1
00:00:12,080 --> 00:00:14,360
Amazon'daki bu devasa yapılar…
2
00:00:14,440 --> 00:00:16,000
ACRE BÖLGESİ
BREZİLYA
3
00:00:16,080 --> 00:00:18,320
…muazzam bir insan çabasının ürünü.
4
00:00:21,640 --> 00:00:24,160
Ama bunlardan kaç tane var?
5
00:00:27,400 --> 00:00:28,480
Ne buldun?
6
00:00:29,440 --> 00:00:31,480
- Ağaçları görüyor musun?
- Evet.
7
00:00:31,560 --> 00:00:34,600
- Bu da arazi.
- Onları yok ediyoruz.
8
00:00:34,680 --> 00:00:35,800
Vay canına.
9
00:00:35,880 --> 00:00:38,000
- Vay canına.
- İnanılmaz.
10
00:00:42,320 --> 00:00:46,360
Profesör Pärssinen ve ekibi
orman örtüsünün altında gizlenen
11
00:00:46,440 --> 00:00:48,480
dokuz yeni jeoglif buldu.
12
00:00:54,160 --> 00:00:57,600
Burada yuvarlak bir sekizgen var.
13
00:00:58,240 --> 00:01:01,840
Bu sekizgen yaklaşık 100 metre.
14
00:01:01,920 --> 00:01:03,800
- Çapı 100 metre.
- Çapı.
15
00:01:03,880 --> 00:01:04,880
İnanılmaz.
16
00:01:04,960 --> 00:01:08,280
Sen ortaya çıkarana kadar
kimse var olduğunu bilmiyordu.
17
00:01:08,360 --> 00:01:09,720
Bunu kimse bilmiyordu.
18
00:01:09,800 --> 00:01:12,840
Evet, teknolojiyle
ortaya çıkan şeyler inanılmaz.
19
00:01:12,920 --> 00:01:15,200
Yukarıdaki şu ilginç şekle bakalım.
20
00:01:18,520 --> 00:01:20,320
Bu ikisi neredeyse örtüşüyor
21
00:01:20,840 --> 00:01:25,640
ve görünüşe göre diğer alanlara bağlılar.
22
00:01:27,480 --> 00:01:31,080
Bu yolun iki tarafında da toprak set var.
23
00:01:31,160 --> 00:01:32,920
- Eski bir yol mu?
- Evet.
24
00:01:33,000 --> 00:01:35,360
Büyük meydana doğru gidiyor.
25
00:01:35,440 --> 00:01:37,120
- Evet.
- Büyüleyici.
26
00:01:38,480 --> 00:01:42,480
Bu jeoglifler diğerleriyle
aynı dönemde yapıldıysa
27
00:01:42,560 --> 00:01:46,040
yollar burada
bir medeniyetin varlığını gösteriyor.
28
00:01:47,680 --> 00:01:50,400
En az 2.500 yıl önce.
29
00:01:52,440 --> 00:01:56,200
Çok daha uzun bir süre var olduklarının
bir kanıtı da var.
30
00:01:58,160 --> 00:02:04,840
Bu alanların çoğunun 10.000 yıl önce
çoktan kurulduğunu keşfettik.
31
00:02:06,040 --> 00:02:08,240
2.500 YIL ÖNCESİ
32
00:02:08,320 --> 00:02:13,120
Belki de yeniden inşa edilen
çok eski jeogliflere bakıyoruz.
33
00:02:14,000 --> 00:02:17,720
Ama şunu biliyoruz ki
o bölgede insanlar vardı.
34
00:02:17,800 --> 00:02:21,680
Bu kanıt 10.000 yıl kadar geriye gidiyor
35
00:02:21,760 --> 00:02:24,360
ve bu, son buzul çağının
sonuna denk geliyor.
36
00:02:25,840 --> 00:02:30,840
Yaşı kaç olursa olsun
projenin büyüklüğü gerçekten inanılmaz.
37
00:02:32,400 --> 00:02:34,000
O zaman soru şu.
38
00:02:34,080 --> 00:02:36,120
Bunu yapmak için kaç kişi gerekir?
39
00:02:36,880 --> 00:02:39,560
Burada 100.000'lerce kişiden bahsediyoruz.
40
00:02:39,640 --> 00:02:42,160
Evet, 100.000'lerce yerleşik insan.
41
00:02:42,760 --> 00:02:43,720
Müthiş.
42
00:02:45,240 --> 00:02:47,480
Profesör Pärsinnen tüm o insanların
43
00:02:47,560 --> 00:02:50,200
bu jeoglifleri
bizzat yaptığını söylemiyor.
44
00:02:51,280 --> 00:02:55,760
Ama gerekli iş gücünü sağlamak
ve beslemek için
45
00:02:55,840 --> 00:02:59,640
burada o büyüklükte bir nüfus
uzun süreli olarak bulunmuş olmalı.
46
00:03:03,680 --> 00:03:05,960
Bilinen jeogliflerin biraz ilerisinde
47
00:03:06,040 --> 00:03:09,760
LiDAR ekibimiz kimsenin bilmediği
daha çok jeoglif buldu.
48
00:03:09,840 --> 00:03:13,800
Peki yoğun yağmur ormanlarına doğru
yüzlerce kilometre gidersek
49
00:03:13,880 --> 00:03:16,440
neler keşfedebiliriz?
50
00:03:18,720 --> 00:03:23,320
Bu, Amazonya anlayışımızı
tamamen değiştirdi.
51
00:03:23,400 --> 00:03:25,280
Bu çok büyük bir buluş.
52
00:03:25,360 --> 00:03:30,400
Bununla birlikte Amerika'nın
ve dünyanın tarihi değişecek.
53
00:03:42,200 --> 00:03:46,240
{\an8}KADİM UYGARLIKLAR
AMERİKA
54
00:03:46,320 --> 00:03:49,120
{\an8}BÖLÜM 2
55
00:03:58,680 --> 00:04:03,480
Amazon'da neler olduğunu
daha iyi anlamadan
56
00:04:03,560 --> 00:04:08,840
Amerika'nın tarihini anlatmaya
asla başlayamayız.
57
00:04:11,080 --> 00:04:16,080
1.000 yıl önce değil, 10.000 yıl önce,
20.000 yıl önce, 30.000 yıl önce.
58
00:04:18,760 --> 00:04:20,120
Daha geriye gitmeliyiz.
59
00:04:20,200 --> 00:04:23,800
Zihnimizi bu olasılıklara kapatmamalıyız.
60
00:04:27,800 --> 00:04:33,480
Acre'nin 1.600 kilometre kuzeydoğusunda
o derin tarihin cezbedici bir kanıtı var.
61
00:04:36,040 --> 00:04:40,120
Amazon'un kuzey kıyısındaki
Monte Alegre Ulusal Parkı'na geldim.
62
00:04:45,280 --> 00:04:49,040
Amazon havzasının çoğu düz
ve ağaçlarla kaplı olsa da
63
00:04:50,960 --> 00:04:55,680
burada bitki örtüsünün üzerinde
kayalık bir alan yükseliyor.
64
00:04:57,480 --> 00:05:00,960
Arkeolog ve antropolog
Doktor Christopher Davis
65
00:05:01,040 --> 00:05:05,480
tarihi değiştirebilecek bir keşif için
bu tepelerden birinde
66
00:05:05,560 --> 00:05:07,560
yıllar süren araştırmalar yaptı.
67
00:05:13,800 --> 00:05:15,680
Burası Serra do Paituna.
68
00:05:18,080 --> 00:05:19,800
Blackwater Gölü'nün tepesi.
69
00:05:23,520 --> 00:05:28,800
Eski görünen bir dizi resimle bezenmiş
yüksek, sarp kayalıklar.
70
00:05:39,200 --> 00:05:40,880
Öncülük ettiğin için sağ ol.
71
00:05:45,520 --> 00:05:50,440
Etrafımızda harika sanat eserleri var.
72
00:05:50,520 --> 00:05:53,880
Seni bu araştırmaya ve keşfe iten ne oldu?
73
00:05:53,960 --> 00:05:57,560
{\an8}Arkeoloji çalışmalarına
yüksek lisans öğrencisiyken başladım.
74
00:05:57,640 --> 00:06:01,000
Amerika'da kaya sanatı olduğundan
haberim yoktu.
75
00:06:01,800 --> 00:06:03,800
Buna çok şaşırdım.
76
00:06:06,720 --> 00:06:09,000
Bu resimlere "piktograf" deniyor.
77
00:06:13,640 --> 00:06:15,440
Bazıları çok basit.
78
00:06:15,520 --> 00:06:18,040
Bazısı kayanın üstünde sürünen bir yılan.
79
00:06:19,920 --> 00:06:23,240
Bazıları da
daha karmaşık geometrik desenler.
80
00:06:26,680 --> 00:06:30,160
Asıl soru bu resimlerin
ne zaman yapıldığı.
81
00:06:33,800 --> 00:06:35,680
Sanatın kendisi tarihlenemiyor.
82
00:06:36,360 --> 00:06:39,720
Bu yüzden Doktor Davis ve ekibi
başka kanıtlar aradı.
83
00:06:40,960 --> 00:06:43,920
Şu anda size göre bu alan kaç yıllık?
84
00:06:44,000 --> 00:06:46,320
Burada bir kazı yaptık.
85
00:06:48,120 --> 00:06:53,800
Kömürleşmiş palmiye ağaçları,
odunlar vardı, kömürleşmiş tohumlar vardı.
86
00:06:53,880 --> 00:06:56,440
Şurada yangın kanıtı da bulduk.
87
00:06:58,000 --> 00:07:00,320
Sonuçlar gerçekten şaşırtıcıydı.
88
00:07:03,040 --> 00:07:05,080
Radyokarbon tarihlemesine bakarsak
89
00:07:05,160 --> 00:07:09,840
elimizdeki en eski tarihler
13.200 yıl öncesine dayanıyordu.
90
00:07:09,920 --> 00:07:11,280
Büyüleyici.
91
00:07:12,200 --> 00:07:13,760
GÜNÜMÜZ
92
00:07:13,840 --> 00:07:16,280
Bunlar 13.000 yıl öncesine dayanıyor.
93
00:07:16,800 --> 00:07:18,160
13.200 YIL ÖNCESİ
94
00:07:18,240 --> 00:07:22,400
Yani Amerika'da bulunan
en eski sanat eserlerine bakıyoruz.
95
00:07:28,640 --> 00:07:32,040
Son Buzul Çağı'nda yapılmış
sanat eserleri.
96
00:07:32,880 --> 00:07:36,680
Amazon'un derinliklerinde
birden ortaya çıktıkları söylenen
97
00:07:37,360 --> 00:07:39,160
insanlar tarafından.
98
00:07:42,480 --> 00:07:46,800
Tabii bu binlerce yıl önce
çok daha parlak ve canlıdır.
99
00:07:54,640 --> 00:07:57,600
Resimler kırmızı ve sarı
toprak boyasıyla yapılmış
100
00:07:58,600 --> 00:08:01,720
ve görünüşe göre
kalıcı olmaları amaçlanmış.
101
00:08:05,800 --> 00:08:09,720
Burada bazı denemeler yaptım,
toprak boyasını alıp kayaya sürdüm
102
00:08:09,800 --> 00:08:11,040
ve anında yok oldu.
103
00:08:11,120 --> 00:08:15,000
- Bağlayıcı bir madde olmalı.
- Çok iyi bir bağlayıcı madde olmalı.
104
00:08:15,080 --> 00:08:17,440
Reçineyle karıştırdıklarını düşündük.
105
00:08:17,960 --> 00:08:22,040
Reçine neredeyse
açık bir kehribara dönüşüyor.
106
00:08:22,120 --> 00:08:25,320
O zaman bu resimleri yapan kişiler
107
00:08:25,400 --> 00:08:29,160
her şeyden önce
böyle resim yapma konusunda deneyimli.
108
00:08:29,240 --> 00:08:32,240
Boyanın kalıcı hâle
gelmesi konusunda bilgililer.
109
00:08:32,320 --> 00:08:37,400
Kesinlikle, aynı zamanda bunun için
hazırlık yapmışlar, vakit harcamışlar.
110
00:08:40,520 --> 00:08:43,800
En çok ilgimi çeken şey el izleri oldu.
111
00:08:48,240 --> 00:08:53,120
Yakın insan teması
kaya sanatına el iziyle yansıtılmış.
112
00:08:55,000 --> 00:08:59,960
Sanki duvara dokunuyorlar gibi.
113
00:09:00,040 --> 00:09:04,960
Duvar aracılığıyla bize dokunuyorlar,
geleceğe mesaj gönderiyorlar.
114
00:09:06,480 --> 00:09:13,000
{\an8}SERRANÍA DE LA LINDOSA
KOLOMBİYA
115
00:09:13,080 --> 00:09:16,560
{\an8}Batı Amazon'da daha fazla
Paleolitik dönem sanatı bulundu.
116
00:09:17,600 --> 00:09:20,360
Kolombiya ormanlarında yer alan,
117
00:09:20,440 --> 00:09:25,120
insan ve Buzul Çağı hayvanlarının
tasvirlerinin bulunduğu
118
00:09:25,200 --> 00:09:28,200
12.600 yıllık
bu karmaşık duvar resmi gibi.
119
00:09:31,040 --> 00:09:35,000
{\an8}İnsanların ve soyu tükenmiş
Buz Devri megafaunasının
120
00:09:35,080 --> 00:09:38,040
bir arada yaşadığının bir kanıtı.
121
00:09:38,560 --> 00:09:40,280
{\an8}SERRA DA CAPIVARA
BREZİLYA
122
00:09:40,360 --> 00:09:44,720
{\an8}Amazon'un doğusunda
bu resimlerin tarihi daha geriye,
123
00:09:45,600 --> 00:09:48,040
25.000 yıl öncesine dayanıyor.
124
00:09:48,120 --> 00:09:51,120
25.000 YIL ÖNCESİ
125
00:09:51,200 --> 00:09:57,560
Yani 2.000 yıl önce avcı-toplayıcılar
New Mexico'daki White Sands'te yürüyordu.
126
00:09:58,440 --> 00:10:02,320
Güney Amerika ormanlarında yaşayan
ve bu tarz bir sanat yapan
127
00:10:02,400 --> 00:10:04,080
başka insanlar da vardı.
128
00:10:04,920 --> 00:10:06,720
Hem de çok sayıda.
129
00:10:10,840 --> 00:10:14,400
Bu insanların 10.000'lerce yıl boyunca
130
00:10:14,480 --> 00:10:19,280
Amerika'da ne yaptığı
araştırılmaya başlanmalı.
131
00:10:19,360 --> 00:10:22,920
Oysa arkeologlar
orada insan yaşadığını düşünmüyordu.
132
00:10:26,400 --> 00:10:30,400
Serra do Paituna'da,
Doktor Davis bir şeyden emin.
133
00:10:32,160 --> 00:10:35,440
Her kim olursa olsunlar,
ne yapıyorsa yapsınlar,
134
00:10:35,520 --> 00:10:38,920
buradaki kaya resimleri aniden kesildi.
135
00:10:40,000 --> 00:10:43,120
Bu bölgede bulunan
136
00:10:43,200 --> 00:10:47,840
ve 12.700 yıl önce sanat yapan insanlar
birden gitmişler.
137
00:10:47,920 --> 00:10:50,560
O zamanlar bu bölge terk mi edilmiş?
138
00:10:50,640 --> 00:10:51,920
Öyle görünüyor.
139
00:10:52,000 --> 00:10:54,080
Bir süre boyunca. Binlerce yıl.
140
00:10:54,160 --> 00:10:59,000
Benim için 12.700 yıl öncesi çok önemli.
141
00:11:00,320 --> 00:11:02,760
Tarihlerde her zaman hata payı vardır.
142
00:11:03,400 --> 00:11:08,360
Ama bu Erken Dryas Devri
iklim anomalisinin başlangıcına çok yakın.
143
00:11:08,440 --> 00:11:10,680
Acaba aralarında bir bağlantı var mı?
144
00:11:13,160 --> 00:11:16,120
O dönem sıcaklıklar aniden düştü,
145
00:11:17,280 --> 00:11:20,800
beklenmedik bir şekilde
tüm gezegeni yangınlar sardı.
146
00:11:22,880 --> 00:11:24,560
Deniz seviyesi yükseldi.
147
00:11:32,720 --> 00:11:35,800
Amazonya'nın sözlü geleneklerinde…
148
00:11:38,720 --> 00:11:41,200
…bu yıkıcı çağın yankılarını
duyabiliyoruz.
149
00:11:43,840 --> 00:11:47,280
Bu felaketle ilgili
Amazon'un her yerinde hâlâ anlatılan
150
00:11:47,360 --> 00:11:49,360
çok sayıda mit ve efsane var.
151
00:11:49,920 --> 00:11:53,120
Bir tanesini
özellikle ilgi çekici buluyorum.
152
00:11:57,680 --> 00:12:03,800
Yerli Tiriyó halkına göre uzun zaman önce
gökyüzü ruhları bir şamana
153
00:12:03,880 --> 00:12:06,480
yakında korkunç bir sel olacağını,
154
00:12:06,560 --> 00:12:08,920
insanların cezalandırılacağını söylemiş.
155
00:12:10,440 --> 00:12:14,760
Bazıları uyarısını dikkate alıp
Kantani Dağı'nın tepesine kaçıp kurtulmuş.
156
00:12:18,400 --> 00:12:20,400
Ama çoğu selde ölmüş.
157
00:12:22,040 --> 00:12:27,400
Sonunda sel suları çekildiğinde
hayatta kalanlar baştan başlamış.
158
00:12:33,920 --> 00:12:36,960
Bu dünya çapında bir gelenek.
Bir altın çağ vardı.
159
00:12:37,040 --> 00:12:41,040
İnsanların uyum içinde yaşadığı
bir zaman vardı.
160
00:12:41,120 --> 00:12:44,040
Ama bir şekilde
bu yüksek standart korunamadı,
161
00:12:44,120 --> 00:12:47,800
büyük bir sel
ve küresel bir yıkımla cezalandırıldı,
162
00:12:47,880 --> 00:12:49,920
bu da izlerini dünyadan sildi.
163
00:12:51,520 --> 00:12:56,080
Bu efsanenin dünyanın dört bir yanında
anlatılması tesadüf olamaz.
164
00:12:57,200 --> 00:12:59,000
Bence bu eski hikâyeler
165
00:12:59,080 --> 00:13:05,000
Buzul Çağı'nın sonunda
ve "Kadim Felaket" dediğimiz dönemde
166
00:13:05,080 --> 00:13:11,560
tüm dünyada yaşanan gerçek olayların
günümüze ulaşan son kalıntıları.
167
00:13:27,720 --> 00:13:32,400
Dünya'ya bir kuyruklu yıldız
çarptığına dair kanıtlar
168
00:13:32,480 --> 00:13:33,800
her geçen gün artıyor.
169
00:13:33,880 --> 00:13:37,600
Bu argümana göre 12.800 yıl önce
170
00:13:37,680 --> 00:13:41,720
Dünya'ya çarpan kuyruklu yıldız
171
00:13:41,800 --> 00:13:45,280
Erken Dryas Devri'ndeki
iklim bozukluklarına neden oldu.
172
00:13:53,520 --> 00:13:59,160
Bu iddianın adı ise
Erken Dryas Devri Çarpışma Hipotezi.
173
00:14:01,240 --> 00:14:03,640
Hem güney hem de kuzey yarım kürede
174
00:14:04,360 --> 00:14:07,480
{\an8}bilim insanları bunun gibi
siyah mat katmanlar buldu.
175
00:14:07,560 --> 00:14:10,720
{\an8}Nanoelmas, platin ve iridyum kalıntıları
176
00:14:10,800 --> 00:14:13,840
kozmik bir çarpışmaya
ya da patlamaya işaret ediyor.
177
00:14:15,360 --> 00:14:18,120
Ama burada, Amazon'da
bu duvarlara kazınmış
178
00:14:18,200 --> 00:14:19,800
başka kanıtlar da olabilir,
179
00:14:25,520 --> 00:14:28,080
Birkaç kuyruklu yıldız resmimiz var
180
00:14:28,160 --> 00:14:30,160
ama özellikle birinde
181
00:14:30,240 --> 00:14:36,080
yukarı bakacak şekilde konumlandırılmış
bir kuyruklu yıldız var.
182
00:14:36,160 --> 00:14:38,920
- Kuyruğu aşağıda, kafası yukarıda.
- Evet.
183
00:14:39,440 --> 00:14:42,440
Kuyruklu yıldızın üzerinde bir güneş var.
184
00:14:43,960 --> 00:14:47,720
İlk gördüğümde çok şaşırmıştım
çünkü normalde güneş batana kadar
185
00:14:47,800 --> 00:14:49,520
kuyruklu yıldız göremezsiniz.
186
00:14:50,680 --> 00:14:54,240
Kuyruklu yıldızların çoğu
kuyruklarından ayırt edilir
187
00:14:54,880 --> 00:14:59,320
ve genellikle sadece
batan güneşin üzerinde süzülürken görünür.
188
00:15:00,400 --> 00:15:05,200
Gündüz vakti güneşin altında
kuyruklu yıldız görmek imkânsız olurdu.
189
00:15:07,880 --> 00:15:09,640
Bu da bana bir fikir verdi,
190
00:15:09,720 --> 00:15:10,880
güneş batmadan önce
191
00:15:10,960 --> 00:15:13,440
bir kuyruklu yıldız
ne olursa öyle görünür?
192
00:15:13,920 --> 00:15:15,880
Güneş tutulması varsa olabilir.
193
00:15:15,960 --> 00:15:19,760
Ben de bir astronomi uygulamasında
araştırmaya başladım
194
00:15:19,840 --> 00:15:25,520
ve 13.027 yıl önce o resimdeki gibi
bir güneş tutulması olduğunu gördüm.
195
00:15:25,600 --> 00:15:26,600
Evet.
196
00:15:26,680 --> 00:15:30,840
Güneşe yakın bir kuyruklu yıldız varmış.
197
00:15:32,800 --> 00:15:35,360
Tutulma güneşi kararttıysa
198
00:15:35,440 --> 00:15:41,680
aniden bu kuyruklu yıldızı
yüzü güneşe dönük şekilde görebilirdin.
199
00:15:41,760 --> 00:15:43,800
Sanatta gördüğümüz şey bu mu?
200
00:15:43,880 --> 00:15:45,720
Sanat bunu gösteriyor.
201
00:15:46,320 --> 00:15:48,240
Parçalanarak dünyaya saçıldığına
202
00:15:48,320 --> 00:15:53,960
ve Erken Dryas Devrini
tetiklediğine inanılan kuyruklu yıldız
203
00:15:54,040 --> 00:15:55,480
resmedilmiş olabilir mi?
204
00:15:57,840 --> 00:16:01,960
Bence o dönem yaşamış insanlar
zaten gökten uyarı alıyorlardı.
205
00:16:02,040 --> 00:16:05,960
Gökyüzünde bir şeylerin değiştiğini
fark etmeye başlıyorlardı.
206
00:16:06,040 --> 00:16:11,120
Belki de gerçekleşecek kıyametin
ilk belirtilerini çiziyorlardı.
207
00:16:24,760 --> 00:16:29,080
Bu da insanların bu kayalık araziyi
terk ettiği zamanla denk düşüyor.
208
00:16:30,560 --> 00:16:33,920
Arkeologlar spekülasyon yapmazlar
ama senden isteyeceğim.
209
00:16:34,000 --> 00:16:37,920
Sence Erken Dryas Devri'yle
izlerin aniden kesilmesi bağlantılı mı?
210
00:16:38,000 --> 00:16:42,440
Bunu görmezden gelemezsin
çünkü o zaman dilimiyle kesişiyor.
211
00:16:53,960 --> 00:16:59,400
Kişisel anlamda sence bu sanatı yaratanlar
nasıl insanlardı?
212
00:16:59,480 --> 00:17:01,520
Zihninde nasıl canlandırıyorsun?
213
00:17:01,600 --> 00:17:05,360
Yeni bir ortama gelmek için
nasıl bir cesaret gerektiğini
214
00:17:05,440 --> 00:17:07,280
hayal etmesi zor.
215
00:17:07,880 --> 00:17:09,880
Yani onlar öncüydüler.
216
00:17:12,120 --> 00:17:15,440
Ama bu öncüler buraya
ilk etapta nasıl geldiler?
217
00:17:18,120 --> 00:17:24,040
2015 yılında bilim insanlarının
bir araştırması bomba etkisi yarattı.
218
00:17:25,640 --> 00:17:32,480
Bazı yerli Amazon kabilelerinin
taşıdığı belli bir DNA
219
00:17:33,800 --> 00:17:36,880
Pasifik Okyanusu'nun
diğer tarafında da bulundu.
220
00:17:39,840 --> 00:17:43,560
Bunun hem Amazon yağmur ormanlarındaki
uzak kabilelerde
221
00:17:43,640 --> 00:17:47,680
hem de Papua Yeni Gine,
Tayvan ve Avustralya'da bulunması
222
00:17:47,760 --> 00:17:52,680
Pasifik Okyanusu boyunca
doğrudan bir geçiş olduğunu
223
00:17:52,760 --> 00:17:54,760
net bir şekilde gösteriyor.
224
00:17:56,000 --> 00:18:00,040
Daha da şaşırtıcı olan
bu DNA'nın olmadığı yerler.
225
00:18:02,000 --> 00:18:07,880
Bu DNA Kuzey Amerika'da hiçbir yerde yok.
226
00:18:08,480 --> 00:18:11,840
İnsanlar Amerika'ya
tamamen karadan yerleştiyse
227
00:18:11,920 --> 00:18:17,520
bu DNA'yı hem Kuzey Amerika'da
hem Güney Amerika'da görmemiz gerekir.
228
00:18:18,680 --> 00:18:25,560
Dahası bu DNA çok eski,
en az 10.000 yıl öncesine ait.
229
00:18:26,600 --> 00:18:30,040
{\an8}10.000 ya da 11.000 yıl önce
230
00:18:30,120 --> 00:18:34,520
kimsenin Pasifik Okyanusu'nu
geçemiyor olması gerekiyordu.
231
00:18:34,600 --> 00:18:38,320
Bunun olması tüm hikâyeyi altüst ediyor.
232
00:18:38,920 --> 00:18:43,600
O dönem Pasifik'i kimin geçtiğine dair
ipucu bulabileceğimiz tek yer…
233
00:18:47,560 --> 00:18:48,560
…burası.
234
00:18:52,360 --> 00:18:55,800
Üzerinde yerleşim olan
en ücra adalardan birine geldim.
235
00:18:58,120 --> 00:19:01,360
Güney Amerika'nın
3.700 kilometre batısında
236
00:19:01,960 --> 00:19:05,520
ve Tahiti'nin 4.200 kilometre doğusunda.
237
00:19:07,680 --> 00:19:13,920
1722 yılının Paskalya Günü
Hollandalı kaşifler Pasifik Okyanusu'ndaki
238
00:19:15,840 --> 00:19:18,400
bu küçük toprak parçasına rastladılar.
239
00:19:20,240 --> 00:19:22,920
Adını Paskalya Adası koydular.
240
00:19:24,080 --> 00:19:26,920
Ama üstünde yerleşim olmasına
çok şaşırdılar.
241
00:19:27,920 --> 00:19:32,680
Bugün bu insanlar
evlerine "Rapa Nui" diyorlar.
242
00:19:38,480 --> 00:19:40,120
Şu coğrafyaya bakın.
243
00:19:43,160 --> 00:19:47,040
Küçücük bir kara parçası
244
00:19:47,120 --> 00:19:51,080
Pasifik Okyanusu'nun ortasında
öylece duruyor.
245
00:19:53,040 --> 00:19:57,240
Burayla ilgili ilk sıra dışı şey
246
00:19:57,320 --> 00:19:59,120
insanların onu nasıl bulduğu.
247
00:19:59,200 --> 00:20:03,480
Uçsuz bucaksız Pasifik Okyanusu'daki
Paskalya Adası'na
248
00:20:04,200 --> 00:20:08,000
insanlar nasıl yerleşmiş olabilir?
249
00:20:09,960 --> 00:20:12,440
Bu Pan-Pasifik DNA'sı
250
00:20:12,520 --> 00:20:17,360
Buzul Çağı'ndaki kayıp uygarlığın
hikâyesini yeniden yazma çabalarımda
251
00:20:17,440 --> 00:20:21,000
bu adanın kilit bir rol oynayabileceğini
düşünmemi sağlıyor.
252
00:20:22,400 --> 00:20:23,240
Neden mi?
253
00:20:25,920 --> 00:20:27,160
Bunlar yüzünden.
254
00:20:29,760 --> 00:20:33,200
Manzaranın üzerinde yükselen
devasa megalitik heykeller.
255
00:20:36,760 --> 00:20:39,400
Rapa Nui'nin günümüzdeki en ünlü simgesi.
256
00:20:47,520 --> 00:20:49,520
Pasifik boyunca birçok ada
257
00:20:49,600 --> 00:20:52,720
dikkat çekici megalitik yapılara
ev sahipliği yapıyor.
258
00:20:53,320 --> 00:20:57,680
Ancak bu anıtlar
en yoğun olarak burada bulunuyor.
259
00:20:57,760 --> 00:20:59,760
Ada halkı bunlara Moai diyor.
260
00:21:05,600 --> 00:21:08,000
Bunlardan 1.000 tane var.
261
00:21:10,760 --> 00:21:14,360
Washington, DC'den daha küçük
ücra bir kayalıkta bulunuyorlar.
262
00:21:19,120 --> 00:21:23,880
Birçoğu kıyı şeridinde bir arada duruyor
ve iç kısımlara bakıyorlar.
263
00:21:28,200 --> 00:21:30,720
Diğerleri ise sanki büyük bir proje
264
00:21:31,800 --> 00:21:35,760
yarıda terk edilmiş gibi
rastgele yerlerde duruyor.
265
00:21:41,480 --> 00:21:46,480
Benim için Paskalya Adası
dünyanın en büyülü yerlerinden biri.
266
00:21:47,080 --> 00:21:49,720
Bu büyük Moai heykelleri,
267
00:21:49,800 --> 00:21:53,320
yumuşak volkanik kayalardan oyulmuş
bu insan figürleri
268
00:21:55,160 --> 00:21:59,840
açıklanması gereken bir gizemle
karşımızda duruyor.
269
00:22:04,280 --> 00:22:07,320
Bu dev heykellerin heykeltıraşları kimdi?
270
00:22:07,400 --> 00:22:09,120
Ne başarmaya çalışıyorlardı?
271
00:22:09,200 --> 00:22:12,760
Bunu başarmak için
neden bu kadar çaba harcadılar?
272
00:22:14,480 --> 00:22:16,960
Bunlar kesin bir çözümü olmayan
bulmacalar.
273
00:22:17,040 --> 00:22:20,280
Tek yapılabilen spekülasyon.
274
00:22:32,280 --> 00:22:37,680
Bu bilgi eksikliğinin sebebi
yabancıların yarattığı tahribat.
275
00:22:39,880 --> 00:22:41,640
19'uncu yüzyılda
276
00:22:41,720 --> 00:22:47,840
Rapa Nui nüfusu köleleştirilme
ve hastalıklar yüzünden bir hayli azaldı.
277
00:22:48,960 --> 00:22:50,440
Az sayıda kişi ise
278
00:22:50,520 --> 00:22:53,840
bunun gibi yer altı lav tüplerine
sığınarak kurtulabildi.
279
00:22:56,760 --> 00:22:59,880
Hep hafıza kaybı yaşayan bir tür
olduğumuzu söylerim.
280
00:22:59,960 --> 00:23:04,840
Bu, trajik geçmişi yüzünden
Paskalya Adası'nda bilhassa doğru.
281
00:23:05,640 --> 00:23:10,200
Çünkü Batı kültürüyle karşılaştığı
andan itibaren
282
00:23:10,280 --> 00:23:13,480
Paskalya Adası'nda felaket başladı.
283
00:23:15,120 --> 00:23:20,000
Bu anıları saklayan yaşlıların
hepsi götürüldü.
284
00:23:20,680 --> 00:23:23,000
Bazı köleler daha sonra geri gönderildi
285
00:23:23,880 --> 00:23:26,280
ama ölümcül hastalıklar getirdiler.
286
00:23:26,800 --> 00:23:30,480
Bunun sonucunda da kalan ada halkının
neredeyse hepsi yok oldu.
287
00:23:35,320 --> 00:23:38,440
Leo Pakarati yerel bir belgeselci.
288
00:23:38,520 --> 00:23:43,440
{\an8}Ailesi Rapa Nui'nin sözlü geleneklerini
nesillerdir koruyor.
289
00:23:44,960 --> 00:23:47,760
Köle ticareti yapılan karanlık dönemlerde
290
00:23:47,840 --> 00:23:50,680
nelerin kaybedildiğinin
acı bir şekilde farkında.
291
00:23:52,000 --> 00:23:55,320
Paskalya Adası'nın kökeni hakkında
korunabilen tek hatıra
292
00:23:55,400 --> 00:23:58,480
19'uncu yüzyıldan
kurtulanların hatıraları.
293
00:23:59,080 --> 00:24:04,040
Tarihi bir olay, adada sadece 111 kişiyiz.
294
00:24:04,120 --> 00:24:05,600
Bu büyük bir felaket.
295
00:24:05,680 --> 00:24:07,280
Kültürel bir felaket
296
00:24:07,360 --> 00:24:10,360
çünkü bilgiyi korumak için
çok insana ihtiyacın var.
297
00:24:10,440 --> 00:24:11,920
Az insan, az bilgi.
298
00:24:12,000 --> 00:24:15,960
Tarihimizin büyük bir kısmını kaybettik.
299
00:24:17,520 --> 00:24:21,720
Yine de Rapa Nui halkı
tüm bu zorluklara rağmen
300
00:24:21,800 --> 00:24:26,720
bu küçük adanın ilgi çekici
gizemiyle ilgili anılarını korudu.
301
00:24:28,120 --> 00:24:30,800
Eski gelenekler Moai hakkında ne diyor?
302
00:24:30,880 --> 00:24:35,120
Moai'ın gerçek adı
"te aringa ora o te Tupuna."
303
00:24:35,200 --> 00:24:37,400
"Atalarımızın yaşayan yüzü."
304
00:24:37,480 --> 00:24:38,560
Adı bu.
305
00:24:38,640 --> 00:24:42,880
Bize göre Moai
gerçek bir insanı temsil ediyor.
306
00:24:42,960 --> 00:24:46,560
Bu kişi hayattayken özel, önemli biriydi.
307
00:24:48,080 --> 00:24:49,880
Rapa Nui kültürüne göre
308
00:24:49,960 --> 00:24:53,520
bu önemli atalar
Moai şeklinde ölümsüzleştirildi,
309
00:24:54,280 --> 00:24:57,160
rütbelerine göre
farklı özellikler eklendi.
310
00:24:57,920 --> 00:24:59,760
Bazı Moai'ların kulakları kısa.
311
00:24:59,840 --> 00:25:01,800
Bazılarının uzun. Neden?
312
00:25:01,880 --> 00:25:04,640
Adadaki farklı sosyal sınıflar yüzünden.
313
00:25:04,720 --> 00:25:08,160
Bazı insanların uzun küpeleri var.
314
00:25:08,240 --> 00:25:12,280
Uzun tırnakları var.
Bu bir sosyal sınıf göstergesi.
315
00:25:12,360 --> 00:25:15,200
Moai'daki o uzun parmaklar
aslında tırnak mı?
316
00:25:15,280 --> 00:25:17,080
Uzun parmaklı olanlar da var,
317
00:25:17,160 --> 00:25:20,360
bazı Moai'larda da
kıvrımlı uzun tırnaklar var.
318
00:25:23,720 --> 00:25:27,000
Başka yerlerde bulunan
buna benzer antik heykellerle
319
00:25:27,080 --> 00:25:30,080
aralarındaki benzerlikleri
fark etmemek imkânsız.
320
00:25:31,880 --> 00:25:34,640
{\an8}Endonezya'nın Sulawesi adasında bulduğumuz
321
00:25:34,720 --> 00:25:38,480
{\an8}4.000 yıllık megalitik figürlerde de
322
00:25:38,560 --> 00:25:39,760
{\an8}çok benzer bir duruş
323
00:25:40,520 --> 00:25:42,520
{\an8}ve benzer bir el pozisyonu var.
324
00:25:46,160 --> 00:25:49,040
{\an8}Dünyanın öbür ucunda, Türkiye'de bile
325
00:25:49,120 --> 00:25:52,960
{\an8}tarihi Buzul Çağı'na dayanan,
Urfa Adamı olarak bilinen,
326
00:25:53,040 --> 00:25:57,240
elleri karnında kenetlenmiş şekilde
benzer bir poz veren bir heykel var.
327
00:26:00,240 --> 00:26:04,040
{\an8}Türkiye'de, Göbeklitepe'de bulunan
10 tonluk megalitik sütunlarda
328
00:26:04,120 --> 00:26:07,200
{\an8}aynı derecede ilgi çekici
bir paralellik bulundu.
329
00:26:08,160 --> 00:26:12,160
Bu sütunlar 11.600 yaşında.
330
00:26:14,760 --> 00:26:19,520
Bu tasarımların
zaman ve mekan tanımayan benzerlikleri
331
00:26:19,600 --> 00:26:22,400
daha sonraki insanlara
bir fikir mirası bırakan
332
00:26:23,480 --> 00:26:27,160
ve ortak atadan gelen bir kültürün
kanıtı olabilir mi?
333
00:26:34,120 --> 00:26:37,760
Bu tür heykellerin kökenini
açıklayabilecek hiçbir kayıt yok.
334
00:26:39,760 --> 00:26:42,560
Ama Rapa Nui sözlü geleneğine göre
335
00:26:42,640 --> 00:26:46,360
Moai'lar megalitik anıtlar olmanın yanında
336
00:26:47,200 --> 00:26:50,480
atalarından gelen kutsal bir ruhani gücü,
337
00:26:52,600 --> 00:26:54,680
"mana" denen enerjiyi de aktarıyor.
338
00:26:57,320 --> 00:26:58,840
Bana mana'dan bahset.
339
00:26:58,920 --> 00:27:00,320
Mana çok önemli.
340
00:27:00,400 --> 00:27:01,920
Mana enerjidir.
341
00:27:02,000 --> 00:27:03,280
Herkeste mana var.
342
00:27:03,360 --> 00:27:06,640
Evrendeki her kayanın,
her unsurun mana'sı var.
343
00:27:06,720 --> 00:27:10,080
Yani Moai'lar mana mı kullanıyor?
344
00:27:10,160 --> 00:27:16,160
Evet, biri öldüğünde
ailesi bir Moai yapıyor
345
00:27:16,240 --> 00:27:20,920
ve o kişinin ruhunun, mana'sının
Moai'a girmesini umuyorlar.
346
00:27:22,440 --> 00:27:26,240
Ama ilginç bir şekilde
Moai'lar yerine yerleştirilmeden
347
00:27:26,320 --> 00:27:30,400
ve düzgün bir şekilde tamamlanmadan
mana gelmeye başlamıyor.
348
00:27:31,280 --> 00:27:34,680
Şu anda Moai
bir platformun üstünde güvende.
349
00:27:34,760 --> 00:27:38,680
Tupuna yani atalarımız
önce gözleri için delik açıyor
350
00:27:38,760 --> 00:27:42,360
ve sonra gözün beyaz kısmı için mercan,
351
00:27:42,440 --> 00:27:45,800
ve göz için de obsidiyen
ya da başka taşlar koyuyorlar.
352
00:27:45,880 --> 00:27:48,080
Şu anda artık Moai yok.
353
00:27:48,160 --> 00:27:51,400
Artık aringa ora o te Tupuna.
Atalarımızın yaşayan yüzü.
354
00:27:51,480 --> 00:27:53,320
- Gözlerini yapınca mı?
- Evet.
355
00:27:53,400 --> 00:27:55,840
Ve platformdan, Ahu'dan,
356
00:27:55,920 --> 00:27:59,080
Moai'lar şehre doğru bakıyor
ve aileyi koruyor.
357
00:27:59,160 --> 00:28:00,680
Moai'ın işlevi bu.
358
00:28:07,960 --> 00:28:11,240
Belli ki Moai'lar
Rapa Nui halkı için oldukça kutsal.
359
00:28:12,760 --> 00:28:15,600
Ama bunları oyan kişiler onlar mıydı?
360
00:28:18,360 --> 00:28:21,360
Yoksa Moai'lar
onlardan önce de burada mıydı?
361
00:28:21,920 --> 00:28:25,080
Eğer öyleyse Rapa Nui'deki
insan yerleşimi tarihini
362
00:28:26,560 --> 00:28:28,280
baştan yazmamız gerekir.
363
00:28:29,440 --> 00:28:32,080
Alternatif bir senaryo düşünelim.
364
00:28:32,160 --> 00:28:36,720
Ya burayı sofistike denizcilerden oluşan
küçük bir grup
365
00:28:36,800 --> 00:28:40,240
çok daha eski bir tarihte keşfettiyse?
366
00:28:53,440 --> 00:28:55,120
Genetik testlere göre
367
00:28:55,200 --> 00:28:56,880
Rapa Nui halkı
368
00:28:59,200 --> 00:29:03,760
Polinezyalı o büyük antik denizcilerin
soyundan geliyor.
369
00:29:05,600 --> 00:29:10,400
Polinezyalılar muhteşem denizcilerdi
370
00:29:10,480 --> 00:29:12,840
ve 3.000 yıl önce yayılarak
371
00:29:12,920 --> 00:29:16,440
Pasifik Okyanusu'nda
çeşitli yerlere yerleştiler.
372
00:29:18,240 --> 00:29:22,240
En eski insan yerleşimlerinde yapılan
radyokarbon tarihlemesine göre
373
00:29:22,320 --> 00:29:28,280
Rapa Nui'ye 1.100 yıl önce gelmişler,
demek ki ulaşılan son adalardan biri.
374
00:29:31,360 --> 00:29:32,840
Yeni bir araştırmaya göre
375
00:29:32,920 --> 00:29:37,840
buraya gelen ilk insanlar daha da geç,
800 yıl kadar önce gelmişler.
376
00:29:48,000 --> 00:29:52,480
Fakat yine de
arkeolojik zaman çizelgesiyle çelişen
377
00:29:52,560 --> 00:29:57,240
farklı bir köken hikâyesi de
burada canlı tutulmuş.
378
00:29:57,920 --> 00:30:01,000
Bunun merasimine şahit olma
ayrıcalığına sahip oldum.
379
00:30:10,120 --> 00:30:11,600
Sözlü geleneklerinde
380
00:30:11,680 --> 00:30:14,320
yaşanan sel sonrasında atalarının kaçtığı
381
00:30:14,400 --> 00:30:19,400
Hiva adında
kadim bir vatandan bahsediliyor.
382
00:30:22,200 --> 00:30:25,960
Bu anlatıda
Hiva'nın büyük kralı Hutu Matu'a'nın
383
00:30:26,520 --> 00:30:30,760
korkunç bir tufanın yaşanacağı,
sonsuza dek su altında kalacağı konusunda
384
00:30:30,840 --> 00:30:32,440
uyarıldığı söylenir.
385
00:30:37,240 --> 00:30:38,560
Bu vizyonla
386
00:30:38,640 --> 00:30:42,200
yeni bir yuva aramaları için
yedi seçilmiş adamı
387
00:30:44,360 --> 00:30:47,680
kanolarla doğan güneşe doğru gönderir.
388
00:30:49,760 --> 00:30:54,240
Denizde geçen haftalardan sonra
güvenle Rapa Nui'ye ulaşırlar
389
00:30:54,320 --> 00:30:58,560
ve uygarlıklarını yeniden kurmak üzere
Hutu Matu'a ve yüzlerce kişi daha
390
00:30:58,640 --> 00:31:00,960
daha sonra onlara katılır.
391
00:31:08,280 --> 00:31:11,560
Yani burada büyük bir sel
ve bir keşif geleneği var.
392
00:31:11,640 --> 00:31:14,480
Kendimize bunların
olup olmadığını sormalıyız.
393
00:31:15,640 --> 00:31:18,240
Bütün bir ülkeyi
su altında bırakacak bir sel
394
00:31:19,000 --> 00:31:23,080
ancak son Buzul Çağı'nın sonunda
görülebilir.
395
00:31:24,800 --> 00:31:31,280
Rapa Nui dilinde "uzak diyarlar"
anlamına gelen batık ada Hiva
396
00:31:31,360 --> 00:31:35,040
Polinezyalıların aşina olmadığı
bir kara parçası değildi.
397
00:31:35,680 --> 00:31:42,000
Ama büyük bir afet zamanında
denizden yedi kişilik bir grubun gelmesi
398
00:31:42,080 --> 00:31:45,320
{\an8}antik dünyanın
her yerinde görülen bir gelenektir.
399
00:31:45,800 --> 00:31:47,840
{\an8}Mezopotamya'daki Abgal,
400
00:31:49,680 --> 00:31:51,600
{\an8}Mısır'daki yedi bilge,
401
00:31:52,680 --> 00:31:54,240
{\an8}Hindistan'daki yedi rishi.
402
00:31:56,040 --> 00:32:00,080
{\an8}Bu tür geleneklerde
genelde selden kurtulan küçük bir grup
403
00:32:00,160 --> 00:32:03,760
kaos zamanında
uygarlığı yeniden kurmak amacıyla
404
00:32:03,840 --> 00:32:06,240
uzaktaki bir karaya varır.
405
00:32:09,040 --> 00:32:10,240
Tesadüf mü?
406
00:32:10,320 --> 00:32:12,000
Bu köken hikâyeleri
407
00:32:12,080 --> 00:32:17,080
tüm antik kültürlerin deneyimlediği
gerçek olaylara dayanıyor olabilir mi?
408
00:32:23,200 --> 00:32:28,160
En önemlisi de Hotu Matu'a
ve Hiva efsanelerinin bir zamanı yok.
409
00:32:33,760 --> 00:32:38,920
Bu da bir soru sormama neden oluyor.
Paskalya Adası'na ilk ne zaman yerleşildi?
410
00:32:40,440 --> 00:32:43,240
Polinezya genişlemesini sorgulamıyorum.
411
00:32:43,320 --> 00:32:49,640
Paskalya Adası sakinlerinin
Polinezyalı olmasını sorgulamıyorum.
412
00:32:50,480 --> 00:32:53,040
Ama bundan önce yerleşilmiş olabilir mi?
413
00:33:05,200 --> 00:33:09,120
Ne yazık ki bu soruya
Moai'lar bir cevap veremez.
414
00:33:10,880 --> 00:33:15,560
Buradaki Moai'lar
volkanik külün taşa dönüşmesiyle oluşan,
415
00:33:16,320 --> 00:33:19,040
"tüf" denen
yumuşak bir kaya türünden yapılmış.
416
00:33:19,120 --> 00:33:21,400
Tarihleri belirlenemez.
417
00:33:22,920 --> 00:33:24,800
Bu megalitik heykellerin
418
00:33:24,880 --> 00:33:27,880
ne zaman oyulduğuna dair
net bir kanıt olmadığı için
419
00:33:28,680 --> 00:33:33,920
arkeologlar Moai'ların yerleştirildiği
Ahu platformlarındaki organik maddenin
420
00:33:34,000 --> 00:33:36,120
tarihlemesini yapma yoluna gittiler.
421
00:33:37,640 --> 00:33:39,960
Mesela Ahu Nau Nau
422
00:33:40,840 --> 00:33:45,080
400 ila 900 yaşında.
423
00:33:45,160 --> 00:33:49,640
400-900 YIL ÖNCESİ
424
00:33:50,600 --> 00:33:55,240
Tarihçiler ada halkının Moai'ları
o zaman yapmaya başladığına inanıyor.
425
00:33:57,720 --> 00:33:59,280
Ama gerçekten öyle ise bu,
426
00:33:59,360 --> 00:34:02,000
Rapa Nui halkının birkaç yüzyıl boyunca
427
00:34:02,080 --> 00:34:06,040
gerekli becerileri geliştirmeden
basit bir yaşam sürdüğü,
428
00:34:07,000 --> 00:34:10,880
sonrasında aniden
bu devasa projeye başladığı
429
00:34:12,360 --> 00:34:16,520
ve Avrupalıların gelişine kadar
devam ettiği anlamına gelirdi.
430
00:34:18,640 --> 00:34:23,040
Platformların çoğu
heykellere kıyasla oldukça kaba.
431
00:34:23,120 --> 00:34:25,280
Kendimize şu soruyu sormalıyız.
432
00:34:25,360 --> 00:34:29,240
Platformlar ve üstünde duran heykeller
aynı yaşta mı?
433
00:34:29,840 --> 00:34:33,320
Yoksa Paskalya Adası'na
daha sonra gelen kişiler
434
00:34:33,400 --> 00:34:35,360
onları buraya dikmiş olabilir mi?
435
00:34:35,440 --> 00:34:40,400
Öyle ise platformların yaşına bakarak
heykellerin yaşını anlayamayız.
436
00:34:43,360 --> 00:34:45,400
Sonuçta tarih boyunca
437
00:34:45,480 --> 00:34:51,520
büyük kültürel değere sahip birçok nesne
taşındı ve yeni bir yerde sergilendi.
438
00:34:52,440 --> 00:34:53,680
{\an8}VENEDİK
439
00:34:53,760 --> 00:34:57,120
{\an8}Venedik'te bulunan
San Marco Bazilikası'ndaki Dört Tetrark
440
00:34:57,200 --> 00:35:02,960
{\an8}aslında buraya yerleştirilmeden
900 yıl önce Konstantinopolis'te oyulmuş.
441
00:35:05,520 --> 00:35:10,120
{\an8}Roma'daki Pantheon'un önündeki
Rönesans çeşmesi
442
00:35:10,200 --> 00:35:12,760
{\an8}üsündeki Mısır dikili taşı kadar
eski değil.
443
00:35:15,480 --> 00:35:17,440
Bu dev heykellerin çoğu taşındı,
444
00:35:17,520 --> 00:35:20,440
çoğunun yeri değiştirildi,
farklı yerlere konuldu.
445
00:35:20,520 --> 00:35:23,160
Bence Polinezyalılar gelmeden önce
446
00:35:23,240 --> 00:35:28,360
bu heykellerin burada olma
ihtimaline karşı açık olmalıyız.
447
00:35:29,680 --> 00:35:35,360
Bir bakıma yeni yerleşimciler tarafından
benimsenmiş, kültürlerine adapte edilmiş.
448
00:35:37,440 --> 00:35:40,360
Bu fikri destekleyen bir diğer şey de
449
00:35:40,440 --> 00:35:44,240
Ahu Nau Nau'da temel taşı olarak,
bu amaç için geri dönüştürülmüş
450
00:35:44,720 --> 00:35:48,200
yıpranmış bir Moai kafası kullanılması.
451
00:35:55,200 --> 00:35:59,240
Moai'ın çok daha eski olduğunu gösteren
bir diğer şey de
452
00:35:59,960 --> 00:36:02,080
neredeyse tüm megalitlerin
453
00:36:02,760 --> 00:36:05,880
sönmüş volkandan çıkartılıp
şekillendirilmesi.
454
00:36:10,800 --> 00:36:16,120
Adanın güneydoğu köşesinde
Rano Raraku adlı sönmüş bir yanardağ var.
455
00:36:17,480 --> 00:36:19,760
Çok çarpıcı bir manzarası var.
456
00:36:22,600 --> 00:36:27,840
Yamaçlarında yüzlerce
kısmen tamamlanmış Moai var.
457
00:36:29,280 --> 00:36:32,720
Gerçekten dünyanın
en gizemli yerlerinden biri.
458
00:36:39,600 --> 00:36:43,000
Yaklaşık 400 Moai
yanardağa dağılmış durumda.
459
00:36:48,040 --> 00:36:50,120
Çeşitli derecelerde tamamlanmışlar.
460
00:37:02,560 --> 00:37:05,360
Birçoğu yer seviyesinin biraz üstünde,
461
00:37:05,440 --> 00:37:08,560
bodur gövdeleri
derin tortullara gömülmüş durumda.
462
00:37:10,840 --> 00:37:17,160
Bu tortullaşmanın sebebi heyelan,
çamur seli ve hatta tsunami olabilir.
463
00:37:20,600 --> 00:37:25,480
Biraz eğilmiş olsalar da
heykellerin çoğu dik duruyor,
464
00:37:25,560 --> 00:37:28,720
bu tarz bir olaydan sonra
bekleyeceğiniz üzere
465
00:37:28,800 --> 00:37:30,240
rastgele devrilmemişler.
466
00:37:32,640 --> 00:37:34,560
Burada gerçekten ne oldu?
467
00:37:36,200 --> 00:37:39,440
Buradaki tortu
yüzyıllar boyu kanıtları gizledi.
468
00:37:41,040 --> 00:37:45,760
Ta ki arkeologlar
1914'te kazılara başlayana kadar.
469
00:37:47,240 --> 00:37:49,000
Bu fotoğrafta görüldüğü üzere
470
00:37:49,080 --> 00:37:53,000
bazı Moai'lar
sadece baş ve omuzdan ibaret değil.
471
00:37:53,080 --> 00:37:56,760
Gövdeleriyle birlikte
yamacın içinde duruyorlar.
472
00:38:00,120 --> 00:38:07,080
Bunu ünlü etnograf Thor Heyerdahl
1950'li yıllarda ortaya çıkardı.
473
00:38:11,200 --> 00:38:13,720
Thor Heyerdahl olağanüstü bir insandı.
474
00:38:13,800 --> 00:38:16,880
Onunla birden fazla kez
görüştüğüm için şanslıydım.
475
00:38:17,640 --> 00:38:19,840
Düzene meydan okumaya hazırdı.
476
00:38:19,920 --> 00:38:24,760
Geçmişimizde bazı eksik parçalar
olduğuna inanıyordu.
477
00:38:24,840 --> 00:38:28,960
Bize tarih öncesi çağlarda yaşayan
antik insanların
478
00:38:29,040 --> 00:38:33,080
çok daha sonraki dönemlere
atfetme eğiliminde olduğumuz başarıları
479
00:38:33,160 --> 00:38:35,760
gerçekleştirebildiklerini
göstermeye çalıştı.
480
00:38:37,560 --> 00:38:40,560
Bu gizemli Moai projesi gibi.
481
00:38:42,120 --> 00:38:47,040
Arkeologlar bize son Moai'ın
400 yıl önce oyulduğunu söylüyor.
482
00:38:47,640 --> 00:38:51,720
Ancak bu kadar küçük bir adada,
bu kadar kısa bir sürede,
483
00:38:51,800 --> 00:38:55,440
bu kadar fazla miktarda
çökeltinin etraflarında birikmesi
484
00:38:55,520 --> 00:38:57,960
pek olası görünmüyor.
485
00:38:59,880 --> 00:39:03,160
Bu Moai'ların kasten gömüldüklerine dair
bir kanıt yok.
486
00:39:04,200 --> 00:39:06,280
Başka bir açıklaması var mı?
487
00:39:09,160 --> 00:39:13,560
Bu baktığımız şey yüzlerce yıllık değil de
488
00:39:13,640 --> 00:39:17,120
binlerce yıllık bir
çökelti birikmesi olabilir mi?
489
00:39:19,600 --> 00:39:21,560
Bu teorinin şöyle bir sorunu var.
490
00:39:21,640 --> 00:39:25,320
Bu kadar eski bir insan yerleşimine dair
bir kanıt yok.
491
00:39:26,800 --> 00:39:27,920
Yoksa var mı?
492
00:40:03,960 --> 00:40:06,040
{\an8}Alt yazı çevirmeni: Şebnem Öztürk