1
00:00:12,080 --> 00:00:14,360
Struktur gergasi di Amazon ini…
2
00:00:14,440 --> 00:00:16,000
WILAYAH ACRE
BRAZIL
3
00:00:16,080 --> 00:00:18,320
…menunjukkan usaha manusia
yang monumental.
4
00:00:21,560 --> 00:00:24,160
Tapi ada berapa jumlahnya?
5
00:00:27,400 --> 00:00:28,480
Apa awak jumpa?
6
00:00:29,440 --> 00:00:31,480
- Nampak pokok-pokok ini?
- Ya.
7
00:00:31,560 --> 00:00:34,600
- Sekarang lihat rupa bumi.
- Kita asingkannya.
8
00:00:34,680 --> 00:00:35,800
Wah.
9
00:00:35,880 --> 00:00:38,000
- Wah.
- Menakjubkan.
10
00:00:42,320 --> 00:00:46,360
Profesor Pärssinen dan pasukannya
telah menemui sembilan geoglif baru
11
00:00:46,440 --> 00:00:48,800
yang tersembunyi di bawah kanopi hutan.
12
00:00:54,160 --> 00:00:57,600
Di sini ada oktagon bulat.
13
00:00:58,240 --> 00:01:01,840
Oktagon ini kira-kira 100 meter.
14
00:01:01,920 --> 00:01:03,120
Diameter 100 meter.
15
00:01:03,200 --> 00:01:04,080
Diameter.
16
00:01:04,160 --> 00:01:08,280
Hebat. Tiada sesiapa tahu ia wujud
sehingga awak guna LiDAR di udara.
17
00:01:08,360 --> 00:01:09,720
Tiada sesiapa tahu.
18
00:01:09,800 --> 00:01:12,840
Ya. Memang menakjubkan
apa yang teknologi boleh dedahkan.
19
00:01:12,920 --> 00:01:15,200
Ayuh ke atas pula
dan lihat ciri menarik ini.
20
00:01:18,520 --> 00:01:20,760
Dua bentuk ini hampir bertindih
21
00:01:20,840 --> 00:01:25,640
dan nampak seperti terkait
dengan tapak-tapak lain.
22
00:01:27,480 --> 00:01:31,080
Ini jalan dengan tambak di kedua-dua sisi.
23
00:01:31,160 --> 00:01:32,920
- Jalan purba?
- Ya, jalan purba.
24
00:01:33,000 --> 00:01:35,360
Menuju ke dataran tambak yang besar.
25
00:01:35,440 --> 00:01:37,120
- Ya.
- Menakjubkan.
26
00:01:38,480 --> 00:01:42,480
Jika geoglif ini dibina serentak
dengan geoglif berdekatan,
27
00:01:42,560 --> 00:01:46,400
jalan itu menunjukkan tamadun
yang teratur berkembang di sini
28
00:01:47,680 --> 00:01:50,400
sekurang-kurangnya 2,500 tahun lalu.
29
00:01:52,440 --> 00:01:56,480
Ada bukti ia mungkin wujud
untuk tempoh yang lebih lama.
30
00:01:58,160 --> 00:02:02,760
Kami dapati banyak tapak ini dibina
31
00:02:03,280 --> 00:02:04,840
10,000 tahun lalu.
32
00:02:06,040 --> 00:02:08,240
2,500 TAHUN LALU
33
00:02:08,320 --> 00:02:13,120
Tak pasti jika kita melihat
pembinaan semula geoglif lebih lama.
34
00:02:14,000 --> 00:02:17,720
Tapi kita pasti
ada manusia di kawasan itu.
35
00:02:17,800 --> 00:02:21,760
Bukti itu dibina lebih 10,000 tahun lalu
36
00:02:21,840 --> 00:02:24,360
dan membawa kita hampir
ke penghujung Zaman Ais.
37
00:02:25,840 --> 00:02:27,520
Walau apa pun usianya,
38
00:02:27,600 --> 00:02:30,840
skala pembinaan itu sangat mengagumkan.
39
00:02:32,400 --> 00:02:36,120
Persoalannya, berapa ramai
diperlukan untuk pembinaan sebesar ini?
40
00:02:36,880 --> 00:02:39,120
Perlukan ratusan ribu orang.
41
00:02:39,640 --> 00:02:42,160
Ya, ratusan ribu orang.
42
00:02:42,760 --> 00:02:43,720
Hebat.
43
00:02:45,240 --> 00:02:47,480
Profesor Pärsinnen tak mengatakan
44
00:02:47,560 --> 00:02:50,680
semua manusia itu
membina geoglif secara fizikal.
45
00:02:51,280 --> 00:02:55,760
Tapi populasi sebesar itu
pasti wujud lama di sini
46
00:02:55,840 --> 00:02:59,760
untuk menyara dan menyokong
tenaga kerja yang diperlukan.
47
00:03:03,680 --> 00:03:05,960
Dalam beberapa ratus meter
geoglif yang diketahui,
48
00:03:06,040 --> 00:03:09,760
pasukan LiDAR kami temui
lebih banyak geoglif yang tak diketahui.
49
00:03:09,840 --> 00:03:13,120
Jadi, apa lagi kita boleh temui
50
00:03:13,200 --> 00:03:16,440
jika kita meneroka lebih ratusan batu
ke dalam hutan hujan tebal itu?
51
00:03:18,720 --> 00:03:23,320
Ini mengubah pemahaman kita
tentang Amazonia.
52
00:03:23,400 --> 00:03:25,280
Kita berdepan dengan fenomena besar
53
00:03:25,360 --> 00:03:28,040
yang bakal mengubah sejarah Amerika
54
00:03:28,120 --> 00:03:30,400
serta sejarah dunia.
55
00:03:46,320 --> 00:03:49,120
{\an8}BAB II
56
00:03:58,680 --> 00:04:03,480
Kita tak boleh menceritakan kisah Amerika
57
00:04:03,560 --> 00:04:08,840
sehingga memiliki pengetahuan lengkap
tentang sejarah Amazon,
58
00:04:11,080 --> 00:04:16,080
bukan 1,000 tahun lalu, tapi 10,000 tahun,
20,000 tahun, 30,000 tahun lalu.
59
00:04:18,720 --> 00:04:20,120
Kita perlu terus ke belakang.
60
00:04:20,200 --> 00:04:23,800
Jangan tutup fikiran
kepada kemungkinan ini.
61
00:04:27,800 --> 00:04:31,120
Ada bukti menarik
tentang sejarah yang lebih mendalam,
62
00:04:31,200 --> 00:04:33,480
1,609 kilometer timur laut Acre.
63
00:04:36,040 --> 00:04:40,120
Saya datang ke Taman Negara Monte Alegre
di tebing utara Amazon.
64
00:04:45,280 --> 00:04:49,440
Walaupun kebanyakan lembangan Amazon rata
dan diliputi pokok-pokok,
65
00:04:50,960 --> 00:04:55,680
di sini, singkapan batu unik
menjulang di atas kanopi.
66
00:04:57,480 --> 00:05:00,960
Ahli arkeologi dan antropologi,
Dr. Christopher Davis
67
00:05:01,040 --> 00:05:05,480
bertahun-tahun menyiasat penemuan
yang berpotensi mengubah sejarah
68
00:05:05,560 --> 00:05:07,560
di atas salah satu rabung tinggi ini.
69
00:05:13,800 --> 00:05:15,680
Ini Serra do Paituna,
70
00:05:18,080 --> 00:05:19,800
bukit Tasik Blackwater…
71
00:05:23,520 --> 00:05:25,960
batuan terjal menjulang tinggi
72
00:05:26,040 --> 00:05:28,800
dihiasi pelbagai lukisan imej kuno.
73
00:05:39,200 --> 00:05:40,880
Terima kasih kerana tunjuk jalan.
74
00:05:45,520 --> 00:05:50,440
Jelas sekali kita dikelilingi
oleh seni hebat ini.
75
00:05:50,520 --> 00:05:53,880
Apa yang buat awak terlibat
dalam penyiasatan dan penerokaan ini?
76
00:05:53,960 --> 00:05:57,560
{\an8}Saya mula buat kerja arkeologi
sebagai pelajar siswazah.
77
00:05:57,640 --> 00:06:01,000
Saya tak tahu
ada seni batu di benua Amerika.
78
00:06:01,800 --> 00:06:03,800
Saya terpesona dengannya.
79
00:06:06,720 --> 00:06:08,960
Imej itu dikenali sebagai piktograf.
80
00:06:13,640 --> 00:06:15,440
Ada yang sangat ringkas.
81
00:06:15,520 --> 00:06:18,040
Mungkin ular menjalar di batu.
82
00:06:19,920 --> 00:06:23,640
Imej lain pula menggambarkan
corak geometri lebih kompleks.
83
00:06:26,680 --> 00:06:30,160
Persoalannya, bila imej-imej ini dilukis?
84
00:06:33,800 --> 00:06:35,680
Seni itu tak boleh ditarikhkan.
85
00:06:36,360 --> 00:06:39,280
Jadi, Dr. Davis dan pasukannya
mencari bukti lain.
86
00:06:40,960 --> 00:06:43,920
Apa tarikh tapak ini
berdasarkan situasi sekarang?
87
00:06:44,000 --> 00:06:46,320
Ia daripada penggalian di belakang sini.
88
00:06:48,120 --> 00:06:52,320
Ada serpihan kayu hangus,
kebanyakannya kayu palma,
89
00:06:52,400 --> 00:06:53,800
biji benih hangus.
90
00:06:53,880 --> 00:06:56,440
Kami jumpa bukti kebakaran
di belakang sana juga.
91
00:06:58,000 --> 00:07:00,320
Keputusannya memang tak dijangka.
92
00:07:03,040 --> 00:07:05,080
Berdasarkan pentarikhan radiokarbon,
93
00:07:05,160 --> 00:07:09,840
tarikh paling lama kita dapat
lebih kurang 13,200 yang lalu.
94
00:07:09,920 --> 00:07:11,280
Menarik.
95
00:07:12,200 --> 00:07:13,760
MASA KINI
96
00:07:13,840 --> 00:07:16,440
Sejak lebih 13,000 tahun lalu…
97
00:07:16,720 --> 00:07:18,160
13,200 TAHUN LALU
98
00:07:18,240 --> 00:07:20,320
…ini merupakan antara karya seni tertua
99
00:07:20,400 --> 00:07:22,840
yang ditemui di seluruh benua Amerika.
100
00:07:28,640 --> 00:07:31,600
Karya seni yang dicipta
pada Zaman Ais lalu.
101
00:07:32,880 --> 00:07:36,680
Berdasarkan cerita, seni itu dicipta
oleh mereka yang tiba-tiba muncul di sini,
102
00:07:37,360 --> 00:07:39,160
jauh di dalam hutan Amazon.
103
00:07:42,480 --> 00:07:44,800
Kita boleh bayangkan
beribu-ribu tahun lalu,
104
00:07:44,880 --> 00:07:46,800
ia pasti lebih terang dan penuh warna.
105
00:07:54,640 --> 00:07:57,640
Imej itu dilukis
menggunakan oker merah dan kuning
106
00:07:58,600 --> 00:08:01,720
dan seolah-olah diawet
supaya ia bertahan lama.
107
00:08:05,800 --> 00:08:09,720
Saya pernah buat eksperimen,
ambil oker dan lukis di atas batu,
108
00:08:09,800 --> 00:08:11,040
dan ia semakin pudar.
109
00:08:11,120 --> 00:08:12,560
Jadi, pasti ada bahan pengikat.
110
00:08:12,640 --> 00:08:15,000
Pasti ada bahan pengikat
yang sangat bagus.
111
00:08:15,080 --> 00:08:17,880
Kami syak mereka campurkan
dengan damar pokok,
112
00:08:17,960 --> 00:08:22,040
dan damar itu hampir
seperti ambar tapi agak lut sinar.
113
00:08:22,120 --> 00:08:25,320
Maknanya pelukis-pelukis ini ada,
114
00:08:25,400 --> 00:08:29,160
pertama sekali, pengalaman
untuk melukis dengan cara begini.
115
00:08:29,240 --> 00:08:32,240
Mereka juga ada pengetahuan
untuk buat cat itu bertahan lama.
116
00:08:32,320 --> 00:08:37,400
Sudah tentu. Selain itu,
ia menunjukkan persediaan dan masa.
117
00:08:40,520 --> 00:08:43,800
Paling menarik bagi saya
adalah banyak cap tangan…
118
00:08:48,240 --> 00:08:53,120
hubungan intim manusia digambarkan
dengan cap tangan dalam seni batu.
119
00:08:55,000 --> 00:08:59,960
Seolah-olah mereka menyentuh dinding,
120
00:09:00,040 --> 00:09:03,000
dan menerusi dinding, menyentuh kita,
121
00:09:03,080 --> 00:09:04,960
menghantar mesej ke masa depan.
122
00:09:13,080 --> 00:09:16,560
{\an8}Lebih banyak seni Paleolitik ditemui
di Amazon Barat.
123
00:09:17,600 --> 00:09:20,360
Seperti mural yang rumit ini
di hutan Colombia,
124
00:09:20,440 --> 00:09:25,120
di mana imej 12,600 tahun
menggambarkan manusia
125
00:09:25,200 --> 00:09:28,200
bersama imej makhluk Zaman Ais.
126
00:09:31,040 --> 00:09:35,000
{\an8}Kami sedang lihat laporan saksi
kewujudan manusia
127
00:09:35,080 --> 00:09:38,040
dengan fauna besar Zaman Ais
yang telah lama pupus.
128
00:09:40,360 --> 00:09:44,720
{\an8}Di timur Amazon,
lukisan ini menolak tarikh itu
129
00:09:45,600 --> 00:09:48,080
kepada lebih 25,000 tahun lalu.
130
00:09:48,160 --> 00:09:51,120
25,000 TAHUN LALU
131
00:09:51,200 --> 00:09:55,480
Maksudnya, 2,000 tahun sebelum
pemburu-pengumpul itu berjalan
132
00:09:55,560 --> 00:09:57,560
di White Sands, New Mexico,
133
00:09:58,440 --> 00:10:02,320
ada manusia lain yang tinggal
di hutan Amerika Selatan
134
00:10:02,400 --> 00:10:04,400
mencipta seni seperti ini
135
00:10:04,920 --> 00:10:06,720
dalam jumlah yang banyak.
136
00:10:10,840 --> 00:10:13,280
Ini akan membuka peluang penerokaan
137
00:10:13,360 --> 00:10:17,120
tentang aktiviti mereka di benua Amerika
138
00:10:17,200 --> 00:10:19,280
selama puluhan ribu tahun ini
139
00:10:19,360 --> 00:10:22,920
yang ahli arkeologi sebelum ini
tak fikir ada manusia di sana.
140
00:10:26,400 --> 00:10:30,400
Di Serra do Paituna,
Dr. Davis pasti akan satu perkara.
141
00:10:32,160 --> 00:10:35,040
Siapa pun mereka
dan apa pun aktiviti mereka,
142
00:10:35,560 --> 00:10:38,920
pelukis batu di sini
tiba-tiba berhenti melukis.
143
00:10:40,000 --> 00:10:43,120
Orang pertama yang berada di wilayah ini,
mereka di sini,
144
00:10:43,200 --> 00:10:46,840
mereka cipta seni
dan kira-kira 12,700 tahun lalu,
145
00:10:46,920 --> 00:10:47,840
mereka lenyap.
146
00:10:47,920 --> 00:10:50,560
Adakah kawasan ini ditinggalkan?
147
00:10:50,640 --> 00:10:51,920
Nampaknya begitu.
148
00:10:52,000 --> 00:10:54,080
Agak lama. Selama beribu-ribu tahun.
149
00:10:54,160 --> 00:10:58,960
Bagi saya, 12,700 tahun lalu
merupakan tarikh yang sangat penting.
150
00:10:59,040 --> 00:11:00,240
12,700 TAHUN LALU
151
00:11:00,320 --> 00:11:02,880
Sentiasa ada margin kesilapan
dalam pentarikhan.
152
00:11:03,400 --> 00:11:08,360
Tapi itu sangat hampir dengan
permulaan anomali iklim Younger Dryas.
153
00:11:08,440 --> 00:11:10,680
Saya ingin tahu jika ada kaitan.
154
00:11:13,160 --> 00:11:16,120
Ketika itu, suhu tiba-tiba menjunam.
155
00:11:17,280 --> 00:11:20,800
Pada masa sama, tanpa disangka
kebakaran meratah seluruh planet.
156
00:11:22,880 --> 00:11:24,560
Aras laut meningkat.
157
00:11:32,720 --> 00:11:35,800
Kita boleh dengar gema zaman bencana ini…
158
00:11:38,720 --> 00:11:40,800
dalam tradisi lisan Amazonia.
159
00:11:43,840 --> 00:11:47,280
Ada banyak mitos dan legenda
tentang bencana purba
160
00:11:47,360 --> 00:11:49,840
yang masih diceritakan di seluruh Amazon.
161
00:11:49,920 --> 00:11:53,120
Ada satu yang saya rasa sangat menarik.
162
00:11:57,680 --> 00:12:03,800
Menurut puak Orang Asli Tiriyó, zaman dulu
roh langit beritahu seorang pawang
163
00:12:03,880 --> 00:12:06,480
banjir yang dahsyat akan melanda
164
00:12:06,560 --> 00:12:08,920
sebagai hukuman atas kejahatan rakyat.
165
00:12:10,440 --> 00:12:14,760
Ada yang dengar amaran ini
dan melarikan diri ke Gunung Kantani.
166
00:12:18,400 --> 00:12:20,680
Tapi kebanyakan manusia mati
dalam bah itu.
167
00:12:22,040 --> 00:12:24,160
Akhirnya, banjir surut,
168
00:12:25,040 --> 00:12:27,760
tinggalkan yang terselamat
untuk bermula semula.
169
00:12:33,920 --> 00:12:36,960
Ia tradisi seluruh dunia.
Ada zaman kegemilangan.
170
00:12:37,040 --> 00:12:41,040
Dulu manusia hidup
secara harmoni bersama-sama.
171
00:12:41,120 --> 00:12:43,960
Tapi entah bagaimana ia jatuh
daripada standardnya yang tinggi,
172
00:12:44,040 --> 00:12:47,800
dan dihukum dengan banjir besar
atau kemusnahan global
173
00:12:47,880 --> 00:12:49,920
yang menghapuskannya dari muka bumi.
174
00:12:51,520 --> 00:12:56,080
Penyampaian mitos global ini,
mustahil hanya satu kebetulan.
175
00:12:57,160 --> 00:13:01,880
Saya percaya kisah lama ini
mungkin kenangan terakhir kita
176
00:13:01,960 --> 00:13:05,000
kejadian sangat nyata
yang berlaku di seluruh dunia
177
00:13:05,080 --> 00:13:06,920
sekitar penghujung Zaman Ais,
178
00:13:07,000 --> 00:13:09,040
semasa tempoh bencana
179
00:13:09,120 --> 00:13:11,560
yang kami gelar Hari Kiamat Purba.
180
00:13:27,720 --> 00:13:33,800
Semakin banyak bukti menunjukkan
serpihan komet terhempas di Bumi.
181
00:13:33,880 --> 00:13:37,600
Hujahnya adalah ada beberapa impak
182
00:13:37,680 --> 00:13:43,560
serpihan komet yang mencetuskan
darurat iklim Younger Dryas
183
00:13:43,640 --> 00:13:45,280
12,800 tahun lalu.
184
00:13:53,360 --> 00:13:59,320
Kami sering bertembung dengan idea
digelar Hipotesis Impak Younger Dryas.
185
00:14:01,240 --> 00:14:03,640
Di Hemisfera Selatan dan Utara,
186
00:14:04,360 --> 00:14:07,440
{\an8}saintis temui
lapisan hitam pusam seperti ini,
187
00:14:07,520 --> 00:14:10,680
{\an8}menunjukkan kesan nanoberlian,
platinum dan iridium,
188
00:14:10,760 --> 00:14:14,120
yang mungkin diakibatkan
oleh impak kosmik atau letusan udara.
189
00:14:15,360 --> 00:14:18,160
Tapi di Amazon, mungkin wujud bukti lain
190
00:14:18,240 --> 00:14:19,800
terlukis di dinding ini.
191
00:14:25,520 --> 00:14:28,080
Ada beberapa imej komet,
192
00:14:28,160 --> 00:14:30,160
tapi satu panel terutamanya,
193
00:14:30,240 --> 00:14:36,080
ada komet yang menghadap ke atas.
194
00:14:36,160 --> 00:14:38,240
Ekor di bawah, kepala di atas.
195
00:14:38,320 --> 00:14:39,240
Ya.
196
00:14:39,320 --> 00:14:42,440
Di atas imej komet itu
ialah imej matahari.
197
00:14:43,880 --> 00:14:47,920
Saya rasa bingung kali pertama melihatnya
kerana biasanya kita takkan nampak komet
198
00:14:48,000 --> 00:14:49,520
hingga selepas matahari terbenam.
199
00:14:50,680 --> 00:14:54,240
Kebanyakan komet mudah dibezakan
berdasarkan ekornya,
200
00:14:54,880 --> 00:14:59,320
biasanya hanya boleh dilihat
di atas matahari terbenam, menjauhinya.
201
00:15:00,400 --> 00:15:05,200
Pastinya mustahil untuk lihat komet
di bawah matahari pada waktu siang.
202
00:15:07,880 --> 00:15:11,840
Saya terfikir,
bila kita mungkin nampak kepala komet
203
00:15:11,920 --> 00:15:13,880
sebelum matahari terbenam?
204
00:15:13,960 --> 00:15:15,440
Mungkin semasa gerhana.
205
00:15:16,080 --> 00:15:19,760
Jadi, saya mula mencari
dalam perisian astronomi,
206
00:15:19,840 --> 00:15:22,600
memang ada gerhana yang berlaku
berdepan imej itu
207
00:15:22,680 --> 00:15:25,520
kira-kira 13,027 tahun lalu.
208
00:15:25,600 --> 00:15:26,520
Okey.
209
00:15:26,600 --> 00:15:30,840
Ada komet yang berdekatan matahari.
210
00:15:32,800 --> 00:15:35,360
Jika ada gerhana
yang menggelapkan matahari,
211
00:15:35,440 --> 00:15:38,720
mereka mungkin boleh nampak
komet ini secara tiba-tiba,
212
00:15:38,800 --> 00:15:41,680
dan ia akan menghadap matahari.
213
00:15:41,760 --> 00:15:43,800
Itu yang kita lihat dalam lukisan itu?
214
00:15:43,880 --> 00:15:45,720
Ya, itu yang ditunjukkannya.
215
00:15:46,320 --> 00:15:50,200
Mungkinkah lukisan ini
rekod komet yang ramai percaya pecah,
216
00:15:50,920 --> 00:15:54,960
menghentam Bumi dengan serpihan
dan mencetuskan Younger Dryas?
217
00:15:57,840 --> 00:16:01,960
Saya rasa orang purba
terima amaran dari langit.
218
00:16:02,040 --> 00:16:05,960
Mereka semakin sedar
sesuatu telah berubah di syurga,
219
00:16:06,040 --> 00:16:10,040
dan mungkin mereka melukis
tanda-tanda awal kiamat
220
00:16:10,120 --> 00:16:11,120
yang akan datang.
221
00:16:24,760 --> 00:16:29,080
Pemasaan memang tepat apabila manusia
meninggalkan singkapan batu ini.
222
00:16:30,560 --> 00:16:32,280
Ahli arkeologi tak suka buat spekulasi
223
00:16:32,360 --> 00:16:33,920
tapi saya nak minta juga.
224
00:16:34,000 --> 00:16:36,200
Awak rasa Younger Dryas ada kaitan dengan
225
00:16:36,280 --> 00:16:37,920
aktiviti yang tiba-tiba berhenti?
226
00:16:38,000 --> 00:16:39,760
Kita tak boleh abaikannya
227
00:16:39,840 --> 00:16:42,440
kerana ia berlaku tepat pada masa itu.
228
00:16:53,960 --> 00:16:56,840
Pada pendapat awak, apa anggapan awak
229
00:16:56,920 --> 00:16:59,400
tentang orang yang mencipta seni ini?
230
00:16:59,480 --> 00:17:01,520
Bagaimana awak membayangkannya?
231
00:17:01,600 --> 00:17:05,360
Sukar untuk dibayangkan
kita perlu ada keberanian luar biasa
232
00:17:05,440 --> 00:17:07,280
untuk memasuki persekitaran baru.
233
00:17:07,880 --> 00:17:09,880
Mereka perintis.
234
00:17:12,120 --> 00:17:15,440
Tapi bagaimana perintis ini boleh ke sini?
235
00:17:18,120 --> 00:17:24,040
Pada 2015, saintis yang menyiasat hal itu
memaklumkan sesuatu yang mengejut.
236
00:17:25,640 --> 00:17:29,440
Mereka jumpa
beberapa ahli puak Orang Asli Amazon
237
00:17:29,520 --> 00:17:32,480
berkongsi penanda DNA tertentu
238
00:17:33,800 --> 00:17:36,880
dengan manusia
dari seberang Lautan Pasifik.
239
00:17:39,840 --> 00:17:43,560
Hakikat kita temuinya dalam kalangan
puak terpencil di hutan hujan Amazon
240
00:17:43,640 --> 00:17:47,680
dan di Papua New Guinea,
Taiwan dan Australia
241
00:17:47,760 --> 00:17:52,680
menunjukkan ada laluan terus
242
00:17:52,760 --> 00:17:54,760
merentasi Lautan Pasifik.
243
00:17:56,000 --> 00:18:00,040
Lebih mengejutkan,
tempat ketiadaan penanda DNA ini.
244
00:18:02,000 --> 00:18:07,880
Penanda DNA ini tak dijumpai
di mana-mana di Amerika Utara.
245
00:18:08,480 --> 00:18:11,840
Jika Amerika hanya ada penduduk di darat,
246
00:18:11,920 --> 00:18:15,800
kita patut temui penanda DNA ini
di Amerika Utara
247
00:18:15,880 --> 00:18:17,520
serta di Amerika Selatan.
248
00:18:18,680 --> 00:18:22,160
Tambahan pula,
penanda DNA ini sangat lama,
249
00:18:23,040 --> 00:18:25,720
berusia 10,000 tahun lalu.
250
00:18:26,600 --> 00:18:30,040
{\an8}Tiada sesiapa sepatutnya
dapat menyeberangi Lautan Pasifik
251
00:18:30,120 --> 00:18:34,520
dari sini ke sana atau sebaliknya,
10,000 atau 11,000 tahun lalu.
252
00:18:34,600 --> 00:18:38,320
Jika itulah yang berlaku,
ia akan mengubah seluruh cerita.
253
00:18:38,920 --> 00:18:41,400
Jika ada satu tempat di Bumi
yang mungkin ada petunjuk
254
00:18:41,480 --> 00:18:44,080
tentang orang yang menyeberangi
Lautan Pasifik ketika itu…
255
00:18:47,560 --> 00:18:48,760
ia pasti di sini.
256
00:18:52,360 --> 00:18:55,800
Saya datang
ke salah satu pulau paling terpencil
257
00:18:58,120 --> 00:19:01,360
3,701 kilometer di barat Amerika Selatan
258
00:19:01,960 --> 00:19:05,520
dan 4,184 kilometer ke timur Tahiti.
259
00:19:07,680 --> 00:19:10,160
Pada hari Ahad Easter, 1722,
260
00:19:10,240 --> 00:19:13,880
penjelajah Belanda
terjumpa tanah kecil ini…
261
00:19:14,000 --> 00:19:15,760
LAUTAN PASIFIK
262
00:19:15,840 --> 00:19:18,400
…hilang di tengah Lautan Pasifik.
263
00:19:20,240 --> 00:19:22,920
Jadi, mereka namakannya Pulau Easter.
264
00:19:24,080 --> 00:19:26,920
Tapi mereka terkejut
apabila mendapati ia didiami
265
00:19:27,920 --> 00:19:32,320
oleh mereka yang hari ini
gelar kediaman mereka sebagai Rapa Nui.
266
00:19:38,480 --> 00:19:40,120
Lihatlah geografi asas.
267
00:19:43,160 --> 00:19:47,040
Ia berada di tengah Lautan Pasifik,
268
00:19:47,120 --> 00:19:51,080
tanah kecil ini.
269
00:19:53,040 --> 00:19:57,240
Jadi, perkara pertama yang luar biasa,
270
00:19:57,320 --> 00:19:59,120
bagaimana orang menjumpainya?
271
00:19:59,200 --> 00:20:03,480
Bagaimana orang boleh bermastautin
di Pulau Easter
272
00:20:04,200 --> 00:20:08,000
di Lautan Pasifik yang terbentang luas?
273
00:20:09,960 --> 00:20:13,640
Penanda DNA pan-Pasifik itu
meyakinkan saya
274
00:20:13,720 --> 00:20:18,320
yang pulau ini penting dalam usaha saya
untuk membina semula cerita
275
00:20:18,400 --> 00:20:20,720
tentang tamadun Zaman Ais yang hilang.
276
00:20:22,400 --> 00:20:23,240
Kenapa?
277
00:20:25,920 --> 00:20:27,280
Disebabkan ini.
278
00:20:29,760 --> 00:20:33,320
Patung megalit gergasi
yang menjulang di atas landskap…
279
00:20:37,280 --> 00:20:39,640
yang membuat Rapa Nui terkenal hari ini.
280
00:20:47,360 --> 00:20:48,720
Di seberang Lautan Pasifik,
281
00:20:48,800 --> 00:20:52,800
beberapa pulau mempunyai koleksi
struktur megalit luar biasa.
282
00:20:53,320 --> 00:20:57,680
Namun, kebanyakan monumen itu
ditemui di sini.
283
00:20:57,760 --> 00:21:00,120
Penduduk pulau ini menggelarnya Moai.
284
00:21:05,600 --> 00:21:08,000
Ada lebih 1,000 monumen ini
285
00:21:10,760 --> 00:21:14,640
di atas batu terpencil
yang lebih kecil daripada Washington, DC.
286
00:21:19,120 --> 00:21:23,880
Banyak yang didirikan di sepanjang pantai,
menghadap ke pedalaman…
287
00:21:28,200 --> 00:21:30,720
sementara yang lain ditemui secara rawak,
288
00:21:31,800 --> 00:21:35,760
seperti projek besar terbengkalai
di pertengahan jalan.
289
00:21:41,480 --> 00:21:46,480
Bagi saya, Pulau Easter merupakan
tempat paling ajaib di Bumi.
290
00:21:47,080 --> 00:21:49,680
Patung Moai agung,
291
00:21:49,760 --> 00:21:53,360
patung manusia yang diukir
daripada batu gunung berapi lembut.
292
00:21:55,160 --> 00:21:58,040
Ia mencabar kita dengan misteri di sana
293
00:21:58,120 --> 00:21:59,840
yang perlu dijelaskan.
294
00:22:04,280 --> 00:22:07,320
Siapa pengarca patung-patung gergasi ini?
295
00:22:07,400 --> 00:22:09,120
Apa yang mereka cuba capai
296
00:22:09,200 --> 00:22:12,760
dan kenapa curahkan usaha besar
untuk mencapainya?
297
00:22:14,520 --> 00:22:16,960
Ini teka-teki
yang tiada penyelesaian pasti,
298
00:22:17,040 --> 00:22:20,280
hanya spekulasi yang pernah ditawarkan.
299
00:22:32,280 --> 00:22:35,600
Wujudnya jurang pengetahuan ini
diakibatkan oleh kemusnahan
300
00:22:35,680 --> 00:22:37,680
yang dilakukan oleh orang luar.
301
00:22:39,880 --> 00:22:41,640
Pada abad ke-19,
302
00:22:41,720 --> 00:22:44,880
penduduk Rapa Nui berkurangan
kepada kumpulan kecil
303
00:22:44,960 --> 00:22:48,120
kerana ditangkap untuk dijadikan hamba
dan penyakit.
304
00:22:48,880 --> 00:22:50,440
Segelintir yang terselamat
305
00:22:50,520 --> 00:22:53,680
berlindung di dalam
tiub lava bawah tanah seperti ini.
306
00:22:56,760 --> 00:22:59,440
Saya selalu kata,
kita spesies yang pelupa,
307
00:22:59,960 --> 00:23:02,880
dan itu memang benar tentang Pulau Easter
308
00:23:02,960 --> 00:23:04,760
kerana sejarahnya yang tragis.
309
00:23:05,640 --> 00:23:11,120
Sebab sejak saat
Pulau Easter bertemu budaya Barat,
310
00:23:12,280 --> 00:23:13,480
bencana berlaku.
311
00:23:15,120 --> 00:23:18,320
Orang-orang tua yang menyimpan memori itu
312
00:23:18,400 --> 00:23:20,000
telah dibawa pergi.
313
00:23:20,800 --> 00:23:23,000
Ada hamba kemudian dihantar pulang,
314
00:23:23,880 --> 00:23:26,280
tapi membawa penyakit berbahaya
315
00:23:26,880 --> 00:23:30,480
yang mengakibatkan
saki baki penduduk terhapus.
316
00:23:35,320 --> 00:23:38,440
Leo Pakarati ialah
penghasil dokumentari Orang Asli
317
00:23:38,520 --> 00:23:42,080
{\an8}dan keluarganya telah memelihara
tradisi lisan Rapa Nui
318
00:23:42,160 --> 00:23:43,440
{\an8}sejak turun-temurun.
319
00:23:44,960 --> 00:23:47,760
Dia sedar apa yang hilang
320
00:23:47,840 --> 00:23:50,720
semasa penduduk ditangkap
untuk dijadikan hamba.
321
00:23:52,080 --> 00:23:55,320
Satu-satunya memori yang tersimpan
tentang asal usul Pulau Easter
322
00:23:55,400 --> 00:23:58,480
ialah memori
yang terselamat pada abad ke-19.
323
00:23:59,080 --> 00:24:04,040
Dalam detik bersejarah,
cuma ada 111 orang di pulau ini.
324
00:24:04,120 --> 00:24:05,600
Ia bencana besar.
325
00:24:05,680 --> 00:24:07,320
Ia bencana budaya juga
326
00:24:07,400 --> 00:24:10,320
sebab kita perlukan ramai orang
untuk simpan pengetahuan.
327
00:24:10,400 --> 00:24:11,920
Sikit orang, sikit pengetahuan.
328
00:24:12,000 --> 00:24:15,960
Kami hilang sebahagian besar sejarah kami.
329
00:24:17,520 --> 00:24:20,840
Namun, di sebalik cabaran yang sukar ini,
330
00:24:20,920 --> 00:24:23,280
Rapa Nui masih mengekalkan memori
331
00:24:23,360 --> 00:24:26,720
berkaitan misteri pulau ini
yang paling menarik.
332
00:24:28,120 --> 00:24:30,800
Apa yang dizahirkan
oleh tradisi lama tentang Moai.
333
00:24:30,880 --> 00:24:35,120
Nama sebenar Moai
ialah "te aringa o te kupuna."
334
00:24:35,200 --> 00:24:37,400
"Wajah leluhur kita."
335
00:24:37,480 --> 00:24:38,560
Itulah namanya.
336
00:24:38,640 --> 00:24:42,640
Ideanya ialah Moai mewakili orang sebenar.
337
00:24:43,120 --> 00:24:46,560
Dalam hidup,
orang ini istimewa dan penting.
338
00:24:48,040 --> 00:24:49,880
Menurut cerita rakyat Rapa Nui,
339
00:24:49,960 --> 00:24:53,520
leluhur yang penting ini
diperingati melalui Moai
340
00:24:54,280 --> 00:24:57,280
dengan ciri-ciri tersendiri
berdasarkan pangkat mereka.
341
00:24:58,000 --> 00:24:59,720
Sesetengah Moai bertelinga pendek.
342
00:24:59,800 --> 00:25:01,800
Sesetengah pula panjang. Kenapa?
343
00:25:01,880 --> 00:25:04,640
Ia menunjukkan perbezaan kelas sosial.
344
00:25:04,720 --> 00:25:08,160
Sesetengah orang ada masa
untuk subang panjang.
345
00:25:08,240 --> 00:25:12,280
Kuku mereka juga panjang.
Itu aktiviti kelas sosial.
346
00:25:12,360 --> 00:25:15,200
Jari-jari panjang pada Moai,
itu sebenarnya kuku?
347
00:25:15,280 --> 00:25:17,080
Jari mereka panjang,
348
00:25:17,160 --> 00:25:20,360
dan sesetengah Moai
ada kuku dan lekuk panjang juga.
349
00:25:23,720 --> 00:25:27,920
Saya tak dapat mengelak
melihat persamaan
350
00:25:28,000 --> 00:25:30,080
patung yang ditemui di tempat lain.
351
00:25:31,880 --> 00:25:34,640
{\an8}Di pulau Sulawesi, Indonesia,
352
00:25:34,720 --> 00:25:39,720
{\an8}kita dapat lihat patung megalit
berusia 4,000 tahun dengan postur sama
353
00:25:40,520 --> 00:25:42,520
{\an8}dengan posisi tangan sama.
354
00:25:46,160 --> 00:25:49,040
{\an8}Walaupun di seberang dunia, di Turkiye,
355
00:25:49,120 --> 00:25:52,960
{\an8}sebuah patung yang dikenali
sebagai Urfa Man dari Zaman Ais,
356
00:25:53,040 --> 00:25:57,120
mempunyai gaya yang sama,
dengan tangan di depan perut.
357
00:26:00,240 --> 00:26:03,960
{\an8}Begitu juga patung
yang turut ditemui di Turkiye,
358
00:26:04,040 --> 00:26:07,240
{\an8}dalam bentuk tiang megalit sepuluh tan
iaitu Göbekli Tepe.
359
00:26:08,160 --> 00:26:12,280
Tiang-tiang ini berusia 11,600 tahun.
360
00:26:14,760 --> 00:26:19,520
Adakah persamaan rekaan ini
merentasi masa dan ruang,
361
00:26:19,600 --> 00:26:22,400
jadi bukti akan budaya leluhur yang sama,
362
00:26:23,480 --> 00:26:27,360
meninggalkan legasi idea
untuk orang lain luahkan?
363
00:26:34,120 --> 00:26:37,760
Tiada rekod yang dapat menjelaskan
asal usul imejan itu.
364
00:26:39,760 --> 00:26:42,560
Tapi menurut tradisi lisan Rapa Nui,
365
00:26:42,640 --> 00:26:46,360
Moai, selain menjadi peringatan megalit,
366
00:26:47,080 --> 00:26:50,920
menyalurkan kuasa rohani yang suci
daripada leluhur mereka,
367
00:26:52,640 --> 00:26:54,720
tenaga yang dikenali sebagai mana.
368
00:26:57,240 --> 00:26:58,840
Saya nak tahu tentang mana.
369
00:26:58,920 --> 00:27:00,320
Mana sangat penting.
370
00:27:00,400 --> 00:27:01,920
Mana ialah tenaga.
371
00:27:02,000 --> 00:27:03,280
Semua orang memiliki mana.
372
00:27:03,360 --> 00:27:06,640
Setiap batu dan unsur
di alam semesta ada mana.
373
00:27:06,720 --> 00:27:10,080
Jadi, Moai dipenuhi kuasa mana?
374
00:27:10,160 --> 00:27:11,920
Ya. Apabila manusia mati,
375
00:27:12,000 --> 00:27:16,160
Moai dibina dengan tujuan untuk menghantar
376
00:27:16,240 --> 00:27:20,920
jiwa, mana, roh si mati ke dalam Moai.
377
00:27:22,440 --> 00:27:26,240
Tapi yang menariknya,
mana itu hanya mula mengalir
378
00:27:26,320 --> 00:27:30,400
selepas Moai ditempatkan dan disiapkan.
379
00:27:31,280 --> 00:27:34,680
Pada saat Moai diletakkan di pelantarnya,
380
00:27:34,760 --> 00:27:38,680
leluhur te Puna,
ukir lubang untuk mata dulu,
381
00:27:38,760 --> 00:27:42,360
kemudian karang dimasukkan
untuk bahagian putih
382
00:27:42,440 --> 00:27:45,800
dan kadangkala obsidian
atau batu lain untuk mata.
383
00:27:45,880 --> 00:27:48,080
Pada saat ini, ia bukan lagi Moai.
384
00:27:48,160 --> 00:27:51,360
Tapi Aringa ora o te Tupuna.
Wajah leluhur kami yang masih hidup.
385
00:27:51,440 --> 00:27:53,320
- Selepas ia ada mata?
- Ya.
386
00:27:53,400 --> 00:27:55,840
Dari pelantar itu, dari Ahu,
387
00:27:55,920 --> 00:27:59,080
Moai memandang ke arah bandar
dan melindungi keluarga.
388
00:27:59,160 --> 00:28:00,680
Itulah fungsi Moai.
389
00:28:07,960 --> 00:28:11,240
Jelas sekali,
Moai sangat suci kepada Rapa Nui.
390
00:28:12,720 --> 00:28:15,880
Tapi adakah itu bermakna
asalnya mereka yang mengukirnya?
391
00:28:18,360 --> 00:28:21,320
Mungkinkah Moai telah berada di sini?
392
00:28:21,840 --> 00:28:25,080
Jika benar, kita perlu fikir semula
keseluruhan garis masa
393
00:28:26,480 --> 00:28:28,280
kependudukan Rapa Nui.
394
00:28:29,440 --> 00:28:32,080
Mari pertimbangkan senario alternatif.
395
00:28:32,160 --> 00:28:36,720
Ia pertama kali diterokai oleh
sekumpulan kecil, pengemudi sofistikated,
396
00:28:37,320 --> 00:28:40,240
lebih awal daripada zaman prasejarah
yang diterima masa kini.
397
00:28:53,440 --> 00:28:55,120
Berdasarkan ujian genetik,
398
00:28:55,200 --> 00:28:56,880
kita tahu orang Rapa Nui
399
00:28:59,200 --> 00:29:02,240
merupakan keturunan
pengemudi purba yang hebat,
400
00:29:02,320 --> 00:29:03,760
iaitu orang Polinesia.
401
00:29:05,600 --> 00:29:10,400
Orang Polinesia merupakan
pengemudi dan pelaut cekap
402
00:29:10,480 --> 00:29:12,840
dan menetap
di banyak bahagian Lautan Pasifik
403
00:29:12,920 --> 00:29:16,480
semasa peluasan Polinesia
kira-kira 3,000 tahun lalu.
404
00:29:18,240 --> 00:29:22,240
Pentarikhan karbon manusia paling tua
penempatan di sini menunjukkan
405
00:29:22,320 --> 00:29:26,000
Rapa Nui merupakan antara
pulau terakhir yang mereka diami
406
00:29:26,080 --> 00:29:28,400
sekitar 1,100 tahun lalu.
407
00:29:31,400 --> 00:29:35,520
Ada kajian baru bahkan mengatakan,
orang pertama tiba lebih awal,
408
00:29:35,600 --> 00:29:38,000
sekitar 800 tahun lalu atau kurang.
409
00:29:48,000 --> 00:29:52,480
Namun, cebisan kisah asal yang berbeza,
410
00:29:52,560 --> 00:29:55,160
bercanggah dengan garis masa arkeologi
411
00:29:55,240 --> 00:29:57,240
dikekalkan di sini.
412
00:29:57,920 --> 00:30:00,680
Saya berbesar hati
dapat melihat sambutannya.
413
00:30:10,120 --> 00:30:14,320
Tradisi lisan menceritakan
tanah air purba bernama Hiva,
414
00:30:14,400 --> 00:30:17,160
pulau besar yang musnah
akibat banjir global,
415
00:30:17,240 --> 00:30:19,840
memaksa leluhur mereka melarikan diri.
416
00:30:22,200 --> 00:30:25,960
Menurut kisah ini, raja Hiva, Hutu Matu'a,
417
00:30:26,560 --> 00:30:30,760
diberi amaran bahawa negara pulaunya
akan dilanda banjir besar
418
00:30:30,840 --> 00:30:32,440
dan tenggelam selamanya.
419
00:30:37,240 --> 00:30:38,560
Berpandukan bayangan,
420
00:30:38,640 --> 00:30:42,200
dia hantar tujuh orang terpilih
menaiki kanu,
421
00:30:44,360 --> 00:30:48,000
menuju ke arah matahari terbit,
mencari tempat tinggal baru.
422
00:30:49,760 --> 00:30:54,240
Selepas berminggu-minggu di laut,
mereka mendarat di pulau Rapa Nui,
423
00:30:54,320 --> 00:30:58,680
di mana mereka kemudian disertai
Hutu Matu'a dan ratusan rakyatnya
424
00:30:58,760 --> 00:31:01,080
untuk membina semula tamadun mereka.
425
00:31:08,280 --> 00:31:11,560
Jadi, ada tradisi
banjir besar dan penerokaan,
426
00:31:11,640 --> 00:31:14,480
dan kita perlu tanya,
"Adakah kejadian itu berlaku?"
427
00:31:15,680 --> 00:31:18,240
Kita perlu kembali ke penghujung Zaman Ais
428
00:31:19,000 --> 00:31:23,080
untuk rekod banjir sebegitu
yang menenggelamkan seluruh daratan.
429
00:31:24,800 --> 00:31:27,680
Nama pulau tenggelam itu, Hiva,
430
00:31:27,760 --> 00:31:31,280
dalam bahasa Rapa Nui bermaksud
tanah yang jauh,
431
00:31:31,360 --> 00:31:35,040
menunjukkan ia bukan tanah
yang orang Polinesia kenal.
432
00:31:35,680 --> 00:31:42,000
Tapi kedatangan sekumpulan tujuh orang
melalui laut selepas bencana besar
433
00:31:42,080 --> 00:31:45,320
{\an8}merupakan tradisi yang ditemui
di seluruh dunia purba
434
00:31:45,800 --> 00:31:47,840
{\an8}dari Apkallu di Mesopotamia
435
00:31:49,680 --> 00:31:51,680
{\an8}kepada tujuh pendeta Mesir
436
00:31:52,680 --> 00:31:54,240
{\an8}dan tujuh rishi India.
437
00:31:56,040 --> 00:32:00,080
{\an8}Tradisi begitu sering bercakap tentang
sekumpulan kecil mangsa banjir
438
00:32:00,160 --> 00:32:03,760
tiba di tempat yang jauh
dalam keadaan huru-hara
439
00:32:03,840 --> 00:32:06,240
dengan misi memulakan semula tamadun.
440
00:32:09,040 --> 00:32:13,560
Kebetulan? Mungkin kisah asal usul ini
merupakan kenangan peristiwa sebenar
441
00:32:13,640 --> 00:32:17,080
dialami oleh banyak budaya purba
di seluruh dunia?
442
00:32:23,200 --> 00:32:28,160
Yang penting, tiada tarikh
dalam legenda Hotu Matu'a dan Hiva.
443
00:32:33,760 --> 00:32:36,480
Ini menimbulkan persoalan
dalam fikiran saya
444
00:32:36,560 --> 00:32:38,920
tentang waktu Pulau Easter mula diduduki.
445
00:32:40,440 --> 00:32:43,240
Saya tak mempersoalkan
perkembangan Polinesia.
446
00:32:43,320 --> 00:32:47,080
Saya tak mempersoalkan
populasi pulau Easter hari ini
447
00:32:47,160 --> 00:32:49,640
ialah populasi Polinesia.
448
00:32:50,480 --> 00:32:53,040
Tapi mungkinkah mereka datang
lebih awal dari itu?
449
00:33:05,200 --> 00:33:09,560
Kesimpulannya, Moai sendiri
tak dapat bantu kita menjawab soalan ini.
450
00:33:10,880 --> 00:33:12,920
Karakter Moai diukir daripada
451
00:33:13,000 --> 00:33:15,560
sejenis batu lembut dipanggil tuf,
452
00:33:16,400 --> 00:33:19,040
sejenis bentuk abu gunung berapi
bertukar menjadi batu.
453
00:33:19,120 --> 00:33:21,400
Ia tak boleh ditarikhkan.
454
00:33:22,920 --> 00:33:24,880
Tanpa bukti secara langsung,
455
00:33:24,960 --> 00:33:27,680
apabila patung megalit ini diukir,
456
00:33:28,680 --> 00:33:31,800
ahli arkeologi bergantung
pada pentarikhan bahan organik
457
00:33:31,880 --> 00:33:36,080
tertanam dalam pelantar Ahu,
tempat banyak Moai didirikan.
458
00:33:37,640 --> 00:33:38,720
Misalnya,
459
00:33:38,800 --> 00:33:45,080
Ahu Nau Nau ditarikhkan
antara 400 hingga 900 tahun.
460
00:33:50,600 --> 00:33:55,080
Ketika itulah para sejarawan percaya
penduduk pulau mula mengukir Moai.
461
00:33:57,720 --> 00:33:59,440
Tapi jika itu benar,
462
00:33:59,520 --> 00:34:02,000
bermakna selepas beberapa abad,
463
00:34:02,080 --> 00:34:06,040
hidup sederhana tanpa kesan
membina kemahiran yang diperlukan,
464
00:34:07,000 --> 00:34:10,880
orang Rapa Nui tiba-tiba
memulakan projek besar ini
465
00:34:12,360 --> 00:34:16,520
yang berterusan hingga beberapa dekad
sebelum orang Eropah tiba.
466
00:34:18,640 --> 00:34:20,600
Banyak pelantar agak kasar
467
00:34:20,680 --> 00:34:23,040
dan kurang elok
jika dibandingkan dengan patung.
468
00:34:23,120 --> 00:34:25,280
Kita perlu tanya diri sendiri,
469
00:34:25,360 --> 00:34:29,240
adakah pelantar itu seusia
patung yang didirikan di atasnya?
470
00:34:29,880 --> 00:34:33,360
Mungkinkah patung-patung itu
telah dibina semula
471
00:34:33,440 --> 00:34:35,360
oleh orang yang lewat ke Pulau Easter,
472
00:34:35,440 --> 00:34:38,600
membuatkan kita silap tentang usia patung
473
00:34:38,680 --> 00:34:40,400
berdasarkan pelantarnya?
474
00:34:43,360 --> 00:34:45,400
Lagipun, sepanjang sejarah,
475
00:34:45,480 --> 00:34:50,160
banyak objek yang ada nilai budaya
telah dipindahkan dan dipamerkan
476
00:34:50,240 --> 00:34:51,520
dalam suasana baru.
477
00:34:53,800 --> 00:34:57,120
{\an8}Di Venice, empat tetrark
Basilika St. Mark
478
00:34:57,200 --> 00:35:02,960
{\an8}sebenarnya diukir di Constantinople
900 tahun sebelum ia ditempatkan di sini.
479
00:35:05,520 --> 00:35:10,120
{\an8}Usia air pancut Renaissance di depan
Pantheon Rom tak setua
480
00:35:10,200 --> 00:35:12,760
{\an8}obelisk Mesir purba yang ia tampung.
481
00:35:15,480 --> 00:35:18,760
Banyak patung besar ini
dialihkan, dipindahkan
482
00:35:18,840 --> 00:35:20,440
ditempatkan dengan posisi berbeza.
483
00:35:20,520 --> 00:35:23,160
Saya rasa kita perlu kekal terbuka
kepada kemungkinan
484
00:35:23,240 --> 00:35:25,480
bahawa patung itu
mungkin dah ada di sana
485
00:35:25,560 --> 00:35:28,360
apabila orang Polinesia pertama tiba.
486
00:35:29,680 --> 00:35:33,120
Patung ini diterima oleh peneroka baru
487
00:35:33,200 --> 00:35:35,360
dan diresapkan ke dalam budaya.
488
00:35:37,440 --> 00:35:40,040
Idea ini berdasarkan Ahu Nau Nau
489
00:35:40,560 --> 00:35:44,120
yang guna satu lagi kepala Moai
yang sangat lapuk,
490
00:35:44,640 --> 00:35:48,200
sebagai salah satu batu asasnya,
dikitar semula untuk tujuan ini.
491
00:35:55,200 --> 00:35:59,240
Satu lagi petunjuk yang Moai mungkin
lebih tua daripada yang disangka
492
00:35:59,960 --> 00:36:02,080
boleh ditemui di gunung berapi yang pupus,
493
00:36:02,760 --> 00:36:05,880
di mana hampir semua megalit
mula-mula digali dan dibentuk.
494
00:36:10,800 --> 00:36:14,400
Di tenggara pulau
ada gunung berapi yang pupus
495
00:36:14,480 --> 00:36:16,120
dipanggil Rano Raraku.
496
00:36:17,480 --> 00:36:19,760
Ia satu ciri dramatik landskap ini.
497
00:36:22,600 --> 00:36:27,840
Di cerunnya ada sisa
ratusan Moai yang separuh siap.
498
00:36:29,280 --> 00:36:32,720
Ia benar-benar salah satu
tempat paling misteri di dunia.
499
00:36:39,600 --> 00:36:43,000
Hampir 400 Moai
berselerak di sekitar gunung berapi…
500
00:36:48,080 --> 00:36:50,080
dalam pelbagai peringkat penyelesaian.
501
00:37:02,560 --> 00:37:05,360
Kebanyakannya tersembul dari aras tanah,
502
00:37:05,440 --> 00:37:08,560
badan tertanam dalam mendapan.
503
00:37:10,840 --> 00:37:17,160
Pemendapan ini mungkin disebabkan
tanah runtuh, aliran lumpur atau tsunami.
504
00:37:20,600 --> 00:37:25,480
Walaupun ada yang senget,
kebanyakan patung kekal tegak,
505
00:37:25,560 --> 00:37:27,120
tak terjatuh secara rawak,
506
00:37:27,200 --> 00:37:30,240
seperti yang kita jangka
jika peristiwa itu puncanya.
507
00:37:32,640 --> 00:37:34,560
Jadi, apa yang berlaku di sini?
508
00:37:36,200 --> 00:37:39,440
Berkurun lamanya,
mendapan menyembunyikan bukti.
509
00:37:41,040 --> 00:37:45,760
Sehingga tahun 1914,
apabila ahli arkeologi mulakan penggalian.
510
00:37:47,240 --> 00:37:49,000
Seperti dalam gambar ini,
511
00:37:49,080 --> 00:37:53,000
ada Moai lebih
daripada hanya kepala dan bahu
512
00:37:53,080 --> 00:37:56,760
dan termasuk seluruh badan
tertanam jauh di lereng bukit,
513
00:38:00,120 --> 00:38:04,120
penemuan yang baru didedahkan
kepada dunia pada tahun 1950-an
514
00:38:04,200 --> 00:38:07,080
oleh ahli etnografi terkenal,
Thor Heyerdahl.
515
00:38:11,200 --> 00:38:13,720
Thor Heyerdahl
seorang manusia yang luar biasa.
516
00:38:13,800 --> 00:38:16,680
Saya bertuah dapat jumpa dia
lebih daripada sekali.
517
00:38:17,640 --> 00:38:19,840
Dia sanggup mencabar kebiasaan.
518
00:38:19,920 --> 00:38:22,800
Dia yakin ada bahagian yang hilang
519
00:38:22,880 --> 00:38:24,760
dalam kisah silam kita.
520
00:38:24,840 --> 00:38:28,960
Dia cuba tunjuk kepada kita
jauh dalam prasejarah,
521
00:38:29,040 --> 00:38:32,120
manusia purba berkebolehan
membuat pencapaian
522
00:38:32,200 --> 00:38:35,760
yang kita sangka dilakukan
oleh manusia pada zaman lebih maju.
523
00:38:37,560 --> 00:38:40,560
Misalnya, projek pembinaan Moai
yang misteri ini.
524
00:38:42,120 --> 00:38:43,240
Ahli arkeologi beritahu
525
00:38:43,320 --> 00:38:47,040
Moai terakhir diukir
sekitar 400 tahun lalu.
526
00:38:47,640 --> 00:38:51,320
Tapi nampak tak masuk akal di pulau kecil,
527
00:38:51,880 --> 00:38:55,440
jumlah mendapan yang sangat besar
mungkin terkumpul
528
00:38:55,520 --> 00:38:57,960
di sekelilingnya dalam masa yang singkat.
529
00:38:59,880 --> 00:39:03,160
Semua Moai ini tiada bukti
pengebumian yang disengajakan.
530
00:39:04,200 --> 00:39:06,280
Jadi, wujudkah penjelasan lain?
531
00:39:09,160 --> 00:39:11,760
Mungkinkah apa yang kita lihat
adalah hasil akhir
532
00:39:11,840 --> 00:39:13,560
proses pemendapan
533
00:39:13,640 --> 00:39:17,120
yang ambil masa bukan
beratus-ratus, tapi beribu-ribu tahun?
534
00:39:19,640 --> 00:39:21,560
Masalah dengan teori itu?
535
00:39:21,640 --> 00:39:25,320
Tiada bukti penempatan manusia
bertarikh sejauh itu.
536
00:39:26,800 --> 00:39:27,840
Mungkinkah ada?
537
00:40:03,960 --> 00:40:06,040
{\an8}Terjemahan sari kata oleh Jasmine Bardwin