1
00:00:15,200 --> 00:00:18,440
Ayahuasca Amazon'un
bilimsel icatlarından biri.

2
00:00:20,040 --> 00:00:21,960
Bu çok güçlü bir halüsinojen.

3
00:00:23,440 --> 00:00:27,760
Yerel halkın maneviyatında önemi büyük
ve Peru'da yasal.

4
00:00:29,160 --> 00:00:34,040
Ben de bir şamanın rehberliğinde
ayahuasca ile birçok deneyim yaşadım.

5
00:00:35,880 --> 00:00:39,400
Bence kullanıldığı tarihler
düşünülenden çok daha eski.

6
00:00:39,880 --> 00:00:42,720
Özellikle de esin verdiği
eserlere bakarsak.

7
00:00:45,720 --> 00:00:47,640
İnanılmaz şeyler görüyorlar.

8
00:00:47,720 --> 00:00:51,880
Onda dokuzu geometrik desenler görüyor.

9
00:00:53,360 --> 00:00:58,680
Görülen ilk şeylerden sonra
birçok kişi fantastik varlıklar görüyor.

10
00:01:00,360 --> 00:01:05,680
Bunlar bazen
Yunan kültüründeki "teriantropi" denen

11
00:01:05,760 --> 00:01:08,280
insan ve hayvan karışım varlıklar oluyor.

12
00:01:08,360 --> 00:01:11,160
"Vahşi hayvan"
ve "insan" kelimesinin birleşimi.

13
00:01:11,240 --> 00:01:13,440
Benzer varlıklarla çok karşılaştım.

14
00:01:14,880 --> 00:01:20,600
İlgimi çeken şey, ayahuasca kullanımının
ve onun ilham verdiği imgelerin

15
00:01:20,680 --> 00:01:26,680
sadece Amazon'da değil, Güney Amerika'daki
gittiğim birçok antik şehirde de olması.

16
00:01:29,280 --> 00:01:33,400
{\an8}Cusco'da İnkalar insanları kurban verirken

17
00:01:34,040 --> 00:01:36,960
öbür dünyaya geçişine
yardım etmek için demlermiş.

18
00:01:38,360 --> 00:01:41,080
Desenli, figür dolu sanat eserleri

19
00:01:41,160 --> 00:01:44,960
ayahuasca'dan ilham alan
çağdaş sanata çok benziyor.

20
00:01:45,560 --> 00:01:46,840
{\an8}TIWANAKU
BOLİVYA

21
00:01:46,920 --> 00:01:49,360
{\an8}Bolivya, Tiwanaku'daki

22
00:01:49,440 --> 00:01:53,760
İnka öncesi bölgede bulunan
1.500 yıllık heykelin tuttuğu nesnelerin

23
00:01:54,720 --> 00:01:57,680
halüsinojenik toz tepsisi olduğu
tespit edildi.

24
00:01:59,120 --> 00:02:02,600
Tiwanaku çömlekleri de
ilhamını psikedelik imgelerden alan

25
00:02:02,680 --> 00:02:06,640
geometrik desenler
ve fantastik varlıklar içeriyor.

26
00:02:08,600 --> 00:02:13,000
Geleneksel Amazon sanatında da
bu imgeler kullanılmış.

27
00:02:15,880 --> 00:02:18,400
Tucano halkı genel olarak

28
00:02:18,920 --> 00:02:21,880
kalıcı olmayan yerlere boya yapmış.

29
00:02:23,080 --> 00:02:26,880
Resimler evlerde ve ortak yapılarda.

30
00:02:26,960 --> 00:02:28,840
{\an8}Burada bir süreklilik var.

31
00:02:31,000 --> 00:02:33,400
Tucano'nun doğuş efsanesini hatırlayın.

32
00:02:33,480 --> 00:02:37,800
Büyük öğretmenlerinden, Güneş'in kızından
ve arkadaşlarından bahsediyordu.

33
00:02:39,520 --> 00:02:42,200
İlginç bir şekilde hikâye

34
00:02:42,280 --> 00:02:45,760
bu mistik, uygarlaştırıcı kahramanların
gidişiyle bitmiyor.

35
00:02:47,800 --> 00:02:49,080
İlahi varlıklar

36
00:02:49,160 --> 00:02:52,240
arazinin yeni gelenleri beslemesini
sağladıktan sonra

37
00:02:52,320 --> 00:02:55,760
insanların ihtiyaç duyduğunda
kullanması için

38
00:02:55,840 --> 00:02:58,360
bir iletişim kanalı kuruyor.

39
00:02:58,920 --> 00:03:02,880
Bu kanal da günümüzde
ayahuasca olarak biliniyor.

40
00:03:05,560 --> 00:03:09,840
Ayahuasca kelimesi İnka dili Quechua'da
"ruh asması" anlamına geliyor.

41
00:03:11,160 --> 00:03:14,000
Ama bence kullanımı
İnkalardan çok daha eski.

42
00:03:14,760 --> 00:03:19,600
İşte tam da burada bu çok eski kaya sanatı
ilginç bir hâl alıyor.

43
00:03:20,160 --> 00:03:22,000
{\an8}SERRANIA DE LA LINDOSA
KOLOMBİYA

44
00:03:22,080 --> 00:03:26,240
{\an8}Bu kaya resimleri Amazon'daki
Tucano'ların yaşadığı bölgeden.

45
00:03:26,760 --> 00:03:31,200
İlhamını ayahuasca'dan alan
tüm sanat eserlerindeki temalar var.

46
00:03:32,360 --> 00:03:38,240
Gözlemlediğim kadarıyla
bunlar benzer ve ilişkili desenler.

47
00:03:38,320 --> 00:03:42,800
Teriantropik varlıklar görüyoruz.
Yarı hayvan yarı insan formunda varlıklar.

48
00:03:42,880 --> 00:03:43,880
Bunun gibi mi?

49
00:03:45,080 --> 00:03:47,200
Geometrik desenler görüyoruz.

50
00:03:47,720 --> 00:03:49,040
Yılanlar görüyoruz.

51
00:03:49,120 --> 00:03:50,880
Benim için büyük bir gizem.

52
00:03:50,960 --> 00:03:54,520
Aynı tema defalarca işlenmiş.

53
00:03:56,600 --> 00:04:01,480
Yine de bu imgeler tartışmasız bir şekilde
son Buzul Çağı'nda yaratıldı.

54
00:04:05,600 --> 00:04:10,520
Ayahuasca'nın neredeyse 13.000 yıl önce
kullanıldığını gösteriyor.

55
00:04:10,600 --> 00:04:12,920
Sanata bakınca bu mantıklı bir çıkarım.

56
00:04:13,000 --> 00:04:14,200
Kesinlikle.

57
00:04:17,080 --> 00:04:20,400
Eğer doğruysa bu çok sarsıcı bir sonuç.

58
00:04:23,560 --> 00:04:26,840
Eski Amazonluların Buzul Çağı'nda

59
00:04:26,920 --> 00:04:29,080
ayahuasca'nın karmaşık kimyasında

60
00:04:30,880 --> 00:04:32,800
çoktan ustalaştığını gösteriyor.

61
00:04:45,120 --> 00:04:48,960
{\an8}KADİM UYGARLIKLAR
AMERİKA

62
00:04:49,040 --> 00:04:51,640
{\an8}BÖLÜM 4

63
00:04:55,000 --> 00:04:58,080
Geometri ve sarmal desenler,

64
00:04:58,920 --> 00:05:02,400
psikedelik deneyimin en sıra dışı yönleri.

65
00:05:04,280 --> 00:05:05,480
Bu geometrik imgeler

66
00:05:05,560 --> 00:05:09,280
Amerika'yı araştırmaya
başladığımızda karşılaştığımız

67
00:05:09,360 --> 00:05:11,240
başka bir gizemi açıklayabilir.

68
00:05:13,880 --> 00:05:19,160
{\an8}Amazon'un güneybatı kenarı boyunca
ormanda beliren devasa jeoglifler.

69
00:05:20,880 --> 00:05:24,600
Geometrik şekillerin
tekrar tekrar kullanılmasına şaşırıyorum.

70
00:05:24,680 --> 00:05:26,280
Modern bir eser de olsa,

71
00:05:26,360 --> 00:05:30,480
buradakiler gibi 13.000 yıllık da olsa
görmeye devam ediyoruz.

72
00:05:30,560 --> 00:05:36,240
Acaba bu geometrik eserler de
ayahuasca'dan etkilenmiş olabilir mi?

73
00:05:36,320 --> 00:05:40,400
Evet, ayahuasca'dan
ya da diğer halüsinatif bitkilerden.

74
00:05:40,480 --> 00:05:42,280
Çünkü çok fazla bitki var.

75
00:05:42,360 --> 00:05:48,120
Her kültürde illa
halüsinojen bir bitki oluyor.

76
00:05:50,560 --> 00:05:57,360
Bu jeoglifler ayahuasca gibi bir madde
tüketildiğinde görülen imgelerin

77
00:05:57,440 --> 00:06:01,800
üç boyutlu ve devasa ölçekte yapılmış

78
00:06:01,880 --> 00:06:06,280
bir tezahürü gibi görünüyor.

79
00:06:06,360 --> 00:06:10,040
Bunlar tüketilince görülen ilk şey
geometrik desenler oluyor.

80
00:06:12,640 --> 00:06:17,200
Bence bunlar aynı dürtünün
farklı şekillerle dışa vurulması.

81
00:06:19,960 --> 00:06:24,160
Eğer Amazon jeoglifleri ilhamını
halüsinatif deneyimlerden aldıysa

82
00:06:24,680 --> 00:06:28,800
o zaman bu ilhamın başka nerelerde
kendini gösterdiğini

83
00:06:29,400 --> 00:06:31,640
kendimize sormalıyız.

84
00:06:32,360 --> 00:06:37,200
Bu toprak eserler, Kuzey Amerika'daki
Ohio Eyaleti'nde bulunan

85
00:06:37,280 --> 00:06:40,840
{\an8}geometrik toprak eserlerle çok benzer.

86
00:06:43,160 --> 00:06:46,160
Onlara "Hopewell Toprak Sanatı" deniyor.

87
00:06:46,240 --> 00:06:50,240
Büyük Göller bölgesinde
2.000 yıl önce ortaya çıkan

88
00:06:51,040 --> 00:06:55,000
Hopewell kültürü olarak bilinen
bir medeniyete atfediliyorlar.

89
00:06:55,080 --> 00:06:59,440
Büyük hendekler ve setler
titiz bir geometriyle yapılmış.

90
00:07:00,560 --> 00:07:04,000
Amazon'daki toprak eserlerle

91
00:07:04,080 --> 00:07:07,360
Ohio'daki toprak eserler
birbirine çok benziyor.

92
00:07:09,200 --> 00:07:13,640
Yine de bir bağlantısı olmayan
iki kültür tarafından yapılmışlar.

93
00:07:14,520 --> 00:07:20,000
Bu noktada bunun bir tesadüf olduğu
açıklamasını kabul etmiyorum.

94
00:07:20,080 --> 00:07:26,720
Birbirinden uzak coğrafi bölgelerde
aynı fikrin tekrar tekrar ortaya çıkması

95
00:07:28,640 --> 00:07:31,520
{\an8}farklı zaman dilimlerinde dışa vurulan

96
00:07:31,600 --> 00:07:35,880
{\an8}ve nesilden nesle aktarılan
bir fikir mirasının ürünü.

97
00:07:35,960 --> 00:07:39,160
{\an8}Ama burada eski olan şey fikir,

98
00:07:39,240 --> 00:07:42,360
illa yapının kendisi değil.

99
00:07:44,760 --> 00:07:49,040
Araştırmaların daha yeni başladığı
Amazon'un aksine

100
00:07:51,280 --> 00:07:55,080
Ohio'daki toprak eserler
bir asırdan fazla bir süre incelendi.

101
00:07:56,000 --> 00:08:00,200
İlgi çekici geometrik şekillerden
fazlası olduklarını biliyoruz.

102
00:08:02,840 --> 00:08:06,640
Yılan Höyük de dâhil
Ohio'daki toprak eserlerin çoğu

103
00:08:07,240 --> 00:08:11,880
belirli gün dönümleri ve ekinokslara göre
hassas bir şekilde hizalanmış.

104
00:08:13,920 --> 00:08:16,160
Ama ilginç bir şekilde bazıları

105
00:08:16,240 --> 00:08:21,000
doğrudan daha karmaşık
ay döngülerine göre hizalanmış.

106
00:08:22,600 --> 00:08:26,280
Antik dünyanın soru işaretlerinden biri.

107
00:08:26,360 --> 00:08:33,200
Göklerde neler olup bittiğine dair
çok yoğun bir merak var.

108
00:08:35,360 --> 00:08:38,320
Bu şaşırtıcı astronomik gözlem başarısı

109
00:08:38,400 --> 00:08:41,680
2.000 yıl önceki eski Amerikalıların işi.

110
00:08:43,080 --> 00:08:44,520
Belki daha da öncesinin.

111
00:08:45,960 --> 00:08:49,560
Bunlar Kuzey Amerika'daki
diğer höyüklerde de bulunabiliyor.

112
00:08:51,120 --> 00:08:53,800
{\an8}Cahokia gibi 1.000 yıllık bir alan ile

113
00:08:55,400 --> 00:08:57,840
{\an8}ve 3.000 yıllık Poverty Point

114
00:08:59,160 --> 00:09:02,800
5.000 yıl öncesinden kalma
Aşağı Jackson Höyüğü'nün

115
00:09:03,920 --> 00:09:07,800
{\an8}bilinçli bir şekilde
kuzeyine konumlandırılmış.

116
00:09:10,040 --> 00:09:12,800
Yeni ortaya çıkan Amazon jeogliflerinde

117
00:09:12,880 --> 00:09:16,080
kim bilir şifrelenmiş
nasıl bir astronomi bilgisi

118
00:09:16,160 --> 00:09:17,640
keşfedilmeyi bekliyor?

119
00:09:18,720 --> 00:09:22,000
İnsanların 10.000'lerce yıldır
Amerika'da olduğu belli.

120
00:09:22,080 --> 00:09:25,680
Bir kültürün gelişmesi,
gökyüzüne dair bilgiler edinilmesi

121
00:09:25,760 --> 00:09:29,280
ve bunun anıtlarda ifade edilmesi için

122
00:09:29,360 --> 00:09:31,480
belli bir zaman geçmesi gerekiyor.

123
00:09:33,280 --> 00:09:35,920
Bu detaylı astronomi bilgisi

124
00:09:36,000 --> 00:09:39,480
aramakta olduğum
Buzul Çağı'ndaki kayıp medeniyetin

125
00:09:39,560 --> 00:09:44,040
Kuzey Amerika'nın diğer bölgelerine
bir fikir mirası bıraktığını mı gösterir?

126
00:09:53,960 --> 00:09:56,120
Ohio'nun 2.000 kilometre uzağındaki…

127
00:10:02,240 --> 00:10:04,600
…ve New Mexico'nun kuzeybatı köşesindeki

128
00:10:05,320 --> 00:10:08,000
mesalar ve tanık tepeler
tarafından oyulmuş

129
00:10:08,960 --> 00:10:11,760
yüksek irtifadaki bir soğuk çöle geldim.

130
00:10:13,840 --> 00:10:16,680
ABD'nin güneybatısındaki bu çorak arazi

131
00:10:16,760 --> 00:10:20,240
ekstrem koşulların hüküm sürdüğü,
nefes kesici bir yer.

132
00:10:20,840 --> 00:10:24,280
Antik kanyonların ikiye böldüğü arazinin
iki tarafında da

133
00:10:24,360 --> 00:10:26,960
neredeyse düz kum taşı kayalıklar var.

134
00:10:30,520 --> 00:10:32,680
Bu çorak arazinin tenhalığına bakıp

135
00:10:32,760 --> 00:10:37,280
şimdi veya antik zamanlarda
büyük bir inşaat projesi için

136
00:10:37,360 --> 00:10:40,480
doğru bir yer olmadığını düşünebilirsiniz.

137
00:10:41,360 --> 00:10:42,720
Ama öyle değil.

138
00:10:44,280 --> 00:10:49,280
Kuzey Amerika'daki en önemli
arkeolojik alanlardan bazıları burada.

139
00:10:52,320 --> 00:10:57,920
Onlarca antik insan yapımı yapı
vadi boyunca kilometrelerce dağılmış.

140
00:10:59,080 --> 00:11:01,080
Küçük müstakil odalardan,

141
00:11:02,440 --> 00:11:05,440
devasa büyük evlere.

142
00:11:07,440 --> 00:11:09,960
Burası Chaco Kanyonu.

143
00:11:10,640 --> 00:11:14,880
CHACO KANYONU
NEW MEXİCO

144
00:11:17,280 --> 00:11:19,760
Bir asırdan fazla araştırılmasına rağmen

145
00:11:21,080 --> 00:11:25,880
Chaco Kanyonu'nda gördüğümüz antik yapılar
hâlâ gizemini koruyor.

146
00:11:26,920 --> 00:11:31,200
Kökenleri ve hatta işlevleri
hâlâ hararetli bir şekilde tartışılıyor.

147
00:11:36,680 --> 00:11:40,520
Gizemin kalbinde, kanyonun ortasında…

148
00:11:44,200 --> 00:11:47,560
…hepsinden heybetli bir ev yer alıyor.

149
00:11:52,360 --> 00:11:56,200
Buranın adı Pueblo Bonito.
"Güzel kasaba" anlamına geliyor.

150
00:11:59,760 --> 00:12:02,040
Birkaç kat yüksekliğinde.

151
00:12:03,080 --> 00:12:07,160
Labirent şeklinde odaları, koridorları

152
00:12:09,000 --> 00:12:12,720
ve geniş, dairesel,
kısmen yer altı yapıları var.

153
00:12:14,760 --> 00:12:20,000
Tamamlanmasından yüzlerce yıl sonra
bugün bile çok göz alıcı.

154
00:12:22,080 --> 00:12:25,600
Pueblo Bonito büyük bir inşaat projesi.

155
00:12:27,520 --> 00:12:29,840
Yüzlerce oda haritalandı.

156
00:12:32,160 --> 00:12:37,000
Bazılarında gizemli bir şekilde
giriş ya da çıkış yok.

157
00:12:39,880 --> 00:12:44,560
Arkeologlar burada onlarca yıl çalıştı
ve birçok önemli şey keşfetti.

158
00:12:45,720 --> 00:12:48,160
Yine de yorumlamak güç.

159
00:12:52,160 --> 00:12:54,680
Ama bir şeyden oldukça eminiz.

160
00:12:54,760 --> 00:12:57,880
Pueblo Bonito'nun en iyi zamanlarında
nasıl göründüğü.

161
00:13:01,040 --> 00:13:03,520
Yerleşke dev bir yarım daire şeklindeydi.

162
00:13:04,320 --> 00:13:07,520
Düz duvarları kanyonun zeminine bakıyordu.

163
00:13:08,640 --> 00:13:13,200
Dört katlı dikdörtgen binalar
eğri boyunca sıralanıyordu.

164
00:13:15,760 --> 00:13:18,160
800 kadar odası vardı.

165
00:13:18,680 --> 00:13:23,760
Çevreledikleri meydanın yanlarında bulunan
çok sayıdaki dairesel, yer altı yapıları

166
00:13:23,840 --> 00:13:27,320
merkezî bir duvarla bölünüyordu.

167
00:13:30,880 --> 00:13:33,000
Bunu kimler inşa etti?

168
00:13:33,080 --> 00:13:39,200
Ve bu olağanüstü binayı yapmak için
neden bu kadar çaba sarf ettiler?

169
00:13:43,440 --> 00:13:48,920
{\an8}Chaco Kanyonu Müdürü Nathan Hatfield

170
00:13:49,480 --> 00:13:52,160
bu yapıyı neredeyse 10 yıl araştırdı.

171
00:13:56,240 --> 00:13:58,440
Bize bu yapıdan bahset.

172
00:13:59,120 --> 00:14:03,200
Bu yapı 19'uncu yüzyılın ortalarına kadar

173
00:14:03,280 --> 00:14:06,360
Kuzey Amerika'daki en büyük binaydı.

174
00:14:09,440 --> 00:14:12,640
Arkeologlar radyokarbon yönteminden
sonuç alamasalar da

175
00:14:13,920 --> 00:14:18,560
ahşap kirişlerde güvenilir
ağaç halkası tekniğini kullandılar.

176
00:14:18,640 --> 00:14:21,800
İnşaatın çeşitli aşamalarını
belirlemeyi başardılar.

177
00:14:24,080 --> 00:14:26,520
Bu tek seferde inşa edilmedi.

178
00:14:26,600 --> 00:14:29,800
Birkaç yüzyıl boyunca inşa edildi.

179
00:14:29,880 --> 00:14:34,880
Pueblo Bonito'nun en eski kısmına bakınca
ne görüyoruz?

180
00:14:34,960 --> 00:14:37,240
İnşaat 850 yılı civarında başlamış.

181
00:14:37,840 --> 00:14:39,720
- Milattan sonra 850 mi?
- Evet.

182
00:14:39,800 --> 00:14:40,960
Evet.

183
00:14:41,040 --> 00:14:47,360
İnşaat en az 200 yıl sürmüş,
belki biraz daha fazla.

184
00:14:48,000 --> 00:14:52,000
Bu da Hopi, Zuni, Acoma gibi
Pueblo halklarının

185
00:14:53,880 --> 00:14:56,680
buraya yerleşmesinden önceydi.

186
00:14:59,880 --> 00:15:05,040
Pueblo Bonito'yu
Pueblo halkının ataları inşa etti.

187
00:15:05,120 --> 00:15:12,040
Bilmediğimiz bir sebepten Chaco Kanyonu'nu
kültürlerinin merkezi seçtiler.

188
00:15:12,840 --> 00:15:19,520
Bu kültürel merkezin en büyük binası da
Pueblo Bonito oldu.

189
00:15:21,280 --> 00:15:24,600
Pueblo Bonito'dan başka
onlarca büyük evin daha olduğu

190
00:15:24,680 --> 00:15:27,360
bir kültürel merkez.

191
00:15:29,400 --> 00:15:34,080
Neden tüm bu yapıları
Chaco Kanyonu'nda inşa ettiler?

192
00:15:35,760 --> 00:15:39,640
Burada yerleşik bir nüfus var mıydı?

193
00:15:40,280 --> 00:15:46,920
Hayır, arkeologlar büyük bir nüfusun
olduğuna dair bir kanıt bulamadılar.

194
00:15:49,080 --> 00:15:54,080
Yani bu büyük evler
insanların yaşaması için inşa edilmediyse

195
00:15:54,720 --> 00:15:56,160
ne için inşa edildi?

196
00:15:59,600 --> 00:16:04,440
Arkeologlar harabelerin içinde
yüzden fazla mezar buldular.

197
00:16:08,440 --> 00:16:12,680
Muhteşem geometrik desenleri olan
çanaklar buldular.

198
00:16:13,880 --> 00:16:19,000
{\an8}Binlerce olmasa bile yüzlerce kilometre
uzaktan gelmiş eserler buldular.

199
00:16:20,360 --> 00:16:23,800
{\an8}Burayı dünyanın merkezi yapmak için

200
00:16:24,840 --> 00:16:27,880
büyük çaba harcadıklarını görüyoruz.

201
00:16:31,120 --> 00:16:36,680
Kanıtlara bakıldığında burasının
bir hac merkezi olduğu görülüyor.

202
00:16:36,760 --> 00:16:41,800
İnsanların dört bir taraftan gelerek
büyüsüne kapıldığı bir yer.

203
00:16:42,960 --> 00:16:45,720
Belli ki kutsal bir yer.

204
00:16:48,880 --> 00:16:52,640
Chaca'daki neredeyse tüm binalarda olan
dairesel yapılar

205
00:16:52,720 --> 00:16:55,600
bu açıdan daha mantıklı gelmeye başlıyor.

206
00:16:56,800 --> 00:17:02,720
Puebloan'ların torunları Hopi'ler
bu yapılara "kiva" diyorlar.

207
00:17:04,040 --> 00:17:05,080
Kiva nedir?

208
00:17:05,160 --> 00:17:08,320
Ne olduklarını düşünüyorsun?

209
00:17:08,920 --> 00:17:12,800
Kiva'ların bir tören alanı olduğu
düşünülüyor.

210
00:17:12,880 --> 00:17:15,200
Bir sürü ortak özellikleri var.

211
00:17:15,720 --> 00:17:17,200
Kürsü var.

212
00:17:17,280 --> 00:17:20,760
Daha büyük kiva'larda
yer tonozları görüyorsunuz.

213
00:17:20,840 --> 00:17:25,000
Çoğunda odun yakılabilecek ocaklar var.

214
00:17:26,360 --> 00:17:28,880
Bugün Hopi ve Pueblo halkları için

215
00:17:28,960 --> 00:17:32,760
kiva manevi ve politik bir alan,

216
00:17:32,840 --> 00:17:35,800
burada kutsal ayinler
yapmak için toplanıyorlar.

217
00:17:35,880 --> 00:17:37,800
Devam eden bir gelenek mi?

218
00:17:37,880 --> 00:17:40,200
- Tören için mi kullanılıyorlar?
- Evet.

219
00:17:41,120 --> 00:17:46,920
Eski zamanlardan beri törenlerde
özel bir tütün tüketiliyor.

220
00:17:49,000 --> 00:17:50,960
{\an8}Chaco'nun kuzeyinde, Utah'ta

221
00:17:51,600 --> 00:17:54,960
arkeologlar eski bir insan yapımı ocakta

222
00:17:55,040 --> 00:17:57,560
halüsinojenik bir bitkiye ait

223
00:17:58,280 --> 00:17:59,520
tohumlar buldular.

224
00:18:00,520 --> 00:18:04,120
Radyonkarbon testine göre
tohumlar 12.300 yıl yaşında.

225
00:18:05,000 --> 00:18:09,080
Bu da insanların Buzul Çağı'nda
burada tütün tükettiğini gösteriyor.

226
00:18:09,800 --> 00:18:12,680
Muhtemelen bu tarz halüsinojenik bitkiler

227
00:18:12,760 --> 00:18:17,040
binlerce yıl sonra hâlâ
Chaco'daki törenlerde kullanılıyor.

228
00:18:19,520 --> 00:18:22,360
Amazon'daki şamanların
ayahuasca kullanması gibi.

229
00:18:26,000 --> 00:18:30,880
Binlerce kilometre uzaktaki
bu şaman gelenekleri

230
00:18:31,600 --> 00:18:34,800
tüm Amerika'ya izlerini bırakan

231
00:18:34,880 --> 00:18:37,760
tek bir eski inanç sisteminin
mirası olabilir mi?

232
00:18:39,440 --> 00:18:42,640
Kiva'ların gizemini incelemek üzere

233
00:18:42,720 --> 00:18:47,800
Pueblo Bonito'nun 800 metre güneyine,
kanyon kenarına gidiyorum.

234
00:18:49,080 --> 00:18:50,920
İçlerindeki en büyük kiva'ya.

235
00:18:52,840 --> 00:18:54,080
Casa Rinconada.

236
00:18:57,840 --> 00:19:00,480
Chaco'daki kiva'ların çoğunun aksine

237
00:19:00,560 --> 00:19:03,880
Casa Rinconada
diğer tüm büyük binalardan ayrı duruyor.

238
00:19:06,080 --> 00:19:08,040
Gömülü yapının içinde

239
00:19:08,120 --> 00:19:11,160
T şeklindeki kapılar
duvarlara yerleştirilmiş.

240
00:19:11,880 --> 00:19:15,280
Kuzeye ve güneye
neredeyse kusursuz bir şekilde açılıyor.

241
00:19:17,640 --> 00:19:21,600
Hızlandırılmış fotoğraflarda
göründüğü üzere gece vakti gökyüzü

242
00:19:21,680 --> 00:19:26,040
kapının tam üstünde olacak şekilde
Kutup Yıldızı Polaris etrafında dönüyor.

243
00:19:27,920 --> 00:19:31,400
Casa Rinconada'da
tuhaf derecede tanıdık bir şey var.

244
00:19:33,560 --> 00:19:35,880
{\an8}Bana Türkiye'deki Buzul Çağı'ndan kalma

245
00:19:35,960 --> 00:19:38,440
{\an8}Göbekli Tepe
megalitik alanını anımsatıyor.

246
00:19:40,680 --> 00:19:44,520
Orada da benzer şekilde gömülü,
dairesel, kiva benzeri odalar var.

247
00:19:45,160 --> 00:19:50,600
T şeklindeki sütunları da aynı şekilde
gökyüzündeki belirli noktalara hizalanmış.

248
00:19:53,200 --> 00:19:55,320
Ama çok farklı yerlerde

249
00:19:55,400 --> 00:19:58,880
ve farklı zamanlarda yapılmış bu yapıların

250
00:19:59,360 --> 00:20:00,840
nasıl bir bağlantısı var?

251
00:20:01,440 --> 00:20:03,360
Spekülasyon yapmamak elde değil.

252
00:20:04,440 --> 00:20:07,960
Hopi'nin köken efsanesi
bir ipucu sunuyor olabilir.

253
00:20:09,200 --> 00:20:12,320
Hopiler dördüncü dünyada yaşadığımıza,

254
00:20:12,400 --> 00:20:18,080
daha önce yer altı aleminden
üç kez yeryüzüne çıktığımıza inanıyorlar.

255
00:20:22,920 --> 00:20:26,880
Hopi efsanesine göre
Güneş Ruhu ilk canlıları yarattıktan sonra

256
00:20:27,440 --> 00:20:30,840
elçisi Örümcek Nine'ye bir görev verdi

257
00:20:31,440 --> 00:20:36,000
ve bu sürekli evrilen yaşam formlarını
ilk iki dünyadan geçirmesini istedi.

258
00:20:38,720 --> 00:20:39,920
Üçüncü dünyada

259
00:20:40,000 --> 00:20:43,080
erken dönem insanlara
dokuma ve çömlek yapmayı

260
00:20:43,800 --> 00:20:45,800
ve iyiyi kötüden ayırmayı öğretti

261
00:20:49,440 --> 00:20:52,000
Yine de bazıları kötü yola saptı.

262
00:20:54,840 --> 00:20:59,120
Hoşnutsuz olan Güneş Ruhu,
iyi kalplilerin devam etmesini istedi.

263
00:21:00,920 --> 00:21:04,400
Büyük bir kamışa tırmanarak
gökyüzündeki açıklığa ulaştılar.

264
00:21:05,560 --> 00:21:11,000
Örümcek Nine yeni evleri olan
dördüncü dünyaya çıkmalarına yardımcı oldu

265
00:21:11,080 --> 00:21:13,320
ve torunları bugün hâlâ orada yaşıyor.

266
00:21:16,840 --> 00:21:20,280
Hopi'ler Büyük Kanyon'daki
sıra dışı bir jeolojik oluşumu

267
00:21:20,360 --> 00:21:21,640
kutsal sayıyor

268
00:21:22,160 --> 00:21:25,480
ve efsanenin çıkış noktasının
orası olduğuna inanıyorlar.

269
00:21:26,680 --> 00:21:28,320
Buraya "sipapu" diyorlar.

270
00:21:30,040 --> 00:21:31,400
Yanına yaklaşmak yasak

271
00:21:31,480 --> 00:21:34,920
ama Hopi dünyasında
sembolik olarak kopyalanıyor.

272
00:21:38,080 --> 00:21:43,880
Pueblo kültüründe kiva'nın zeminindeki
bir delik de sipapu olarak biliniyor.

273
00:21:43,960 --> 00:21:49,000
Burayı eski insanların
yok edilmiş bir önceki dünyadan

274
00:21:49,080 --> 00:21:53,120
şu anda yaşadığımız dünyaya çıktıkları
yer olarak görüyorlar.

275
00:21:54,280 --> 00:21:59,440
Tam da burada aşırı görünebilecek
bir karşılaştırma yapmak istiyorum.

276
00:21:59,520 --> 00:22:04,080
İnsanların yer altında barınmak
durumunda kaldıkları bir döneme

277
00:22:04,160 --> 00:22:08,000
uzanıp uzanmadığını merak ediyorum.

278
00:22:08,640 --> 00:22:15,400
12.800 yıl önce Erken Dryas Devri'nde
böyle bir dönem olduğunu biliyoruz.

279
00:22:17,520 --> 00:22:20,000
Hâlâ tartışmalı olsa da
birçok bilim insanı

280
00:22:20,080 --> 00:22:24,120
o dönem dünyayı sarsan
felaketlerin ve sellerin

281
00:22:24,760 --> 00:22:28,360
Dünya'nın bir kuyruklu yıldız enkazından
geçmesi sonucu oluşan

282
00:22:28,440 --> 00:22:32,680
kozmik çarpışmalar ve patlamalar nedeniyle
oluştuğuna inanıyor.

283
00:22:35,680 --> 00:22:38,440
Düşman gökten gelen bir tehlikeyse,

284
00:22:38,520 --> 00:22:41,960
parçalanan dev bir kuyruklu yıldızın
etkilerine bakıyorsak

285
00:22:42,520 --> 00:22:45,000
yer altı yapıları yapmak oldukça mantıklı.

286
00:22:45,920 --> 00:22:48,840
O antik bağlantı
doğrudan bir bağlantı değil.

287
00:22:48,920 --> 00:22:51,600
Sözlü gelenekte saklı bir anı.

288
00:22:52,080 --> 00:22:55,760
Atalarımızın büyük bir felaket atlatan
yeni bir dünyaya çıkmak

289
00:22:55,840 --> 00:22:58,760
ve o yeni dünyaya yeniden yerleşmek için

290
00:22:58,840 --> 00:23:03,160
yer altından çıkmak zorunda
kalmalarının hikâyesi.

291
00:23:06,000 --> 00:23:07,360
Şuna açıklık getireyim.

292
00:23:07,440 --> 00:23:12,000
Bu muhteşem kiva'nın
1.000 yıllık olduğundan şüphem yok

293
00:23:12,080 --> 00:23:13,960
ama bunu yapan kişilerin

294
00:23:14,040 --> 00:23:19,200
çok daha eski bir bilgi ve fikir mirasını
kullandığından şüpheleniyorum.

295
00:23:20,480 --> 00:23:26,520
Mesela Amerika'daki tüm tarihi alanlarda
defalarca gösterdiğimiz bir fikri.

296
00:23:27,320 --> 00:23:30,920
Astronomi ve geometri bilgisinin önemi.

297
00:23:34,320 --> 00:23:38,680
Pueblo Bonito'da tüm yapı dört ana yöne,

298
00:23:38,760 --> 00:23:42,840
kuzeye, güneye, doğuya ve batıya
mükemmel bir şekilde hizalanmış.

299
00:23:43,600 --> 00:23:47,200
Yani yapıyı yapanlar
gezegen üzerindeki yerlerini biliyormuş.

300
00:23:48,200 --> 00:23:52,640
Dahası ekinoksta sihirli bir şey oluyor.

301
00:23:53,320 --> 00:23:55,800
Güneş güney duvarının batı tarafıyla

302
00:23:55,880 --> 00:23:58,480
harika bir şekilde hizalanarak
doğup batıyor.

303
00:24:00,480 --> 00:24:02,800
Bu rastgele olan bir şey değil.

304
00:24:03,480 --> 00:24:05,080
Çok iyi düşünülmüş.

305
00:24:05,680 --> 00:24:11,680
Bence bunun güzel yanı
bugün gördüğümüz gökyüzüyle aynı olması.

306
00:24:11,760 --> 00:24:13,680
- Evet.
- Hâlâ hizalanıyorlar.

307
00:24:16,160 --> 00:24:20,320
Önceden burada güneş rahipleri denen
görevliler olduğunu duydum.

308
00:24:20,400 --> 00:24:21,400
Bu doğru mu?

309
00:24:21,480 --> 00:24:24,880
Onlar güneş gözlemcileri,
güneş rahipleriydi.

310
00:24:24,960 --> 00:24:27,640
Kendilerini bu mimariye adamış insanlardı.

311
00:24:27,720 --> 00:24:30,760
Kendilerini gökyüzünü izlemeye
adamış insanlardı.

312
00:24:30,840 --> 00:24:31,680
Evet.

313
00:24:33,360 --> 00:24:37,040
Takip ettikleri
başlıca gök olayları nelerdi?

314
00:24:37,120 --> 00:24:41,400
Yaz gün dönümü, kış gün dönümü,
ekinokslar, güneşin doğudan doğması.

315
00:24:41,480 --> 00:24:43,920
Burada mesele tarım.

316
00:24:44,000 --> 00:24:45,000
Evet.

317
00:24:45,080 --> 00:24:50,720
Böyle bir takvime sahip olmak
hayatta kalmak için kritik öneme sahip.

318
00:24:50,800 --> 00:24:56,440
Bu anıtsal yapılarda
bunu yapabiliyor olmaları

319
00:24:56,960 --> 00:25:01,800
bence tamamen onların
tarımdaki başarılarına dayanıyor.

320
00:25:03,720 --> 00:25:05,920
Bu savı daha önce de duymuştum

321
00:25:06,000 --> 00:25:10,560
ama tüm bu çabanın sadece
çiftçilikle ilgili olduğunu söyleyemeyiz.

322
00:25:13,640 --> 00:25:16,320
Chaco Kanyonu'nun 145 kilometre kuzeyinde

323
00:25:16,400 --> 00:25:18,720
belirgin bir kum taşı sırtı yer alıyor.

324
00:25:19,240 --> 00:25:24,240
Chimney Rock ve Companion Rock adlı
iki zirvesi bulunuyor.

325
00:25:25,960 --> 00:25:30,640
Onların yakınında iki kiva'sı bulunan
büyük bir Chacoan evi görüyoruz.

326
00:25:31,760 --> 00:25:37,000
Bu yapının yalnızca her 18,6 yılda
bir gerçekleşen bir ay olayını

327
00:25:37,080 --> 00:25:39,280
gözlemlemeye olanak tanıyacak şekilde

328
00:25:39,360 --> 00:25:45,880
çok hassas bir hizalama ile
yerleştirildiği ortaya çıktı.

329
00:25:45,960 --> 00:25:48,920
O da Ay'ın kuzey durağanlığı.

330
00:25:50,320 --> 00:25:55,480
Ayın doğma ve batma noktaları
gece gökyüzünde en kuzey noktasına ulaşır

331
00:25:56,080 --> 00:26:01,080
ve tekrar eden bir döngünün parçası olarak
daha güneyden doğup batmaya başlar.

332
00:26:02,520 --> 00:26:04,920
Ay tam da o anda ve sadece o anda

333
00:26:05,000 --> 00:26:09,720
Chimney Rock and Companion Rock
arasında yükselir.

334
00:26:11,480 --> 00:26:16,120
Bu nesilden nesle aktarılmış
olması gereken bir bilgi.

335
00:26:16,960 --> 00:26:21,400
Bunu sadece bir kere fark edip
onun için bir yapı inşa etmezsin.

336
00:26:23,880 --> 00:26:27,080
Bunun için etrafımızdaki evreni
anlamaya yönelik

337
00:26:27,160 --> 00:26:30,280
kadim bir entelektüel çaba gerekir.

338
00:26:30,360 --> 00:26:35,400
Evren hareketlidir, sürekli değişir.

339
00:26:35,480 --> 00:26:38,720
Bu hareketleri ve değişiklikleri
uzun vadeli gözlemlemek

340
00:26:38,800 --> 00:26:43,520
binlerce yıl süren
gerçekten özverili bir çaba gerektirir.

341
00:26:46,400 --> 00:26:49,200
Araştırmacılar
Chaco Kanyonu'ndaki yapılarda

342
00:26:49,280 --> 00:26:54,080
ay hizalamalarının
bir sürü olağanüstü örneğini buldu.

343
00:26:56,640 --> 00:27:00,960
Ay her 18,6 yılda olduğu gibi

344
00:27:01,040 --> 00:27:03,800
kışın en uç güney durağanlığına
ulaştığı zaman

345
00:27:04,520 --> 00:27:07,520
10 kilometre arayla dizilmiş
üç büyük evin üzerinden

346
00:27:07,600 --> 00:27:08,960
bir hat boyunca doğuyor

347
00:27:09,040 --> 00:27:11,520
ve aralarında da Pueblo Bonito yer alıyor.

348
00:27:12,120 --> 00:27:16,120
9,3 yıl sonra, bu döngünün yarı noktasında
Ay yaz mevsiminde doğarken

349
00:27:16,640 --> 00:27:22,000
{\an8}Pueblo Bonito'nun doğusunda bulunan
büyük bir yapıdan başlayarak

350
00:27:22,080 --> 00:27:25,160
{\an8}18 kilometre güneybatıya uzanan
bir hattı takip eder.

351
00:27:27,640 --> 00:27:31,760
Batmakta olan aynı ay
büyük bir evin üzerinden

352
00:27:31,840 --> 00:27:33,880
tekrar Pueblo Bonito'yu geçerek

353
00:27:33,960 --> 00:27:38,560
kanyonun 27 kilometre ötesindeki
başka bir büyük ev üzerinde parıldar.

354
00:27:40,200 --> 00:27:41,800
Kesin olan bir şey var.

355
00:27:42,320 --> 00:27:47,040
18,6 yıllık ay döngüsünün
tarım faaliyetleri üstünde

356
00:27:47,560 --> 00:27:49,240
hiçbir etkisi yok.

357
00:27:49,320 --> 00:27:53,480
Peki o zaman antik Pueblo halkı
mimarilerinde bunu işaretlemek için

358
00:27:53,560 --> 00:27:55,560
neden bu kadar uğraştı?

359
00:27:56,960 --> 00:28:01,000
Burada herhangi bir ekonomik amacın
olmadığı açık.

360
00:28:01,080 --> 00:28:05,200
Burada olay gökyüzü ve yeryüzü arasındaki
bağlantının kutsanması.

361
00:28:07,400 --> 00:28:11,520
Bu Chaco yapılarının hep birlikte

362
00:28:11,600 --> 00:28:14,920
yeryüzüne yayılan bir ritüel takvimi
oluşturdukları açık.

363
00:28:18,480 --> 00:28:22,160
Bunu da Samanyolu'nun
yeryüzündeki karşılığı olarak

364
00:28:22,240 --> 00:28:25,480
bu amaç için seçilmiş olabilecek
bir kanyonda yapmışlar.

365
00:28:27,760 --> 00:28:31,120
Ancak Chaco kültüründe büyük önemi olan

366
00:28:31,200 --> 00:28:35,320
evren, gökyüzü
ve yeryüzü arasındaki bağlantı

367
00:28:35,400 --> 00:28:38,520
sadece geniş yapı kompleksleriyle
sınırlı değildi.

368
00:28:42,000 --> 00:28:45,000
Chaco'nun yaklaşık
sekiz kilometre güneydoğusunda…

369
00:28:47,200 --> 00:28:49,320
…kanyon tabanından yukarı çıkıyorum.

370
00:28:51,080 --> 00:28:55,800
Bu engebeli kanyon duvarlarını süsleyen
ilginç bir şeyi arıyorum.

371
00:28:59,360 --> 00:29:04,240
Direkt olarak kayaya oyulmuş
antik sanat eserleri.

372
00:29:09,720 --> 00:29:13,080
Bunlar binlerce yıl boyunca
sürekli olarak revize edilmiş,

373
00:29:13,160 --> 00:29:16,480
değiştirilmiş ve ekleme yapılmış
çok değerli kayıtlar,

374
00:29:16,560 --> 00:29:19,440
taş üzerine işlenmiş hikâyeler.

375
00:29:21,720 --> 00:29:26,560
Dans eden ve enstrüman çalan
insan figürleri var.

376
00:29:29,080 --> 00:29:32,800
Kanyon duvarlarında spiraller, yılanlar,

377
00:29:33,440 --> 00:29:37,640
tuhaf yaratıklar
ve geometrik şekiller yer alıyor.

378
00:29:37,720 --> 00:29:40,440
Bunlar muhtemelen
psikedelik etkisinde yapılmış

379
00:29:40,920 --> 00:29:42,920
Amazon'dakilere benzer eserler.

380
00:29:44,880 --> 00:29:48,320
Hangi bölgede,
tarihin hangi döneminde olursanız olun

381
00:29:48,400 --> 00:29:51,760
mağara sanatı, petroglif
veya kaya sanatı gördüğünüzde

382
00:29:51,840 --> 00:29:55,200
ilhamını ayahuasca'dan
ve halüsinojenlerden alan imgelerin

383
00:29:55,280 --> 00:29:59,440
tekrar tekrar aynı şekilde
ortaya çıktığını görüyorsunuz.

384
00:30:02,840 --> 00:30:05,200
Bu imgelerin yanında

385
00:30:05,280 --> 00:30:10,360
Chacoan kaya sanatı aynı şekilde
astronomiye odaklanıyor.

386
00:30:13,320 --> 00:30:16,560
Bu imge güneşin ay tarafından karartıldığı

387
00:30:17,200 --> 00:30:21,640
ve koronasının dışa doğru yayıldığı
bir güneş tutulması olarak yorumlanıyor.

388
00:30:23,600 --> 00:30:25,840
Bu süpernovanın ise

389
00:30:25,920 --> 00:30:28,880
MS 1.054 yılında Pueblo döneminde

390
00:30:29,480 --> 00:30:33,680
gündüz vakti
gökyüzünde görülebildiğini biliyoruz.

391
00:30:34,560 --> 00:30:39,000
Ulaşılması bu kadar zor bir yerde,
bunu yapmak için görünür bir sebep yokken

392
00:30:39,080 --> 00:30:41,680
neden böyle imgeler yaptılar?

393
00:30:43,160 --> 00:30:48,640
Görünür net bir ekonomik, stratejik
ya da politik bir gayeleri olmadığı için

394
00:30:48,720 --> 00:30:52,280
daha önemli bir amaçları olmalı.

395
00:30:53,560 --> 00:30:57,200
Chaco Kanyonu'nun
çeşitli ritüeller için kullanıldığı

396
00:30:57,280 --> 00:31:00,560
ve tarihinin birkaç 1.000 yılla
sınırlı tutulamayacağı

397
00:31:00,640 --> 00:31:03,880
benim için gitgide daha açık hâle geliyor

398
00:31:03,960 --> 00:31:05,880
ama daha geriye gitmemiz gerek.

399
00:31:05,960 --> 00:31:08,360
Belki de son Buzul Çağı'na kadar.

400
00:31:14,000 --> 00:31:18,600
Sana kalırsa
Chaco Kanyonu'ndaki insan varlığını

401
00:31:18,680 --> 00:31:21,280
en eski nereye kadar takip edebiliriz?

402
00:31:21,360 --> 00:31:25,880
Yakın zamanda
White Sands Ulusal Parkı'nı duymuşsundur.

403
00:31:25,960 --> 00:31:28,280
23.000 yıllık ayak izleri.

404
00:31:28,360 --> 00:31:30,840
- Buradan çok uzakta değil.
- Hayır.

405
00:31:30,920 --> 00:31:35,120
Chaco Kanyonu'nda da
bir yapı inşa edilmeden

406
00:31:35,800 --> 00:31:40,680
belki 10.000 yıl kadar önce
insanların olması çok muhtemel.

407
00:31:43,120 --> 00:31:48,320
Bence bir şey inşa etmeye
karar vermeden önce

408
00:31:48,400 --> 00:31:52,360
araziyi ve gökyüzünü
nesiller boyu izlediler.

409
00:31:52,440 --> 00:31:53,480
Evet.

410
00:31:57,440 --> 00:32:02,840
Chaco Kanyonu
bilge astronomların izlerini barındırıyor.

411
00:32:03,720 --> 00:32:09,000
Güneş, ay ve yıldızların
düzenli döngülerine

412
00:32:09,960 --> 00:32:12,360
ve evrene bu kadar yoğunlaşmış olmaları

413
00:32:12,440 --> 00:32:15,320
sadece onlara özgü bir davranış değildi.

414
00:32:15,400 --> 00:32:18,840
Dünyanın dört bir yanındaki
birçok eski kültür de

415
00:32:18,920 --> 00:32:25,560
esrarengiz bir şekilde benzer sembolleri,
sanatı ve mimari hizalamaları kullandı.

416
00:32:27,680 --> 00:32:31,880
{\an8}Malta'daki megalitik Mnajdra Tapınağı'nın
ekinoksları ve gün dönemlerini

417
00:32:31,960 --> 00:32:34,360
{\an8}yakalayacak şekilde hizalanması gibi.

418
00:32:36,440 --> 00:32:39,040
{\an8}Veya Mısır'daki
Karnak Tapınağı'nın ekseninin

419
00:32:39,120 --> 00:32:41,920
{\an8}kış gün dönümünde
gün doğumunu hedeflemesi gibi.

420
00:32:44,400 --> 00:32:47,520
{\an8}Ya da Kamboçya'daki Angkor Wat'ın
merkezdeki kulesinin

421
00:32:47,600 --> 00:32:52,160
{\an8}ekinoks günlerinde doğan güneşle
mükemmel bir şekilde hizalanması gibi.

422
00:32:53,400 --> 00:32:57,000
Gökyüzündeki uyumu ve yönleri
yeryüzündeki anıtlarda yansıtmak

423
00:32:57,080 --> 00:33:01,400
ve gökyüzünü yeryüzüne indirmek için

424
00:33:01,480 --> 00:33:05,280
dünya çapında mimari bir proje
yapılmış gibi görünüyor.

425
00:33:08,240 --> 00:33:12,680
Peki bu küresel çaptaki insan projesi
ne kadar eskiye dayanıyor?

426
00:33:19,400 --> 00:33:23,880
Meksika'nın güneyini ve Orta Amerika'yı
bir zamanlar domine eden,

427
00:33:26,240 --> 00:33:30,200
antik Amerika'nın en başarılı
uygarlıklarından birinde ipuçları var.

428
00:33:31,560 --> 00:33:32,560
Mayalar.

429
00:33:35,000 --> 00:33:40,480
Maya benim için antik dünyanın
en büyüleyici kültürlerinden biri.

430
00:33:41,240 --> 00:33:45,440
Gizem ve çelişkiyle dolu bir kültür.

431
00:33:48,000 --> 00:33:50,640
Maya soyundan gelenler
hâlâ burada yaşıyor.

432
00:33:52,440 --> 00:33:56,280
Chiapas ve Yucatán Yarımadası'nın
muhteşem doğasında.

433
00:34:00,120 --> 00:34:03,600
Burada, İnkalardan
ve Chaco'daki Pueblo kültüründen çok önce

434
00:34:05,160 --> 00:34:07,400
Maya uygarlığı gelişti.

435
00:34:09,240 --> 00:34:12,760
Dehasını birçok farklı şekilde
yansıtan bir kültürdü.

436
00:34:14,520 --> 00:34:17,960
Özellikle muhteşem mimari başarılarla.

437
00:34:20,640 --> 00:34:27,400
Yoğun yağmur ormanlarıyla çevrili bu yer
Mayaların kutsal bölgesi Palenque.

438
00:34:28,360 --> 00:34:32,000
PALENQUE
MEKSİKA

439
00:34:40,040 --> 00:34:43,400
Palenque kesinlikle nefes kesici bir yer.

440
00:34:44,240 --> 00:34:46,360
Muhteşem mimarisi ve mühendisliğiyle

441
00:34:46,440 --> 00:34:49,360
klasik bir Maya bölgesinin
özelliklerini taşıyor.

442
00:34:52,480 --> 00:34:53,560
Yüksek piramitler…

443
00:34:55,600 --> 00:34:57,040
…bir tören salonu,

444
00:34:58,240 --> 00:34:59,600
baş döndüren bir saray

445
00:35:00,840 --> 00:35:04,240
ve ilginç imgelerle dolu tapınaklar.

446
00:35:06,760 --> 00:35:10,080
Mayalar genelde muhteşem mimarileriyle,

447
00:35:10,160 --> 00:35:14,040
basamaklı şekilde
inşa ettikleri piramitlerle,

448
00:35:14,120 --> 00:35:18,920
yaptıkları zarif tasarımlarla

449
00:35:19,000 --> 00:35:21,480
ve hassas işçilikleriyle tanınıyorlar.

450
00:35:21,560 --> 00:35:24,880
Bu da gelişmiş bir kültür
olduklarını gösteriyor.

451
00:35:29,720 --> 00:35:34,880
{\an8}Maya uzmanı ve rehber Mildred Lucas Garcia
10 yıldan fazla bir süredir

452
00:35:34,960 --> 00:35:37,040
Palenque'yi anlamaya çalışıyor.

453
00:35:38,800 --> 00:35:41,520
Burada çalışmalar ne zaman başladı?

454
00:35:41,600 --> 00:35:43,520
Bu alan ne kadar kullanıldı?

455
00:35:44,160 --> 00:35:47,600
Şehrin temelleri
milattan önce 200 yılında atıldı

456
00:35:47,680 --> 00:35:50,640
ve milattan sonra 900'lerde terk edildi.

457
00:35:50,720 --> 00:35:51,560
Evet.

458
00:35:51,640 --> 00:35:54,120
Bu inanılmaz alana, bu devasa piramitlere,

459
00:35:54,200 --> 00:35:58,040
güzelce inşa edilmiş
ve tasarlanmış yapılara baktığımda

460
00:35:58,120 --> 00:36:01,360
bunların çok becerikli insanlar
tarafından yapıldığı

461
00:36:01,440 --> 00:36:04,600
ve başından beri
bir planları olduğu açıkça görülüyor.

462
00:36:04,680 --> 00:36:06,400
Ama bunu nasıl yaptılar?

463
00:36:06,480 --> 00:36:09,480
Yakınlarda taş ocakları
olduğunu biliyoruz.

464
00:36:09,560 --> 00:36:12,680
Bu yüzden şehri
burada inşa etmeye karar verdiler

465
00:36:12,760 --> 00:36:15,320
çünkü tüm doğal kaynaklara
erişimleri vardı,

466
00:36:15,400 --> 00:36:19,440
bu bölgede kireç taşı var, su var

467
00:36:19,520 --> 00:36:23,000
ve burası şehir inşa etmek için
çok stratejik bir bölgeydi.

468
00:36:23,080 --> 00:36:26,720
Ama bunu nasıl yaptıkları bilinmiyor.

469
00:36:27,320 --> 00:36:28,720
- Bilmiyoruz.
- Bir gizem.

470
00:36:28,800 --> 00:36:30,480
- Hâlâ bir gizem.
- Evet.

471
00:36:31,320 --> 00:36:33,800
Mayalar neden piramit inşa etti?

472
00:36:33,880 --> 00:36:36,560
Palenque'de bir sürü piramit görüyoruz.

473
00:36:37,600 --> 00:36:42,600
Piramitler sadece Mayalar için değil,
tüm eski kültürler için

474
00:36:42,680 --> 00:36:44,680
kutsal dağları temsil ediyordu.

475
00:36:45,400 --> 00:36:50,320
Palenque'de de bu kutsal dağları
yansıtmak için büyük yapılar inşa ettiler.

476
00:36:53,680 --> 00:36:57,680
Mayaların inanç sisteminde dağlar
yaratılışın sembolü olarak

477
00:36:57,760 --> 00:36:59,960
önemli bir rol oynadı.

478
00:37:02,800 --> 00:37:07,160
Ancak Maya'nın destansı inşaat projesinin
daha fazlası olabilir.

479
00:37:07,240 --> 00:37:09,240
Özellikle de burada, Palenque'de.

480
00:37:11,480 --> 00:37:14,760
Palenque'de bazı yapılar

481
00:37:14,840 --> 00:37:17,640
astronomik gözlemler sonucunda
tasarlanmış.

482
00:37:17,720 --> 00:37:18,600
Vay canına.

483
00:37:19,720 --> 00:37:22,760
Çapraz Grup Tapınakları olarak bilinen
üç yapı var

484
00:37:22,840 --> 00:37:26,600
ve bunlar astronomik gözlem alanı
olarak kullanılmış.

485
00:37:26,680 --> 00:37:27,680
Evet.

486
00:37:28,560 --> 00:37:32,920
Bu yapılar yaz gün dönümü
ve bahar ekinoksu ile

487
00:37:33,000 --> 00:37:35,360
mükemmel bir şekilde hizalanmış.

488
00:37:37,760 --> 00:37:42,360
Belli ki bu kompleksin yapımında
yetenekli astronomlar da yer almış.

489
00:37:42,440 --> 00:37:43,440
Evet, doğru.

490
00:37:47,320 --> 00:37:51,400
Ama bu devasa yapıları gün dönümlerine
ve ekinokslara hizalamak için

491
00:37:51,480 --> 00:37:53,040
neden bu kadar uğraştılar?

492
00:37:57,360 --> 00:38:01,360
Bu inanılmaz hizalamalara bakarsak
bir şey çok açık.

493
00:38:03,360 --> 00:38:06,600
Palenque'yi gerçekten anlamak istiyorsanız

494
00:38:06,680 --> 00:38:11,520
sadece mimarisine değil,
aynı zamanda gökyüzüne de bakmalısınız.

495
00:38:20,720 --> 00:38:26,400
Güneş Tapınağı'na
özel bir günde ve özel bir anda geldim.

496
00:38:28,240 --> 00:38:29,840
Bahar ekinoksunda,

497
00:38:31,120 --> 00:38:36,520
güneşin tam doğudan doğup
tam batıdan battığı

498
00:38:37,120 --> 00:38:39,680
ve kozmik uyumu yansıtan bir şafakta.

499
00:38:41,160 --> 00:38:46,200
Güneş Tapınağı'nda bu gün doğumu
eşsiz bir gösteri yaratıyor

500
00:38:46,760 --> 00:38:49,920
ve bu, bugün hâlâ
yerel halk tarafından kutlanıyor.

501
00:38:50,880 --> 00:38:56,120
{\an8}Bahar ekinoksu
Maya'nın maneviyatı için çok önemli.

502
00:38:56,720 --> 00:39:00,560
Şu an en önemli yerde bulunuyoruz.

503
00:39:02,760 --> 00:39:05,240
Ben de en ön sırada oturuyorum.

504
00:39:34,480 --> 00:39:36,560
{\an8}Alt yazı çevirmeni: Şebnem Öztürk