1
00:00:12,080 --> 00:00:14,360
Những cấu trúc khổng lồ ở rừng Amazon
2
00:00:16,080 --> 00:00:18,320
chứng tỏ nỗ lực vĩ đại của con người.
3
00:00:21,560 --> 00:00:24,160
Nhưng có bao nhiêu cấu trúc như vậy?
4
00:00:27,400 --> 00:00:29,080
Các anh tìm thấy gì?
5
00:00:29,160 --> 00:00:31,480
- Anh thấy cây cối không?
- Có.
6
00:00:31,560 --> 00:00:34,600
- Và giờ là địa hình.
- Chúng ta bỏ cây đi.
7
00:00:34,680 --> 00:00:35,800
Chà.
8
00:00:35,880 --> 00:00:38,000
- Chà.
- Thật khó tin.
9
00:00:42,320 --> 00:00:46,360
Giáo sư Pärssinen và đội ngũ
đã tìm thấy chín hình vẽ địa lý mới
10
00:00:46,440 --> 00:00:48,720
mà đã bị che giấu dưới tán rừng.
11
00:00:54,160 --> 00:00:57,600
Ở đây, ta có hình bát giác tròn.
12
00:00:58,240 --> 00:01:01,840
Hình bát giác này khoảng 100 mét.
13
00:01:01,920 --> 00:01:03,920
- Đường kính 100 mét.
- Đường kính.
14
00:01:04,000 --> 00:01:08,280
Không tin nổi. Không ai biết nó ở đó
đến khi anh dùng công nghệ LiDAR.
15
00:01:08,360 --> 00:01:09,720
Không ai biết điều này.
16
00:01:09,800 --> 00:01:12,840
Vâng. Công nghệ này
hé lộ những điều phi thường.
17
00:01:12,920 --> 00:01:15,200
Hãy đi lên và xem đặc điểm thú vị này.
18
00:01:18,520 --> 00:01:21,880
Hai hình này gần như chồng lên nhau
và có vẻ được kết nối,
19
00:01:24,200 --> 00:01:25,880
có lẽ đến các địa điểm khác.
20
00:01:27,480 --> 00:01:31,080
Đường này có đê chắn ở hai bên.
21
00:01:31,160 --> 00:01:32,920
- Một đường cổ?
- Đúng thế.
22
00:01:33,000 --> 00:01:35,360
Dẫn đến hình vuông lớn với đê chắn.
23
00:01:35,440 --> 00:01:37,200
- Vâng.
- Tuyệt vời.
24
00:01:38,480 --> 00:01:42,480
Nếu các hình vẽ địa lý này
ra đời cùng thời các hình khác gần đó,
25
00:01:42,560 --> 00:01:46,840
các đường này cho thấy ở đây
có nền văn minh có tổ chức phát triển mạnh
26
00:01:47,720 --> 00:01:50,400
ít nhất 2.500 năm trước.
27
00:01:52,440 --> 00:01:56,200
Và có bằng chứng
chúng có thể đã tồn tại rất lâu trước đó.
28
00:01:58,160 --> 00:02:04,840
Chúng tôi phát hiện nhiều địa điểm
đã tồn tại từ 10.000 năm trước.
29
00:02:06,040 --> 00:02:08,240
2.500 NĂM TRƯỚC
30
00:02:08,320 --> 00:02:11,440
Ta không thể chắc
liệu ta đang nhìn công trình tái tạo
31
00:02:11,520 --> 00:02:13,640
của hình vẽ địa lý cổ xưa hơn nhiều.
32
00:02:13,720 --> 00:02:17,720
Nhưng điều chúng ta biết là
con người đã có mặt ở khu vực đó.
33
00:02:17,800 --> 00:02:21,760
Và bằng chứng này
có niên đại hơn 10.000 năm trước
34
00:02:21,840 --> 00:02:24,360
rất gần với cuối Kỷ Băng hà cuối cùng.
35
00:02:25,840 --> 00:02:30,840
Dù chúng có thể cổ xưa như nào,
quy mô công trình này thật đáng kinh ngạc.
36
00:02:32,400 --> 00:02:36,120
Điều này đặt ra câu hỏi:
cần bao nhiêu người để làm việc này?
37
00:02:36,880 --> 00:02:39,560
Chúng tôi nói về hàng trăm ngàn người.
38
00:02:39,640 --> 00:02:42,160
Vâng. Hàng trăm ngàn người.
39
00:02:42,760 --> 00:02:43,720
Tuyệt vời.
40
00:02:45,240 --> 00:02:46,960
Giáo sư Pärsinnen không gợi ý
41
00:02:47,040 --> 00:02:50,520
tất cả những người đó
trực tiếp xây dựng các hình vẽ địa lý.
42
00:02:51,280 --> 00:02:55,760
Nhưng phải cần số người như thế ở đây
trong một thời gian dài
43
00:02:55,840 --> 00:02:59,520
để cung cấp và hỗ trợ
cho lực lượng lao động cần thiết.
44
00:03:03,680 --> 00:03:06,280
Cách các hình vẽ địa lý đã biết
vài trăm mét,
45
00:03:06,360 --> 00:03:09,920
nhóm LiDAR đang tìm thêm
các hình vẽ địa lý mà không ai biết.
46
00:03:10,000 --> 00:03:13,040
Vậy ta có thể mong đợi sẽ khám phá được gì
47
00:03:13,120 --> 00:03:16,440
nếu ta đi hàng trăm kilomet
vào sâu trong rừng nhiệt đới?
48
00:03:18,720 --> 00:03:23,320
Điều này đã thay đổi hoàn toàn
hiểu biết của chúng ta về rừng Amazon.
49
00:03:23,400 --> 00:03:28,040
Chúng ta đang đối mặt một hiện tượng lớn,
nó phải thay đổi lịch sử của châu Mỹ
50
00:03:28,120 --> 00:03:29,920
và thay đổi lịch sử thế giới.
51
00:03:42,200 --> 00:03:46,240
{\an8}KHẢI HUYỀN THỜI CỔ ĐẠI
CHÂU MỸ
52
00:03:46,320 --> 00:03:49,120
{\an8}CHƯƠNG II
53
00:03:58,680 --> 00:04:03,480
Ta không thể bắt đầu
kể câu chuyện về châu Mỹ
54
00:04:03,560 --> 00:04:08,840
khi ta chưa có kiến thức đầy đủ hơn nhiều
về những gì đang diễn ra ở rừng Amazon,
55
00:04:11,080 --> 00:04:16,080
không phải 1.000 năm trước,
mà là 10.000, 20.000, 30.000 năm trước.
56
00:04:18,840 --> 00:04:21,280
Ta cần tiếp tục quay ngược lại thời gian,
57
00:04:21,360 --> 00:04:23,800
ta cần cởi mở với những khả năng này.
58
00:04:27,800 --> 00:04:31,120
Và có bằng chứng hấp dẫn
về lịch sử xa xôi hơn đó,
59
00:04:31,200 --> 00:04:33,480
cách Acre 1.600 km về phía đông bắc.
60
00:04:36,040 --> 00:04:38,320
Tôi đã đến Vườn quốc gia Monte Alegre
61
00:04:38,400 --> 00:04:40,120
ở bờ bắc của sông Amazon.
62
00:04:45,280 --> 00:04:49,200
Dù phần lớn lưu vực sông Amazon
bằng phẳng và được cây cối che phủ,
63
00:04:50,960 --> 00:04:55,680
những mỏm đá đặc biệt ở đây
cao hơn hẳn các tán cây.
64
00:04:57,480 --> 00:05:00,960
Nhà khảo cổ học và nhân chủng học
Tiến sĩ Christopher Davis
65
00:05:01,040 --> 00:05:05,360
đã dành nhiều năm tìm hiểu
một khám phá có khả năng thay đổi lịch sử
66
00:05:05,440 --> 00:05:07,560
ở trên một trong những rặng núi này.
67
00:05:13,800 --> 00:05:15,680
Đây là Serra do Paituna,
68
00:05:18,080 --> 00:05:19,800
đồi của hồ Blackwater…
69
00:05:23,520 --> 00:05:28,800
một vách đá cao vút, được trang trí
một loạt các hình vẽ có vẻ cổ xưa.
70
00:05:39,200 --> 00:05:40,600
Cảm ơn đã dẫn đường.
71
00:05:45,520 --> 00:05:50,440
Rõ ràng là chúng ta đang được bao quanh
bởi những hình vẽ tuyệt vời này.
72
00:05:50,520 --> 00:05:53,880
Điều gì đã dẫn anh đến
việc tìm hiểu và khám phá này?
73
00:05:53,960 --> 00:05:57,560
{\an8}Tôi bắt đầu làm khảo cổ học
khi còn là một học viên cao học.
74
00:05:57,640 --> 00:06:01,000
Và tôi không hề biết
có nghệ thuật trên đá ở châu Mỹ.
75
00:06:01,800 --> 00:06:03,920
Và vì thế chúng đã làm tôi sửng sốt.
76
00:06:06,720 --> 00:06:09,280
Những hình này được gọi là hình trên đá.
77
00:06:13,640 --> 00:06:15,440
Một số hình rất đơn giản.
78
00:06:15,520 --> 00:06:18,040
Có thể là một con rắn đang trườn trên đá.
79
00:06:19,920 --> 00:06:23,240
Một số khác mô tả
các họa tiết hình học phức tạp hơn.
80
00:06:26,680 --> 00:06:30,160
Câu hỏi lớn là
những hình này được vẽ từ khi nào?
81
00:06:33,760 --> 00:06:36,200
Không thể xác định niên đại các hình này,
82
00:06:36,280 --> 00:06:39,280
nên Tiến sĩ Davis và đội ngũ
đã tìm bằng chứng khác.
83
00:06:40,960 --> 00:06:43,920
Anh dựa trên điều gì
để xác định niên đại nơi này?
84
00:06:44,000 --> 00:06:46,320
Dựa trên khai quật ở phía sau đây.
85
00:06:46,400 --> 00:06:48,040
NĂM 2011
86
00:06:48,120 --> 00:06:53,800
Có những mảnh gỗ bị carbon hóa,
chủ yếu là gỗ cọ, vài hạt bị carbon hóa.
87
00:06:53,880 --> 00:06:56,440
Chúng tôi tìm thấy
bằng chứng hỏa hoạn ở đó.
88
00:06:58,000 --> 00:07:00,320
Kết quả thật sự bất ngờ.
89
00:07:03,040 --> 00:07:05,080
Nhờ phương pháp carbon phóng xạ,
90
00:07:05,160 --> 00:07:09,840
các niên đại cổ nhất
mà chúng tôi có là tầm 13.200 năm trước.
91
00:07:09,920 --> 00:07:11,280
Tuyệt vời.
92
00:07:12,200 --> 00:07:13,760
NGÀY NAY
93
00:07:13,840 --> 00:07:16,440
Chúng có niên đại hơn 13.000 năm,
94
00:07:18,160 --> 00:07:20,640
ta đang xem
các tác phẩm nghệ thuật cổ nhất
95
00:07:20,720 --> 00:07:22,360
được tìm thấy ở châu Mỹ.
96
00:07:28,600 --> 00:07:32,040
Tác phẩm nghệ thuật
được tạo ra trong Kỷ Băng hà cuối cùng
97
00:07:32,880 --> 00:07:36,720
bởi những người đột nhiên xuất hiện ở đây
như chúng tôi được nghe,
98
00:07:37,320 --> 00:07:39,160
sâu trong rừng hoang dã Amazon.
99
00:07:42,400 --> 00:07:44,840
Anh có thể hình dung hàng ngàn năm trước,
100
00:07:44,920 --> 00:07:47,400
nó sẽ sáng hơn, rực rỡ hơn nhiều.
101
00:07:54,640 --> 00:07:57,760
Những hình này
được vẽ bằng đất son đỏ và vàng
102
00:07:58,600 --> 00:08:01,720
và dường như đã được xử lý
để tồn tại lâu dài.
103
00:08:05,800 --> 00:08:09,720
Tôi đã làm thí nghiệm ở đây,
chỉ lấy đất son và vẽ nó lên đá,
104
00:08:09,800 --> 00:08:11,040
nó sẽ bị rửa trôi.
105
00:08:11,120 --> 00:08:12,680
Nên phải có chất kết dính.
106
00:08:12,760 --> 00:08:15,000
Phải có chất kết dính rất tốt.
107
00:08:15,080 --> 00:08:17,400
Chúng tôi nghĩ họ trộn nó với nhựa cây,
108
00:08:17,960 --> 00:08:22,040
và nhựa cây này gần như trở thành hổ phách
nhưng nó khá trong suốt.
109
00:08:22,120 --> 00:08:25,320
Nó cho thấy
những người đã tạo ra các hình vẽ này,
110
00:08:25,400 --> 00:08:29,160
trước hết,
có kinh nghiệm về cách vẽ như thế này.
111
00:08:29,240 --> 00:08:32,240
Và họ đã phát triển
một số kiến thức để sơn bền lâu.
112
00:08:32,320 --> 00:08:37,400
Chính xác. Thêm vào đó,
nó cho thấy sự chuẩn bị và thời gian.
113
00:08:40,520 --> 00:08:43,800
Điều thuyết phục nhất với tôi
là nhiều dấu tay…
114
00:08:48,240 --> 00:08:52,080
mà sự tiếp xúc gần gũi của con người
được thể hiện qua các dấu tay
115
00:08:52,160 --> 00:08:53,720
ở nghệ thuật trên đá.
116
00:08:55,000 --> 00:08:59,960
Như thể họ chạm vào bức tường,
117
00:09:00,040 --> 00:09:03,000
và thông qua bức tường, chạm vào chúng ta,
118
00:09:03,080 --> 00:09:04,960
gửi thông điệp đến tương lai.
119
00:09:13,080 --> 00:09:17,120
{\an8}Thêm nhiều nghệ thuật thời kỳ đồ đá cũ
đã được tìm thấy ở Tây Amazon
120
00:09:17,200 --> 00:09:20,360
như bức bích họa phức tạp này
trong rừng rậm Colombia,
121
00:09:20,440 --> 00:09:25,120
những hình 12.600 năm tuổi mô tả con người
122
00:09:25,200 --> 00:09:28,200
bên cạnh những sinh vật
dường như thuộc Kỷ Băng hà.
123
00:09:31,040 --> 00:09:34,840
{\an8}Ta đang thấy lời kể của nhân chứng
về sự chung sống của con người
124
00:09:34,920 --> 00:09:38,040
với các động vật khổng lồ của Kỷ Băng hà
tuyệt chủng từ lâu.
125
00:09:40,360 --> 00:09:44,920
{\an8}Và ở phía đông của rừng Amazon,
các bức tranh này đẩy lùi niên đại xa hơn
126
00:09:45,600 --> 00:09:48,040
tới hơn 25.000 năm trước.
127
00:09:48,120 --> 00:09:51,120
25.000 NĂM TRƯỚC
128
00:09:51,200 --> 00:09:54,960
Nghĩa là 2.000 năm
trước những người săn bắn hái lượm đó
129
00:09:55,040 --> 00:09:57,360
bước đi ở White Sands ở New Mexico,
130
00:09:58,440 --> 00:10:02,080
đã có những người khác
sống trong rừng Nam Mỹ
131
00:10:02,160 --> 00:10:04,200
và tạo ra nghệ thuật như thế này.
132
00:10:04,920 --> 00:10:06,720
Và với số lượng lớn.
133
00:10:10,840 --> 00:10:13,280
Điều này sẽ mở ra sự khám phá
134
00:10:13,360 --> 00:10:17,120
rằng những người đó
có thể đã làm những gì ở châu Mỹ
135
00:10:17,200 --> 00:10:19,280
trong hàng chục nghìn năm qua
136
00:10:19,360 --> 00:10:22,920
mà các nhà khảo cổ đã nghĩ
ở đó không có bất kỳ người nào cả.
137
00:10:26,400 --> 00:10:30,400
Ở Serra do Paituna,
Tiến sĩ Davis chắc chắn một điều.
138
00:10:32,160 --> 00:10:35,040
Dù họ là ai và dù họ đang làm gì,
139
00:10:35,560 --> 00:10:38,920
các họa sĩ vẽ trên đá ở đây
đã đột nhiên dừng lại.
140
00:10:40,000 --> 00:10:43,120
Những người đầu tiên ở vùng này,
họ đã ở đây,
141
00:10:43,200 --> 00:10:47,840
họ vẽ như này khoảng 12.700 năm trước
rồi họ biến mất.
142
00:10:47,920 --> 00:10:50,560
Vậy khu vực bị bỏ hoang vào thời điểm đó?
143
00:10:50,640 --> 00:10:54,080
Có vẻ như vậy
trong khoảng thời gian hàng ngàn năm.
144
00:10:54,160 --> 00:10:59,240
Với tôi, 12.700 năm trước
là một mốc thời gian rất quan trọng.
145
00:11:00,320 --> 00:11:02,760
Luôn có sai số trong xác định niên đại.
146
00:11:03,400 --> 00:11:08,360
Nhưng nó rất gần với sự khởi đầu
của hiện tượng khí hậu Younger Dryas.
147
00:11:08,440 --> 00:11:10,680
Tôi không rõ có liên hệ nào không.
148
00:11:13,160 --> 00:11:16,120
Hồi đó, nhiệt độ giảm đột ngột,
149
00:11:17,280 --> 00:11:21,240
trong khi các đám cháy
bất ngờ hoành hành khắp hành tinh.
150
00:11:23,400 --> 00:11:25,160
Và mực nước biển dâng cao.
151
00:11:32,440 --> 00:11:35,800
Ta có thể nghe thấy tiếng vọng
của kỷ nguyên thảm khốc này
152
00:11:38,720 --> 00:11:41,200
trong truyền thuyết truyền miệng ở Amazon.
153
00:11:43,840 --> 00:11:47,760
Vô số huyền thoại và truyền thuyết
về một trận đại thảm họa cổ đại
154
00:11:47,840 --> 00:11:49,360
vẫn được kể khắp Amazon.
155
00:11:49,920 --> 00:11:53,120
Và có một câu chuyện
mà tôi thấy đặc biệt hấp dẫn.
156
00:11:57,680 --> 00:12:03,800
Theo người bản địa Tiriyó, từ lâu,
các linh hồn trên trời đã bảo một pháp sư
157
00:12:03,880 --> 00:12:06,480
rằng một trận lụt khủng khiếp
sẽ sớm xảy ra,
158
00:12:06,560 --> 00:12:08,920
để trừng phạt sự ác độc của con người.
159
00:12:10,440 --> 00:12:15,000
Một số người đã nghe theo lời cảnh báo,
đến nơi an toàn trên đỉnh núi Kantani.
160
00:12:18,400 --> 00:12:20,840
Nhưng hầu hết đã chết
trong trận đại hồng thủy.
161
00:12:22,040 --> 00:12:27,400
Cuối cùng, lũ cũng rút đi,
để những người sống sót làm lại từ đầu.
162
00:12:33,920 --> 00:12:36,160
Đó là truyền thuyết trên toàn thế giới
163
00:12:36,240 --> 00:12:41,040
về một thời hoàng kim
mà con người sống hòa hợp với nhau.
164
00:12:41,120 --> 00:12:44,120
Nhưng bằng cách nào,
các tiêu chuẩn cao đã biến mất,
165
00:12:44,200 --> 00:12:47,800
và hình phạt là một trận lụt lớn,
là sự hủy diệt toàn cầu,
166
00:12:47,880 --> 00:12:49,920
đã xóa sạch thời hoàng kim này.
167
00:12:51,520 --> 00:12:56,080
Bí ẩn chung này tồn tại khắp thế giới
không thể là sự trùng hợp ngẫu nhiên.
168
00:12:57,160 --> 00:13:01,960
Tôi tin các câu chuyện cổ này có thể là
ký ức cuối cùng còn sót lại của chúng ta
169
00:13:02,040 --> 00:13:05,000
về các sự kiện có thực
đã xảy ra trên toàn thế giới
170
00:13:05,080 --> 00:13:06,920
vào khoảng cuối của Kỷ Băng hà,
171
00:13:07,000 --> 00:13:11,560
trong thời kỳ đại hồng thủy
mà ta gọi là Khải huyền thời cổ đại.
172
00:13:27,720 --> 00:13:30,040
Ngày càng nhiều các bằng chứng cho thấy
173
00:13:30,120 --> 00:13:33,800
Trái Đất đã đi qua quỹ đạo
của các mảnh vỡ sao chổi.
174
00:13:33,880 --> 00:13:40,120
Và lập luận là nhiều vụ va chạm
với các mảnh vỡ sao chổi này đã khởi phát
175
00:13:40,200 --> 00:13:45,280
cuộc khủng hoảng khí hậu Younger Dryas
12.800 năm trước.
176
00:13:53,520 --> 00:13:59,160
Một giả thuyết mà ta liên tục nghe được,
Giả thuyết thiên thạch Younger Dryas.
177
00:14:01,240 --> 00:14:03,640
Ở cả hai bán cầu Nam và Bắc,
178
00:14:04,360 --> 00:14:07,320
{\an8}các nhà khoa học
đã tìm thấy lớp đen mờ như này,
179
00:14:07,400 --> 00:14:10,840
{\an8}cho thấy các dấu vết
của kim cương nano, bạch kim và iridi,
180
00:14:10,920 --> 00:14:13,720
gợi ý vụ va chạm vũ trụ
hoặc vụ nổ khí gần đó.
181
00:14:14,840 --> 00:14:18,160
Nhưng trong rừng Amazon này
có thể có bằng chứng khác,
182
00:14:18,240 --> 00:14:19,800
được khắc trên đá này.
183
00:14:25,520 --> 00:14:28,080
Chúng ta có vài hình vẽ về sao chổi,
184
00:14:28,160 --> 00:14:30,160
nhưng có một hình đặc biệt,
185
00:14:30,240 --> 00:14:36,080
có một sao chổi được khắc hướng lên trên.
186
00:14:36,160 --> 00:14:38,240
Đuôi hướng xuống. Đầu hướng lên.
187
00:14:38,320 --> 00:14:39,240
Vâng.
188
00:14:39,320 --> 00:14:42,440
Phía trên hình vẽ sao chổi
là hình vẽ mặt trời.
189
00:14:43,880 --> 00:14:48,120
Lần đầu thấy nó, tôi rất bối rối
vì bình thường ta sẽ không thấy sao chổi
190
00:14:48,200 --> 00:14:49,520
khi mặt trời chưa lặn.
191
00:14:50,680 --> 00:14:54,240
Hầu hết các sao chổi
đều dễ nhận biết bằng đuôi của chúng,
192
00:14:54,880 --> 00:14:59,320
thường chỉ thấy nó trên mặt trời lặn
chiếu sáng và rời xa khỏi nó.
193
00:15:00,400 --> 00:15:05,200
Chắc chắn sẽ không thể thấy sao chổi
bên dưới mặt trời trong ánh sáng ban ngày?
194
00:15:07,880 --> 00:15:11,800
Nó khiến tôi có ý tưởng
khi nào có thể thấy đầu sao chổi hướng lên
195
00:15:11,880 --> 00:15:13,240
trước khi mặt trời lặn?
196
00:15:13,960 --> 00:15:15,440
Có lẽ trong kỳ nhật thực.
197
00:15:16,080 --> 00:15:19,760
Và tôi bắt đầu tìm
trong phần mềm thiên văn học,
198
00:15:19,840 --> 00:15:23,200
và có một kỳ nhật thực
phù hợp với hình ảnh đó
199
00:15:23,280 --> 00:15:25,520
khoảng 13.027 năm trước.
200
00:15:25,600 --> 00:15:26,520
Vâng.
201
00:15:26,600 --> 00:15:30,840
Và một sao chổi ở gần mặt trời.
202
00:15:32,800 --> 00:15:35,360
Nếu có nhật thực làm mặt trời tối sầm lại,
203
00:15:35,440 --> 00:15:38,720
anh có thể đột nhiên thấy sao chổi này,
204
00:15:38,800 --> 00:15:41,680
và nó sẽ hướng đầu về phía mặt trời.
205
00:15:41,760 --> 00:15:43,800
Đó là điều ta thấy trong hình vẽ?
206
00:15:43,880 --> 00:15:45,720
Hình vẽ có vẻ cho thấy điều đó.
207
00:15:46,320 --> 00:15:51,000
Liệu hình vẽ này có thể là bản ghi chép
về sao chổi mà nhiều người tin đã vỡ ra,
208
00:15:51,080 --> 00:15:54,840
va vào Trái Đất
và gây ra sự kiện Younger Dryas?
209
00:15:57,840 --> 00:16:01,960
Tôi nghĩ người xưa đã
nhận được cảnh báo từ bầu trời.
210
00:16:02,040 --> 00:16:05,960
Họ nhận thức được
có gì đó đã thay đổi trên thiên đường,
211
00:16:06,040 --> 00:16:11,120
và có lẽ họ đang vẽ các dấu hiệu đầu tiên
của khải huyền sắp xảy ra.
212
00:16:24,760 --> 00:16:29,080
Thời điểm chắc chắn phù hợp
với lúc con người từ bỏ mỏm đá này.
213
00:16:30,440 --> 00:16:32,400
Giới khảo cổ không thích suy đoán
214
00:16:32,480 --> 00:16:36,080
và tôi sẽ yêu cầu anh suy đoán,
anh nghĩ sự kiện Younger Dryas
215
00:16:36,160 --> 00:16:37,920
liên quan đến dừng hoạt động đột ngột?
216
00:16:38,000 --> 00:16:42,440
Dĩ nhiên, anh không thể phớt lờ nó
vì nó xảy ra đúng khoảng thời gian đó.
217
00:16:53,960 --> 00:16:56,840
Ở cấp độ cá nhân, anh đánh giá như nào
218
00:16:56,920 --> 00:16:59,400
về những người đã tạo ra nghệ thuật này?
219
00:16:59,480 --> 00:17:01,520
Anh hình dung như nào về họ?
220
00:17:01,600 --> 00:17:05,360
Thật khó tưởng tượng
họ sẽ phải dũng cảm như thế nào
221
00:17:05,440 --> 00:17:07,280
khi đến một môi trường mới.
222
00:17:07,880 --> 00:17:10,200
Ý tôi là, họ là những người tiên phong.
223
00:17:12,120 --> 00:17:15,440
Nhưng những người tiên phong này
đã đến đây như thế nào?
224
00:17:18,120 --> 00:17:24,040
Năm 2015, các nhà khoa học
điều tra câu hỏi đó đã gây ra chấn động.
225
00:17:25,520 --> 00:17:29,440
Họ phát hiện các thành viên
của một số bộ lạc bản địa ở rừng Amazon
226
00:17:29,520 --> 00:17:32,480
có chung một dấu hiệu ADN
227
00:17:33,800 --> 00:17:36,880
với những người
ở phía bên kia của Thái Bình Dương.
228
00:17:39,840 --> 00:17:43,560
Việc họ tìm thấy nó
trong các bộ lạc xa xôi ở rừng mưa Amazon
229
00:17:43,640 --> 00:17:49,680
và ở Papua New Guinea, Đài Loan và Úc
gợi ý rất mạnh mẽ rằng
230
00:17:49,760 --> 00:17:54,760
có cuộc vượt Thái Bình Dương trực tiếp.
231
00:17:56,000 --> 00:18:00,040
Điều ngạc nhiên hơn nữa
là nơi mà không có tín hiệu ADN này.
232
00:18:02,000 --> 00:18:07,880
Tín hiệu ADN này
không hề được tìm thấy ở Bắc Mỹ.
233
00:18:08,480 --> 00:18:11,840
Nếu châu Mỹ được định cư
hoàn toàn bằng đường bộ,
234
00:18:11,920 --> 00:18:17,520
chúng ta sẽ tìm thấy tín hiệu ADN này
ở Bắc Mỹ cũng như ở Nam Mỹ.
235
00:18:18,680 --> 00:18:25,560
Hơn nữa, tín hiệu ADN này rất cổ xưa,
có niên đại ít nhất 10.000 năm.
236
00:18:26,600 --> 00:18:30,040
{\an8}Không ai có thể vượt Thái Bình Dương
237
00:18:30,120 --> 00:18:34,520
từ bờ này sang bờ kia
cách đây 10.000, 11.000 năm trước.
238
00:18:34,600 --> 00:18:38,320
Nếu việc đó xảy ra,
nó sẽ đảo ngược hoàn toàn câu chuyện.
239
00:18:38,920 --> 00:18:40,600
Nếu có một nơi trên Trái Đất
240
00:18:40,680 --> 00:18:43,920
có thể có manh mối
về ai đã vượt Thái Bình Dương hồi đó…
241
00:18:47,560 --> 00:18:48,520
đó là nơi này.
242
00:18:52,360 --> 00:18:55,800
Tôi đã đến
một trong những đảo xa xôi nhất có người ở
243
00:18:58,120 --> 00:19:01,360
cách Nam Mỹ 3.700 km về phía tây
244
00:19:01,960 --> 00:19:05,520
và cách Tahiti 4.200 km về phía đông.
245
00:19:07,680 --> 00:19:09,600
Vào Chủ Nhật Phục Sinh năm 1722,
246
00:19:09,680 --> 00:19:13,920
các nhà thám hiểm Hà Lan
tình cờ phát hiện hòn đảo nhỏ này,
247
00:19:15,840 --> 00:19:18,080
lẻ loi giữa Thái Bình Dương.
248
00:19:20,240 --> 00:19:22,920
Nên họ đã đặt tên cho nó là Đảo Phục Sinh.
249
00:19:24,080 --> 00:19:27,520
Nhưng họ đã sửng sốt
khi phát hiện hòn đảo có người,
250
00:19:28,040 --> 00:19:32,320
những người mà ngày nay
gọi nhà của họ là Rapa Nui.
251
00:19:38,480 --> 00:19:40,120
Hãy nhìn vào địa lý cơ bản.
252
00:19:43,160 --> 00:19:47,040
Nó ở giữa Thái Bình Dương,
253
00:19:47,120 --> 00:19:51,080
chấm đất nhỏ bé này.
254
00:19:53,040 --> 00:19:57,240
Và điều phi thường đầu tiên về nó là,
255
00:19:57,320 --> 00:19:59,120
làm sao mọi người tìm thấy nó?
256
00:19:59,200 --> 00:20:03,480
Làm thế nào mà ai đó
lại đến định cư trên Đảo Phục Sinh
257
00:20:04,200 --> 00:20:08,000
giữa vùng hoang vu rộng lớn
của Thái Bình Dương này?
258
00:20:09,960 --> 00:20:13,640
Tín hiệu ADN toàn Thái Bình Dương đó
thuyết phục tôi rằng
259
00:20:13,720 --> 00:20:18,080
đảo này có thể đóng vai trò lớn
trong nỗ lực để dựng lại câu chuyện
260
00:20:18,160 --> 00:20:20,840
về một nền văn minh
đã mất từ thời Kỷ Băng hà.
261
00:20:22,400 --> 00:20:23,240
Tại sao?
262
00:20:25,920 --> 00:20:27,160
Vì những thứ này.
263
00:20:29,760 --> 00:20:33,200
Những bức tượng tượng đá khổng lồ
cao vút trên cảnh quan…
264
00:20:37,280 --> 00:20:39,760
điều đã khiến Rapa Nui nổi tiếng ngày nay.
265
00:20:47,480 --> 00:20:48,720
Khắp Thái Bình Dương,
266
00:20:48,800 --> 00:20:52,640
một số hòn đảo có các bộ sưu tập
tượng đá khổng lồ đáng kinh ngạc.
267
00:20:53,320 --> 00:20:57,680
Nhưng nơi này có sự tập trung lớn nhất
của các tượng đá như vậy.
268
00:20:57,760 --> 00:20:59,760
Người dân trên đảo gọi nó là Moai.
269
00:21:05,600 --> 00:21:08,000
Có hơn 1.000 Moai như vậy
270
00:21:10,760 --> 00:21:14,560
trên một hòn đảo xa xôi
có diện tích nhỏ hơn Washington, DC.
271
00:21:19,120 --> 00:21:21,480
Nhiều tượng đứng cạnh nhau dọc bờ biển,
272
00:21:22,960 --> 00:21:24,480
nhìn về đất liền…
273
00:21:28,200 --> 00:21:31,160
các tượng khác
được tìm thấy có vẻ ngẫu nhiên,
274
00:21:31,800 --> 00:21:35,760
như thể một dự án khổng lồ
đã bị bỏ dở giữa chừng.
275
00:21:41,480 --> 00:21:46,480
Với tôi, Đảo Phục Sinh là
một trong những nơi mê hoặc nhất Trái Đất.
276
00:21:47,080 --> 00:21:49,720
Những bức tượng Moai vĩ đại,
277
00:21:49,800 --> 00:21:53,360
những tượng người
được tạc ra từ đá núi lửa mềm.
278
00:21:55,160 --> 00:21:59,840
Nó đặt ra cho chúng ta
một bí ẩn cần được giải đáp.
279
00:22:04,280 --> 00:22:07,320
Ai đã điêu khắc những tượng khổng lồ này?
280
00:22:07,400 --> 00:22:09,120
Họ cố gắng để đạt điều gì,
281
00:22:09,200 --> 00:22:12,760
và tại sao họ bỏ nhiều công sức đến vậy
để đạt được nó?
282
00:22:14,520 --> 00:22:20,280
Đây là câu đố không có lời giải chắc chắn,
chỉ có suy đoán đã được đưa ra.
283
00:22:32,280 --> 00:22:37,680
Khoảng trống trong kiến thức của chúng ta
chủ yếu do sự tàn phá của người ngoài.
284
00:22:39,880 --> 00:22:44,880
Trong thế kỷ 19, người Rapa Nui
bị giảm xuống còn một nhóm nhỏ
285
00:22:44,960 --> 00:22:47,840
bởi họ bị bắt làm nô lệ và do dịch bệnh.
286
00:22:48,960 --> 00:22:50,440
Nhóm ít ỏi bám trụ được
287
00:22:50,520 --> 00:22:54,000
là nhờ trú ẩn trong các ống dung nham
ngầm dưới đất như này.
288
00:22:56,760 --> 00:22:59,880
Tôi thường nói
chúng ta là loài bị mất trí nhớ,
289
00:22:59,960 --> 00:23:02,880
và điều đó đặc biệt đúng với Đảo Phục Sinh
290
00:23:02,960 --> 00:23:04,760
vì lịch sử bi thảm của nó.
291
00:23:05,640 --> 00:23:11,120
Vì từ thời điểm Đảo Phục Sinh
đối mặt văn hóa phương Tây,
292
00:23:12,280 --> 00:23:13,480
thảm họa đã xảy ra.
293
00:23:15,120 --> 00:23:20,000
Những người lớn tuổi,
những người lưu giữ ký ức đều bị bắt đi.
294
00:23:20,800 --> 00:23:23,000
Một số nô lệ sau đó được hồi hương,
295
00:23:23,880 --> 00:23:26,240
nhưng mang về những căn bệnh chết người,
296
00:23:26,880 --> 00:23:30,480
khiến cho những người còn lại trên đảo
đều bị xóa sổ.
297
00:23:35,320 --> 00:23:38,440
Leo Pakarati
là một nhà làm phim tài liệu bản địa,
298
00:23:38,520 --> 00:23:42,720
{\an8}gia đình anh ấy cẩn thận bảo tồn
truyền thuyết truyền miệng của Rapa Nui
299
00:23:42,800 --> 00:23:44,160
{\an8}qua nhiều thế hệ.
300
00:23:44,960 --> 00:23:47,360
Anh ấy đau đớn nhận ra những gì đã mất
301
00:23:47,440 --> 00:23:51,000
trong thời kỳ đen tối
khi mà họ bị tấn công và bắt làm nô lệ.
302
00:23:52,080 --> 00:23:55,320
Ký ức duy nhất được lưu giữ
về nguồn gốc Đảo Phục Sinh
303
00:23:55,400 --> 00:23:58,480
là ký ức đã trụ qua thế kỷ 19.
304
00:23:59,080 --> 00:24:04,040
Trong một thời khắc lịch sử,
chúng tôi chỉ còn 111 người trên đảo.
305
00:24:04,120 --> 00:24:05,600
Đó là một thảm họa lớn.
306
00:24:05,680 --> 00:24:07,320
Đó cũng là thảm họa văn hóa
307
00:24:07,400 --> 00:24:10,320
vì anh cần nhiều người để giữ kiến thức.
308
00:24:10,400 --> 00:24:11,920
Ít người, ít kiến thức.
309
00:24:12,000 --> 00:24:15,960
Và chúng tôi mất đi
một phần lớn lịch sử của chúng tôi.
310
00:24:17,520 --> 00:24:20,840
Và dù phải đối mặt những khó khăn to lớn,
311
00:24:20,920 --> 00:24:23,280
người Rapa Nui vẫn giữ được ký ức
312
00:24:23,360 --> 00:24:26,720
liên quan đến bí ẩn hấp dẫn nhất
của hòn đảo nhỏ bé này.
313
00:24:28,120 --> 00:24:30,800
Cho tôi biết
truyền thuyết xưa nói gì về Moai.
314
00:24:30,880 --> 00:24:35,040
Tên thật của Moai là
"te aringa hay o te Tupuna",
315
00:24:35,120 --> 00:24:38,560
dịch ra là
"khuôn mặt sống của tổ tiên chúng ta".
316
00:24:38,640 --> 00:24:42,640
Ý tưởng là
Moai đại diện cho một con người thực sự.
317
00:24:43,120 --> 00:24:46,560
Và trong cuộc sống,
người này đặc biệt, quan trọng.
318
00:24:48,080 --> 00:24:49,760
Theo truyền thuyết Rapa Nui,
319
00:24:49,840 --> 00:24:53,520
các tổ tiên quan trọng này
được tưởng niệm ở Moai
320
00:24:54,280 --> 00:24:57,280
với các đặc điểm riêng
liên quan đến cấp bậc của họ.
321
00:24:57,880 --> 00:25:01,800
Một số tượng Moai có tai ngắn.
Một số có tai dài. Nó có ý nghĩa gì?
322
00:25:01,880 --> 00:25:04,640
Các tầng lớp xã hội khác nhau trên đảo.
323
00:25:04,720 --> 00:25:08,160
Một số người có thời gian đeo hoa tai dài.
324
00:25:08,240 --> 00:25:12,280
Họ cũng có móng tay dài.
Đó là biểu hiện của đẳng cấp xã hội.
325
00:25:12,360 --> 00:25:15,200
Các ngón tay dài trên tượng Moai,
nó là móng tay?
326
00:25:15,280 --> 00:25:17,080
Họ có ngón tay dài,
327
00:25:17,160 --> 00:25:20,360
và một số tượng Moai
cũng có móng tay rất dài và cong.
328
00:25:23,720 --> 00:25:28,720
Tôi không thể không thấy sự tương đồng
với các bức tượng cổ đại tương tự
329
00:25:28,800 --> 00:25:30,280
được tìm thấy ở nơi khác.
330
00:25:31,880 --> 00:25:34,640
{\an8}Trên đảo Sulawesi của Indonesia,
331
00:25:34,720 --> 00:25:37,920
{\an8}chúng tôi tìm thấy
các tượng đá khổng lồ 4.000 năm tuổi
332
00:25:38,000 --> 00:25:42,520
{\an8}với tư thế và vị trí tay
tương tự một cách đáng kinh ngạc.
333
00:25:46,160 --> 00:25:49,040
{\an8}Kể cả ở phía bên kia thế giới,
ở Thổ Nhĩ Kỳ,
334
00:25:49,120 --> 00:25:52,960
{\an8}một bức tượng được gọi là Urfa Man
có niên đại từ thời Kỷ Băng hà
335
00:25:53,040 --> 00:25:57,120
cũng có tư thế tương tự,
với đôi tay đan trước bụng.
336
00:26:00,240 --> 00:26:03,960
{\an8}Một sự tương đồng đầy hấp dẫn
cũng được tìm thấy ở Thổ Nhĩ Kỳ,
337
00:26:04,040 --> 00:26:07,240
{\an8}trong các trụ đá khổng lồ
nặng mười tấn ở Göbekli Tepe.
338
00:26:08,160 --> 00:26:12,160
Những trụ đá này có niên đại 11.600 năm.
339
00:26:14,760 --> 00:26:19,520
Những tương đồng của các thiết kế
xuyên thời gian và không gian này
340
00:26:19,600 --> 00:26:23,000
có thể là bằng chứng
của một nền văn hóa tổ tiên chung,
341
00:26:23,520 --> 00:26:27,160
để lại di sản các ý tưởng
cho những người sau này thể hiện?
342
00:26:34,080 --> 00:26:37,760
Không tài liệu nào có thể giải thích
nguồn gốc của các hình đó.
343
00:26:39,600 --> 00:26:42,560
Nhưng theo truyền thuyết truyền miệng
của Rapa Nui,
344
00:26:42,640 --> 00:26:46,360
Moai, ngoài việc là
những tượng đá tưởng niệm khổng lồ,
345
00:26:47,080 --> 00:26:50,920
còn truyền sức mạnh tâm linh thiêng liêng
từ tổ tiên của họ,
346
00:26:52,640 --> 00:26:54,720
một năng lượng được gọi là mana.
347
00:26:57,280 --> 00:26:58,840
Nói thêm cho tôi về mana.
348
00:26:58,920 --> 00:27:01,920
Mana rất quan trọng. Mana là năng lượng.
349
00:27:02,000 --> 00:27:03,720
Tất cả mọi người đều có mana.
350
00:27:03,800 --> 00:27:06,640
Mọi tảng đá,
mọi yếu tố trong vũ trụ đều có mana.
351
00:27:06,720 --> 00:27:10,080
Vậy tượng Moai cũng có mana?
352
00:27:10,160 --> 00:27:16,160
Vâng. Khi một người chết,
gia đình sẽ làm một tượng Moai với ý định
353
00:27:16,240 --> 00:27:20,920
rằng linh hồn, mana, tinh thần
của người đó sẽ nhập vào tượng Moai.
354
00:27:22,440 --> 00:27:26,240
Nhưng thú vị là, mana chỉ bắt đầu chảy đến
355
00:27:26,320 --> 00:27:30,400
sau khi các Moai được đặt đúng vị trí
và được hoàn thành xong xuôi.
356
00:27:31,280 --> 00:27:34,360
Khi tượng Moai được đặt an toàn trên bệ,
357
00:27:34,440 --> 00:27:38,680
các tổ tiên, tupuna,
sẽ khắc lỗ cho mắt trước,
358
00:27:38,760 --> 00:27:42,360
và sau đó, họ cho san hô vào phần trắng
359
00:27:42,440 --> 00:27:45,800
và đôi khi là đá vỏ chai
hoặc các loại đá khác cho mắt.
360
00:27:45,880 --> 00:27:47,880
Lúc này, nó không còn là Moai nữa.
361
00:27:47,960 --> 00:27:51,360
Giờ nó là Aringa ora o te Tupuna.
Khuôn mặt sống của tổ tiên chúng ta.
362
00:27:51,440 --> 00:27:53,320
- Ngay khi nó có mắt?
- Đôi mắt.
363
00:27:53,400 --> 00:27:55,840
Và từ bệ đó, từ Ahu,
364
00:27:55,920 --> 00:27:59,080
Moai nhìn về thị trấn và bảo vệ gia đình.
365
00:27:59,160 --> 00:28:00,680
Đó là chức năng của Moai.
366
00:28:07,960 --> 00:28:11,240
Rõ ràng, Moai rất linh thiêng
với người Rapa Nui.
367
00:28:12,760 --> 00:28:15,600
Nhưng điều đó có nghĩa là
họ đã tạc chúng từ đầu?
368
00:28:18,360 --> 00:28:21,360
Hay là Moai đã có ở đây từ trước?
369
00:28:21,920 --> 00:28:24,680
Nếu vậy, ta cần xem lại
toàn bộ dòng thời gian
370
00:28:26,560 --> 00:28:28,640
về sự hiện diện của người Rapa Nui.
371
00:28:29,440 --> 00:28:32,000
Hãy xem xét một kịch bản khác
372
00:28:32,080 --> 00:28:36,720
mà theo đó nó được khám phá đầu tiên
bởi một nhóm nhỏ các nhà hàng hải tinh vi,
373
00:28:36,800 --> 00:28:40,240
từ thời tiền sử xa xưa hơn nhiều
so với mốc được chấp nhận hiện nay.
374
00:28:53,440 --> 00:28:56,880
Dựa trên xét nghiệm di truyền,
ta biết rằng người Rapa Nui
375
00:28:59,200 --> 00:29:02,240
là hậu duệ
của những nhà hàng hải cổ đại vĩ đại,
376
00:29:02,320 --> 00:29:03,760
người Polynesia.
377
00:29:05,600 --> 00:29:10,400
Người Polynesia là những nhà hàng hải
và thủy thủ giỏi giang tuyệt vời,
378
00:29:10,480 --> 00:29:12,840
đã định cư nhiều nơi ở Thái Bình Dương
379
00:29:12,920 --> 00:29:16,440
trong quá trình mở rộng Polynesia
khoảng 3.000 năm trước.
380
00:29:18,240 --> 00:29:22,240
Phân tích carbon của các khu định cư
cổ nhất ở đây cho thấy rõ rằng
381
00:29:22,320 --> 00:29:28,280
Rapa Nui là một trong các đảo cuối cùng
mà họ đã đến khoảng 1.100 năm trước.
382
00:29:31,400 --> 00:29:35,520
Một nghiên cứu mới cho rằng
những người đầu tiên đã đến muộn hơn,
383
00:29:35,600 --> 00:29:37,880
chỉ 800 năm trước hoặc muộn hơn nữa.
384
00:29:48,000 --> 00:29:52,480
Tuy nhiên, những mảnh ghép
của câu chuyện nguồn gốc khác từ trước đó
385
00:29:52,560 --> 00:29:55,160
có vẻ mâu thuẫn với
dòng thời gian khảo cổ,
386
00:29:55,240 --> 00:29:57,240
vẫn đang tồn tại ở đây.
387
00:29:57,920 --> 00:30:00,680
Tôi có vinh dự
được chứng kiến một lễ kỷ niệm.
388
00:30:10,120 --> 00:30:14,480
Truyền thuyết truyền miệng nói về
một quê hương nguyên thủy có tên là Hiva,
389
00:30:14,560 --> 00:30:19,400
một đảo lớn bị phá hủy bởi lụt toàn cầu
khiến tổ tiên của họ phải bỏ chạy.
390
00:30:22,200 --> 00:30:25,960
Trong câu chuyện này,
vị vua vĩ đại của Hiva, Hotu Matu'a,
391
00:30:26,040 --> 00:30:30,840
đã được cảnh báo rằng đảo quốc của ông ấy
sẽ phải hứng chịu một trận đại hồng thủy
392
00:30:30,920 --> 00:30:32,440
và bị nhấn chìm mãi mãi.
393
00:30:36,720 --> 00:30:38,560
Được dẫn dắt bởi một tầm nhìn,
394
00:30:38,640 --> 00:30:42,200
ông đã cử bảy người được chọn
ra khơi trên các xuồng đi biển,
395
00:30:44,360 --> 00:30:47,680
hướng về mặt trời mọc
để tìm một quê hương mới.
396
00:30:49,760 --> 00:30:54,240
Sau nhiều tuần lênh đênh trên biển,
họ đã an toàn đặt chân lên đảo Rapa Nui,
397
00:30:54,320 --> 00:30:58,680
sau đó Hotu Matu'a và hàng trăm người
của ông ấy cũng nhập hội với họ ở đó
398
00:30:58,760 --> 00:31:00,960
để thiết lập lại nền văn minh của họ.
399
00:31:08,280 --> 00:31:11,720
Ta có một truyền thuyết về
đại hồng thủy và cuộc thám hiểm,
400
00:31:11,800 --> 00:31:14,480
ta phải tự hỏi:
"Sự kiện như vậy đã xảy ra?"
401
00:31:15,680 --> 00:31:18,840
Ta phải quay lại
cuối thời kỳ băng hà cuối cùng
402
00:31:18,920 --> 00:31:23,080
để có kiểu trận lụt
có thể nhấn chìm cả một vùng đất.
403
00:31:24,800 --> 00:31:27,680
Tên của hòn đảo bị chìm đó, Hiva,
404
00:31:27,760 --> 00:31:31,160
trong tiếng Rapa Nui,
nó có nghĩa là vùng đất xa xôi,
405
00:31:31,240 --> 00:31:35,040
cho thấy nó không phải vùng đất quen thuộc
với người Polynesia.
406
00:31:35,680 --> 00:31:42,000
Nhưng sự xuất hiện của một nhóm bảy người
trên biển sau cơn đại hồng thủy
407
00:31:42,080 --> 00:31:45,320
{\an8}là một truyền thuyết hay gặp
ở khắp thế giới cổ đại
408
00:31:45,880 --> 00:31:47,840
{\an8}từ Apkallu của Lưỡng Hà
409
00:31:49,680 --> 00:31:51,640
{\an8}đến bảy nhà hiền triết của Ai Cập
410
00:31:52,680 --> 00:31:54,240
{\an8}và bảy rishis của Ấn Độ.
411
00:31:56,000 --> 00:32:00,080
{\an8}Những truyền thuyết đó thường kể về
một nhóm nhỏ sống sót sau trận lụt
412
00:32:00,160 --> 00:32:03,760
đến một vùng đất xa xôi
trong thời kỳ hỗn loạn
413
00:32:03,840 --> 00:32:06,240
với sứ mệnh khởi động lại nền văn minh.
414
00:32:09,040 --> 00:32:13,600
Trùng hợp chăng? Những câu chuyện về
nguồn gốc là ký ức về sự kiện có thật
415
00:32:13,680 --> 00:32:17,080
ở nhiều nền văn hóa cổ xưa
trên khắp thế giới?
416
00:32:23,200 --> 00:32:26,640
Quan trọng là,
truyền thuyết về Hotu Matu'a và Hiva
417
00:32:26,720 --> 00:32:28,600
không có mốc thời gian cụ thể.
418
00:32:33,760 --> 00:32:35,840
Điều này khiến tôi đặt câu hỏi
419
00:32:35,920 --> 00:32:38,920
về thời điểm
mà Đảo Phục Sinh được định cư đầu tiên.
420
00:32:40,440 --> 00:32:43,800
Tôi không tranh cãi
về sự bành trướng của người Polynesia,
421
00:32:43,880 --> 00:32:47,200
không tranh cãi
rằng người dân của Đảo Phục Sinh ngày nay
422
00:32:47,280 --> 00:32:49,640
chính là người Polynesia.
423
00:32:50,480 --> 00:32:53,640
Nhưng liệu nó
có thể được định cư từ sớm hơn?
424
00:33:05,200 --> 00:33:09,120
Than ôi, tượng Moai
không thể giúp ta trả lời câu hỏi này.
425
00:33:10,880 --> 00:33:12,920
Các Moai đặc trưng được chạm khắc
426
00:33:13,000 --> 00:33:15,560
từ một loại đá tương đối mềm gọi là tuff,
427
00:33:16,400 --> 00:33:19,040
một dạng tro núi lửa biến thành đá,
428
00:33:19,120 --> 00:33:21,400
không thể xác định niên đại của chúng.
429
00:33:22,920 --> 00:33:24,640
Không có bằng chứng trực tiếp
430
00:33:24,720 --> 00:33:27,680
cho thời điểm chạm khắc
các tượng đá khổng lồ này,
431
00:33:28,680 --> 00:33:31,920
các nhà khảo cổ học
đã xác định niên đại của chất hữu cơ
432
00:33:32,000 --> 00:33:36,080
được nhúng trong các nền Ahu,
nơi dựng các tượng Moai.
433
00:33:37,640 --> 00:33:38,720
Chẳng hạn như,
434
00:33:38,800 --> 00:33:45,080
Ahu Nau Nau
có niên đại từ 400 đến 900 năm.
435
00:33:50,600 --> 00:33:55,080
Các nhà sử học tin rằng đó là lúc
dân trên đảo bắt đầu chạm khắc Moai.
436
00:33:57,720 --> 00:33:59,440
Nhưng nếu đó là sự thật,
437
00:33:59,520 --> 00:34:01,840
nghĩa là sau vài thế kỷ,
438
00:34:01,920 --> 00:34:06,160
sống một cách đơn giản, không dấu vết
của xây dựng các kỹ năng cần thiết,
439
00:34:07,000 --> 00:34:10,880
người Rapa Nui đột nhiên
bắt đầu dự án khổng lồ này,
440
00:34:12,360 --> 00:34:16,520
nó tiếp tục cho đến vài thập kỷ
trước khi người châu Âu đến.
441
00:34:18,640 --> 00:34:20,600
Nhiều nền tảng thực sự khá thô sô
442
00:34:20,680 --> 00:34:23,040
và chưa hoàn thiện so với các tượng.
443
00:34:23,120 --> 00:34:25,280
Và chúng ta phải tự đặt câu hỏi,
444
00:34:25,360 --> 00:34:29,240
các nền tảng có cùng tuổi
với các tượng đứng trên chúng không?
445
00:34:29,840 --> 00:34:35,360
Hay là các bức tượng đã được dựng lại
bởi những người đến sau trên đảo Phục Sinh
446
00:34:35,440 --> 00:34:40,400
khiến ta suy nghĩ hoàn toàn sai lầm
về tuổi của tượng chỉ dựa trên nền tảng?
447
00:34:43,360 --> 00:34:45,400
Xét cho cùng, trong suốt lịch sử,
448
00:34:45,480 --> 00:34:50,160
nhiều vật phẩm có giá trị văn hóa rất lớn
đã bị di chuyển và trưng bày
449
00:34:50,240 --> 00:34:51,520
ở những nơi mới hơn.
450
00:34:53,800 --> 00:34:57,640
{\an8}Ở Venice, bốn bức tượng tetrarch
tại Nhà thờ St. Mark
451
00:34:57,720 --> 00:35:02,960
thực ra được chạm khắc ở Constantinople
900 năm trước khi chúng được đặt ở Venice.
452
00:35:05,520 --> 00:35:08,880
{\an8}Và đài phun nước thời Phục hưng
trước Điện Pantheon ở Rome
453
00:35:08,960 --> 00:35:12,760
{\an8}không có niên đại cổ như
cột tháp Ai Cập cổ đại mà nó đỡ.
454
00:35:15,320 --> 00:35:18,760
Nhiều bức tượng khổng lồ này
đã bị di chuyển, bị đặt lại
455
00:35:18,840 --> 00:35:20,440
ở các nơi khác nhau.
456
00:35:20,520 --> 00:35:23,160
Tôi nghĩ chúng ta phải cởi mở với khả năng
457
00:35:23,240 --> 00:35:28,360
các bức tượng có thể đã có ở đó
khi những người Polynesia đầu tiên đến.
458
00:35:29,680 --> 00:35:35,360
Và chúng đã được những người định cư mới
tiếp nhận và đưa vào văn hóa của họ.
459
00:35:37,440 --> 00:35:40,040
Ủng hộ ý tưởng này là Ahu Nau Nau,
460
00:35:40,560 --> 00:35:44,120
nơi sử dụng một đầu tượng Moai khác,
bị phong hóa sâu sắc,
461
00:35:44,640 --> 00:35:48,640
để làm một trong các viên đá nền tảng,
được tái chế cho mục đích này.
462
00:35:55,200 --> 00:35:59,760
Gợi ý khác cho thấy Moai có thể cổ xưa
hơn nhiều so với suy nghĩ trước đây
463
00:35:59,840 --> 00:36:02,080
có thể được tìm thấy ở núi lửa đã tắt,
464
00:36:02,160 --> 00:36:06,480
nơi gần như tất cả tượng đá khổng lồ
được khai thác và định hình đầu tiên.
465
00:36:10,800 --> 00:36:14,400
Ở góc đông nam của đảo
là một ngọn núi lửa đã tắt,
466
00:36:14,480 --> 00:36:16,120
có tên là Rano Raraku.
467
00:36:17,480 --> 00:36:20,200
Nó là điểm nhấn quan trọng trên cảnh quan.
468
00:36:22,600 --> 00:36:27,840
Và trên sườn của nó là tàn tích
của hàng trăm tượng Moai còn dang dở.
469
00:36:29,280 --> 00:36:32,760
Nó thực sự là một trong những nơi
bí ẩn nhất thế giới.
470
00:36:39,600 --> 00:36:43,000
Gần 400 tượng Moai
rải rác quanh núi lửa này…
471
00:36:48,080 --> 00:36:50,080
với mức độ hoàn thiện khác nhau.
472
00:37:02,560 --> 00:37:05,360
Nhiều tượng chỉ nhô lên khỏi mặt đất,
473
00:37:05,440 --> 00:37:08,720
phần thân ngắn của chúng
chôn vùi trong lớp trầm tích.
474
00:37:10,840 --> 00:37:17,160
Sự bồi đắp này có thể do lở đất,
dòng bùn hoặc thậm chí là sóng thần.
475
00:37:20,600 --> 00:37:25,480
Nhưng mặc dù chúng có thể nghiêng,
hầu hết các bức tượng vẫn đứng thẳng,
476
00:37:25,560 --> 00:37:29,920
không bị đổ ngẫu nhiên như bạn mong đợi
nếu sự kiện đó là nguyên nhân.
477
00:37:32,640 --> 00:37:34,560
Vậy chuyện gì đã xảy ra ở đây?
478
00:37:36,200 --> 00:37:39,440
Qua nhiều thế kỷ,
lớp trầm tích đã che giấu bằng chứng.
479
00:37:41,040 --> 00:37:45,760
Cho đến năm 1914,
khi các nhà khảo cổ bắt đầu khai quật.
480
00:37:47,240 --> 00:37:49,000
Như bức ảnh này cho thấy,
481
00:37:49,080 --> 00:37:52,920
một số tượng Moai không chỉ có đầu và vai
482
00:37:53,000 --> 00:37:56,760
mà còn bao gồm toàn bộ phần thân
bị chôn vùi sâu trong sườn đồi,
483
00:38:00,120 --> 00:38:04,120
một phát hiện chỉ được tiết lộ đầy đủ
cho thế giới vào những năm 1950
484
00:38:04,200 --> 00:38:07,080
bởi Thor Heyerdahl,
nhà dân tộc học nổi tiếng.
485
00:38:11,200 --> 00:38:13,720
Thor Heyerdahl là một người xuất chúng.
486
00:38:13,800 --> 00:38:16,680
Tôi đã may mắn
được gặp ông ấy hơn một lần.
487
00:38:17,640 --> 00:38:19,840
Ông sẵn sàng thách thức
quan điểm thông thường.
488
00:38:19,920 --> 00:38:24,760
Ông tin rằng có vài mảnh ghép bị thiếu
trong câu chuyện về quá khứ của chúng ta.
489
00:38:24,840 --> 00:38:28,960
Và ông cố cho chúng ta thấy
trong thời tiền sử xa xưa,
490
00:38:29,040 --> 00:38:32,120
con người cổ đại
có thể đạt những thành tựu
491
00:38:32,200 --> 00:38:35,760
mà chúng ta thường cho là
thuộc về các thời kỳ rất sau này.
492
00:38:37,560 --> 00:38:40,560
Như dự án xây dựng tượng Moai bí ẩn.
493
00:38:42,120 --> 00:38:47,040
Các nhà khảo cổ nói tượng Moai cuối cùng
đã được chạm khắc khoảng 400 năm trước.
494
00:38:47,640 --> 00:38:51,800
Nhưng dường như không thể tin được,
trên một hòn đảo nhỏ như thế,
495
00:38:51,880 --> 00:38:56,360
một lượng trầm tích lớn như thế
có thể tích tụ xung quanh tượng
496
00:38:56,440 --> 00:38:58,400
trong một thời gian ngắn như thế.
497
00:38:59,720 --> 00:39:03,720
Không một bằng chứng cho thấy
các tượng Moai bị chôn cất có chủ đích.
498
00:39:04,240 --> 00:39:06,280
Vậy có lời giải thích khác không?
499
00:39:09,160 --> 00:39:13,560
Có thể ta đang nhìn vào kết quả cuối cùng
của một quá trình trầm tích
500
00:39:13,640 --> 00:39:17,120
không chỉ mất hàng trăm năm
mà hàng nghìn năm?
501
00:39:19,640 --> 00:39:21,560
Vấn đề với giả thuyết đó?
502
00:39:21,640 --> 00:39:25,320
Không một bằng chứng về sự hiện diện
của con người từ thời xa xưa đó.
503
00:39:26,800 --> 00:39:28,280
Hay là có bằng chứng nhỉ?