1 00:00:13,473 --> 00:00:15,641 Je lot wacht, welke kant je ook op gaat. 2 00:00:15,683 --> 00:00:18,061 ANDEREN HELPEN IS DE HUUR VOOR JE PLEK IN DE HEMEL 3 00:00:18,144 --> 00:00:23,024 Het was het lot dat mijn vader  Cassius Clay zou ontmoeten. 4 00:00:23,983 --> 00:00:27,236 Drie korte jaren van hun leven… 5 00:00:27,320 --> 00:00:29,489 DOCHTER VAN MALCOLM X 6 00:00:29,614 --> 00:00:31,949 …gecreëerd door het lot. 7 00:00:33,451 --> 00:00:36,370 Dat was hun bloedbroederschap. 8 00:00:36,871 --> 00:00:39,415 We zijn geen slaven meer, geen bezit van witten. 9 00:00:39,499 --> 00:00:44,003 Cassius vernietigde dat beeld toen hij Sonny Liston ko sloeg. 10 00:00:44,087 --> 00:00:46,631 De zwaargewicht kampioen is Cassius Clay. 11 00:00:46,714 --> 00:00:48,883 Malcolm kwam naar deze jongeman toe… 12 00:00:49,425 --> 00:00:53,638 …en gaf hem de kracht die hij nodig had… 13 00:00:54,639 --> 00:00:56,015 …om te spreken. 14 00:00:57,558 --> 00:00:59,977 EEN NETFLIX ORIGINAL-DOCUMENTAIRE 15 00:02:08,796 --> 00:02:10,047 Malcolm en Muhammad. 16 00:02:11,007 --> 00:02:12,592 Ze waren heel hecht… 17 00:02:14,969 --> 00:02:16,596 …letterlijk als broers. 18 00:02:19,348 --> 00:02:21,225 En ik was er getuige van. 19 00:02:25,271 --> 00:02:27,190 Was je broer graag bij Malcolm? 20 00:02:27,273 --> 00:02:30,401 Ja, hij vond het echt geweldig. Ik ook. 21 00:02:31,194 --> 00:02:32,820 Hij had iets. 22 00:02:33,696 --> 00:02:34,864 Iets goddelijks. 23 00:02:36,949 --> 00:02:40,203 De elektriciteit die uit zijn lichaam kwam was heilig. 24 00:02:41,913 --> 00:02:44,248 Zulke mensen zijn er maar weinig. 25 00:02:46,459 --> 00:02:48,669 Waarom bleven ze geen vrienden? 26 00:02:50,171 --> 00:02:51,047 Nou… 27 00:02:53,132 --> 00:02:58,554 'Het lot kan je beste vriend als  instrument gebruiken om je kwaad te doen… 28 00:02:58,638 --> 00:03:01,307 …en je ergste vijand  om je goeds te brengen.' 29 00:03:02,475 --> 00:03:03,434 Toch? 30 00:03:03,517 --> 00:03:05,686 Judas verraadde Jezus. 31 00:03:06,270 --> 00:03:08,731 Malcolm X verraadde Elijah Muhammad. 32 00:03:09,774 --> 00:03:14,487 'Het lot kan je beste vriend gebruiken als instrument om je kwaad te doen… 33 00:03:14,987 --> 00:03:17,740 …en je ergste vijand  om je goeds te brengen.' 34 00:03:26,707 --> 00:03:29,752 Het wordt tijd dat jij en ik voor onszelf opkomen. 35 00:03:31,087 --> 00:03:34,006 Het is tijd dat jij en ik zelf gaan zien. 36 00:03:34,674 --> 00:03:37,969 En het is tijd dat jij en ik  voor onszelf vechten. 37 00:03:42,598 --> 00:03:44,016 Je bent onbemind. 38 00:03:46,435 --> 00:03:49,397 Zo is zwart zijn in een wit-suprematistische wereld. 39 00:03:50,523 --> 00:03:52,608 MUHAMMAD SPREEKT  AMERIKA VALT! 40 00:03:52,692 --> 00:03:56,195 Je bent onbemind, verwaarloosd, ze zorgen niet voor je… 41 00:03:56,279 --> 00:03:59,782 …ze zien je als minder mooi, minder moreel, minder intelligent… 42 00:03:59,865 --> 00:04:03,411 …en jou wordt verteld altijd bang te zijn. 43 00:04:04,704 --> 00:04:07,123 Maar Malcolm X, Muhammad Ali… 44 00:04:08,249 --> 00:04:09,125 …echt niet. 45 00:04:12,169 --> 00:04:15,006 Malcolm X en Muhammad Ali… 46 00:04:16,007 --> 00:04:21,053 …waren de twee meest vrije zwarte mannen in de 20e eeuw. 47 00:04:22,054 --> 00:04:24,598 Aan de andere kant is er… 48 00:04:25,099 --> 00:04:26,517 …een last die je draagt. 49 00:04:28,019 --> 00:04:31,355 Het kost enorm veel om een vrij en liefdevol persoon te zijn. 50 00:04:37,820 --> 00:04:38,946 …22 jaar oud. 51 00:04:39,030 --> 00:04:40,448 Ik moet de beste zijn. 52 00:04:40,531 --> 00:04:42,450 De koning van de wereld. -Wacht even. 53 00:04:42,533 --> 00:04:44,201 Ik ben knap. -Niet zo. 54 00:04:44,285 --> 00:04:45,536 Ik ben een slechte man. 55 00:04:45,619 --> 00:04:47,747 Wacht… -Ik zette de wereld op z'n kop. 56 00:04:47,830 --> 00:04:49,540 Ik zette de wereld op z'n kop. 57 00:04:53,419 --> 00:04:56,547 Het was ongebruikelijk  dat een zwart iemand… 58 00:04:56,630 --> 00:04:59,717 …zichzelf 'knap' noemde. 59 00:05:00,301 --> 00:05:02,345 De wereldkampioen moet knap zijn zoals ik. 60 00:05:02,428 --> 00:05:03,888 Ik ben de koning van de ring. 61 00:05:04,472 --> 00:05:07,308 Van sporters werd verwacht  dat ze nederig waren. 62 00:05:07,850 --> 00:05:10,311 En toen kwam de 'Louisville Lip'. 63 00:05:10,811 --> 00:05:13,064 Standvastig en waardig, trots en… 64 00:05:13,147 --> 00:05:15,358 …'Vind je me niet leuk? Nou, en?' 65 00:05:15,441 --> 00:05:16,650 Wat vind je van me? 66 00:05:16,734 --> 00:05:18,361 Een slechterik? -Ik weet niet. 67 00:05:18,444 --> 00:05:20,363 Zoals je zegt, je bent de beste. 68 00:05:20,446 --> 00:05:23,074 En veel mensen, zelfs zwarte mensen… 69 00:05:23,157 --> 00:05:25,576 …vonden 't gênant, noemden hem 'n opschepper. 70 00:05:25,659 --> 00:05:28,245 Ik hoef niet te zijn  wat je wilt dat ik ben. 71 00:05:28,329 --> 00:05:29,872 Het was 'n overgangsmoment… 72 00:05:29,955 --> 00:05:34,126 …en Ali liep hierbij echt voorop, net als Malcolm. 73 00:05:34,627 --> 00:05:37,338 Ik ben vrij om te zijn wie en te denken wat ik wil. 74 00:05:37,421 --> 00:05:38,339 Dat klopt. 75 00:05:39,799 --> 00:05:44,637 Ze veranderden de manier waarop de wereld de zwarte man zag. 76 00:05:48,182 --> 00:05:51,727 Hoe konden zo weinig witte mensen… 77 00:05:53,104 --> 00:05:55,689 …over zoveel zwarte mensen heersen? 78 00:05:57,233 --> 00:06:01,195 Ik kom uit de stroming  van Martin Luther King. 79 00:06:01,278 --> 00:06:03,781 Hij sprak aan wie we moeten worden. 80 00:06:03,864 --> 00:06:07,785 Malcolm sprak aan wie we waren en wie ons daar plaatste. 81 00:06:10,037 --> 00:06:13,332 Deze inheemse  zwarte Amerikaanse moslims zijn… 82 00:06:13,416 --> 00:06:16,085 …de machtigste zwart-suprematistische groeperingen. 83 00:06:16,168 --> 00:06:19,755 Mike Wallace had dat tv-programma gemaakt  over The Nation… 84 00:06:19,839 --> 00:06:22,258 …genaamd The Hate That Hate Produced. 85 00:06:22,341 --> 00:06:24,635 Vier, vijf keer per jaar komen de moslims samen… 86 00:06:24,718 --> 00:06:28,180 …in een van Amerika's grote steden om hun leider Elijah Muhammad… 87 00:06:28,264 --> 00:06:31,517 …oprichter en spiritueel leider  van de groep, te horen. 88 00:06:32,059 --> 00:06:35,104 De christelijke religie heeft je in de steek gelaten. 89 00:06:35,187 --> 00:06:39,483 ELIJAH MUHAMMAD LEIDER VAN DE NATION OF ISLAM 1934-1975 90 00:06:42,111 --> 00:06:46,574 Maar voor New Yorkers is Malcolm X, leider van New Yorkse moslims, van meer belang. 91 00:06:46,657 --> 00:06:51,287 De zwarte mens is van nature goddelijk. 92 00:06:51,370 --> 00:06:54,874 Betekent dit dat de witte mens van nature slecht is? 93 00:06:54,957 --> 00:06:57,668 Van nature is hij anders dan goddelijk. 94 00:06:58,836 --> 00:07:01,755 Deze kritiek op het wit-zijn was heel krachtig… 95 00:07:01,839 --> 00:07:06,343 …want voor die tijd moest je zoiets onder vier ogen zeggen. 96 00:07:06,427 --> 00:07:10,347 Je kon witten zeker geen duivels noemen. Niet hardop. 97 00:07:11,265 --> 00:07:12,975 Van nature is hij slecht. 98 00:07:14,727 --> 00:07:17,813 Hij is een opmerkelijke man, die naar eigen zeggen… 99 00:07:17,897 --> 00:07:20,566 …ooit een pooier en drugsverslaafde was. 100 00:07:20,649 --> 00:07:23,777 Maar nu is hij veranderd. Hij zal roken noch drinken. 101 00:07:24,570 --> 00:07:26,906 Zijn leven veranderde toen de islam… 102 00:07:26,989 --> 00:07:30,117 …hem leerde zich niet te schamen voor zijn huidskleur. 103 00:07:30,701 --> 00:07:33,954 Je hebt een zogenaamd referentiepunt. 104 00:07:34,622 --> 00:07:38,417 Malcolms vader was een goede referentie. Zijn moeder ook. 105 00:07:39,460 --> 00:07:41,962 Earl, zijn vader en Louise, zijn moeder… 106 00:07:42,463 --> 00:07:45,549 …waren volgelingen  van de Marcus Garvey-beweging. 107 00:07:48,719 --> 00:07:51,639 Mijn vaders organisatie… 108 00:07:51,722 --> 00:07:53,432 …wilde Afrikanen verbinden… 109 00:07:53,516 --> 00:07:56,810 …in Afrika, in de Caraïben, in de Verenigde Staten. 110 00:07:58,187 --> 00:08:04,944 Mijn vader vond dat Afrikanen zelfredzaam moesten worden in plaats slaafs. 111 00:08:06,987 --> 00:08:10,115 Er is geen Malcolm X zonder Garvey. 112 00:08:11,242 --> 00:08:12,701 Garvey zei altijd: 113 00:08:13,452 --> 00:08:17,122 'De "neger" is niet bang.' 114 00:08:20,084 --> 00:08:24,463 Er is geen grotere invloed… 115 00:08:24,547 --> 00:08:26,006 …voor een zwarte jongen… 116 00:08:26,090 --> 00:08:30,636 …dan in het gezelschap van een vader zijn die goed geïnformeerd is… 117 00:08:30,719 --> 00:08:34,014 …en die een publiek op zijn hand had… 118 00:08:34,098 --> 00:08:36,809 …zowel als geestelijke, als predikant… 119 00:08:36,892 --> 00:08:39,728 …en vertegenwoordiger van de Garvey-beweging. 120 00:08:39,979 --> 00:08:42,189 Malcolms vader was zijn held. 121 00:08:43,190 --> 00:08:46,819 Het probleem was, er waren witte suprematisten die Earl Little… 122 00:08:46,902 --> 00:08:48,529 …tot zwijgen wilden brengen. 123 00:08:49,822 --> 00:08:51,907 Malcolm is pas zes jaar… 124 00:08:51,991 --> 00:08:56,120 …als zijn vader in 1931 wordt vermoord. 125 00:08:56,203 --> 00:08:57,621 MAN OVERREDEN DOOR EEN TRAM 126 00:08:57,705 --> 00:08:59,957 Het was vreselijk wat ze hem aandeden. 127 00:09:00,749 --> 00:09:02,459 Hij werd op 't hoofd geslagen… 128 00:09:02,543 --> 00:09:06,922 …en naar het tramspoor gesleept… 129 00:09:07,965 --> 00:09:13,137 …zodat de tram over hem heen zou rijden. 130 00:09:16,765 --> 00:09:19,435 De eerste vijf of zes jaar van zijn leven… 131 00:09:19,518 --> 00:09:23,022 …had hij uit de eerste hand een kans… 132 00:09:23,105 --> 00:09:26,442 …om de grootsheid van zijn vaders stem op te pakken. 133 00:09:27,318 --> 00:09:31,155 Door de jaren heen keerde hij zeker terug naar die momenten… 134 00:09:31,238 --> 00:09:33,324 …van de hele Garvey-beweging. 135 00:09:35,367 --> 00:09:38,912 Uit de organisatie kwamen mensen als Elijah Muhammad… 136 00:09:38,996 --> 00:09:41,707 …die de Nation of Islam ging vormen. 137 00:09:43,167 --> 00:09:45,878 Elijah Muhammad nam wat hij had geleerd. 138 00:09:45,961 --> 00:09:48,756 Het concept van een economische basis… 139 00:09:48,839 --> 00:09:52,676 …de discipline  en de militaristische kleding… 140 00:09:52,760 --> 00:09:57,139 …en plaatste dat in de religieuze omgeving van de zwarte moslims. 141 00:10:01,644 --> 00:10:03,395 Lang voor de leeftijd van 21… 142 00:10:03,479 --> 00:10:06,482 …ging Malcolm X van school en vertrok naar Harlem. 143 00:10:09,026 --> 00:10:11,987 Hij hielp bij illegale loterijen, verkocht bootleg whisky… 144 00:10:12,071 --> 00:10:15,783 …kocht zaken voor prostituees en dealde drugs. 145 00:10:17,951 --> 00:10:21,288 Eind jaren 40 pleegde Malcolm X een overval in Boston… 146 00:10:21,372 --> 00:10:23,207 …werd gepakt en moest zitten. 147 00:10:23,707 --> 00:10:25,459 Hij zat zijn tijd uit… 148 00:10:26,043 --> 00:10:29,004 …in de gevangenis  van Michigan en Massachusetts. 149 00:10:33,342 --> 00:10:37,888 Van jongs af aan was hij nieuwsgierig. 150 00:10:38,889 --> 00:10:41,266 Zoals de meeste rusteloze mensen… 151 00:10:41,350 --> 00:10:45,187 …kun je dat uiteindelijk op een gangsterachtige manier uiten. 152 00:10:45,270 --> 00:10:48,691 Je wilt de baas zijn. 153 00:10:49,900 --> 00:10:54,071 Binnen de gevangenismuren is hij  als een gekooide tijger… 154 00:10:54,154 --> 00:10:55,698 …die informatie absorbeert… 155 00:10:55,781 --> 00:10:59,326 …zijn kennis ontwikkelt, leest. 156 00:10:59,410 --> 00:11:02,621 Dat is zijn indoctrinatie.  Dat is het begin. 157 00:11:03,622 --> 00:11:07,251 Dus als hij in 1952 vrijkomt… 158 00:11:07,334 --> 00:11:09,503 …gaat hij terug naar Michigan… 159 00:11:09,586 --> 00:11:13,257 …en houdt hij zich echt bezig met de Nation. 160 00:11:13,340 --> 00:11:16,844 Ik ben heel blij en Allah dankbaar… 161 00:11:16,927 --> 00:11:19,471 …voor de energie en de geest… 162 00:11:20,264 --> 00:11:24,727 …die hij in voorganger Malcolm  heeft gestopt. 163 00:11:28,772 --> 00:11:32,025 En dusdanig dat hij in 1954… 164 00:11:33,986 --> 00:11:36,071 …de nationale woordvoerder wordt. 165 00:11:45,205 --> 00:11:47,207 Ik heet Rahman Ali. 166 00:11:48,876 --> 00:11:52,880 Ik ben trots en blij dat ik de enige broer van Muhammad Ali ben. 167 00:11:55,174 --> 00:11:56,759 Hij is naar het paradijs. 168 00:11:57,885 --> 00:12:00,721 Ik zal hem daar weer zien. We zullen er samen zijn. 169 00:12:00,804 --> 00:12:04,224 ANDEREN HELPEN IS DE HUUR DIE JE BETAALT  VOOR JE PLEK IN DE HEMEL 170 00:12:04,308 --> 00:12:05,601 Als kind zei hij altijd: 171 00:12:05,684 --> 00:12:08,395 'Ik word de beroemdste man ter wereld.' 172 00:12:08,979 --> 00:12:12,566 Als klein kind van tien, 11, 12, 13  deed hij… 173 00:12:13,066 --> 00:12:15,194 …precies wat hij zei dat hij zou doen. 174 00:12:22,367 --> 00:12:26,914 Het roze huis daar is van Muhammad Ali. Cassius Clay, maar we noemden hem GG. 175 00:12:26,997 --> 00:12:28,332 MUHAMMAD ALI'S OUDERLIJK HUIS 176 00:12:28,415 --> 00:12:32,211 We gingen naar dezelfde basisschool en middelbare school. 177 00:12:33,337 --> 00:12:36,089 Central High is de enige zwarte school in Louisville. 178 00:12:36,173 --> 00:12:39,676 We hadden geen belangrijke voorzieningen  zoals de witte scholen. 179 00:12:39,760 --> 00:12:44,264 Er was geen atletiekveld op Central High tot ze de school integreerden. 180 00:12:45,182 --> 00:12:47,726 Cassius Clay senior en junior… 181 00:12:48,227 --> 00:12:51,688 …gingen naar de baptistische kerk. 182 00:12:51,772 --> 00:12:54,149 Hij zei dat hij eens naar Louisville ging… 183 00:12:54,233 --> 00:12:55,818 …ergens bij een kerkje. 184 00:12:56,568 --> 00:12:59,947 Ze zongen dezelfde hymnes als in zijn kerk. 185 00:13:00,030 --> 00:13:02,199 'Wat een vriend hebben we in Jezus.' 186 00:13:04,409 --> 00:13:08,372 En de voorganger kwam naar buiten en zei: 'Hé jongen, wegwezen.' 187 00:13:08,956 --> 00:13:10,499 Hij zei: 'Er klopt iets niet.' 188 00:13:12,918 --> 00:13:15,170 'Ze zingen dezelfde hymnes als wij.' 189 00:13:15,254 --> 00:13:18,006 'Waarom moet ik weg omdat ik zwart ben?' 190 00:13:21,510 --> 00:13:23,387 Segregatie was schandalig. 191 00:13:23,470 --> 00:13:25,973 Op het busstation stond 'gekleurde sectie.' 192 00:13:26,390 --> 00:13:29,351 In warenhuizen kon je geen kleren passen. 193 00:13:29,434 --> 00:13:30,561 Ze nemen je geld… 194 00:13:30,644 --> 00:13:34,106 …en jij hoopt maar dat dat pak past. Je mag niet passen. 195 00:13:38,902 --> 00:13:41,738 Cassius Clay werd geboren in 1942. 196 00:13:43,532 --> 00:13:47,077 Emmett Till werd geboren in 1941. 197 00:13:48,662 --> 00:13:52,916 Money, Mississippi, een verhaal  dat de hele Verenigde Staten schokte. 198 00:13:54,960 --> 00:13:57,296 Het verhaal van Emmett Till… 199 00:13:58,171 --> 00:14:01,258 …was een aangrijpende gebeurtenis… 200 00:14:01,341 --> 00:14:02,175 12 JAAR OUD 201 00:14:02,259 --> 00:14:04,595 …voor de man die Muhammad Ali wordt. 202 00:14:05,554 --> 00:14:08,307 Emmett Till, 14, werd ontvoerd en vermoord… 203 00:14:08,390 --> 00:14:12,895 …naar verluidt omdat hij naar de vrouw van de beschuldigde Roy Bryant fluitte. 204 00:14:12,978 --> 00:14:17,232 Bryant en zijn halfbroer J.W. Milam werden vrijgesproken door deze jury. 205 00:14:23,113 --> 00:14:27,576 Hij keek naar het verminkte gezicht  van Emmett Till op de pagina's van Jet. 206 00:14:28,118 --> 00:14:31,288 Z'n vader vertelde vreselijke verhalen over de lynchpartijen… 207 00:14:31,371 --> 00:14:32,915 …die blijven gebeuren. 208 00:14:34,499 --> 00:14:37,711 Mijn vader was altijd erg gevoelig voor onderdrukking. 209 00:14:38,629 --> 00:14:42,591 En zijn vader leerde hem net als elke andere zwarte man nu zou doen… 210 00:14:42,674 --> 00:14:43,759 …hoe te overleven. 211 00:14:44,927 --> 00:14:46,637 En mijn oma zou zeggen… 212 00:14:46,720 --> 00:14:48,889 'Dit stoorde je vader echt.' 213 00:14:48,972 --> 00:14:51,099 Hij wilde groot zijn… 214 00:14:51,892 --> 00:14:54,144 …maar dit is sinister voor een kind. 215 00:15:11,662 --> 00:15:15,207 Ik ontmoette Malcolm in het Tempel No. 7-restaurant. 216 00:15:15,916 --> 00:15:18,168 Malcolm kwam binnen, een reus. 217 00:15:18,669 --> 00:15:20,462 Malcolm, een reus. 218 00:15:21,088 --> 00:15:22,297 Ik gaf hem een hand. 219 00:15:23,215 --> 00:15:26,468 Die kracht in zijn hand voelde als God. 220 00:15:27,511 --> 00:15:29,763 Ik ontmoette Malcolm voor het eerst… 221 00:15:30,263 --> 00:15:32,975 …rond 1959, 1960. 222 00:15:33,058 --> 00:15:36,478 Hij liep door de gang en schudde iedereen de hand. 223 00:15:36,561 --> 00:15:39,106 Mijn neef zei: 'Stel hem maar een vraag.' 224 00:15:39,189 --> 00:15:42,818 Ik zei: 'Nee.' Ik was zo bang. 225 00:15:44,194 --> 00:15:47,155 Zondags, in Tempel No. 7… 226 00:15:47,239 --> 00:15:48,490 …gaf Malcolm… 227 00:15:49,741 --> 00:15:54,454 …twee, drie, vier, soms vijf uur  non-stop les. 228 00:15:54,955 --> 00:15:58,208 De man die ons ontvoerde en hier bracht. -Ja. 229 00:15:58,291 --> 00:16:00,669 Die een slaaf van ons maakte. -Ja. 230 00:16:00,752 --> 00:16:03,046 Die ons aan bomen hing. -Precies. 231 00:16:03,130 --> 00:16:06,258 Ik hoef je niet te vertellen welke man. -Dat klopt. 232 00:16:06,758 --> 00:16:10,429 Ik had nog nooit iemand zo duidelijk horen praten… 233 00:16:10,512 --> 00:16:12,431 …over aanvallen op de geest. 234 00:16:13,515 --> 00:16:14,850 Films… 235 00:16:14,933 --> 00:16:16,518 …schoolboeken… 236 00:16:16,601 --> 00:16:18,311 OPRICHTER OOAU, JOURNALIST, DOCENT 237 00:16:18,395 --> 00:16:20,105 …de tv-programma's… 238 00:16:20,188 --> 00:16:25,318 …dat waren allemaal constante psychologische aanvallen. 239 00:16:25,819 --> 00:16:27,279 Hij noemt ons zelfs 'jongen'. 240 00:16:27,362 --> 00:16:29,656 Hoe lang je ook wordt,  hij noemt je 'jongen'. 241 00:16:29,740 --> 00:16:32,951 Malcolm liet je geloven dat je niet kon sterven. 242 00:16:33,035 --> 00:16:36,997 En als je jong bent en zulke dingen leert… 243 00:16:37,080 --> 00:16:38,206 …heb je dat nodig. 244 00:16:41,752 --> 00:16:45,630 Rome verwelkomt de Olympische Zomerspelen van de 17e Olympiade. 245 00:16:49,051 --> 00:16:53,388 In 1960 is Cassius Clay 18 jaar oud. 246 00:16:53,472 --> 00:16:57,726 Hij is jong, ontvankelijk en gaat naar de Olympische Spelen in Rome. 247 00:16:57,809 --> 00:17:00,353 Cassius Clay wint  voor de Verenigde Staten. 248 00:17:00,854 --> 00:17:05,275 En zelfs toen had hij  dat overweldigende charisma. 249 00:17:06,276 --> 00:17:09,863 Hij wordt praktisch de burgemeester van het Olympisch dorp. 250 00:17:12,240 --> 00:17:16,870 Ik zag hem voor het eerst van dichtbij op de trap in het Olympisch dorp. 251 00:17:18,371 --> 00:17:21,500 Zo enthousiast. Hij houdt de medaille omhoog. 252 00:17:21,583 --> 00:17:23,126 'Kijk wie ik ben, hoe mooi'… 253 00:17:23,210 --> 00:17:25,253 'Ik word wereldkampioen zwaargewicht.' 254 00:17:25,337 --> 00:17:27,506 Ze begrijpen er geen woord van. 255 00:17:27,589 --> 00:17:29,216 Maar ik zag iets. 256 00:17:29,883 --> 00:17:32,219 Elke keer dat de atleet een vrouw was… 257 00:17:32,719 --> 00:17:35,013 …stopten ze en draaiden ze zich om. 258 00:17:35,722 --> 00:17:37,933 Ik zei: 'Deze jongen gaat iets doen.' 259 00:17:38,016 --> 00:17:40,435 'Ik weet niet wat, maar het wordt iets.' 260 00:17:40,519 --> 00:17:42,813 Vertel eens hoe je zo'n Romeinse naam kreeg. 261 00:17:42,896 --> 00:17:45,982 Nou, zoals ik begrijp, ben ik Cassius Marcellus Clay VI… 262 00:17:46,066 --> 00:17:49,069 …en mijn betovergrootvader was een slaaf, vernoemd… 263 00:17:49,152 --> 00:17:51,196 …naar een beroemd iemand uit Kentucky. 264 00:17:51,780 --> 00:17:53,240 Waar hij vandaan kwam… 265 00:17:53,323 --> 00:17:55,659 …of waar het vandaan komt,  weet ik niet… 266 00:17:55,742 --> 00:18:00,205 …maar nu ik beroemd ben in het boksen willen ze weten waar ik vandaan kom… 267 00:18:00,288 --> 00:18:03,542 …en waar die naam vandaan komt, maar dat heb ik niet uitgezocht. 268 00:18:09,339 --> 00:18:12,884 Hij was zo trots om Amerika te vertegenwoordigen. 269 00:18:12,968 --> 00:18:14,344 Het was zo'n eer. 270 00:18:17,139 --> 00:18:19,558 En iets wat hem daar opvalt… 271 00:18:20,767 --> 00:18:22,978 …is dat er geen Jim Crow-tekens zijn. 272 00:18:26,940 --> 00:18:31,194 Hij geniet van een bewegingsvrijheid die hij nooit eerder heeft ervaren. 273 00:18:32,863 --> 00:18:34,698 Dit is niet zoals Louisville, Kentucky. 274 00:18:34,781 --> 00:18:38,201 ZIE EN HOOR  BOODSCHAPPER ELIJAH MUHAMMAD 275 00:18:39,202 --> 00:18:41,204 Ik vertegenwoordig aan jullie… 276 00:18:42,455 --> 00:18:43,874 …geen marionet. 277 00:18:44,416 --> 00:18:45,417 Zo is dat. 278 00:18:45,500 --> 00:18:48,795 Maar ik vertegenwoordig God persoonlijk. 279 00:18:48,879 --> 00:18:50,046 Ja. 280 00:18:50,130 --> 00:18:51,840 Zo is dat. -Ja. 281 00:18:57,053 --> 00:19:00,015 In de heiligste naam van de almachtige God, Allah… 282 00:19:01,725 --> 00:19:04,019 …de ware en levende God, de enige God… 283 00:19:05,854 --> 00:19:08,523 …we zijn Hem eeuwig dankbaar voor Zijn Boodschapper… 284 00:19:08,607 --> 00:19:12,485 …en enige Boodschapper, de eervolle Elijah Muhammad. 285 00:19:13,069 --> 00:19:15,530 Wanneer heb je veiligheid bij witten? 286 00:19:15,614 --> 00:19:16,531 Ja. 287 00:19:16,615 --> 00:19:17,657 Vertel eens. 288 00:19:19,034 --> 00:19:20,869 Het programma van de Boodschapper… 289 00:19:20,952 --> 00:19:25,624 …is een discipline die we nooit hadden en nodig hebben. 290 00:19:27,042 --> 00:19:28,084 Geen alcohol… 291 00:19:28,168 --> 00:19:32,589 …geen drugs, geen tabak,  geen varkensvlees. 292 00:19:35,050 --> 00:19:37,802 Net, zuiver, georganiseerd. 293 00:19:39,179 --> 00:19:42,140 Ik ben Melchizedek Supreme Shabazz-Allah… 294 00:19:42,224 --> 00:19:45,936 …bekend als de universele hogepriester van de Nation of Islam… 295 00:19:46,019 --> 00:19:48,063 …op aarde en in het universum. 296 00:19:49,064 --> 00:19:51,066 Ik ben 84 jaar. 297 00:19:51,149 --> 00:19:55,362 Een vredig mens. Begrijp je? Maar iemand ko slaan is niets voor mij. 298 00:19:57,364 --> 00:19:58,782 Omdat je zo getraind bent. 299 00:20:00,075 --> 00:20:03,411 Heel vredig, respectvol,  nooit de aanvaller… 300 00:20:04,037 --> 00:20:04,996 …maar dodelijk. 301 00:20:06,748 --> 00:20:10,669 De broer die jou bescheiden, gedwee en onzeker lijkt… 302 00:20:11,253 --> 00:20:16,258 …die broeder is ijskoud  als het op de leer aankomt. 303 00:20:18,760 --> 00:20:22,013 Je zegt dat we witte mensen haten. We haten niemand. 304 00:20:22,514 --> 00:20:24,432 We houden zo van onze eigen mensen… 305 00:20:24,516 --> 00:20:29,187 …dat ze denken dat we degenen haten die hen onrecht aandoen. 306 00:20:35,902 --> 00:20:38,822 Dit is WHAS in Louisville, Kentucky… 307 00:20:38,905 --> 00:20:41,241 …en onze gast vanavond, Louisville's Cassius Clay… 308 00:20:41,324 --> 00:20:43,660 …nummer vier zwaargewicht ter wereld.  Hallo. 309 00:20:43,743 --> 00:20:48,456 Denk je dat je net zo goed bent als Joe Louis? 310 00:20:48,540 --> 00:20:50,792 Ik ben niet zo goed, maar beter. 311 00:20:50,875 --> 00:20:55,213 Ik ben stijlvoller, sneller  en ik praat meer. 312 00:20:56,423 --> 00:20:58,591 Wie wint Olympisch goud in Rome? 313 00:20:59,592 --> 00:21:00,427 Hij is een held. 314 00:21:00,510 --> 00:21:01,594 1960 OLYMPISCH GOUD 315 00:21:02,846 --> 00:21:06,141 Maar als hij terugkomt, is in Louisville niets veranderd. 316 00:21:08,018 --> 00:21:11,146 Ik kom net uit Rome en wil professioneel worden. 317 00:21:11,229 --> 00:21:12,939 Algemeen wordt aangenomen… 318 00:21:13,023 --> 00:21:15,984 …dat er bij zwarte sporters inbreuk is op hun burgerrechten. 319 00:21:16,067 --> 00:21:17,861 Ze worden gezien en niet gehoord. 320 00:21:37,255 --> 00:21:38,256 Hij wint de OS… 321 00:21:38,340 --> 00:21:41,301 …en is in het buitenland waar geen segregatie is. 322 00:21:41,384 --> 00:21:45,180 Hij komt thuis, denkt dat kampioen zijn dingen zou veranderen, maar nee. 323 00:21:48,558 --> 00:21:50,810 Cassius Clay gaat naar een restaurant. 324 00:21:52,520 --> 00:21:56,608 Een witte man aan de balie zegt: 'Wij bedienen je soort niet, jongen.' 325 00:21:57,067 --> 00:22:00,403 Daar staat hij met zijn Olympische jas en gouden medaille. 326 00:22:00,487 --> 00:22:01,529 Hij is vernederd. 327 00:22:02,864 --> 00:22:05,116 Op dat moment verwerpt hij Amerika. 328 00:22:06,117 --> 00:22:07,786 Hij gooit zijn medaille… 329 00:22:07,869 --> 00:22:09,662 …in de rivier. 330 00:22:17,295 --> 00:22:20,090 Die deceptie, denkend: ik deed dit voor Amerika… 331 00:22:20,173 --> 00:22:23,051 …ik ben de kampioen,  maar ik zit nog steeds in die apartheid. 332 00:22:24,886 --> 00:22:28,431 Het raakte hem diep. Dat maakte ons  allemaal wakker, eigenlijk. 333 00:22:31,101 --> 00:22:34,229 Ik ben Gordon B. Davidson, advocaat van de Louisville-sponsorgroep… 334 00:22:34,312 --> 00:22:38,525 …eigenaar van Cassius Clay, ik hou  de groep en Cassius bij elkaar. 335 00:22:39,317 --> 00:22:45,323 Hij is nu interessant voor bepaalde witte inwoners van Louisville… 336 00:22:45,407 --> 00:22:47,742 …die hem als handelswaar zien. 337 00:22:47,826 --> 00:22:50,120 Iets wat verkocht kan worden. 338 00:22:50,203 --> 00:22:52,330 Ik ben W. L. Lyons Brown… 339 00:22:52,414 --> 00:22:55,458 …voorzitter van de raad van bestuur  van Brown-Forman Distillers. 340 00:22:56,376 --> 00:23:02,298 Een groep zeer rijke zakenlui vormde de Louisville-sponsorgroep… 341 00:23:02,382 --> 00:23:05,301 …om zijn bokscarrière te leiden. 342 00:23:05,385 --> 00:23:07,387 J. D. Stetson Coleman. 343 00:23:07,470 --> 00:23:09,347 Ik ben Worth Bingham, assistent-uitgever… 344 00:23:09,431 --> 00:23:11,766 En hij wordt bestuurd… 345 00:23:11,850 --> 00:23:16,563 …door die 11 rijke mannen uit Louisville. 346 00:23:16,646 --> 00:23:19,524 Ik ben een van de oprichters van Cassius Clay-groep. 347 00:23:19,607 --> 00:23:23,278 En als je met ze praatte,  had je het gevoel… 348 00:23:23,361 --> 00:23:26,698 …dat ze het  over een van hun renpaarden hadden. 349 00:23:26,781 --> 00:23:29,117 'Hij was echt een brave jongen.' 350 00:23:37,584 --> 00:23:39,586 Cassius gaat naar Miami… 351 00:23:40,587 --> 00:23:42,547 …om onder Angelo Dundee te trainen… 352 00:23:43,131 --> 00:23:45,717 …een van de beste trainers. 353 00:23:47,302 --> 00:23:48,887 WERELDBEROEMDE 5TH ST SPORTZAAL 354 00:23:50,346 --> 00:23:53,808 En toen ontmoette hij een man genaamd Abdul Rahman… 355 00:23:54,392 --> 00:23:55,518 …'Captain Sam'. 356 00:23:57,228 --> 00:24:00,023 Mijn vader was de leider van de moskee in Miami. 357 00:24:00,356 --> 00:24:04,110 Dit was het gebied van de moskee in die tijd. 358 00:24:04,194 --> 00:24:07,739 Hij verkoopt de Muhammad Speaks krant. 359 00:24:07,822 --> 00:24:11,201 Hij hoort iemand aan de overkant roepen: 360 00:24:11,993 --> 00:24:14,037 …'Waarom noemen ze ons negers?' 361 00:24:14,954 --> 00:24:17,165 'Waarom zijn we doof, dom en blind?' 362 00:24:18,374 --> 00:24:22,045 'Waarom gaat iedereen vooruit  en lopen wij zo ver achter?' 363 00:24:22,545 --> 00:24:25,840 Pap zei: 'Jij begrijpt deze leer.' 364 00:24:26,674 --> 00:24:28,843 'Ja, man. Ik ben Cassius Clay.' 365 00:24:28,927 --> 00:24:31,679 Ze hadden meteen een chemie. 366 00:24:32,931 --> 00:24:36,976 Het is voor het grote deel  van Amerika niet logisch… 367 00:24:37,060 --> 00:24:39,062 …dat Cassius Clay een geheim heeft. 368 00:24:39,854 --> 00:24:42,190 Dat hij een dubbelleven leidt. 369 00:24:48,571 --> 00:24:53,535 In 1959 is Cassius Clay in Chicago voor een amateur-bokstentoonstelling. 370 00:24:54,369 --> 00:24:58,039 Hij had wat tijd, ziet op straat leden van de Nation of Islam. 371 00:24:58,122 --> 00:24:59,499 DE WAARHEID: HET BESTE WAPEN 372 00:25:01,543 --> 00:25:03,753 Ze geven hem een grammofoonplaat. 373 00:25:04,462 --> 00:25:07,674 'De hemel van een witte is de hel voor een zwarte.' 374 00:25:07,757 --> 00:25:11,052 Gezongen door Louis X, later bekend als Louis Farrakhan… 375 00:25:11,135 --> 00:25:13,805 …ooit bekend als  'Calypso Gene the Charmer'. 376 00:25:23,147 --> 00:25:25,441 Cassius neemt deze plaat mee naar Louisville… 377 00:25:25,525 --> 00:25:28,236 …waar hij hem constant draait. 378 00:25:45,295 --> 00:25:48,006 Toen hij trainde in de 5th St. Gym in Miami… 379 00:25:48,715 --> 00:25:51,843 …zag ik wat gezichten in het kamp veranderen. 380 00:25:52,760 --> 00:25:57,181 Sam Saxon, Captain Sam, is bij hem. 381 00:25:57,265 --> 00:26:00,018 En voor zover Angelo Dundee weet, is hij… 382 00:26:00,101 --> 00:26:02,854 …een jeugdvriend die hij laat rondhangen in de sportschool. 383 00:26:02,937 --> 00:26:05,565 Ik ben net klaar met het Henry Cooper-gevecht. 384 00:26:05,648 --> 00:26:07,483 Elke dag kwamen ze bij elkaar. 385 00:26:08,067 --> 00:26:10,778 Hij leerde Cassius Clay over de islam… 386 00:26:11,821 --> 00:26:13,698 …en bracht hem de leerstelling. 387 00:26:13,781 --> 00:26:16,492 DEFINITIES VAN DE ZWARTE REVOLUTIE 388 00:26:16,576 --> 00:26:21,289 De Nation of Islam begon Clay te voorzien… 389 00:26:21,956 --> 00:26:25,877 …van een hele taal van zwarte excellentie… 390 00:26:25,960 --> 00:26:28,630 …en zwarte suprematie. 391 00:26:28,713 --> 00:26:30,298 MUHAMMAD MOSKEE # 29 392 00:26:30,381 --> 00:26:33,968 Captain Sam begint  Cassius Clay te begeleiden… 393 00:26:34,677 --> 00:26:36,471 Dat onderwijs ik. 394 00:26:36,554 --> 00:26:39,891 …in de carrière van de eervolle Elijah Muhammad… 395 00:26:40,642 --> 00:26:42,435 En die zwarte leiders… 396 00:26:42,518 --> 00:26:46,314 …in de opkomende supernova Malcolm X. 397 00:26:46,814 --> 00:26:50,318 Cassius komt dichter  bij de Nation of Islam. 398 00:26:51,277 --> 00:26:55,239 Hij sluit zich niet aan bij de Nation, maar is wel geïnteresseerd. 399 00:26:58,493 --> 00:27:02,413 Had je broer de grootste kunnen worden  zonder zijn geloof? 400 00:27:03,247 --> 00:27:04,123 Nee. 401 00:27:04,207 --> 00:27:07,377 Het islamitische geloof geeft hem zijn vertrouwen. 402 00:27:07,960 --> 00:27:09,879 God is fatsoenlijk. 403 00:27:09,962 --> 00:27:12,882 God is machtig, God is rechtvaardig. 404 00:27:12,965 --> 00:27:16,135 Elijah Muhammad, Malcolm X gaven hem zijn zelfvertrouwen. 405 00:27:20,056 --> 00:27:25,395 In juni werden Cassius en zijn broer  in hun huis in Louisville gebeld… 406 00:27:26,437 --> 00:27:28,398 …door Captain Sam. 407 00:27:29,440 --> 00:27:33,236 De Nation of Islam hield  een grote bijeenkomst in Detroit. 408 00:27:33,736 --> 00:27:36,322 Cassius en Rudy waren dolenthousiast.  409 00:27:36,406 --> 00:27:38,741 Ze zagen de Boodschapper  nog nooit in persoon. 410 00:27:38,825 --> 00:27:41,536 Captain Sam rijdt  van Miami naar Louisville… 411 00:27:41,619 --> 00:27:44,706 …pikt de gebroeders Clay op  en ze gaan naar Detroit. 412 00:27:45,206 --> 00:27:49,961 Maar voor ze het Olympia-stadion ingaan neemt Sam ze mee uit eten… 413 00:27:50,044 --> 00:27:54,257 …en daar zit Malcolm X. 414 00:27:57,218 --> 00:28:01,013 Daar zit Malcolm X aan een tafel… 415 00:28:01,097 --> 00:28:04,225 …zoals hij altijd aan een tafel zat, gezicht naar de deur. 416 00:28:04,308 --> 00:28:07,520 Net als in zo'n oude western. 417 00:28:09,731 --> 00:28:12,108 Er zitten bewakers aan Malcolms tafel. 418 00:28:13,025 --> 00:28:14,610 Cassius is gefascineerd door hem. 419 00:28:18,489 --> 00:28:20,283 En dat is Cassius maar zelden. 420 00:28:21,159 --> 00:28:24,120 'Hij deed alsof ik moest weten wie hij was.' 421 00:28:25,288 --> 00:28:26,998 'Ik had nog nooit van hem gehoord.' 422 00:28:27,582 --> 00:28:30,334 'Onze werelden waren totaal verschillend.' 423 00:28:31,085 --> 00:28:35,131 'In feite droeg Elijah Muhammad moslims op… 424 00:28:35,214 --> 00:28:37,800 …geen enkele vorm van sport te beoefenen.' 425 00:28:39,051 --> 00:28:40,011 Grappig. 426 00:28:40,845 --> 00:28:47,477 M'n vader wist niet wie hij was, maar ging mee met dat gevoel van belangrijkheid. 427 00:28:48,102 --> 00:28:50,813 'Als hij denkt dat hij beroemd is… 428 00:28:50,897 --> 00:28:54,692 …dan ga ik erin mee.' 'Natuurlijk ken ik je, je bent geweldig.' 429 00:28:58,654 --> 00:29:00,156 Malcolm X was een genie. 430 00:29:01,783 --> 00:29:05,328 Hij sprak de waarheid over hoe  zwarte mensen in de VS werden mishandeld. 431 00:29:06,204 --> 00:29:07,789 Geen haat, maar de waarheid. 432 00:29:07,872 --> 00:29:09,791 GEEN GOD DAN ALLAH MUHAMMAD IS Z'N APOSTEL 433 00:29:09,874 --> 00:29:12,877 Rudy en Cassius gaan naar het Olympia-stadion. 434 00:29:13,753 --> 00:29:15,087 En wat zien ze? 435 00:29:17,298 --> 00:29:19,926 Ze zien een leger zwarte mannen. 436 00:29:20,009 --> 00:29:21,260 Trotse zwarte mannen… 437 00:29:21,344 --> 00:29:24,096 …gekleed in zwarte pakken,  vlinderstrikjes… 438 00:29:24,180 --> 00:29:27,099 …en er is een gevoel van orde, discipline. 439 00:29:27,183 --> 00:29:30,978 Voor de witten  hadden we grote beschavingen… 440 00:29:31,062 --> 00:29:35,441 …net zo machtig als wat de witte man op aarde heeft gezet. 441 00:29:36,025 --> 00:29:40,363 En de boodschap die Cassius die dag hoort is separatisme of de dood. 442 00:29:41,280 --> 00:29:43,616 Separatisme of de dood. 443 00:29:44,534 --> 00:29:48,412 We willen geen integratie.  We willen separatisme. 444 00:29:50,289 --> 00:29:54,252 We willen niets anders dan de vrijheid… 445 00:29:55,044 --> 00:29:58,297 …om een deel van de aarde te bezitten, iets van onszelf. 446 00:30:01,259 --> 00:30:04,387 Deze analyse dat de witte mens de duivel is… 447 00:30:04,470 --> 00:30:07,557 …was aantrekkelijk voor mensen… 448 00:30:07,640 --> 00:30:11,352 …die de hel hadden ervaren  door witte mensen. 449 00:30:11,435 --> 00:30:15,731 En wat hebben jij en ik aan het christendom… 450 00:30:16,524 --> 00:30:23,364 …als de religie ons niet verdedigt tegen lynchers? 451 00:30:23,447 --> 00:30:24,282 Juist. 452 00:30:25,950 --> 00:30:28,578 Ze zeggen  dat ze volgelingen van Jezus zijn. 453 00:30:28,870 --> 00:30:30,955 Het zijn volgelingen van de duivel. 454 00:30:39,672 --> 00:30:42,425 'Af en toe hoorde ik hoe Cassius… 455 00:30:42,508 --> 00:30:46,679 …opdook in moskeeën en moslimrestaurants in verschillende steden.' 456 00:30:48,222 --> 00:30:52,435 'En als ik ergens sprak  binnen een redelijke afstand… 457 00:30:52,518 --> 00:30:56,063 …van waar Cassius was,  dan was hij aanwezig.' 458 00:31:09,660 --> 00:31:11,913 In maart 1963… 459 00:31:13,456 --> 00:31:16,959 …is Cassius in New York voor de wedstrijd tegen Doug Jones. 460 00:31:19,503 --> 00:31:20,421 Wie is daar? 461 00:31:22,048 --> 00:31:26,344 Malcolm heeft speciale interesse in deze jonge zwaargewicht. 462 00:31:26,844 --> 00:31:29,972 Clay, winnaar  met eenparigheid van stemmen. 463 00:31:31,557 --> 00:31:35,770 De volgende dag wordt Cassius Clay in het openbaar gezien… 464 00:31:35,853 --> 00:31:39,440 …in het donkere pak, het witte hemd, de zwarte vlinderdas. 465 00:31:40,566 --> 00:31:43,402 Dan geeft hij een interview aan de New York Post. 466 00:31:43,945 --> 00:31:47,823 Hij werd gevraagd waarom hij niet meedeed aan marsen voor burgerrechten. 467 00:31:49,200 --> 00:31:51,911 Hij zegt: 'Ik geloof niet in geweldloosheid'… 468 00:31:52,578 --> 00:31:55,581 …en 'Ik geloof in oog om oog en tand om tand.' 469 00:31:56,499 --> 00:31:58,626 Het is duidelijk wat er gebeurd is. 470 00:31:58,793 --> 00:31:59,877 Hij is in Harlem. 471 00:32:00,419 --> 00:32:02,421 Hij bracht tijd door met Malcolm. 472 00:32:03,255 --> 00:32:07,718 Malcolm bracht Muhammad Ali naar de tempel en stelde Muhammad Ali aan ons voor. 473 00:32:07,802 --> 00:32:12,556 Ze hadden een leerling-leraar relatie. 474 00:32:14,433 --> 00:32:16,018 Hun leeftijdsverschil… 475 00:32:16,102 --> 00:32:19,146 …de 22-jarige jarige Adonis… 476 00:32:19,230 --> 00:32:23,693 …en hier komt Malcolm, iets ouder. 477 00:32:23,776 --> 00:32:25,653 Een begrip van de wereld… 478 00:32:25,736 --> 00:32:28,656 …dat belangrijk zal zijn  voor Muhammad Ali. 479 00:32:28,739 --> 00:32:31,158 Je kunt niet bij Malcolm zijn en niet leren. 480 00:32:31,742 --> 00:32:33,411 Malcolm deelde de wijsheid. 481 00:32:38,457 --> 00:32:41,544 Wat doen we als de overheid  ons niet kan verdedigen? 482 00:32:41,877 --> 00:32:45,256 Zoek uit wie de kerk in Birmingham, Alabama heeft gebombardeerd. 483 00:32:45,339 --> 00:32:47,383 KERK GEBOMBARDEERD 4 KINDEREN STERVEN 484 00:32:47,800 --> 00:32:51,387 Laat ons het uitzoeken  als zij dat niet konden. 485 00:32:51,470 --> 00:32:52,722 En als we ontdekken… 486 00:32:53,681 --> 00:32:54,807 Dat wil ik niet horen. 487 00:32:54,890 --> 00:32:57,393 En als we ontdekken wie het was… 488 00:32:57,476 --> 00:33:00,646 …die onze meisjesbaby's vermoordde… 489 00:33:00,730 --> 00:33:05,234 …dan is de wet van rechtvaardigheid dat een moordenaar vermoord moet worden. 490 00:33:05,317 --> 00:33:07,319 Als Cassius Clay Malcolm X ontmoet… 491 00:33:08,154 --> 00:33:12,199 …heeft hij geen idee dat Malcolm een nieuwe politieke richting inslaat. 492 00:33:12,783 --> 00:33:16,620 Malcolm denkt dat de Nation of Islam een veel groter verschil kan maken… 493 00:33:16,704 --> 00:33:19,623 …als die zich bij de frontlinies voegt. 494 00:33:19,707 --> 00:33:22,460 Laat je niet misleiden door die zwarte oom Tom predikers. 495 00:33:22,543 --> 00:33:27,715 Valt een hond je aan, dan pak je die hond, op twee benen of op vier poten. 496 00:33:28,215 --> 00:33:32,470 Hij pleitte niet voor geweld, maar voor zelfverdediging. 497 00:33:34,263 --> 00:33:35,473 We willen niets beginnen. 498 00:33:35,556 --> 00:33:38,184 Maak geen problemen,  dan komen er ook geen. 499 00:33:38,851 --> 00:33:42,313 Maar als je ons moet hebben, wees dan bereid om te vechten… 500 00:33:42,396 --> 00:33:46,275 …want we omarmen  deze Martin Luther King-filosofie niet. 501 00:33:48,277 --> 00:33:50,821 Maar Elijah zei dat hij moest aftreden. 502 00:33:53,240 --> 00:33:56,660 In een aantal brieven van Elijah aan Malcolm, herinnert hij hem: 503 00:33:57,536 --> 00:34:00,956 'Zeg niets wat je mij niet hebt horen zeggen.' 504 00:34:02,917 --> 00:34:04,794 Elijah zei… 505 00:34:04,877 --> 00:34:08,547 'Het oordeel van wit Amerika zal door Gods Handen zijn.' 506 00:34:09,799 --> 00:34:13,719 Voor Malcolm kwam dit niet overeen… 507 00:34:13,803 --> 00:34:17,431 …met zijn verlangen  om sneller gerechtigheid te zien. 508 00:34:17,515 --> 00:34:21,143 Zolang deze zogenaamde burgerrechtenstrijd wordt geleid… 509 00:34:21,227 --> 00:34:23,479 En ik zet 'geleid'  tussen aanhalingstekens. 510 00:34:23,562 --> 00:34:27,650 Eigenlijk beheerst door zwarte  oom Tom leiders, dan is… 511 00:34:27,733 --> 00:34:29,902 …de witte machtsstructuur echt niet bezorgd. 512 00:34:29,985 --> 00:34:33,531 Alleen als ze weten dat de massa zwarten klaar is om te ontploffen. 513 00:34:33,614 --> 00:34:37,451 En gebeurt dat, dan zal het wat meubels  in hun huis vernietigen. 514 00:34:37,618 --> 00:34:39,829 Mijn vader hield  van z'n onverschrokkenheid. 515 00:34:40,412 --> 00:34:45,709 En hij baseerde veel van zijn presentatie op hoe Malcolm zichzelf presenteerde. 516 00:34:48,129 --> 00:34:54,760 Je begint te zien dat de eerste spanning zich ontwikkelt… 517 00:34:55,845 --> 00:34:58,931 …tussen Elijah Muhammad en Malcolm X. 518 00:34:59,431 --> 00:35:05,146 Elijah Muhammad was niet charismatisch zoals Malcolm. 519 00:35:05,229 --> 00:35:09,275 Omdat je het niet leuk vindt dat  witte mensen zwarte mensen neerschieten? 520 00:35:09,775 --> 00:35:12,403 En je bent klaar  om er iets aan te doen, hè? 521 00:35:12,903 --> 00:35:13,863 Dat weten we. 522 00:35:13,946 --> 00:35:17,533 De achterban van de Nation of Islam hield van Malcolm. 523 00:35:17,616 --> 00:35:19,368 Veel mensen kwamen door hem… 524 00:35:19,451 --> 00:35:25,875 …in aanraking met de leer  van Elijah Muhammad, een directe ervaring. 525 00:35:26,959 --> 00:35:30,754 Toen Malcolm dingen  als een intellectueel begon na te jagen… 526 00:35:31,589 --> 00:35:34,049 …bereikte hij een punt  waarop zijn interesse… 527 00:35:34,133 --> 00:35:36,886 …en die van de Nation uiteenliepen. 528 00:35:38,762 --> 00:35:42,141 Dit leidt natuurlijk tot meer spanning,  meer conflict. 529 00:35:44,018 --> 00:35:45,769 DE AUTOBIOGRAFIE VAN MALCOLM X 530 00:35:45,853 --> 00:35:46,979 'Ik vond hem leuk.' 531 00:35:47,605 --> 00:35:50,399 'Door zijn aanstekelijke eigenschap… 532 00:35:50,482 --> 00:35:54,653 …was hij een van de weinige mensen  die ik ooit bij mij thuis uitnodigde.' 533 00:35:57,573 --> 00:35:58,741 Ze praatten. 534 00:35:58,824 --> 00:36:00,868 Ze spraken vast aan de telefoon… 535 00:36:00,951 --> 00:36:02,995 …maar het is geheimzinnig. 536 00:36:03,495 --> 00:36:07,958 Maar de Louisville-sponsorgroep begon te zien wat er aan de hand was. 537 00:36:08,042 --> 00:36:10,544 Ze begonnen te beseffen… 538 00:36:10,628 --> 00:36:14,131 …dat Cassius zich had aangesloten  bij de moslims. 539 00:36:14,215 --> 00:36:16,592 Ze deden een stap terug. 540 00:36:17,885 --> 00:36:20,221 En opeens beginnen we bij Cassius Clay… 541 00:36:20,304 --> 00:36:24,058 …de echo van Malcolm X te horen. 542 00:36:27,478 --> 00:36:30,564 Juli 1963, Chicago. 543 00:36:31,273 --> 00:36:34,068 Bruce Hills, verslaggever  voor de Chicago Sun-Times… 544 00:36:34,151 --> 00:36:36,737 …heeft zich opgesteld buiten de University of Islam… 545 00:36:36,820 --> 00:36:38,822 …de school van de Nation of Islam. 546 00:36:39,740 --> 00:36:43,661 Op de een of andere manier ontdekt hij dat er een knalrode Cadillac… 547 00:36:43,744 --> 00:36:45,996 …achter de University of islam staat. 548 00:36:47,081 --> 00:36:50,292 Cassius en Rudy en een paar anderen komen eruit. 549 00:36:51,252 --> 00:36:54,338 Bruce Hills wordt enthousiast. Zijn ogen lichten op… 550 00:36:55,256 --> 00:36:57,508 …en hij begint Cassius' auto te volgen. 551 00:36:58,801 --> 00:37:01,345 Bruce overtuigt Cassius het raam open te doen. 552 00:37:02,721 --> 00:37:06,350 Hij ziet dat Cassius een speld  met een ster en halve maan op heeft. 553 00:37:06,433 --> 00:37:08,852 'Wat is dit? Ben je lid van de Nation of Islam?' 554 00:37:09,645 --> 00:37:11,522 Eerst ontkent Cassius Clay. 555 00:37:11,605 --> 00:37:14,275 En dan zegt hij: 'Nou, wat als dat zo is?' 556 00:37:15,359 --> 00:37:17,278 'Het is een geweldige organisatie.' 557 00:37:17,987 --> 00:37:23,242 En het gaat door tot Rudy  de snelweg uit Chicago neemt. 558 00:37:26,453 --> 00:37:28,998 Het verhaal van Bruce Hills wordt gepubliceerd… 559 00:37:29,081 --> 00:37:32,751 …maar wordt nog geen groot verhaal. 560 00:37:34,044 --> 00:37:38,716 Maar het is duidelijk dat hij een relatie heeft met de Nation of Islam. 561 00:37:39,758 --> 00:37:45,597 Het feit dat Cassius Clay een band had met deze groep… 562 00:37:45,681 --> 00:37:47,433 …maakte veel witten nerveus. 563 00:37:48,225 --> 00:37:51,562 En de FBI zegt dat de beweging een potentiële bedreiging is… 564 00:37:51,645 --> 00:37:54,481 …voor de interne veiligheid van de Verenigde Staten. 565 00:37:57,067 --> 00:37:59,945 J. Edgar Hoover was de directeur van de FBI… 566 00:38:00,029 --> 00:38:02,573 …onder de Kennedy-regering. 567 00:38:04,283 --> 00:38:09,204 Hoover en de FBI voerden een contraspionageprogramma uit… 568 00:38:09,288 --> 00:38:13,000 …ontworpen om Elijah Muhammad  en Malcolm X te neutraliseren. 569 00:38:15,794 --> 00:38:17,921 Niet alleen passief toezicht… 570 00:38:18,005 --> 00:38:20,466 …maar actieve infiltratie… 571 00:38:20,966 --> 00:38:24,136 …ontworpen om de impact te ondermijnen… 572 00:38:24,219 --> 00:38:26,096 …die de Nation of Islam had… 573 00:38:26,180 --> 00:38:29,016 …om de impact van Malcolm te neutraliseren. 574 00:38:29,892 --> 00:38:34,980 Elke dag plannen ze hoe je Elijah  en zijn volgelingen tegenhoudt. 575 00:38:35,689 --> 00:38:37,858 Maar volgens mij zijn jullie te laat. 576 00:38:43,030 --> 00:38:45,574 We worden vooral met een morele kwestie geconfronteerd. 577 00:38:46,367 --> 00:38:48,285 Het is zo oud als de Bijbel… 578 00:38:48,369 --> 00:38:51,038 …en zo duidelijk als de Amerikaanse grondwet. 579 00:38:51,872 --> 00:38:53,290 De kern van de vraag is… 580 00:38:54,083 --> 00:38:57,211 …of alle Amerikanen  gelijke rechten moeten krijgen… 581 00:38:57,711 --> 00:38:59,129 …en gelijke kansen. 582 00:38:59,963 --> 00:39:04,176 Of we onze mede-Amerikanen behandelen zoals wij behandeld willen worden. 583 00:39:09,681 --> 00:39:13,143 Deze nieuwsflits uit Dallas, Texas, is officieel bevestigd. 584 00:39:13,227 --> 00:39:18,482 President Kennedy stierf om 13.00 uur. 585 00:39:28,367 --> 00:39:31,745 Langs deze weg van verdriet brengen ze president John F. Kennedy… 586 00:39:31,829 --> 00:39:35,791 …om als held te worden opgebaard onder de grote koepel van het Capitool. 587 00:39:36,959 --> 00:39:39,128 Toen Kennedy stierf… 588 00:39:39,211 --> 00:39:43,924 …gaf Elijah Mohammed instructies aan alle tempels… 589 00:39:45,467 --> 00:39:50,931 …om het uitdrukken van de gevoelens van de Nation aan hem over te laten… 590 00:39:51,014 --> 00:39:52,724 …over de dood van de president. 591 00:39:53,308 --> 00:39:56,520 Elijah Muhammad belde vanuit zijn huis in Phoenix de krant… 592 00:39:56,603 --> 00:39:59,398 …en wilde dat een verklaring op de voorpagina zou komen. 593 00:39:59,481 --> 00:40:00,774 De verklaring luidt: 594 00:40:00,858 --> 00:40:05,571 'Wij en de wereld zijn geschokt  door de moord op onze president.' 595 00:40:07,072 --> 00:40:09,408 Ik moet respecteren  wat de Boodschapper zei. 596 00:40:09,491 --> 00:40:11,034 We geven geen verklaring. 597 00:40:12,161 --> 00:40:13,412 Dat begrijp ik. 598 00:40:14,079 --> 00:40:17,374 Ik vind dat als je predikt dat de witte man de duivel is… 599 00:40:17,916 --> 00:40:19,334 …wie is dan Kennedy? 600 00:40:19,918 --> 00:40:22,629 Wat mij betreft heeft hij niets voor me gedaan. 601 00:40:22,963 --> 00:40:25,048 Ik moet nog steeds… 602 00:40:25,132 --> 00:40:28,010 …voor mezelf zorgen. Hij heeft geen geld in mijn zak gestopt. 603 00:40:28,093 --> 00:40:31,430 Maar ik moet me aansluiten bij de Eervolle Elijah Muhammad. 604 00:40:31,513 --> 00:40:33,974 Hij zei duidelijk geen verklaringen. 605 00:40:35,559 --> 00:40:40,230 Ondanks de instructies  van de Boodschapper… 606 00:40:40,939 --> 00:40:42,149 …sprak Malcolm. 607 00:40:44,568 --> 00:40:47,237 Malcolm X, tweede man van de Zwarte Moslimbeweging… 608 00:40:47,321 --> 00:40:51,742 …sprak zijn vreugde uit over de moord op  president Kennedy. Op een bijeenkomst… 609 00:40:51,825 --> 00:40:53,827 …zei Malcolm dat de moord op de president… 610 00:40:53,911 --> 00:40:56,622 …een voorbeeld was van 'je oogst wat je zaait.' 611 00:40:56,705 --> 00:41:00,042 Hij voegde eraan toe: 'Ik ben zelf ook een boerenjongen. 612 00:41:00,125 --> 00:41:04,713 Zulke dingen maken me nooit verdrietig, ze maken me altijd blij.' 613 00:41:04,796 --> 00:41:08,759 In Chicago heeft Elijah Muhammad, leider van de anti-witte moslimbeweging… 614 00:41:08,842 --> 00:41:12,054 …Malcolm X geschorst en zijn verklaring afgewezen. 615 00:41:12,554 --> 00:41:16,725 Het gaf Elijah Muhammad  een sociaal aanvaardbaar excuus… 616 00:41:17,518 --> 00:41:19,895 …om Malcolm het zwijgen op te leggen. 617 00:41:19,978 --> 00:41:23,023 ZWARTE MOSLIMLEIDER SCHORST MALCOLM X VOOR LASTER OVER KENNEDY 618 00:41:23,106 --> 00:41:24,733 Hij mag niet prediken… 619 00:41:24,816 --> 00:41:28,070 …en mag niet in zijn moskee in Harlem verschijnen. 620 00:41:28,153 --> 00:41:32,407 En de leden van die moskee mogen ook niet met Malcolm worden geassocieerd. 621 00:41:36,328 --> 00:41:38,664 Dit was een grote breuk in zijn leven. 622 00:41:40,624 --> 00:41:45,254 Hij beschouwde Elijah Muhammad als zijn persoonlijke redder. 623 00:41:45,837 --> 00:41:47,798 De Eervolle Elijah Muhammad. 624 00:41:49,883 --> 00:41:55,222 Zijn gevoelens waren  ongetwijfeld diep, vroom. 625 00:41:55,305 --> 00:41:58,934 Ik wil mijn excuses aanbieden dat ik u teleurgesteld heb… 626 00:41:59,643 --> 00:42:03,230 …voor de fouten die ik heb gemaakt, vooral in het afgelopen jaar. 627 00:42:04,856 --> 00:42:09,653 En bovenal bid ik tot Allah voor genade en vergiffenis in uw hart. 628 00:42:11,655 --> 00:42:17,202 Hij wordt verscheurd door het idee dat Elijah Muhammad als zijn vader is… 629 00:42:17,286 --> 00:42:21,415 …en het feit dat zijn vader  Malcolm bij de keel heeft. 630 00:42:24,251 --> 00:42:27,921 Deze groeiende kloof  zou een groot probleem worden… 631 00:42:28,005 --> 00:42:30,299 …voor onder andere Muhammad Ali. 632 00:42:33,677 --> 00:42:35,512 Als Sonny Liston me verslaat… 633 00:42:36,430 --> 00:42:38,932 …zal ik zijn voeten kussen in de regen… 634 00:42:39,933 --> 00:42:43,687 …hem zeggen dat hij de beste is  en pak de volgende jet het land uit. 635 00:42:43,770 --> 00:42:46,064 Dat vind ik van Sonny Liston. 636 00:42:46,148 --> 00:42:47,983 Je hebt in Liston en Ali… 637 00:42:48,066 --> 00:42:53,155 …aan de ene kant een schurk, aan de ander kant een grote bek. 638 00:42:53,238 --> 00:42:55,407 Kijk maar naar me, ik ben vol zelfvertrouwen. 639 00:42:55,490 --> 00:42:56,491 Ik ben onverslaanbaar. 640 00:42:56,575 --> 00:42:59,244 Na 180 amateurgevechten, 22 professionele gevechten… 641 00:42:59,328 --> 00:43:00,912 …ben ik zo mooi als een meisje. 642 00:43:03,290 --> 00:43:05,334 Mensen waren doodsbang voor Liston. 643 00:43:07,336 --> 00:43:11,173 Sonny Liston was een bokser  die uit de gevangenis kwam… 644 00:43:12,674 --> 00:43:16,553 …die voor  de georganiseerde misdaad werkte. 645 00:43:18,013 --> 00:43:21,266 Was je iemand geld schuldig, kreeg je bezoek van Sonny. 646 00:43:21,933 --> 00:43:24,061 Ko in een ronde of acht, bewijst m'n kracht. 647 00:43:24,144 --> 00:43:26,897 Kletst hij als een wijf,  doe ik het in vijf. 648 00:43:28,357 --> 00:43:31,193 Cassius was gefocust op trainen… 649 00:43:31,276 --> 00:43:33,320 …voor die grote partij. 650 00:43:33,403 --> 00:43:37,407 Ik denk niet dat hij was afgestemd op de interne dynamiek… 651 00:43:37,491 --> 00:43:38,784 …van de Nation of Islam. 652 00:43:41,536 --> 00:43:45,749 Op 15 januari 1964 gaat Malcolm naar het zuiden. 653 00:43:45,832 --> 00:43:49,461 Hij gaat met zijn gezin naar Miami om Cassius Clay te bezoeken. 654 00:43:50,671 --> 00:43:54,174 Voor de reis belt hij Cassius en Cassius antwoordt: 'Geweldig'. 655 00:43:54,257 --> 00:43:56,551 Hij is enthousiast en blij hem te zien. 656 00:43:56,635 --> 00:44:01,306 We weten dat dit gesprek plaatsvond omdat een FBI-agent in New York… 657 00:44:01,390 --> 00:44:06,353 …meteen het veldkantoor in Miami belde en een instructie gaf. 658 00:44:06,436 --> 00:44:09,147 'Malcolm komt aan op deze specifieke vlucht.' 659 00:44:09,731 --> 00:44:12,067 'Cassius Clay zal er zijn.' 660 00:44:12,150 --> 00:44:14,528 'Zorg dat je hun auto volgt.' 661 00:44:18,573 --> 00:44:20,867 Miami was de enige plek… 662 00:44:20,951 --> 00:44:24,287 …waar we als gezin  samen op vakantie gingen… 663 00:44:24,955 --> 00:44:27,457 …en bij iemand anders thuis waren. 664 00:44:27,541 --> 00:44:29,835 HET HUIS VAN CASSIUS CLAY MIAMA, FL 665 00:44:31,253 --> 00:44:33,755 Die familiefoto van mijn moeder… 666 00:44:33,839 --> 00:44:37,426 …en mijn twee oudere zussen,  Attallah en Qubilah… 667 00:44:37,968 --> 00:44:40,220 …en ik zit op de schoot van Muhammad Ali. 668 00:44:42,347 --> 00:44:46,476 Dat mijn vader met zijn vrouw en kinderen… 669 00:44:47,060 --> 00:44:48,395 …naar zijn huis zou gaan… 670 00:44:49,438 --> 00:44:52,691 …betekende dat mijn vader  hem 100% vertrouwde. 671 00:44:54,401 --> 00:44:57,863 Mijn vader beschouwde hem als een vriend, als familie. 672 00:44:57,946 --> 00:45:02,492 En Malcolm was een van de weinige mensen die hij ontmoette die hij kon vertrouwen. 673 00:45:05,954 --> 00:45:08,457 Malcolm had bondgenoten nodig. 674 00:45:08,540 --> 00:45:11,251 Hij raakte geïsoleerd in de beweging. 675 00:45:12,377 --> 00:45:14,671 Cassius kon de grote vis zijn. 676 00:45:14,755 --> 00:45:18,550 Ik denk dat dat mogelijk deel uitmaakte van Malcolms berekeningen. 677 00:45:19,676 --> 00:45:23,513 Je kunt niet ontkennen  dat hij mogelijk bepaalde motieven had… 678 00:45:23,597 --> 00:45:25,682 …die hem van pas konden komen. 679 00:45:25,766 --> 00:45:31,396 Ik kan gebruik maken van een ander omdat hij, vanwege zijn groeiende invloed… 680 00:45:31,480 --> 00:45:32,981 …mij ook kan helpen. 681 00:45:36,067 --> 00:45:39,905 Malcolm stuurt deze foto's naar twee zwarte kranten. 682 00:45:41,573 --> 00:45:44,242 Malcolm wil Elijah Muhammad  eraan herinneren… 683 00:45:44,743 --> 00:45:46,620 …dat Cassius Clay meer leden… 684 00:45:46,703 --> 00:45:50,248 …in de beweging kan brengen  en ze zijn zo hecht als broers. 685 00:45:52,125 --> 00:45:53,960 Malcolm zegt tegen Elijah Muhammad: 686 00:45:54,044 --> 00:45:59,049 'Hoe zou het zijn als ik op Saviour's Day, dat was de dag na de bokswedstrijd… 687 00:45:59,132 --> 00:46:01,551 …opdaag met Cassius Clay?' 688 00:46:01,635 --> 00:46:02,552 KAMPIOENSCHAP 689 00:46:02,636 --> 00:46:03,845 ELIJAH MOHAMMED SPREEKT 690 00:46:03,929 --> 00:46:06,556 'Ik wil terugkomen, eerbare boodschapper… 691 00:46:07,057 --> 00:46:10,894 …en ik heb iemand die ons kan helpen.' 692 00:46:15,732 --> 00:46:18,068 Ongeveer een week voor de wedstrijd… 693 00:46:18,151 --> 00:46:20,654 …verschijnt Malcolm X. 694 00:46:21,655 --> 00:46:24,491 Malcolm gaat naar een aantal trainingen in het kamp. 695 00:46:25,158 --> 00:46:28,829 Ze vroegen hem te vertrekken… 696 00:46:29,913 --> 00:46:31,790 …en naar huis te gaan. 697 00:46:31,873 --> 00:46:34,543 Dat hij terug kon komen voor de wedstrijd. 698 00:46:35,252 --> 00:46:38,380 De echte nadruk lag op dat moment… 699 00:46:38,463 --> 00:46:42,092 …op de vraag  of Cassius Clay nu wel of niet… 700 00:46:42,175 --> 00:46:46,054 …lid was van de Nation of Islam. 701 00:46:46,972 --> 00:46:50,100 Ze wilden niet dat een moslim  de zwaargewichtkampioen werd… 702 00:46:50,183 --> 00:46:52,185 …dus bedreigden ze hem in feite. 703 00:46:52,602 --> 00:46:56,189 Cassius wilde de bus pakken om de stad te verlaten… 704 00:46:56,273 --> 00:46:58,191 …omdat ze het gevecht afzegden… 705 00:46:58,275 --> 00:47:01,820 …maar de organisatoren ontdekten  dat hij wegging, kwamen terug en zeiden: 706 00:47:01,903 --> 00:47:04,447 'Vertel niemand dat je moslim bent. Wij zeggen niks.' 707 00:47:10,287 --> 00:47:12,956 25 februari 1964 708 00:47:15,000 --> 00:47:17,002 Wereldkampioenschap zwaargewicht. 709 00:47:17,085 --> 00:47:19,796 Malcolm is terug in Miami. 710 00:47:21,214 --> 00:47:24,301 Miami, Florida, waar de Fakkel van Vriendschap een welkom… 711 00:47:24,384 --> 00:47:28,722 …voor goede mensen van alle rassen en geloofsovertuigingen betekent. 712 00:47:29,806 --> 00:47:31,892 Maar Miami is een gesegregeerde stad… 713 00:47:31,975 --> 00:47:35,729 …en hij moet in een hotel logeren dat alleen voor zwarte mensen is. 714 00:47:37,063 --> 00:47:40,233 Zodra je naar de hoofdingang  van 't Hampton House rijdt… 715 00:47:40,317 --> 00:47:42,068 …ben je verzekerd van een welkom. 716 00:47:42,152 --> 00:47:43,570 Een thuis weg van huis… 717 00:47:43,653 --> 00:47:47,032 …voor duizenden bezoekers  uit de Verenigde Staten… 718 00:47:47,115 --> 00:47:48,450 …en veel buitenlandse landen… 719 00:47:48,533 --> 00:47:51,244 …die de prachtige zon  van Florida opzoeken. 720 00:47:55,665 --> 00:47:56,791 CULTUREEL CENTRUM 721 00:47:56,875 --> 00:48:00,045 Wed je op Sonny,  zeg dan maar dag tegen je money. 722 00:48:00,128 --> 00:48:02,756 Wed op Clay, da's goed voor je portemonnee. 723 00:48:04,716 --> 00:48:08,094 Ik dacht altijd dat Sonny Liston… 724 00:48:08,595 --> 00:48:12,515 …maar voor één ding bang was, voor een gek. 725 00:48:14,976 --> 00:48:18,396 Hij kwam uit het systeem  en had in de gevangenis gezeten… 726 00:48:18,897 --> 00:48:21,316 …waar hij mensen gek had zien worden. 727 00:48:22,067 --> 00:48:24,819 Cassius gebruikte dat… 728 00:48:25,320 --> 00:48:28,239 …viel hem lastig  en maakte hem belachelijk. 729 00:48:29,616 --> 00:48:32,535 Bij de weging sloeg hij door… 730 00:48:32,619 --> 00:48:35,038 …en probeerde Sonny te pakken. 731 00:48:36,331 --> 00:48:40,794 Een gek die niets te verliezen had, kon je echt kwaad doen. 732 00:48:43,254 --> 00:48:45,131 We zijn bijna klaar… 733 00:48:45,215 --> 00:48:47,801 …voor 't wereldkampioenschap zwaargewicht. 734 00:48:47,884 --> 00:48:52,347 De vechter, kampioen Sonny Liston, de bokser, uitdager Cassius Clay. 735 00:48:52,597 --> 00:48:53,890 Net voor het gevecht… 736 00:48:55,183 --> 00:48:57,143 …is Cassius nerveus. 737 00:48:57,978 --> 00:48:59,312 Dit is een grote partij. 738 00:48:59,396 --> 00:49:02,649 Hij gaat tegen Sonny Liston vechten, een slechte man. 739 00:49:04,150 --> 00:49:06,653 Plotseling duikt Malcolm X op in de kleedkamer. 740 00:49:06,736 --> 00:49:08,613 Ze deden een gebed en praaatten. 741 00:49:08,697 --> 00:49:11,408 Hij gaf hem instructies en toen hij naar buiten kwam… 742 00:49:11,491 --> 00:49:12,909 …was hij zelfverzekerd. 743 00:49:13,576 --> 00:49:16,371 Malcolm moedigde hem aan… 744 00:49:16,454 --> 00:49:20,667 …te geloven dat hij de macht van God… 745 00:49:20,750 --> 00:49:24,004 …of zelfs God zelf, in die ring moest brengen. 746 00:49:24,087 --> 00:49:28,174 Dit wordt een spannende avond in de Congreshal, Miami Beach. 747 00:49:28,258 --> 00:49:30,802 Met de steun van je broeder… 748 00:49:30,885 --> 00:49:33,847 …die net zo diep gelooft als jij… 749 00:49:33,930 --> 00:49:35,724 …kun je tot God bidden… 750 00:49:36,307 --> 00:49:39,894 …om je de wil te geven  om te doen wat je moet doen. 751 00:49:40,395 --> 00:49:42,731 Nu zullen de vragen beantwoord worden. 752 00:49:42,814 --> 00:49:46,151 Als ze de eerste ronde doorkomen zijn er al verrassingen. 753 00:49:46,776 --> 00:49:50,864 Malcolm zit op stoel zeven in rij zeven. 754 00:49:51,489 --> 00:49:53,616 Dit is profetie die uitkomt. 755 00:49:54,200 --> 00:49:55,326 En hier komen ze. 756 00:49:55,410 --> 00:49:58,830 Clay lacht hem uit, gaat achteruit, ontwijkt de klappen. 757 00:49:59,205 --> 00:50:00,915 Clay met een linkse en een rechtse. 758 00:50:00,999 --> 00:50:03,543 Liston is geraakt. Hij bloedt onder beide ogen. 759 00:50:03,626 --> 00:50:07,380 De bel klinkt voor de vijfde ronde en hij heeft moeite met z'n ogen. 760 00:50:07,464 --> 00:50:09,674 'Er zit iets in Listons handschoenen.' 761 00:50:09,758 --> 00:50:11,676 Clay zegt dat hij niet kan zien. 762 00:50:13,553 --> 00:50:17,682 Liston ineengedoken, slaat laag. Clay knippert alsof hij Liston niet ziet. 763 00:50:17,766 --> 00:50:19,017 Dat zal fataal zijn. 764 00:50:19,768 --> 00:50:22,771 Zijn grote lijf en hoofdbewegingen  weerhielden Listons slagen. 765 00:50:24,355 --> 00:50:26,691 Ronde vijf, Cassius terug in de aanval. 766 00:50:26,775 --> 00:50:27,984 Tijdens het gele gevecht… 767 00:50:28,068 --> 00:50:31,279 …bleef Cassius met links in Sonny Listons gezicht slaan. 768 00:50:31,780 --> 00:50:35,492 En hier in de zesde ronde  heeft Clay het gevecht overgenomen. 769 00:50:39,496 --> 00:50:42,123 Ronde zes eindigt. Liston loopt moe naar zijn hoek. 770 00:50:42,707 --> 00:50:44,793 Naar de zevende ronde… 771 00:50:45,293 --> 00:50:46,461 Wacht eens even. 772 00:50:47,212 --> 00:50:49,589 Sonny Liston komt er niet uit. 773 00:50:49,672 --> 00:50:52,342 De winnaar en de nieuwe zwaargewicht wereldkampioen… 774 00:50:52,425 --> 00:50:54,010 …is Cassius Clay. 775 00:50:54,094 --> 00:50:57,013 Ik krijg nog steeds kippenvel als ik ernaar kijk. 776 00:50:57,806 --> 00:50:59,849 Chaos alom. 777 00:50:59,933 --> 00:51:04,562 Als hij in de ring rondloopt en zegt: 'Ik zei het toch.' 778 00:51:05,480 --> 00:51:08,316 'Ik zei dat ik de beste was. Ik heb het bewezen.' 779 00:51:08,900 --> 00:51:12,320 Dat moment blijft  de rest van je leven bij je. 780 00:51:12,403 --> 00:51:14,239 Ik zette de wereld op z'n kop. 781 00:51:14,322 --> 00:51:15,323 'Ik zette de wereld…' 782 00:51:15,406 --> 00:51:16,574 'Ik zette de wereld…' 783 00:51:16,658 --> 00:51:17,992 Ik zette de wereld… 784 00:51:20,787 --> 00:51:23,581 Hij zei dat hij de beste was, alle kansen waren tegen hem. 785 00:51:23,665 --> 00:51:25,333 Hij maakte de gokkers van streek. 786 00:51:25,416 --> 00:51:27,961 Hij won, hij werd kampioen. 787 00:51:28,044 --> 00:51:31,589 En de mensen die psychologie begrijpen… 788 00:51:31,673 --> 00:51:35,426 …en het effect dat… Het psychologische effect… 789 00:51:35,510 --> 00:51:39,430 …dat het beeld van iemands held op de persoon zelf heeft… 790 00:51:40,640 --> 00:51:44,310 …ze wisten dat zodra mensen zich  met Cassius begonnen te identificeren… 791 00:51:44,394 --> 00:51:47,981 …en het soort beeld dat hij schiep dat problemen met die zwarten zou creëren. 792 00:51:48,064 --> 00:51:51,151 Omdat er zwarten rondliepen die zeiden: 'Ik ben de beste.' 793 00:51:51,234 --> 00:51:53,611 Cassius zegt: 'Ik ben iets rechtvaardigs.' 794 00:51:53,695 --> 00:51:56,698 Cassius Clay, de beste. 795 00:51:56,781 --> 00:51:58,199 Wie is de mooiste bokser ooit? 796 00:51:58,283 --> 00:51:59,909 Cassius Clay. 797 00:51:59,993 --> 00:52:01,703 Hij is de beste. -Oké. 798 00:52:01,786 --> 00:52:03,913 Vliegt als een vlinder, steekt als een bij. 799 00:52:03,997 --> 00:52:07,375 Ze verlaten het congrescentrum, een kleine groep mensen. 800 00:52:07,876 --> 00:52:10,920 Rudy, Cassius, Malcolm X… 801 00:52:11,004 --> 00:52:13,882 …Jim Brown,  toen een geweldige footballspeler… 802 00:52:14,591 --> 00:52:19,012 …Sam Cooke, de ongelooflijke artiest, en een goede vriend van Cassius. 803 00:52:19,095 --> 00:52:21,639 En ze komen hier… 804 00:52:25,560 --> 00:52:26,811 …naar het Hampton House. 805 00:52:28,062 --> 00:52:32,984 Cassius en Rudy zitten hier  op deze krukken. 806 00:52:35,195 --> 00:52:38,948 Cassius Clay de kampioen die ijs eet. 807 00:52:39,032 --> 00:52:41,659 Dat was zijn idee van iets groot vieren, een beker ijs. 808 00:52:45,622 --> 00:52:49,500 Het was de mooiste tijd van mijn leven. Iedereen vierde de overwinning. 809 00:52:52,003 --> 00:52:55,298 Op dit moment zeggen ze allemaal: 'Nou, we geloofden in jou'… 810 00:52:55,924 --> 00:52:58,009 …maar Malcolm geloofde in hem. 811 00:52:59,844 --> 00:53:01,471 En dat betekent iets. 812 00:53:02,263 --> 00:53:05,225 Hij viert het met Malcolm, dankbaar. 813 00:53:08,102 --> 00:53:09,145 Het wordt al laat… 814 00:53:09,896 --> 00:53:15,360 …en het verhaal gaat dat Malcolm, Cassius Clay, Rudy, Jim Brown… 815 00:53:15,443 --> 00:53:16,861 …misschien nog een paar… 816 00:53:17,528 --> 00:53:19,822 …naar Malcolm X's kamer gaan. 817 00:53:19,906 --> 00:53:21,449 Tijd om serieus te praten. 818 00:53:22,075 --> 00:53:23,868 Nu zegt Malcolm X: 'Weet je… 819 00:53:24,702 --> 00:53:27,330 …'t is tijd om die Louisville Lip te beëindigen.' 820 00:53:29,165 --> 00:53:31,876 'Je hebt de titel, je hebt de preekstoel… 821 00:53:33,878 --> 00:53:36,089 …nu moet je goed gaan praten.' 822 00:53:36,172 --> 00:53:40,343 MUHAMMAD ALI'S KAMER 823 00:53:40,426 --> 00:53:43,805 We waren niet in de kamer. We hebben geen opnames van die gesprekken. 824 00:53:43,888 --> 00:53:46,516 We weten alleen wat er daarna gebeurt. 825 00:53:47,767 --> 00:53:53,064 Door te belijden dat Allah God is… 826 00:53:53,147 --> 00:53:55,692 …en Muhammad Zijn boodschapper… 827 00:53:56,359 --> 00:54:00,905 …kon hij een veel sterkere man verslaan. 828 00:54:01,406 --> 00:54:05,285 De vijand wilde dat hij naar buiten kwam. 829 00:54:07,745 --> 00:54:09,372 Ze zeiden dat hij… 830 00:54:10,665 --> 00:54:13,793 …dat Liston je mooie gezicht  zou toetakelen. 831 00:54:17,005 --> 00:54:19,632 Maar Allah en ik zeiden nee. 832 00:54:20,717 --> 00:54:23,803 Heeft het feit dat Cassius een zwarte moslim is… 833 00:54:23,886 --> 00:54:25,722 …iets te maken met deze overwinning? 834 00:54:25,805 --> 00:54:27,807 Een zwarte moslim? Niet van hem gehoord. 835 00:54:27,890 --> 00:54:31,144 Ik heb hem horen zeggen  dat hij in de islam gelooft. 836 00:54:33,646 --> 00:54:34,480 MAART 1964 837 00:54:34,564 --> 00:54:37,859 Ongeveer een week na de wedstrijd tussen Clay en Liston… 838 00:54:37,942 --> 00:54:39,610 …gaan ze naar de Verenigde Naties. 839 00:54:39,694 --> 00:54:43,906 Malcolm X, ik wil even met je praten over je band met Cassius. 840 00:54:43,990 --> 00:54:45,700 Hoelang ken je hem al? 841 00:54:45,783 --> 00:54:47,035 Ongeveer drie jaar. 842 00:54:47,118 --> 00:54:48,995 En heb je hem geadviseerd… 843 00:54:49,078 --> 00:54:51,539 …betreffende zijn religieuze gezindheid? 844 00:54:51,622 --> 00:54:55,126 Nee, ik geef niemand advies. Hij is mijn broeder en mijn vriend. 845 00:54:55,209 --> 00:54:57,962 Ik vertel hem wat ik weet en begrijp. 846 00:54:58,046 --> 00:55:01,924 En Malcolm X stelt hem voor  aan zwarte diplomaten uit heel Afrika. 847 00:55:02,008 --> 00:55:03,885 Daar is mijn maatje. Ja, meneer. 848 00:55:03,968 --> 00:55:05,470 Fijn u te zien. 849 00:55:06,137 --> 00:55:10,808 En hier herinnert Malcolm hem eraan: 'Je bent niet wat je was.' 850 00:55:11,601 --> 00:55:15,730 'Nu kijken ze  overal ter wereld tegen je op.' 851 00:55:15,813 --> 00:55:17,648 Ben je van plan om Nigeria te bezoeken? 852 00:55:17,732 --> 00:55:19,984 Ja, Afrika is  een van mijn belangrijkste haltes. 853 00:55:20,068 --> 00:55:22,945 Malcolm wilde het groter spelen. 854 00:55:23,029 --> 00:55:26,866 Hij wilde de rassituatie… 855 00:55:27,492 --> 00:55:29,160 …internationaal maken. 856 00:55:29,786 --> 00:55:31,579 Ermee naar de Verenigde Naties. 857 00:55:32,955 --> 00:55:37,293 De Verenigde Staten promootte zichzelf  als leider van de vrije wereld… 858 00:55:37,377 --> 00:55:41,547 …de verdediger van de mensenrechten en broeder Malcolm zei: 859 00:55:41,631 --> 00:55:43,633 'Hé, dit gebeurt gewoon niet.' 860 00:55:45,802 --> 00:55:48,346 Malcolm wist dat dit iets zou zijn… 861 00:55:48,429 --> 00:55:52,058 …wat de federale regering  zou dwingen iets te doen. 862 00:55:53,935 --> 00:55:56,646 Cassius is in een betere positie dan wie dan ook… 863 00:55:56,729 --> 00:55:59,232 …om raciale trots te herstellen… 864 00:55:59,315 --> 00:56:02,235 …niet alleen in dit land, maar op de hele wereld. 865 00:56:08,157 --> 00:56:09,575 In de loop van de week… 866 00:56:09,659 --> 00:56:13,246 …lijken Malcolm en Cassius hechter dan ooit. 867 00:56:14,872 --> 00:56:16,707 Ze gaan naar Times Square… 868 00:56:16,791 --> 00:56:20,837 …en kijken naar de wedstrijd  waarin Clay Liston verslaat. 869 00:56:20,920 --> 00:56:25,091 De winnaar en nieuwe wereldkampioen zwaargewicht is Cassius Clay. 870 00:56:28,261 --> 00:56:31,097 En wat zie je  als ze uit het theater komen? 871 00:56:32,348 --> 00:56:35,643 Een menigte, honderden mensen om hen heen. 872 00:56:40,398 --> 00:56:46,195 Verslaggevers vragen Malcolm of de kampioen in zijn beweging zit. 873 00:56:47,280 --> 00:56:49,740 Er zijn vragen over wat er gaat gebeuren. 874 00:56:49,824 --> 00:56:51,659 ZAL MALCOLM X CASSIUS' CARRIÈRE SCHADEN? 875 00:56:52,743 --> 00:56:54,579 Er is een FBI-agent in Chicago… 876 00:56:54,662 --> 00:56:58,374 …die om constante bewaking van Elijah Muhammads landhuis vraagt. 877 00:56:58,458 --> 00:56:59,792 En deze agent ontdekt… 878 00:56:59,876 --> 00:57:02,795 …dat Elijah Muhammad  telefoongesprekken heeft gehad… 879 00:57:02,879 --> 00:57:04,672 …met de kampioen zwaargewicht. 880 00:57:08,217 --> 00:57:10,178 Op 6 maart 1964… 881 00:57:11,095 --> 00:57:14,390 …keert Cassius terug naar zijn kamer  in Hotel Theresa. 882 00:57:14,474 --> 00:57:17,143 Hij wordt gebeld  en het is Elijah Muhammad. 883 00:57:17,768 --> 00:57:23,649 De voorganger zegt dat hij niet meer met Malcolm mag omgaan. 884 00:57:34,368 --> 00:57:38,289 Ik begrijp dat je later vanmiddag naar Chicago gaat… 885 00:57:38,372 --> 00:57:41,083 …om Elijah Muhammad te ontmoeten? 886 00:57:41,167 --> 00:57:43,127 Ja, ik ga met hem uit eten. 887 00:57:44,128 --> 00:57:47,507 Een van de belangrijkste redenen waarom je bij de Black Muslims ging… 888 00:57:47,590 --> 00:57:49,675 …was je vriendschap met Malcolm X, hè? 889 00:57:49,759 --> 00:57:53,137 Nee, ik was al vier jaar moslim voor ik Malcolm X ontmoette. 890 00:57:53,221 --> 00:57:54,096 O, echt? 891 00:57:54,764 --> 00:57:56,807 Hij is nu toch een vriend van je? 892 00:57:56,891 --> 00:57:57,975 Ja. -Hij was… 893 00:57:58,059 --> 00:58:01,521 Hij is een broeder van me. Wat hij ook doet, hij is m'n broeder. 894 00:58:01,604 --> 00:58:04,440 Nu hij zich afsplitste van de moslims… -Afsplitsten? Geen idee. 895 00:58:04,524 --> 00:58:07,276 Daar moet ik meer over weten voor ik commentaar geef. 896 00:58:07,360 --> 00:58:10,780 Daarom ga ik onder andere, om het ware verhaal te horen. 897 00:58:10,863 --> 00:58:14,242 Ik geloof niets van wat de pers  en de mensen schrijven. 898 00:58:21,290 --> 00:58:22,625 Elijah Muhammad zegt: 899 00:58:22,792 --> 00:58:26,337 'Voor al mijn volgelingen  en mensen die in de islam geloven… 900 00:58:26,963 --> 00:58:29,006 …dit is de broeder, Cassius Clay… 901 00:58:29,090 --> 00:58:32,468 …wie de meest vertrouwde volgeling is.' 902 00:58:32,552 --> 00:58:33,636 'En ik noem hem… 903 00:58:34,720 --> 00:58:36,514 …Muhammad Ali.' 904 00:58:39,850 --> 00:58:41,352 Zo kreeg hij die naam. 905 00:58:44,522 --> 00:58:48,693 Cassius Clay krijgt zijn moslimnaam, Muhammad Ali. 906 00:58:49,360 --> 00:58:52,238 De meeste mensen moesten  daar jaren op wachten. 907 00:58:53,114 --> 00:58:54,240 Hij werd een held. 908 00:58:54,323 --> 00:58:57,118 Hij verscheen op het podium met de Boodschapper. 909 00:58:58,327 --> 00:58:59,912 En Malcolm stond… 910 00:59:01,622 --> 00:59:02,915 …in de kou. 911 00:59:08,629 --> 00:59:10,047 MALCOLM X SCHEIDT ZICH AF 912 00:59:10,131 --> 00:59:12,592 Muhammad Ali staat in het kruisvuur… 913 00:59:12,675 --> 00:59:13,509 CLAY BLIJFT 914 00:59:13,593 --> 00:59:16,304 …tussen twee zeer machtige individuen… 915 00:59:16,387 --> 00:59:19,890 …twee machtige zwarte leiders, Elijah Muhammad en Malcolm X… 916 00:59:19,974 --> 00:59:21,851 …bewust of onbewust. 917 00:59:21,934 --> 00:59:26,480 Toen hij gedwongen werd te kiezen… 918 00:59:26,564 --> 00:59:29,984 …kon Malcolm alleen voor zichzelf kiezen. 919 00:59:30,568 --> 00:59:33,946 Cassius moest  zijn spirituele vader kiezen. 920 00:59:34,864 --> 00:59:36,991 Malcolm was een individu. 921 00:59:37,074 --> 00:59:39,368 Elijah was een instellng. 922 00:59:39,952 --> 00:59:42,288 Deze breuk die werd gemeld, stoort u dat? 923 00:59:42,371 --> 00:59:45,374 Nee, wat Malcolm X doet zijn zijn zaken. Hij is één man. 924 00:59:45,708 --> 00:59:47,752 Je leider is Elijah Muhammad? -Ja. 925 00:59:47,835 --> 00:59:49,962 'SEPARATISME OF DE DOOD' ELIJAH MUHAMMAD 926 00:59:50,046 --> 00:59:51,631 De Boodschapper was onze vader. 927 00:59:52,381 --> 00:59:55,217 Een vader die we nooit hadden en altijd wilden. 928 00:59:56,594 --> 00:59:58,888 Hij was als het bloed in onze aderen. 929 01:00:00,389 --> 01:00:02,767 Geen Melchisedek zonder de leer van de Boodschapper. 930 01:00:02,850 --> 01:00:05,770 Zonder die leer ben ik maar een doodgewoon figuur. 931 01:00:05,895 --> 01:00:07,229 Snap je wat ik bedoel? 932 01:00:09,148 --> 01:00:13,361 Het was een simpele verhaallijn en mijn vader zat er middenin… 933 01:00:13,444 --> 01:00:17,740 …een jongeman die probeerde te kiezen. 934 01:00:17,823 --> 01:00:21,202 En er had een overlevingselement kunnen zijn. 935 01:00:21,827 --> 01:00:24,038 Cassius Clay is geen naam meer, toch? 936 01:00:24,121 --> 01:00:25,873 Klopt. Het is Muhammad Ali. 937 01:00:25,956 --> 01:00:29,502 Muhammed betekent 'alle lof waardig' en Ali betekent 'de hoogste'. 938 01:00:29,585 --> 01:00:30,961 Toen Malcolm dit hoorde… 939 01:00:31,045 --> 01:00:34,674 …ontplofte hij en zei: 'Dat is politiek.' 940 01:00:34,757 --> 01:00:36,342 Gaf iemand jou die naam? 941 01:00:36,425 --> 01:00:39,720 Ja, mijn leider en leraar,  de Eervolle Elijah Muhammad. 942 01:00:39,804 --> 01:00:45,184 Hij wist dat in de strijd om het hart van Muhammad Ali te winnen… 943 01:00:46,602 --> 01:00:47,728 …had hij verloren. 944 01:00:47,812 --> 01:00:49,355 LEIDER NOEMT CLAY 'MUHAMMAD ALI' 945 01:00:49,438 --> 01:00:50,981 Muhammad. Ik heet Muhammad. 946 01:00:51,065 --> 01:00:53,651 Jullie blijven me Cassius noemen. Ik ben het zat. 947 01:00:53,734 --> 01:00:57,446 Weet je, je bent intelligent. Ik ben Muhammad Ali, niet Cassius. 948 01:00:57,530 --> 01:01:02,034 Ali liet Amerika hem niet definiëren… 949 01:01:02,118 --> 01:01:04,328 …en hem zelfs geen naam geven. 950 01:01:04,412 --> 01:01:07,790 Muhammad Ali, beter bekend als Gaseous Cassius… 951 01:01:07,873 --> 01:01:09,542 …is net aangekomen voor zijn… 952 01:01:09,625 --> 01:01:12,753 Alle aanmoedigingen, alle reclames… 953 01:01:12,837 --> 01:01:15,506 …Hollywood, alles wat voor jou openligt… 954 01:01:15,589 --> 01:01:19,260 …en je naam veranderen sluit die deur. 955 01:01:20,678 --> 01:01:24,849 Het zou veel moed vergen in de 21e eeuw, maar het was ondenkbaar… 956 01:01:24,932 --> 01:01:26,767 Je moest wel gek zijn. 957 01:01:26,851 --> 01:01:28,519 'IK BEN MUHAMMAD ALI' 958 01:01:28,602 --> 01:01:30,980 Het was het ultieme statement. 959 01:01:31,564 --> 01:01:32,732 Mr Clay, als u… 960 01:01:32,815 --> 01:01:34,233 Muhammad Ali, meneer. 961 01:01:34,316 --> 01:01:36,110 Mr Clay… -Muhammad Ali, meneer. 962 01:01:36,193 --> 01:01:38,612 Mr Muhammad Ali, een ervan. -Ja, meneer. 963 01:01:38,696 --> 01:01:40,281 Alleen Muhammad Ali. -Toen u kwam… 964 01:01:40,364 --> 01:01:42,324 En opeens zeiden de mensen… 965 01:01:42,408 --> 01:01:45,619 'Wie denkt hij dat hij is?  Een N met een grote bek.' 966 01:01:46,620 --> 01:01:49,373 'Een N met een grote bek. Wie denkt hij dat hij is?' 967 01:01:49,457 --> 01:01:52,084 'Neem een andere naam,  een andere religie.' 968 01:01:52,960 --> 01:01:55,504 Mij Cassius Clay noemen is beledigend, ik ben niet wit. 969 01:01:55,588 --> 01:01:59,425 Ik ben Muhammad Ali. Ik ben zwart. Het is de naam van onze afkomst. 970 01:01:59,508 --> 01:02:04,221 Dus nu is het een eer om door zelfkennis  bij mijn eigen naam genoemd te worden. 971 01:02:04,305 --> 01:02:06,974 Hoe zou 't lijken als een Rus George Washington zou heten? 972 01:02:07,558 --> 01:02:10,603 Zeg nog eens, wie is de macht? -Muhammad Ali. 973 01:02:11,479 --> 01:02:14,315 Opnieuw. Wie? -Muhammad Ali. 974 01:02:18,235 --> 01:02:23,741 Er zijn moslims over ter wereld die misschien nooit een bokswedstrijd volgden… 975 01:02:23,824 --> 01:02:27,912 …maar nu deze naam horen in de persberichten: Muhammad Ali. 976 01:02:27,995 --> 01:02:30,414 DE ARABISCHE BOKSLIGA HEET HELD WELKOM 977 01:02:35,211 --> 01:02:38,672 1964, Muhammad en Malcolm… 978 01:02:38,756 --> 01:02:41,258 …reisden naar Afrika en het Midden-Oosten… 979 01:02:41,884 --> 01:02:43,427 …maar niet samen. 980 01:02:44,094 --> 01:02:46,138 Ze waren allebei bezorgd… 981 01:02:46,222 --> 01:02:50,309 …over de veranderingen  die in heel Afrika toenemen. 982 01:02:51,018 --> 01:02:54,980 Muhammad Ali ontmoette al deze aanbiddende massa's mensen. 983 01:02:55,689 --> 01:02:58,192 Hij was zo betoverend op vele manieren. 984 01:02:58,275 --> 01:03:02,571 Het soort charisma dat hij bezat was buitengewoon. 985 01:03:06,700 --> 01:03:09,995 En Malcolm reist alleen. 986 01:03:11,497 --> 01:03:13,749 Toen hij deze wereldleiders ontmoette… 987 01:03:13,833 --> 01:03:17,461 …probeerde hij de boodschap van 22 miljoen Afro-Amerikanen… 988 01:03:17,545 --> 01:03:19,129 …op het wereldtoneel te brengen… 989 01:03:19,713 --> 01:03:21,924 Salam aleikum. -Waleikum salam. 990 01:03:22,007 --> 01:03:27,179 …en de Verenigde Staten aan te klagen voor hun schending van de mensenrechten. 991 01:03:27,263 --> 01:03:30,349 Ons probleem is geen Amerikaans probleem, maar een mensenprobleem. 992 01:03:30,432 --> 01:03:33,561 Het is geen zwartenprobleem, maar een humaniteitsprobleem. 993 01:03:34,562 --> 01:03:37,606 Hij is een vertegenwoordiger, een congreslid… 994 01:03:38,315 --> 01:03:40,234 …een senator uit zwart-Amerika… 995 01:03:40,317 --> 01:03:43,112 …zo niet de president van zwart-Amerika. 996 01:03:45,489 --> 01:03:46,949 'De moslim uit Amerika… 997 01:03:47,032 --> 01:03:51,412 …wekte overal de grootste nieuwsgierigheid en interesse op.' 998 01:03:51,495 --> 01:03:52,872 DE AUTOBIOGRAFIE VAN MALCOLM X 999 01:03:52,955 --> 01:03:55,958 'Ik had het steeds mis met Cassius Clay.' 1000 01:04:00,921 --> 01:04:03,340 'Een plaatselijke krant had een foto… 1001 01:04:03,424 --> 01:04:06,927 …van Cassius en mij  bij de Verenigde Naties gedrukt.' 1002 01:04:10,055 --> 01:04:13,559 'Op dat moment legde hij de verbeelding… 1003 01:04:13,642 --> 01:04:17,771 …en de steun  van de hele donkere wereld vast.' 1004 01:04:21,025 --> 01:04:22,526 MOOIE, AARDIGE MAN JE BENT WELKOM 1005 01:04:24,820 --> 01:04:27,072 WELKOM CASSIUS CLAY KONING VAN DE WERELD 1006 01:04:44,298 --> 01:04:46,383 Ali. Ali. 1007 01:04:46,467 --> 01:04:49,011 Ali. Ali. 1008 01:04:49,094 --> 01:04:50,804 Ali. Ali. 1009 01:04:54,558 --> 01:04:58,145 Mijn vader sprak altijd  over de verlossing van Afrika. 1010 01:04:59,813 --> 01:05:04,443 En 'Redemption Song' was een eerbetoon aan Marcus Garvey… 1011 01:05:05,027 --> 01:05:08,864 …en een statement die Marcus Garvey in 1937 maakte dat we… 1012 01:05:08,948 --> 01:05:11,408 …ons moeten bevrijden  van mentale slavernij… 1013 01:05:11,492 --> 01:05:15,037 …want terwijl anderen ons kunnen helpen om onze lichamen te bevrijden… 1014 01:05:15,120 --> 01:05:17,581 …kunnen we alleen zelf  onze geest bevrijden. 1015 01:05:22,252 --> 01:05:23,545 EBBENHOUT 1016 01:05:27,174 --> 01:05:30,928 Ik denk dat Malcolm zelf  die verantwoordelijkheid… 1017 01:05:31,428 --> 01:05:33,222 …op zich ging nemen. 1018 01:05:50,155 --> 01:05:52,491 Dankzij de spirituele wedergeboorte… 1019 01:05:52,574 --> 01:05:54,076 …die ik mocht ondergaan… 1020 01:05:54,159 --> 01:05:57,371 …als gevolg van de bedevaart  naar de heilige stad Mekka… 1021 01:05:57,955 --> 01:06:02,126 …steun ik geen radicale aanklacht  tegen geen enkel ras. 1022 01:06:02,751 --> 01:06:05,254 MALCOLM X VOORMALIG BLACK MUSLIM 1023 01:06:12,636 --> 01:06:15,014 17 mei 1964 1024 01:06:16,515 --> 01:06:17,516 Accra, Ghana… 1025 01:06:18,434 --> 01:06:20,144 …bij het Ambassador Hotel… 1026 01:06:22,271 --> 01:06:27,151 Malcolm was met een paar Amerikaanse expatvrienden… 1027 01:06:27,234 --> 01:06:30,404 …Maya Angelou en anderen. 1028 01:06:30,487 --> 01:06:33,574 Malcolm wordt naar het vliegveld gebracht… 1029 01:06:33,657 --> 01:06:35,409 …en buiten het hotel… 1030 01:06:35,492 --> 01:06:37,661 …komt Muhammad Ali eraan. 1031 01:06:38,662 --> 01:06:40,039 WELKOM IN GHANA 1032 01:06:40,122 --> 01:06:42,583 Vergeet niet dat Malcolm… 1033 01:06:42,666 --> 01:06:46,128 …in Egypte en Saoedi-Arabië is geweest… 1034 01:06:46,211 --> 01:06:47,838 …en in zijn dagboek… 1035 01:06:48,922 --> 01:06:52,134 …schrijft hij over Ali als zijn broeder en zijn vriend. 1036 01:06:52,217 --> 01:06:54,928 Dus op dit moment, in Accra, Ghana… 1037 01:06:55,012 --> 01:06:57,806 …als hij toevallig de kampioen ziet… 1038 01:06:57,890 --> 01:07:00,726 …denkt hij dat ze elkaar  als broeders zullen omarmen. 1039 01:07:02,853 --> 01:07:06,190 Malcolm X blijft zeggen: 'Muhammad, Muhammad.' 1040 01:07:08,025 --> 01:07:11,570 Uiteindelijk keert Muhammad Ali zich naar hem toe en zegt: 1041 01:07:11,653 --> 01:07:14,156 'Je keerde Elijah Muhammad de rug toe.' 1042 01:07:14,239 --> 01:07:17,785 'Je had het mis, broeder.' Hij draait zich om en loopt weg. 1043 01:07:19,286 --> 01:07:21,914 Hij wees Malcolm terecht op dat punt. 1044 01:07:23,248 --> 01:07:27,461 Hun relatie was behoorlijk verpest. 1045 01:07:27,544 --> 01:07:31,048 Maya Angelou zou later schrijven  over hoe Malcolm in de auto stapt… 1046 01:07:31,131 --> 01:07:33,383 …en zich  op de passagiersstoel laat vallen. 1047 01:07:34,134 --> 01:07:36,637 Hij zegt: 'Ik heb zoveel verloren.' 1048 01:07:38,514 --> 01:07:40,516 Hij heeft Elijah Muhammad verloren… 1049 01:07:40,599 --> 01:07:43,143 …die een vaderlijke rol  in zijn leven speelde… 1050 01:07:43,227 --> 01:07:45,604 …en nu heeft hij Muhammad Ali verloren. 1051 01:07:46,271 --> 01:07:49,024 Als dat de bloedbroederschap is  waar we het over hebben… 1052 01:07:49,108 --> 01:07:52,653 …dan was het waarschijnlijk  het einde ervan. 1053 01:07:55,614 --> 01:07:56,949 Wat is nu je plan? 1054 01:07:57,574 --> 01:07:59,827 Ik ga terug naar de VS… 1055 01:08:00,661 --> 01:08:02,746 …zien hoe het met mijn familie gaat. 1056 01:08:02,830 --> 01:08:04,706 Ja. -Kijken wat er gebeurt. 1057 01:08:07,167 --> 01:08:11,004 Toen hij terugkwam uit Afrika  op het vliegveld JFK… 1058 01:08:11,588 --> 01:08:14,424 …gaf mijn moeder me aan mijn vader… 1059 01:08:14,508 --> 01:08:16,093 …en hij lachte. 1060 01:08:16,969 --> 01:08:22,599 Ik weet niet of dat een goede herinnering is, of omdat ik de foto zo vaak zag… 1061 01:08:23,559 --> 01:08:26,103 …maar het voelt alsof hij naar me kijkt… 1062 01:08:26,186 --> 01:08:27,896 …alsof hij wacht tot er iets gebeurt. 1063 01:08:27,980 --> 01:08:30,732 En dit is een gouden moskee… 1064 01:08:30,816 --> 01:08:34,444 …die me werd aangeboden door de Islamitische Raad van heel Egypte. 1065 01:08:34,528 --> 01:08:36,405 JUNI 1964 1066 01:08:39,283 --> 01:08:40,993 Het is massief goud. 1067 01:08:41,660 --> 01:08:43,245 Allemaal massief goud. 1068 01:08:44,913 --> 01:08:46,248 Massief goud. 1069 01:08:46,832 --> 01:08:47,958 Massief goud. Ja… 1070 01:08:48,041 --> 01:08:50,586 Voor onze leider omdat hij ons wakker schudde. 1071 01:08:50,669 --> 01:08:53,505 We waren er slecht aan toe voor we naar hem luisterden. 1072 01:08:53,589 --> 01:08:54,673 Ja. 1073 01:08:56,592 --> 01:08:59,678 Hoera. Ja, meneer. 1074 01:08:59,761 --> 01:09:01,096 Zijn jij en Malcolm X… 1075 01:09:01,638 --> 01:09:05,142 …de man die je hielp te bekeren tot de Black Muslim-beweging… 1076 01:09:05,225 --> 01:09:06,476 …uit elkaar? 1077 01:09:07,060 --> 01:09:09,396 Als Elijah Muhammad met iemand breekt… 1078 01:09:09,479 --> 01:09:12,357 …dan geldt dat automatisch voor al zijn volgers. 1079 01:09:12,441 --> 01:09:15,986 In mijn krant stond een verhaal dat bij je terugkeer uit Afrika… 1080 01:09:16,069 --> 01:09:19,573 …je niet in het Theresa Hotel wilde  verblijven, je eerdere hoofdkwartier. 1081 01:09:19,656 --> 01:09:23,327 Mijn leider zei, niet mijn leider, maar verschillende functionarissen… 1082 01:09:23,410 --> 01:09:26,413 …zeiden dat ik niet in hetzelfde hotel hoor te zijn als hij… 1083 01:09:26,496 --> 01:09:27,873 …en ik doe wat ze zeggen. 1084 01:09:30,792 --> 01:09:33,295 Toen Cassius Clay in Accra was… 1085 01:09:33,378 --> 01:09:38,091 …schijnt hij niet zulke aardige dingen te hebben gezegd. 1086 01:09:39,092 --> 01:09:42,304 Kunt u daar iets over zeggen? -Daar weet ik niks van. 1087 01:09:42,387 --> 01:09:46,850 Ik neem wat ik in de kranten lees met een korreltje zout… 1088 01:09:46,934 --> 01:09:50,187 …over wat de ene zwarte man zei  over een andere zwarte man. 1089 01:09:50,270 --> 01:09:51,104 Nou, hij was… 1090 01:09:51,188 --> 01:09:55,484 En als ik iets over Cassius te zeggen heb, dan zeg ik het tegen hem. 1091 01:09:55,567 --> 01:09:59,238 Ik praat niet eens over Malcolm X. We denken niet aan hem. Hij is wat… 1092 01:09:59,321 --> 01:10:01,782 We maken ons geen zorgen om Malcolm X. 1093 01:10:02,616 --> 01:10:07,120 Hij is gewoon iemand die,  zoals wij zeggen, afdwaalde. 1094 01:10:09,289 --> 01:10:11,500 Zie je hem nog steeds als een vriend? 1095 01:10:11,583 --> 01:10:14,336 Ja, ik zie al onze mensen als mijn vriend. 1096 01:10:14,419 --> 01:10:17,047 En bij degenen die zich  onvriendelijk gedragen… 1097 01:10:17,130 --> 01:10:20,759 …uit zich alleen het gif dat iemand anders erin heeft gestopt. 1098 01:10:23,053 --> 01:10:26,890 Ik vraag me af of je nog steeds gelooft, zoals je zeker hebt gedaan… 1099 01:10:26,974 --> 01:10:29,685 …toen je verbonden was met de Black Muslim-beweging… 1100 01:10:29,768 --> 01:10:33,897 …in een gesegregeerde zwarte natie in Noord-Amerika? 1101 01:10:33,981 --> 01:10:37,567 Ik geloof in geen enkele vorm van segregatie of racisme. 1102 01:10:37,651 --> 01:10:39,486 Ben je nog moslim? -O ja. 1103 01:10:39,569 --> 01:10:43,991 Ik ben een moslim. Ik geloof in de religie van de islam die in broederschap gelooft. 1104 01:10:44,074 --> 01:10:45,951 Volledige broederschap van alle mensen. 1105 01:10:46,034 --> 01:10:47,953 MALCOLM X NOEMT ELIJAH EEN 'BEDRIEGER' 1106 01:10:48,036 --> 01:10:52,666 Malcolm voelde zich nu een grote man voor het publiek… 1107 01:10:52,749 --> 01:10:55,335 …en dat leek zijn wens te zijn. 1108 01:10:55,419 --> 01:10:57,921 Hij wilde gezien en gehoord worden. 1109 01:10:58,005 --> 01:11:01,341 Hij wilde zichzelf boven zijn leraar verheffen. 1110 01:11:05,679 --> 01:11:08,932 Als Malcolm eenmaal als hypocriet afgeschilderd wordt… 1111 01:11:11,393 --> 01:11:12,811 …wordt hij een doelwit. 1112 01:11:13,186 --> 01:11:14,438 MALCOLM GROOTSTE HYPOCRIET 1113 01:11:14,521 --> 01:11:17,024 Wat mensen denken dat hypocriet betekent… 1114 01:11:17,107 --> 01:11:21,695 …of hen toestaat dat te overwegen… 1115 01:11:21,778 --> 01:11:24,865 …brengt hem in een zeer kwetsbare positie. 1116 01:11:27,367 --> 01:11:30,871 We zien dat als een van de ergste dingen die je kunt doen. 1117 01:11:30,954 --> 01:11:32,372 Een hypocriet zijn. 1118 01:11:32,456 --> 01:11:34,958 We sluiten ons niet aan bij hypocrieten… 1119 01:11:35,042 --> 01:11:37,627 …en we laten onze hypocrieten  over aan Allah. 1120 01:11:38,128 --> 01:11:39,463 Waarom bedreigen ze je leven? 1121 01:11:39,546 --> 01:11:43,175 Vooral omdat ze bang zijn… 1122 01:11:43,258 --> 01:11:46,636 …dat ik de echte reden zal vertellen waarom… 1123 01:11:46,720 --> 01:11:50,474 …ik uit de Black Muslim-beweging ging, die ik nooit heb verteld. 1124 01:11:50,557 --> 01:11:53,602 Maar de echte reden is  dat Elijah Muhammad… 1125 01:11:53,685 --> 01:11:54,978 …het hoofd van de beweging… 1126 01:11:55,062 --> 01:11:59,191 …de vader is van acht kinderen  bij zes verschillende tienermeisjes. 1127 01:11:59,274 --> 01:12:04,363 Zes verschillende tienermeisjes die zijn persoonlijke secretaresses waren. 1128 01:12:06,406 --> 01:12:09,201 Je had niet zo over hem moeten praten. Elijah Muhammad? 1129 01:12:10,577 --> 01:12:12,287 Hij heeft je alles geleerd. 1130 01:12:12,788 --> 01:12:14,539 Ik ga me tegen die man keren. 1131 01:12:14,664 --> 01:12:15,749 Wat een dwaas. 1132 01:12:18,668 --> 01:12:20,337 DE DOOD 1133 01:12:20,420 --> 01:12:21,880 Dat is een fout van hem. 1134 01:12:23,507 --> 01:12:26,927 Je missie en je privéleven zijn gescheiden. 1135 01:12:29,471 --> 01:12:31,181 Als ik een pakje voor je heb… 1136 01:12:31,848 --> 01:12:34,893 …en mijn missie is  om je het pakje te geven… 1137 01:12:34,976 --> 01:12:36,353 …dan is dat mijn missie. 1138 01:12:36,603 --> 01:12:40,273 Als je me aan de overkant ziet  met een meisje of wijn drinken… 1139 01:12:40,857 --> 01:12:42,567 …dan zijn dat jouw zaken niet. 1140 01:12:43,485 --> 01:12:45,278 Want ik heb mijn missie volbracht. 1141 01:12:45,821 --> 01:12:50,367 De Boodschapper hoeft zijn privéleven niet te bespreken of uit te leggen. 1142 01:12:50,909 --> 01:12:52,953 Hij moet de boodschap overbrengen. 1143 01:12:53,036 --> 01:12:55,622 Wie ben jij om de Boodschapper in twijfel te trekken… 1144 01:12:55,705 --> 01:13:00,419 …die je uit de goot haalde, reinigde en je voor de wereld plaatste… 1145 01:13:00,502 --> 01:13:03,338 …als woordvoerder van de zwarte mensen? 1146 01:13:03,422 --> 01:13:05,340 Ga je hem nu in twijfel trekken? 1147 01:13:07,426 --> 01:13:08,260 Nee, nee. 1148 01:13:12,139 --> 01:13:13,473 Toen Malcolm dat deed… 1149 01:13:14,015 --> 01:13:17,686 …over Elijah sprak en slechte dingen zei  over zijn levensstijl… 1150 01:13:17,769 --> 01:13:19,396 …met vrouwen en dat soort dingen… 1151 01:13:19,479 --> 01:13:21,773 …keerden Elijah's volgelingen zich tegen hem. 1152 01:13:22,774 --> 01:13:24,568 Dat had hij niet moeten zeggen. 1153 01:13:25,152 --> 01:13:28,029 Zoveel mensen houden van Elijah, zouden 'n moord voor 'm doen. 1154 01:13:28,113 --> 01:13:29,281 En dat deden ze. 1155 01:13:30,449 --> 01:13:33,285 Op 14 februari 1965… 1156 01:13:33,702 --> 01:13:37,205 …werd Malcolms huis in East Elmhurst bestookt met brandbommen. 1157 01:13:37,789 --> 01:13:41,001 Zijn huis in Queens werd zwaar beschadigd door brand… 1158 01:13:41,084 --> 01:13:43,753 …die begon met Molotov-cocktails. 1159 01:13:44,629 --> 01:13:47,924 Voor mijn moeder werd een bom in de kinderkamer gegooid… 1160 01:13:48,008 --> 01:13:51,011 …waar haar kinderen sliepen. 1161 01:13:52,345 --> 01:13:54,806 Dat moet beangstigend zijn geweest. 1162 01:13:55,390 --> 01:13:59,269 Mijn huis is gebombardeerd door de Black Muslim-beweging… 1163 01:13:59,352 --> 01:14:01,730 …op bevel van Elijah Muhammad. 1164 01:14:02,481 --> 01:14:06,359 Ze wilden het van voren en van achteren doen zodat ik er niet uit kon. 1165 01:14:06,443 --> 01:14:08,570 Ik werkte in de nachtdienst… 1166 01:14:08,653 --> 01:14:11,740 …in een autofabriek in Detroit. 1167 01:14:11,823 --> 01:14:15,410 Hij stond op het schema om naar Detroit te komen om te spreken. 1168 01:14:16,453 --> 01:14:20,457 Ik hoorde 's ochtends dat er brandbommen op z'n huis waren gegooid. 1169 01:14:20,540 --> 01:14:22,584 Ik wist dat hij niet zou komen. 1170 01:14:22,667 --> 01:14:23,960 Ik had het mis. 1171 01:14:25,337 --> 01:14:27,631 Om negen uur zat Malcolm op een vlucht… 1172 01:14:27,714 --> 01:14:30,509 …naar Detroit en sprak in het Ford Auditorium. 1173 01:14:31,259 --> 01:14:34,221 Een vriend van me zei  dat hij naar rook stonk. 1174 01:14:34,304 --> 01:14:37,516 Hij had uit z'n huis gered wat hij kon. 1175 01:14:41,478 --> 01:14:45,065 21 FEBRUARI 1965 1176 01:14:48,401 --> 01:14:49,819 AUDUBON BALZAAL 1177 01:14:49,903 --> 01:14:54,908 Er waren zo'n 400 mensen in de balzaal. 1178 01:14:54,991 --> 01:14:56,451 Ze vertegenwoordigden… 1179 01:14:56,535 --> 01:15:03,333 …een organisatie die bekend staat als de Afro-Amerikaanse Eenheidsorganisatie… 1180 01:15:04,668 --> 01:15:06,920 …onder leiding van Malcolm X. 1181 01:15:09,005 --> 01:15:11,675 De Audubon-balzaal was een enorme balzaal… 1182 01:15:12,801 --> 01:15:15,220 …maar er was een kleine lobby. 1183 01:15:16,930 --> 01:15:20,308 Ik zat in de lobby, tegenover de ingang. 1184 01:15:22,936 --> 01:15:27,607 Ik was er hoogstens tien,  15 minuten geweest… 1185 01:15:27,691 --> 01:15:29,776 …en ik hoorde Malcolm  salam aleikum zeggen… 1186 01:15:29,859 --> 01:15:31,695 …en daarna hoorde ik schoten. 1187 01:15:32,362 --> 01:15:33,363 Salam aleikum. 1188 01:15:38,702 --> 01:15:41,079 Ik zag mensen op de grond kruipen… 1189 01:15:41,746 --> 01:15:43,707 …en ik deed hetzelfde. 1190 01:15:45,917 --> 01:15:47,085 En mijn kinderen huilden… 1191 01:15:47,168 --> 01:15:48,295 DE VROUW VAN MALCOLM X 1192 01:15:48,378 --> 01:15:50,589 'Wat is dit? Gaan ze ons neerschieten?' 1193 01:15:51,506 --> 01:15:53,550 Ik wist dat ze m'n man hadden neergeschoten. 1194 01:15:55,927 --> 01:15:57,178 Ik rende naar voren. 1195 01:15:57,262 --> 01:16:00,974 Malcolm hield zijn handen  op zijn zij en zijn buik en viel neer. 1196 01:16:01,933 --> 01:16:04,686 We hebben nu twee verdachten in hechtenis. 1197 01:16:04,769 --> 01:16:08,440 Een van deze mannen werd op straat gearresteerd… 1198 01:16:08,523 --> 01:16:11,067 …door een van onze agenten in de buurt. 1199 01:16:11,568 --> 01:16:14,571 Zijn ze lid van de Black Muslims? 1200 01:16:14,654 --> 01:16:15,822 Dat zou ik niet weten. 1201 01:16:17,991 --> 01:16:20,660 Hoe voelt u zich? -Ik wil iemand vermoorden. 1202 01:16:21,661 --> 01:16:23,580 Ja, ik wil iemand vermoorden. 1203 01:16:24,372 --> 01:16:28,043 Als Malcolm sterft, gaat er iemand dood, voor de nacht voorbij is. 1204 01:16:37,177 --> 01:16:40,180 MALCOLM X VERMOORD NEERGESCHOTEN OP BIJEENKOMST 1205 01:16:40,263 --> 01:16:41,973 Hij was onze mannelijkheid. 1206 01:16:42,307 --> 01:16:46,436 Hij was een mijlpaal. Ons toeverlaat. 1207 01:16:46,519 --> 01:16:49,898 Malcolm X was de beste zwarte man sinds Marcus Garvey. 1208 01:16:51,274 --> 01:16:52,525 En toen je het verloor… 1209 01:16:53,109 --> 01:16:56,071 …ontdekte je hoe verloren je was als volk. 1210 01:16:56,154 --> 01:17:01,785 We zullen ooit overwinnen… 1211 01:17:01,868 --> 01:17:04,913 Mr Muhammad, gisteren werd in een artikel aangehaald… 1212 01:17:06,414 --> 01:17:09,959 …dat een moslim had gezegd: 1213 01:17:10,043 --> 01:17:12,962 'Ze kwamen oogsten  wat Malcolm had gezaaid.' 1214 01:17:13,046 --> 01:17:17,676 Refererend naar wat Malcolm eens zei over de moord op president Kennedy. 1215 01:17:17,759 --> 01:17:21,971 Zou een moslimbroeder zoiets over Malcolm zeggen… 1216 01:17:22,055 --> 01:17:23,723 …toen hij hoorde dat hij dood was? 1217 01:17:24,224 --> 01:17:25,141 Ik weet het niet. 1218 01:17:25,225 --> 01:17:28,812 Ik weet net als jij niet wie dat was. 1219 01:17:28,895 --> 01:17:31,648 Heeft de politie u  om een verklaring gevraagd? 1220 01:17:32,315 --> 01:17:33,149 Nee. 1221 01:17:33,650 --> 01:17:36,403 Mr Muhammad,  voordat hij gisteren werd vermoord… 1222 01:17:36,486 --> 01:17:39,572 …zei Malcolm dat de Black Muslims hem wilden doden. 1223 01:17:39,656 --> 01:17:42,659 Wilt u daar iets over zeggen? -Ik weet er niets van. 1224 01:17:43,660 --> 01:17:46,454 We zijn geen gewelddadige mensen. 1225 01:17:46,996 --> 01:17:48,915 Dit is een schok voor ons. 1226 01:17:52,711 --> 01:17:54,963 Wat kan er met Malcolm X gebeurd zijn? 1227 01:17:55,046 --> 01:17:56,673 Wat ik denk? -Ja. 1228 01:18:02,178 --> 01:18:04,556 Wat ik weet, wat er met hem is gebeurd. 1229 01:18:07,475 --> 01:18:09,436 Ik weet dat hij afdwaalde en… 1230 01:18:11,146 --> 01:18:12,313 En hij ging dood. 1231 01:18:17,444 --> 01:18:21,239 Het is makkelijk om het verhaal te vertellen van de moord op Malcolm X… 1232 01:18:21,322 --> 01:18:24,075 …als het verhaal van een dissident… 1233 01:18:24,159 --> 01:18:26,995 …die een beweging verlaat  en daarvoor gestraft wordt. 1234 01:18:27,787 --> 01:18:30,707 En er was zeker kwaad bloed… 1235 01:18:30,790 --> 01:18:33,126 …tussen Malcolm en de Nation of Islam. 1236 01:18:37,714 --> 01:18:39,424 ALLAH IS DE GROOTSTE VRIJHEID RELIGIE 1237 01:18:40,049 --> 01:18:43,261 Maar van wat we hebben opmaken… 1238 01:18:43,344 --> 01:18:48,349 …uit de vrijgegeven FBI-dossiers en ze zijn niet allemaal vrijgegeven… 1239 01:18:48,433 --> 01:18:51,853 …is dat de FBI blij was… 1240 01:18:52,729 --> 01:18:56,191 …te zien dat deze kloof groeide… 1241 01:18:57,066 --> 01:19:00,445 …en bitter groeide tussen Malcolm… 1242 01:19:00,987 --> 01:19:02,655 …en de Nation of Islam. 1243 01:19:02,739 --> 01:19:05,325 KLOOF TUSSEN ELIJAH MUHAMMAD EN MALCOLM X WORDT GROTER 1244 01:19:05,408 --> 01:19:08,161 De verborgen hand  was de federale overheid. 1245 01:19:08,244 --> 01:19:10,914 Ze zouden nooit een witte man Malcolm laten neerschieten… 1246 01:19:10,997 --> 01:19:13,082 …dat zou een ramp zijn geweest. 1247 01:19:16,211 --> 01:19:19,881 Nu heb je altijd, excuseer mijn uitdrukking… 1248 01:19:20,465 --> 01:19:25,678 …schoften die hun moeder  voor 2 dollar verkopen. 1249 01:19:28,431 --> 01:19:30,683 De politie is overal, op de daken… 1250 01:19:31,184 --> 01:19:33,394 …bij nooduitgangen, in burger… 1251 01:19:33,478 --> 01:19:39,108 …en honderden New Yorkse agenten in uniform langs 147th Street. 1252 01:19:39,692 --> 01:19:42,278 Tot nu toe worden de laatste riten voor Malcolm X… 1253 01:19:42,362 --> 01:19:44,739 …uitgevoerd zonder incidenten. 1254 01:19:49,494 --> 01:19:51,788 Mijn zussen en ik verloren onze vader… 1255 01:19:54,749 --> 01:19:57,544 …maar de zwarte mensen… 1256 01:19:58,044 --> 01:20:02,340 …verloren iemand die briljant was… 1257 01:20:03,675 --> 01:20:05,552 …aardig, liefdevol… 1258 01:20:06,344 --> 01:20:07,720 …en erg meelevend. 1259 01:20:08,221 --> 01:20:10,139 Ik denk dat je wel zo moet zijn… 1260 01:20:10,223 --> 01:20:15,061 …om zo'n diepgaande reactie  op onrecht te hebben. 1261 01:20:17,480 --> 01:20:20,316 James Baldwin schreef over Malcolm X: 1262 01:20:20,900 --> 01:20:24,988 'Hij was de zachtaardigste en tederste man die ik ooit heb ontmoet.' 1263 01:20:26,364 --> 01:20:27,740 Dat is niet Malcolms image. 1264 01:20:28,533 --> 01:20:30,952 Maar hij zag Malcolm met zwarte mensen. 1265 01:20:34,956 --> 01:20:38,459 Hij respecteerde zijn eigen code en onderwees ons. 1266 01:20:43,256 --> 01:20:46,676 Accepteer de dood. Als je de dood accepteert, ben je vrij. 1267 01:20:52,682 --> 01:20:54,976 De dag voordat Malcolm X begraven werd… 1268 01:20:55,059 --> 01:20:58,855 …verscheen Elijah Muhammad  voor het eerst openbaar sinds de moord. 1269 01:20:58,938 --> 01:21:03,109 Nations leider was nauwelijks zichtbaar  achter de menselijke wig van lijfwachten. 1270 01:21:04,027 --> 01:21:08,156 Als je iemand tegen mij wilt volgen… 1271 01:21:08,948 --> 01:21:10,158 …ga je gang. 1272 01:21:10,700 --> 01:21:14,329 Maar je einde zal behoorlijk slecht zijn. 1273 01:21:15,496 --> 01:21:17,457 Ik vrees voor je. 1274 01:21:20,668 --> 01:21:23,922 Ook in Chicago, deelnemend aan de moslimconventie… 1275 01:21:24,005 --> 01:21:26,299 …is de zwaargewicht kampioen Cassius Clay. 1276 01:21:26,382 --> 01:21:29,260 Zijn aangenomen islamitische naam: Muhammad Ali. 1277 01:21:32,138 --> 01:21:35,266 DE BEGRAFENIS VAN MALCOLM X 1278 01:21:38,102 --> 01:21:41,022 Malcolm X en iedereen die Elijah Muhammad… 1279 01:21:41,105 --> 01:21:45,276 …aanvalt of praat over Elijah Muhammad aan te vallen, zal sterven. 1280 01:21:45,360 --> 01:21:46,194 MAART 1965 1281 01:21:46,277 --> 01:21:50,156 Niemand kan zich tegen de Boodschapper van de Almachtige God verzetten… 1282 01:21:50,281 --> 01:21:53,117 …verbaal of fysiek, en ermee wegkomen. 1283 01:21:54,661 --> 01:21:57,080 Muhammad Ali wordt deel van dit koor… 1284 01:21:58,331 --> 01:22:02,919 …dat iedereen die Elijah Muhammad dwarsboomt moet sterven. 1285 01:22:04,379 --> 01:22:06,172 Dat is de tragedie hier. 1286 01:22:06,673 --> 01:22:08,174 Dat Malcolm de vijand is? 1287 01:22:10,259 --> 01:22:14,055 Was Malcolm de vijand toen hij zijn familie naar Miami bracht? 1288 01:22:14,138 --> 01:22:16,015 Dacht hij dat Malcolm de vijand was… 1289 01:22:16,099 --> 01:22:18,893 …toen hij met hem bad  voor zijn bokswedstrijd? 1290 01:22:20,895 --> 01:22:22,271 Malcolm X werd vooral beroemd… 1291 01:22:22,355 --> 01:22:25,566 …omdat hij hard was voor mensen zoals jij, witte mensen. 1292 01:22:25,650 --> 01:22:28,903 Witte duivels, jij duivel  met je blonde haar en blauwe ogen. 1293 01:22:29,654 --> 01:22:33,116 De witten gaven niets  om Malcolm of de zwarten… 1294 01:22:33,199 --> 01:22:34,993 …toen hij bij Elijah Muhammad was… 1295 01:22:35,076 --> 01:22:38,204 …maar ze schijnen van onze dode leiders te houden… 1296 01:22:38,287 --> 01:22:42,583 …en nu hebben ze een dode man  die niets meer was dan een… 1297 01:22:42,667 --> 01:22:44,711 En Malcolm gaf zelf toe… 1298 01:22:44,794 --> 01:22:46,838 …dat hij een zwerver was… 1299 01:22:47,964 --> 01:22:50,341 Witte vrouwen verkochten  hun lichaam voor hem. 1300 01:22:50,425 --> 01:22:53,928 Hij was niets tot Elijah Muhammad hem groot maakte. 1301 01:22:54,012 --> 01:22:57,056 En als Malcolm X bij de man was gebleven die hem groot maakte… 1302 01:22:57,140 --> 01:23:00,518 …hem alles leerde wat hij wist,  dan was hij nu zo groot. 1303 01:23:20,580 --> 01:23:24,167 In '72 ging mijn vader naar Mekka. 1304 01:23:29,130 --> 01:23:34,552 En dat bracht  mijn vader tot de ware islam. 1305 01:23:35,136 --> 01:23:37,638 Elijah Muhammad, leider van de Black Muslims… 1306 01:23:37,722 --> 01:23:41,601 …stierf vandaag aan hartproblemen in Chicago. Hij was 77 jaar oud. 1307 01:23:51,778 --> 01:23:55,448 We verlieten de Nation rond '75. 1308 01:23:55,531 --> 01:23:56,991 Ik was toen zeven.. 1309 01:24:07,001 --> 01:24:08,586 Mijn broer was zo goed. 1310 01:24:13,049 --> 01:24:15,927 Je moet mij zijn  om te begrijpen hoe ik me voel. 1311 01:24:17,011 --> 01:24:20,264 Ik was de enige broer. Slechts één broer. 1312 01:24:20,765 --> 01:24:22,225 Bloedbroeders. 1313 01:24:23,351 --> 01:24:26,312 Ik mis hem zo, maar ik zal hem in de hemel zien. 1314 01:24:27,355 --> 01:24:30,066 Ik sta te popelen. Ik zal hem omhelzen en kussen. 1315 01:24:42,954 --> 01:24:46,249 Herinner je je nog iets waar Muhammad Ali spijt van had? 1316 01:24:50,253 --> 01:24:51,295 Even denken. 1317 01:24:51,379 --> 01:24:52,797 Laat me even nadenken. 1318 01:24:52,880 --> 01:24:53,714 Ja. 1319 01:24:59,053 --> 01:25:00,888 Dat is me een vraag. 1320 01:25:06,561 --> 01:25:08,646 Er zullen zoveel jaren voorbijgaan… 1321 01:25:08,729 --> 01:25:12,441 …en we zijn altijd benieuwd zijn naar de volgende generaties… 1322 01:25:12,525 --> 01:25:15,319 …en welke percepties ze zullen hebben… 1323 01:25:15,403 --> 01:25:19,073 …wat hun waardering  van Muhammad Ali zal zijn… 1324 01:25:19,157 --> 01:25:20,616 …en van Malcolm X? 1325 01:25:21,909 --> 01:25:25,288 Hoe hun leven verliep  en wat dat betekende? 1326 01:25:26,539 --> 01:25:28,958 Het wordt al beschreven… 1327 01:25:29,041 --> 01:25:31,460 …in boeken, verschillende films… 1328 01:25:32,336 --> 01:25:33,337 …en tonelen. 1329 01:25:33,421 --> 01:25:35,423 Kijk eens wie het nu krijgt. 1330 01:25:37,717 --> 01:25:38,885 De beste. 1331 01:25:41,053 --> 01:25:46,767 De Ali die aan het publiek wordt voorgesteld… 1332 01:25:46,934 --> 01:25:48,936 …sinds 1996… 1333 01:25:49,812 --> 01:25:51,147 …is een vals beeld. 1334 01:25:51,230 --> 01:25:53,774 Ze zijn erin geslaagd om die dingen… 1335 01:25:53,858 --> 01:25:59,363 …eruit te halen die Muhammad Ali in een ander tijdperk controversieel maakte. 1336 01:26:03,367 --> 01:26:06,495 Dezelfde mensen die hem een staande ovatie gaven in Atlanta… 1337 01:26:09,498 --> 01:26:11,834 …dezelfde mensen spraken 20 jaar eerder… 1338 01:26:11,918 --> 01:26:13,586 …over hem als een hond. 1339 01:26:15,630 --> 01:26:18,341 Hij was een fel criticus  op de witte suprematie. 1340 01:26:18,424 --> 01:26:21,677 En ik denk niet dat ik 10.000 km hiervandaan moet gaan… 1341 01:26:21,761 --> 01:26:24,347 …en zwarte mensen neerschieten die me nooit neger noemden… 1342 01:26:24,430 --> 01:26:28,184 …me nooit lynchten, met honden aanvielen,  mijn moeder niet verkrachtten. 1343 01:26:28,267 --> 01:26:30,478 En veel daarvan is weggeschreven… 1344 01:26:30,561 --> 01:26:32,563 …vanwege zijn ziekte… 1345 01:26:32,647 --> 01:26:35,024 …en het feit dat hij niet echt kon praten. 1346 01:26:40,363 --> 01:26:44,867 En zelfs vandaag is Amerika nog steeds  een land met een regeringssysteem… 1347 01:26:44,951 --> 01:26:49,121 …gebaseerd op vrijheid, gerechtigheid  en gelijkheid alleen voor witte mensen. 1348 01:26:49,622 --> 01:26:53,459 Er bestaat niet zoiets als vrijheid voor een zwarte man in dit land. 1349 01:26:53,542 --> 01:26:55,795 Malcolm werd natuurlijk vermoord in '65… 1350 01:26:55,878 --> 01:27:01,217 …en dus herschrijven mensen zijn verhaal sindsdien. 1351 01:27:03,427 --> 01:27:04,804 ZWART ERFGOED  MALCOLM X 1352 01:27:04,887 --> 01:27:09,600 De eerste keer dat ik Malcolm X-postzegels kocht, was ik in conflict. 1353 01:27:09,684 --> 01:27:11,894 Toen Malcolm in 1965 werd vermoord… 1354 01:27:11,978 --> 01:27:14,272 …had niemand gedacht dat hij ooit… 1355 01:27:14,355 --> 01:27:17,608 …op een officieel product  van de Amerikaanse overheid zou staan. 1356 01:27:18,651 --> 01:27:20,736 Malcolm op een postzegel staat echt symbool… 1357 01:27:20,820 --> 01:27:24,949 …voor hoe zijn imago  gaandeweg is veranderd. 1358 01:27:29,203 --> 01:27:31,872 Tot op zekere hoogte  leeft hij nog bij ons. 1359 01:27:32,456 --> 01:27:34,375 Hij is niet weggenomen. 1360 01:27:35,042 --> 01:27:36,711 Zijn geest leeft. 1361 01:27:38,212 --> 01:27:40,214 GEDENKMONUMENT EN EDUCATIEF CENTRUM 1362 01:27:40,298 --> 01:27:41,716 Je kunt een man doden… 1363 01:27:42,883 --> 01:27:45,011 …maar het idee niet. 1364 01:27:47,388 --> 01:27:51,225 Elke middelbare school, elke universiteit, overal op YouTube… 1365 01:27:51,309 --> 01:27:55,771 …spelen Malcolms audio's en video's  alsof hij er nog is. 1366 01:27:55,855 --> 01:27:58,733 En wat hij 50 jaar geleden onderwees… 1367 01:27:58,816 --> 01:28:00,818 …zie je nu gebeuren. 1368 01:28:04,530 --> 01:28:09,035 De geschiedenis van de zwarten,  van Amerika en de wereld veranderde… 1369 01:28:09,118 --> 01:28:12,204 …door deze twee mannen die het lef hadden… 1370 01:28:12,288 --> 01:28:14,457 …om zichzelf en moedig te zijn. 1371 01:28:14,540 --> 01:28:16,792 En die moed werd besmettelijk… 1372 01:28:16,876 --> 01:28:18,961 …want de tweebenige hond is de baas… 1373 01:28:19,045 --> 01:28:22,173 Ze kenmerkten een hele generatie… 1374 01:28:22,256 --> 01:28:25,134 …waar we met opgeheven hoofd liepen… 1375 01:28:25,217 --> 01:28:26,802 …en de schouders naar achteren. 1376 01:28:29,597 --> 01:28:33,559 Mensen vergeten dat m'n vader  nog een jonge twintiger was… 1377 01:28:34,143 --> 01:28:36,145 …met een kampioenschap als doel. 1378 01:28:36,854 --> 01:28:40,775 Er zijn dingen die mijn vader  van Malcolm leerde, die hij… 1379 01:28:41,567 --> 01:28:43,319 …tot zijn laatste dag meedroeg. 1380 01:28:45,112 --> 01:28:48,532 Wat vond je broer van Malcolm X… 1381 01:28:48,616 --> 01:28:50,826 …nadat hij vermoord was? 1382 01:28:50,910 --> 01:28:55,539 Heeft hij ooit over spijt gesproken of hoe hij zich voelde? 1383 01:28:56,040 --> 01:28:58,918 Nee, nooit, maar ik ken m'n broer. 1384 01:28:59,418 --> 01:29:01,212 Hij voelde zich rot. 1385 01:29:02,213 --> 01:29:03,881 Het deed mijn broer pijn, ja. 1386 01:29:07,301 --> 01:29:10,888 Toen hij de banden met de Nation of Islam verbrak… 1387 01:29:11,639 --> 01:29:14,517 …nam Muhammed Ali contact op  met onze familie. 1388 01:29:15,226 --> 01:29:18,354 Ik denk dat Muhammad Ali  waarschijnlijk voelde… 1389 01:29:18,437 --> 01:29:21,565 …dat hij het aan mijn vader  verschuldigd was… 1390 01:29:21,649 --> 01:29:27,029 …om te zorgen dat zijn vrouw en kinderen veilig waren… 1391 01:29:27,113 --> 01:29:28,531 …en dat ze in orde waren. 1392 01:29:31,492 --> 01:29:34,745 Er was een dubbele verbaasde reactie toen ik hem tegenkwam. 1393 01:29:34,829 --> 01:29:38,124 Ik was zo'n 18, 19 of 20. 1394 01:29:38,207 --> 01:29:39,875 OUDSTE DOCHTER VAN MALCOLM X 1395 01:29:39,959 --> 01:29:41,877 Ik keek recht in zijn gezicht. 1396 01:29:41,961 --> 01:29:42,878 Je weet hoe hij is. 1397 01:29:42,962 --> 01:29:45,381 Hij geeft je die gedurfde: 'Ben jij dat?' 1398 01:29:45,464 --> 01:29:49,343 MUHAMMAD ALI HERDENKING 10 JUNI 2016 1399 01:29:51,095 --> 01:29:56,183 Vanaf het moment dat we elkaar vonden was het alsof er geen tijd was verstreken. 1400 01:29:56,851 --> 01:29:58,769 We huilden. 1401 01:30:00,729 --> 01:30:05,651 Z'n verdriet omdat hij m'n vader niet had gesproken. 1402 01:30:06,402 --> 01:30:10,531 Muhammad Ali in m'n leven te hebben was voor mij als mijn vaders adem… 1403 01:30:11,740 --> 01:30:13,409 …nog even langer… 1404 01:30:14,410 --> 01:30:16,203 …nog 51 jaar langer. 1405 01:30:16,287 --> 01:30:17,288 Tot nu. 1406 01:30:39,894 --> 01:30:43,063 Ik maakte Sonny Liston kwaad toen ik net 22 was. 1407 01:30:43,147 --> 01:30:44,607 Ik moet wel de beste zijn. 1408 01:30:44,690 --> 01:30:46,525 Ik ben de koning van de wereld. 1409 01:30:49,236 --> 01:30:50,821 Hij is m'n broeder en vriend. 1410 01:30:51,739 --> 01:30:54,575 Ik vertel hem wat ik weet en begrijp… 1411 01:30:54,658 --> 01:30:57,661 …maar hij kan zelf nadenken en begrijpen. 1412 01:30:58,746 --> 01:31:01,749 WELKOM IN MUHAMMED ALI TRAININGSKAMP 1413 01:31:01,832 --> 01:31:05,961 Het was het lot dat ze die broederschap zouden voelen… 1414 01:31:06,045 --> 01:31:07,963 …en samen zouden leren. 1415 01:31:10,966 --> 01:31:13,302 Maar er waren krachten van buitenaf… 1416 01:31:13,385 --> 01:31:16,347 …die verhinderden dat ze… 1417 01:31:16,430 --> 01:31:19,975 …deze prachtige relatie  konden voortzetten. 1418 01:31:26,190 --> 01:31:30,194 Toen we m'n vaders autobiografie schreven, The Soul of a Butterfly, in 2003… 1419 01:31:31,195 --> 01:31:32,696 …vroeg ik hem naar Malcolm X… 1420 01:31:32,780 --> 01:31:35,324 …en over de relatie en hoe die eindigde. 1421 01:31:36,534 --> 01:31:38,786 En ik weet nog… 1422 01:31:38,869 --> 01:31:41,455 …dat mijn vader achterover leunde en z'n ogen sloot… 1423 01:31:44,083 --> 01:31:47,586 …en het duurde even voor hij reageerde, tien of 15 seconden… 1424 01:31:47,670 --> 01:31:49,171 …en hij zei tegen me… 1425 01:31:49,880 --> 01:31:54,134 …dat hij veel spijt had dat hij Malcolm de rug had toegekeerd. 1426 01:31:54,218 --> 01:31:57,846 Hij wilde dat hij terug kon gaan en  Malcolm kon vertellen dat het hem speet… 1427 01:31:57,930 --> 01:32:00,266 …dat hij van hem hield, dat hij  zijn vriend was… 1428 01:32:00,349 --> 01:32:02,351 …dat hij gelijk had over zoveel dingen. 1429 01:32:02,434 --> 01:32:04,979 MUHAMMAD ALI'S MOSKEE 1430 01:32:05,062 --> 01:32:07,731 Een van de dingen die ik nooit zal vergeten… 1431 01:32:09,400 --> 01:32:11,944 …was naar Mohammed Ali opkijken en vragen… 1432 01:32:13,112 --> 01:32:14,613 …of hij van mijn vader hield. 1433 01:32:17,908 --> 01:32:19,868 En dat hij dan zei: 1434 01:32:21,287 --> 01:32:23,956 'Ik hield van je vader  met heel mijn hart.' 1435 01:35:03,490 --> 01:35:08,495 Ondertiteld door: Marianna Stavinga