1
00:00:24,160 --> 00:00:27,760
Handel niewolnikami
wyniszczał środkowo-zachodnią Afrykę.
2
00:00:29,000 --> 00:00:33,720
Tysiące ludzi odsyłano na statkach
ku obcym wybrzeżom.
3
00:00:33,720 --> 00:00:36,920
Nigdy już nie widzieli domu.
4
00:00:45,160 --> 00:00:49,560
Nzinga, królowa Ndongo,
a teraz także Matamby,
5
00:00:49,560 --> 00:00:52,960
zamierzała walczyć do utraty tchu
w obronie królestwa.
6
00:00:52,960 --> 00:00:54,800
Zatrzymać ich!
7
00:00:56,120 --> 00:00:58,880
Właśnie tak. Uciekajcie.
8
00:00:59,880 --> 00:01:01,560
Wasza kolej, by uciekać.
9
00:01:13,880 --> 00:01:16,120
Jednak po zwycięstwie nie było pokoju.
10
00:01:20,360 --> 00:01:24,440
Portugalczycy po czterech latach
wciąż przetrzymywali jej siostry.
11
00:01:29,440 --> 00:01:31,200
Ceną za ich wolność
12
00:01:31,200 --> 00:01:35,360
było udostępnienie szlaków
do handlu niewolnikami przez Nzingę.
13
00:01:43,680 --> 00:01:45,840
Ona jednak odmówiła.
14
00:01:50,000 --> 00:01:52,640
Dobrze sobie bez nas radzisz, siostro.
15
00:01:55,800 --> 00:01:56,920
Kambu?
16
00:02:04,480 --> 00:02:05,560
Kambu!
17
00:02:25,560 --> 00:02:27,520
To wysłannik gubernatora.
18
00:02:29,640 --> 00:02:33,400
Przysłali go ze mną
i wiadomością do ciebie.
19
00:02:34,120 --> 00:02:35,880
Oddałem ci twoją siostrę.
20
00:02:35,880 --> 00:02:37,840
Otwórz nasze targi niewolników.
21
00:02:41,600 --> 00:02:45,280
Wciąż macie moją siostrę, Funji.
22
00:02:46,240 --> 00:02:47,880
Póki ona nie będzie wolna,
23
00:02:47,880 --> 00:02:51,080
nie będzie targów niewolników.
24
00:02:51,080 --> 00:02:56,360
A bez mojej siostry nie będzie pokoju!
25
00:02:56,360 --> 00:02:57,760
Wynocha!
26
00:03:02,440 --> 00:03:04,840
AFRYKAŃSKIE KRÓLOWE
27
00:03:10,880 --> 00:03:16,360
NZINGA
28
00:03:28,360 --> 00:03:29,680
Ojcze nasz...
29
00:03:31,480 --> 00:03:33,960
Funji była przetrzymywana w twierdzy,
30
00:03:33,960 --> 00:03:35,800
w Fort Massangano.
31
00:03:37,400 --> 00:03:38,800
Ale nawet w niewoli
32
00:03:38,800 --> 00:03:42,160
{\an8}była cenną stronniczką Nzingi.
33
00:03:44,440 --> 00:03:47,480
Idź, moje dziecko, i nie grzesz więcej.
34
00:03:49,000 --> 00:03:51,920
{\an8}12 ROK NIEWOLI FUNJI
35
00:03:55,000 --> 00:03:57,120
Mam pokutę do odprawienia.
36
00:03:57,120 --> 00:03:58,880
To jest dom Boży.
37
00:03:59,560 --> 00:04:01,360
Niech odprawi pokutę.
38
00:04:03,880 --> 00:04:05,080
Szybko.
39
00:04:13,040 --> 00:04:16,480
Matko Boska, módl się za nami.
40
00:04:19,360 --> 00:04:20,640
Święta Matko Boga,
41
00:04:21,760 --> 00:04:22,920
módl się za nami.
42
00:04:24,560 --> 00:04:26,079
Święta Matko Chrystusa,
43
00:04:27,840 --> 00:04:28,960
módl się za nami.
44
00:04:35,440 --> 00:04:38,960
{\an8}Funji de facto szpiegowała dla Nzingi.
45
00:04:38,960 --> 00:04:40,640
{\an8}Zostawiała karteczki w kaplicy,
46
00:04:40,640 --> 00:04:42,400
{\an8}które odbierali inni,
47
00:04:42,400 --> 00:04:44,240
i przekazywali je siostrze.
48
00:04:47,160 --> 00:04:50,800
OBÓZ WOJENNY NZINGI W DEMBOS
49
00:04:51,600 --> 00:04:53,880
Funji potwierdziła nasze podejrzenia.
50
00:04:53,880 --> 00:04:55,920
Portugalczycy mają duże kłopoty.
51
00:04:55,920 --> 00:04:59,000
Luandę przejęli Holendrzy.
52
00:04:59,000 --> 00:05:00,920
To może być dla nas dobre.
53
00:05:00,920 --> 00:05:02,280
Albo i nie.
54
00:05:02,280 --> 00:05:07,640
Wojownik Imbangalów, Nzinga Mona,
to najwyższy generał królowej.
55
00:05:07,640 --> 00:05:10,080
Jego imię oznacza „syn Nzingi”,
56
00:05:10,080 --> 00:05:11,760
bo tak ona go postrzegała.
57
00:05:13,040 --> 00:05:16,120
Wróg mojego wroga może być przyjacielem.
58
00:05:18,400 --> 00:05:20,080
Musimy nawiązać kontakt.
59
00:05:21,040 --> 00:05:24,080
Sprawdzić, czy istnieje szansa na sojusz.
60
00:05:27,960 --> 00:05:31,840
Jeśli przodkowie zechcą,
wykorzystam Holendrów,
61
00:05:31,840 --> 00:05:34,680
by w końcu rzucić
Portugalczyków na kolana.
62
00:05:36,840 --> 00:05:39,000
Holendrzy przybyli w 1641 roku.
63
00:05:39,000 --> 00:05:41,680
Stanowili wtedy
wielką potęgę na Atlantyku.
64
00:05:41,680 --> 00:05:43,360
POŁUDNIOWY ATLANTYK
65
00:05:43,360 --> 00:05:46,600
Portugalczycy mieli monopol
na handel niewolnikami
66
00:05:46,600 --> 00:05:48,000
przez ponad sto lat.
67
00:05:48,800 --> 00:05:52,320
Lecz teraz do gry wkraczali
Francuzi, Brytyjczycy, Holendrzy.
68
00:05:52,320 --> 00:05:54,400
Każdy chciał mieć swój udział.
69
00:05:54,400 --> 00:05:58,240
Zyski były niewyobrażalne
jak na dzisiejsze standardy.
70
00:05:58,240 --> 00:05:59,960
Sama gospodarka plantacyjna
71
00:05:59,960 --> 00:06:02,640
napędzała fortuny
królestw w całej Europie.
72
00:06:02,640 --> 00:06:04,480
{\an8}Wszyscy przybywali do Afryki,
73
00:06:04,480 --> 00:06:09,280
{\an8}by zbierać czarne złoto, czyli ludzi,
74
00:06:09,280 --> 00:06:14,640
aby budować obie Ameryki i inne gospodarki
darmową siłą roboczą.
75
00:06:17,000 --> 00:06:18,120
No i?
76
00:06:19,280 --> 00:06:22,000
Nowi przybysze
będą walczyć u naszego boku,
77
00:06:22,000 --> 00:06:24,360
czy nadal nie możemy spać spokojnie?
78
00:06:34,360 --> 00:06:38,080
Tylko jeśli kobieta uśnie
u boku dwóch mężczyzn,
79
00:06:38,080 --> 00:06:41,320
odkryje, którego woli.
80
00:06:41,320 --> 00:06:43,040
Tańcząc z wrogiem...
81
00:06:44,120 --> 00:06:45,880
nie zamykaj oczu.
82
00:06:47,240 --> 00:06:50,400
Musisz poznać nowych przybyszów,
samej będąc u władzy...
83
00:06:51,280 --> 00:06:52,520
i mając posłuch.
84
00:06:54,240 --> 00:06:55,600
Na moim tronie.
85
00:06:57,280 --> 00:06:58,680
Jako kobieta-król.
86
00:06:59,360 --> 00:07:00,520
Tak.
87
00:07:06,400 --> 00:07:07,560
A więc postanowione.
88
00:07:12,440 --> 00:07:16,560
Niech nowi przybysze wiedzą, kim jestem.
89
00:07:19,160 --> 00:07:21,040
Muszą się ze mną liczyć.
90
00:07:31,800 --> 00:07:32,880
Wpuścić ich.
91
00:07:42,680 --> 00:07:44,520
{\an8}To przełomowy moment,
92
00:07:44,520 --> 00:07:46,880
{\an8}gdyż Nzinga zrozumiała,
93
00:07:46,880 --> 00:07:51,360
{\an8}że rywalizacje w Europie
mogą być dla niej korzystne politycznie.
94
00:07:58,080 --> 00:07:59,600
Proszę usiąść.
95
00:08:03,800 --> 00:08:05,640
Słyszeliśmy, że przejęliście Luandę.
96
00:08:06,800 --> 00:08:07,920
Gratulacje.
97
00:08:08,560 --> 00:08:09,720
{\an8}Dziękuję.
98
00:08:09,720 --> 00:08:12,960
{\an8}Może wina, którym lubicie świętować?
99
00:08:14,480 --> 00:08:15,640
Królowa zbyt łaskawa.
100
00:08:16,600 --> 00:08:17,720
Być może później.
101
00:08:17,720 --> 00:08:19,640
Gdy omówimy interesy.
102
00:08:20,240 --> 00:08:21,440
Po pracy.
103
00:08:24,240 --> 00:08:26,240
Holendrzy są bardzo mądrzy.
104
00:08:29,400 --> 00:08:33,280
A więc podbiliście Luandę.
105
00:08:35,320 --> 00:08:37,320
Cóż dalej planuje wasza potężna armia?
106
00:08:40,799 --> 00:08:43,120
- O czym królowa mówi?
- O wspólnym wrogu,
107
00:08:43,120 --> 00:08:44,400
Portugalczykach.
108
00:08:46,559 --> 00:08:48,400
Jak bardzo chcecie ich wypędzić?
109
00:08:50,960 --> 00:08:54,360
Słyszeliśmy opowieści o wielkiej Nzindze,
110
00:08:54,360 --> 00:08:57,560
z którą Portugalczycy
nie zaznali przyjaźni ni pokoju.
111
00:08:57,560 --> 00:09:00,560
Ta ziemia nie zaznała przyjaźni ni pokoju,
112
00:09:00,560 --> 00:09:03,000
odkąd stanęli na niej Portugalczycy.
113
00:09:04,720 --> 00:09:08,320
Od urodzenia uciekamy przed wyginięciem.
114
00:09:09,440 --> 00:09:11,080
Chcę się ich pozbyć.
115
00:09:12,560 --> 00:09:13,960
Chcemy tego samego.
116
00:09:15,560 --> 00:09:17,000
Mniej więcej.
117
00:09:20,680 --> 00:09:22,080
„Mniej więcej”.
118
00:09:23,600 --> 00:09:26,800
Chcę powiedzieć,
że przybyliśmy tu handlować,
119
00:09:27,720 --> 00:09:31,920
lecz każdy wie,
że Nzinga mężnie blokuje Portugalczykom...
120
00:09:32,680 --> 00:09:33,920
że tak to ujmę...
121
00:09:34,920 --> 00:09:38,560
istotne szlaki handlowe
do kluczowych rynków.
122
00:09:38,560 --> 00:09:41,200
Targi niewolników.
123
00:09:44,960 --> 00:09:49,120
Słyszałam również o waszym podboju
portugalskich plantacji
124
00:09:49,120 --> 00:09:51,440
od Ameryk po Złote Wybrzeże.
125
00:09:52,520 --> 00:09:53,840
Te ziemie domagają się
126
00:09:54,600 --> 00:09:57,120
pracy zgiętych kręgosłupów naszego ludu.
127
00:09:58,600 --> 00:09:59,720
Nieprawdaż?
128
00:10:04,160 --> 00:10:05,680
Królowa dobrze wie.
129
00:10:08,400 --> 00:10:11,920
Abym w ogóle wzięła pod uwagę
wasze żądania...
130
00:10:14,080 --> 00:10:16,080
muszę wpierw dostać to, czego chcę.
131
00:10:17,640 --> 00:10:20,240
Zbyt wiele razy
rozmawiałam z Portugalczykami.
132
00:10:21,240 --> 00:10:25,400
Obietnice, przysięgi.
Złamane, bezwartościowe...
133
00:10:25,400 --> 00:10:27,240
Nie jesteśmy Portugalczykami.
134
00:10:27,240 --> 00:10:31,880
A jednak tak samo jak oni
czujecie niezaspokojony głód niewolników.
135
00:10:33,480 --> 00:10:34,680
Czego królowa żąda?
136
00:10:34,680 --> 00:10:38,160
Żołnierzy i broni. A przede wszystkim...
137
00:10:39,640 --> 00:10:40,800
uznania.
138
00:10:41,680 --> 00:10:45,880
Jeśli zgodzę się z wami współpracować,
139
00:10:46,840 --> 00:10:51,320
uznacie mnie za kobietę-króla.
140
00:10:52,600 --> 00:10:54,200
Nie zaś za poddaną.
141
00:10:57,440 --> 00:11:00,560
Choć to być może za dużo...
142
00:11:01,520 --> 00:11:02,600
jak na dziś.
143
00:11:05,360 --> 00:11:07,680
Może podamy wino?
144
00:11:08,520 --> 00:11:09,520
Tak?
145
00:11:14,520 --> 00:11:18,440
Nzinga podkreślała
swą pogardę wobec Portugalczyków,
146
00:11:18,440 --> 00:11:22,360
a Holendrzy byli dobrym sposobem,
by zakwestionować ich władzę.
147
00:11:22,360 --> 00:11:24,840
Holendrzy różnili się od Portugalczyków,
148
00:11:24,840 --> 00:11:29,040
bo nie chcieli podbijać Królestwa Ndongo.
149
00:11:39,680 --> 00:11:43,760
Naprawdę chcesz pozwolić Holendrom
na targi niewolników?
150
00:11:45,240 --> 00:11:47,320
Muszę z nimi negocjować.
151
00:11:48,360 --> 00:11:50,600
Wiem, co widziałam po drodze.
152
00:11:51,760 --> 00:11:53,680
Całe wioski opustoszałe.
153
00:11:54,840 --> 00:11:57,400
Ograbione przez Portugalczyków.
154
00:11:59,680 --> 00:12:01,760
Ani jednej żywej duszy.
155
00:12:01,760 --> 00:12:04,080
Same złe duchy w okolicy.
156
00:12:04,080 --> 00:12:06,480
Czy taki los czeka nas wszystkich?
157
00:12:06,480 --> 00:12:07,720
Nie, Kambu.
158
00:12:07,720 --> 00:12:09,960
- Czemu mnie o to pytasz?
- Czemu wciąż
159
00:12:09,960 --> 00:12:12,360
w ogóle z nimi negocjujesz?
160
00:12:13,080 --> 00:12:16,760
Nawet teraz, gdy nie ma wątpliwości,
161
00:12:16,760 --> 00:12:19,120
że chcą tego samego, co Portugalczycy.
162
00:12:19,120 --> 00:12:22,760
Bo Portugalczycy
wciąż są największym wrogiem!
163
00:12:24,400 --> 00:12:28,360
Holendrzy to najlepsza szansa,
by ich pokonać!
164
00:12:29,840 --> 00:12:31,920
By kiedyś znów zobaczyć Funji!
165
00:12:34,320 --> 00:12:36,160
Holendrzy nas potrzebują.
166
00:12:37,000 --> 00:12:38,840
Mamy przewagę.
167
00:12:40,360 --> 00:12:42,120
A bez przewagi nie ma nadziei.
168
00:12:44,000 --> 00:12:45,320
Nasi najlepsi ludzie...
169
00:12:46,200 --> 00:12:48,200
będą wciąż zabierani.
170
00:12:49,920 --> 00:12:52,400
Czy pamiętasz czasy...
171
00:12:53,960 --> 00:12:56,440
gdy mogłaś spać spokojnie?
172
00:13:07,040 --> 00:13:08,160
Nie.
173
00:13:09,920 --> 00:13:13,160
Trzeba zrobić wszystko, co można,
174
00:13:14,240 --> 00:13:16,440
by przetrwać kolejny dzień.
175
00:13:20,160 --> 00:13:23,200
Jeśli Holendrzy zgodzą się
walczyć razem z nami,
176
00:13:23,200 --> 00:13:25,960
i uznają mnie za równą sobie,
177
00:13:25,960 --> 00:13:29,480
to razem pozbędziemy się Portugalczyków.
178
00:13:33,080 --> 00:13:34,760
Nie będą mogli mnie ignorować.
179
00:13:50,480 --> 00:13:53,240
Nzinga kontynuowała
ataki na Portugalczyków.
180
00:13:56,480 --> 00:14:00,120
Miała wielki wpływ
na transatlantycki handel niewolnikami.
181
00:14:00,960 --> 00:14:02,960
U szczytu swoich możliwości,
182
00:14:02,960 --> 00:14:04,640
Portugalczycy transportowali
183
00:14:04,640 --> 00:14:08,480
od 10 do 13 tysięcy niewolników rocznie,
184
00:14:08,480 --> 00:14:10,480
teraz niemalże nikogo.
185
00:14:10,480 --> 00:14:12,920
{\an8}W końcu król portugalski tak się wściekł
186
00:14:12,920 --> 00:14:14,360
{\an8}utratą takich pieniędzy,
187
00:14:14,360 --> 00:14:16,160
że wysłał nowego gubernatora.
188
00:14:17,920 --> 00:14:20,040
Nazywał się Souto-Maior.
189
00:14:21,440 --> 00:14:25,240
Zebrał ogromne siły w 1646 roku.
190
00:14:25,240 --> 00:14:27,560
Największe, z jakimi mierzyła się Nzinga.
191
00:14:30,640 --> 00:14:32,720
Ruszyli wprost na obóz Nzingi
192
00:14:32,720 --> 00:14:34,120
w rejonie Dembos.
193
00:14:52,640 --> 00:14:54,320
Nadchodzi ich więcej, królowo!
194
00:14:54,320 --> 00:14:55,720
Otaczają nas!
195
00:14:55,720 --> 00:14:58,360
Odwrót do lasu! Szybko!
196
00:15:03,520 --> 00:15:07,200
Nzinga musiała uciekać i porzucić
197
00:15:07,200 --> 00:15:11,160
{\an8}wielu swoich ludzi,
w tym znów siostrę, Kambu.
198
00:15:11,160 --> 00:15:14,360
KILOMBO W DEMBOS
199
00:15:18,640 --> 00:15:21,800
Nie tak się wchodzi do królewskiego domu.
200
00:15:21,800 --> 00:15:22,960
Jak śmiesz?
201
00:15:26,960 --> 00:15:29,360
Proszę!
202
00:15:29,360 --> 00:15:33,440
Nie!
203
00:15:43,520 --> 00:15:48,600
Gdy Portugalczycy odkryli,
że Funji ich szpiegowała,
204
00:15:48,600 --> 00:15:50,680
byli wściekli.
205
00:15:51,440 --> 00:15:54,840
Postanowili pokazać Nzindze,
206
00:15:54,840 --> 00:15:57,360
że tym razem nie wygra.
207
00:15:57,360 --> 00:15:59,320
„Tym razem cię zmiażdżymy”.
208
00:16:40,720 --> 00:16:42,920
Armia Nzingi znów ruszyła,
209
00:16:42,920 --> 00:16:47,720
gdy doszły wieści o porwaniu Kambu
i zamordowaniu Funji.
210
00:16:58,320 --> 00:17:00,880
Jak możemy się pożegnać bez ciała?
211
00:17:02,720 --> 00:17:04,920
Czy ona w ogóle wróci bez ciała?
212
00:17:09,160 --> 00:17:11,720
Dołączyła do przodków.
213
00:17:14,359 --> 00:17:16,119
Stała się kolejnym duchem...
214
00:17:17,359 --> 00:17:21,720
dzielnej wojowniczki,
który nad nami czuwa.
215
00:17:26,440 --> 00:17:28,040
Odwagi.
216
00:17:30,079 --> 00:17:33,560
Nic nie dzieje się bez woli bogów, Nzingo.
217
00:17:33,560 --> 00:17:36,160
A jeśli zrobią to samo Kambu?
218
00:17:37,840 --> 00:17:41,040
Nie mogę stracić także i jej.
219
00:17:41,880 --> 00:17:43,080
Nie mogę.
220
00:17:46,240 --> 00:17:47,360
Wiem...
221
00:17:49,120 --> 00:17:50,320
że cię boli.
222
00:17:52,680 --> 00:17:54,440
Nie mogę stracić także i jej.
223
00:17:58,160 --> 00:17:59,640
Najmłodsza siostra,
224
00:17:59,640 --> 00:18:04,120
którą miała chronić przez całe życie.
225
00:18:04,120 --> 00:18:06,360
{\an8}Na pewno czuła się winna,
226
00:18:06,360 --> 00:18:10,320
{\an8}że nie dała rady jej ochronić.
227
00:18:26,920 --> 00:18:29,000
Opiekuj się nami, Funji.
228
00:18:35,840 --> 00:18:38,080
Twoje poświęcenie nie pójdzie na marne.
229
00:18:39,920 --> 00:18:40,920
Po śmierci Funji
230
00:18:40,920 --> 00:18:44,160
Nzinga potrzebowała Holendrów
jeszcze bardziej,
231
00:18:44,160 --> 00:18:46,480
by ocalić Kambu i by podpisać traktat.
232
00:18:46,480 --> 00:18:50,680
Portugalczycy trzymali Kambu
w Forcie Massangano.
233
00:18:50,680 --> 00:18:54,360
Nzinga nie miała dość sił,
by samej próbować ją odbić.
234
00:19:02,400 --> 00:19:05,200
W ramach traktatu chcę Fort Massangano,
235
00:19:05,200 --> 00:19:09,720
czyli potrzebuję holenderskich żołnierzy,
amunicji i broni.
236
00:19:09,720 --> 00:19:11,480
Czemu ten fort jest taki ważny?
237
00:19:12,240 --> 00:19:14,520
Czemu jest taki ważny?
238
00:19:16,920 --> 00:19:21,640
Massangano to ostatnia twierdza Portugalczyków,
239
00:19:21,640 --> 00:19:23,680
prawdopodobnie najsilniejsza.
240
00:19:23,680 --> 00:19:28,560
Jest tak ważna strategicznie,
że gdyby dziś padła,
241
00:19:28,560 --> 00:19:31,520
Portugalczycy byliby całkiem skończeni.
242
00:19:32,320 --> 00:19:36,040
Czemu jest taki ważny dla mnie?
Nie, panie.
243
00:19:37,320 --> 00:19:40,840
Powinien być ważny i dla was, nieprawdaż?
244
00:19:40,840 --> 00:19:41,960
Rozumiem.
245
00:19:43,800 --> 00:19:47,400
Jednak taki traktat z...
246
00:19:48,960 --> 00:19:50,640
Kobietą-królem Ndongo.
247
00:19:51,280 --> 00:19:53,880
Powiedzmy, że to skomplikowane.
248
00:19:53,880 --> 00:19:55,200
Nigdy tak nie było.
249
00:19:56,480 --> 00:19:58,440
Przykro mi. Nie wiem, czy się uda.
250
00:19:58,440 --> 00:19:59,680
Czyli może.
251
00:19:59,680 --> 00:20:02,200
Czyli gdyby się udało,
choć tego nie obiecuję,
252
00:20:02,200 --> 00:20:03,560
{\an8}ale gdyby...
253
00:20:05,680 --> 00:20:08,320
{\an8}Cena byłaby wysoka.
254
00:20:08,320 --> 00:20:09,480
Jak wysoka?
255
00:20:09,960 --> 00:20:11,400
Więcej niewolników.
256
00:20:12,080 --> 00:20:13,280
Co ci mówiłem?
257
00:20:14,080 --> 00:20:16,400
Węże. Każdy z nich.
258
00:20:24,640 --> 00:20:29,320
Zabraliście już
niezliczone rzesze moich poddanych.
259
00:20:29,320 --> 00:20:32,000
Chcemy dostępu
do portugalskich targów niewolników
260
00:20:32,000 --> 00:20:34,920
bez ich ingerencji.
261
00:20:38,240 --> 00:20:41,160
Holendrzy chcieli, by Nzinga pozwoliła im
262
00:20:41,160 --> 00:20:44,680
wykorzystywać cały portugalski
system handlu niewolnikami.
263
00:20:44,680 --> 00:20:47,240
Udowodniła, że potrafi go zniszczyć.
264
00:20:47,240 --> 00:20:49,320
Potrzebowali jej pomocy.
265
00:20:50,560 --> 00:20:52,480
Chcę tego na piśmie,
266
00:20:52,480 --> 00:20:57,480
czyli musicie oficjalnie
uznać moją pozycję...
267
00:20:58,680 --> 00:21:02,360
jako niezależnej władczyni
Ndongo i Matamby.
268
00:21:04,280 --> 00:21:07,720
Jako królowej równej wam. Oraz partnerki...
269
00:21:09,280 --> 00:21:13,480
w walce z Portugalczykami i na tej ziemi.
270
00:21:15,400 --> 00:21:18,200
Jak już mówiłem,
271
00:21:18,200 --> 00:21:19,640
to ogromna prośba.
272
00:21:19,640 --> 00:21:22,440
Pasuje do ogromnej ceny...
273
00:21:23,880 --> 00:21:25,120
jak pan to stwierdził.
274
00:21:37,920 --> 00:21:41,360
Nzinga podpisała traktat z Holendrami.
275
00:21:41,360 --> 00:21:44,880
Zgodziła się oddać im połowę jeńców,
których pojmie na wojnie,
276
00:21:44,880 --> 00:21:48,640
których ci potem zniewolą
i wykorzystają na plantacjach.
277
00:21:48,640 --> 00:21:51,680
W zamian Holendrzy
zgodzili się wesprzeć Nzingę
278
00:21:51,680 --> 00:21:54,400
militarnie i politycznie.
279
00:21:54,400 --> 00:21:56,280
To wymiana.
280
00:21:56,280 --> 00:22:01,400
Jak chronić poddanych
w erze wszechobecnego niewolnictwa?
281
00:22:01,400 --> 00:22:03,800
Niewolnictwo było wszędzie.
282
00:22:03,800 --> 00:22:09,600
Przemoc wywołana kolonizacją
tworzyła albo niewolników,
283
00:22:09,600 --> 00:22:13,400
albo tych, którzy opierali się
dzięki sojuszom z europejskimi potęgami
284
00:22:13,400 --> 00:22:15,640
handlującymi niewolnikami.
285
00:22:16,960 --> 00:22:19,080
Z pomocą holenderskich żołnierzy
286
00:22:19,080 --> 00:22:22,880
Nzinga zaczęła planować
atak na Fort Massangano, by uwolnić Kambu.
287
00:22:22,880 --> 00:22:26,240
Dwa tygodnie później byli dzień od ataku.
288
00:22:34,400 --> 00:22:35,600
Niech żyje nasza królowa.
289
00:22:36,720 --> 00:22:38,960
Niech żyje. Co cię tu sprowadza?
290
00:22:43,840 --> 00:22:45,280
Zostawisz nas na moment?
291
00:22:52,640 --> 00:22:56,360
Płynie duży kontyngent z Lizbony
do walki przeciw Holendrom,
292
00:22:56,360 --> 00:22:58,440
więc ci potrzebują odzyskać żołnierzy.
293
00:22:58,440 --> 00:22:59,600
Co masz na myśli?
294
00:23:00,480 --> 00:23:02,280
Nawet tych tutaj?
295
00:23:03,160 --> 00:23:06,720
Każdy z nich ma bronić Luandy.
296
00:23:08,440 --> 00:23:09,680
Nie mogą zaczekać?
297
00:23:10,560 --> 00:23:13,120
Został nam jeden dzień do odbicia fortu
298
00:23:13,120 --> 00:23:14,400
i uwolnienia Kambu...
299
00:23:14,960 --> 00:23:16,000
Nie wolno im!
300
00:23:16,800 --> 00:23:18,640
Nie ma innego wyjścia.
301
00:23:20,400 --> 00:23:21,920
Wszystkie źródła mówią,
302
00:23:21,920 --> 00:23:25,840
że zbyt wielu Portugalczyków
płynie do Luandy.
303
00:23:28,040 --> 00:23:28,920
Nie.
304
00:23:29,720 --> 00:23:31,080
Wezwij ngangę.
305
00:23:31,080 --> 00:23:33,720
Przodkowie na pewno znają inny sposób.
306
00:23:33,720 --> 00:23:38,120
Nie wolno nam być tak blisko i odpuścić.
307
00:23:38,120 --> 00:23:41,440
Jest za daleko.
Nie ma czasu, by ją wzywać.
308
00:23:44,840 --> 00:23:46,960
Powiedz, by dali mi jeden dzień.
309
00:23:47,600 --> 00:23:48,840
Tylko jeden.
310
00:23:49,600 --> 00:23:52,960
Osobiście wyruszę z nimi,
311
00:23:52,960 --> 00:23:55,040
by razem ich bronić.
312
00:23:55,040 --> 00:23:57,640
Obiecaliśmy im pomóc.
313
00:23:57,640 --> 00:23:59,520
Tak. Ale nie dziś.
314
00:24:00,280 --> 00:24:01,480
Jutro.
315
00:24:03,880 --> 00:24:06,920
Nie sądzę,
by mieli czas do jutra, królowo.
316
00:24:07,560 --> 00:24:09,320
Jeśli stracą Luandę,
317
00:24:10,320 --> 00:24:14,400
stracimy też wszystko, co osiągnęliśmy!
318
00:24:16,240 --> 00:24:18,440
Potrzebują swoich żołnierzy teraz.
319
00:24:21,240 --> 00:24:22,920
Musimy wybierać.
320
00:24:40,280 --> 00:24:41,880
Każ oddziałom wyruszyć.
321
00:24:43,960 --> 00:24:46,640
Ale gdy tylko skończymy...
322
00:24:48,880 --> 00:24:52,000
wrócimy, zgodnie z obietnicą,
by uratować Kambu.
323
00:25:17,360 --> 00:25:19,560
Gdy Nzinga wróciła do Luandy,
324
00:25:19,560 --> 00:25:23,040
zobaczyła, jak ostatni statek holenderski
znika za horyzontem.
325
00:25:24,160 --> 00:25:26,560
Portugalczycy odzyskali
kontrolę nad miastem.
326
00:25:27,600 --> 00:25:31,160
Zawód Holendrami
był druzgocący dla Nzingi.
327
00:25:31,160 --> 00:25:33,680
Zdała sobie sprawę, że bez ich wsparcia,
328
00:25:33,680 --> 00:25:36,360
pokonanie Portugalczyków
będzie o wiele trudniejsze.
329
00:25:42,720 --> 00:25:46,200
Walka nie ma znaczenia.
Z Holendrami czy bez nich.
330
00:25:46,200 --> 00:25:50,480
Wciąż jestem dla nich solą w oku,
a mimo to nadal nie mamy Kambu.
331
00:25:50,480 --> 00:25:53,600
Jak gdyby chcieli ją zatrzymać
bez względu na wszystko.
332
00:25:53,600 --> 00:25:56,160
Będziemy walczyć,
póki nie zostawimy im wyboru.
333
00:25:56,160 --> 00:25:58,520
Jesteś tak silna
jak w dniu przejęcia tronu.
334
00:25:58,520 --> 00:26:00,480
Nie jestem nieśmiertelna.
335
00:26:00,480 --> 00:26:01,920
Kambu też nie.
336
00:26:02,760 --> 00:26:06,400
Potrzebuję jej,
by mnie zastąpiła, gdy odejdę.
337
00:26:10,520 --> 00:26:12,360
Ukrywali się w kaplicy.
338
00:26:14,040 --> 00:26:16,880
Zaraz, ciebie to ja znam, prawda?
339
00:26:19,960 --> 00:26:23,080
Co robisz w Wandu, stary przyjacielu?
340
00:26:23,080 --> 00:26:24,000
„Przyjacielu”?
341
00:26:24,480 --> 00:26:25,800
Należysz teraz do jezuitów?
342
00:26:25,800 --> 00:26:28,440
Nie jezuitów, ale kapucynów.
343
00:26:28,440 --> 00:26:31,200
Co za różnica?
Wszyscy służą Portugalczykom.
344
00:26:31,200 --> 00:26:34,640
Nie bratamy się z nimi.
Odpowiadamy przed Rzymem.
345
00:26:34,640 --> 00:26:35,880
- Rzymem?
- Nie Lizboną.
346
00:26:36,760 --> 00:26:38,840
Tak. Przed papieżem.
347
00:26:38,840 --> 00:26:40,480
Jak wszyscy katolicy.
348
00:26:41,760 --> 00:26:43,840
Nawet król Portugalii.
349
00:26:44,720 --> 00:26:48,120
Nie zapomniałam
twych nauk przed chrztem, nieprawdaż?
350
00:26:48,680 --> 00:26:50,480
Chwała Bogu, że nie, królowo.
351
00:26:51,480 --> 00:26:53,640
Katolicy odpowiadają przed papieżem.
352
00:26:53,640 --> 00:26:57,200
To może zetniemy głowę
papieżowi zamiast tobie?
353
00:26:58,960 --> 00:27:01,400
W końcu jesteś tylko ogonem węża,
354
00:27:01,400 --> 00:27:03,200
a on jego głową.
355
00:27:03,200 --> 00:27:06,400
Nzingo Mono, przestań straszyć gości.
356
00:27:08,000 --> 00:27:10,160
Nie będzie dziś ścinania.
357
00:27:10,880 --> 00:27:12,480
Niech się rozgoszczą.
358
00:27:13,320 --> 00:27:14,480
Ale już.
359
00:27:28,560 --> 00:27:29,640
Co?
360
00:27:30,520 --> 00:27:33,600
Może zbyt długo gonimy za ogonem.
361
00:27:35,720 --> 00:27:38,760
Pierwszy raz sądzę,
że Nzinga Mona ma rację.
362
00:27:57,360 --> 00:28:01,960
W tych trudnych czasach
potrzebuję twego przewodnictwa.
363
00:28:03,040 --> 00:28:04,160
Amen.
364
00:28:06,760 --> 00:28:08,840
Mam nadzieję, że nie przeszkadzam.
365
00:28:09,760 --> 00:28:12,320
Nie, wcale nie.
366
00:28:14,200 --> 00:28:15,480
Twoja obecność...
367
00:28:16,720 --> 00:28:19,200
przypomniała mi mój dawny chrzest.
368
00:28:20,520 --> 00:28:22,520
Błogosławiony, pamiętny dzień.
369
00:28:22,520 --> 00:28:24,000
Chodziło o interesy.
370
00:28:26,400 --> 00:28:27,640
Żartuję.
371
00:28:28,280 --> 00:28:30,120
Pamiętny dzień.
372
00:28:30,960 --> 00:28:32,720
Przejdę do rzeczy.
373
00:28:34,440 --> 00:28:39,960
Chcę, by papież uznał mnie
za prawowitą władczynię Ndongo.
374
00:28:42,120 --> 00:28:44,320
Jeśli on mnie uzna,
375
00:28:45,160 --> 00:28:47,680
Portugalczycy zrobią to samo.
376
00:28:48,600 --> 00:28:51,240
Inaczej sprzeciwiliby się papieżowi.
377
00:28:52,120 --> 00:28:52,960
A nie mogą.
378
00:28:52,960 --> 00:28:56,320
Ty i twoi przyjaciele od kapucynów
379
00:28:56,320 --> 00:28:58,360
musicie mi w tym pomóc.
380
00:28:59,000 --> 00:29:01,000
- To nie takie proste.
- Wiem.
381
00:29:01,640 --> 00:29:02,800
Jak to zrobić?
382
00:29:04,200 --> 00:29:05,400
Dowody konwersji.
383
00:29:06,520 --> 00:29:08,080
Nie tylko twojej.
384
00:29:08,080 --> 00:29:09,600
Całego Ndongo.
385
00:29:09,600 --> 00:29:11,920
- Waszej codzienności...
- Oraz kultury.
386
00:29:13,800 --> 00:29:15,160
Potrzebuję papieża.
387
00:29:17,080 --> 00:29:20,960
Potrzebuję też twojej pomocy,
by stanął po mojej stronie.
388
00:29:21,920 --> 00:29:23,120
Czy ty...
389
00:29:24,000 --> 00:29:26,000
wraz z kapucynami mi pomożecie?
390
00:29:31,480 --> 00:29:33,960
Ojciec Zelotes zgodził się jej pomóc,
391
00:29:33,960 --> 00:29:36,640
więc Nzinga zaczęła słać listy do papieża.
392
00:29:36,640 --> 00:29:40,080
Pisała, że jest gotowa
powrócić do chrześcijaństwa.
393
00:29:40,080 --> 00:29:43,600
Zapraszała też misjonarzy,
394
00:29:43,600 --> 00:29:47,120
by chrzcili jej poddanych.
Tak wprowadziła chrześcijaństwo
395
00:29:47,120 --> 00:29:48,560
do swego królestwa.
396
00:29:53,120 --> 00:29:55,160
Gdy ona czekała na odpowiedź papieża,
397
00:29:55,160 --> 00:29:57,640
Portugalczycy wykorzystali jej desperację
398
00:29:57,640 --> 00:29:59,200
co do odzyskania Kambu.
399
00:29:59,200 --> 00:30:02,040
Do negocjacji
posłali duchownego wysłannika.
400
00:30:04,440 --> 00:30:09,040
Portugalczycy żądają,
byś zaprzestała swych praktyk wojennych,
401
00:30:09,960 --> 00:30:12,200
jeśli chcesz jeszcze zobaczyć siostrę.
402
00:30:12,200 --> 00:30:14,080
„Praktyk wojennych”.
403
00:30:15,520 --> 00:30:16,440
I kto to mówi?
404
00:30:18,040 --> 00:30:19,160
Proszę jedynie,
405
00:30:19,800 --> 00:30:22,120
byście zwrócili mi siostrę.
406
00:30:23,320 --> 00:30:25,360
Prawowitą następczynię tronu.
407
00:30:25,360 --> 00:30:27,280
Oraz abyście dali nam spokój.
408
00:30:29,080 --> 00:30:32,440
Zróbcie tak, a z wojną koniec.
409
00:30:33,800 --> 00:30:36,960
Musisz skończyć
ze swymi pogańskimi zwyczajami.
410
00:30:38,480 --> 00:30:42,160
Potrzebujemy pełnego dowodu
nawrócenia na chrześcijaństwo.
411
00:30:43,600 --> 00:30:46,040
Oraz nawrócenia twoich poddanych.
412
00:30:49,360 --> 00:30:50,280
Jak śmiesz?
413
00:30:50,280 --> 00:30:51,680
Daj mu skończyć.
414
00:31:00,960 --> 00:31:01,880
Oraz...
415
00:31:04,920 --> 00:31:05,880
Oraz co?
416
00:31:07,720 --> 00:31:10,960
Gubernator Chichorro
żąda też 200 niewolników
417
00:31:11,720 --> 00:31:13,200
jako gest dobrej woli.
418
00:31:15,680 --> 00:31:19,320
Kościół katolicki był współodpowiedzialny
za handel niewolnikami.
419
00:31:19,320 --> 00:31:21,520
Wydaje mi się,
420
00:31:21,520 --> 00:31:24,920
że wciąż brakuje nam
szczerej dyskusji o tym,
421
00:31:24,920 --> 00:31:26,920
jaką rolę odegrał Kościół
422
00:31:26,920 --> 00:31:30,920
i jak bardzo handel niewolnikami
wzbogacił Kościół katolicki.
423
00:31:42,640 --> 00:31:44,440
Tak dla jasności.
424
00:31:48,760 --> 00:31:50,440
Prosicie nas...
425
00:31:51,640 --> 00:31:54,920
byśmy odwrócili się od przodków,
426
00:31:56,440 --> 00:31:58,200
porzucili naszą kulturę,
427
00:31:59,560 --> 00:32:01,720
którą znamy od samych narodzin...
428
00:32:03,240 --> 00:32:04,800
W imię czego?
429
00:32:06,480 --> 00:32:07,600
Boga...
430
00:32:08,600 --> 00:32:10,640
którego nie potrafimy nazwać...
431
00:32:12,360 --> 00:32:16,080
w którego języku nie potrafimy mówić?
432
00:32:17,600 --> 00:32:19,600
A co więcej...
433
00:32:21,560 --> 00:32:22,600
prosicie też,
434
00:32:23,520 --> 00:32:29,120
byśmy dali wam 200 kolejnych niewolników,
którzy dołączą do tysięcy...
435
00:32:31,480 --> 00:32:32,760
tysięcy...
436
00:32:33,960 --> 00:32:36,320
których już zabraliście?
437
00:32:41,600 --> 00:32:42,760
To wszystko?
438
00:32:46,440 --> 00:32:49,040
{\an8}Czy tyle wystarczy?
439
00:32:50,920 --> 00:32:54,800
Wasz Chrystus
mówi o miłości i współczuciu.
440
00:32:54,800 --> 00:32:55,920
Gdzie je masz?
441
00:33:00,760 --> 00:33:06,280
Nie oddam kolejnych 200 niewolników.
442
00:33:06,280 --> 00:33:07,600
Gdyż ja...
443
00:33:10,080 --> 00:33:13,800
Gdyż my oddaliśmy już wystarczająco.
444
00:33:25,120 --> 00:33:28,440
Aby odzyskać Kambu,
Nzinga zgodziła się na kilka warunków.
445
00:33:28,440 --> 00:33:32,080
Odmówiła jednak oddania 200 niewolników,
446
00:33:32,080 --> 00:33:33,400
co równało się odmowie
447
00:33:33,400 --> 00:33:36,000
wypłaty pół miliona dzisiejszych dolarów.
448
00:33:37,800 --> 00:33:41,000
MATAMBA, 2 LATA PÓŹNIEJ
449
00:33:41,000 --> 00:33:43,760
Aby przekonać papieża
do uznania jej władzy,
450
00:33:43,760 --> 00:33:46,240
Nzinga budowała kościoły
w całym królestwie
451
00:33:46,240 --> 00:33:48,960
i organizowała masowe chrzty poddanych.
452
00:33:48,960 --> 00:33:50,120
Gdzie ona jest?
453
00:33:52,240 --> 00:33:54,160
Po realizacji kilku warunków,
454
00:33:54,160 --> 00:33:56,800
Portugalczycy uwolnili jej siostrę, Kambu,
455
00:33:56,800 --> 00:34:02,000
jednak papież wciąż nie uznawał jej
za niepodległą, chrześcijańską władczynię.
456
00:34:06,000 --> 00:34:07,520
Tam jest.
457
00:34:32,360 --> 00:34:37,560
Kambu!
458
00:34:45,080 --> 00:34:46,719
Kambu!
459
00:34:47,639 --> 00:34:49,199
Dziękuję wam, przodkowie.
460
00:34:54,320 --> 00:34:55,880
No proszę.
461
00:34:59,760 --> 00:35:01,600
Moja mała siostrzyczka.
462
00:35:02,640 --> 00:35:04,560
Kogo nazywasz małą?
463
00:35:13,240 --> 00:35:17,160
- Kambu!
- Kambu!
464
00:35:17,160 --> 00:35:18,440
Dziękuję.
465
00:35:36,080 --> 00:35:38,400
Ongoyo nieźle tańczy.
466
00:35:46,800 --> 00:35:48,720
Szkoda, że Funji tego nie widzi.
467
00:35:52,160 --> 00:35:53,760
Tak samo ojciec.
468
00:35:54,720 --> 00:35:55,680
Widzą.
469
00:35:56,720 --> 00:36:00,160
Nasi przodkowie zawsze kroczą z nami.
470
00:36:04,680 --> 00:36:06,360
Nie było łatwo, wiem...
471
00:36:07,160 --> 00:36:08,640
dopuścić te...
472
00:36:10,320 --> 00:36:13,280
katolickie zwyczaje do ludu.
473
00:36:14,080 --> 00:36:15,360
Aby przekonać papieża.
474
00:36:15,360 --> 00:36:16,800
Aby zapewnić pokój.
475
00:36:18,120 --> 00:36:20,160
Aby dopilnować, że przejmiesz tron...
476
00:36:22,040 --> 00:36:23,760
a poddanych czeka dobry los.
477
00:36:27,200 --> 00:36:30,040
Nie zrobiłam nic,
co byłoby wbrew woli przodków.
478
00:36:32,280 --> 00:36:34,480
A zwłaszcza nic dla żadnego białego,
479
00:36:35,680 --> 00:36:37,920
jakkolwiek potężny by sądził, że jest.
480
00:36:39,080 --> 00:36:40,280
Wiem.
481
00:36:46,200 --> 00:36:47,800
Nie będę tu na zawsze.
482
00:36:50,000 --> 00:36:51,520
Nie mów tak, Nzingo.
483
00:36:53,840 --> 00:36:54,960
Gdy odejdę...
484
00:36:58,160 --> 00:37:00,760
pamiętaj, ile nas to wszystko kosztowało.
485
00:37:02,520 --> 00:37:04,040
Chroń to.
486
00:37:12,840 --> 00:37:15,040
A jeśli nie dam rady?
487
00:37:16,960 --> 00:37:19,880
Jeśli będziemy kroczyć z przodkami,
488
00:37:20,600 --> 00:37:22,800
zawsze damy radę.
489
00:37:26,560 --> 00:37:28,880
Nikt z nas nie jest sam.
490
00:37:51,000 --> 00:37:54,080
5 LAT PÓŹNIEJ
491
00:38:09,080 --> 00:38:11,000
Nzinga zalewała papieża
492
00:38:11,000 --> 00:38:14,080
kolejnymi listami przez całą dekadę.
493
00:38:22,200 --> 00:38:25,480
W końcu otrzymała list z odpowiedzią.
494
00:38:25,480 --> 00:38:30,200
Jej kraj został uznany
za chrześcijańskie państwo w Afryce,
495
00:38:30,200 --> 00:38:33,600
a Portugalczycy
musieli przyjąć to do wiadomości.
496
00:38:39,040 --> 00:38:40,720
Sądzę, że nastał pokój.
497
00:38:42,560 --> 00:38:44,040
W końcu.
498
00:38:44,040 --> 00:38:47,000
Bo nawet najwięksi wojownicy
499
00:38:47,000 --> 00:38:49,640
muszą pewnego dnia odłożyć broń.
500
00:38:49,640 --> 00:38:54,120
Albo na polu walki,
co stanowi chwalebną śmierć wojownika,
501
00:38:54,120 --> 00:38:57,120
albo, jak w jej przypadku, na tronie,
502
00:38:58,240 --> 00:39:00,040
gdzie umrze.
503
00:39:01,600 --> 00:39:05,440
Gdy życie Nzingi już gasło,
504
00:39:05,440 --> 00:39:08,560
handel niewolnikami kwitł.
505
00:39:08,560 --> 00:39:11,160
Nie było państwa...
506
00:39:11,160 --> 00:39:14,160
Bardzo niewiele państw nie brało udziału
507
00:39:14,160 --> 00:39:17,360
w plądrowaniu kontynentu afrykańskiego
508
00:39:17,360 --> 00:39:20,440
z milionów zniewolonych Afrykanów.
509
00:39:20,440 --> 00:39:23,600
Z tym nie mogła walczyć.
Nie z całym światem.
510
00:39:33,760 --> 00:39:36,760
Nzinga była jedyną władczynią afrykańską,
511
00:39:36,760 --> 00:39:39,800
którą władcy z Europy
uznali za kobietę-króla.
512
00:39:41,120 --> 00:39:43,080
Nzinga była matką całego narodu.
513
00:39:43,680 --> 00:39:45,160
Kochała swój kraj.
514
00:39:45,160 --> 00:39:47,680
Wiele dla niego poświęciła.
515
00:39:48,360 --> 00:39:50,800
Jednak to dzięki tym poświęceniom
516
00:39:50,800 --> 00:39:53,880
zapewniła niepodległość swemu królestwu,
517
00:39:53,880 --> 00:39:56,840
gdy resztę Afryki wchłonął imperializm.
518
00:39:59,360 --> 00:40:01,680
Wciąż trzeba opowiadać nasze historie,
519
00:40:01,680 --> 00:40:05,000
gdyż większość czasu
to nie my je opowiadaliśmy.
520
00:40:05,000 --> 00:40:07,200
Inni opowiadali je za nas.
521
00:40:07,800 --> 00:40:10,960
{\an8}Ja, jako kobieta z Angoli,
522
00:40:10,960 --> 00:40:15,080
{\an8}zapoznałam się z archiwami
523
00:40:15,080 --> 00:40:16,760
i odkryłam tam Nzingę,
524
00:40:16,760 --> 00:40:20,680
która po dziś dzień mnie nie opuściła.
525
00:40:22,080 --> 00:40:24,000
To wzruszające.
526
00:40:28,960 --> 00:40:30,840
To ważne...
527
00:40:31,880 --> 00:40:34,160
w Angoli...
528
00:40:34,840 --> 00:40:36,160
i na całym świecie.
529
00:40:37,720 --> 00:40:39,200
Nzinga nie zniknęła.
530
00:40:44,040 --> 00:40:48,400
Myślę, że była
jedną z największych wojowniczek
531
00:40:48,400 --> 00:40:51,440
i liderek, jakie widział świat.
532
00:40:57,600 --> 00:40:59,440
Pod koniec życia
533
00:40:59,440 --> 00:41:02,480
Nzinga osiągnęła wszystko, o co walczyła.
534
00:41:02,480 --> 00:41:07,040
Zapewniła swoim poddanym
bezpieczne królestwo.
535
00:41:07,040 --> 00:41:11,760
Królewski ród,
dla którego tyle poświęciła, przetrwał,
536
00:41:11,760 --> 00:41:14,320
w osobie jej siostry, Kambu,
537
00:41:14,320 --> 00:41:18,440
oraz trzech kolejnych kobiet-króli,
które rządziły Matambą.
538
00:41:19,120 --> 00:41:21,120
Jak to było w większości Afryki,
539
00:41:21,120 --> 00:41:24,840
tak i te terytoria
opanowały siły europejskie.
540
00:41:24,840 --> 00:41:29,880
Ndongo również zostało podbite
przez Portugalczyków i stało się Angolą.
541
00:41:30,520 --> 00:41:34,360
Jak w większości opowiadań
o polowaniu przez polujących,
542
00:41:34,360 --> 00:41:38,160
waleczność Nzingi była umniejszana,
a jej historia zapomniana.
543
00:41:38,160 --> 00:41:39,960
W latach 60. XX wieku
544
00:41:39,960 --> 00:41:43,400
nowe pokolenie Angolczyków
walczących o niepodległość
545
00:41:43,400 --> 00:41:45,960
z powrotem przyjęło Nzingę w swój poczet.
546
00:41:46,800 --> 00:41:51,240
Stała się ikoną oporu i nadziei,
a także rewolucjonistką.
547
00:41:51,240 --> 00:41:54,760
Potężną wojowniczką i afrykańską królową,
548
00:41:54,760 --> 00:41:57,640
której historię należy opowiadać.
549
00:42:01,960 --> 00:42:06,560
SZEŚĆ MILIONÓW ZNIEWOLONYCH LUDZI
ZOSTAŁO WYWIEZIONYCH Z SAMEJ ANGOLI
550
00:42:06,560 --> 00:42:09,160
W LATACH 1525-1866.
551
00:42:11,920 --> 00:42:15,000
PO DŁUGIEJ WALCE O WOLNOŚĆ,
552
00:42:15,000 --> 00:42:20,320
PORTUGALSKA OKUPACJA ANGOLI
DOBIEGŁA KOŃCA W 1975 ROKU.
553
00:43:26,560 --> 00:43:30,680
{\an8}Napisy: Cezary Kucharski