1
00:00:15,200 --> 00:00:18,440
Ayahuasca jest jednym
z odkryć naukowych Amazonii.
2
00:00:20,040 --> 00:00:21,960
To wywołujący wizje napar
3
00:00:23,440 --> 00:00:27,760
odgrywający kluczową rolę
w życiu duchowym rdzennych mieszkańców.
4
00:00:29,160 --> 00:00:34,040
Sam miałem wiele doświadczeń
z ayahuascą pod opieką szamana.
5
00:00:35,880 --> 00:00:39,440
Myślę, że jej historia
sięga dawniej, niż myślimy,
6
00:00:39,960 --> 00:00:43,320
zwłaszcza biorąc pod uwagę
inspirowane nią dzieła.
7
00:00:45,720 --> 00:00:47,640
To niesamowite wizje.
8
00:00:47,720 --> 00:00:51,880
Najczęściej przejawiają się
w postaci figur geometrycznych.
9
00:00:53,360 --> 00:00:55,400
Po tych początkowych wizjach
10
00:00:55,480 --> 00:00:58,680
wiele osób odczuwa kontakt
z fantastycznymi istotami.
11
00:01:00,360 --> 00:01:05,680
Owe istoty bywają połączeniem
zwierząt i ludzi.
12
00:01:05,760 --> 00:01:08,000
To tak zwane teriantropy. Z greki.
13
00:01:08,080 --> 00:01:11,160
Therion to „dzika bestia”,
a anthropos to „człowiek”.
14
00:01:11,240 --> 00:01:13,440
Są częstym przedmiotem wizji.
15
00:01:14,880 --> 00:01:18,240
Dowody na spożycie ayahuaski
16
00:01:18,320 --> 00:01:20,600
i wizje, które inspiruje,
17
00:01:20,680 --> 00:01:22,680
znajdują się nie tylko w Amazonii,
18
00:01:22,760 --> 00:01:26,680
ale w wielu różnych starożytnych miejscach
w Ameryce Południowej.
19
00:01:29,280 --> 00:01:33,400
{\an8}W Cusco Inkowie używali naparu
podczas składania ofiar z ludzi,
20
00:01:34,080 --> 00:01:36,960
aby pomóc przejście ofiary do zaświatów.
21
00:01:38,360 --> 00:01:41,080
Ich dzieła z wzorami geometrycznymi
22
00:01:41,160 --> 00:01:44,960
przypominają współczesną sztukę
inspirowaną ayahuascą.
23
00:01:46,920 --> 00:01:48,840
{\an8}W Tiwanaku w Boliwii
24
00:01:48,920 --> 00:01:53,800
badacze zidentyfikowali przedmioty
trzymane przez ten 1500-letni posąg.
25
00:01:54,720 --> 00:01:57,680
To tace na halucynogenne proszki.
26
00:01:59,120 --> 00:02:02,600
Ceramika z Tiwanaku
jest zdobiona geometrycznymi wzorami
27
00:02:02,680 --> 00:02:06,640
i fantastycznymi istotami,
prawdopodobnie z psychodelicznych wizji.
28
00:02:08,600 --> 00:02:13,000
Te same wizje są odzwierciedlane
w tradycyjnej amazońskiej sztuce.
29
00:02:15,880 --> 00:02:18,400
Na myśl przychodzą Tucano,
30
00:02:18,920 --> 00:02:21,880
którzy tworzyli przy użyciu
nietrwałych materiałów.
31
00:02:23,080 --> 00:02:26,880
Malowidła na chatach maloca.
32
00:02:26,960 --> 00:02:28,840
{\an8}Widzimy spójność.
33
00:02:31,000 --> 00:02:35,360
Pamiętacie mit Tucano
o wielkich nauczycielach,
34
00:02:35,440 --> 00:02:37,800
o córce słońca i ich towarzyszach?
35
00:02:39,520 --> 00:02:42,200
Co ciekawe, historia nie kończy się
36
00:02:42,280 --> 00:02:45,760
na odejściu tych mistycznych bohaterów.
37
00:02:47,800 --> 00:02:49,080
Według tradycji
38
00:02:49,160 --> 00:02:52,240
te boskie istoty
pomogły ludziom osiedlić się,
39
00:02:52,320 --> 00:02:55,760
a następnie zostawiły im
kanał komunikacji,
40
00:02:55,840 --> 00:02:58,400
którego mogli używać,
gdy było to konieczne.
41
00:02:58,920 --> 00:03:02,880
Ów kanał to właśnie napar ayahuasca.
42
00:03:05,560 --> 00:03:09,840
Słowo ayahuasca oznacza „pnącze dusz”
w języku Inków keczua.
43
00:03:11,160 --> 00:03:14,160
Ale sądzę, że jej spożycie
znacznie wyprzedza Inków.
44
00:03:14,760 --> 00:03:19,600
Interesuje mnie
to starożytne malowidło skalne.
45
00:03:22,040 --> 00:03:26,240
{\an8}Te malowidła z obszarów,
na których dziś żyją Tucano,
46
00:03:26,760 --> 00:03:31,200
zawierają te same motywy,
co wszystkie dzieła inspirowane ayahuascą.
47
00:03:32,360 --> 00:03:38,240
Widzę tu podobne, powiązane wzory.
48
00:03:38,320 --> 00:03:40,400
Widzimy teriantropiczne istoty
49
00:03:40,480 --> 00:03:42,920
będące połączeniem zwierząt i ludzi.
50
00:03:43,000 --> 00:03:43,880
Tutaj?
51
00:03:45,080 --> 00:03:47,200
Widzimy wzory geometryczne.
52
00:03:47,720 --> 00:03:49,040
Węże.
53
00:03:49,120 --> 00:03:50,880
To niezwykła tajemnica.
54
00:03:50,960 --> 00:03:54,520
Cały czas powtarzają się te same motywy.
55
00:03:56,600 --> 00:04:01,480
Jednak te obrazy bez wątpienia
zostały stworzone w trakcie epoki lodowej.
56
00:04:05,600 --> 00:04:10,520
To sugeruje, że ayahuasca była
wykorzystywana prawie 13 000 lat temu.
57
00:04:10,600 --> 00:04:12,920
To logiczny wniosek.
58
00:04:13,000 --> 00:04:14,200
Absolutnie.
59
00:04:17,080 --> 00:04:20,400
Konsekwencje mogą być zdumiewające.
60
00:04:23,560 --> 00:04:26,520
To znaczyłoby, że starożytni Amazończycy,
61
00:04:26,600 --> 00:04:29,080
mogli opanować sztukę Ayahuaski
62
00:04:30,960 --> 00:04:32,560
już w epoce lodowej.
63
00:04:45,120 --> 00:04:48,960
{\an8}PREHISTORYCZNA APOKALIPSA
AMERYKI
64
00:04:55,000 --> 00:04:58,080
Geometria, spiralne wzory.
65
00:04:58,920 --> 00:05:02,400
To niezwykłe aspekty
doświadczeń psychodelicznych.
66
00:05:04,280 --> 00:05:08,080
Te geometryczne wizje
mogą tłumaczyć kolejną tajemnicę,
67
00:05:08,160 --> 00:05:11,240
na którą natknęliśmy się
na początku naszych badań.
68
00:05:13,880 --> 00:05:16,640
{\an8}Rozległe geoglify
wyłaniające się z dżungli
69
00:05:16,720 --> 00:05:19,360
{\an8}przy południowo-zachodniej
krawędzi Amazonii.
70
00:05:21,400 --> 00:05:24,600
Te geometryczne wzory powtarzają się.
71
00:05:24,680 --> 00:05:27,680
Znajdujemy je zarówno
we współczesnych dziełach,
72
00:05:27,760 --> 00:05:30,480
jak i tych sprzed 13 000 lat.
73
00:05:30,560 --> 00:05:34,080
Zastanawiam się, czy te geoglify
74
00:05:34,160 --> 00:05:36,240
również były inspirowane ayahuascą.
75
00:05:36,320 --> 00:05:40,400
Albo innymi roślinami wywołującymi wizje.
76
00:05:40,480 --> 00:05:42,280
Jest ich wiele.
77
00:05:42,360 --> 00:05:48,120
Za każdą kulturą
kryje się tego typu roślina.
78
00:05:50,560 --> 00:05:56,320
Te geoglify wydają się
trójwymiarową manifestacją,
79
00:05:56,400 --> 00:05:59,840
tworzoną w dużej skali,
80
00:05:59,920 --> 00:06:06,280
wizji wywoływanych przez substancje
takie jak ayahuasca,
81
00:06:06,360 --> 00:06:10,040
która sprawia, że na początku
dostrzegamy wzory geometryczne.
82
00:06:12,640 --> 00:06:17,200
Myślę, że widzimy tę samą inspirację
w najróżniejszych dziełach sztuki.
83
00:06:19,960 --> 00:06:23,920
Jeśli amazońskie geoglify
były inspirowane wizjami,
84
00:06:24,680 --> 00:06:28,800
musimy spytać,
gdzie jeszcze odczuto tę inspirację.
85
00:06:29,560 --> 00:06:31,560
Jest ku temu ważny powód.
86
00:06:32,360 --> 00:06:38,720
Te wały ziemne przypominają
geometryczne wały w Ameryce Północnej,
87
00:06:39,520 --> 00:06:40,840
{\an8}w stanie Ohio.
88
00:06:43,160 --> 00:06:46,160
To ceremonialne budowle ziemne Hopewell.
89
00:06:46,240 --> 00:06:50,240
Są przypisywane kulturze Hopewell,
90
00:06:51,040 --> 00:06:55,000
która rozkwitała w regionie
Wielkich Jezior około 2000 lat temu.
91
00:06:55,080 --> 00:06:59,440
Wielkie wały i nasypy
tworzące figury geometryczne.
92
00:07:00,560 --> 00:07:04,000
Budowle ziemne w Amazonii
93
00:07:04,080 --> 00:07:07,360
bardzo przypominają te w Ohio.
94
00:07:09,200 --> 00:07:13,640
A jednak zdaje się, że te dwie kultury
nie miały ze sobą nic wspólnego.
95
00:07:14,520 --> 00:07:20,000
Nie mogę się zgodzić,
że to tylko zbieg okoliczności.
96
00:07:20,080 --> 00:07:24,000
Widzimy powtarzającą się myśl
97
00:07:24,080 --> 00:07:26,720
w oddalonych o siebie miejscach.
98
00:07:28,640 --> 00:07:31,520
{\an8}Mogą być dziedziczone
po poprzednich kulturach.
99
00:07:31,600 --> 00:07:35,880
{\an8}Przejawiają się
w różnych momentach historii.
100
00:07:35,960 --> 00:07:39,160
{\an8}Starożytna jest sama myśl,
101
00:07:39,240 --> 00:07:42,360
niekoniecznie budowla.
102
00:07:44,760 --> 00:07:49,160
Badania nad amazońskimi geoglifami
dopiero się zaczynają,
103
00:07:51,280 --> 00:07:55,080
ale wały z Ohio
są badane od ponad stu lat.
104
00:07:56,000 --> 00:08:00,200
Wiemy, że są czymś więcej
niż tylko kształtami geometrycznymi.
105
00:08:02,840 --> 00:08:06,640
Wiele z wałów w Ohio,
łącznie z Kopcem Węża,
106
00:08:07,240 --> 00:08:11,880
wykorzystuje informacje
o przesileniach i równonocy.
107
00:08:13,920 --> 00:08:18,000
Co ciekawe, niektóre z nich wykorzystują
108
00:08:18,080 --> 00:08:21,000
jeszcze bardziej skomplikowane
cykle księżyca.
109
00:08:22,600 --> 00:08:26,280
Ludzie ze starożytnego świata
110
00:08:26,360 --> 00:08:33,200
byli ciekawi tego,
co dzieje się w niebiosach.
111
00:08:35,360 --> 00:08:38,320
Te zdumiewające astronomiczne obserwacje
112
00:08:38,400 --> 00:08:41,960
zostały dokonane przez
starożytnych Amerykanów 2000 lat temu.
113
00:08:43,080 --> 00:08:44,560
Być może dużo wcześniej.
114
00:08:45,960 --> 00:08:50,000
Znajdujemy je w innych podobnych budowlach
w Ameryce Północnej.
115
00:08:51,120 --> 00:08:53,800
{\an8}Takich jak 1000-letnia Cahokia.
116
00:08:55,400 --> 00:08:57,840
{\an8}i 3000-letni Poverty Point,
117
00:08:59,160 --> 00:09:02,800
który starannie ustawiono
na północ od innego miejsca.
118
00:09:03,920 --> 00:09:07,800
{\an8}Lower Jackson Mound sprzed 5000 lat.
119
00:09:10,040 --> 00:09:12,800
Kto wie, jakie informacje astronomiczne
120
00:09:12,880 --> 00:09:14,520
czekają na odkrycie
121
00:09:14,600 --> 00:09:17,640
w niedawno znalezionych
amazońskich geoglifach.
122
00:09:18,720 --> 00:09:22,000
Wiemy, że ludzie byli w Ameryce
dziesiątki tysięcy lat.
123
00:09:22,080 --> 00:09:25,680
Powinniśmy być otwarci na to,
że mieli dość czasu,
124
00:09:25,760 --> 00:09:29,280
by rozwinąć swą kulturę, poznać niebiosa
125
00:09:29,360 --> 00:09:31,480
i wyrazić to w pomnikach.
126
00:09:33,280 --> 00:09:37,000
Być może ta szczegółowa
wiedza astronomiczna jest dowodem na to,
127
00:09:37,080 --> 00:09:39,640
że zaginiona cywilizacja z epoki lodowej
128
00:09:39,720 --> 00:09:44,040
zostawiła swą spuściznę
w innych częściach Ameryki Północnej.
129
00:09:53,960 --> 00:09:56,120
2100 kilometrów od Ohio,
130
00:10:02,240 --> 00:10:04,520
na północnym zachodzie Nowego Meksyku,
131
00:10:05,320 --> 00:10:08,000
leży wysoko położona chłodna pustynia
132
00:10:08,960 --> 00:10:11,760
pełna wzgórz o ściętych szczytach.
133
00:10:13,840 --> 00:10:16,800
Badlandy południowo-zachodnich
Stanów Zjednoczonych
134
00:10:16,880 --> 00:10:20,240
to nieprzyjazny, lecz piękny obszar
135
00:10:20,840 --> 00:10:22,880
pełen starożytnych kanionów
136
00:10:22,960 --> 00:10:26,160
z niemal pionowymi klifami z piaskowca
po obu stronach.
137
00:10:30,520 --> 00:10:34,280
Można pomyśleć, że te surowe badlandy
138
00:10:34,360 --> 00:10:38,240
nie sprzyjają dużym projektom budowlanym
139
00:10:38,320 --> 00:10:40,480
ani teraz, ani w starożytności.
140
00:10:41,360 --> 00:10:42,720
To błąd.
141
00:10:44,280 --> 00:10:49,280
Ten kanion to miejsce
ważnych odkryć archeologicznych.
142
00:10:52,320 --> 00:10:57,920
Na obszarze wielu kilometrów
znajdujemy dziesiątki ludzkich budowli.
143
00:10:59,080 --> 00:11:01,080
Od małych wolnostojących komnat
144
00:11:02,960 --> 00:11:05,440
do tak zwanych „wielkich domów”.
145
00:11:07,440 --> 00:11:09,960
To kanion Chaco.
146
00:11:10,640 --> 00:11:14,880
KANION CHACO
NOWY MEKSYK
147
00:11:17,280 --> 00:11:19,760
Nawet po ponad stu latach badań
148
00:11:21,080 --> 00:11:25,880
te starożytne budowle
w kanionie Chaco pozostają tajemnicą.
149
00:11:26,920 --> 00:11:31,200
Ich historia i zastosowanie
wciąż podlegają dyskusji.
150
00:11:36,680 --> 00:11:40,520
W samym sercu tej tajemnicy i kanionu…
151
00:11:44,200 --> 00:11:47,480
znajduje się najbardziej imponujący
wielki dom.
152
00:11:52,360 --> 00:11:56,200
To miejsce to Pueblo Bonito,
czyli „Piękne Miasto”.
153
00:11:59,760 --> 00:12:02,040
Ma wysokość kilku pięter.
154
00:12:03,080 --> 00:12:07,160
To labirynt pokoi, korytarzy
155
00:12:09,000 --> 00:12:12,720
i dużych okrągłych, podziemnych zagród.
156
00:12:14,760 --> 00:12:18,120
Nawet dziś, setki lat po ukończeniu prac,
157
00:12:18,200 --> 00:12:20,000
mocno rzuca się w oczy.
158
00:12:22,080 --> 00:12:25,600
Pueblo Bonito to ogromna konstrukcja.
159
00:12:27,520 --> 00:12:29,840
Zaplanowano setki pomieszczeń.
160
00:12:32,160 --> 00:12:37,000
O dziwo, wiele z nich
nie ma widocznych wejść.
161
00:12:39,880 --> 00:12:42,400
Archeolodzy w ciągu dziesiątek lat
162
00:12:42,480 --> 00:12:44,560
dokonali wielu ważnych odkryć.
163
00:12:45,720 --> 00:12:48,160
Ale wciąż są poddawane interpretacji.
164
00:12:52,160 --> 00:12:54,680
Dość oczywiste jest jednak to,
165
00:12:54,760 --> 00:12:57,880
jak Pueblo Bonito
wyglądało w kwiecie wieku.
166
00:13:01,040 --> 00:13:03,680
Budowla była wielkim półokręgiem
167
00:13:04,320 --> 00:13:07,520
z prostymi ścianami
skierowanymi do podłoża kanionu.
168
00:13:08,640 --> 00:13:13,200
W półokręgu stoją
prostokątne, czteropiętrowe budynki.
169
00:13:15,760 --> 00:13:18,160
Razem kryją nawet 800 pomieszczeń.
170
00:13:19,200 --> 00:13:22,400
Otaczają plac z murem pośrodku.
171
00:13:23,000 --> 00:13:27,320
Z jego obu stroną stoi wiele
okrągłych budowli sięgających pod ziemię.
172
00:13:30,880 --> 00:13:33,000
Kim byli ci budowniczy?
173
00:13:33,080 --> 00:13:36,360
I dlaczego dołożyli takich starań,
174
00:13:36,440 --> 00:13:39,200
aby stworzyć ten nadzwyczajny gmach.
175
00:13:43,440 --> 00:13:48,920
{\an8}Nathan Hatfield,
kierownik ds. interpretacji kanionu Chaco,
176
00:13:49,480 --> 00:13:52,160
przygląda się tym budowlom
od niemal dekady.
177
00:13:56,760 --> 00:13:58,440
Opowiedz nam o tym miejscu.
178
00:13:59,120 --> 00:14:03,200
Był to największy budynek
w Ameryce Północnej
179
00:14:03,280 --> 00:14:06,360
aż do połowy XIX wieku.
180
00:14:09,440 --> 00:14:12,640
Samych kamieni nie można poddać datowaniu.
181
00:14:13,920 --> 00:14:18,560
Ale na podstawie metody
liczenia pierścieni drewnianych belek
182
00:14:18,640 --> 00:14:22,080
archeolodzy wyznaczyli
różne etapy konstrukcji.
183
00:14:24,080 --> 00:14:26,520
To nie była krótka budowa.
184
00:14:26,600 --> 00:14:29,800
Trwała setki lat.
185
00:14:29,880 --> 00:14:34,880
Ile lat może mieć
najstarsza część Pueblo Bonito?
186
00:14:34,960 --> 00:14:37,240
Zbudowano ją około 850 roku.
187
00:14:37,840 --> 00:14:39,720
- Naszej ery?
- Tak.
188
00:14:39,800 --> 00:14:40,640
Dobrze.
189
00:14:41,160 --> 00:14:47,360
Budowa trwała 200 lat, może trochę dłużej.
190
00:14:48,000 --> 00:14:51,800
Wtedy jeszcze nie było tu
współczesnych ludów Pueblo,
191
00:14:53,960 --> 00:14:56,680
takich jak Hopi, Zuni i Acoma.
192
00:14:59,880 --> 00:15:05,040
Pueblo Bonito to dzieło
przodków ludów Pueblo.
193
00:15:05,120 --> 00:15:06,880
Z nieznanych nam powodów
194
00:15:06,960 --> 00:15:12,040
wybrali kanion Chaco
na serce swojej kultury.
195
00:15:12,840 --> 00:15:17,520
Pueblo Bonito miał stać się
największym budynkiem
196
00:15:17,600 --> 00:15:19,520
w tym kulturowym centrum.
197
00:15:21,280 --> 00:15:27,360
Pueblo Bonito było tu jednym
z licznych wielkich domów.
198
00:15:29,400 --> 00:15:34,080
Dlaczego w kanionie Chaco
postawiono te wszystkie budowle?
199
00:15:35,760 --> 00:15:39,640
Czy ludzie mieszkali tu na stałe?
200
00:15:40,280 --> 00:15:46,920
Nie. Archeolodzy nie znaleźli dowodów
na to, że mieszkała tu duża populacja.
201
00:15:49,080 --> 00:15:54,080
Więc jeśli te „wielkie domy”
nie były tak naprawdę domami dla ludzi,
202
00:15:54,720 --> 00:15:56,080
do czego służyły?
203
00:15:59,600 --> 00:16:04,440
Archeolodzy znaleźli w ruinach
ponad sto rytualnych miejsc pochówku,
204
00:16:08,440 --> 00:16:12,680
ceramikę
z widowiskowymi wzorami geometrycznymi
205
00:16:13,880 --> 00:16:19,000
{\an8}oraz artefakty przyniesionych tu z miejsc
oddalonych o nawet tysiące kilometrów.
206
00:16:20,360 --> 00:16:23,800
{\an8}Włożono mnóstwo pracy w to,
207
00:16:24,840 --> 00:16:27,880
aby stworzyć tu
pewnego rodzaju środek świata.
208
00:16:31,120 --> 00:16:33,760
Dowody pokazują,
209
00:16:33,840 --> 00:16:36,680
że było to miejsce pielgrzymek.
210
00:16:36,760 --> 00:16:39,720
Ludzie przybywali tu z wszystkich stron.
211
00:16:39,800 --> 00:16:41,880
Przyciągała ich magia tego miejsca.
212
00:16:42,960 --> 00:16:45,720
To z pewnością jakieś święte miejsce.
213
00:16:48,880 --> 00:16:50,640
Biorąc to pod uwagę,
214
00:16:50,720 --> 00:16:55,600
okrągłe struktury w niemal wszystkich
budynkach w Chaco mają więcej sensu.
215
00:16:56,800 --> 00:17:00,160
Hopi, potomkowie dawnych ludów Pueblo,
216
00:17:00,240 --> 00:17:02,720
nazywają te budowle „kiva”
217
00:17:04,040 --> 00:17:08,320
Czym twoim zdaniem mogły być te kivy?
218
00:17:08,920 --> 00:17:12,800
Panuje przekonanie,
że odbywały się w nich ceremonie.
219
00:17:12,880 --> 00:17:15,200
Powtarzają się pewne elementy.
220
00:17:15,720 --> 00:17:17,200
Na przykład ławka.
221
00:17:17,280 --> 00:17:20,760
W większych kivach
znajdujemy podziemne krypty.
222
00:17:20,840 --> 00:17:24,880
W większości są kominki opalane drewnem.
223
00:17:26,360 --> 00:17:28,880
Dla Hopi i innych ludów Pueblo
224
00:17:28,960 --> 00:17:32,760
kiva to miejsce o duchowym
i politycznym znaczeniu.
225
00:17:32,840 --> 00:17:35,800
Zbierają się w nich
w celu odprawiania rytuałów.
226
00:17:35,880 --> 00:17:37,800
Czyli to trwająca tradycja?
227
00:17:37,880 --> 00:17:40,200
- Używają ich do ceremonii?
- Tak.
228
00:17:41,120 --> 00:17:43,720
Teraz, jak i przed laty,
229
00:17:43,800 --> 00:17:46,920
w owych ceremoniach
wykorzystuje się odmianę tytoniu.
230
00:17:49,000 --> 00:17:51,000
{\an8}Na północ od Chaco, w stanie Utah,
231
00:17:51,600 --> 00:17:54,960
archeolodzy znaleźli
w starożytnym palenisku
232
00:17:55,040 --> 00:17:57,560
nasiona halucynogennej rośliny,
233
00:17:58,280 --> 00:17:59,880
tak zwanego tytoniu kojota.
234
00:18:00,520 --> 00:18:04,120
Datowanie wskazuje,
że nasiona mają 12 300 lat.
235
00:18:05,000 --> 00:18:09,320
To sugeruje, że ludzie wykorzystywali
tu tytoń jeszcze w epoce lodowej.
236
00:18:09,800 --> 00:18:14,920
Halucynogenne rośliny
prawdopodobnie były tu wykorzystywane
237
00:18:15,000 --> 00:18:17,040
jeszcze przez tysiące lat.
238
00:18:19,520 --> 00:18:22,320
Tak jak ayahuasca szamanów z Amazonii.
239
00:18:26,000 --> 00:18:29,000
Czy to możliwe, że te szamańskie tradycje
240
00:18:29,080 --> 00:18:31,080
z oddalonych od siebie miejsc
241
00:18:31,600 --> 00:18:34,920
są pozostałością
po jednej pradawnej wierze,
242
00:18:35,000 --> 00:18:37,760
której ślady znajdujemy
w całych Amerykach?
243
00:18:39,440 --> 00:18:42,640
Aby lepiej poznać tajemnice kiv,
244
00:18:42,720 --> 00:18:47,800
udaję się do krawędzi kanionu,
kilometr na południe od Pueblo Bonito,
245
00:18:49,080 --> 00:18:50,920
do najwspanialszej kivy,
246
00:18:52,840 --> 00:18:54,080
Casa Rinconada.
247
00:18:57,840 --> 00:19:03,880
Casa Rinconada wyróżnia się
na tle pozostałych kiv w Chaco.
248
00:19:06,080 --> 00:19:11,160
W murach zagłębionej zagrody
widzimy wejścia w kształcie litery T.
249
00:19:11,880 --> 00:19:15,280
Są one skierowane niemal idealnie
na północ i południe.
250
00:19:17,640 --> 00:19:21,760
Fotografia poklatkowa pokazuje,
że niebo ponad wejściem
251
00:19:21,840 --> 00:19:25,600
zdaje się kręcić wokół Gwiazdy Polarnej.
252
00:19:27,920 --> 00:19:31,400
Casa Rinconada ma w sobie
coś dziwnie znajomego.
253
00:19:33,560 --> 00:19:37,120
{\an8}Przypomina mi
megalityczną budowlę Göbekli Tepe
254
00:19:37,200 --> 00:19:38,440
{\an8}w odległej Turcji.
255
00:19:40,720 --> 00:19:44,360
Tam również znajdujemy
pogłębione, okrągłe komnaty
256
00:19:45,160 --> 00:19:47,280
z kolumnami w kształcie litery T
257
00:19:47,360 --> 00:19:50,600
ustawionymi zgodnie
z konkretnymi punktami na niebie.
258
00:19:53,200 --> 00:19:55,320
Jak te starożytne budowle
259
00:19:55,400 --> 00:20:00,680
z odległych miejsc i okresów
mogą być ze sobą powiązane?
260
00:20:01,520 --> 00:20:03,360
Możemy spekulować.
261
00:20:04,440 --> 00:20:07,960
Mit stworzenia ludu Hopi
oferuje wskazówkę.
262
00:20:09,200 --> 00:20:12,320
Hopi wierzą, że żyjemy w czwartym świecie
263
00:20:12,400 --> 00:20:18,080
i że były już
trzy poprzednie wyjścia spod ziemi.
264
00:20:22,920 --> 00:20:26,880
Według legendy Hopi
po stworzeniu pierwszych żywych istot
265
00:20:27,440 --> 00:20:30,840
duch słońca polecił swojej wysłanniczce,
Pajęczej Babce,
266
00:20:31,440 --> 00:20:35,760
aby pokierowała tymi ewoluującymi
formami życia przez dwa pierwsze światy.
267
00:20:38,720 --> 00:20:39,920
W trzecim świecie
268
00:20:40,000 --> 00:20:43,080
pokazała wczesnym ludziom,
jak tkać, tworzyć ceramikę
269
00:20:43,800 --> 00:20:45,800
i odróżniać dobro od zła.
270
00:20:49,440 --> 00:20:52,320
Mimo tego niektórzy z nich
zeszli na złą ścieżkę.
271
00:20:54,840 --> 00:20:59,680
Rozgniewany duch słońca polecił ludziom
o dobrym sercu, by odeszli z tego miejsca.
272
00:21:00,960 --> 00:21:04,680
Wspięli się na wielką trzcinę
i dotarli to otworu w sklepieniu.
273
00:21:05,600 --> 00:21:09,040
Tam Pajęcza Babka
pomogła im dostać się do nowego nomu,
274
00:21:09,640 --> 00:21:13,320
do czwartego świata,
w którym dziś żyją ich potomkowie.
275
00:21:16,840 --> 00:21:21,640
Nietypowy otwór w Wielkim Kanionie
jest dla Hopi przedmiotem czci.
276
00:21:22,160 --> 00:21:25,360
Wierzą, że to stąd
wyłonili się ich przodkowie.
277
00:21:26,680 --> 00:21:28,320
Nazywają go Sipapu.
278
00:21:30,040 --> 00:21:32,160
Nikt nie może się do niego zbliżyć,
279
00:21:32,240 --> 00:21:35,000
ale jest odzwierciedlany
w całym świecie Hopi.
280
00:21:38,080 --> 00:21:43,880
W kulturze Pueblo otwór w podłodze kivy,
również zwany sipapu,
281
00:21:43,960 --> 00:21:49,000
symbolizuje miejsce, z którego
pradawni ludzie dostali się na świat.
282
00:21:49,080 --> 00:21:53,120
Ich dawny świat został zniszczony.
283
00:21:54,280 --> 00:21:59,440
Pozwolę sobie na dość śmiałe porównanie.
284
00:21:59,520 --> 00:22:04,080
Zastanawiam się, czy początki
tej legendy nie sięgają czasów,
285
00:22:04,160 --> 00:22:08,000
w których ludzie
musieli skrywać się pod ziemią.
286
00:22:08,640 --> 00:22:13,360
Wiemy, że był taki okres
około 12 800 lat temu,
287
00:22:13,440 --> 00:22:15,400
na początku młodszego dryasu.
288
00:22:17,520 --> 00:22:19,320
To wciąż przedmiot dyskusji,
289
00:22:19,400 --> 00:22:23,000
ale wielu naukowców wierzy,
że ówczesne kataklizmy i powodzie
290
00:22:23,080 --> 00:22:27,800
były spowodowane uderzeniami
i wybuchami powietrznymi,
291
00:22:28,480 --> 00:22:31,040
kiedy Ziemia przeleciała
przez pole asteroid
292
00:22:31,120 --> 00:22:32,680
rozpadającej się komety.
293
00:22:35,680 --> 00:22:42,240
Jeśli zagrożeniem były odpadki
wielkiej komety,
294
00:22:42,320 --> 00:22:45,000
podziemne schrony
są jak najbardziej sensowne.
295
00:22:45,920 --> 00:22:51,640
Metafory tego okresu
przenikły do ustnych tradycji,
296
00:22:52,200 --> 00:22:55,760
według których nasi przodkowie
297
00:22:55,840 --> 00:23:00,760
po wielkim kataklizmie
wyszli spod ziemi do nowego świata
298
00:23:00,840 --> 00:23:03,160
i zaludnili go na nowo.
299
00:23:06,080 --> 00:23:07,360
Gwoli wyjaśnienia.
300
00:23:07,440 --> 00:23:12,000
Nie mam wątpliwości,
że ta wspaniała kiva ma około tysiąca lat.
301
00:23:12,080 --> 00:23:14,960
Ale podejrzewam, że jej budowniczy
302
00:23:15,040 --> 00:23:19,200
zawarli w niej o wiele starsze tradycje.
303
00:23:20,480 --> 00:23:26,520
Te wszystkie starożytne
amerykańskie budowle pokazują,
304
00:23:27,320 --> 00:23:30,920
jak ważna
jest znajomość astronomii i geometrii.
305
00:23:34,320 --> 00:23:38,680
Pueblo Bonito jest ustawione tak,
306
00:23:38,760 --> 00:23:42,840
aby odpowiadać
czterem głównym kierunkom geograficznym.
307
00:23:43,600 --> 00:23:47,320
To pokazuje, że budowniczy
rozumieli swoje miejsce na planecie.
308
00:23:48,200 --> 00:23:52,640
Co więcej, w dniu równonocy
dzieje się tu coś magicznego.
309
00:23:53,320 --> 00:23:58,240
Słońce wschodzi i zachodzi nad linią
zachodniej strony południowego muru.
310
00:24:00,480 --> 00:24:02,800
To nie był przypadek.
311
00:24:03,480 --> 00:24:05,080
To było przemyślane.
312
00:24:05,680 --> 00:24:08,920
Myślę, że ludzi przyciąga fakt,
313
00:24:09,000 --> 00:24:11,640
że to samo niebo widzimy dziś.
314
00:24:11,720 --> 00:24:13,680
- Tak.
- Wciąż jest ten sam efekt.
315
00:24:16,160 --> 00:24:20,320
Podobno w przeszłości
działali tu tak zwani kapłani słońca.
316
00:24:20,400 --> 00:24:21,400
To prawda?
317
00:24:21,480 --> 00:24:24,880
Nazywano ich także obserwatorami słońca.
318
00:24:24,960 --> 00:24:30,760
Poświęcali się architekturze
i obserwacji nieba.
319
00:24:33,360 --> 00:24:37,040
Czemu dokładnie się przyglądali?
320
00:24:37,120 --> 00:24:41,400
Przesilenia letnie i zimowe,
równonoc, wschody słońca?
321
00:24:41,480 --> 00:24:43,920
To wiąże się z rolnictwem.
322
00:24:44,000 --> 00:24:45,000
Tak.
323
00:24:45,080 --> 00:24:50,720
Taki kalendarz
jest niezbędny do przetrwania.
324
00:24:50,800 --> 00:24:56,360
Stworzyli go za pomocą
tych wielkich budowli.
325
00:24:56,960 --> 00:25:01,800
To wszystko jest powiązane z rolnictwem.
326
00:25:03,720 --> 00:25:05,920
Słyszałem już ten argument.
327
00:25:06,000 --> 00:25:07,600
Ale nie mogę zgodzić się,
328
00:25:07,680 --> 00:25:10,560
że to wszystko
dotyczy wyłącznie rolnictwa.
329
00:25:13,640 --> 00:25:18,600
Około 150 kilometrów na północ od kanionu
znajduje się piaskowcowy grzbiet
330
00:25:19,240 --> 00:25:24,240
z dwoma wierzchołkami
zwanymi Chimney Rock i Companion Rock.
331
00:25:25,960 --> 00:25:30,640
Blisko nich znajdujemy
wielki dom z dwoma kivami.
332
00:25:31,760 --> 00:25:35,200
Okazuje się, że cała budowla
333
00:25:35,280 --> 00:25:39,280
została tam starannie ukierunkowana
334
00:25:39,360 --> 00:25:45,880
w celu obserwacji zjawiska,
które występuje co 18,6 roku.
335
00:25:45,960 --> 00:25:48,920
Mowa tu
o północnym dużym przesileniu księżycowym.
336
00:25:50,320 --> 00:25:52,480
Następuje, kiedy wschodzący księżyc
337
00:25:52,560 --> 00:25:55,480
sięga najdalej na północ na nocnym niebie
338
00:25:56,080 --> 00:25:58,960
i zachodzi najdalej na południu.
339
00:25:59,040 --> 00:26:01,080
To powtarzający się cykl.
340
00:26:02,520 --> 00:26:07,000
Księżych wschodzi
między Chimney i Companion Rock
341
00:26:07,080 --> 00:26:09,720
tylko w tym okresie.
342
00:26:11,480 --> 00:26:14,520
Tego typu wiedza musi być przekazywana
343
00:26:14,600 --> 00:26:16,120
z pokolenia na pokolenie.
344
00:26:16,960 --> 00:26:21,600
Nie wystarczy zaobserwować to raz,
żeby zbudować całą taką strukturę.
345
00:26:23,880 --> 00:26:26,960
To dowód pradawnego
intelektualnego przedsięwzięcia.
346
00:26:27,040 --> 00:26:30,280
Ówcześni ludzie chcieli zrozumieć
otaczający nas kosmos.
347
00:26:30,360 --> 00:26:34,960
Ów kosmos jest w ciągłym ruchu,
ciągle zachodzą zmiany.
348
00:26:35,640 --> 00:26:38,720
Długoterminowa obserwacja tych zmian
349
00:26:38,800 --> 00:26:41,360
wymaga dyscypliny
350
00:26:41,440 --> 00:26:43,520
i może trwać nawet tysiące lat.
351
00:26:46,360 --> 00:26:49,200
Kiedy badacze
zaczęli obserwować pozycje księżyca
352
00:26:49,280 --> 00:26:51,440
z budynków w kanionie Chaco,
353
00:26:51,520 --> 00:26:54,080
odkryli zaskakujące zjawiska.
354
00:26:56,640 --> 00:27:00,960
Południowe, zimowe duże
przesilenie księżycowe
355
00:27:01,040 --> 00:27:03,800
również występuje co 18,6 roku.
356
00:27:04,640 --> 00:27:08,640
Księżyc wschodzi wtedy po linii
nad trzema wielkimi domami.
357
00:27:09,160 --> 00:27:11,160
Środkowy to Pueblo Bonito.
358
00:27:12,160 --> 00:27:15,960
9,3 roku później, w połowie cyklu,
359
00:27:16,640 --> 00:27:20,000
letni księżyc wschodzi po linii
ponad dużą strukturą
360
00:27:20,080 --> 00:27:25,080
{\an8}zaraz na wschód od Pueblo Bonito
oraz kolejną oddaloną o 18 kilometrów.
361
00:27:27,640 --> 00:27:31,760
Ten sam zachodzący księżyc
świeci nad jednym wielkim domem,
362
00:27:31,840 --> 00:27:33,880
potem nad Pueblo Bonito,
363
00:27:33,960 --> 00:27:38,560
a potem nad trzecim wielkim domem
znajdującym się ponad 27 km za kanionem.
364
00:27:40,200 --> 00:27:41,800
Jedno jest pewne.
365
00:27:42,320 --> 00:27:49,240
Trwający 18,6 roku cykl księżyca
nie ma najmniejszego wpływu na uprawy.
366
00:27:49,320 --> 00:27:53,480
Więc dlaczego starożytny lud Pueblo
dołożył takich starań,
367
00:27:53,560 --> 00:27:56,000
żeby śledzić go poprzez swą architekturę?
368
00:27:56,960 --> 00:28:01,000
To przemawia za teorią, że nie było to
ekonomiczne przedsięwzięcie,
369
00:28:01,080 --> 00:28:05,200
że chodziło
o uczczenie więzi nieba i ziemi.
370
00:28:07,400 --> 00:28:11,520
Jasne jest, że razem te wszystkie budowle
371
00:28:11,600 --> 00:28:14,880
tworzą rytualny kalendarz
zbudowany w kanionie,
372
00:28:18,480 --> 00:28:25,120
który mógł zostać wybrany
jako ziemski odpowiednik Drogi Mlecznej.
373
00:28:27,760 --> 00:28:32,480
Ta kosmiczna więź nieba i ziemi,
374
00:28:33,240 --> 00:28:35,320
tak ważna w kulturze Chaco,
375
00:28:35,400 --> 00:28:38,520
nie ogranicza się tylko
do tutejszych budowli.
376
00:28:42,000 --> 00:28:45,200
Osiem kilometrów na południowy wschód
od środka Chaco
377
00:28:47,280 --> 00:28:49,320
wspinam się nieco wyżej
378
00:28:51,080 --> 00:28:55,800
w poszukiwaniu intrygujących
zdobień ścian kanionu.
379
00:28:59,360 --> 00:29:04,240
To starożytne dzieła wyryte w skale.
380
00:29:09,800 --> 00:29:13,000
To drogocenne historie w kamieniu
381
00:29:13,080 --> 00:29:16,480
wielokrotnie poprawiane i poszerzane
382
00:29:16,560 --> 00:29:19,440
w trakcie tysięcy lat.
383
00:29:21,720 --> 00:29:23,960
Widzimy postacie ludzkie,
384
00:29:24,040 --> 00:29:27,080
które zdają się tańczyć
i grać na instrumentach.
385
00:29:29,080 --> 00:29:32,800
Spirale i węże wiją się na ścianach
386
00:29:33,440 --> 00:29:37,640
obok dziwnych stworów
i figur geometrycznych
387
00:29:37,720 --> 00:29:40,400
podobnych do tych z amazońskich dzieł,
388
00:29:40,880 --> 00:29:43,440
prawdopodobnie
inspirowanych psychodelikami.
389
00:29:44,880 --> 00:29:48,320
We wszystkich częściach świata,
we wszystkich okresach
390
00:29:48,400 --> 00:29:51,920
znajdujemy petroglify i inne dzieła skalne
391
00:29:52,000 --> 00:29:55,200
z powtarzającymi się elementami
392
00:29:55,280 --> 00:29:59,440
z doświadczeń po ayahuasce
i innych psychodelikach.
393
00:30:02,840 --> 00:30:08,720
Dzieła skalne w Chacoa odzwierciedlają
to samo zafascynowanie astronomią,
394
00:30:08,800 --> 00:30:10,440
co tutejsza architektura.
395
00:30:13,320 --> 00:30:16,480
Ten obraz jest interpretowany
jako zaćmienie.
396
00:30:17,240 --> 00:30:21,320
Księżyc przysłania słońce,
odsłaniając tylko jego koronę.
397
00:30:23,600 --> 00:30:25,840
A to supernowa,
398
00:30:25,920 --> 00:30:28,880
która była widoczna na dziennym niebie
399
00:30:29,480 --> 00:30:33,680
w 1054 roku,
za czasów poprzedniego ludu Pueblo.
400
00:30:34,680 --> 00:30:38,600
Dlaczego stworzono te obrazy
w tak nieprzystępnym miejscu?
401
00:30:39,120 --> 00:30:41,680
Musiał być ku temu ważny powód.
402
00:30:43,160 --> 00:30:46,000
Nie znaleźliśmy powodów
natury ekonomicznej
403
00:30:46,080 --> 00:30:48,640
strategicznej czy politycznej.
404
00:30:48,720 --> 00:30:52,280
Więc musiał przyświecać temu wyższy cel.
405
00:30:53,560 --> 00:30:56,000
Coraz bardziej oczywiste staje się to,
406
00:30:56,080 --> 00:30:59,440
że dzieła w kanionie Chaco
mają znaczenie rytualne
407
00:30:59,520 --> 00:31:03,880
i że ich początki mają
więcej niż zaledwie tysiąc lat.
408
00:31:03,960 --> 00:31:08,360
Mogą sięgać nawet ostatniej epoki lodowej.
409
00:31:14,000 --> 00:31:17,840
Ile lat mają najstarsze dowody
410
00:31:17,920 --> 00:31:21,280
na obecność ludzi w kanionie Chaco?
411
00:31:21,360 --> 00:31:25,880
Mogłeś słyszeć o niedawnym odkryciu
w parku narodowym White Sands.
412
00:31:25,960 --> 00:31:28,280
Ślady stóp sprzed 23 000 lat.
413
00:31:28,360 --> 00:31:30,840
To niedaleko stąd.
414
00:31:30,920 --> 00:31:35,120
Więc to prawdopodobne,
że ludzie mogli być w kanionie Chaco
415
00:31:35,800 --> 00:31:40,680
może nawet 10 000 lat
przed powstaniem tych budynków.
416
00:31:43,120 --> 00:31:50,120
Myślę, że obserwowali
krajobraz i niebo przez wiele pokoleń,
417
00:31:50,200 --> 00:31:52,880
zanim postanowili cokolwiek zbudować.
418
00:31:57,440 --> 00:31:59,480
Kanion Chaco zawiera efekt pracy
419
00:31:59,560 --> 00:32:02,840
kultury zaawansowanych astronomów.
420
00:32:03,720 --> 00:32:09,000
Ich fascynacja
cyklami słońca, księżyca i gwiazd
421
00:32:09,960 --> 00:32:12,360
oraz większymi zjawiskami kosmicznymi
422
00:32:12,440 --> 00:32:15,320
nie jest czymś niepowtarzalnym.
423
00:32:15,400 --> 00:32:21,480
Widzimy podobno symbolikę,
sztukę i ustawienia architektury
424
00:32:21,560 --> 00:32:25,560
u wielu innych starożytnych kultur
z całego świata.
425
00:32:27,680 --> 00:32:31,840
{\an8}Megalityczna świątynia Mnajdra
jest starannie umiejscowiona
426
00:32:31,920 --> 00:32:34,360
{\an8}w celu uchwycenia przesileń i równonocy.
427
00:32:36,480 --> 00:32:38,880
{\an8}Oś wielkiej świątyni w egipskim Karnaku
428
00:32:38,960 --> 00:32:42,120
{\an8}jest skierowana na wschód słońca
przesilenia zimowego.
429
00:32:44,400 --> 00:32:48,800
{\an8}Za to środkowa wieża Angkor Wat w Kambodży
430
00:32:48,880 --> 00:32:52,160
precyzyjnie wskazuje
wschodzące słońce równonocy.
431
00:32:53,480 --> 00:32:57,000
To wygląda na ogólnoświatowy
projekt architektoniczny
432
00:32:57,080 --> 00:33:03,120
mający na celu odzwierciedlenie
w ziemskich pomnikach harmonii niebios.
433
00:33:03,200 --> 00:33:05,280
Sprowadzili tak niebo na ziemię.
434
00:33:08,240 --> 00:33:12,680
Jak daleko wstecz sięga
ten pozornie globalny projekt?
435
00:33:19,400 --> 00:33:23,880
Wskazówki kryją się u wielkiej,
starożytnej amerykańskiej cywilizacji,
436
00:33:26,280 --> 00:33:30,480
która niegdyś władała terenami
dzisiejszego Meksyku i Ameryki Środkowej.
437
00:33:31,560 --> 00:33:32,520
U Majów.
438
00:33:35,000 --> 00:33:39,080
Majowie są dla mnie jedną
z najbardziej fascynujących kultur
439
00:33:39,160 --> 00:33:40,480
starożytnego świata.
440
00:33:41,520 --> 00:33:45,360
To kultura pełna tajemnic i sprzeczności.
441
00:33:48,000 --> 00:33:50,640
Wielu potomków Majów wciąż żyje tu
442
00:33:52,440 --> 00:33:56,280
wśród pięknych krajobrazów
stanu Chiapas i półwyspu Jukatan.
443
00:34:00,120 --> 00:34:03,600
Na długo przed kulturami Inków
i Pueblo w Chaco
444
00:34:05,160 --> 00:34:07,400
kwitła tu cywilizacja Majów.
445
00:34:09,240 --> 00:34:12,760
Ich kultura wyrażała swój geniusz
na wiele sposobów.
446
00:34:14,520 --> 00:34:17,960
Również poprzez wyjątkowe
osiągnięcia architektoniczne.
447
00:34:20,640 --> 00:34:23,520
W otoczeniu
gęstych nizinnych lasów deszczowych
448
00:34:23,600 --> 00:34:27,400
stoi święte królestwo Majów, Palenque.
449
00:34:28,360 --> 00:34:32,000
PALENQUE
MEKSYK
450
00:34:40,040 --> 00:34:43,400
To miejsce zapiera dech w piersi.
451
00:34:44,240 --> 00:34:46,840
Dzięki imponującej
architekturze i inżynierii
452
00:34:46,920 --> 00:34:49,960
jest świetnym przykładem majskich budowli.
453
00:34:52,560 --> 00:34:53,560
Wysokie piramidy,
454
00:34:55,600 --> 00:34:57,040
sala ceremonialna,
455
00:34:58,240 --> 00:34:59,440
efektowny pałac
456
00:35:00,840 --> 00:35:04,240
i świątynie pełne intrygujących obrazów.
457
00:35:06,760 --> 00:35:10,000
Majowie słynną głównie
z niesamowitej architektury.
458
00:35:10,080 --> 00:35:16,320
Stworzyli wspaniałe
skomplikowane piramidy schodkowe.
459
00:35:16,400 --> 00:35:21,480
To efekt pięknych, eleganckich projektów
i starannej robocizny.
460
00:35:21,560 --> 00:35:24,880
To mówi nam, że mamy do czynienia
z zaawansowaną kulturą.
461
00:35:29,720 --> 00:35:34,280
{\an8}Tutejsza ekspertka i przewodniczka
Mildred Lucas Garcia
462
00:35:34,360 --> 00:35:37,040
bada tajemnice Palenque od ponad dekady.
463
00:35:38,800 --> 00:35:41,520
Kiedy zaczęły się tu prace?
464
00:35:41,600 --> 00:35:43,520
I jak długo byli tu ludzie?
465
00:35:44,160 --> 00:35:47,600
Fundamenty zaczęto budować 200 lat p.n.e.
466
00:35:47,680 --> 00:35:50,640
Miasto zostało opuszczone
w X wieku naszej ery.
467
00:35:50,720 --> 00:35:51,560
Rozumiem.
468
00:35:51,640 --> 00:35:54,040
Kiedy patrzę na te wielkie,
469
00:35:54,120 --> 00:35:58,040
pięknie zaprojektowane
i wykonane piramidy,
470
00:35:58,120 --> 00:36:01,360
widzę, że są dziełem uzdolnionych ludzi
471
00:36:01,440 --> 00:36:04,600
i że od samego początku
musieli mieć plan prac.
472
00:36:04,680 --> 00:36:06,400
Jak tego dokonali?
473
00:36:06,480 --> 00:36:09,480
Wiemy, że w pobliżu były kopalnie.
474
00:36:09,560 --> 00:36:12,760
Dlatego postanowili zbudować tu miasto.
475
00:36:12,840 --> 00:36:15,240
Mieli tu potrzebne zasoby naturalne.
476
00:36:15,320 --> 00:36:19,440
Mieli skałę wapienną, wodę.
477
00:36:19,520 --> 00:36:23,000
To dobre miejsce
w znaczeniu strategicznym.
478
00:36:23,080 --> 00:36:26,720
Ale nie wiemy, jak wyglądała budowa.
479
00:36:27,320 --> 00:36:30,480
- Nie wiemy.
- To tajemnica.
480
00:36:31,320 --> 00:36:33,800
Dlaczego Majowie zbudowali te piramidy?
481
00:36:33,880 --> 00:36:36,560
W Palenque widzimy dużo piramid.
482
00:36:37,600 --> 00:36:44,600
Dla Majów i innych starożytnych kultur
piramidy symbolizują święte góry.
483
00:36:45,400 --> 00:36:48,440
Postawili te wielkie budowle w Palenque,
484
00:36:48,520 --> 00:36:50,320
by reprezentować święte góry.
485
00:36:53,680 --> 00:36:57,680
Góry pełniły ważną funkcję
we wierzeniach Majów.
486
00:36:57,760 --> 00:36:59,960
Symbolizowały źródło stworzenia.
487
00:37:02,800 --> 00:37:07,160
Ale wydaje się, że za tą wielką budową
kryje się coś więcej.
488
00:37:07,240 --> 00:37:09,240
Zwłaszcza tu, w Palenque.
489
00:37:11,480 --> 00:37:17,640
Niektóre budynki w Palenque powstały
z myślą o obserwacjach astronomicznych.
490
00:37:19,720 --> 00:37:22,760
Trzy budynki zwane Grupą Krzyży
491
00:37:22,840 --> 00:37:26,600
były wykorzystywane jako obserwatoria.
492
00:37:26,680 --> 00:37:27,560
Rozumiem.
493
00:37:28,560 --> 00:37:32,920
Zostały zbudowane zgodnie
z kierunkiem słońca w trakcie przesilenia
494
00:37:33,000 --> 00:37:35,360
i równonocy wiosennej.
495
00:37:37,760 --> 00:37:42,440
Więc przy budowie musieli pomagać
uzdolnieni astronomowie.
496
00:37:42,520 --> 00:37:43,440
Zgadza się.
497
00:37:47,320 --> 00:37:51,440
Ale czemu dołożyli starań,
by dostosować pozycje tych budowli
498
00:37:51,520 --> 00:37:53,040
do przesileń i równonocy?
499
00:37:57,360 --> 00:38:01,360
Biorąc pod uwagę ich ustawienie,
jedno jest jasne.
500
00:38:03,360 --> 00:38:06,600
Jeśli chcemy zrozumieć istotę Palenque,
501
00:38:06,680 --> 00:38:09,640
musimy przyjrzeć się
nie tylko architekturze,
502
00:38:09,720 --> 00:38:11,520
ale i niebu.
503
00:38:20,720 --> 00:38:26,400
Przybyłem do Świątyni Słońca
w bardzo ważnym momencie,
504
00:38:28,240 --> 00:38:29,960
o świcie równonocy wiosennej,
505
00:38:31,120 --> 00:38:34,200
kiedy słońce
pojawia się dokładnie na wschodzie
506
00:38:34,280 --> 00:38:36,520
i znika dokładnie na zachodzie.
507
00:38:37,120 --> 00:38:39,680
To przejaw kosmicznej harmonii.
508
00:38:41,160 --> 00:38:46,200
Ten wschód słońca tworzy w świątyni
niepowtarzalne widowisko,
509
00:38:46,760 --> 00:38:49,920
wciąż świętowane
przez lokalną społeczność.
510
00:38:50,880 --> 00:38:54,080
{\an8}Równonoc wiosenna jest ważna
511
00:38:54,160 --> 00:38:56,120
{\an8}w duchowości Majów.
512
00:38:56,720 --> 00:39:00,560
Stoimy w najważniejszym miejscu.
513
00:39:02,760 --> 00:39:05,240
A ja oglądam je z pierwszego rzędu.
514
00:39:34,480 --> 00:39:36,560
{\an8}Napisy: Filip Bernard Karbowiak