1 00:00:15,056 --> 00:00:15,890 Harlem. 2 00:00:15,974 --> 00:00:20,186 W latach 20. stał się mekką czarnych dla odrodzonych Afroamerykanów. 3 00:00:22,439 --> 00:00:25,817 W czasie wielkiej migracji czarni z południa uciekali 4 00:00:25,900 --> 00:00:27,402 przed prawami Jima Crowa. 5 00:00:27,485 --> 00:00:29,946 Wytyczali swoją drogę do wolności. 6 00:00:30,780 --> 00:00:32,449 Wolności wyobraźni, 7 00:00:32,532 --> 00:00:34,409 wolności bycia czarnym 8 00:00:34,492 --> 00:00:36,411 i po prostu do wolności. 9 00:00:37,454 --> 00:00:40,540 Jeśli byłeś kimś, mieszkałeś tutaj. 10 00:00:42,292 --> 00:00:44,794 Imigranci stworzyli renesans harlemski 11 00:00:45,378 --> 00:00:47,839 i kwitnący ośrodek czarnej kultury, 12 00:00:47,922 --> 00:00:50,300 muzyki, literatury, sztuki, 13 00:00:50,383 --> 00:00:52,969 aktywizmu i jedzenia. 14 00:00:54,471 --> 00:00:57,307 Południe definiowało kuchnię Harlemu. 15 00:00:58,141 --> 00:01:00,185 Jest tak po dziś dzień. 16 00:01:00,810 --> 00:01:04,564 Uliczni sprzedawcy, restauracje i bary Harlemu 17 00:01:04,647 --> 00:01:07,817 to tętniące życiem dziedzictwo renesansu. 18 00:01:08,735 --> 00:01:10,528 Gdy już namalujemy obraz 19 00:01:10,612 --> 00:01:12,906 albo się wyśpiewamy, 20 00:01:12,989 --> 00:01:14,657 czas coś zjeść. 21 00:02:03,748 --> 00:02:08,294 JAK KUCHNIA AFROAMERYKAŃSKA ZMIENIŁA AMERYKĘ 22 00:02:08,378 --> 00:02:09,796 MEKKA CZARNYCH 23 00:02:09,879 --> 00:02:12,590 Ja także opiewam Amerykę 24 00:02:13,174 --> 00:02:14,968 Jestem ciemnoskórym bratem 25 00:02:15,051 --> 00:02:18,513 Wysyłają mnie, abym jadł w kuchni Kiedy przychodzą goście 26 00:02:19,013 --> 00:02:22,559 Ale ja się śmieję Mam apetyt, rosnę w siłę 27 00:02:23,309 --> 00:02:26,980 Jutro zasiądę do stołu Kiedy przyjdą goście 28 00:02:27,063 --> 00:02:30,733 Nikt się wtedy nie odważy Powiedzieć do mnie: „Jedz w kuchni” 29 00:02:30,817 --> 00:02:34,112 Poza tym, kiedy sami zobaczą Jaki jestem piękny 30 00:02:34,195 --> 00:02:36,489 Jaki jestem piękny 31 00:02:36,573 --> 00:02:38,783 Jaki jestem piękny 32 00:02:38,867 --> 00:02:40,034 Zawstydzą się 33 00:02:40,118 --> 00:02:43,288 Ja też jestem Ameryką 34 00:02:44,581 --> 00:02:45,582 NOWY JORK 35 00:02:46,916 --> 00:02:51,087 Gdy Afroamerykanie opuścili bliskich na południu, 36 00:02:51,171 --> 00:02:53,131 zabrali ze sobą kawałek domu. 37 00:02:54,048 --> 00:02:56,342 Przywieźli tradycje i rzemiosło, 38 00:02:56,426 --> 00:02:59,721 które tworzyły nowe więzi i przedsiębiorstwa. 39 00:03:00,597 --> 00:03:02,265 KURCZAK Z PATELNI U CHARLESA 40 00:03:02,348 --> 00:03:06,644 Witamy u Charlesa! 41 00:03:06,728 --> 00:03:10,857 Od lat słyszę o legendzie Harlemu, Charlesie Gabrielu. 42 00:03:11,649 --> 00:03:15,737 Nominowany do nagrody Jamesa Bearda szef kuchni i imigrant z południa. 43 00:03:15,820 --> 00:03:19,616 Tutaj kurczaka wciąż smaży się na starych patelniach z żeliwa. 44 00:03:20,200 --> 00:03:24,120 Dziś Charles i jego podopieczny, kucharz Quie, 45 00:03:24,204 --> 00:03:29,250 zaprosili mnie na pyszny posiłek spoza karty, prawdziwą klasykę Harlemu. 46 00:03:29,334 --> 00:03:31,294 Witam szefów kuchni. 47 00:03:31,377 --> 00:03:33,254 Miło poznać. 48 00:03:33,338 --> 00:03:34,881 To dla mnie zaszczyt. 49 00:03:34,964 --> 00:03:36,883 - Miło mi. - Cześć. 50 00:03:36,966 --> 00:03:39,135 Siadaj, już nakryte. 51 00:03:39,219 --> 00:03:41,012 Kurczak gotowy, zaraz podam. 52 00:03:41,095 --> 00:03:42,680 Siadaj, szefie. 53 00:03:42,764 --> 00:03:46,684 Ekstra. Fajnie, że czasem jest pan klientem. 54 00:03:46,768 --> 00:03:48,353 - Dzięki. - Zasłużył pan. 55 00:03:48,436 --> 00:03:50,521 Cieszę się, że tu jestem. 56 00:03:50,605 --> 00:03:51,439 Dziękuję. 57 00:03:51,522 --> 00:03:53,650 Z przykrością mówię, 58 00:03:53,733 --> 00:03:56,402 że zbyt długo zwlekałem z wizytą tutaj, 59 00:03:56,486 --> 00:03:59,906 ale w końcu to naprawimy. 60 00:03:59,989 --> 00:04:02,075 Wygląda pięknie. 61 00:04:02,158 --> 00:04:04,702 - Proszę bardzo. - Dziękujemy. 62 00:04:05,411 --> 00:04:07,622 Jak marzenie. 63 00:04:08,373 --> 00:04:09,832 Chyba wiesz, co to jest. 64 00:04:09,916 --> 00:04:11,251 Bardzo dobrze wiem. 65 00:04:11,334 --> 00:04:13,544 - Kurczak i gofry? - Tak jest. 66 00:04:13,628 --> 00:04:14,837 Mylisz się. 67 00:04:14,921 --> 00:04:17,757 To kurczak i gofry u pana Charlesa. 68 00:04:17,840 --> 00:04:20,301 - Przepraszam. - To jest ta różnica. 69 00:04:20,385 --> 00:04:22,136 - Miodku? - Pewnie. 70 00:04:22,220 --> 00:04:24,138 - Proszę. - Wy jecie z miodem? 71 00:04:24,222 --> 00:04:26,391 - Tak jest. - To do dzieła. 72 00:04:26,474 --> 00:04:28,601 Miód musi być. 73 00:04:28,685 --> 00:04:29,769 Odrobina. 74 00:04:30,478 --> 00:04:31,813 Wygląda świetnie. 75 00:04:32,897 --> 00:04:33,898 Idealnie. 76 00:04:34,565 --> 00:04:36,818 Nie przejmuj się, jedz rękami. 77 00:04:36,901 --> 00:04:38,569 Niech tak będzie. 78 00:04:40,613 --> 00:04:41,447 Rety. 79 00:04:42,282 --> 00:04:43,616 To jest to. 80 00:04:44,617 --> 00:04:47,412 - Boże. - To smak prawdziwej miłości. 81 00:04:47,495 --> 00:04:50,206 Przypomina mi to zabawę w dzieciństwie. 82 00:04:50,290 --> 00:04:54,168 Bawisz się na podwórku i nie ma co jeść. 83 00:04:54,752 --> 00:04:58,298 Gdy było za późno na kolację i za wcześnie na śniadanie, 84 00:04:58,381 --> 00:05:00,633 wjeżdżał kurczak i gofry. 85 00:05:02,093 --> 00:05:03,720 Niesamowity. 86 00:05:03,803 --> 00:05:04,637 Dziękuję. 87 00:05:05,263 --> 00:05:08,349 Taką panierkę można zrobić 88 00:05:08,933 --> 00:05:10,018 tylko na patelni. 89 00:05:10,101 --> 00:05:14,355 Musiałem zamówić patelnie w hucie na południu. 90 00:05:14,439 --> 00:05:16,941 Robili tam patelnie, które tu przywiozłem. 91 00:05:17,025 --> 00:05:18,443 Kiedy to było? 92 00:05:18,526 --> 00:05:19,402 Jakieś 93 00:05:20,153 --> 00:05:21,988 40 lat temu. 94 00:05:22,071 --> 00:05:25,658 - Czterdziestoletnie patelnie. - Tak jest. 95 00:05:25,742 --> 00:05:28,995 Miałem zwykłe patelnie, ale były za małe. 96 00:05:29,078 --> 00:05:33,708 Potrzebowałem takiej patelni na cztery palniki. 97 00:05:33,791 --> 00:05:34,959 I każdy włączony. 98 00:05:35,043 --> 00:05:36,127 Oczywiście. 99 00:05:36,210 --> 00:05:39,047 Potem kupiłem furgonetkę. 100 00:05:39,130 --> 00:05:41,841 Tylko ja miałem wtedy food trucka. 101 00:05:41,924 --> 00:05:45,136 - Mówimy o początku lat 80? - Tak jest. 102 00:05:45,219 --> 00:05:48,014 Gdy odjeżdżałem, inne auta ruszały w pościg. 103 00:05:48,097 --> 00:05:49,057 Uparci byli. 104 00:05:49,140 --> 00:05:50,433 - Gonili pana? - Tak. 105 00:05:50,516 --> 00:05:54,854 Było tylu chętnych, że musiałem otworzyć restaurację. 106 00:05:55,438 --> 00:05:57,315 Wtedy otworzyłem pierwszą. 107 00:05:57,857 --> 00:06:01,110 Pochodzi pan z Karoliny Północnej. 108 00:06:01,194 --> 00:06:02,779 Jak było w dzieciństwie? 109 00:06:02,862 --> 00:06:04,989 Miałem 12 braci i 8 sióstr, więc… 110 00:06:06,074 --> 00:06:09,118 - Że 12 braci i 8 sióstr? - Tak. 111 00:06:09,202 --> 00:06:11,871 Chcę mieć pewność, że widz zrozumie. 112 00:06:12,663 --> 00:06:15,041 Taką miałem rodzinę. 113 00:06:15,124 --> 00:06:16,584 Byliśmy połownikami. 114 00:06:16,667 --> 00:06:20,463 Czasem musieliśmy iść osiem kilometrów na pole bawełny. 115 00:06:20,546 --> 00:06:21,964 Wychodziliśmy o 6, 116 00:06:22,048 --> 00:06:24,008 wracaliśmy też o 6. 117 00:06:24,092 --> 00:06:27,345 Wracaliśmy do domu i trzeba było zarżnąć kurę. 118 00:06:27,428 --> 00:06:29,305 Każdy miał swoje zadanie. 119 00:06:29,389 --> 00:06:33,184 Ja miałem obracać kurę na patelni. 120 00:06:33,267 --> 00:06:37,146 Nie mieliśmy kuchenki, tylko piec na drewno. 121 00:06:37,230 --> 00:06:38,815 Mama mnie instruowała. 122 00:06:38,898 --> 00:06:42,902 „Obracaj go co parę minut”. 123 00:06:42,985 --> 00:06:44,404 Tak też robiłem. 124 00:06:44,487 --> 00:06:49,992 „Najpierw kroimy, potem doprawiamy i zostawiamy na osiem godzin”. 125 00:06:50,076 --> 00:06:52,537 „Po ośmiu godzinach smażysz”. 126 00:06:52,620 --> 00:06:54,747 Każdego dnia przygotowywaliśmy 127 00:06:54,831 --> 00:06:57,834 kurczaka na następny dzień. 128 00:06:57,917 --> 00:07:00,837 Bez marynowania w solance? 129 00:07:00,920 --> 00:07:02,672 Żadnej maślanki? 130 00:07:02,755 --> 00:07:04,882 Samo mleko i jajka. 131 00:07:04,966 --> 00:07:07,593 Tylko tyle. Jajka i mleko. 132 00:07:07,677 --> 00:07:11,055 I mieszanka przypraw mamy. 133 00:07:11,139 --> 00:07:13,474 To ten sam przepis? 134 00:07:13,558 --> 00:07:14,976 Tak jest. 135 00:07:15,643 --> 00:07:19,230 Mama dała mi przepis i chciałem się nim dzielić. 136 00:07:19,313 --> 00:07:22,775 Żeby każdy poczuł, o co chodzi. 137 00:07:22,859 --> 00:07:25,987 To żywe dziedzictwo pana mamy. 138 00:07:26,571 --> 00:07:27,989 Tęskni pan za południem? 139 00:07:28,072 --> 00:07:28,906 Nie. 140 00:07:29,532 --> 00:07:32,618 Kiedyś pracowałem na farmie mlecznej na południu. 141 00:07:33,453 --> 00:07:38,207 Raz doiłem krowę i wywróciłem wiadro z mlekiem. 142 00:07:39,876 --> 00:07:42,253 Przyszedł jeden gość i mnie kopnął. 143 00:07:45,339 --> 00:07:46,966 Bo rozlałem mleko. 144 00:07:48,676 --> 00:07:51,304 Zwyzywał mnie i kazał spadać do domu. 145 00:07:52,388 --> 00:07:56,058 Poszedłem do domu i powiedziałem mamie. 146 00:07:57,059 --> 00:07:59,353 I tak tam wróciłem. 147 00:07:59,437 --> 00:08:02,607 Nie miałem wyboru. Potrzebowałem pieniędzy. 148 00:08:02,690 --> 00:08:03,941 Musiał pan wrócić. 149 00:08:04,025 --> 00:08:05,443 Tak jest. 150 00:08:05,526 --> 00:08:07,528 Kopnął? Dobre sobie. 151 00:08:07,612 --> 00:08:10,239 Tak go kopnął, że ledwo doszedł do domu. 152 00:08:10,323 --> 00:08:12,825 Zbili go na miazgę, bo rozlał mleko. 153 00:08:12,909 --> 00:08:13,951 Tak. 154 00:08:14,035 --> 00:08:16,287 Gdy przyjechałem do Nowego Jorku, 155 00:08:16,370 --> 00:08:20,124 nareszcie mogłem robić to, co chciałem. 156 00:08:21,125 --> 00:08:22,877 Nie to, co ktoś mi kazał. 157 00:08:24,253 --> 00:08:25,630 Czułem się wolny. 158 00:08:26,631 --> 00:08:27,882 Jasne. 159 00:08:27,965 --> 00:08:30,009 Quie, 160 00:08:30,635 --> 00:08:32,887 gdzie poznałeś pana Charlesa? 161 00:08:32,970 --> 00:08:35,848 Od lat był moim idolem, pracował w Copelandzie. 162 00:08:35,932 --> 00:08:39,519 Chodziliśmy tam z rodziną w niedziele, jeśli były pieniądze. 163 00:08:39,602 --> 00:08:42,063 Chciałem pracować z Charlesem w kuchni. 164 00:08:42,146 --> 00:08:44,357 Pierwszy raz pracowaliśmy w kościele, 165 00:08:44,440 --> 00:08:47,944 gdzie w czasie pandemii wydawano posiłki dla bezdomnych. 166 00:08:48,027 --> 00:08:49,320 Niesamowite. 167 00:08:49,403 --> 00:08:53,407 Poznałeś bliżej swojego idola 168 00:08:53,491 --> 00:08:55,701 w bardzo trudnym czasie. 169 00:08:55,785 --> 00:08:58,579 Wiele restauracji upadało. 170 00:08:58,663 --> 00:09:00,206 Pomogliście sobie. 171 00:09:00,289 --> 00:09:03,584 Chcę zwrócić na to uwagę. 172 00:09:04,293 --> 00:09:07,755 Częścią czarnej tożsamości 173 00:09:07,838 --> 00:09:12,510 jest tworzenie w trudnym czasie czegoś, 174 00:09:13,719 --> 00:09:18,099 co staje się naszym dziedzictwem. 175 00:09:18,182 --> 00:09:20,977 To najprawdziwsza esencja. 176 00:09:21,060 --> 00:09:23,145 Duch renesansu wciąż żyje. 177 00:09:23,229 --> 00:09:26,357 Restauracje Harlemu to żywa historia. 178 00:09:26,440 --> 00:09:27,608 Jedziemy dalej. 179 00:09:27,692 --> 00:09:30,278 Rozmowy z wami 180 00:09:30,361 --> 00:09:33,197 nie zapomnę nigdy. 181 00:09:33,281 --> 00:09:36,450 To zaszczyt móc się od was uczyć. 182 00:09:37,159 --> 00:09:40,871 Jestem ci wdzięczny, bracie. 183 00:09:40,955 --> 00:09:44,000 Pokazujesz nam wszystkim, 184 00:09:44,083 --> 00:09:46,085 jak wziąć inicjatywę i chronić 185 00:09:46,168 --> 00:09:48,254 żywe legendy wokół nas. 186 00:09:48,337 --> 00:09:51,882 - Dzięki. - Dziękuję ci za to. 187 00:09:51,966 --> 00:09:53,509 Panie Charlesie. 188 00:09:53,593 --> 00:09:55,886 Szacunek, dziękuję panu. 189 00:10:02,351 --> 00:10:05,146 To jeden z zasłużonych biznesmenów Harlemu, 190 00:10:05,229 --> 00:10:07,481 którzy odnieśli tu sukces. 191 00:10:07,565 --> 00:10:10,151 Są dziedzictwem renesansu harlemskiego. 192 00:10:10,818 --> 00:10:14,572 Wówczas środowisko czarnych kucharzy i muzyków jazzowych 193 00:10:14,655 --> 00:10:15,865 stanowiło jedność. 194 00:10:17,742 --> 00:10:20,536 Czas na spotkanie ze znanym restauratorem, 195 00:10:20,620 --> 00:10:22,079 Alexandrem Smallsem, 196 00:10:22,163 --> 00:10:25,458 który otworzył na nowo słynny klub z czasów renesansu, 197 00:10:25,541 --> 00:10:26,834 Minton's Playhouse. 198 00:10:28,419 --> 00:10:30,921 A także restaurację Cecil. 199 00:10:31,589 --> 00:10:35,426 Od lat nie miałem okazji zasiąść przy tym stole. 200 00:10:35,509 --> 00:10:38,512 Tu stołowali się artyści i dygnitarze. 201 00:10:39,472 --> 00:10:40,890 Cześć. 202 00:10:40,973 --> 00:10:43,017 Dobrze cię widzieć. 203 00:10:43,100 --> 00:10:45,436 - Kopę lat. - No właśnie. 204 00:10:45,519 --> 00:10:46,729 Witamy. 205 00:10:46,812 --> 00:10:49,231 Trochę wyrosłeś od ostatniego razu. 206 00:10:49,315 --> 00:10:51,567 Nie sądzę, wydaje ci się. 207 00:10:52,193 --> 00:10:53,361 Witamy na Harlemie. 208 00:10:53,444 --> 00:10:55,905 Dziękuję, dobrze jest tu wrócić. 209 00:10:56,614 --> 00:11:00,076 - Zwłaszcza tutaj. - Bardzo mi miło. 210 00:11:00,159 --> 00:11:03,954 Jestem we właściwym miejscu, 211 00:11:04,038 --> 00:11:10,127 bo to najpopularniejszy stół na całym Harlemie. 212 00:11:10,211 --> 00:11:14,423 Gdyby tak móc zanurzyć się w przeszłości 213 00:11:14,507 --> 00:11:17,385 i poczytać opowiadania 214 00:11:17,468 --> 00:11:21,639 oraz powieści pisarzy Harlemu 215 00:11:21,722 --> 00:11:24,350 albo posłuchać tej muzyki. 216 00:11:24,850 --> 00:11:26,769 „Świńską nóżkę i piwo raz”. 217 00:11:26,852 --> 00:11:28,896 Świńską nóżkę raz 218 00:11:29,522 --> 00:11:32,149 Butelkę piwa też 219 00:11:32,233 --> 00:11:34,360 Jedzenie było od zawsze 220 00:11:36,028 --> 00:11:38,239 integralną częścią 221 00:11:38,948 --> 00:11:42,118 stylu życia czarnych. 222 00:11:42,201 --> 00:11:44,537 Uwielbiam rozmyślać o tym, 223 00:11:45,121 --> 00:11:48,708 że bez naszej kuchni 224 00:11:48,791 --> 00:11:50,751 nie byłoby renesansu. 225 00:11:50,835 --> 00:11:53,462 Jedzenia nie uważa się 226 00:11:53,546 --> 00:11:56,924 za tak kluczowe jak sztukę i literaturę, 227 00:11:57,007 --> 00:12:00,720 tymczasem to kuchnia dała im początek. 228 00:12:00,803 --> 00:12:05,099 Gdy już namalujemy obraz albo się wyśpiewamy, 229 00:12:05,182 --> 00:12:08,394 stworzymy to czy tamto, 230 00:12:08,477 --> 00:12:10,479 czas coś zjeść. 231 00:12:12,982 --> 00:12:16,902 Tego nie można pominąć. 232 00:12:16,986 --> 00:12:20,322 To tam zaczęła się nasza historia. 233 00:12:20,906 --> 00:12:24,869 Wielu imigrantów z południa organizowało 234 00:12:24,952 --> 00:12:29,498 czynszowe prywatki. 235 00:12:30,207 --> 00:12:32,793 Spotykali się w swoim domach, 236 00:12:32,877 --> 00:12:35,546 gdzie sprzedawali swoje jedzenie. 237 00:12:35,629 --> 00:12:38,758 - Jedzenie było kluczowe. - Tak jest. 238 00:12:38,841 --> 00:12:42,678 Tworzyli całą dynamikę społeczną 239 00:12:42,762 --> 00:12:45,973 w ich własnych domach. 240 00:12:46,056 --> 00:12:48,184 Gdy czytam o renesansie harlemskim 241 00:12:48,267 --> 00:12:51,187 i tych wszystkich imprezach… 242 00:12:53,647 --> 00:12:55,107 to mnie inspiruje. 243 00:12:55,191 --> 00:13:00,237 Dzięki tobie ta istotna część dziedzictwa Harlemu wciąż żyje. 244 00:13:00,321 --> 00:13:01,572 Dlatego to robię. 245 00:13:01,655 --> 00:13:04,116 Mam coś ekstra. 246 00:13:06,118 --> 00:13:07,036 Boże. 247 00:13:07,119 --> 00:13:11,248 Zszokowała cię ilość czy danie? 248 00:13:11,332 --> 00:13:14,960 - Wszystko razem. - Zrozumiałe. 249 00:13:15,044 --> 00:13:16,378 Co my tu mamy? 250 00:13:16,462 --> 00:13:18,881 Gulasz z golonki 251 00:13:18,964 --> 00:13:22,134 i zielonej fasoli półksiężycowatej. 252 00:13:22,676 --> 00:13:25,930 Do tego marchewka i kukurydza. 253 00:13:26,013 --> 00:13:27,681 Kukurydza jest słodziutka. 254 00:13:27,765 --> 00:13:32,478 Rozgniecione pomidory, szałwia, tymianek, rozmaryn. 255 00:13:33,062 --> 00:13:37,691 Wędzony boczek wieprzowy, żeby podbić smak. 256 00:13:37,775 --> 00:13:38,609 Tak jest. 257 00:13:38,692 --> 00:13:40,903 - Posmakuje ci. - Z całą pewnością. 258 00:13:40,986 --> 00:13:43,197 Do tego czarny ryż. 259 00:13:43,697 --> 00:13:46,367 Uwielbiam czarny ryż. 260 00:13:46,450 --> 00:13:50,955 Kuzyn czerwonego ryżu, który pochodzi z Afryki. 261 00:13:51,038 --> 00:13:55,084 Trafił do Karoliny Południowej jak ryż Carolina Gold. 262 00:13:55,167 --> 00:13:56,377 Do dzieła. 263 00:13:56,460 --> 00:13:59,839 To zaszczyt być tutaj z tobą. 264 00:13:59,922 --> 00:14:02,591 - Bardzo mi miło. - I to na kolacji u ciebie. 265 00:14:02,675 --> 00:14:04,635 - Znów na Harlemie. - Tak jest. 266 00:14:05,427 --> 00:14:06,804 Fasola, golonka. 267 00:14:06,887 --> 00:14:09,348 Weź całość, jest spora. 268 00:14:09,431 --> 00:14:13,102 Przecież próbuję, to nie takie proste. 269 00:14:14,311 --> 00:14:18,190 Jeszcze jeden kawałek, ten sam się wyrywa. 270 00:14:18,274 --> 00:14:19,817 Ogromny. 271 00:14:19,900 --> 00:14:22,278 Tam wcale nie ma dużo mięsa, 272 00:14:22,361 --> 00:14:24,154 tylko kawałki są spore. 273 00:14:24,238 --> 00:14:25,364 Bardzo. 274 00:14:25,447 --> 00:14:29,159 Najpierw moczę mięso całą dobę, a po wysuszeniu 275 00:14:29,243 --> 00:14:31,996 wsadzam je do piekarnika 276 00:14:32,079 --> 00:14:35,833 na parę godzin, żeby zrobiło się chrupiące. 277 00:14:35,916 --> 00:14:37,459 Kurczy się. 278 00:14:37,543 --> 00:14:39,920 Potem golonki lądują 279 00:14:40,004 --> 00:14:44,633 w przygotowanym wcześniej bulionie 280 00:14:44,717 --> 00:14:47,052 z cebuli, selera i czosnku. 281 00:14:47,136 --> 00:14:51,265 Wrzucam mięso, podsmażam i duszę kilka godzin. 282 00:14:52,308 --> 00:14:54,268 Na koniec nieco czerwonego wina. 283 00:14:54,351 --> 00:14:57,521 - Coś wspaniałego. - To nie jest szybki posiłek. 284 00:14:58,564 --> 00:14:59,648 Spójrz na to. 285 00:14:59,732 --> 00:15:03,819 Szkoda, że widzowie tego nie poczują. 286 00:15:03,903 --> 00:15:05,029 Wiem. 287 00:15:05,112 --> 00:15:07,990 - Esencja południa na talerzu. - To prawda. 288 00:15:10,492 --> 00:15:11,493 Dobre? 289 00:15:12,620 --> 00:15:15,414 Mięso rozpływa się jak masło. 290 00:15:15,497 --> 00:15:17,458 Wróciłem do moich korzeni. 291 00:15:17,541 --> 00:15:21,420 To moje ulubione dania z dzieciństwa. 292 00:15:21,503 --> 00:15:22,838 Wieprzowina i fasola, 293 00:15:23,339 --> 00:15:27,843 czyli fundament naszej kultury. 294 00:15:28,344 --> 00:15:30,304 Do tego kukurydza z fasolą. 295 00:15:30,387 --> 00:15:34,516 Oto moja interpretacja klasyków. 296 00:15:34,600 --> 00:15:36,560 Mamy prawo reinterpretacji. 297 00:15:36,644 --> 00:15:38,395 Oczywiście. 298 00:15:38,479 --> 00:15:41,315 Ta interpretacja jest wspaniała. 299 00:15:42,232 --> 00:15:45,277 Twoja historia jest wyjątkowa, 300 00:15:45,361 --> 00:15:49,990 bo tworzy pomost między wielką migracją w XX wieku 301 00:15:50,074 --> 00:15:51,784 a dzisiejszym Harlemem. 302 00:15:52,368 --> 00:15:56,080 Mieszkałeś w Karolinie Południowej i zdecydowałeś się na wyjazd. 303 00:15:56,163 --> 00:15:58,874 Jak wyglądało twoje życie? 304 00:15:58,958 --> 00:16:01,543 Moja ciocia i wujek byli dla mnie wszystkim. 305 00:16:01,627 --> 00:16:04,546 Również mentorami. Ciotka była pianistką. 306 00:16:04,630 --> 00:16:07,591 Uczyła mnie muzyki klasycznej i fortepianu. 307 00:16:07,675 --> 00:16:11,512 Wujek był kucharzem, nauczył mnie wyrażać się w kuchni. 308 00:16:11,595 --> 00:16:13,806 Pokazał, że jedzenie to język, 309 00:16:13,889 --> 00:16:17,476 który można opanować i wiele nim wyrazić. 310 00:16:17,559 --> 00:16:21,772 Najważniejsze było to, kto miał władzę. 311 00:16:21,855 --> 00:16:23,732 Kto ma chochlę, ten ma władzę. 312 00:16:24,358 --> 00:16:26,986 Kucharz miał władzę. 313 00:16:27,069 --> 00:16:28,862 Również szacunek. 314 00:16:28,946 --> 00:16:32,408 Zawsze wiedziałem, że tego chcę. 315 00:16:32,491 --> 00:16:33,325 Jasne. 316 00:16:33,409 --> 00:16:35,619 Przechodziłeś przez okres, 317 00:16:35,703 --> 00:16:40,290 kiedy mieszkałeś na Manhattanie, jeszcze nie na Harlemie. 318 00:16:40,374 --> 00:16:44,211 Jak było ci w tamtym czasie, 319 00:16:44,294 --> 00:16:47,214 gdy próbowałeś znaleźć swoje miejsce, 320 00:16:47,297 --> 00:16:49,675 zanim odnalazłeś je tutaj. 321 00:16:49,758 --> 00:16:52,386 Przyjechałem tu jako śpiewak operowy. 322 00:16:53,012 --> 00:16:56,473 Miałem kontrakt z Houston Grand Opera. 323 00:16:56,557 --> 00:16:59,727 Wystawiali operę Porgy i Bess. 324 00:16:59,810 --> 00:17:04,189 Realizowałem swoje dziecięce marzenie. 325 00:17:04,273 --> 00:17:08,736 Chciałem być pierwszym Afroamerykaninem, który zostanie gwiazdą opery 326 00:17:08,819 --> 00:17:12,823 i będzie przemierzał cały świat. 327 00:17:12,906 --> 00:17:13,907 Tego chciałem. 328 00:17:15,075 --> 00:17:18,495 Nie rozumiałem wówczas, że muszę przebić szklany sufit. 329 00:17:18,579 --> 00:17:22,416 Nie chciano ludzi, którzy wyglądali jak ja. 330 00:17:22,499 --> 00:17:27,838 Zrozumiałem, że muszę wprowadzić zmiany. 331 00:17:29,131 --> 00:17:32,051 Nie wystarczyło zasiąść przy stole. 332 00:17:32,134 --> 00:17:33,761 To musiał być mój stół. 333 00:17:33,844 --> 00:17:36,889 Nie mogłem mieć opery, ale mogłem mieć restaurację. 334 00:17:36,972 --> 00:17:40,684 Otworzyłem ekskluzywną afroamerykańską restaurację, 335 00:17:40,768 --> 00:17:44,563 pierwszą w Nowym Jorku, Cafe Beulah, która odmieniła moje życie. 336 00:17:45,481 --> 00:17:47,983 Jedzenie było moim zbawieniem. 337 00:17:48,067 --> 00:17:51,779 Dzięki niemu mogłem wyrazić to, 338 00:17:51,862 --> 00:17:56,617 co chciałem powiedzieć jako Afroamerykanin. 339 00:17:56,700 --> 00:17:58,494 Jako twórca i artysta. 340 00:17:58,577 --> 00:18:01,205 Bardzo mi się podoba to, 341 00:18:01,288 --> 00:18:04,833 co mówisz o jedzeniu jako języku, 342 00:18:04,917 --> 00:18:08,462 którego trzeba się nauczyć i korzystać z niego, 343 00:18:08,545 --> 00:18:09,963 żeby się rozwijać. 344 00:18:10,047 --> 00:18:13,258 Bez dobrego jedzenia czarni się nie spotkają. 345 00:18:13,342 --> 00:18:14,343 To fakt. 346 00:18:14,426 --> 00:18:17,262 Jesteśmy związani z tą formą ekspresji. 347 00:18:18,388 --> 00:18:21,058 Ludzie nie rozumieją tego wyjątkowego aspektu 348 00:18:21,141 --> 00:18:23,018 kultury afroamerykańskiej. 349 00:18:23,102 --> 00:18:26,021 Jedzenie było walutą. 350 00:18:26,855 --> 00:18:30,734 Unikatowy przepis tworzył 351 00:18:30,818 --> 00:18:35,114 pewną wartość, gdy sami nic nie mieliśmy. 352 00:18:35,197 --> 00:18:37,199 To danie należało do nas. 353 00:18:37,282 --> 00:18:42,287 Dzięki temu daniu mieliśmy swoją godność, szacunek, 354 00:18:42,996 --> 00:18:44,081 a także walutę. 355 00:18:51,922 --> 00:18:55,467 Czarni w Harlemie wykorzystywali swoje kulinarne zdolności, 356 00:18:55,551 --> 00:18:57,928 by tworzyć zyskowne przedsiębiorstwa. 357 00:18:58,011 --> 00:19:02,432 Lillian Harris Dean, znana jako Pigfoot Mary, 358 00:19:02,516 --> 00:19:04,893 sprzedawała świńskie nóżki tym, 359 00:19:04,977 --> 00:19:08,480 którzy tęsknili za smakami domu na południu. 360 00:19:09,064 --> 00:19:11,608 W końcu stała się milionerką. 361 00:19:12,442 --> 00:19:16,697 Opowieść Pigfoot Mary, renesansowe przepisy 362 00:19:16,780 --> 00:19:20,450 i wiele innych elementów naszej historii zachowane są 363 00:19:20,534 --> 00:19:24,121 w Schomburg Center, ośrodku badań kultury czarnych 364 00:19:24,204 --> 00:19:27,166 prowadzonym przez kuratorkę Joy Bivins. 365 00:19:27,249 --> 00:19:31,920 To pierwsza od 40 lat kobieta na stanowisku dyrektora ośrodka. 366 00:19:32,921 --> 00:19:35,215 Gdy myślę o renesansie harlemskim, 367 00:19:35,299 --> 00:19:39,052 łączę go z ruchem New Negro. 368 00:19:39,136 --> 00:19:40,846 To właśnie wtedy, 369 00:19:40,929 --> 00:19:44,308 na początku XX wieku, tuż po I wojnie światowej, 370 00:19:44,391 --> 00:19:47,352 po emancypacji i po rekonstrukcji. 371 00:19:47,436 --> 00:19:49,980 powstała nowa przestrzeń miejska, 372 00:19:50,063 --> 00:19:53,233 gdzie czarni zaczęli zadawać sobie pytanie, 373 00:19:53,317 --> 00:19:55,819 czym jest nasza kultura i estetyka. 374 00:19:55,903 --> 00:19:57,696 Mamy tu bibliotekę naukową. 375 00:19:57,779 --> 00:20:00,991 Archiwista znalazł dla ciebie parę ciekawostek. 376 00:20:01,074 --> 00:20:04,620 Pójdziemy do naszej czytelni i archiwum rękopisów. 377 00:20:04,703 --> 00:20:06,205 Nie mogę się doczekać. 378 00:20:06,288 --> 00:20:07,414 Ja też. 379 00:20:13,003 --> 00:20:16,465 Te karty dań, rzadkie książki, 380 00:20:16,548 --> 00:20:22,137 również książki kucharskie, stanowią element kultury. 381 00:20:22,221 --> 00:20:25,098 Zebraliśmy dla ciebie kilka. 382 00:20:26,099 --> 00:20:27,726 Okej. 383 00:20:29,019 --> 00:20:32,356 Jest co czytać. 384 00:20:32,439 --> 00:20:33,440 Jak najbardziej. 385 00:20:33,523 --> 00:20:36,777 To wszystko zasługa 386 00:20:36,860 --> 00:20:40,197 wielu pokoleń takich ludzi jak ty. 387 00:20:40,280 --> 00:20:43,242 Strzeżecie naszego dziedzictwa. 388 00:20:43,325 --> 00:20:47,454 Dziękuję ci, że przekazujesz tę wiedzę. 389 00:20:47,537 --> 00:20:48,455 Dzięki. 390 00:20:48,538 --> 00:20:52,209 Zacznijmy od tego. 391 00:20:52,751 --> 00:20:56,338 Przepis Pigfoot Mary na świńskie nóżki. 392 00:20:57,089 --> 00:20:59,174 Każdy chciał to znać. 393 00:20:59,258 --> 00:21:02,219 To dzięki niemu zdobyła sławę. 394 00:21:02,302 --> 00:21:03,595 Wygląda na to… 395 00:21:04,429 --> 00:21:06,807 - W sumie to zgłodniałam. - Właśnie. 396 00:21:06,890 --> 00:21:11,395 Sama bierze sprawy w swoje ręce, 397 00:21:11,478 --> 00:21:14,731 tworzy sobie możliwości i gromadzi ogromny majątek. 398 00:21:14,815 --> 00:21:17,484 Urodzona w niewoli czarna kobieta 399 00:21:17,567 --> 00:21:21,697 przyjeżdża do Harlemu i bez żadnego wsparcia 400 00:21:21,780 --> 00:21:23,907 zaczyna sprzedawać 401 00:21:23,991 --> 00:21:26,576 części świni 402 00:21:26,660 --> 00:21:29,496 znane naszym podniebieniom od lat. 403 00:21:29,579 --> 00:21:32,332 Gdy myślę o jej historii, 404 00:21:32,416 --> 00:21:34,960 wyobrażam ją sobie jako przykład 405 00:21:35,043 --> 00:21:38,922 mikrokosmosu dla czarnych kobiet, 406 00:21:39,006 --> 00:21:41,967 które dzięki umiejętnościom kucharskim 407 00:21:42,050 --> 00:21:44,261 mogą tworzyć swoją rzeczywistość. 408 00:21:44,344 --> 00:21:45,178 Tak jest. 409 00:21:45,262 --> 00:21:48,015 Tak dobrze radziła sobie z nieruchomościami, 410 00:21:48,098 --> 00:21:52,894 że wartość jej inwestycji wyceniono na 375 000 $. 411 00:21:52,978 --> 00:21:53,979 Dzięki nóżkom. 412 00:21:54,479 --> 00:21:57,190 Sporo zawdzięczamy tym świnkom. 413 00:21:58,025 --> 00:22:01,445 Najlepsze są trzy ostatnie słowa. 414 00:22:01,528 --> 00:22:04,197 „Podaj sos chili”. 415 00:22:05,699 --> 00:22:08,076 - Sos musi być. - Rewelacja. 416 00:22:10,537 --> 00:22:12,122 Ponad 100 lat później 417 00:22:12,205 --> 00:22:15,375 ulice Harlemu nadal opowiadają historię naszej kuchni. 418 00:22:17,044 --> 00:22:19,755 Migracja zapoczątkowała rozkwit kulturowy, 419 00:22:19,838 --> 00:22:23,133 który pozwolił afroamerykańskim przedsiębiorcom 420 00:22:23,216 --> 00:22:24,718 stworzyć klasę średnią. 421 00:22:25,385 --> 00:22:26,553 Cha to sommelierka. 422 00:22:26,636 --> 00:22:29,473 Jej rodzina żyje na Harlemie od trzech pokoleń. 423 00:22:29,556 --> 00:22:31,558 Pracując, zwiedza cały świat. 424 00:22:31,641 --> 00:22:33,769 Dzięki niej branże usług i napojów 425 00:22:33,852 --> 00:22:37,647 są bardziej inkluzywne, odpowiedzialne i transparentne. 426 00:22:38,857 --> 00:22:42,194 To historyczna ulica, choć niewiele o niej wiem. 427 00:22:42,277 --> 00:22:44,654 Opowiesz nam o niej więcej? 428 00:22:44,738 --> 00:22:45,947 Witaj na Harlemie. 429 00:22:46,031 --> 00:22:47,616 Oto Strivers' Row. 430 00:22:47,699 --> 00:22:51,411 To miejsce to sama esencja Harlemu, 431 00:22:51,495 --> 00:22:53,789 czyli aspirujący Afroamerykanie. 432 00:22:53,872 --> 00:22:56,458 Jeśli byłeś politykiem 433 00:22:56,541 --> 00:22:59,961 albo muzykiem w czasie renesansu, 434 00:23:00,045 --> 00:23:03,465 jeśli po prostu byłeś kimś, to mieszkałeś tutaj. 435 00:23:03,548 --> 00:23:05,425 To był awans społeczny. 436 00:23:05,509 --> 00:23:09,805 Nie chcieliśmy centrum miasta, wystarczało nam Strivers' Row. 437 00:23:09,888 --> 00:23:12,849 - Zrobimy scenę na tych schodach? - Jasne. 438 00:23:13,767 --> 00:23:16,645 Ludzie z Harlemu 439 00:23:16,728 --> 00:23:19,940 są bardzo ekspresyjni i unikatowi. 440 00:23:20,023 --> 00:23:22,067 Co was tak napędza? 441 00:23:22,859 --> 00:23:24,319 Smykałka do biznesu. 442 00:23:24,403 --> 00:23:26,613 Mama mawiała, że mamy to w genach. 443 00:23:26,696 --> 00:23:28,490 Gdziekolwiek jadę, 444 00:23:28,573 --> 00:23:30,992 zawsze reprezentuję Harlem. 445 00:23:31,993 --> 00:23:34,746 Chcę zobaczyć parę miejsc w okolicy. 446 00:23:34,830 --> 00:23:35,997 Chodźmy. 447 00:23:38,583 --> 00:23:39,751 TARG 448 00:23:43,630 --> 00:23:46,633 To moja dzielnia. Jesteśmy na 139. ulicy. 449 00:23:46,716 --> 00:23:48,301 Zgarniemy arbuza. 450 00:23:48,385 --> 00:23:51,596 To mój ziomek. Chodziliśmy razem do szkoły. 451 00:23:51,680 --> 00:23:53,640 Zobaczmy te arbuzy. 452 00:23:53,723 --> 00:23:56,226 Siema, musieliśmy tu wpaść. 453 00:23:56,309 --> 00:23:58,145 Dobrze cię widzieć. To Stephen. 454 00:23:58,228 --> 00:23:59,229 Miło mi. 455 00:23:59,312 --> 00:24:02,441 Stoisko z arbuzami to klasyka Harlemu. 456 00:24:02,524 --> 00:24:04,359 No i esencja lata. 457 00:24:04,443 --> 00:24:06,528 - Tak jest. - Opowiedz, co tu mamy. 458 00:24:06,611 --> 00:24:07,904 Arbuzy z Georgii. 459 00:24:07,988 --> 00:24:09,322 - Jeździmy… - Ja też. 460 00:24:09,406 --> 00:24:10,407 Jesteś z Georgii? 461 00:24:10,490 --> 00:24:12,951 Spoko. Często tam bywam. 462 00:24:13,034 --> 00:24:17,038 Z arbuza zrobisz wszystko, sok i sałatkę. 463 00:24:17,122 --> 00:24:21,084 Nawet galaretki w skórce, a to bardzo zdrowe. 464 00:24:21,168 --> 00:24:24,045 Skórka ma najwięcej składników odżywczych. 465 00:24:24,129 --> 00:24:26,590 - Ta zielona część. - Jasne. 466 00:24:27,174 --> 00:24:29,009 Samo zdrowie. 467 00:24:29,885 --> 00:24:33,221 Jak to się stało, że sprzedajesz arbuzy? 468 00:24:33,305 --> 00:24:36,099 Nie chciałem dłużej narabiać na ulicy. 469 00:24:36,183 --> 00:24:38,560 Pomyślałem, że lubię arbuzy. 470 00:24:38,643 --> 00:24:41,646 To wydawał się dobry pomysł, więc się douczyłem. 471 00:24:41,730 --> 00:24:43,648 To było jak podróż na południe. 472 00:24:43,732 --> 00:24:47,444 Wychowała nas ulica, więc trzeba było kombinować, 473 00:24:47,527 --> 00:24:49,571 jak utrzymać nasze rodziny. 474 00:24:49,654 --> 00:24:52,199 Dzieciaki trzeba chronić. 475 00:24:52,282 --> 00:24:55,285 Jest dużo broni palnej, chcemy z tym walczyć. 476 00:24:55,368 --> 00:24:56,536 Zapraszam młodych. 477 00:24:56,620 --> 00:24:59,831 Niech zjedzą arbuza, ja stawiam. Pełen luz. 478 00:24:59,915 --> 00:25:01,124 Arbuzy to jest to. 479 00:25:01,208 --> 00:25:05,253 Przecież sami niewolnicy handlowali arbuzami po emancypacji. 480 00:25:05,337 --> 00:25:07,088 - Właśnie. - Dziecię arbuza. 481 00:25:07,172 --> 00:25:08,507 Arbuzowy król. 482 00:25:08,590 --> 00:25:12,427 Gdy inni widzą, że czarni są przedsiębiorczy, 483 00:25:12,511 --> 00:25:14,346 wiadomo, jak to się kończy. 484 00:25:14,429 --> 00:25:15,430 Nabijają się. 485 00:25:15,514 --> 00:25:18,808 Chcą nam to odebrać i próbują to podważać. 486 00:25:18,892 --> 00:25:21,436 Próbują tłumić naszą sprawczość, 487 00:25:21,520 --> 00:25:23,563 gdy potrafimy się utrzymać. 488 00:25:23,647 --> 00:25:26,316 Twoja obecność tutaj to dla mnie 489 00:25:26,399 --> 00:25:30,570 sposób na walkę z tą narracją. 490 00:25:30,654 --> 00:25:31,696 Tak jest. 491 00:25:31,780 --> 00:25:33,990 Co to za pyszności? 492 00:25:34,074 --> 00:25:38,912 Sałatka z arbuza. Mamy tu czerwonego i żółtego arbuza, 493 00:25:38,995 --> 00:25:42,415 czerwoną cebulę, ogórka, odrobinę fety 494 00:25:42,499 --> 00:25:45,418 i malinowy sos winegret. 495 00:25:45,502 --> 00:25:47,420 Nie zapomnieliśmy o tobie. 496 00:25:47,504 --> 00:25:50,215 - Dzięki. - Pysznie pachnie. 497 00:25:50,298 --> 00:25:52,008 - Smacznego. - Dzięki. 498 00:25:53,009 --> 00:25:55,845 Jecie żółtego arbuza i odmianę truskawkową. 499 00:25:55,929 --> 00:25:58,265 Żółte mają czarne pestki. 500 00:25:58,348 --> 00:26:00,100 Mamy odmianę Jubilee. 501 00:26:01,142 --> 00:26:02,978 Są też cukrówki. 502 00:26:03,061 --> 00:26:04,354 Żółte w środku. 503 00:26:05,605 --> 00:26:08,608 - Moja ulubiona to sangria. - Sangria? 504 00:26:08,692 --> 00:26:10,735 To ja poproszę sangrię. 505 00:26:10,819 --> 00:26:13,113 Jubilee mają ten podłużny pas. 506 00:26:13,196 --> 00:26:14,155 To Jubilee. 507 00:26:14,239 --> 00:26:17,242 Cukrówki są drobne, okrągłe i ciemne. 508 00:26:17,325 --> 00:26:20,954 Wiesz o tym wszystkim od rolników? 509 00:26:21,037 --> 00:26:24,874 Chodzę do szkoły. Jestem z miasta, więc ciągle się uczę. 510 00:26:25,917 --> 00:26:29,462 Rozmawiamy z rolnikami. Na południu nazywają ich zapylaczami. 511 00:26:29,546 --> 00:26:32,591 Jeździmy tam i rozmawiamy z czarnymi rolnikami. 512 00:26:32,674 --> 00:26:34,759 Wspieramy ich. 513 00:26:34,843 --> 00:26:36,636 Tam dzieje się tragedia. 514 00:26:36,720 --> 00:26:40,515 Ich ziemie idą na aukcję i kupuje je ktoś inny. 515 00:26:40,599 --> 00:26:42,225 O to chodzi w tej kampanii. 516 00:26:42,309 --> 00:26:44,853 O odnowę relacji z czarnymi rolnikami. 517 00:26:44,936 --> 00:26:47,856 Zabieramy tam ciężarówki, pomagamy im sadzić. 518 00:26:47,939 --> 00:26:50,984 Mamy 40 hektarów ziemi, sami ją uprawiamy. 519 00:26:51,067 --> 00:26:53,028 Czy za młodu wiedziałeś, 520 00:26:53,111 --> 00:26:56,448 że sprzedawcy uliczni 521 00:26:56,531 --> 00:26:58,658 byli częścią renesansu? 522 00:26:58,742 --> 00:27:01,786 Czujesz się częścią historii sprzedawców ulicznych? 523 00:27:01,870 --> 00:27:05,665 Nie, bo biegałem. Byłem tym złym sprzedawcą. 524 00:27:05,749 --> 00:27:09,002 Sprzedawałem coś, czego nie powinienem. 525 00:27:09,085 --> 00:27:11,796 Żałuję, że straciłem tyle czasu. 526 00:27:11,880 --> 00:27:13,298 Dlatego to robię. 527 00:27:13,381 --> 00:27:15,800 Musiałem trafić za kratki cztery razy, 528 00:27:15,884 --> 00:27:18,762 by załapać, że nie tędy droga. 529 00:27:18,845 --> 00:27:21,640 To zaszczyt być tutaj z tobą. 530 00:27:21,723 --> 00:27:23,767 Robisz wspaniałe rzeczy. 531 00:27:23,850 --> 00:27:25,685 Uczę się od ciebie tu i teraz. 532 00:27:25,769 --> 00:27:29,064 Uczysz też wielu innych i chcę to powiedzieć na głos. 533 00:27:29,147 --> 00:27:31,733 Bardzo doceniam twoją pracę. 534 00:27:31,816 --> 00:27:34,235 Dzięki. 535 00:27:34,319 --> 00:27:36,154 - Tak trzymaj. - Dziękuję. 536 00:27:36,237 --> 00:27:38,073 Dzięki, Cha. 537 00:28:17,779 --> 00:28:21,616 Wspaniale było móc zobaczyć Harlem wraz z jego mieszkańcami 538 00:28:21,700 --> 00:28:25,036 i poczuć ducha czarnej przedsiębiorczości, 539 00:28:25,120 --> 00:28:27,038 który żyje tam po dziś dzień. 540 00:28:28,707 --> 00:28:33,420 Renesans harlemski był okresem rozkwitu kultury i sztuki. 541 00:28:34,254 --> 00:28:36,506 Jako były sommelier wiem, 542 00:28:36,589 --> 00:28:38,633 że zawartość kieliszka potrafi 543 00:28:38,717 --> 00:28:41,386 wiele powiedzieć o naszej historii. 544 00:28:43,012 --> 00:28:44,848 W latach 20. 545 00:28:44,931 --> 00:28:47,642 nielegalne bary i kluby taneczne 546 00:28:47,726 --> 00:28:50,228 stanowiły część harlemskiej subkultury. 547 00:28:50,311 --> 00:28:52,772 Ich dziedzictwo żyje po dziś dzień 548 00:28:52,856 --> 00:28:56,818 pod numerem 67 na Orange Street znajdziemy lokalny bar, 549 00:28:56,901 --> 00:29:01,406 którego mistyczna estetyka przypomina nielegalne bary renesansu. 550 00:29:03,116 --> 00:29:05,493 Oto właściciel, Karl Franz Williams, 551 00:29:05,577 --> 00:29:08,997 i słynna miksolożka, Tiffanie Barriere, 552 00:29:09,080 --> 00:29:13,042 która w branży napojów otrzymała najbardziej prestiżowe wyróżnienia. 553 00:29:13,126 --> 00:29:15,754 Omówimy rolę alkoholu w naszej historii. 554 00:29:16,337 --> 00:29:19,257 Jak łączy się nasza historia 555 00:29:19,340 --> 00:29:21,092 z alkoholem i Harlemem? 556 00:29:21,176 --> 00:29:23,386 Prohibicja zbiega się z renesansem. 557 00:29:23,470 --> 00:29:26,306 Tamten okres to był istny boom. 558 00:29:26,389 --> 00:29:29,768 To miejsce było źródłem twórczej energii. 559 00:29:29,851 --> 00:29:32,103 E. Simms Campbell to pierwszy czarny rysownik, 560 00:29:32,187 --> 00:29:33,730 którego opublikowano. 561 00:29:33,813 --> 00:29:36,483 Stworzył mapę nocnego życia Harlemu. 562 00:29:37,192 --> 00:29:40,570 Przygotował opisy. „Trawkę kupisz tutaj”. 563 00:29:40,653 --> 00:29:43,364 „Tu jest klub nocny. Ten się otwiera o 2”. 564 00:29:43,448 --> 00:29:46,367 Na mapie nie ma nielegalnych barów. 565 00:29:46,451 --> 00:29:49,412 To dlatego, że było ich ponad 500. 566 00:29:49,496 --> 00:29:51,414 Każdy mógł jakiś znaleźć. 567 00:29:51,498 --> 00:29:54,834 Na Harlemie było najwięcej nielegalnych barów. 568 00:29:54,918 --> 00:30:00,089 Prohibicja była dla Harlemu jak woda na młyn. 569 00:30:00,173 --> 00:30:02,842 Stanowiła jedną z sił stojących za renesansem, 570 00:30:02,926 --> 00:30:06,221 bo nigdzie indziej nie można było się zabawić. 571 00:30:06,304 --> 00:30:09,140 Reszta miasta łącznie z centrum była zamknięta. 572 00:30:09,224 --> 00:30:11,059 W Harlemie życie nocne kwitło. 573 00:30:11,142 --> 00:30:14,562 Już wtedy mieszkali tu znani artyści i intelektualiści. 574 00:30:15,688 --> 00:30:18,191 W tym samym czasie 575 00:30:18,274 --> 00:30:21,402 wiele afroamerykańskich miast na południu 576 00:30:21,486 --> 00:30:24,030 słynęło ze swojego bimbru. 577 00:30:24,113 --> 00:30:28,952 Uprawiali swój owies, żyto lub kukurydzę. Robili doskonały bimber. 578 00:30:29,035 --> 00:30:31,329 Przemycali go na północ. 579 00:30:31,412 --> 00:30:33,540 To było po emancypacji, 580 00:30:33,623 --> 00:30:37,627 więc czarni szukali sposobu na zarobek. 581 00:30:37,710 --> 00:30:41,714 Butelkowanie było bardzo dochodowe. 582 00:30:41,798 --> 00:30:43,174 Robimy to od lat. 583 00:30:43,258 --> 00:30:45,510 W Afryce warzyliśmy fenomenalne piwa. 584 00:30:45,593 --> 00:30:48,012 Mieliśmy to opanowane. 585 00:30:48,096 --> 00:30:51,432 Uprawialiśmy trzcinę cukrową, a produktem ubocznym 586 00:30:51,516 --> 00:30:54,310 produkcji cukru trzcinowego jest melasa. 587 00:30:54,394 --> 00:30:56,396 Stąd wzięliśmy rum. 588 00:30:56,479 --> 00:31:00,316 Możemy być dumni z tego, że odtwarzamy naszą historię. 589 00:31:00,400 --> 00:31:01,901 - Tak. - Żyje w nas. 590 00:31:03,444 --> 00:31:05,864 Jestem z południa, więc poncz musi być. 591 00:31:05,947 --> 00:31:07,657 - Otóż to. - No musiałam. 592 00:31:09,868 --> 00:31:12,704 Poncz był podstawą 593 00:31:12,787 --> 00:31:16,583 każdego przyjęcia i poczęstunku. 594 00:31:16,666 --> 00:31:18,960 Tyle pyszności dla wszystkich gości. 595 00:31:19,043 --> 00:31:24,257 Poncz był częścią spotkań w kościołach, akademikach i u babci. 596 00:31:24,340 --> 00:31:26,301 Moja rodzina pochodzi z Karaibów. 597 00:31:26,384 --> 00:31:28,928 Koktajle Planter's Punch 598 00:31:29,512 --> 00:31:34,642 i Rum Punch z Barbados to integralna część naszej kultury. 599 00:31:34,726 --> 00:31:35,685 Jasne. 600 00:31:36,185 --> 00:31:37,937 Konkretna dawka historii. 601 00:31:38,438 --> 00:31:41,733 Tom Bullock to dla historii koktajli 602 00:31:41,816 --> 00:31:46,654 jeden z najważniejszych czarnych uczonych. 603 00:31:46,738 --> 00:31:49,908 Napisał pierwszą książkę o koktajlach napisaną przez Afroamerykanina. 604 00:31:49,991 --> 00:31:51,868 Niewiele wiemy o jego historii. 605 00:31:51,951 --> 00:31:53,953 Myślimy, że pochodził z południa, 606 00:31:54,037 --> 00:31:58,458 skąd przedostał się koleją na środkowy zachód. 607 00:31:58,541 --> 00:32:01,336 Książka nazywa się Barman idealny. 608 00:32:01,419 --> 00:32:04,213 Przepisy z tej książki to gwarancja jakości. 609 00:32:04,297 --> 00:32:06,883 Gdy szanuje się mnie jako barmankę, 610 00:32:07,383 --> 00:32:11,387 a do tego przygotowuję i kosztuję jego koktajle, 611 00:32:11,471 --> 00:32:13,890 ta praca staje się zaszczytem. 612 00:32:14,807 --> 00:32:18,394 Przygotowuję poncz Toma Bullocka. To jak aromaterapia. 613 00:32:18,895 --> 00:32:20,939 Barmani nie stali tylko za barem. 614 00:32:21,022 --> 00:32:24,275 Obsługa statków miała takie składniki jak cytrusy, 615 00:32:24,359 --> 00:32:25,818 cokolwiek było świeże, 616 00:32:25,902 --> 00:32:28,988 a pracy było dużo, więc obrabialiśmy wszystko naraz. 617 00:32:29,072 --> 00:32:34,160 Jeszcze zanim polityk, prezydent czy pisarz wejdą na pokład. 618 00:32:34,243 --> 00:32:37,080 Warto było się czymś popisać. 619 00:32:37,163 --> 00:32:41,209 Świadczyło to nie tylko o twoim stylu, ale również o twoim ogrodzie. 620 00:32:41,292 --> 00:32:44,003 Na południu podaje się to, co trafia do portu, 621 00:32:44,087 --> 00:32:46,130 więc dodałam nieco wina z Madery. 622 00:32:46,714 --> 00:32:51,010 Próbuję poczuć każdy składnik z osobna, 623 00:32:51,844 --> 00:32:55,807 doceniając jednocześnie, jak idealnie się ze sobą łączą. 624 00:32:57,266 --> 00:33:00,228 Świeże owoce mają wspaniały sok. 625 00:33:00,311 --> 00:33:02,105 Cytrusy równoważą słodycz. 626 00:33:02,188 --> 00:33:05,441 Tę metodę znamy jeszcze z domu. 627 00:33:05,525 --> 00:33:08,361 Słodkie łączymy z kwaśnym. 628 00:33:08,444 --> 00:33:11,406 Wiedzieliśmy, że trzeba je balansować. 629 00:33:11,489 --> 00:33:14,033 Wiedzieliśmy też, jak je serwować. 630 00:33:14,117 --> 00:33:18,454 Potrafimy idealnie mieszać te składniki 631 00:33:18,538 --> 00:33:21,499 i pozwalamy im się macerować. 632 00:33:21,582 --> 00:33:24,419 Chyba nie zdajesz sobie sprawy, 633 00:33:24,502 --> 00:33:28,715 że zwróciłaś uwagę na coś bardzo ważnego. 634 00:33:28,798 --> 00:33:31,926 Wspomniałaś o tym, 635 00:33:32,510 --> 00:33:36,889 że jesteśmy potomkami bimbrowników. 636 00:33:36,973 --> 00:33:39,392 Nie miałem okazji poznać dziadka. 637 00:33:39,475 --> 00:33:41,352 Urodził się w 1907. 638 00:33:42,270 --> 00:33:45,648 Niedawno dowiedziałem się, 639 00:33:45,732 --> 00:33:49,736 że nie był zwykłym 640 00:33:49,819 --> 00:33:53,865 przemytnikiem alkoholu. 641 00:33:53,948 --> 00:33:55,867 Pracował dla Capone. 642 00:33:56,451 --> 00:33:58,786 To szalona historia. 643 00:33:58,870 --> 00:34:02,165 Przez pewien czas kombinował, 644 00:34:02,248 --> 00:34:05,084 jak ułożyć sobie życie na północy. 645 00:34:05,168 --> 00:34:08,421 Kontaktuje się z „mafią” 646 00:34:08,504 --> 00:34:12,008 i zostaje kierowcą Capone. 647 00:34:12,842 --> 00:34:17,263 Kiedyś przechwycili jego ciężarówkę. 648 00:34:17,346 --> 00:34:20,391 Wywiązała się strzelanina. Wychodzi z tego cały. 649 00:34:20,475 --> 00:34:22,268 Kontynuuj. 650 00:34:22,351 --> 00:34:24,729 Wtedy zdecydował, że to koniec. 651 00:34:24,812 --> 00:34:26,856 Nie chciał już przemycać. 652 00:34:26,939 --> 00:34:30,485 Dlatego został tragarzem. 653 00:34:30,568 --> 00:34:35,490 Robił też bimber w swojej piwnicy. 654 00:34:36,074 --> 00:34:39,786 Dla policji, żeby chronić rodzinę. 655 00:34:40,703 --> 00:34:43,998 Gdy się o tym dowiedziałem, mina mi zrzedła. 656 00:34:44,540 --> 00:34:47,210 To wzbogaciło historię rodziny, 657 00:34:47,293 --> 00:34:50,296 ale widzę tu też związek z tym, co mówisz. 658 00:34:50,379 --> 00:34:54,258 Od zawsze byliśmy z tym związani, 659 00:34:54,342 --> 00:34:57,637 nawet gdy było to nielegalne. 660 00:34:57,720 --> 00:35:00,973 Nielegalne bary Harlemu były podobne. 661 00:35:01,057 --> 00:35:04,852 To były miejsca, gdzie dzieliliśmy się informacjami, 662 00:35:04,936 --> 00:35:07,897 pomysłami, nawiązywaliśmy kontakty. 663 00:35:07,980 --> 00:35:11,359 To też część kultury tamtych czasów, 664 00:35:11,442 --> 00:35:13,486 która bardzo mnie ciekawi. 665 00:35:13,569 --> 00:35:17,240 Bary były bezpieczną przestrzenią, 666 00:35:17,323 --> 00:35:20,451 gdzie czarna społeczność czuła się dobrze. 667 00:35:20,535 --> 00:35:22,662 Kobieta mogła pójść do baru, 668 00:35:22,745 --> 00:35:25,206 a to było coś nietypowego 669 00:35:25,289 --> 00:35:26,999 do lat 40. i 50. 670 00:35:27,083 --> 00:35:29,460 Nawet w czarnej społeczności LGBT 671 00:35:29,544 --> 00:35:32,797 rzadko kto wychodził z szafy w tamtych czasach. 672 00:35:32,880 --> 00:35:35,967 Brano ślub z osobą płci przeciwnej i miało się romans na boku. 673 00:35:36,050 --> 00:35:38,886 Widać to w literaturze i poezji. 674 00:35:38,970 --> 00:35:42,473 Ukrywali historię tego, kim są. 675 00:35:43,141 --> 00:35:47,186 Umawiali się w barach, które w tamtym czasie były bezpieczne. 676 00:35:47,270 --> 00:35:48,354 Tak jest. 677 00:35:48,938 --> 00:35:50,148 Wypijmy za to. 678 00:35:50,231 --> 00:35:51,691 Zdrowie. 679 00:35:53,651 --> 00:35:54,610 Zdrówko. 680 00:35:57,780 --> 00:36:01,117 Renesans harlemski celebruje się jako okres rozkwitu 681 00:36:01,200 --> 00:36:03,244 sztuki afroamerykańskiej, 682 00:36:03,870 --> 00:36:06,247 ale nauczyliśmy się też polegać na sobie 683 00:36:06,330 --> 00:36:09,417 i stworzyliśmy bezpieczną przestrzeń, 684 00:36:09,500 --> 00:36:11,836 która zbliżała miejscową społeczność. 685 00:36:13,296 --> 00:36:17,550 Godzinę na północ od Harlemu znajduje się rezydencja pani C.J. Walker, 686 00:36:17,633 --> 00:36:21,804 pierwszej czarnej kobiety w USA, która została milionerką. 687 00:36:21,888 --> 00:36:24,098 Stworzyła produkty do włosów, 688 00:36:24,182 --> 00:36:28,978 które sprzedawała czarnym kobietom w całym kraju. 689 00:36:31,147 --> 00:36:32,481 IRVINGTON W STANIE NOWY JORK 690 00:36:32,565 --> 00:36:34,650 Posiadłość znana jako Villa Levaro 691 00:36:35,276 --> 00:36:38,863 była oazą, gdzie razem z córką, A'Lelią Walker, 692 00:36:38,946 --> 00:36:42,450 stworzyła miejsce legendarne pośród czarnej elity. 693 00:36:43,201 --> 00:36:47,663 Organizowała spotkania z artystami takimi jak Zora Neale Hurston, 694 00:36:47,747 --> 00:36:49,290 James Weldon Johnson, 695 00:36:49,373 --> 00:36:52,126 W.E.B Du Bois i Langston Hughes. 696 00:36:53,544 --> 00:36:57,006 Spotkania tworzyły nowe więzi i inspirowały artystów. 697 00:37:01,052 --> 00:37:03,971 Tego letniego popołudnia A'Lelia Bundles, 698 00:37:04,055 --> 00:37:08,392 praprawnuczka A'Lelii Walker, zaprosiła mnie, 699 00:37:08,476 --> 00:37:10,686 Alexandra Smallsa, Chę McCoy 700 00:37:10,770 --> 00:37:13,814 i byłego prezentera radiowego, Deana Schomburga, 701 00:37:13,898 --> 00:37:16,567 wnuka Arturo Schomburga, 702 00:37:16,651 --> 00:37:20,321 którego prywatna kolekcja czarnych dzieł sztuki i eksponatów 703 00:37:20,404 --> 00:37:23,115 była początkiem Schomburg Center. 704 00:37:26,494 --> 00:37:29,830 To bardzo wyjątkowe spotkanie. 705 00:37:30,498 --> 00:37:33,626 Gdy A'Lelia Walker świętowała Dzień Niepodległości 706 00:37:33,709 --> 00:37:37,713 w lipcu 1921 z prezydentem Liberii, 707 00:37:37,797 --> 00:37:39,882 puszczano fajerwerki z tarasu, 708 00:37:39,966 --> 00:37:41,884 a Ford Dabney grał na żywo, 709 00:37:41,968 --> 00:37:44,512 jeden z najlepszych muzyków tamtego okresu. 710 00:37:44,595 --> 00:37:46,931 Nie zaproszono go do Białego Domu, 711 00:37:47,014 --> 00:37:49,308 tylko tutaj. 712 00:37:50,017 --> 00:37:51,727 To był nasz Biały Dom. 713 00:37:52,645 --> 00:37:53,854 To mi się podoba. 714 00:37:53,938 --> 00:37:55,940 Jesteśmy w Białym Domu czarnych. 715 00:37:56,023 --> 00:37:59,944 Żyrandole są bardzo podobne do żyrandoli w sali wschodniej. 716 00:38:01,112 --> 00:38:03,948 W czasie prohibicji urządzała przyjęcia. 717 00:38:04,031 --> 00:38:08,202 Znała najlepszych bimbrowników, miała też najlepszego szampana. 718 00:38:09,036 --> 00:38:12,331 Celebrujemy dziś też siłę i urok czarnych kobiet. 719 00:38:12,415 --> 00:38:15,668 Na takie przyjęcie w domu pani C.J. Walker 720 00:38:15,751 --> 00:38:18,963 nie ma nic lepszego niż szampan. 721 00:38:19,046 --> 00:38:19,880 Otóż to. 722 00:38:19,964 --> 00:38:21,590 Opowie nam pani więcej 723 00:38:21,674 --> 00:38:24,677 o kulinarnym dziedzictwie A'Lelii? 724 00:38:25,261 --> 00:38:26,804 Pani C.J. Walker 725 00:38:26,887 --> 00:38:29,015 urodziła się jako Sarah Breedlove 726 00:38:29,098 --> 00:38:32,393 w 1867 na plantacji w Delcie w stanie Luizjana. 727 00:38:32,476 --> 00:38:35,187 To historia ciągłej przemiany. 728 00:38:35,271 --> 00:38:37,273 Była niewykształconą praczką, 729 00:38:37,356 --> 00:38:39,358 która została kucharką. 730 00:38:39,442 --> 00:38:41,736 Założyła firmę kosmetyczną. 731 00:38:41,819 --> 00:38:44,739 Zatrudniała tysiące kobiet i została milionerką. 732 00:38:44,822 --> 00:38:46,866 Przede wszystkim była kucharką. 733 00:38:46,949 --> 00:38:49,577 W ten sposób zarabiała na boku, 734 00:38:49,660 --> 00:38:51,579 gdy zaczynała rozwijać interes. 735 00:38:51,662 --> 00:38:53,622 Gdy zaczęła konkretnie zarabiać, 736 00:38:53,706 --> 00:38:57,710 zatrudniała kucharzy, a gdy mogła organizować przyjęcia, 737 00:38:57,793 --> 00:38:59,587 zatrudniała czarną obsługę. 738 00:39:00,171 --> 00:39:04,133 Później A'Lelia Walker założyła miejsce zwane The Dark Tower. 739 00:39:04,216 --> 00:39:06,969 W czasie renesansu to było kultowe miejsce. 740 00:39:07,053 --> 00:39:09,430 To było w jej domu na 136. ulicy. 741 00:39:09,513 --> 00:39:12,433 Na pierwszym spotkaniu młodych pisarzy 742 00:39:12,516 --> 00:39:15,436 podali tam spaghetti. 743 00:39:15,519 --> 00:39:18,064 Pojawił się tam Countee Cullen, 744 00:39:18,147 --> 00:39:20,524 Langston Hughes i Wally Thurman, 745 00:39:20,608 --> 00:39:25,279 którzy rozmawiali o powstaniu The Dark Tower i roli tego miejsca. 746 00:39:25,363 --> 00:39:28,824 Mieli patronów, którzy przekazywali darowizny. 747 00:39:28,908 --> 00:39:33,913 Artysta mógł dołączyć za dolara rocznie i jeść do oporu. 748 00:39:33,996 --> 00:39:36,123 Taki był zamysł. 749 00:39:36,207 --> 00:39:38,793 Historie państwa rodzin 750 00:39:38,876 --> 00:39:43,214 są bardzo związane z pielęgnacją czarnej kultury. 751 00:39:43,297 --> 00:39:45,674 Arturo Schomburg był moim dziadkiem. 752 00:39:46,842 --> 00:39:51,097 Kolekcjonował wszystko, co dotyczyło czarnej kultury. 753 00:39:51,180 --> 00:39:54,392 Chciał, by każdy człowiek wiedział, 754 00:39:54,475 --> 00:40:00,231 że czarni wnieśli znaczy wkład w społeczeństwo obywatelskie. 755 00:40:00,314 --> 00:40:03,734 Zaproponował wydanie książki kucharskiej. 756 00:40:03,818 --> 00:40:06,445 Są przepisy, które przekazywano dzieciom. 757 00:40:06,529 --> 00:40:10,991 Mam list pani Walker, w którym opisała gulasz z Brunswick. 758 00:40:11,075 --> 00:40:14,328 Opisała bardzo szczegółowo, jak robić lody. 759 00:40:14,412 --> 00:40:18,833 Jedzenie było bardzo ważnie dla niej i dla jej matki. 760 00:40:18,916 --> 00:40:21,377 Na aukcjach niewolników 761 00:40:21,460 --> 00:40:23,796 umiejętności kucharskie były kluczowe. 762 00:40:23,879 --> 00:40:26,215 Właściciele niewolników to wiedzieli. 763 00:40:26,298 --> 00:40:28,509 Nie traktowano ich jak ludzi. 764 00:40:28,592 --> 00:40:30,594 Handlarze niewolników mówili, 765 00:40:30,678 --> 00:40:33,556 co potrafi każdy niewolnik. 766 00:40:33,639 --> 00:40:36,767 - „Tamta kucharzy”. - Wtedy byli więcej warci. 767 00:40:36,851 --> 00:40:38,477 Oczywiście. 768 00:40:38,561 --> 00:40:41,647 Siedzimy we wspaniałej rezydencji. 769 00:40:41,730 --> 00:40:45,317 W domu pierwszej czarnej kobiety, 770 00:40:45,401 --> 00:40:48,946 która została milionerką w USA. 771 00:40:49,530 --> 00:40:52,658 Zastanawiam się, w jaki sposób 772 00:40:52,741 --> 00:40:57,204 wykorzystywano jedzenie jako formę komunikacji czarnych 773 00:40:57,288 --> 00:40:59,415 w kontekście klasy, dostępności, 774 00:40:59,498 --> 00:41:02,543 przywilejów, wystawności i innych. 775 00:41:02,626 --> 00:41:06,255 Świetnie się składa, że jemy homara. 776 00:41:07,256 --> 00:41:11,594 Homar był jednym z ulubionych dań A'Lelii Walker. 777 00:41:12,094 --> 00:41:14,722 Lubiła owoce morze. 778 00:41:14,805 --> 00:41:16,348 Homar i szampan 779 00:41:16,432 --> 00:41:21,228 są szczególnie ważne w jej historii. 780 00:41:21,896 --> 00:41:25,691 W sierpniu 1931 roku wybrała się na przyjęcie urodzinowe 781 00:41:26,275 --> 00:41:27,860 na plaży w Long Branch. 782 00:41:27,943 --> 00:41:30,237 To był jeden z tych znanych kurortów. 783 00:41:30,321 --> 00:41:33,866 Coś jak wyspa Martha's Vineyard. Jeździli tam prezydenci. 784 00:41:33,949 --> 00:41:36,785 Gdy w tamtym stuleciu gdzieś byli bogaci biali, 785 00:41:36,869 --> 00:41:39,914 towarzyszyła im społeczność czarnych, 786 00:41:39,997 --> 00:41:43,125 bo ktoś musiał im gotować, 787 00:41:43,209 --> 00:41:47,046 sprzątać i zabawiać. 788 00:41:47,129 --> 00:41:49,215 Pojechała na urodziny. 789 00:41:49,298 --> 00:41:52,051 Zjadła na plaży homara, 790 00:41:52,134 --> 00:41:54,595 ciasto czekoladowe, wypiła też szampana. 791 00:41:55,221 --> 00:41:59,308 Miała wysokie ciśnienie. Kilka lat wcześniej miała udar, 792 00:41:59,391 --> 00:42:01,018 choć w pełni wyzdrowiała. 793 00:42:01,101 --> 00:42:05,231 Po tym cudownym dniu pełnym homara i szampana 794 00:42:05,314 --> 00:42:07,191 wróciła do swojego domku. 795 00:42:08,108 --> 00:42:12,154 Obudziła się w środku nocy, dostała udaru i zmarła. 796 00:42:13,030 --> 00:42:15,658 Choć to smutne, że zmarła, 797 00:42:15,741 --> 00:42:19,912 to w ostatnich chwilach robiła to, co kochała. 798 00:42:19,995 --> 00:42:21,372 Bez kompromisów. 799 00:42:21,455 --> 00:42:24,708 Pogrzeb był wspaniały, przyjechały tysiące osób. 800 00:42:24,792 --> 00:42:27,461 Stali na zewnątrz domu pogrzebowego, 801 00:42:27,545 --> 00:42:29,922 na rogu ulic 138. i 7. 802 00:42:30,005 --> 00:42:34,051 Konwój pogrzebowy ruszył na cmentarz Woodlawn Cemetery. 803 00:42:34,134 --> 00:42:36,262 Hubert Julian, czarny pilot, 804 00:42:36,345 --> 00:42:40,474 przeleciał nad grobem i zrzucił na grób jej ulubione kwiaty 805 00:42:40,558 --> 00:42:43,477 w tym samym momencie, co pozostali. 806 00:42:43,561 --> 00:42:46,105 Homar i szampan były jej ostatnim posiłkiem. 807 00:42:47,064 --> 00:42:50,609 Dla Afroamerykanów homar był daniem powszednim. 808 00:42:50,693 --> 00:42:53,779 Był tani, a białym nie smakował. 809 00:42:53,862 --> 00:42:57,783 Jadło się ostrygi, homary i krewetki, 810 00:42:57,866 --> 00:42:59,702 bo wystarczyło zarzucić sieć, 811 00:42:59,785 --> 00:43:02,955 a teraz płaci się za to krocie, 812 00:43:03,038 --> 00:43:06,417 bo zostały odkryte przez establishment. 813 00:43:06,500 --> 00:43:11,046 Krewetki z kaszą kukurydzianą były za piątkę, teraz kosztują 30 dolców. 814 00:43:11,130 --> 00:43:15,593 To kulturowy fenomen, który jest częścią nas. 815 00:43:15,676 --> 00:43:17,845 Chodziłem do szkoły kulinarnej, 816 00:43:17,928 --> 00:43:21,557 gdzie dominował sztywny model francuski, 817 00:43:21,640 --> 00:43:24,393 bardzo hierarchiczny. 818 00:43:24,476 --> 00:43:27,021 „To pasuje do tego, a to do tego”. 819 00:43:27,605 --> 00:43:29,773 Trudno uwierzyć w ten model, 820 00:43:29,857 --> 00:43:31,984 biorąc pod uwagę to, co mówicie. 821 00:43:32,067 --> 00:43:34,278 To teraz dania luksusowe. 822 00:43:34,862 --> 00:43:40,284 Gdy homar i ostrygi były naszymi potrawami, 823 00:43:40,367 --> 00:43:42,328 był to codzienny posiłek. 824 00:43:42,411 --> 00:43:44,913 Akceptujemy to jako społeczność 825 00:43:45,456 --> 00:43:48,208 i wydaje nam się, że to nie nasze danie. 826 00:43:48,292 --> 00:43:50,586 Tymczasem to my je stworzyliśmy. 827 00:43:53,464 --> 00:43:56,592 Ogromna część naszej historii została wyparta. 828 00:43:57,426 --> 00:43:59,762 Ludzie nie wiedzą, kim są, 829 00:43:59,845 --> 00:44:01,513 gdy nie wiedzą, kim byli. 830 00:44:02,681 --> 00:44:06,685 To my musimy odzyskać historie naszych przodków. 831 00:44:08,562 --> 00:44:11,190 Za przodków. 832 00:44:11,273 --> 00:44:12,107 Zdrowie. 833 00:44:12,816 --> 00:44:16,362 Choć renesans zrodził barwną kulturę, 834 00:44:16,445 --> 00:44:19,698 miliony czarnych po II wojnie światowej wróciło do USA, 835 00:44:19,782 --> 00:44:22,117 gdzie czekała ich dyskryminacja. 836 00:44:22,785 --> 00:44:26,163 Nadszedł czas strategicznej walki o naszą wolność. 837 00:44:26,246 --> 00:44:28,791 UNIWERSYTET MOREHOUSE COLLEGE ROCZNIK 1951 838 00:44:28,874 --> 00:44:32,419 Organizowano spotkania i ogromne protesty. 839 00:44:32,503 --> 00:44:35,130 Braliśmy sprawy w swoje ręce. 840 00:44:37,007 --> 00:44:40,678 W Atlancie miał miejsce protest restauracyjny 841 00:44:41,387 --> 00:44:44,598 zorganizowany przez grupę studentów z czarnych uczelni. 842 00:44:45,391 --> 00:44:48,102 Nigdy nie słyszałem ich historii. 843 00:44:50,521 --> 00:44:51,980 Ich starania 844 00:44:52,564 --> 00:44:55,442 na zawsze odmieniły historię USA. 845 00:45:45,659 --> 00:45:48,579 Napisy: Mikołaj Kopczak