang rum.

591
00:30:56,479 --> 00:31:00,316
May maipagmamalaki naman tayo.

592
00:31:00,400 --> 00:31:01,901
-Oo.
-At kaya nating mabuhay.

593
00:31:03,444 --> 00:31:05,864
Gagawa ako ng punch bilang taga-Timog.

594
00:31:05,947 --> 00:31:07,657
-Sige.
-Kailangan.

595
00:31:09,868 --> 00:31:12,704
Karaniwang ginagawa ang punch

596
00:31:12,787 --> 00:31:16,583
kapag mag-iimbita ka sa bahay ninyo,

597
00:31:16,666 --> 00:31:18,960
at matagal na itong ipinagmamalaki,

598
00:31:19,043 --> 00:31:21,754
at sa Black community,
nakita natin ito sa simbahan.

599
00:31:21,838 --> 00:31:24,257
Sa kolehiyo. Sa bahay ni Lola.

600
00:31:24,340 --> 00:31:26,301
Taga-Caribbean ang pamilya ko,

601
00:31:26,384 --> 00:31:28,928
at alam mo, 'yong Planter's Punch,

602
00:31:29,512 --> 00:31:34,642
'yong Bajan Rum Punch,
lahat 'yon ay bahagi ng kultura natin.

603
00:31:34,726 --> 00:31:35,685
Oo naman.

604
00:31:36,185 --> 00:31:37,937
-Maraming kasaysayan 'to.
-Oo.

605
00:31:38,438 --> 00:31:41,733
Si Tom Bullock,

606
00:31:41,816 --> 00:31:46,654
na isa sa pinakamahalagang
Black scholar ng cocktail scholarship.

607
00:31:46,738 --> 00:31:49,908
Kanya ang unang nai-publish
na cocktail book ng African American.

608
00:31:49,991 --> 00:31:51,868
Wala kaming masyadong alam kay Bullock.

609
00:31:51,951 --> 00:31:53,953
Sa tingin namin, taga-Timog siya,

610
00:31:54,037 --> 00:31:58,458
tapos tinahak niya ang riles
papunta sa Midwest, pero…

611
00:31:58,541 --> 00:32:01,336
At 'yong libro ay pinamagatang
The Ideal Bartender.

612
00:32:01,419 --> 00:32:04,213
Ibig sabihin, pinakamasasarap na cocktail
ang ginagawa mo,

613
00:32:04,297 --> 00:32:06,883
hanga talaga ako, at ganyang respeto

614
00:32:07,383 --> 00:32:11,387
ang nakikita sa lahat ng bar,
na nakakatuwa bilang bartender

615
00:32:11,471 --> 00:32:13,890
na gumagawa at umiinom ng mga inumin niya.

616
00:32:14,807 --> 00:32:18,811
Itong punch ni Tom Bullock na ginagawa ko
ay may kaunting aromatherapy.

617
00:32:18,895 --> 00:32:20,939
Hindi lang bartenders
na nasa likod ng bar.

618
00:32:21,022 --> 00:32:24,275
Pati caterers, may mga sangkap
na tulad ng citrus at prutas,

619
00:32:24,359 --> 00:32:25,818
kung anong sariwa,

620
00:32:25,902 --> 00:32:28,988
tapos bultuhan nilang ginagawa,
dahil marami pang trabaho.

621
00:32:29,072 --> 00:32:34,160
Bago dumating ang mga constituent,
presidente, speaker, o manunulat.

622
00:32:34,243 --> 00:32:37,080
Napaka-espesyal na maipagmamalaki mo

623
00:32:37,163 --> 00:32:41,209
ang estilo at etiquette mo,
pati na rin ang hardin mo sa labas.

624
00:32:41,292 --> 00:32:44,045
Inihahain ng Timog
kung ano'ng nakukuha sa daungan,

625
00:32:44,128 --> 00:32:46,130
kaya lalagyan ko ng Madeira wine.

626
00:32:46,714 --> 00:32:51,010
Sinusubukan kong tikman ang bawat bahagi

627
00:32:51,844 --> 00:32:55,848
habang nilalasap
'yong tamang sarap ng kabuuan.

628
00:32:57,266 --> 00:33:00,228
May sariwang prutas
na may masarap na katas.

629
00:33:00,311 --> 00:33:02,230
Binabalanse ng citrus ang tamis,

630
00:33:02,313 --> 00:33:05,441
at alam natin 'to
mula pa sa pinanggalingan natin.

631
00:33:05,525 --> 00:33:08,361
Sanay tayo sa matamis at maasim.

632
00:33:08,444 --> 00:33:11,406
Alam natin kung kailangang balansehin.

633
00:33:11,489 --> 00:33:14,033
Alam din natin kung paano ihahain.

634
00:33:14,117 --> 00:33:18,454
Naipaghahalo talaga natin
ang mga sangkap nang maayos,

635
00:33:18,538 --> 00:33:21,499
tapos hahayaan nating manuot at lumambot.

636
00:33:21,582 --> 00:33:24,419
Tiffanie, may sinasabi kang

637
00:33:24,502 --> 00:33:28,715
napakahalaga,

638
00:33:28,798 --> 00:33:31,926
'yong sinasabi mong tayo…

639
00:33:32,510 --> 00:33:36,889
Salamat. Ang mga inapo
ng mga patagong nagbebenta ng alak.

640
00:33:36,973 --> 00:33:39,392
Hindi ko na nakilala ang lolo ko.

641
00:33:39,475 --> 00:33:41,436
Ipinanganak siya noong 1907.

642
00:33:42,270 --> 00:33:45,648
Isa sa mga nalaman ko nito lang

643
00:33:45,732 --> 00:33:49,736
ay hindi lang siya

644
00:33:49,819 --> 00:33:54,782
nagtitinda ng alak

645
00:33:54,866 --> 00:33:55,867
para kay Capone.

646
00:33:56,451 --> 00:33:58,786
Nakakaloka 'tong kuwentong 'to.

647
00:33:58,870 --> 00:34:02,165
May panahong naghahanap siya

648
00:34:02,248 --> 00:34:05,084
ng pagkakakitaan
sa nilipatan niya sa Hilaga.

649
00:34:05,168 --> 00:34:08,421
Nakipag-ugnayan siya sa "mob"

650
00:34:08,504 --> 00:34:12,008
tapos naging driver ni Capone.

651
00:34:12,842 --> 00:34:17,263
Tapos may nakaharang na truck.

652
00:34:17,346 --> 00:34:20,391
Nagkabarilan. Nakatakas siya nang buhay.

653
00:34:20,475 --> 00:34:22,268
-Ituloy mo.
-Sige.

654
00:34:22,351 --> 00:34:24,729
Pero nagpasya siyang umalis

655
00:34:24,812 --> 00:34:26,856
sa negosyo ng pagbebenta.

656
00:34:26,939 --> 00:34:30,485
Doon siya naging porter,

657
00:34:30,568 --> 00:34:35,490
pero gumagawa rin siya ng alak sa basement

658
00:34:36,074 --> 00:34:39,786
para sa mga pulis
para maprotektahan ang pamilya niya.

659
00:34:40,703 --> 00:34:43,998
Nang malaman ko ito,
naisip ko 'yong panahong 'yon,

660
00:34:44,540 --> 00:34:47,210
'yong makulay na legasiya,

661
00:34:47,293 --> 00:34:50,296
na may kaugnayan sa sinasabi mo,

662
00:34:50,379 --> 00:34:54,258
na dati pa man,
nasa ganitong trabaho na tayo,

663
00:34:54,342 --> 00:34:57,637
kahit pa patago 'yon.

664
00:34:57,720 --> 00:35:00,973
At parang gano'n din
'yong speakeasies dito.

665
00:35:01,057 --> 00:35:04,852
Dito tayo nagbahaginan ng impormasyon,

666
00:35:04,936 --> 00:35:07,897
ng ideya, nakipag-ugnayan.

667
00:35:07,980 --> 00:35:11,359
Parte rin 'yan ng kultura

668
00:35:11,442 --> 00:35:13,486
ng panahong gusto kong pag-aralan.

669
00:35:13,569 --> 00:35:17,240
Totoo, ang mga bar ay lugar kung saan

670
00:35:17,323 --> 00:35:20,451
naghahanap tayo ng comfort,
lalo na para sa Black community.

671
00:35:20,535 --> 00:35:22,745
Kahit para sa babaeng nakaupo sa bar,

672
00:35:22,829 --> 00:35:25,206
na hindi natin nakita

673
00:35:25,289 --> 00:35:27,583
hanggang noong 1940s at 1950s.

674
00:35:27,667 --> 00:35:29,544
Kahit sa Black queer community,

675
00:35:29,627 --> 00:35:32,839
'yong out ka talaga sa iba,
at kasal ka sa, alam mo na,

676
00:35:32,922 --> 00:35:35,967
sa opposite sex
habang may karelasyon kang same sex.

677
00:35:36,050 --> 00:35:38,886
Maraming ganyan sa panitikan at tula,

678
00:35:38,970 --> 00:35:42,473
'yong itinatago ang kuwento ng pagkatao.

679
00:35:43,141 --> 00:35:47,186
Nangyari 'yon sa bar, pero minsan,
ligtas at masayang lugar 'yon.

680
00:35:47,270 --> 00:35:48,354
-Oo nga.
-Oo.

681
00:35:48,938 --> 00:35:50,148
-Cheers.
-Salut.

682
00:35:50,231 --> 00:35:51,691
Salut tayo diyan.

683
00:35:52,316 --> 00:35:53,151
Salut.

684
00:35:53,651 --> 00:35:54,735
Cheers.

685
00:35:57,780 --> 00:36:00,658
Bukod sa dapat ipagdiwang
ang Harlem Renaissance

686
00:36:00,741 --> 00:36:03,369
para sa malikhaing pagpapahayag
ng mga Black,

687
00:36:03,870 --> 00:36:06,247
panahon din iyon ng pagtutulungan

688
00:36:06,330 --> 00:36:09,417
at pagkakanlong

689
00:36:09,500 --> 00:36:11,836
para bumuo at magpanatili ng komunidad.

690
00:36:13,296 --> 00:36:17,550
Halos isang oras mula sa Harlem
ang mansiyon ni Madam CJ Walker,

691
00:36:17,633 --> 00:36:21,804
ang unang Black na babae sa United States
na naging milyonaryo,

692
00:36:21,888 --> 00:36:24,098
sa pamamagitan ng paglikha
ng hair products

693
00:36:24,182 --> 00:36:28,978
na ibinenta sa at ng mga babaeng Black
sa buong bansa.

694
00:36:32,565 --> 00:36:35,193
Ang mansiyon, na tinawag na Villa Lewaro,

695
00:36:35,276 --> 00:36:38,863
ay isang oasis kung saan lumikha sila
ng anak niya, si A'Lelia Walker,

696
00:36:38,946 --> 00:36:42,658
ng bagong legasiya
at espasyo para sa Black excellence.

697
00:36:43,201 --> 00:36:46,287
Nagpa-party si A'Lelia Walker
kasama ang mga artistang

698
00:36:46,370 --> 00:36:49,290
tulad ni Zora Neale Hurston,
James Weldon Johnson,

699
00:36:49,373 --> 00:36:52,126
WEB Du Bois, at Langston Hughes.

700
00:36:53,544 --> 00:36:57,006
Hinimok ng mga pagtitipong ito
ang pagkamalikhain at komunidad.

701
00:37:01,052 --> 00:37:03,971
Isang hapon,
inimbitahan ako ni A'Lelia Bundles,

702
00:37:04,055 --> 00:37:08,392
ang apo sa tuhod ni A'Lelia Walker,

703
00:37:08,476 --> 00:37:10,686
kasama sina Alexander Smalls, Cha McCoy,

704
00:37:10,770 --> 00:37:13,814
at retiradong radio news anchor
na si Dean Schomburg,

705
00:37:13,898 --> 00:37:16,567
apo ni Arturo Schomburg,

706
00:37:16,651 --> 00:37:20,321
'yong may pribadong koleksyon
ng Black art at artifacts

707
00:37:20,404 --> 00:37:23,115
na naging batayan ng Schomburg Center.

708
00:37:26,494 --> 00:37:29,830
Isang karangalang makasama kayo rito.

709
00:37:30,498 --> 00:37:33,626
Noong magpa-Fourth of July party
si A'Lelia Walker

710
00:37:33,709 --> 00:37:37,713
para sa Pangulo ng Liberia
noong Hulyo ng 1921,

711
00:37:37,797 --> 00:37:39,882
may fireworks sa terrace,

712
00:37:39,966 --> 00:37:41,968
live na nag-perform si Ford Dabney,

713
00:37:42,051 --> 00:37:44,512
na isa sa pinakamahuhusay
sa orkestra noon.

714
00:37:44,595 --> 00:37:46,931
Hindi siya inimbitahan sa White House,

715
00:37:47,014 --> 00:37:49,308
pero inimbitahan siya sa Villa Lewaro.

716
00:37:50,017 --> 00:37:51,852
Kaya ito ang White House natin.

717
00:37:52,645 --> 00:37:53,854
-Gusto ko 'yan.
-Ayos.

718
00:37:53,938 --> 00:37:55,940
Parang nasa Black White House tayo.

719
00:37:56,023 --> 00:37:59,944
Kapareho ng mga chandelier
'yong nasa East Room.

720
00:38:00,027 --> 00:38:01,028
Oo nga.

721
00:38:01,112 --> 00:38:03,948
Siyempre, nagpapa-party siya
noong panahon ng Prohibition.

722
00:38:04,031 --> 00:38:08,202
Pero may tagapuslit siya ng alak,
laging primera-klase ang champagne.

723
00:38:09,036 --> 00:38:12,331
At masasabi kong,
sa lahat ng Black girl magic

724
00:38:12,415 --> 00:38:15,668
na ipinagdiriwang natin
dito sa bahay ni Madam CJ Walker,

725
00:38:15,751 --> 00:38:18,963
dapat lang na uminom tayo ng champagne.

726
00:38:19,046 --> 00:38:21,590
Tama. Puwede mo pa ba kaming kuwentuhan

727
00:38:21,674 --> 00:38:24,677
tungkol sa culinary legacy noon
ni A'Lelia?

728
00:38:25,261 --> 00:38:26,804
Si Madam CJ Walker,

729
00:38:26,887 --> 00:38:30,641
na ipinanganak bilang Sarah Breedlove
sa bukid sa Delta, Louisiana,

730
00:38:30,725 --> 00:38:32,393
noong 1867,

731
00:38:32,476 --> 00:38:35,187
ay nagmula sa pagiging

732
00:38:35,271 --> 00:38:37,273
walang pinag-aralang labandera,

733
00:38:37,356 --> 00:38:41,736
na naging kusinera,
na nagtayo ng hair care company

734
00:38:41,819 --> 00:38:44,989
at nagbigay ng trabaho sa libu-libong
kababaihan at naging milyonaryo.

735
00:38:45,072 --> 00:38:46,866
Pero ang susi ro'n ay 'yong kusinera,

736
00:38:46,949 --> 00:38:49,577
dahil 'yon ang sideline niya

737
00:38:49,660 --> 00:38:51,579
noong bago pa lang ang negosyo niya.

738
00:38:51,662 --> 00:38:53,622
At noong kumikita na siya,

739
00:38:53,706 --> 00:38:57,710
kumuha na siya ng mga kusinero,
tapos noong nagpapa-party na siya,

740
00:38:57,793 --> 00:38:59,587
kumukuha siya ng Black caters.

741
00:39:00,171 --> 00:39:04,133
Kalaunan, itinayo ni A'Lelia Walker
'yong The Dark Tower.

742
00:39:04,216 --> 00:39:06,969
Kilalang Harlem Renaissance space 'yon.

743
00:39:07,053 --> 00:39:09,430
Sa townhouse niya 'yon, sa 136th Street.

744
00:39:09,513 --> 00:39:12,433
At naghain siya ng spaghetti

745
00:39:12,516 --> 00:39:15,436
noong unang meeting nila ng isang grupo

746
00:39:15,519 --> 00:39:18,064
ng mga manunulat,
kabilang si Countee Cullen

747
00:39:18,147 --> 00:39:20,524
at Langston Hughes at Wally Thurman,

748
00:39:20,608 --> 00:39:25,279
noong pinag-uusapan nila
ang paggawa ng The Dark Tower.

749
00:39:25,363 --> 00:39:28,824
May magdo-donate ng pera sa kanila,

750
00:39:28,908 --> 00:39:31,911
tapos puwedeng sumali ang mga artista
sa halagang $1 kada taon

751
00:39:31,994 --> 00:39:33,913
tapos makakakain sila.

752
00:39:33,996 --> 00:39:36,123
'Yon talaga 'yong konsepto.

753
00:39:36,207 --> 00:39:38,793
Pareho kayong nagmula sa legasiya

754
00:39:38,876 --> 00:39:43,214
ng pamilya ninyo
na nagka-catalog ng Black culture.

755
00:39:43,297 --> 00:39:45,800
Si Arturo Schomburg ang lolo ko.

756
00:39:46,842 --> 00:39:51,097
Nangolekta siya ng lahat ng may kinalaman
sa Black culture.

757
00:39:51,180 --> 00:39:54,392
Gusto niyang tiyakin
na nauunawaan ng lahat

758
00:39:54,475 --> 00:39:58,479
na malaki at mahalaga ang ambag natin

759
00:39:58,562 --> 00:40:00,231
sa lipunan.

760
00:40:00,314 --> 00:40:03,734
Isa sa mga iminungkahi niya ang cookbook.

761
00:40:03,818 --> 00:40:06,445
Mayro'n talagang mga recipe na ipinamana.

762
00:40:06,529 --> 00:40:10,991
May sulat ako kung saan inilalarawan
ni Madam Walker ang Brunswick Stew.

763
00:40:11,075 --> 00:40:14,328
Paano gumawa ng ice cream.
At ang daming detalye.

764
00:40:14,412 --> 00:40:18,833
Mahalaga sa kanya ang pagkain,
at mahalaga rin 'yon sa nanay niya.

765
00:40:18,916 --> 00:40:21,377
Noong nag-auction sila ng mga alipin,

766
00:40:21,460 --> 00:40:23,796
isa sa mga tanong ay, "Nagluluto ka ba?"

767
00:40:23,879 --> 00:40:26,215
Sasagutin 'yon ng mga may-ari ng alipin.

768
00:40:26,298 --> 00:40:28,509
Hindi talaga sila tao.
Itinuring silang hayop.

769
00:40:28,592 --> 00:40:30,594
Sasabihin ng mga nagbebenta ng alipin

770
00:40:30,678 --> 00:40:33,556
ang mga kaya nilang gawin.

771
00:40:33,639 --> 00:40:36,767
-"Magaling siyang magluto."
-Kaya tataas ang halaga nila.

772
00:40:36,851 --> 00:40:38,477
-Oo naman.
-Tama.

773
00:40:38,561 --> 00:40:41,647
Habang nakaupo tayo rito sa mansiyon,

774
00:40:41,730 --> 00:40:45,317
at nasa bahay tayo ng unang babaeng Black

775
00:40:45,401 --> 00:40:48,946
na naging milyonaryo sa bansang ito,

776
00:40:49,530 --> 00:40:52,658
iniisip ko ang mga paraan
kung paanong ginamit

777
00:40:52,741 --> 00:40:57,204
ang pagkain para ipaalam sa mga Black

778
00:40:57,288 --> 00:40:59,415
ang uri at akses

779
00:40:59,498 --> 00:41:02,543
at pribilehiyo at kasaganaan
at iba pang mga bagay.

780
00:41:02,626 --> 00:41:06,255
Saktong-sakto, lobster ang pagkain natin.

781
00:41:06,338 --> 00:41:07,173
Oo.

782
00:41:07,256 --> 00:41:11,594
Dahil isa ang lobster
sa mga paborito ni A'Lelia Walker.

783
00:41:12,094 --> 00:41:14,722
Mahilig siya sa seafoods.

784
00:41:14,805 --> 00:41:16,724
Pero 'yong lobster at champagne,

785
00:41:16,807 --> 00:41:21,228
'yong kumbinasyon,
ay makabuluhan sa kuwento niya.

786
00:41:21,896 --> 00:41:25,691
Nagpunta siya sa isang birthday party
noong Agosto ng 1931

787
00:41:26,275 --> 00:41:27,860
sa beach sa Long Branch.

788
00:41:27,943 --> 00:41:30,237
Ang ganda no'ng resort.

789
00:41:30,321 --> 00:41:34,366
Parang Martha's Vineyard ngayon.
Doon nagbakasyon ang mga presidente.

790
00:41:34,450 --> 00:41:36,785
At tuwing may mayayamang puti

791
00:41:36,869 --> 00:41:40,206
noong panahong 'yon,
laging may kakambal na Black community

792
00:41:40,289 --> 00:41:43,125
dahil kailangang may tagaluto sila,

793
00:41:43,209 --> 00:41:47,046
tagalinis, tagaaliw.

794
00:41:47,129 --> 00:41:49,215
Pumunta siya sa birthday party,

795
00:41:49,298 --> 00:41:52,051
nasa beach sila, kumain sila ng lobster

796
00:41:52,134 --> 00:41:54,595
at chocolate cake at champagne.

797
00:41:55,221 --> 00:41:59,308
E may highblood 'yon.
Na-stroke na siya ilang taon bago 'yon,

798
00:41:59,391 --> 00:42:01,018
pero gumaling siya.

799
00:42:01,101 --> 00:42:05,231
Pero pagkatapos ng napakagandang araw
na ito ng lobster at champagne,

800
00:42:05,314 --> 00:42:07,191
umuwi siya sa cabin niya

801
00:42:08,108 --> 00:42:12,154
at nagising nang hatinggabi, at na-stroke.
At namatay.

802
00:42:13,030 --> 00:42:15,658
Malungkot na namatay siya.

803
00:42:15,741 --> 00:42:19,912
Pero alam mo, ginawa niya ang gusto niya
hanggang sa huling sandali.

804
00:42:19,995 --> 00:42:21,372
Hindi siya nagtagal.

805
00:42:21,455 --> 00:42:24,708
Enggrande ang libing niya.
Libu-libo ang tao

806
00:42:24,792 --> 00:42:27,461
na dumaan sa Howell Funeral Home

807
00:42:27,545 --> 00:42:29,922
sa 138 at 7th Avenue.

808
00:42:30,005 --> 00:42:34,051
Nagkaro'n ng motorcade
papunta sa Woodlawn Cemetery.

809
00:42:34,134 --> 00:42:36,262
'Yong Black na piloto, si Hubert Julian,

810
00:42:36,345 --> 00:42:40,474
lumipad siya sa ibabaw ng libingan
at nagpaulan ng mga bulaklak

811
00:42:40,558 --> 00:42:43,477
sa libingan, gano'n din
'yong mga tao sa palibot.

812
00:42:43,561 --> 00:42:46,105
Pero lobster at champagne
ang huling hapunan niya.

813
00:42:47,064 --> 00:42:50,609
Napakakaraniwang putahe ng lobster
para sa African Americans.

814
00:42:50,693 --> 00:42:53,779
Mura kasi, at saka ayaw ng mga puti.

815
00:42:53,862 --> 00:42:57,783
Kaya lobsters at talaba ang kinakain nila

816
00:42:57,866 --> 00:42:59,702
kasi puwede mong ihagis ang lambat mo,

817
00:42:59,785 --> 00:43:02,955
tapos hipon, itong mga mamahalin ngayon,

818
00:43:03,038 --> 00:43:06,417
dahil nadiskubre na ng mga negosyante.

819
00:43:06,500 --> 00:43:11,046
'Yong hipon at mais, nasa lima
hanggang 30 dolyar kada plato.

820
00:43:11,130 --> 00:43:15,593
Bahagi ng pagkatao natin
ang kultural na kaganapang ito.

821
00:43:15,676 --> 00:43:17,845
Bilang nag-aral sa culinary school

822
00:43:17,928 --> 00:43:24,393
sa ilalim ng napakahigpit na French
hierarchical education na nagsasabing,

823
00:43:24,476 --> 00:43:27,021
"Dapat ganito. Dapat ganyan,"

824
00:43:27,605 --> 00:43:29,773
hindi ko maiwasang ihiwalay 'yon

825
00:43:29,857 --> 00:43:31,984
sa sinasabi ninyo sa akin

826
00:43:32,067 --> 00:43:34,278
na pangmayaman na lang 'to ngayon,

827
00:43:34,862 --> 00:43:40,284
samantalang noong tayo ang kumakain
ng lobster at oysters,

828
00:43:40,367 --> 00:43:42,328
karaniwan lang 'to.

829
00:43:42,411 --> 00:43:44,913
Tapos isinasaisip natin 'yon

830
00:43:45,414 --> 00:43:48,417
bilang komunidad
at iniisip na hindi 'yon para sa atin.

831
00:43:48,500 --> 00:43:50,794
Kung tutuusin, tayo ang gumawa no'n.

832
00:43:53,464 --> 00:43:56,759
Pilit na ibinabaon ang kasaysayan natin.

833
00:43:57,426 --> 00:43:59,762
Pero paano makikilala ng mga tao
ang sarili nila

834
00:43:59,845 --> 00:44:01,513
kung di nila alam ang nakaraan nila?

835
00:44:02,681 --> 00:44:06,685
Tungkulin nating bawiin
ang mga kuwento ng mga ninuno natin.

836
00:44:08,562 --> 00:44:11,190
-Para sa mga ninuno.
-Para sa mga ninuno.

837
00:44:11,273 --> 00:44:12,107
Cheers.

838
00:44:12,816 --> 00:44:16,362
Sa kabila ng masiglang kulturang
naitatag noong Renaissance,

839
00:44:16,445 --> 00:44:20,240
milyun-milyong Black pa rin
ang umuwi mula sa World War II

840
00:44:20,324 --> 00:44:22,117
at nakaranas ng diskriminasyon.

841
00:44:22,785 --> 00:44:26,747
Panahon iyon ng estratehikong
pakikibaka para sa ating kalayaan.

842
00:44:28,874 --> 00:44:32,419
Mula sa mga organisadong meeting
hanggang sa mga protesta,

843
00:44:32,503 --> 00:44:35,130
sumiklab ang kilusan ng pananagutan.

844
00:44:37,007 --> 00:44:40,678
Sa Atlanta, may naganap
na lunch counter sit-in

845
00:44:41,387 --> 00:44:44,598
sa pangunguna
ng mga aktibistang estudyante ng HBCU

846
00:44:45,391 --> 00:44:48,102
na hindi ko pa alam ang mga kuwento.

847
00:44:50,521 --> 00:44:51,980
Binago ng pagsisikap nila

848
00:44:52,564 --> 00:44:55,567
ang kasaysayan ng bansang ito
magpakailanman.

849
00:45:45,659 --> 00:45:48,287
Tagapagsalin ng Subtitle: Ivee Jade Tanedo