1
00:00:10,712 --> 00:00:12,840
Kom maar. Geniet ervan. We spelen thuis.

2
00:00:12,923 --> 00:00:16,635
We hebben gisteren besproken
dat dit een speciale dag is voor de club.

3
00:00:16,718 --> 00:00:21,056
We bewijzen de dag eer
door heel goed te spelen.

4
00:00:24,601 --> 00:00:28,730
Beide teams komen het veld
van de Racecourse op.

5
00:00:28,814 --> 00:00:32,025
Wrexham hoopt
ongeslagen te blijven in zeven...

6
00:00:32,109 --> 00:00:34,111
Wrexham.

7
00:00:34,194 --> 00:00:37,656
Dit is een voetbalstad.
Een hardwerkende stad.

8
00:00:37,739 --> 00:00:41,451
We hebben het moeilijk gehad.
De mijnen speelden daar een grote rol bij.

9
00:00:43,036 --> 00:00:49,668
Er is een enorme ramp gebeurd.
Dit zeg ik niet om te overdrijven.

10
00:00:49,751 --> 00:00:54,173
Het was de ergste mijnramp
ooit in Groot-Brittannië, in de jaren 30.

11
00:00:54,256 --> 00:00:56,633
Aan de rand van Wrexham,
in de Gresford-mijn.

12
00:00:56,717 --> 00:01:00,304
Voor het hier begint,
wordt er een minuut stilte gehouden...

13
00:01:00,387 --> 00:01:02,890
...voor de Gresford Colliery-ramp.

14
00:01:04,641 --> 00:01:06,894
Meer dan 200 mensen overleden die dag.

15
00:01:07,561 --> 00:01:10,898
Het verhaal van Wrexham-supporters
die diensten hadden geruild...

16
00:01:10,981 --> 00:01:16,320
...zodat ze naar Wrexham konden.
Hun invallers zijn toen overleden, dus...

17
00:01:16,987 --> 00:01:20,699
Dat is weer een voorbeeld
van wat de club betekent voor de mensen.

18
00:01:20,782 --> 00:01:23,785
Dat ze diensten ruilden,
een nachtdienst voor een dagdienst...

19
00:01:23,869 --> 00:01:26,872
...zodat ze naar de club konden kijken,
al die jaren geleden.

20
00:01:26,955 --> 00:01:31,251
Mensen van buiten zeggen:
Daar heb je ze, Hollywood FC.

21
00:01:31,335 --> 00:01:33,295
Ze weten niets van ons als club.

22
00:01:33,378 --> 00:01:35,589
Ze weten niets
van de Gresford Colliery-ramp.

23
00:01:35,672 --> 00:01:38,300
Wat mensen meegemaakt hebben
om de club te zien.

24
00:01:50,395 --> 00:01:53,190
Zo'n ramp in een stadje van dat formaat...

25
00:01:53,857 --> 00:01:58,237
...kan letterlijk het startsignaal zijn
voor het afglijden in de vergetelheid.

26
00:01:59,238 --> 00:02:02,282
De economische schade,
het emotionele trauma.

27
00:02:02,824 --> 00:02:06,828
Het is niet vanzelfsprekend
dat zo'n stadje dat overleeft.

28
00:02:53,500 --> 00:02:57,045
Ik heb dit eerder besproken.
Herinneren jullie je het onderwerp?

29
00:02:57,129 --> 00:03:03,135
Het ging over de steenkolenindustrie
in Wrexham, met name Gresford Colliery.

30
00:03:04,052 --> 00:03:05,804
Zijn hier Wrexham-supporters?

31
00:03:07,889 --> 00:03:10,142
Wauw, geweldig.

32
00:03:10,225 --> 00:03:11,852
Heeft iemand het shirt?

33
00:03:13,145 --> 00:03:14,730
Wat betekenen de getallen achterop?

34
00:03:14,813 --> 00:03:17,482
De ramp was in 1934.

35
00:03:17,941 --> 00:03:21,278
Dus het is een herinnering
aan wat er gebeurd is.

36
00:03:22,029 --> 00:03:24,948
Ik ben Alan Jones.
Dit is mijn vrouw Margaret.

37
00:03:25,032 --> 00:03:28,660
Ik ben voorzitter van de Friends
of the Gresford Disaster Memorial.

38
00:03:29,077 --> 00:03:34,082
Margaret is de secretaris
en het manusje-van-alles...

39
00:03:34,499 --> 00:03:36,793
...en wat er verder bij komt kijken.

40
00:03:36,877 --> 00:03:40,922
Dat is een foto van de schacht
toen die gegraven werd.

41
00:03:41,006 --> 00:03:46,887
Stel je voor. Bijna 800 meter diep
met tunnels onder dit gebied...

42
00:03:46,970 --> 00:03:49,514
...vlak bij deze school.

43
00:03:50,140 --> 00:03:54,061
Nu komen we bij 21 september 1934.

44
00:03:54,603 --> 00:03:57,981
Als ze hadden voldaan
aan de nieuwe wetgeving...

45
00:03:58,065 --> 00:04:00,567
...had elk kolenfront frisse lucht gehad.

46
00:04:00,650 --> 00:04:02,569
Maar door de oude wetgeving...

47
00:04:02,652 --> 00:04:06,198
...circuleerde dezelfde lucht
door elk deel van de mijn...

48
00:04:06,531 --> 00:04:08,992
...en die pikte stof en gas op...

49
00:04:09,076 --> 00:04:13,914
...waardoor uiteindelijk
een vonk het gas deed ontbranden.

50
00:04:17,542 --> 00:04:20,337
Een enorme klap schudde
het slapende stadje Wrexham wakker.

51
00:04:20,420 --> 00:04:23,048
Een explosie en brand in Gresford
was het gevreesde nieuws.

52
00:04:23,131 --> 00:04:26,676
Eerst dachten we
dat het samengeperste lucht was...

53
00:04:26,927 --> 00:04:29,596
...die was ontploft, begrijpt u.
Een leiding die gesprongen was.

54
00:04:30,013 --> 00:04:33,225
Dus we besloten naar boven te gaan,
naar de ladders.

55
00:04:33,475 --> 00:04:36,436
Het was duidelijk een explosie...

56
00:04:36,686 --> 00:04:39,564
...maar niemand kwam ons zoeken.

57
00:04:39,773 --> 00:04:42,526
We hoorden een man kreunen.

58
00:04:42,734 --> 00:04:45,779
We besloten te proberen
of we hem mee konden nemen.

59
00:04:45,862 --> 00:04:47,531
Ik voelde zijn benen...

60
00:04:47,614 --> 00:04:50,575
...en probeerde hem te redden,
maar hij stierf.

61
00:04:51,368 --> 00:04:52,619
De bovenkant stortte in.

62
00:04:52,702 --> 00:04:54,079
Ik weet niet wat er is gebeurd.

63
00:04:54,162 --> 00:04:55,664
Ik raakte bewusteloos.

64
00:04:56,164 --> 00:05:01,044
Ik herinner me niets meer,
tot ik op de eerstehulp was.

65
00:05:02,254 --> 00:05:05,799
Aan de oppervlakte wachten groepen
mijnwerkers en vrouwen en kinderen...

66
00:05:05,882 --> 00:05:07,342
...die het ergste vrezen.

67
00:05:07,426 --> 00:05:09,302
Mannen uit de omliggende mijnen
legden het werk neer...

68
00:05:09,386 --> 00:05:11,596
...en haastten zich
om te helpen bij de redding.

69
00:05:11,680 --> 00:05:14,516
Drie heldhaftige mannen lieten
daarbij al het leven.

70
00:05:14,599 --> 00:05:16,601
Terwijl zij overlijden
aan het zo gevreesde gas...

71
00:05:16,685 --> 00:05:19,396
...wachten anderen al dapper
om hen te vervangen.

72
00:05:20,480 --> 00:05:21,481
DE GROTE RAMP VAN 1934
DE IJDELE HOOP OP OVERLEVENDEN

73
00:05:21,565 --> 00:05:26,945
De 22e wachtten mensen op nieuws.
Al die mensen...

74
00:05:27,028 --> 00:05:31,533
...zochten hun familie,
hun vaders, ooms en zoons.

75
00:05:32,284 --> 00:05:36,955
Er kwamen mannen aan
die wanhopig graag wilden helpen...

76
00:05:37,038 --> 00:05:39,708
...op het land of onder de grond.

77
00:05:39,791 --> 00:05:42,711
Op een gegeven moment
waren er meer dan 200 man beneden...

78
00:05:42,794 --> 00:05:45,881
...om de brand te bestrijden
en het plafond omhoog te houden.

79
00:05:45,964 --> 00:05:47,883
Maar het was onmogelijk.

80
00:05:48,842 --> 00:05:52,179
Wat gebeurde er
met de gestorven vaders van de kinderen?

81
00:05:52,596 --> 00:05:57,684
261 kinderen hadden geen vader meer.

82
00:06:02,105 --> 00:06:05,275
Hoe oud was u toen uw vader overleed?

83
00:06:05,358 --> 00:06:06,693
Drie jaar.

84
00:06:07,569 --> 00:06:12,616
Mijn vader heette William Crump.
Hij was 38...

85
00:06:15,243 --> 00:06:19,164
...toen hij stierf bij de ramp.

86
00:06:20,415 --> 00:06:22,209
Ik keek altijd door het raam.

87
00:06:22,292 --> 00:06:25,712
Je hoorde hem door de straat lopen
op z'n klompen.

88
00:06:25,795 --> 00:06:29,299
Mama schreeuwde vaak.

89
00:06:30,258 --> 00:06:33,762
Ze gilde. Het deed zo veel pijn.

90
00:06:34,471 --> 00:06:37,766
Ze besloten dat deel dicht te metselen.

91
00:06:37,849 --> 00:06:40,894
Mijn jongste broer ging in de mijn werken.

92
00:06:40,977 --> 00:06:44,231
Hij zei: Ik wilde die muur slopen.

93
00:06:45,232 --> 00:06:49,653
Iemand had gezegd
dat de lichamen geborgen konden worden.

94
00:06:49,736 --> 00:06:53,657
Het was niet nodig dat ze daar bleven.
Ze hadden ze eruit kunnen halen.

95
00:06:53,740 --> 00:06:56,326
Ze wilden ze begraven, hè, mama?

96
00:06:56,409 --> 00:06:57,869
Ja. Het was...

97
00:06:58,787 --> 00:06:59,913
Dat is niet gebeurd.

98
00:06:59,996 --> 00:07:03,583
Ze hadden beter hun best moeten doen...

99
00:07:05,043 --> 00:07:07,045
...om ze eruit te halen.

100
00:07:07,128 --> 00:07:09,256
Waarom mocht papa er niet uit?

101
00:07:16,555 --> 00:07:18,848
De geschiedenis is significant
voor het voetbal.

102
00:07:18,932 --> 00:07:24,813
De mijnwerkersgemeenschappen
rond Wrexham zijn belangrijk.

103
00:07:24,896 --> 00:07:28,233
Wrexham begon eerder
dan andere plaatsen te voetballen.

104
00:07:28,316 --> 00:07:30,777
Daarom staat er 1864 op de shirts.

105
00:07:31,570 --> 00:07:33,905
Dat was vroeg
in de geschiedenis van het voetbal.

106
00:07:33,989 --> 00:07:38,702
Mannen die onder de grond
ontzettend zwaar werk deden...

107
00:07:38,785 --> 00:07:42,914
...zochten boven de grond
een vorm van recreatie.

108
00:07:42,998 --> 00:07:45,500
Ze hielden van bier
en er waren veel pubs...

109
00:07:45,584 --> 00:07:47,294
...maar ze wilden ook iets doen.

110
00:07:47,377 --> 00:07:49,838
En voetbal werd populair
in dit deel van de wereld.

111
00:07:49,921 --> 00:07:54,050
Volgens de legende ging vele jaren
geleden, als een goede voetbalclub...

112
00:07:54,134 --> 00:07:57,554
...in het noorden of de Midlands
een speler wilde, de manager...

113
00:07:57,637 --> 00:08:00,932
...gewoon naar een kolenmijn.
Dat riep hij dan daar de mijnschacht in.

114
00:08:02,100 --> 00:08:03,810
Hoi. Hoe gaat het?
-Hoi.

115
00:08:03,893 --> 00:08:06,104
Rob McElhenney. Mijn vader, Bob.

116
00:08:06,187 --> 00:08:07,731
Hallo, Bob. Big Al.

117
00:08:07,814 --> 00:08:09,316
Big Al.
-Geen idee waarom.

118
00:08:09,399 --> 00:08:10,567
Ik snap het wel.

119
00:08:10,650 --> 00:08:12,068
Daar zijn we dan.

120
00:08:12,152 --> 00:08:15,322
Hebben jullie connecties met mijnwerk?
-Ja.

121
00:08:15,405 --> 00:08:19,409
Aan je vaders kant?
-Ja. Mijn bet...

122
00:08:19,492 --> 00:08:22,370
Je betovergrootvader was mijnwerker in...

123
00:08:22,454 --> 00:08:24,372
Mijn betovergrootvader, ja.
-Ja.

124
00:08:24,456 --> 00:08:27,792
Ze begonnen in Donegal, toch?

125
00:08:27,876 --> 00:08:32,088
Ja.
-Toen kwamen ze naar Milford en Glasgow.

126
00:08:33,840 --> 00:08:40,180
Na de Eerste Wereldoorlog
lieten ze de industrie hier vergaan.

127
00:08:40,263 --> 00:08:43,933
De scheepswerven hadden het moeilijk,
net als de staalindustrie.

128
00:08:44,017 --> 00:08:48,355
Het was cruciaal voor Wrexham
dat de kolenindustrie doorging.

129
00:08:48,438 --> 00:08:53,443
Het grootste deel van de stad
werkte daar of was erbij betrokken.

130
00:08:53,526 --> 00:08:56,738
Kolenmijnen hebben Groot-Brittannië
groot gemaakt.

131
00:08:56,821 --> 00:09:01,284
Met de kolen werden de schepen
en de spoorwegen aangedreven.

132
00:09:01,368 --> 00:09:06,998
Het was de enige werkgever in het gebied.
De mensen hadden wanhopig werk nodig.

133
00:09:08,249 --> 00:09:12,170
De grote arbitrage van de 20e eeuw
die de wereldwijde economie aandreef...

134
00:09:12,253 --> 00:09:15,882
...ging om energie
uit fossiele brandstoffen.

135
00:09:15,965 --> 00:09:20,929
In Pittsburgh werd staal gemijnd
en in Detroit werden auto's gebouwd.

136
00:09:21,012 --> 00:09:23,139
En in Wrexham waren ook mijnen.

137
00:09:24,057 --> 00:09:26,184
Maar dat heeft veel gekost.

138
00:09:26,476 --> 00:09:29,396
En die kosten komen vooral terecht
bij de middenklasse...

139
00:09:29,521 --> 00:09:32,357
...die met de handen werkt
en niet in een stad woont.

140
00:09:32,982 --> 00:09:36,986
Er was maar één werkgever.

141
00:09:37,070 --> 00:09:39,406
Dus er waren
geen onderhandelingen mogelijk.

142
00:09:39,489 --> 00:09:40,782
Het was een beslissing.

143
00:09:40,865 --> 00:09:43,410
Wil je je gezin onderhouden of niet?

144
00:09:43,493 --> 00:09:46,121
Het was al een tragisch leven
voor de ramp.

145
00:09:46,204 --> 00:09:47,789
Het is een hard leven.

146
00:09:47,872 --> 00:09:50,542
Om te proberen...
-Absoluut.

147
00:09:50,625 --> 00:09:55,630
En nog iets:
veel mannen werden op vrijdag betaald.

148
00:09:55,714 --> 00:09:58,633
Dus als ze weggingen,
hadden ze hun loon in hun zak.

149
00:09:58,717 --> 00:09:59,551
Jeetje.

150
00:09:59,634 --> 00:10:03,304
Zeven shilling, negen en driekwart pence.

151
00:10:03,388 --> 00:10:05,098
Dat was het.
-Per week?

152
00:10:05,181 --> 00:10:06,808
Dat was per week.
-Ja, per week.

153
00:10:06,891 --> 00:10:10,770
DE MIJNWERKERS KREGEN ONGEVEER
$115 PER WEEK OMGEREKEND NAAR NU.

154
00:10:10,854 --> 00:10:13,189
Ze liggen er nu nog.

155
00:10:13,273 --> 00:10:16,192
Dat hebben hun families niet gekregen.
-Helemaal niets.

156
00:10:16,818 --> 00:10:21,573
De lonen van de gestorven mijnwerkers...

157
00:10:21,656 --> 00:10:25,368
...werden om 02.00 uur stopgezet.

158
00:10:25,452 --> 00:10:28,621
Ze kregen geen volledig salaris.
-Het tijdstip van de explosie.

159
00:10:29,164 --> 00:10:32,333
De eigenaars regeerden met ijzeren hand.

160
00:10:32,417 --> 00:10:35,086
Veiligheidsmaatregelen bestonden niet.

161
00:10:35,170 --> 00:10:37,505
De kolen moesten eruit,
koste wat het kost.

162
00:10:39,257 --> 00:10:43,928
Hoelang staat het gedenkteken er al?
-Sinds 1982.

163
00:10:44,012 --> 00:10:47,390
Het liet 48 jaar op zich wachten.

164
00:10:48,266 --> 00:10:51,186
Er is niet meteen
een gedenkteken neergezet.

165
00:10:51,269 --> 00:10:56,608
Dat komt door de belangen van de eigenaren
die niet gestraft wilden worden.

166
00:10:57,108 --> 00:10:59,694
Het land kijkt met interesse
naar Wrexham Church Hall...

167
00:10:59,778 --> 00:11:03,406
...waar het ministerie van Mijnwerken
begint met een onderzoek naar Gresford.

168
00:11:03,490 --> 00:11:05,366
Mijnwerkers die door de ramp
werkloos zijn geraakt...

169
00:11:05,450 --> 00:11:06,951
...staan in de rij voor een plekje.

170
00:11:07,035 --> 00:11:09,913
Veel van deze mannen hoorden bij
de 480 die in de mijn waren...

171
00:11:09,996 --> 00:11:12,957
...toen de explosie plaatsvond
en 264 mannen doodde.

172
00:11:13,041 --> 00:11:16,127
Dit is Groot-Brittannië,
dus de elite wint.

173
00:11:16,836 --> 00:11:19,714
Bonsall en het bedrijf
werden veroordeeld...

174
00:11:19,798 --> 00:11:22,008
...maar slechts wegens
onvoldoende administratie.

175
00:11:22,675 --> 00:11:25,178
Ze kregen slechts 140 pond boete.

176
00:11:25,261 --> 00:11:30,517
Mensen weten dat je voorzichtig moet zijn
met mensen die zeggen:

177
00:11:30,600 --> 00:11:33,603
Wij gaan hierbij helpen.

178
00:11:33,686 --> 00:11:36,397
Dat hebben Rob en Ryan
vast ook meegemaakt.

179
00:11:36,481 --> 00:11:40,860
Dat was een van hun obstakels,
en dat komt door dingen als Gresford.

180
00:11:40,944 --> 00:11:43,905
Het is belangrijk dat we...

181
00:11:43,988 --> 00:11:48,409
...die vreselijke, belangrijke gebeurtenis
zien als deel van het totaalplaatje...

182
00:11:48,493 --> 00:11:50,328
...wat betreft de geschiedenis.

183
00:11:51,412 --> 00:11:55,333
Wat doet dat mijnwiel eigenlijk?

184
00:11:55,416 --> 00:11:57,669
Daar zou een machineloods staan.

185
00:11:57,752 --> 00:12:02,006
Met een touw omhoog,
rond het wiel, de mijn in.

186
00:12:02,715 --> 00:12:06,386
Er was een kooi die naar boven
en beneden ging met mannen.

187
00:12:06,970 --> 00:12:11,391
Zo gingen de mannen de mijn in.

188
00:12:11,474 --> 00:12:12,976
Ja, 800 meter.

189
00:12:14,060 --> 00:12:16,855
800 meter de grond in.

190
00:12:17,522 --> 00:12:20,525
Kun je ons naar de andere wielen brengen?

191
00:12:20,608 --> 00:12:23,069
Het zusterwiel? Ja, absoluut.

192
00:12:23,152 --> 00:12:25,488
Het is niet ver weg.

193
00:12:25,572 --> 00:12:27,740
Het wiel was achtergelaten...

194
00:12:27,824 --> 00:12:31,786
...door de vorige eigenaars.
Het is hier in de grond begraven.

195
00:12:32,954 --> 00:12:34,289
Je ziet hoe groot het is.

196
00:12:34,956 --> 00:12:38,668
Ik maak een foto voor Ryan.
Dit wil hij vast graag zien.

197
00:12:41,170 --> 00:12:43,506
Het zat altijd al in de planning
toen we...

198
00:12:43,590 --> 00:12:46,843
...met lokale architecten
praatten over het ontwerp van de Kop.

199
00:12:46,926 --> 00:12:49,679
En we wilden zorgen
dat het een eerbetoon was...

200
00:12:49,762 --> 00:12:52,265
...aan de kolenindustrie, hoe dan ook.

201
00:12:52,348 --> 00:12:56,352
Je ziet het in de gevel van steen
en in de kleur.

202
00:12:57,520 --> 00:13:00,106
En we wilden een manier vinden...

203
00:13:00,189 --> 00:13:06,195
...om ons respect duidelijker te maken.
Dit vind ik...

204
00:13:06,279 --> 00:13:11,534
...een goede manier.
We zetten het zusterwiel respectvol neer.

205
00:13:11,618 --> 00:13:13,870
Bij de tribune van de nieuwe Kop.

206
00:13:13,953 --> 00:13:19,667
Als dit bij de Racecourse wordt neergezet,
dan is dat...

207
00:13:21,419 --> 00:13:24,797
...het mooiste in mijn leven. Sorry, Mags.

208
00:13:26,341 --> 00:13:28,676
Maar het zou... Het is zo belangrijk.

209
00:13:29,093 --> 00:13:31,262
Iedereen in Wrexham
met een mijnconnectie...

210
00:13:31,346 --> 00:13:34,432
...en dat hebben er maar weinigen niet,
zal blij zijn.

211
00:13:34,515 --> 00:13:36,476
Bedankt dat je ons dit liet zien.

212
00:13:36,559 --> 00:13:38,728
Hopelijk kunnen we het recht doen.

213
00:13:49,948 --> 00:13:52,116
Wat zei je toen we instapten?

214
00:13:52,283 --> 00:13:58,623
We stapten in en ik dacht...
-Als je op die knop drukt, gaat hij dicht.

215
00:13:58,706 --> 00:14:00,667
Dan is het minder luid.
-Oké.

216
00:14:00,750 --> 00:14:01,584
Deze?

217
00:14:01,668 --> 00:14:03,503
CAMERAMAN: Qua geluid valt het mee.

218
00:14:03,586 --> 00:14:05,630
Maar de lens beslaat.

219
00:14:06,047 --> 00:14:07,674
Nemen we het geluid nog op?

220
00:14:07,757 --> 00:14:08,591
Ja.

221
00:14:08,675 --> 00:14:10,468
En beelden?

222
00:14:11,052 --> 00:14:12,303
Ja, de camera loopt nog.

223
00:14:12,387 --> 00:14:13,221
Oké, mooi.

224
00:14:13,304 --> 00:14:15,056
Dit is geweldig...

225
00:14:16,516 --> 00:14:20,436
...dat de camera beslaat.

226
00:14:20,520 --> 00:14:22,105
Juist.
-Want dat laat zien...

227
00:14:22,647 --> 00:14:27,902
...hoe belachelijk het moderne leven is
vergeleken met hoe het was.

228
00:14:27,986 --> 00:14:31,489
Die jongens moesten werken
onder dezelfde omstandigheden.

229
00:14:31,572 --> 00:14:34,367
Die maakten zich geen zorgen
om condens op een lens...

230
00:14:34,450 --> 00:14:37,453
...om hun stomme documentaire te filmen.

231
00:14:37,537 --> 00:14:42,000
Ze gingen 800 meter de grond in.
-De grond slokte hen op.

232
00:14:43,376 --> 00:14:46,337
Ik werd geraakt door het feit
dat ze zo naar beneden gingen.

233
00:14:46,421 --> 00:14:50,842
Ik dacht: wat jammer dat ik nooit...

234
00:14:50,925 --> 00:14:54,178
...met mijn vader over die schepen
heb gepraat. Die vrachtschepen.

235
00:14:54,262 --> 00:14:56,556
Dat deden ze toch als havenarbeiders?

236
00:14:56,639 --> 00:14:59,600
In de vroege dagen gingen ze letterlijk...

237
00:14:59,684 --> 00:15:02,895
...die schepen binnen
om al die spullen eruit te halen.

238
00:15:02,979 --> 00:15:06,399
Daar dacht ik als kind nooit over na.

239
00:15:06,482 --> 00:15:08,860
Hij ging werken
en bracht geld mee naar huis.

240
00:15:08,943 --> 00:15:10,820
En wij gingen naar school.

241
00:15:10,903 --> 00:15:13,406
Maar die symboliek van dat wiel...

242
00:15:13,489 --> 00:15:16,659
Ik hoop dat het een symbool is
voor wat de mensen waren.

243
00:15:16,993 --> 00:15:20,830
Dat zijn de mensen
op wiens schouders wij staan.

244
00:15:22,081 --> 00:15:27,295
Het herinnert je eraan
dat iedereen een connectie kan vinden...

245
00:15:27,378 --> 00:15:31,132
...voor wat dat betekent
in je gemeenschap of je leven.

246
00:15:31,215 --> 00:15:33,092
Mijn vader sprak over Vietnam.

247
00:15:33,634 --> 00:15:37,221
Hij zei dat iedereen iemand kende
die was omgekomen in Vietnam.

248
00:15:37,305 --> 00:15:38,514
Zeker in onze gemeenschap.

249
00:15:38,598 --> 00:15:42,727
Dat verenigt de mensen. Ook al is het ene
een beroep en het andere oorlog.

250
00:15:42,810 --> 00:15:46,064
Een bepaald type persoon
werd gedood in die oorlog.

251
00:15:46,147 --> 00:15:49,650
En een bepaald type persoon
werd gedood in die mijn.

252
00:15:49,734 --> 00:15:54,739
Bijna iedereen in de hele wereld kan zich
vereenzelvigen met zulke mensen.

253
00:15:55,323 --> 00:15:57,575
De mensen wachtten.
Ze hadden een jong gezin.

254
00:15:57,658 --> 00:16:03,289
En plotseling kwam je man niet meer thuis.
Toch gaan ze door.

255
00:16:03,372 --> 00:16:04,707
Het leven gaat door.

256
00:16:05,583 --> 00:16:07,710
Geen keus.
-Nee.

257
00:16:17,845 --> 00:16:23,101
Het ligt steeds verder in het verleden,
maar de connectie blijft sterk.

258
00:16:25,186 --> 00:16:31,818
De voetbalclub heeft het opgepakt.
Het is grotendeels dankzij de club...

259
00:16:31,901 --> 00:16:35,530
...dat dit zo'n groot deel is geworden
van het verleden van Wrexham.

260
00:16:35,613 --> 00:16:40,076
De voetbalclub mag zich erop beroepen
dat ze mensen herinneren...

261
00:16:40,159 --> 00:16:45,039
...aan wat er buiten de club
in de gemeenschap is gebeurd.

262
00:16:45,123 --> 00:16:48,501
Op de vraag waarom de mensen
zo hard vechten voor hun voetbalclub...

263
00:16:48,584 --> 00:16:52,296
...zijn zulke dingen
misschien wel het antwoord.

264
00:16:54,215 --> 00:16:57,760
Er is een folknummer,
40 jaar oud, geschreven in het Welsh...

265
00:16:57,844 --> 00:17:00,763
...dat oorspronkelijk is geschreven
als politiek lied...

266
00:17:00,888 --> 00:17:03,015
...over onze relatie met Engeland...

267
00:17:03,099 --> 00:17:05,184
...maar het is overgenomen
door de voetbalfans...

268
00:17:05,268 --> 00:17:08,020
...in sommige Welshe steden,
ook hier in Wrexham.

269
00:17:08,312 --> 00:17:11,274
Het raakt ons erg
vanwege wat we meegemaakt hebben...

270
00:17:11,357 --> 00:17:13,025
...zoals de Gresford-ramp.

271
00:17:13,109 --> 00:17:18,239
Het heet <i>Yma o Hyd,</i>
wat betekent 'we zijn er nog'.

272
00:17:19,532 --> 00:17:20,575
Want we zijn er nog.

273
00:17:23,619 --> 00:17:27,206
We zijn trots.
Ook al sloten de mijnen in de jaren 80...

274
00:17:27,290 --> 00:17:32,253
...je aard verandert
niet zo snel, denk ik.

275
00:17:39,135 --> 00:17:44,599
Al die dingen zitten in het DNA,
zoals we dat nu zeggen, van Wrexham.

276
00:17:45,600 --> 00:17:51,189
Het industriële verleden is
heel belangrijk en voetbal ook.

277
00:17:52,190 --> 00:17:54,025
Het idee dat mijnwerkers...

278
00:17:54,108 --> 00:17:57,111
...van dienst ruilden
zodat ze een wedstrijd konden zien...

279
00:17:57,195 --> 00:18:00,198
...voor ze weer afdaalden,
zegt veel over...

280
00:18:00,281 --> 00:18:05,036
...hoezeer deze club deel uitmaakt
van de cultuur van Wrexham.

281
00:18:05,119 --> 00:18:07,914
Dat moet je serieus nemen.

282
00:18:08,080 --> 00:18:12,668
De ramp is 100 jaar geleden gebeurd,
maar die mensen wonen hier nog.

283
00:18:13,628 --> 00:18:19,175
Mijnwerkers, sjouwers, schilders,
barkeepers, leraren...

284
00:18:19,842 --> 00:18:24,513
...de mensen die elke dag
wakker worden voor eerlijk werk.

285
00:18:26,641 --> 00:18:29,977
Elke zaterdag willen ze naar de Racecourse
om de overwinning te voelen.

286
00:18:30,061 --> 00:18:33,731
Dus elke zege, elke goal
is een overwinning voor hen.

287
00:18:34,649 --> 00:18:41,530
Als wij niet alles doen
om hen dat te laten voelen, is dat fout.

288
00:18:42,281 --> 00:18:43,824
Want ze verdienen het.

289
00:18:43,908 --> 00:18:48,371
Wrexham is de stad die er nog is.

290
00:19:01,217 --> 00:19:02,635
De corner wordt erin geschopt.

291
00:19:03,219 --> 00:19:04,971
Een klassieker. Een goal.

292
00:19:13,062 --> 00:19:14,021
Jones.

293
00:19:14,397 --> 00:19:15,898
Hij kaatst terug, het doel in.

294
00:19:25,950 --> 00:19:28,202
Mullin met een voorzet naar Palmer.

295
00:19:28,286 --> 00:19:29,996
Een goal.

296
00:19:30,079 --> 00:19:31,914
Weer de corner. Hayden.

297
00:19:32,540 --> 00:19:33,958
Goal.

298
00:19:37,253 --> 00:19:40,214
Lee schiet terug. Dalby.

299
00:19:42,258 --> 00:19:46,053
99 meter in 4,5 dag

300
00:19:47,972 --> 00:19:51,767
we zijn hier tot het einde der tijden

301
00:19:51,851 --> 00:19:55,062
en de Welshe taal blijft leven

302
00:19:55,146 --> 00:19:58,733
we zijn er nog

303
00:19:59,233 --> 00:20:03,654
we zijn er nog

304
00:20:04,030 --> 00:20:07,450
ondanks alles en iedereen

305
00:20:08,075 --> 00:20:11,495
ondanks alles en iedereen

306
00:20:11,787 --> 00:20:14,665
ondanks alles en iedereen

307
00:20:14,749 --> 00:20:15,916
zijn we er nog

308
00:20:16,000 --> 00:20:19,754
McFadzean. Al snel naar Dalby.
Langs hem. Forde maakt er zes van.

309
00:20:19,837 --> 00:20:21,547
we zijn er nog

310
00:20:21,672 --> 00:20:23,215
Wat een pass.

311
00:20:23,758 --> 00:20:27,303
ondanks alles en iedereen

312
00:20:27,595 --> 00:20:31,432
ondanks alles en iedereen

313
00:20:31,724 --> 00:20:36,729
ondanks alles en iedereen

314
00:20:38,022 --> 00:20:41,317
zijn we er nog

315
00:20:41,400 --> 00:20:42,943
TER NAGEDACHTENIS AAN
DE 266 MIJNWERKERS DIE OVERLEDEN

316
00:20:43,027 --> 00:20:44,612
TIJDENS DE GRESFORD COLLIERY-RAMP
22 SEPTEMBER 1934

317
00:20:57,934 --> 00:21:02,934
Vertaling: Jolanda Jongedijk
Sync: OliverKlozoff