1
00:00:12,160 --> 00:00:14,400
Młyny historii dalej mielą
2
00:00:14,400 --> 00:00:16,240
w Królestwie Ndongo.
3
00:00:23,720 --> 00:00:25,800
Brat Nzingi nie żyje.
4
00:00:29,600 --> 00:00:32,160
Jej związek
z wojownikiem Imbangalów, Kasą,
5
00:00:32,160 --> 00:00:35,000
legł w gruzach,
a małżeństwo zostało anulowane.
6
00:00:35,000 --> 00:00:37,200
Nzinga!
7
00:00:38,040 --> 00:00:40,920
To skutek odebrania życia
przyszłemu królowi
8
00:00:40,920 --> 00:00:42,880
w dniu ślubu Nzingi.
9
00:00:45,400 --> 00:00:47,000
To był konieczny krok,
10
00:00:47,000 --> 00:00:50,200
by przejęła ona władzę
i osiągnęła swój cel...
11
00:00:51,720 --> 00:00:56,360
Wypędzić Portugalczyków z Ndongo
raz i na zawsze.
12
00:00:58,240 --> 00:01:00,240
Dług spłacony.
13
00:01:01,240 --> 00:01:03,240
Jesteś teraz królową.
14
00:01:11,880 --> 00:01:15,480
Niech żyje królowa Nzinga!
15
00:01:32,040 --> 00:01:34,200
- Nzinga!
- Nzinga!
16
00:01:34,200 --> 00:01:36,680
AFRYKAŃSKIE KRÓLOWE
17
00:01:42,840 --> 00:01:48,200
NZINGA
18
00:01:57,960 --> 00:02:01,840
WYSPY KINDONGA
19
00:02:10,480 --> 00:02:12,760
Rynek wygląda dziś inaczej.
20
00:02:13,720 --> 00:02:15,720
To nie są zwykli handlarze, siostro.
21
00:02:16,600 --> 00:02:18,960
Teraz, w wieku 42 lat,
22
00:02:18,960 --> 00:02:22,680
{\an8}Nzinga była królową.
Rządziła całym królestwem.
23
00:02:22,680 --> 00:02:27,840
{\an8}Wreszcie była odpowiedzialna
za losy Ndongo.
24
00:02:30,040 --> 00:02:31,440
W Królestwie Ndongo,
25
00:02:31,440 --> 00:02:34,480
w bezpiecznym miejscu na wyspach Kindonga,
26
00:02:34,480 --> 00:02:38,960
{\an8}Nzinga rządziła ze swymi siostrami,
Kambu i Funji u boku.
27
00:02:38,960 --> 00:02:41,560
Wielu z nich odpowiedziało
na twoje wezwanie.
28
00:02:43,200 --> 00:02:46,560
Nasi szpiedzy twierdzą,
że odpowiedziały całe wioski.
29
00:02:46,560 --> 00:02:49,880
Przysłali swoich najlepszych ludzi.
30
00:02:50,440 --> 00:02:53,280
Nzinga próbowała
zwiększyć liczebność armii,
31
00:02:53,280 --> 00:02:55,720
wołając do swoich poddanych:
32
00:02:55,720 --> 00:02:57,720
„Pozwólcie mi być waszą królową”.
33
00:02:57,720 --> 00:03:01,560
{\an8}Takie buntownicze zachowanie rządzącego
34
00:03:01,560 --> 00:03:03,080
{\an8}podobało się ludziom.
35
00:03:03,080 --> 00:03:07,360
Zwłaszcza tym, według których
niewolnictwo i przemoc Portugalczyków
36
00:03:07,360 --> 00:03:10,200
niszczyło ich społeczność.
37
00:03:10,200 --> 00:03:14,400
{\an8}Stworzyła azyl
nie tylko dla swoich poddanych,
38
00:03:14,400 --> 00:03:16,040
ale i dla innych plemion.
39
00:03:23,520 --> 00:03:24,440
Kim oni są?
40
00:03:26,240 --> 00:03:27,640
Przybyli dziś rano.
41
00:03:28,680 --> 00:03:29,840
Sami?
42
00:03:31,320 --> 00:03:33,480
Ich rodziny zostały wymordowane.
43
00:03:36,320 --> 00:03:38,240
Portugalczycy napadli na ich wioskę.
44
00:03:38,240 --> 00:03:41,880
Tych, których nie zabili,
zabrali ze sobą do Luandy.
45
00:03:43,120 --> 00:03:45,200
Ukrywali się w dziczy przez trzy dni.
46
00:04:02,920 --> 00:04:04,000
Nic wam nie grozi.
47
00:04:13,520 --> 00:04:14,920
Okrutna śmierć...
48
00:04:15,480 --> 00:04:17,560
byłaby zbyt łaskawa dla Sousy.
49
00:04:17,560 --> 00:04:20,320
Brak nam sił do ataku na Sousę.
50
00:04:20,320 --> 00:04:21,560
- On nie ustanie.
- Tak.
51
00:04:21,560 --> 00:04:24,560
Dziękuję, Funji, wiem.
Nie musisz mi przypominać.
52
00:04:24,560 --> 00:04:27,000
Mówię tylko, że jego ludzie...
53
00:04:27,000 --> 00:04:28,320
To ludzie.
54
00:04:28,320 --> 00:04:29,480
Nie bogowie.
55
00:04:30,360 --> 00:04:33,400
Choć nas jest mniej,
możemy zadać im straty.
56
00:04:33,400 --> 00:04:34,440
Jak?
57
00:04:35,000 --> 00:04:38,280
Wokół nas są rolnicy,
rybacy, nie żołnierze.
58
00:04:39,600 --> 00:04:41,600
W takim razie się poddaj, Funji.
59
00:04:42,200 --> 00:04:44,200
Nzinga, bądź rozsądna.
60
00:04:44,200 --> 00:04:46,000
Nie ma mowy.
61
00:04:46,640 --> 00:04:49,280
Widzicie cywilów i pomiatanych,
62
00:04:49,280 --> 00:04:54,120
a ja widzę armię,
która chce bronić ojczyzny.
63
00:04:55,880 --> 00:05:00,440
Nie doceniacie tego,
że ludzie gotowi są bronić rodziny.
64
00:05:01,720 --> 00:05:03,920
Zwłaszcza, gdy nie mają nic do stracenia.
65
00:05:06,920 --> 00:05:08,640
Nie przejmuj się za bardzo.
66
00:05:10,000 --> 00:05:12,040
Mówi jako król...
67
00:05:13,240 --> 00:05:15,680
Musi myśleć o wszystkich poddanych.
68
00:05:15,680 --> 00:05:17,760
Nie mówi jako nasza siostra.
69
00:05:20,360 --> 00:05:21,440
Wiem.
70
00:05:30,080 --> 00:05:34,840
Nie zgadzała się
na portugalskie niewolnictwo.
71
00:05:34,840 --> 00:05:37,320
Nie pozwalała zabierać ludzi.
72
00:05:37,320 --> 00:05:41,720
{\an8}Była gotowa użyć
wszelkich możliwych środków.
73
00:05:46,200 --> 00:05:48,200
Nzinga zdawała sobie sprawę,
74
00:05:48,200 --> 00:05:49,720
bardzo rozsądnie zresztą,
75
00:05:49,720 --> 00:05:52,920
że ludzie musieli wyrazić sprzeciw
działaniom Portugalczyków.
76
00:05:54,440 --> 00:05:59,080
Wysyłała posłańców w różne części Ndongo.
77
00:05:59,080 --> 00:06:00,880
Zachęcała ludzi do buntu.
78
00:06:00,880 --> 00:06:03,160
By dołączyli do niej.
79
00:06:06,280 --> 00:06:10,160
Niewolnicy z portugalskich
plantacji masowo uciekali.
80
00:06:11,440 --> 00:06:13,320
Zniewoleni żołnierze,
81
00:06:13,320 --> 00:06:16,760
którzy stanowili część
portugalskiego wojska, także uciekali.
82
00:06:19,320 --> 00:06:22,800
W ruchu wskazującym na
jej geniusz taktyczny,
83
00:06:22,800 --> 00:06:24,520
Nzinga zablokowała drogi,
84
00:06:24,520 --> 00:06:26,400
co zaburzyło handel,
85
00:06:26,400 --> 00:06:29,040
gdyż Portugalczycy
nie mogli kupować niewolników.
86
00:06:30,640 --> 00:06:33,080
Bez dróg Portugalczycy
87
00:06:33,080 --> 00:06:37,080
nie mogli transportować
niewolników do Luandy, ich bazy,
88
00:06:37,080 --> 00:06:40,280
skąd pojmani trafiali na plantacje,
89
00:06:40,280 --> 00:06:43,280
zostawali żołnierzami-niewolnikami
lub zostali wysyłani
90
00:06:43,280 --> 00:06:45,520
przez Atlantyk do niewolniczej pracy.
91
00:06:45,520 --> 00:06:49,640
PORT W LUANDZIE
92
00:06:58,080 --> 00:07:01,400
W Luandzie nowy gubernator Fernão de Sousa
93
00:07:01,400 --> 00:07:04,480
był wściekły z powodu
ogromnego spadku zysków.
94
00:07:05,160 --> 00:07:07,360
Nowy gubernator dostrzegł,
95
00:07:07,360 --> 00:07:10,200
że jego armia nie tylko się kurczy,
96
00:07:10,200 --> 00:07:13,280
ale i dostęp do handlu niewolnikami maleje
97
00:07:13,280 --> 00:07:15,880
w związku z działalnością Nzingi.
98
00:07:28,560 --> 00:07:30,520
Portugalczycy byli wściekli.
99
00:07:30,520 --> 00:07:33,880
Ten akt zwrócił ich uwagę na Nzingę.
100
00:07:35,880 --> 00:07:38,040
Nie wygląda na zadowolonego.
101
00:07:38,640 --> 00:07:39,760
Dobrze.
102
00:07:40,680 --> 00:07:42,720
Będzie zły, więc straci kontrolę.
103
00:07:47,400 --> 00:07:50,920
Choć Portugalczycy mieli lepszą armię,
104
00:07:50,920 --> 00:07:55,440
woleli spróbować negocjacji,
105
00:07:55,440 --> 00:07:57,960
zamiast za każdym razem używać siły,
106
00:07:57,960 --> 00:08:00,640
gdyż siły w końcu mogły się wyczerpać.
107
00:08:12,920 --> 00:08:17,640
Szanowny wysłanniku Jego Ekscelencji,
gubernatora de Sousy,
108
00:08:18,480 --> 00:08:20,120
witamy cię serdecznie.
109
00:08:20,120 --> 00:08:21,400
Przynoszę posłanie.
110
00:08:22,760 --> 00:08:26,000
Rozkaz od gubernatora.
111
00:08:27,320 --> 00:08:30,400
Natychmiastowy zwrot jego własności.
112
00:08:30,400 --> 00:08:32,400
Własności? Ale jakiej?
113
00:08:32,400 --> 00:08:33,960
Niewolników.
114
00:08:33,960 --> 00:08:35,480
Portugalskich...
115
00:08:35,480 --> 00:08:38,480
Wiadomo, o jakiej własności mowa,
116
00:08:38,480 --> 00:08:39,799
skoro ty i twoi...
117
00:08:47,640 --> 00:08:48,799
Proszę mówić.
118
00:08:51,560 --> 00:08:53,280
Skoro ty i twoi...
119
00:08:53,920 --> 00:08:55,320
żołnierze...
120
00:08:56,320 --> 00:08:59,760
przeszkadzają na każdym targu niewolników
stąd aż do Luandy.
121
00:09:00,520 --> 00:09:04,240
Zabrałaś własność, która nie jest twoja.
122
00:09:05,040 --> 00:09:07,440
Niewolnicy to własność gubernatora.
123
00:09:08,240 --> 00:09:09,680
Ależ proszę...
124
00:09:09,680 --> 00:09:13,240
powiedzieć gubernatorowi,
że chętnie oddam jego własność...
125
00:09:14,480 --> 00:09:15,800
jego niewolników.
126
00:09:17,240 --> 00:09:18,840
Dobrze.
127
00:09:18,840 --> 00:09:21,200
Wrócę prędko i powiem...
128
00:09:21,200 --> 00:09:22,960
Sęk w tym...
129
00:09:24,520 --> 00:09:25,760
że ich nie mam.
130
00:09:27,040 --> 00:09:28,040
Co?
131
00:09:28,040 --> 00:09:30,440
Nie mam niewolników.
132
00:09:31,960 --> 00:09:33,880
Jak to nie masz niewolników?
133
00:09:33,880 --> 00:09:36,680
- Nie sprzedałaś...
- Nigdy nie miałam
134
00:09:37,480 --> 00:09:38,640
żadnych niewolników.
135
00:09:39,720 --> 00:09:40,800
Rozejrzyj się.
136
00:09:42,320 --> 00:09:44,760
{\an8}Widzisz tu jakichś niewolników?
137
00:09:47,120 --> 00:09:49,800
Jak ich zobaczysz, powiedz.
138
00:09:51,440 --> 00:09:54,440
Z radością zwrócę ich gubernatorowi.
139
00:09:58,640 --> 00:09:59,480
Dalej!
140
00:10:05,400 --> 00:10:10,520
Widzisz tu jakichś niewolników?
141
00:10:14,760 --> 00:10:19,360
Powiedz gubernatorowi,
że nie ma żadnych niewolników
142
00:10:20,080 --> 00:10:22,360
w moim królestwie.
143
00:10:26,600 --> 00:10:29,640
Proszę odeskortować gościa do drogi.
144
00:10:32,080 --> 00:10:33,400
Ściemnia się.
145
00:10:35,040 --> 00:10:36,880
Nie chcemy, żebyś się zgubił.
146
00:10:38,360 --> 00:10:41,880
Żebyś nie stał się czyjąś własnością.
147
00:10:42,800 --> 00:10:43,840
Nieprawdaż?
148
00:10:48,880 --> 00:10:52,640
Oboje dobrze wiemy,
że gubernator nie będzie zadowolony.
149
00:10:59,800 --> 00:11:01,200
W porządku.
150
00:11:07,760 --> 00:11:10,480
To był pierwszy raz od dziesięcioleci,
151
00:11:10,480 --> 00:11:13,440
gdy Ndongo miało przewagę
nad Portugalczykami.
152
00:11:13,440 --> 00:11:17,040
Ndongo stało się potęgą,
z którą trzeba się liczyć.
153
00:11:21,800 --> 00:11:26,560
PORT W LUANDZIE
154
00:11:29,360 --> 00:11:30,960
Portugalczycy byli przerażeni.
155
00:11:31,960 --> 00:11:34,760
To było niekorzystne dla całego imperium.
156
00:11:36,400 --> 00:11:39,160
Nie chodziło tylko o podbój Ndongo.
157
00:11:39,160 --> 00:11:41,480
Najważniejsza była kolonia w Brazylii,
158
00:11:41,480 --> 00:11:45,520
która w tamtej chwili
była jedną z najbogatszych na świecie.
159
00:11:45,520 --> 00:11:49,640
Potrzebowali niewolników
do upraw trzciny cukrowej, białego złota,
160
00:11:49,640 --> 00:11:54,640
jednego z najbardziej lukratywnych
towarów, jakie istniały w XVII wieku.
161
00:11:56,360 --> 00:12:00,680
Portugalscy handlarze niewolników
mogli bardzo na tym ucierpieć.
162
00:12:00,680 --> 00:12:03,840
Nzinga nie tylko
zyskiwała przychylność niewolników,
163
00:12:03,840 --> 00:12:07,640
ale także szlachty, czyli sobów.
164
00:12:08,280 --> 00:12:13,160
Portugalczycy stosowali
przemoc polityczną, by tworzyć sojusze
165
00:12:13,160 --> 00:12:15,440
i by straszyć ewentualnych buntowników.
166
00:12:16,040 --> 00:12:20,600
Polegali na sobach, ich sojusznikach,
którzy dostarczali im niewolników.
167
00:12:20,600 --> 00:12:25,000
Z powodu sprzeciwu Nzingi
względem rządów Portugalczyków,
168
00:12:25,000 --> 00:12:28,840
sobowie coraz częściej
odmawiali płacenia tej daniny.
169
00:12:33,960 --> 00:12:35,640
Nie mamy żadnych danin.
170
00:12:36,640 --> 00:12:40,880
Sobowie tłumnie zbierają się przy Nzindze.
171
00:12:41,760 --> 00:12:44,920
W takim tempie
nie będziemy mieć żadnych niewolników.
172
00:12:44,920 --> 00:12:46,400
Sprawiedliwość wymaga...
173
00:12:47,560 --> 00:12:49,040
by ta dzikuska...
174
00:12:49,720 --> 00:12:53,600
wylądowała na pokładzie
statku z niewolnikami do Salwadoru
175
00:12:53,600 --> 00:12:56,960
razem ze swymi żałosnymi rodakami.
176
00:12:56,960 --> 00:12:59,960
Ta łajdacka zdzira!
177
00:13:00,640 --> 00:13:04,080
Nzinga nie ma pojęcia, co ją czeka.
178
00:13:04,960 --> 00:13:09,680
Skierujemy gniew całej Portugalii
na tę pogańską kobietę,
179
00:13:09,680 --> 00:13:12,520
póki nie będzie miała dokąd uciekać
180
00:13:12,520 --> 00:13:16,520
na tym nieszczęsnym,
zapomnianym przez Boga przylądku!
181
00:13:18,000 --> 00:13:19,520
Za wszelką cenę.
182
00:13:28,600 --> 00:13:33,920
Nzinga stanowiła tak duże zagrożenie
dla Portugalczyków w regionie,
183
00:13:33,920 --> 00:13:38,120
że postanowili pozbyć się tego problemu,
184
00:13:38,120 --> 00:13:40,160
czyli Nzingi, raz na zawsze.
185
00:13:40,160 --> 00:13:43,080
Stała się wrogiem publicznym numer jeden.
186
00:13:43,080 --> 00:13:45,880
W tamtej chwili gubernator Fernão de Sousa
187
00:13:45,880 --> 00:13:50,240
zyskał przyzwolenie Kościoła katolickiego,
188
00:13:50,240 --> 00:13:54,320
by wszczął „sprawiedliwą,
świętą wojnę” przeciwko niej.
189
00:13:55,280 --> 00:14:01,600
WYSPY KINDONGA
190
00:14:05,320 --> 00:14:08,560
Panowie, las jest pełen dzikusów.
191
00:14:09,240 --> 00:14:10,640
Nasza zdobycz jest blisko.
192
00:14:10,640 --> 00:14:12,360
Wy od zachodu...
193
00:14:13,240 --> 00:14:16,040
a reszta ze mną z tyłu.
194
00:14:16,960 --> 00:14:18,560
Dziś zgarniemy zdobycz.
195
00:14:20,200 --> 00:14:23,600
Portugalczycy rozpoczęli krwawą
kampanię przeciwko Nzindze.
196
00:14:23,600 --> 00:14:25,120
WYSPY KINDONGA
197
00:14:25,120 --> 00:14:28,600
W ciągu dwóch miesięcy
wgryźli się w jej teren,
198
00:14:28,600 --> 00:14:32,360
aż w końcu otoczyli
jej fortecę na wyspach Kindonga.
199
00:15:06,560 --> 00:15:08,120
Jest ich więcej.
200
00:15:11,000 --> 00:15:11,840
Odwrót!
201
00:15:12,560 --> 00:15:15,480
Wycofać się w krzaki!
202
00:15:16,600 --> 00:15:18,440
Portugalczycy byli nieustępliwi.
203
00:15:18,440 --> 00:15:21,360
Chciała ich przeczekać,
ale nie była w stanie.
204
00:15:27,880 --> 00:15:31,000
Portugalska siła ognia
to było za dużo dla Nzingi.
205
00:15:31,000 --> 00:15:32,600
Straciła wielu wojowników.
206
00:15:34,000 --> 00:15:38,720
Nzindze i jej ludziom groziła anihilacja.
207
00:15:38,720 --> 00:15:40,480
Całkowite zniszczenie.
208
00:15:56,840 --> 00:15:59,520
Skryła się w dżungli na wyspach Kindonga.
209
00:15:59,520 --> 00:16:02,600
Nzinga rozumiała,
że szanse obróciły się przeciwko niej.
210
00:16:02,600 --> 00:16:07,200
Musiała zdecydować: zostać, by walczyć,
czy wycofać się, by odbudować siły.
211
00:16:08,880 --> 00:16:10,520
De Sousa wzmocnił armię.
212
00:16:10,520 --> 00:16:12,240
Mówi się o nagrodzie za...
213
00:16:12,240 --> 00:16:14,160
Kosz z rękami,
214
00:16:14,160 --> 00:16:16,880
nosami i głowami moich poddanych.
215
00:16:19,640 --> 00:16:21,000
Jak i za ciebie, królowo.
216
00:16:24,200 --> 00:16:26,200
Tak wielka odpowiedź oznacza,
217
00:16:26,760 --> 00:16:28,680
że jesteś groźnym przeciwnikiem.
218
00:16:29,560 --> 00:16:31,840
Ich czyny przemawiają głośniej niż słowa.
219
00:16:32,520 --> 00:16:33,800
A co tam mówią?
220
00:16:37,560 --> 00:16:39,080
Że to żądni krwi,
221
00:16:40,080 --> 00:16:41,840
chciwi, okrutni mordercy?
222
00:16:42,800 --> 00:16:45,480
Mówią, że ty jesteś królową.
223
00:16:46,520 --> 00:16:49,200
Prawowitą, potężną, ukochaną.
224
00:16:50,560 --> 00:16:52,560
Zbyt niebezpieczną, by żyła.
225
00:16:52,560 --> 00:16:53,880
Nie tego chciałaś?
226
00:16:54,880 --> 00:16:57,120
Aby przyznali, kim jesteś?
227
00:16:58,520 --> 00:16:59,920
Cóż...
228
00:16:59,920 --> 00:17:01,520
masz, co chciałaś.
229
00:17:01,520 --> 00:17:02,720
Mam...
230
00:17:04,040 --> 00:17:06,280
armię pełną chorych,
231
00:17:07,200 --> 00:17:09,119
wyczerpanych i wyniszczonych.
232
00:17:13,240 --> 00:17:15,359
Będą lojalni do końca, wiem o tym.
233
00:17:16,200 --> 00:17:17,359
Ale nie chcę tego.
234
00:17:19,359 --> 00:17:21,640
Nie, gdy Portugalczycy
czują naszą słabość.
235
00:17:23,960 --> 00:17:25,640
Co mówią przodkowie?
236
00:17:26,680 --> 00:17:28,960
Nie pomagali nam, by teraz pogrążyć.
237
00:17:37,720 --> 00:17:39,640
Z dokumentów historycznych wiemy,
238
00:17:39,640 --> 00:17:43,640
{\an8}że musiała się wycofać,
ale tym samym traciła twarz.
239
00:17:43,640 --> 00:17:46,840
{\an8}Dlatego chciała spytać o zdanie przodków,
240
00:17:46,840 --> 00:17:48,560
szczególnie jej brata.
241
00:17:49,880 --> 00:17:51,400
Ngolo Mbande.
242
00:17:52,440 --> 00:17:53,920
Widzisz więcej niż my.
243
00:17:55,360 --> 00:17:56,800
Dalej niż my.
244
00:17:57,960 --> 00:17:59,120
Poprowadź nas.
245
00:18:05,400 --> 00:18:06,720
Co to oznacza?
246
00:18:07,640 --> 00:18:08,480
Cierpliwości.
247
00:18:16,640 --> 00:18:20,200
Twój brat mówi,
że trzeba żyć, żeby walczyć, córko.
248
00:18:22,960 --> 00:18:28,160
Mawiają: „Najpierw przeżyj,
by walczyć kolejnego dnia”.
249
00:18:39,480 --> 00:18:40,800
Nie możemy tu zostać.
250
00:18:42,640 --> 00:18:44,600
Jeśli zbliżają się wojska,
251
00:18:44,600 --> 00:18:46,520
a przodkowie są zgodni,
252
00:18:47,840 --> 00:18:49,120
że musimy się wycofać...
253
00:18:51,560 --> 00:18:53,560
to wyruszymy jeszcze dziś.
254
00:18:54,600 --> 00:18:57,000
Pod osłoną nocy. Czekanie jest groźne.
255
00:18:58,840 --> 00:18:59,920
Obudźcie ich.
256
00:19:01,120 --> 00:19:03,040
Przodkowie przemówili.
257
00:19:03,800 --> 00:19:07,200
Nzinga strategicznie
wykorzystała duchowość,
258
00:19:07,200 --> 00:19:10,560
by zademonstrować ludziom z Ndongo,
zwanym Mbundu,
259
00:19:10,560 --> 00:19:12,600
że moc i wiedza przodków
260
00:19:12,600 --> 00:19:15,920
kieruje jej decyzjami politycznymi
i strategicznymi.
261
00:19:27,080 --> 00:19:30,480
Nzinga uciekła wraz ze świtą.
262
00:19:31,600 --> 00:19:33,560
Podjęła bardzo trudną decyzję,
263
00:19:33,560 --> 00:19:37,080
by zostawić swe ukochane siostry
na wyspach Kindonga
264
00:19:37,080 --> 00:19:39,800
{\an8}dla ich bezpieczeństwa.
265
00:19:42,640 --> 00:19:45,760
Portugalczycy zaś przejmowali duże połacie
266
00:19:45,760 --> 00:19:47,840
jej królestwa, Ndongo.
267
00:19:49,480 --> 00:19:51,040
Aby ochronić swych ludzi,
268
00:19:51,040 --> 00:19:53,200
musiała skorzystać z dyplomacji.
269
00:19:55,920 --> 00:19:57,680
Za kogo ten dzikus się uważa?
270
00:20:01,320 --> 00:20:05,240
W 1626 roku Nzinga wysłała Mwene Lumbo,
271
00:20:05,240 --> 00:20:08,280
najwyższego urzędnika
i najwyższego dyplomatę,
272
00:20:08,280 --> 00:20:10,280
by wynegocjował pokój.
273
00:20:11,120 --> 00:20:13,640
Dziękuję za ten zaszczyt.
274
00:20:14,400 --> 00:20:16,920
Za pozwoleniem, przedstawię się.
275
00:20:17,560 --> 00:20:18,920
Jestem Mwene Lumbo,
276
00:20:19,880 --> 00:20:22,560
specjalny wysłannik Jej Królewskiej Mości,
277
00:20:22,560 --> 00:20:24,640
królowej Ndongo, Nzingi.
278
00:20:25,400 --> 00:20:29,480
Wysłała najwyższego urzędnika
jako wyraz szacunku.
279
00:20:29,480 --> 00:20:31,720
Liczyła, że dzięki temu Portugalczycy
280
00:20:31,720 --> 00:20:33,480
zasiądą do pertraktacji.
281
00:20:34,200 --> 00:20:37,960
Królowa Nzinga przesyła
pozdrowienia dla Waszej Ekscelencji.
282
00:20:38,800 --> 00:20:40,320
Poleciła mi zapewnić,
283
00:20:40,920 --> 00:20:43,160
że przywróci dostęp do rynków...
284
00:20:44,120 --> 00:20:47,120
w zamian za jej powrót
do sprawowania rządów.
285
00:20:48,720 --> 00:20:50,040
Oferujemy te dary...
286
00:20:51,480 --> 00:20:53,720
na znak dobrej woli naszej królowej.
287
00:20:58,200 --> 00:20:59,840
Wraz z obietnicą większych,
288
00:20:59,840 --> 00:21:03,200
gdy obie strony dojdą już do porozumienia.
289
00:21:19,600 --> 00:21:21,280
Pokażcie naszym gościom...
290
00:21:21,920 --> 00:21:26,960
jak wygląda porozumienie obu stron.
291
00:21:55,040 --> 00:21:56,840
Uwięzili Mwene Lumbo,
292
00:21:56,840 --> 00:21:59,360
a następnie dokonali publicznego ścięcia.
293
00:22:00,560 --> 00:22:02,960
Ale to jeszcze nie koniec.
294
00:22:02,960 --> 00:22:05,160
Portugalczycy zrobiliby wszystko,
295
00:22:05,160 --> 00:22:08,960
by upewnić się,
że ona nie będzie kontynuować swej misji.
296
00:22:11,240 --> 00:22:16,240
Musieli znaleźć słaby punkt,
który zniszczyłby Nzingę od środka.
297
00:22:21,360 --> 00:22:22,360
Moja królowo.
298
00:22:25,000 --> 00:22:26,400
Mów! Co się stało?
299
00:22:26,400 --> 00:22:29,160
Portugalczycy zniszczyli Kilombo.
300
00:22:31,400 --> 00:22:33,280
Wiele osób straciło życie.
301
00:22:33,280 --> 00:22:34,640
Funji, Kambu...
302
00:22:35,840 --> 00:22:37,520
Moje siostry. Co z nimi?
303
00:22:39,120 --> 00:22:40,240
Zabrali je.
304
00:22:46,080 --> 00:22:47,240
Co zrobili?
305
00:23:03,120 --> 00:23:04,320
Nie.
306
00:23:06,920 --> 00:23:08,360
Nie, proszę.
307
00:23:10,080 --> 00:23:12,480
Przodkowie, proszę was.
308
00:23:12,480 --> 00:23:13,640
Nie.
309
00:23:13,640 --> 00:23:15,920
Proszę, nie.
310
00:23:15,920 --> 00:23:18,880
Jej siostry zostały schwytane i uwięzione
311
00:23:18,880 --> 00:23:21,680
przez Portugalczyków
jako karta przetargowa.
312
00:23:23,480 --> 00:23:26,640
Siostry były dla niej najbliższe.
313
00:23:28,200 --> 00:23:29,520
Przerażające.
314
00:23:30,640 --> 00:23:32,480
Pojmali je Portugalczycy,
315
00:23:33,280 --> 00:23:35,480
którzy wiele razy brutalnie udowadniali,
316
00:23:35,480 --> 00:23:37,880
jak nie liczą się z rządzącymi Ndongo.
317
00:23:40,400 --> 00:23:41,360
Dość już.
318
00:23:42,120 --> 00:23:43,720
Wstawaj, Nzingo.
319
00:23:44,960 --> 00:23:47,120
Przodkowie cię potrzebują.
320
00:23:51,640 --> 00:23:52,680
Tak.
321
00:23:52,680 --> 00:23:53,720
Właśnie tak.
322
00:23:53,720 --> 00:23:55,520
Była załamana.
323
00:23:55,520 --> 00:23:58,800
Musiała przemyśleć kolejny krok.
324
00:23:58,800 --> 00:24:03,600
Musiała też zdać sobie sprawę,
co będzie trzeba zrobić,
325
00:24:03,600 --> 00:24:05,520
by odzyskała siostry.
326
00:24:10,600 --> 00:24:12,000
Rozbijamy tu obóz na noc.
327
00:24:15,160 --> 00:24:17,160
Jutro ruszamy do Imbangalów.
328
00:24:17,160 --> 00:24:18,440
Wracamy do Kasy?
329
00:24:19,160 --> 00:24:21,600
Kasa to chłopiec. Idę do wodza Kasanje.
330
00:24:22,600 --> 00:24:24,600
Czy to rozsądne, moja królowo?
331
00:24:24,600 --> 00:24:27,040
- Kasanje jest...
- Z nim nie ma żartów.
332
00:24:27,040 --> 00:24:28,440
Nie mam wyboru.
333
00:24:28,440 --> 00:24:30,080
To jedyny człowiek...
334
00:24:31,080 --> 00:24:33,400
który dostarczy mi tego, czego potrzebuję...
335
00:24:34,400 --> 00:24:35,880
do walki z Portugalczykami.
336
00:24:37,040 --> 00:24:40,120
Jesteś gotowa zapłacić tego cenę?
337
00:24:42,520 --> 00:24:43,560
Tak.
338
00:24:45,480 --> 00:24:49,480
Nie wysyła się kozy na walkę z lwem.
339
00:24:50,680 --> 00:24:52,680
Chcę odzyskać moje siostry.
340
00:24:53,240 --> 00:24:55,680
Chcę się pozbyć
Portugalczyków z mojej ziemi.
341
00:24:55,680 --> 00:24:58,400
Co do jednego!
342
00:24:59,960 --> 00:25:04,480
Nzinga była osłabiona
po wyczerpaniu swoich żołnierzy.
343
00:25:04,480 --> 00:25:07,400
Musiała odbudować swoją pozycję.
344
00:25:07,400 --> 00:25:09,400
Potrzebowała ludzi, armii.
345
00:25:09,400 --> 00:25:11,880
A także kogoś, kto pomoże,
346
00:25:11,880 --> 00:25:16,000
kto dopilnuje, że Portugalczycy
nikogo więcej nie zabiją,
347
00:25:16,000 --> 00:25:17,560
zwłaszcza z jej rodziny.
348
00:25:18,800 --> 00:25:22,960
Przyparta do muru,
postanowiła podjąć drastyczny krok,
349
00:25:22,960 --> 00:25:26,880
czyli zawrzeć sojusz
z wodzem Imbangalów, Kasanje.
350
00:25:31,520 --> 00:25:36,480
Kasanje to najpotężniejszy przywódca
ludu Imbangalów.
351
00:25:36,480 --> 00:25:40,760
Władza Kasanje sięgała znacznie dalej,
niż władza jakiegokolwiek Imbangali.
352
00:25:40,760 --> 00:25:44,000
Dysponował ogromnymi siłami
80 000 wojowników,
353
00:25:44,000 --> 00:25:46,840
których Nzinga chciała wykorzystać.
354
00:25:47,640 --> 00:25:52,280
Był słynnym,
brutalnym i niebezpiecznym kanibalem.
355
00:25:54,240 --> 00:25:58,560
Był też dawnym wrogiem,
który zaatakował Ndongo siedem lat temu.
356
00:26:08,240 --> 00:26:12,520
TERYTORIUM IMBANGALÓW
357
00:26:14,000 --> 00:26:16,560
W tamtej chwili Imbangalowie Kasanje
358
00:26:16,560 --> 00:26:19,960
zamierzali porzucić nomadyczny tryb życia
359
00:26:19,960 --> 00:26:21,480
i nieco się ustatkować.
360
00:26:21,480 --> 00:26:24,120
Oboje mieli coś, czego chciało to drugie.
361
00:26:24,120 --> 00:26:26,440
On miał potrzebną jej armię,
362
00:26:26,440 --> 00:26:29,080
a Nzinga wiedziała,
jak stworzyć mu królestwo.
363
00:26:31,320 --> 00:26:32,720
Ostatnia deska ratunku.
364
00:26:32,720 --> 00:26:36,040
Jeśli zawrze sojusz, umocni władzę
365
00:26:36,040 --> 00:26:39,120
i stanie się
największym zagrożeniem w rejonie.
366
00:26:39,120 --> 00:26:41,400
Jesteś córką swojej matki.
367
00:26:42,480 --> 00:26:43,400
To znaczy?
368
00:26:44,760 --> 00:26:46,960
Myślisz, że łatwo jej było żyć
369
00:26:46,960 --> 00:26:49,040
z potężnym mężczyzną jak twój ojciec?
370
00:26:50,440 --> 00:26:52,160
Potężniejszym niż ten tutaj.
371
00:26:56,440 --> 00:26:57,560
Wezwij ją.
372
00:26:58,440 --> 00:27:02,720
Teraz potrzebujesz pomocy
ducha matki, nie ojca.
373
00:27:05,120 --> 00:27:07,160
Może i jest dumnym,
374
00:27:08,160 --> 00:27:09,760
walecznym Imbangalą...
375
00:27:11,280 --> 00:27:12,520
ale to mężczyzna.
376
00:27:15,320 --> 00:27:18,440
Nie przyjdę do niego jako kobieta-król.
377
00:27:19,320 --> 00:27:20,640
Przyjdę jako królowa.
378
00:27:23,440 --> 00:27:25,520
Bo przede wszystkim jestem kobietą.
379
00:27:29,240 --> 00:27:30,400
Jak na razie.
380
00:28:41,960 --> 00:28:43,240
Przybywam...
381
00:28:44,640 --> 00:28:45,680
szukając azylu...
382
00:28:46,920 --> 00:28:48,400
oraz sojuszu...
383
00:28:50,600 --> 00:28:55,800
z jedynym mężczyzną w królestwie,
który potrafiłby
384
00:28:55,800 --> 00:28:57,480
pokonać Portugalczyków.
385
00:28:58,960 --> 00:29:00,480
Wielka Nzinga...
386
00:29:01,760 --> 00:29:04,080
szuka mej ochrony przed Portugalczykami.
387
00:29:06,760 --> 00:29:09,800
W zamian będę
wiernie walczyć u twego boku.
388
00:29:10,920 --> 00:29:12,120
Czym walczyć?
389
00:29:13,760 --> 00:29:14,760
Walczyć...
390
00:29:15,560 --> 00:29:16,520
sercem.
391
00:29:19,280 --> 00:29:21,680
Oraz wszelkimi zasobami,
392
00:29:21,680 --> 00:29:25,840
które zaoferuje mi wielki wódz Kasanje.
393
00:29:28,040 --> 00:29:31,360
Wiele razy walczyłam u boku Imbangalów.
394
00:29:32,560 --> 00:29:35,640
Nigdy nie zawodzę.
395
00:29:37,240 --> 00:29:38,600
Potrafisz przemawiać.
396
00:29:38,600 --> 00:29:40,600
- Dziękuję.
- Jednak słowa
397
00:29:41,280 --> 00:29:44,240
to za mało, by dostać się do tego obozu.
398
00:29:45,920 --> 00:29:46,960
Czego oczekujesz?
399
00:29:54,240 --> 00:29:55,640
Mam dwa warunki.
400
00:29:57,400 --> 00:29:58,720
Pierwszy, zostań mą żoną.
401
00:30:00,480 --> 00:30:03,200
Jestem panem tego Kilombo.
402
00:30:04,840 --> 00:30:07,600
Jest tu miejsce
dla jednego pana, nie dwojga.
403
00:30:07,600 --> 00:30:09,720
Nie postąpisz ze mną jak z Kasą.
404
00:30:12,960 --> 00:30:14,520
A drugi warunek?
405
00:30:16,320 --> 00:30:17,840
Pozbądź się tego.
406
00:30:19,240 --> 00:30:21,240
Nie chcę tego widzieć.
407
00:30:21,240 --> 00:30:24,720
Twoje symbole władzy nic tu nie znaczą.
408
00:30:26,960 --> 00:30:29,200
Nzinga miała obiekty rytualne,
409
00:30:29,200 --> 00:30:31,800
jak wielu królów w Afryce.
410
00:30:32,400 --> 00:30:36,280
Sama mam królewski naszyjnik i berło.
411
00:30:37,040 --> 00:30:40,560
Nzinga miała pas, lunga,
412
00:30:40,560 --> 00:30:44,640
który oznaczał jej władzę, kobiety-króla.
413
00:30:47,280 --> 00:30:49,320
Wyrzuć to.
414
00:31:03,360 --> 00:31:07,520
Wiedziała, że aby zwiększyć
liczebność armii i odzyskać siostry,
415
00:31:07,520 --> 00:31:09,800
musi dokonać pewnych poświęceń.
416
00:31:24,920 --> 00:31:27,920
Jedną ze strategii, które stosowała,
417
00:31:27,920 --> 00:31:29,760
było dostosowywanie się,
418
00:31:29,760 --> 00:31:34,840
czyli przejmowanie aspektów obcych kultur,
by osiągnąć cel.
419
00:31:34,840 --> 00:31:36,520
Według mnie to wyróżniało ją
420
00:31:36,520 --> 00:31:37,920
jako przywódczynię.
421
00:31:39,120 --> 00:31:40,760
Chciałaś walczyć.
422
00:31:42,000 --> 00:31:44,160
Prowadzić moich ludzi.
423
00:31:45,280 --> 00:31:48,480
Nie możesz tego robić bez tytułu.
424
00:31:50,520 --> 00:31:53,760
Postanowiłem mianować cię królową Nzingą.
425
00:31:55,320 --> 00:31:57,360
Mistrzynią walki i wielką wojowniczką.
426
00:31:58,760 --> 00:31:59,800
Ale...
427
00:32:01,280 --> 00:32:02,360
Ale co?
428
00:32:05,440 --> 00:32:07,480
- Kolejne warunki?
- Znasz mnie.
429
00:32:09,120 --> 00:32:12,320
- Stworzymy wspaniałą parę.
- Czego ode mnie chcesz?
430
00:32:12,320 --> 00:32:13,280
Nie tylko ja.
431
00:32:14,680 --> 00:32:15,640
My chcemy!
432
00:32:26,640 --> 00:32:27,960
Złożysz przysięgę krwi.
433
00:32:31,120 --> 00:32:32,520
Udowodnisz przynależność.
434
00:32:33,880 --> 00:32:37,480
Zrób to teraz,
a spełnię wszystkie obietnice.
435
00:32:52,400 --> 00:32:54,440
Musiała dowieść,
436
00:32:54,440 --> 00:32:58,360
że była zdeterminowana,
by stać się prawdziwie Imbangalą.
437
00:33:00,200 --> 00:33:03,920
Musiała przejść przez pewne rytuały.
438
00:33:06,200 --> 00:33:10,440
Wypić krew człowieka.
439
00:33:16,840 --> 00:33:19,960
Tamten moment w biografii Nzingi
440
00:33:19,960 --> 00:33:22,920
jest poddawany największej dyskusji
w dokumentach
441
00:33:22,920 --> 00:33:25,040
i opowieściach o Nzindze.
442
00:33:28,760 --> 00:33:33,960
W jakim stopniu
stała się Imbangalą, kanibalem?
443
00:33:35,080 --> 00:33:36,720
Czy zjadła ciało człowieka?
444
00:33:36,720 --> 00:33:39,720
Czy składała ofiary z ludzi?
445
00:33:43,040 --> 00:33:45,600
{\an8}Portugalskie źródła
446
00:33:45,600 --> 00:33:51,200
{\an8}demonizują Imbangalów, określając ich
jako barbarzyńców i kanibali.
447
00:33:51,200 --> 00:33:53,160
Portugalczycy wykorzystali
448
00:33:53,160 --> 00:33:58,720
tę informację, by zdyskredytować Nzingę.
449
00:33:58,720 --> 00:34:00,280
Moim zdaniem
450
00:34:00,280 --> 00:34:03,960
nikt nie zjadł żadnego serca.
451
00:34:03,960 --> 00:34:06,320
Nzinga nie jadła serca.
452
00:34:20,560 --> 00:34:23,000
Gdy została dowódczynią Imbangalów,
453
00:34:23,000 --> 00:34:27,679
Nzinga skupiła się na podbojach.
454
00:34:28,400 --> 00:34:29,400
Co?
455
00:34:33,600 --> 00:34:34,760
Chcę czegoś jeszcze.
456
00:34:35,440 --> 00:34:36,480
Jeszcze?
457
00:34:40,960 --> 00:34:41,880
Bazy.
458
00:34:43,239 --> 00:34:45,679
Chcesz teraz rozmawiać o wojnie?
459
00:34:45,679 --> 00:34:46,600
Tak.
460
00:34:49,639 --> 00:34:51,080
Masz już swoją bazę.
461
00:34:52,639 --> 00:34:54,760
- Tutaj.
- Chcę mieć własną bazę.
462
00:34:56,600 --> 00:35:00,040
Na tyle silną, by planować i zbierać siły...
463
00:35:01,440 --> 00:35:04,360
do uderzenia Portugalczyków tam,
gdzie najbardziej zaboli.
464
00:35:06,040 --> 00:35:08,280
Odnoszę wrażenie, że już wiesz gdzie.
465
00:35:14,120 --> 00:35:17,440
Chcę mieć bazę w Matambie.
466
00:35:19,680 --> 00:35:21,200
Jeśli pomogę ci ją dostać...
467
00:35:23,000 --> 00:35:24,600
co dasz mi w zamian?
468
00:35:27,320 --> 00:35:28,920
A co chcesz, Kasanje?
469
00:35:31,120 --> 00:35:33,600
Co mogłabym dać potężnemu Kasanje?
470
00:35:34,200 --> 00:35:35,560
Chcę ciebie.
471
00:35:35,560 --> 00:35:37,240
- Już mnie masz.
- Lojalności.
472
00:35:38,320 --> 00:35:40,200
- Masz...
- Nie, Nzingo.
473
00:35:41,440 --> 00:35:42,560
Posłuchaj.
474
00:35:46,480 --> 00:35:48,280
Chcesz wykończyć Portugalczyków?
475
00:35:51,880 --> 00:35:53,480
Chcę mieć własne królestwo.
476
00:35:55,240 --> 00:35:56,880
Silne królestwo.
477
00:36:04,600 --> 00:36:05,680
Chcę także...
478
00:36:06,760 --> 00:36:07,920
Zaufać mi?
479
00:36:10,200 --> 00:36:11,640
- Żebym była...
- Lojalna.
480
00:36:13,800 --> 00:36:14,840
Na zawsze.
481
00:36:17,840 --> 00:36:19,120
Czy mogę ci zaufać?
482
00:36:20,720 --> 00:36:21,920
Kasanje...
483
00:36:25,120 --> 00:36:27,120
To ja leżę naga w twoim łożu.
484
00:36:29,200 --> 00:36:31,000
Nie mam nic do ukrycia.
485
00:36:38,480 --> 00:36:39,520
Daj mi...
486
00:36:41,000 --> 00:36:42,120
tysiące...
487
00:36:43,040 --> 00:36:44,640
twoich najsilniejszych.
488
00:36:47,320 --> 00:36:50,640
A ja dam ci królestwo.
489
00:36:52,840 --> 00:36:54,120
Umowa stoi.
490
00:36:55,880 --> 00:36:57,920
Moja królowo Matamby.
491
00:37:14,440 --> 00:37:17,760
Podbój Matamby był kluczowy dla Nzingi.
492
00:37:17,760 --> 00:37:20,360
Strategicznie, politycznie, militarnie.
493
00:37:21,360 --> 00:37:23,960
Matamba sąsiadowała z Ndongo.
494
00:37:23,960 --> 00:37:26,040
Mogłaby stamtąd dokonywać ataków
495
00:37:26,040 --> 00:37:28,560
i zadawać silne straty Portugalczykom.
496
00:37:29,440 --> 00:37:30,760
Z ludźmi Kasanje
497
00:37:30,760 --> 00:37:33,640
rozpoczęła czteroletni podbój Matamby.
498
00:37:33,640 --> 00:37:36,840
To tam zorganizowała swoją bazę.
499
00:37:36,840 --> 00:37:39,160
Na nowym terytorium.
500
00:37:39,160 --> 00:37:43,280
KRÓLESTWO MATAMBY
501
00:37:48,560 --> 00:37:50,000
W wieku 53 lat
502
00:37:50,000 --> 00:37:52,480
Nzinga dowodziła połączoną armią
503
00:37:52,480 --> 00:37:56,080
tysięcy wojowników Imbangalów
i żołnierzy Mbundu.
504
00:38:10,080 --> 00:38:13,760
Zaatakowała królestwo
i w końcu dotarła do stolicy,
505
00:38:13,760 --> 00:38:18,120
gdzie znajdowały się kwatery
królowej Matamby.
506
00:38:47,680 --> 00:38:48,520
Nie!
507
00:38:49,840 --> 00:38:51,400
Nie jesteśmy Portugalczykami.
508
00:38:51,400 --> 00:38:54,680
My tak nie traktujemy rodziny królewskiej.
509
00:38:57,400 --> 00:38:58,880
Nawet pokonanej.
510
00:39:02,600 --> 00:39:03,840
Powiedziałam!
511
00:39:07,080 --> 00:39:09,720
Pójdziemy do Kasanje i to wyjaśnimy?
512
00:39:10,720 --> 00:39:11,800
Głuchy jesteś?
513
00:39:11,800 --> 00:39:14,800
Wyjdź, póki wciąż masz czym chodzić.
514
00:39:30,720 --> 00:39:32,640
Nic wam nie zrobią. Nie bójcie się.
515
00:39:34,360 --> 00:39:35,240
A ty?
516
00:39:37,560 --> 00:39:39,400
Mamy się ciebie bać?
517
00:40:02,040 --> 00:40:03,960
Zostajesz wygnana.
518
00:40:04,920 --> 00:40:05,960
Ale nie martw się.
519
00:40:07,520 --> 00:40:09,520
Będziesz tam chwilowo bezpieczna.
520
00:40:12,120 --> 00:40:16,120
Możesz tam nawet rządzić w moim imieniu,
ale nie wolno ci tu wracać
521
00:40:16,120 --> 00:40:17,640
bez mojego pozwolenia.
522
00:40:19,160 --> 00:40:21,480
Matamba jest teraz moja.
523
00:40:22,840 --> 00:40:23,960
Rozumiesz?
524
00:40:27,160 --> 00:40:28,680
Jak sobie życzysz.
525
00:40:28,680 --> 00:40:31,400
- Moja córka i ja...
- Twoja córka zostaje.
526
00:40:32,400 --> 00:40:33,480
Co?
527
00:40:35,440 --> 00:40:37,040
Jest taka młoda.
528
00:40:37,760 --> 00:40:39,440
Musi się wiele nauczyć.
529
00:40:39,440 --> 00:40:42,240
- Do niczego ci się nie przyda.
- Ja to ocenię.
530
00:40:44,480 --> 00:40:45,720
Spokojnie.
531
00:40:46,280 --> 00:40:48,040
O ile odejdziesz
532
00:40:49,280 --> 00:40:51,680
i wykonasz wolę królowej...
533
00:40:53,320 --> 00:40:54,720
nic jej nie grozi.
534
00:40:55,920 --> 00:40:58,600
- Czekaj.
- Masz moje słowo.
535
00:41:22,240 --> 00:41:23,720
To nic osobistego.
536
00:41:30,600 --> 00:41:32,200
Ale tak trzeba.
537
00:41:36,640 --> 00:41:38,160
Możesz odejść.
538
00:41:39,040 --> 00:41:40,160
Proszę.
539
00:41:40,680 --> 00:41:43,520
Kazałam ci odejść!
540
00:41:43,520 --> 00:41:45,360
Ona ma tylko mnie.
541
00:41:45,360 --> 00:41:47,560
Proszę. Ma tylko mnie!
542
00:41:47,560 --> 00:41:50,400
Nie!
543
00:41:51,520 --> 00:41:52,760
Nie!
544
00:41:52,760 --> 00:41:54,560
Zabranie córki Muongo
545
00:41:54,560 --> 00:41:57,720
było trudnym,
acz koniecznym wyborem Nzingi.
546
00:41:57,720 --> 00:42:01,320
Dzięki temu upewniła się,
że Muongo nie wróci do Matamby.
547
00:42:04,680 --> 00:42:07,760
Została królową tego królestwa.
548
00:42:07,760 --> 00:42:11,480
Nzinga musiała podjąć trudne decyzje,
549
00:42:11,480 --> 00:42:14,880
by zagwarantować wolność
550
00:42:14,880 --> 00:42:16,840
i suwerenność jej ludu.
551
00:42:35,120 --> 00:42:37,560
Nzinga dokonała niebywałego powrotu.
552
00:42:37,560 --> 00:42:41,640
Została dowódczynią Imbangalów,
budzącą postrach wojowniczką-królową,
553
00:42:41,640 --> 00:42:44,720
która dowodzi ponad stutysięczną armią.
554
00:42:44,720 --> 00:42:49,720
Jednak, co najważniejsze, jej siostry
wciąż były w rękach Portugalczyków.
555
00:42:50,480 --> 00:42:53,640
Wkrótce was ocalę, siostry.
556
00:44:07,520 --> 00:44:10,760
{\an8}Napisy: Cezary Kucharski