1
00:00:24,280 --> 00:00:27,760
Perdagangan hamba semakin
berleluasa di Barat Afrika Tengah.
2
00:00:29,000 --> 00:00:33,320
Beribu-ribu orang dihantar
dengan kapal ke negara asing,
3
00:00:33,800 --> 00:00:36,920
tak dapat bertemu rumah
atau keluarga mereka lagi.
4
00:00:45,640 --> 00:00:49,560
Njinga, Ratu Ndongo, dan kini, Matamba,
5
00:00:49,560 --> 00:00:52,400
akan berjuang bermati-matian
mempertahankan kerajaannya.
6
00:00:52,960 --> 00:00:54,560
Jangan biarkan mereka terlepas!
7
00:00:56,120 --> 00:00:58,640
Betul. Teruskan berlari.
8
00:00:59,880 --> 00:01:01,280
Giliran kamu untuk lari.
9
00:01:13,880 --> 00:01:16,120
Tapi kemenangan tak membawa keamanan.
10
00:01:20,240 --> 00:01:24,320
Selepas empat tahun, orang Portugis
masih menahan adik-adiknya.
11
00:01:29,440 --> 00:01:31,200
Harga kebebasan mereka
12
00:01:31,200 --> 00:01:35,120
adalah Njinga membenarkan
orang Portugis memperdagangkan hamba.
13
00:01:43,680 --> 00:01:45,840
Dia enggan mengalah.
14
00:01:49,880 --> 00:01:52,640
Nampaknya kakanda hidup
dengan baik tanpa kami.
15
00:01:55,320 --> 00:01:56,560
Kambu?
16
00:02:04,360 --> 00:02:05,320
Kambu!
17
00:02:25,440 --> 00:02:27,120
Dia utusan gabenor.
18
00:02:29,640 --> 00:02:32,960
Mereka hantarnya bersama adinda
dengan pesanan untuk kakanda.
19
00:02:34,000 --> 00:02:35,880
Saya sudah pulangkan adik awak.
20
00:02:35,880 --> 00:02:37,840
Kini, buka pasar hamba kami.
21
00:02:42,080 --> 00:02:45,280
Kamu masih ada adinda beta, Funji.
22
00:02:46,240 --> 00:02:47,880
Selagi dia tak bebas,
23
00:02:47,880 --> 00:02:51,080
takkan ada pasar hamba.
24
00:02:51,080 --> 00:02:56,360
Tiada keamanan tanpa adinda beta.
25
00:02:56,360 --> 00:02:57,760
Keluar!
26
00:03:22,640 --> 00:03:26,280
KUBU MASSANGANO
27
00:03:28,360 --> 00:03:29,680
Oh, Tuhan...
28
00:03:31,480 --> 00:03:33,960
Funji ditahan di kubu Portugis,
29
00:03:33,960 --> 00:03:35,560
Kubu Massangano.
30
00:03:36,120 --> 00:03:37,320
KUBU MASSANGANO
31
00:03:37,320 --> 00:03:38,800
Tapi walaupun ditahan,
32
00:03:38,800 --> 00:03:41,760
{\an8}dia terbukti sebagai
aset berharga kepada Njinga.
33
00:03:44,440 --> 00:03:47,480
Pergilah, anakku. Jangan buat dosa lagi.
34
00:03:49,000 --> 00:03:51,920
{\an8}TAHUN KE-12 FUNJI DITAHAN
35
00:03:55,000 --> 00:03:57,120
Saya ada penebusan dosa.
36
00:03:57,120 --> 00:03:58,880
Ini rumah Tuhan.
37
00:03:59,560 --> 00:04:01,360
Benarkannya tebus dosanya.
38
00:04:03,880 --> 00:04:05,080
Cepat.
39
00:04:13,040 --> 00:04:16,480
Ibu Suci, berdoalah untuk kami.
40
00:04:19,360 --> 00:04:20,640
Ibu Suci...
41
00:04:21,760 --> 00:04:22,920
berdoalah untuk kami.
42
00:04:24,560 --> 00:04:25,720
Ibu Suci...
43
00:04:27,360 --> 00:04:28,600
berdoalah untuk kami.
44
00:04:35,920 --> 00:04:38,480
{\an8}Funji ialah pengintip Njinga.
45
00:04:38,480 --> 00:04:40,640
{\an8}Dia meninggalkan nota di dalam gereja
46
00:04:40,640 --> 00:04:42,400
{\an8}yang diambil oleh rangkaian utusan
47
00:04:42,400 --> 00:04:44,000
dan dibawa kepada kakaknya.
48
00:04:47,160 --> 00:04:50,080
KEM PERANG DEMBOS NJINGA
49
00:04:51,480 --> 00:04:53,760
Funji mengesahkan apa yang kita syak.
50
00:04:53,760 --> 00:04:55,920
Portugis dalam masalah besar.
51
00:04:55,920 --> 00:04:58,400
Mereka kehilangan Luanda kepada Belanda.
52
00:04:59,120 --> 00:05:00,920
Ini mungkin bagus untuk kita.
53
00:05:00,920 --> 00:05:02,280
Atau tidak.
54
00:05:02,280 --> 00:05:07,240
Pahlawan Imbangala, Njinga Mona
ialah jeneral tertinggi dan setiawannya.
55
00:05:07,720 --> 00:05:10,080
Namanya bermaksud "Anak Njinga",
56
00:05:10,080 --> 00:05:11,760
begitulah Njinga melihatnya.
57
00:05:12,920 --> 00:05:16,120
Musuh kepada musuh beta
boleh jadi kawan beta.
58
00:05:18,280 --> 00:05:20,080
Setidaknya kita patut berhubung.
59
00:05:21,040 --> 00:05:24,080
Lihat jika ada kemungkinan untuk pakatan.
60
00:05:27,960 --> 00:05:31,840
Jika leluhur mahukannya,
beta akan gunakan Belanda
61
00:05:31,840 --> 00:05:34,680
untuk menjatuhkan Portugis akhirnya.
62
00:05:36,840 --> 00:05:39,000
Pada tahun 1641, Belanda tiba.
63
00:05:39,000 --> 00:05:41,680
Mereka kuasa besar di Atlantik sekarang.
64
00:05:41,680 --> 00:05:43,360
BRAZIL, SELATAN LAUTAN ATLANTIK, NDONGO
65
00:05:43,360 --> 00:05:46,600
Portugis memonopoli
perdagangan hamba Afrika
66
00:05:46,600 --> 00:05:48,000
selama lebih seabad.
67
00:05:48,800 --> 00:05:52,200
Tapi kini, Perancis, Britain,
Belanda mahu turut serta
68
00:05:52,200 --> 00:05:53,960
dan mereka mahu bahagian mereka.
69
00:05:54,480 --> 00:05:58,240
Keuntungan di sini tak dapat
dibayangkan berdasarkan standard kini.
70
00:05:58,240 --> 00:05:59,960
Ekonomi ladang hamba sahaja
71
00:05:59,960 --> 00:06:02,240
memacu kekayaan
kerajaan-kerajaan di seluruh Eropah.
72
00:06:02,720 --> 00:06:04,480
{\an8}Semua orang datang ke Afrika
73
00:06:04,480 --> 00:06:09,280
{\an8}untuk menuai emas Hitam, iaitu rakyat,
74
00:06:09,280 --> 00:06:14,640
supaya Amerika dan ekonomi lain
boleh dibina dengan buruh percuma.
75
00:06:17,000 --> 00:06:18,120
Bagaimana?
76
00:06:19,280 --> 00:06:22,000
Orang asing baharu ini dibawa
untuk berjuang bersama kita atau...
77
00:06:22,000 --> 00:06:24,360
kita masih perlu tidur
dengan sebelah mata terbuka?
78
00:06:34,840 --> 00:06:38,080
Hanya setelah seorang wanita
tidur dengan dua lelaki,
79
00:06:38,080 --> 00:06:40,840
barulah dia tahu
siapa yang dia lebih suka.
80
00:06:41,400 --> 00:06:43,040
Apabila menari dengan pesaing...
81
00:06:44,120 --> 00:06:45,880
jangan tutup mata.
82
00:06:47,120 --> 00:06:50,400
Tuanku mesti jumpa mereka dengan kuasa...
83
00:06:51,280 --> 00:06:52,400
dan kewibawaan.
84
00:06:54,120 --> 00:06:55,360
Di atas takhta beta.
85
00:06:57,280 --> 00:06:58,920
Sebagai raja wanita.
86
00:06:58,920 --> 00:07:00,320
Ya.
87
00:07:06,400 --> 00:07:07,560
Jika begitu, baiklah.
88
00:07:12,440 --> 00:07:16,560
Marilah pastikan orang asing baharu ini
tiada keraguan tentang identiti beta.
89
00:07:19,040 --> 00:07:21,160
Ketua yang mereka tak berani abaikan.
90
00:07:31,680 --> 00:07:32,880
Izinkan mereka masuk.
91
00:07:42,560 --> 00:07:44,520
{\an8}Ia titik perubahan besar, sebahagiannya,
92
00:07:44,520 --> 00:07:46,880
{\an8}kerana Njinga mengiktiraf
93
00:07:46,880 --> 00:07:51,240
{\an8}persaingan Eropah mungkin
bermanfaat dari segi politik baginya.
94
00:07:57,840 --> 00:07:59,120
Silakan duduk.
95
00:08:03,800 --> 00:08:05,640
Khabarnya kamu menawan Luanda.
96
00:08:06,680 --> 00:08:07,920
Tahniah.
97
00:08:08,480 --> 00:08:09,600
Junjung kasih.
98
00:08:09,600 --> 00:08:12,960
Mungkin kamu mahu
wain itu untuk meraikannya.
99
00:08:14,480 --> 00:08:15,760
Tuanku terlalu baik.
100
00:08:16,480 --> 00:08:17,720
Mungkin nanti.
101
00:08:17,720 --> 00:08:19,640
Selepas berbincang tentang urusan.
102
00:08:20,120 --> 00:08:21,440
Selepas kerja.
103
00:08:24,120 --> 00:08:25,840
Orang Belanda memang sangat bijak.
104
00:08:29,520 --> 00:08:32,880
Jadi, kamu dah takluk Luanda.
105
00:08:35,080 --> 00:08:37,320
Apa seterusnya untuk tentera kamu
yang menggerunkan?
106
00:08:40,679 --> 00:08:42,880
- Apa maksudnya?
- Dengan musuh yang sama,
107
00:08:42,880 --> 00:08:44,240
orang Portugis?
108
00:08:46,440 --> 00:08:48,520
Sejauh mana kamu mahu mereka pergi?
109
00:08:50,960 --> 00:08:53,800
Kami pernah dengar kisah
tentang Njinga Agung,
110
00:08:54,320 --> 00:08:57,560
orang Portugis tak pernah tahu
tentang persahabatan atau keamanan.
111
00:08:57,560 --> 00:09:00,440
Tanah ini tak pernah kenal
persahabatan atau keamanan
112
00:09:00,440 --> 00:09:03,000
sejak Portugis menjejakkan kaki di sini.
113
00:09:04,720 --> 00:09:08,320
Kami manusia yang dilahirkan
untuk lari daripada kepupusan.
114
00:09:09,440 --> 00:09:10,960
Jadi, beta nak mereka pergi.
115
00:09:12,080 --> 00:09:13,960
Jadi, kita nak benda yang sama.
116
00:09:15,560 --> 00:09:16,600
Lebih kurang.
117
00:09:20,560 --> 00:09:21,720
"Lebih kurang."
118
00:09:23,600 --> 00:09:26,800
Maksudnya, kami di sini untuk perdagangan,
119
00:09:27,720 --> 00:09:31,920
tapi semua orang tahu Njinga telah
menghalang orang Portugis daripada...
120
00:09:32,680 --> 00:09:33,920
Boleh dikatakan...
121
00:09:34,920 --> 00:09:38,560
laluan perdagangan penting
ke pasaran utama.
122
00:09:38,560 --> 00:09:40,960
Pasar hamba.
123
00:09:44,960 --> 00:09:49,000
Khabarnya kamu juga
menakluki ladang Portugis
124
00:09:49,000 --> 00:09:51,240
dari Amerika ke Gold Coast.
125
00:09:52,520 --> 00:09:53,840
Tanah meminta
126
00:09:54,480 --> 00:09:57,120
rakyat kami membajak.
127
00:09:58,600 --> 00:09:59,600
Betulkah?
128
00:10:04,160 --> 00:10:05,560
Tuanku amat berpengetahuan.
129
00:10:08,280 --> 00:10:11,520
Untuk beta pertimbangkan kemahuan kamu...
130
00:10:14,080 --> 00:10:16,080
Beta perlu peroleh
apa yang beta perlukan dulu.
131
00:10:17,640 --> 00:10:20,240
Sudah banyak kali beta
berada di sini dengan Portugis.
132
00:10:21,240 --> 00:10:25,400
Janji, sumpah, dimungkiri, tak bernilai...
133
00:10:25,400 --> 00:10:27,240
Kami bukan Portugis.
134
00:10:27,240 --> 00:10:31,440
Tapi keinginan kamu yang tak
pernah puas untuk hamba tetap sama.
135
00:10:33,240 --> 00:10:34,680
Tuanku perlukan apa?
136
00:10:34,680 --> 00:10:37,640
Askar dan senjata. Yang paling penting...
137
00:10:39,520 --> 00:10:40,800
pengiktirafan.
138
00:10:41,560 --> 00:10:45,880
Jika beta setuju bekerjasama dengan kamu,
139
00:10:46,840 --> 00:10:50,920
kamu akan mengiktiraf
beta sebagai raja wanita.
140
00:10:52,600 --> 00:10:53,960
Bukannya rakyat kamu.
141
00:10:57,320 --> 00:11:00,560
Tapi mungkin itu terlalu banyak kerja...
142
00:11:01,520 --> 00:11:02,600
untuk hari ini.
143
00:11:05,360 --> 00:11:07,680
Mungkin sedikit wain itu sekarang.
144
00:11:08,400 --> 00:11:09,400
Ya?
145
00:11:14,520 --> 00:11:18,440
Kebencian Njinga terhadap
orang Portugis tak pernah goyah
146
00:11:18,440 --> 00:11:22,360
dan orang Belanda adalah cara mudah
untuk mencabar kuasa mereka.
147
00:11:22,360 --> 00:11:24,840
Orang Belanda berbeza
daripada orang Portugis
148
00:11:24,840 --> 00:11:29,040
kerana mereka enggan
menakluk kerajaan Ndongo.
149
00:11:39,560 --> 00:11:43,520
Kakanda memang nak biarkan
orang Belanda buka pasar hamba?
150
00:11:45,240 --> 00:11:47,320
Kakanda perlu berunding dengan mereka.
151
00:11:48,240 --> 00:11:50,720
Adinda tahu apa yang adinda
nampak dalam perjalanan pulang.
152
00:11:51,760 --> 00:11:53,680
Seluruh kampung kosong.
153
00:11:54,840 --> 00:11:57,400
Dikosongkan oleh orang Portugis.
154
00:11:59,680 --> 00:12:01,760
Tiada seorang pun yang hidup.
155
00:12:01,760 --> 00:12:04,080
Seperti tempat hanya
roh jahat merayau-rayau.
156
00:12:04,080 --> 00:12:06,480
Adakah itu yang akan
berlaku kepada kita semua?
157
00:12:06,480 --> 00:12:07,720
Tentulah tidak, Kambu.
158
00:12:07,720 --> 00:12:09,960
- Kenapa tanya?
- Jadi, kenapa kakanda masih
159
00:12:09,960 --> 00:12:12,360
berunding dengan mereka?
160
00:12:12,960 --> 00:12:16,760
Malah sekarang, kita tahu tanpa syak lagi
161
00:12:16,760 --> 00:12:19,120
bahawa mereka mahu
apa yang orang Portugis mahu.
162
00:12:19,120 --> 00:12:22,760
Sebab Portugis masih musuh terbesar kita!
163
00:12:24,400 --> 00:12:27,960
Belanda adalah peluang terbaik kita
untuk kalahkan mereka!
164
00:12:29,960 --> 00:12:31,920
Untuk jumpa Funji lagi!
165
00:12:34,320 --> 00:12:36,160
Belanda memerlukan kita.
166
00:12:37,000 --> 00:12:38,600
Itu beri kita kelebihan.
167
00:12:40,360 --> 00:12:42,120
Tanpa kelebihan, tiada harapan.
168
00:12:43,880 --> 00:12:45,320
Orang terbaik kita...
169
00:12:46,200 --> 00:12:48,200
akan terus diambil dari tanah kita.
170
00:12:49,920 --> 00:12:52,400
Boleh adinda ingat satu masa...
171
00:12:53,960 --> 00:12:56,440
di mana adinda tak perlu tidur
dengan sebelah mata terbuka?
172
00:13:06,920 --> 00:13:07,920
Tidak.
173
00:13:10,040 --> 00:13:13,160
Kita perlu buat apa saja yang perlu
174
00:13:14,240 --> 00:13:16,440
untuk hidup dan berjuang sehari lagi.
175
00:13:20,160 --> 00:13:22,640
Jika Belanda setuju berjuang bersama kita
176
00:13:23,280 --> 00:13:25,960
dan boleh mengiktiraf
kakanda sebagai setaraf,
177
00:13:25,960 --> 00:13:29,080
maka kita boleh hapuskan
tanah Portugis bersama-sama.
178
00:13:33,080 --> 00:13:34,760
Mereka tak boleh mengabaikan kakanda.
179
00:13:50,480 --> 00:13:53,240
Njinga meneruskan serangannya
terhadap orang Portugis.
180
00:13:56,600 --> 00:14:00,120
Dia tinggalkan kesan besar dalam
perdagangan hamba rentas Atlantik.
181
00:14:00,960 --> 00:14:02,960
Manakala ketika di puncaknya,
182
00:14:02,960 --> 00:14:04,640
orang Portugis mengeksport
183
00:14:04,640 --> 00:14:08,480
kira-kira 10,000 hingga 13,000
orang hamba setiap tahun,
184
00:14:08,480 --> 00:14:10,480
kini ia jatuh kepada hampir sifar.
185
00:14:10,480 --> 00:14:12,920
Akhirnya, Raja Portugis murka
186
00:14:12,920 --> 00:14:14,360
dengan jumlah kerugiannya,
187
00:14:14,360 --> 00:14:16,160
gabenor baharu dihantar
untuk berurusan dengannya.
188
00:14:17,920 --> 00:14:20,040
Namanya Souto-Maior.
189
00:14:21,440 --> 00:14:25,240
Dia menghimpunkan
tentera besar pada tahun 1646,
190
00:14:25,240 --> 00:14:27,560
jumlah terbesar yang Njinga pernah hadapi.
191
00:14:30,160 --> 00:14:32,720
Orang Portugis menuju ke kem perang Njinga
192
00:14:32,720 --> 00:14:34,120
di wilayah Dembos.
193
00:14:53,120 --> 00:14:54,320
Ada ramai lagi, tuanku!
194
00:14:54,320 --> 00:14:55,720
Mereka mengepung kita!
195
00:14:55,720 --> 00:14:58,360
Berundur ke dalam hutan! Pergi!
196
00:15:03,520 --> 00:15:07,200
Njinga terpaksa melarikan diri
dan meninggalkan
197
00:15:07,200 --> 00:15:11,160
{\an8}ramai orang termasuk adiknya, Kambu.
198
00:15:18,640 --> 00:15:21,800
Ini bukan cara memasuki kediaman diraja.
199
00:15:21,800 --> 00:15:22,960
Berani kamu?
200
00:15:26,960 --> 00:15:29,360
Tolonglah! Saya...
201
00:15:29,360 --> 00:15:33,440
Tidak!
202
00:15:43,520 --> 00:15:48,600
Apabila orang Portugis dapat tahu
Funji mengintip selama ini,
203
00:15:48,600 --> 00:15:50,680
mereka berang.
204
00:15:51,320 --> 00:15:54,840
Jadi, mereka mahu
menunjukkan kepada Njinga,
205
00:15:54,840 --> 00:15:57,360
"Awak takkan menang kali ini.
206
00:15:57,360 --> 00:15:59,320
Kami akan hancurkan awak."
207
00:16:40,600 --> 00:16:42,920
Tentera Njinga bergerak lagi
208
00:16:42,920 --> 00:16:47,720
apabila mereka dengar berita tentang
penculikan Kambu dan pembunuhan Funji.
209
00:16:58,320 --> 00:17:00,880
Bagaimana kita nak ucap
selamat tinggal tanpa jasad?
210
00:17:02,720 --> 00:17:04,920
Bolehkah dia kembali tanpa jasad?
211
00:17:09,160 --> 00:17:11,720
Dia leluhur sekarang.
212
00:17:14,359 --> 00:17:16,119
Kita ada satu lagi roh...
213
00:17:17,359 --> 00:17:21,720
pahlawan diraja yang berani
sedang menjaga kita.
214
00:17:26,440 --> 00:17:27,760
Jangan risau.
215
00:17:30,079 --> 00:17:33,680
Tiada apa-apa yang berlaku
tanpa kehendak dewa, Njinga.
216
00:17:33,680 --> 00:17:36,160
Bagaimana jika mereka buat Kambu begitu?
217
00:17:37,840 --> 00:17:41,040
Beta tak boleh
kehilangannya juga. Tak boleh.
218
00:17:41,880 --> 00:17:43,080
Tak boleh.
219
00:17:46,240 --> 00:17:47,360
Patik tahu...
220
00:17:49,120 --> 00:17:50,320
ia menyakitkan.
221
00:17:52,680 --> 00:17:54,440
Beta tak boleh kehilangannya juga.
222
00:17:58,040 --> 00:17:59,640
Ini adiknya,
223
00:17:59,640 --> 00:18:04,120
dia bertanggungjawab
melindungi mereka seumur hidup.
224
00:18:04,120 --> 00:18:06,360
{\an8}Saya bayangkan yang dia rasa amat bersalah
225
00:18:06,360 --> 00:18:10,320
{\an8}kerana tak mampu jaga dan melindunginya.
226
00:18:26,920 --> 00:18:28,880
Jagalah kami, Funji.
227
00:18:35,840 --> 00:18:38,080
Pengorbanan adinda takkan sia-sia.
228
00:18:39,920 --> 00:18:40,920
Dengan kematian Funji,
229
00:18:40,920 --> 00:18:44,160
Njinga amat memerlukan orang Belanda
untuk menyelamatkan Kambu
230
00:18:44,160 --> 00:18:46,480
dan mahu mereka menandatangani perjanjian.
231
00:18:47,080 --> 00:18:50,680
Orang Portugis menahan Kambu
di Kubu Massangano.
232
00:18:50,680 --> 00:18:54,360
Njinga tak cukup senjata
untuk cuba menyelamat seorang diri.
233
00:19:02,240 --> 00:19:05,200
Sebagai sebahagian daripada perjanjian,
beta mahu Kubu Massangano,
234
00:19:05,200 --> 00:19:09,600
bermakna beta memerlukan askar,
peluru dan senjata Belanda.
235
00:19:09,600 --> 00:19:11,480
Kenapa kubu ini penting bagi tuanku?
236
00:19:12,240 --> 00:19:14,520
Kenapa kubu ini penting?
237
00:19:16,920 --> 00:19:21,640
Massangano kubu terakhir Portugis
238
00:19:21,640 --> 00:19:23,160
dan yang terkuat.
239
00:19:23,760 --> 00:19:28,560
Malah, ia penting dari segi strategi,
jika ia jatuh hari ini,
240
00:19:28,560 --> 00:19:31,520
orang Portugis akan tewas,
mereka akan lumpuh.
241
00:19:32,800 --> 00:19:36,040
Kenapa ia penting bagi beta? Tidak, tuan.
242
00:19:37,320 --> 00:19:40,720
Ia sepatutnya penting
bagi kamu juga, bukan?
243
00:19:40,720 --> 00:19:41,960
Ya, patik faham.
244
00:19:43,880 --> 00:19:47,520
Tapi perjanjian seperti ini dengan...
245
00:19:48,960 --> 00:19:50,760
Raja Wanita Ndongo.
246
00:19:51,280 --> 00:19:53,440
Anggap saja ia rumit.
247
00:19:53,960 --> 00:19:55,200
Ia tak pernah dilakukan.
248
00:19:56,480 --> 00:19:58,440
Maaf, patik tak pasti ia boleh dilakukan.
249
00:19:58,440 --> 00:19:59,680
Maksudnya, ia tak mustahil.
250
00:19:59,680 --> 00:20:02,200
Maksudnya jika boleh,
patik tak janji apa-apa,
251
00:20:02,200 --> 00:20:03,560
tapi jika boleh...
252
00:20:05,680 --> 00:20:07,920
Harganya pasti tinggi.
253
00:20:08,400 --> 00:20:09,480
Berapa tinggi?
254
00:20:09,960 --> 00:20:11,400
Kami nak lebih ramai hamba.
255
00:20:12,080 --> 00:20:13,280
Patik sudah cakap apa?
256
00:20:14,080 --> 00:20:16,400
Ular. Semuanya.
257
00:20:24,760 --> 00:20:29,320
Kamu sudah ambil ramai rakyat beta.
258
00:20:29,320 --> 00:20:32,000
Kami nak masuk ke pasaran hamba Portugis
259
00:20:32,560 --> 00:20:34,720
tanpa campur tangan Portugis.
260
00:20:38,240 --> 00:20:41,160
Belanda mahu Njinga membenarkan
mereka mengeksploitasi
261
00:20:41,160 --> 00:20:44,680
sistem perhambaan Portugis
dari laluan perdagangan ke pasar.
262
00:20:44,680 --> 00:20:47,240
Dia sudah tunjukkan dia boleh
halang mereka dengan mudah.
263
00:20:47,240 --> 00:20:49,320
Jadi kini, mereka perlukan kerjasamanya.
264
00:20:50,560 --> 00:20:52,480
Beta mahu ia ditulis,
265
00:20:52,480 --> 00:20:57,480
bermakna kamu mengiktiraf kedudukan beta...
266
00:20:58,560 --> 00:21:02,360
sebagai pemerintah bebas dan sah
Ndongo dan Matamba.
267
00:21:04,280 --> 00:21:07,720
Setaraf dan rakan kongsi diraja kamu...
268
00:21:09,280 --> 00:21:13,480
dalam pertarungan
menentang Portugis dan di tanah ini.
269
00:21:15,400 --> 00:21:17,520
Seperti yang patik cakap,
270
00:21:18,280 --> 00:21:19,240
ini permintaan besar.
271
00:21:19,720 --> 00:21:22,120
Untuk menyamai harga besar kamu...
272
00:21:23,760 --> 00:21:25,120
seperti yang kamu cakap.
273
00:21:37,800 --> 00:21:41,240
Njinga menandatangani
perjanjian rasmi dengan Belanda.
274
00:21:41,240 --> 00:21:44,880
Dia setuju untuk beri mereka
separuh daripada tahanan perang,
275
00:21:44,880 --> 00:21:48,640
mereka boleh jadikan hamba
dan guna di ladang mereka.
276
00:21:48,640 --> 00:21:51,680
Sebagai balasan, Belanda bersetuju
untuk menyokong Njinga
277
00:21:51,680 --> 00:21:54,400
dari segi ketenteraan dan politik.
278
00:21:54,400 --> 00:21:55,840
Ia satu pertukaran.
279
00:21:56,360 --> 00:22:01,400
Bagaimana melindungi orang
dalam era perhambaan yang meluas,
280
00:22:01,400 --> 00:22:03,800
di mana perhambaan berlaku di mana-mana?
281
00:22:03,800 --> 00:22:09,600
Di mana keganasan penjajahan menghasilkan
sama ada orang yang diperhambakan
282
00:22:09,600 --> 00:22:13,400
atau mereka yang berjaya
menentang oleh pakatan mereka
283
00:22:13,400 --> 00:22:15,640
dengan kuasa Eropah yang memperhambakan.
284
00:22:16,960 --> 00:22:19,080
{\an8}Njinga, dengan bantuan tentera Belanda,
285
00:22:19,080 --> 00:22:22,160
{\an8}mula merancang serangan ke atas
Kubu Massangano untuk selamatkan Kambu.
286
00:22:22,960 --> 00:22:26,240
Dua minggu kemudian, mereka tinggal
sehari sebelum menyerang kubu.
287
00:22:34,400 --> 00:22:35,600
Daulat tuanku.
288
00:22:36,720 --> 00:22:38,960
Daulat. Kenapa kamu datang?
289
00:22:43,720 --> 00:22:44,960
Boleh tinggalkan kami?
290
00:22:52,520 --> 00:22:56,360
Mereka hantar tentera besar
dari Lisbon untuk menentang Belanda.
291
00:22:56,360 --> 00:22:58,440
Jadi, rakan Belanda kita
perlukan askar mereka semula.
292
00:22:58,440 --> 00:22:59,600
Apa maksud kamu?
293
00:23:00,960 --> 00:23:02,160
Termasuk yang ini?
294
00:23:03,160 --> 00:23:06,720
Setiap seorang daripada mereka
untuk mempertahankan Luanda.
295
00:23:08,320 --> 00:23:09,560
Tak boleh tunggukah?
296
00:23:10,560 --> 00:23:13,000
Sehari saja lagi sebelum kita tawan kubu
297
00:23:13,000 --> 00:23:14,400
dan bebaskan Kambu, mereka...
298
00:23:14,400 --> 00:23:16,000
Mereka tak boleh buat begini!
299
00:23:16,800 --> 00:23:18,640
Rasanya tiada pilihan lain.
300
00:23:20,400 --> 00:23:21,920
Menurut kata orang,
301
00:23:21,920 --> 00:23:25,160
terlalu ramai orang Portugis
mendarat di Luanda.
302
00:23:27,920 --> 00:23:28,920
Tidak.
303
00:23:29,720 --> 00:23:31,080
Seru Nganga.
304
00:23:31,080 --> 00:23:33,600
Leluhur mesti ada cara lain.
305
00:23:33,600 --> 00:23:38,120
Kita tak boleh begitu dekat
hanya untuk melepaskannya.
306
00:23:38,120 --> 00:23:41,440
Dia terlalu jauh.
Tiada masa untuk serunya.
307
00:23:44,840 --> 00:23:46,560
Jika begitu,
minta mereka beri sehari lagi.
308
00:23:47,600 --> 00:23:48,840
Sehari saja lagi.
309
00:23:49,480 --> 00:23:52,840
Beta sendiri akan turun
310
00:23:52,840 --> 00:23:55,040
dengan askar kita
dan mereka untuk berlawan.
311
00:23:55,040 --> 00:23:57,640
Tapi kita berjanji nak bantu mereka.
312
00:23:57,640 --> 00:23:59,520
Ya. Tapi bukan hari ini.
313
00:24:00,280 --> 00:24:01,480
Esok.
314
00:24:03,760 --> 00:24:06,520
Rasanya mereka tiada masa
sehingga esok, tuanku.
315
00:24:07,480 --> 00:24:09,320
Jika mereka kehilangan Luanda,
316
00:24:10,320 --> 00:24:14,400
semua yang kita capai
hari ini akan hilang!
317
00:24:16,240 --> 00:24:18,440
Mereka perlukan
askar mereka semula sekarang.
318
00:24:21,240 --> 00:24:22,920
Kita perlu pilih.
319
00:24:40,280 --> 00:24:41,760
Suruh tentera bergerak.
320
00:24:43,840 --> 00:24:46,640
Tapi sebaik saja semua ini berakhir...
321
00:24:48,880 --> 00:24:52,000
kita kembali selamatkan Kambu
seperti yang dijanjikan.
322
00:25:17,240 --> 00:25:19,560
Apabila Njinga akhirnya kembali ke Luanda,
323
00:25:19,560 --> 00:25:23,040
dia nampak kapal Belanda
terakhir menghilang di ufuk.
324
00:25:24,160 --> 00:25:26,560
Orang Portugis kembali menguasai kota ini.
325
00:25:27,720 --> 00:25:31,160
Dikecewakan oleh orang Belanda
amat menyedihkan Njinga.
326
00:25:31,160 --> 00:25:33,680
Dia sedar tanpa sokongan tentera mereka,
327
00:25:33,680 --> 00:25:36,360
dia berasa lebih sukar
mengalahkan Portugis.
328
00:25:42,680 --> 00:25:46,200
Berlawan dengan
atau tanpa Belanda bukan isu.
329
00:25:46,200 --> 00:25:50,480
Beta masih lagi duri dalam daging.
Tapi kita masih tiada Kambu.
330
00:25:50,480 --> 00:25:53,600
Seolah-olah mereka bertekad berpaut
kepadanya walau apa pun kita buat.
331
00:25:53,600 --> 00:25:56,160
Jadi, kita terus berjuang
sehingga mereka tiada pilihan.
332
00:25:56,160 --> 00:25:58,520
Tuanku masih kuat seperti
semasa menaiki takhta.
333
00:25:58,520 --> 00:26:00,080
Tapi beta bukan abadi,
334
00:26:00,560 --> 00:26:01,920
begitu juga Kambu.
335
00:26:02,760 --> 00:26:06,160
Beta memerlukannya untuk
menggantikan beta setelah beta tiada.
336
00:26:10,520 --> 00:26:12,480
Mereka ditemui
bersembunyi di dalam gereja.
337
00:26:14,040 --> 00:26:16,880
Beta kenal kamu, bukan?
338
00:26:19,960 --> 00:26:22,600
Kamu buat apa di Wandu, kawan lama?
339
00:26:22,600 --> 00:26:23,760
Kawan?
340
00:26:24,480 --> 00:26:25,800
Kamu bersama Jesuit sekarang?
341
00:26:25,800 --> 00:26:28,440
Mereka bukan Jesuit.
Mereka bersama Capuchin.
342
00:26:28,440 --> 00:26:31,200
Apa bezanya?
Semua berkhidmat untuk Portugis.
343
00:26:31,200 --> 00:26:34,640
Kami tak berkawan dengan Portugis.
Mereka mematuhi Rom.
344
00:26:34,640 --> 00:26:35,880
- Rom?
- Bukan Lisbon.
345
00:26:36,760 --> 00:26:38,320
Ya. Kepada Paus.
346
00:26:38,920 --> 00:26:40,480
Semua penganut Katolik mematuhi Paus.
347
00:26:41,640 --> 00:26:43,440
Termasuk Raja Portugal.
348
00:26:44,720 --> 00:26:48,120
Beta tak lupa semua yang kamu ajar
semasa pembaptisan beta, bukan?
349
00:26:48,680 --> 00:26:50,480
Syukurlah tak lupa, Ratu Njinga.
350
00:26:51,480 --> 00:26:53,640
Semua penganut Katolik
harus mematuhi Paus.
351
00:26:53,640 --> 00:26:57,200
Apa kata kami pancung Paus, bukannya awak?
352
00:26:58,960 --> 00:27:01,400
Memandangkan awak cuma ekor ular
353
00:27:01,400 --> 00:27:02,800
dan dia kepalanya.
354
00:27:03,280 --> 00:27:06,400
Njinga Mona, jangan takutkan tetamu kita.
355
00:27:08,000 --> 00:27:10,160
Tiada hukuman pancung hari ini.
356
00:27:10,760 --> 00:27:12,360
Buat tetamu kita rasa selesa.
357
00:27:13,400 --> 00:27:14,480
Sekarang.
358
00:27:28,560 --> 00:27:29,640
Apa?
359
00:27:30,520 --> 00:27:33,600
Mungkin kita terlalu lama mengejar ekor.
360
00:27:35,720 --> 00:27:38,760
Buat kali pertama,
beta rasa Njinga Mona betul.
361
00:27:57,360 --> 00:28:01,960
Dalam masa yang sukar ini,
bantuan dan bimbingan-Mu diperlukan.
362
00:28:03,040 --> 00:28:04,160
Amen.
363
00:28:06,760 --> 00:28:08,840
Harap tak mengganggu, kawan lama.
364
00:28:09,640 --> 00:28:12,320
Sudah tentu tidak.
365
00:28:14,200 --> 00:28:15,480
Melihat kamu...
366
00:28:16,600 --> 00:28:19,200
mengingatkan beta kepada
pembaptisan beta beberapa bulan lalu.
367
00:28:20,400 --> 00:28:22,520
Ia hari yang dirahmati
dan tak dapat dilupakan.
368
00:28:22,520 --> 00:28:24,000
Ia hanyalah kerja.
369
00:28:26,400 --> 00:28:27,640
Beta bergurau.
370
00:28:28,280 --> 00:28:30,120
Ia memang tak dapat dilupakan.
371
00:28:30,960 --> 00:28:32,720
Beta akan berterus terang.
372
00:28:34,520 --> 00:28:39,960
Beta memerlukan pengiktirafan Paus
sebagai pemerintah Ndongo yang sah.
373
00:28:42,040 --> 00:28:44,320
Jika dia mengiktiraf beta,
374
00:28:45,160 --> 00:28:47,160
Portugis terpaksa buat yang sama.
375
00:28:48,600 --> 00:28:51,240
Jika tidak, mereka mengingkari Paus.
376
00:28:52,120 --> 00:28:52,960
Mereka tak boleh begitu.
377
00:28:53,520 --> 00:28:56,320
Beta perlukan bantuan
kamu dan kawan Capuchin kamu
378
00:28:56,320 --> 00:28:58,360
untuk dapatkan pengesahannya.
379
00:28:59,000 --> 00:29:01,000
- Tak semudah itu.
- Beta tahu.
380
00:29:01,640 --> 00:29:02,800
Bagaimana kita nak buat?
381
00:29:04,200 --> 00:29:05,400
Bukti memeluk agama.
382
00:29:06,520 --> 00:29:07,360
Bukan tuanku saja.
383
00:29:08,040 --> 00:29:09,600
Semua penduduk Ndongo.
384
00:29:09,600 --> 00:29:11,520
- Cara tuanku...
- Budaya kita.
385
00:29:13,680 --> 00:29:14,920
Beta perlukan Paus.
386
00:29:17,200 --> 00:29:20,560
Beta perlukan bantuan kamu
untuk buatnya menyebelahi beta.
387
00:29:21,920 --> 00:29:23,120
Sudikah kamu...
388
00:29:23,880 --> 00:29:26,000
dan kawan Capuchin kamu membantu beta?
389
00:29:31,480 --> 00:29:33,960
Paderi Zelotes bersetuju
untuk membantunya.
390
00:29:33,960 --> 00:29:36,640
Jadi, Njinga mula
hantar surat kepada Paus.
391
00:29:36,640 --> 00:29:39,960
Dia kata dia bersedia
kembali kepada agama Kristian.
392
00:29:39,960 --> 00:29:43,600
Dia juga meminta para mubaligh datang
393
00:29:43,600 --> 00:29:47,120
membaptiskan rakyatnya
dan memperkenalkan agama Kristian
394
00:29:47,120 --> 00:29:48,560
ke dalam kerajaannya.
395
00:29:53,080 --> 00:29:55,160
Sementara dia menunggu
jawapan daripada Paus,
396
00:29:55,160 --> 00:29:57,640
orang Portugis mengeksploitasi
Njinga yang terdesak
397
00:29:57,640 --> 00:29:59,200
untuk dapatkan adiknya balik, Kambu.
398
00:29:59,200 --> 00:30:02,040
Utusan agama dihantar untuk
berunding tentang pembebasannya.
399
00:30:04,440 --> 00:30:08,560
Portugis menuntut awak
hentikan amalan perang awak
400
00:30:09,960 --> 00:30:12,200
jika mahu jumpa adik awak lagi.
401
00:30:12,200 --> 00:30:14,080
"Amalan perang."
402
00:30:15,400 --> 00:30:16,440
Mengata dulang paku serpih.
403
00:30:18,040 --> 00:30:19,160
Saya cuma minta
404
00:30:20,280 --> 00:30:22,120
awak pulangkan adik saya,
405
00:30:23,320 --> 00:30:24,960
pewaris saya yang sah
406
00:30:25,920 --> 00:30:27,280
dan jangan ganggu kami.
407
00:30:29,080 --> 00:30:32,040
Jika awak buat begitu,
takkan ada lagi perang.
408
00:30:33,680 --> 00:30:36,800
Kita perlu hentikan
cara hidup orang pagan awak.
409
00:30:38,480 --> 00:30:41,760
Kami perlukan bukti lengkap
awak memeluk agama Kristian.
410
00:30:43,600 --> 00:30:46,040
Rakyat awak memeluk agama Kristian juga.
411
00:30:49,360 --> 00:30:50,280
Berani awak?
412
00:30:50,280 --> 00:30:51,680
Biar dia habiskan.
413
00:31:00,960 --> 00:31:01,880
Serta...
414
00:31:04,920 --> 00:31:05,880
Apa lagi?
415
00:31:07,600 --> 00:31:10,960
Gabenor Chichorro juga
menuntut 200 orang hamba
416
00:31:11,720 --> 00:31:13,200
sebagai tanda muhibah.
417
00:31:15,680 --> 00:31:19,320
Gereja Katolik bersubahat
dalam perdagangan hamba.
418
00:31:19,320 --> 00:31:21,520
Saya rasa kita tak pernah
419
00:31:21,520 --> 00:31:24,920
berbual secara mendalam
tentang peranan gereja
420
00:31:24,920 --> 00:31:26,920
dalam perdagangan hamba
421
00:31:26,920 --> 00:31:30,920
dan kekayaan hasil perdagangan
hamba yang membina Gereja Katolik.
422
00:31:42,640 --> 00:31:44,440
Supaya saya jelas.
423
00:31:48,760 --> 00:31:50,440
Awak minta kami
424
00:31:51,640 --> 00:31:54,920
berpaling daripada leluhur kami,
425
00:31:56,440 --> 00:31:58,200
buang budaya kami,
426
00:31:59,560 --> 00:32:01,720
apa yang kami tahu sejak lahir
427
00:32:03,240 --> 00:32:04,800
dan untuk apa?
428
00:32:06,360 --> 00:32:07,360
Tuhan...
429
00:32:08,600 --> 00:32:10,640
namanya kami tak boleh sebut,
430
00:32:12,360 --> 00:32:16,080
bahasanya kita tak boleh bertutur?
431
00:32:17,600 --> 00:32:19,600
Tambahan pula,
432
00:32:21,560 --> 00:32:22,600
awak minta...
433
00:32:23,520 --> 00:32:29,120
dua ratus hamba lagi
selain daripada beribu-ribu...
434
00:32:31,480 --> 00:32:32,760
beribu-ribu...
435
00:32:33,960 --> 00:32:36,320
hamba yang awak sudah ambil?
436
00:32:41,600 --> 00:32:42,520
Begitukah?
437
00:32:46,440 --> 00:32:49,040
Adakah itu mencukupi?
438
00:32:50,920 --> 00:32:54,800
Christ awak bercakap tentang
kasih sayang dan belas kasihan.
439
00:32:54,800 --> 00:32:55,920
Di mana sikap awak?
440
00:33:00,760 --> 00:33:06,280
Saya takkan beri 200 hamba lagi.
441
00:33:06,280 --> 00:33:07,200
Saya...
442
00:33:10,200 --> 00:33:13,800
Kami dah beri secukupnya.
443
00:33:24,760 --> 00:33:28,440
Untuk dapatkan Kambu semula, Njinga
bersetuju dengan beberapa syarat Portugis,
444
00:33:28,440 --> 00:33:32,080
tapi dia enggan memenuhi
permintaan mereka untuk 200 hamba,
445
00:33:32,080 --> 00:33:33,400
bermakna menafikan mereka
446
00:33:33,400 --> 00:33:36,000
hampir setengah juta dolar
nilai duit hari ini.
447
00:33:38,280 --> 00:33:41,000
MATAMBA, DUA TAHUN KEMUDIAN
448
00:33:41,000 --> 00:33:43,640
Bagi meyakinkan Paus untuk mengiktirafnya,
449
00:33:43,640 --> 00:33:46,120
Njinga membina gereja
di seluruh kerajaannya
450
00:33:46,120 --> 00:33:48,960
dan mengaturkan pembaptisan
beramai-ramai untuk rakyatnya.
451
00:33:48,960 --> 00:33:50,120
Dia di mana?
452
00:33:52,240 --> 00:33:54,160
Dengan beberapa syarat yang dipersetujui,
453
00:33:54,160 --> 00:33:56,240
Portugis membebaskan adiknya, Kambu,
454
00:33:56,880 --> 00:34:01,880
tapi Paus masih belum mengiktirafnya
sebagai raja Kristian berdaulat.
455
00:34:05,880 --> 00:34:07,080
Itu pun dia.
456
00:34:32,360 --> 00:34:37,560
Kambu!
457
00:34:45,080 --> 00:34:46,719
Kambu!
458
00:34:47,639 --> 00:34:49,199
Terima kasih, leluhurku.
459
00:34:54,320 --> 00:34:55,880
Lihatlah adinda.
460
00:34:59,760 --> 00:35:01,600
Adinda kecilku.
461
00:35:02,640 --> 00:35:04,560
Siapa yang kakanda panggil kecil?
462
00:35:13,240 --> 00:35:17,160
- Kambu!
- Kambu!
463
00:35:17,160 --> 00:35:18,440
Terima kasih.
464
00:35:36,080 --> 00:35:38,400
Ongoyo menari dengan baik.
465
00:35:46,800 --> 00:35:48,720
Kalaulah Funji ada untuk melihatnya.
466
00:35:52,160 --> 00:35:53,240
Ayahanda pun.
467
00:35:54,600 --> 00:35:55,680
Mereka ada.
468
00:35:57,200 --> 00:35:59,520
Leluhur kita sentiasa
berjalan bersama kita.
469
00:36:04,680 --> 00:36:06,360
Adinda tahu bukan mudah...
470
00:36:07,160 --> 00:36:08,640
membenarkan semua...
471
00:36:10,320 --> 00:36:13,280
adat Katolik dalam kalangan rakyat kita.
472
00:36:14,080 --> 00:36:15,360
Untuk meyakinkan Paus.
473
00:36:15,360 --> 00:36:16,800
Untuk menjamin keamanan.
474
00:36:18,000 --> 00:36:19,640
Untuk memastikan pewarisan adinda...
475
00:36:22,040 --> 00:36:23,760
dan masa depan rakyat kita.
476
00:36:27,080 --> 00:36:30,040
Kakanda tak buat apa-apa
yang tak dibimbing oleh leluhur.
477
00:36:32,280 --> 00:36:34,480
Kakanda tak buat untuk orang kulit putih
478
00:36:35,680 --> 00:36:37,920
walau betapa berkuasanya dia.
479
00:36:39,080 --> 00:36:40,400
Adinda tahu.
480
00:36:46,200 --> 00:36:47,800
Sebab kakanda takkan sentiasa di sini.
481
00:36:49,880 --> 00:36:51,520
Jangan cakap begitu, Njinga.
482
00:36:53,720 --> 00:36:54,960
Apabila kakanda tiada...
483
00:36:58,160 --> 00:37:00,760
ingat semua yang dikorbankan
untuk sampai ke sini.
484
00:37:02,520 --> 00:37:04,040
Cuba lindunginya.
485
00:37:12,840 --> 00:37:14,800
Bagaimana jika adinda tak cukup bagus?
486
00:37:16,960 --> 00:37:19,480
Selagi kita berjalan dengan leluhur,
487
00:37:20,600 --> 00:37:22,800
kita sentiasa lebih daripada cukup.
488
00:37:26,680 --> 00:37:28,880
Kita tak pernah keseorangan.
489
00:37:51,120 --> 00:37:53,960
LIMA TAHUN KEMUDIAN
490
00:38:09,080 --> 00:38:11,000
Njinga mengejar Paus
491
00:38:11,000 --> 00:38:14,080
dengan surat demi surat selama sedekad.
492
00:38:22,200 --> 00:38:25,480
Sehinggalah dia menerima
surat yang mengesahkannya,
493
00:38:25,480 --> 00:38:30,200
mengakuinya negara Afrika-Kristian
494
00:38:30,200 --> 00:38:33,600
dan Portugis perlu mengiktiraf mereka.
495
00:38:39,040 --> 00:38:40,480
Saya percaya ia aman.
496
00:38:42,560 --> 00:38:43,920
Aman akhirnya.
497
00:38:43,920 --> 00:38:46,880
Sebab pahlawan terhebat pun ada harinya
498
00:38:46,880 --> 00:38:49,640
mereka perlu meletakkan senjata mereka,
499
00:38:50,200 --> 00:38:54,120
sama ada di medan perang,
kematian gemilang pahlawan,
500
00:38:54,120 --> 00:38:57,120
atau dalam kesnya, di atas takhtanya,
501
00:38:58,720 --> 00:39:00,040
di mana dia akan mati.
502
00:39:01,600 --> 00:39:05,440
Menjelang akhir hayat Njinga,
503
00:39:06,000 --> 00:39:08,560
perdagangan hamba berkembang pesat.
504
00:39:08,560 --> 00:39:11,160
Sebenarnya, tak banyak negara
505
00:39:11,160 --> 00:39:14,040
tak terlibat dalam perdagangan hamba,
506
00:39:14,040 --> 00:39:17,360
tak menjarah benua Afrika
507
00:39:17,360 --> 00:39:20,440
daripada berjuta-juta
orang Afrika yang diperhambakan.
508
00:39:20,440 --> 00:39:23,600
Dia tak boleh melawan semua itu.
Dia tak boleh melawan seluruh dunia.
509
00:39:33,760 --> 00:39:36,760
Njinga satu-satunya
pemimpin Afrika yang diiktiraf
510
00:39:36,760 --> 00:39:39,800
oleh pemerintah Eropah yang
berkuasa sebagai raja wanita.
511
00:39:41,120 --> 00:39:43,080
Njinga ibu kepada sebuah negara.
512
00:39:43,680 --> 00:39:45,160
Tapi dia sayang negaranya
513
00:39:45,160 --> 00:39:47,680
dan untuk itu, dia buat pengorbanan besar.
514
00:39:48,360 --> 00:39:50,800
Tapi pengorbanan itu memastikan
515
00:39:50,800 --> 00:39:53,360
kerajaannya merdeka
516
00:39:53,960 --> 00:39:56,840
sementara Afrika selebihnya
telah dirampas oleh imperialisme.
517
00:39:59,360 --> 00:40:01,680
Kisah kami masih perlu diceritakan
518
00:40:01,680 --> 00:40:05,000
kerana kebanyakan masanya,
ia tak diceritakan oleh kami.
519
00:40:05,000 --> 00:40:07,200
Ia diceritakan oleh orang lain untuk kami.
520
00:40:07,760 --> 00:40:10,840
{\an8}Sebagai seorang wanita Angola
521
00:40:10,840 --> 00:40:14,960
{\an8}yang berhubung dengan arkib,
522
00:40:14,960 --> 00:40:16,760
saya menemui kisah Njinga
523
00:40:16,760 --> 00:40:20,680
dan sehingga hari ini,
saya masih mengingatinya.
524
00:40:22,080 --> 00:40:23,560
Ia beremosi.
525
00:40:28,960 --> 00:40:30,360
Ia penting...
526
00:40:31,880 --> 00:40:34,160
Di Angola
527
00:40:34,840 --> 00:40:36,160
dan dunia...
528
00:40:37,720 --> 00:40:39,200
Njinga masih hidup.
529
00:40:44,040 --> 00:40:48,400
Saya rasa dia mungkin
salah seorang pahlawan wanita
530
00:40:48,400 --> 00:40:51,440
dan pemimpin wanita terhebat di dunia ini.
531
00:40:57,600 --> 00:40:59,440
Menjelang akhir hayat Njinga,
532
00:40:59,440 --> 00:41:02,080
segala yang dia perjuangkan
menjadi kenyataan.
533
00:41:02,560 --> 00:41:06,320
Dia menjamin kerajaan yang selamat
dan merdeka untuk rakyatnya.
534
00:41:07,120 --> 00:41:11,760
Keturunan diraja yang dia korbankan
untuk dijaga berterusan
535
00:41:11,760 --> 00:41:14,320
dengan adiknya, Kambu.
536
00:41:14,320 --> 00:41:18,440
Kemudian, tiga lagi raja wanita
terus memerintah Matamba.
537
00:41:19,120 --> 00:41:21,120
Seperti kebanyakan tempat di Afrika,
538
00:41:21,120 --> 00:41:24,440
tentera Eropah akhirnya
menguasai benua itu.
539
00:41:24,920 --> 00:41:29,880
Ndongo pun jatuh ke tangan Portugis
dan dikenali sebagai Angola.
540
00:41:30,520 --> 00:41:34,360
Seperti kebanyakan kisah memburu
yang diceritakan oleh pemburu,
541
00:41:34,360 --> 00:41:38,160
kehebatan Njinga berkurangan
dan kisahnya disorokkan.
542
00:41:38,160 --> 00:41:39,960
Kemudian, pada tahun 1960-an,
543
00:41:39,960 --> 00:41:43,400
generasi baharu orang Angola yang
berjuang untuk kemerdekaan
544
00:41:43,400 --> 00:41:45,960
mengambil semula Njinga
sebagai milik mereka,
545
00:41:46,800 --> 00:41:51,240
ikon penentangan,
harapan dan revolusioner.
546
00:41:51,240 --> 00:41:54,760
Pahlawan berkuasa dan ratu Afrika
547
00:41:54,760 --> 00:41:57,640
yang kisahnya layak diceritakan.
548
00:42:01,960 --> 00:42:06,560
ENAM JUTA ORANG DIPERHAMBAKAN
DIEKSPORT DARI ANGOLA SAHAJA
549
00:42:06,560 --> 00:42:09,160
ANTARA TAHUN 1525 HINGGA 1866
550
00:42:11,920 --> 00:42:15,000
SETELAH LAMA BERJUANG UNTUK KEBEBASAN,
551
00:42:15,000 --> 00:42:19,840
PENJAJAHAN PORTUGIS DI ANGOLA
BERAKHIR PADA TAHUN 1975.
552
00:43:26,560 --> 00:43:30,680
{\an8}Terjemahan sari kata oleh Haziqah Hamidun