1
00:00:15,120 --> 00:00:18,440
Ayahuasca là một trong các
phát minh khoa học của Amazon.
2
00:00:20,040 --> 00:00:22,560
Nó là đồ uống tạo tầm nhìn mạnh mẽ,
3
00:00:23,360 --> 00:00:26,280
có vai trò quan trọng
trong đời sống tinh thần của người bản địa
4
00:00:26,360 --> 00:00:28,040
và được hợp pháp hóa ở Peru.
5
00:00:29,160 --> 00:00:34,040
Bản thân tôi đã có nhiều trải nghiệm với
ayahuasca dưới hướng dẫn của một pháp sư.
6
00:00:35,880 --> 00:00:39,840
Và tôi tin nó được sử dụng
từ xa xưa hơn nhiều so với mọi người nghĩ
7
00:00:39,920 --> 00:00:43,320
nhất là khi xem các tác phẩm nghệ thuật
mà nó truyền cảm hứng.
8
00:00:45,720 --> 00:00:47,640
Có những tầm nhìn tuyệt vời.
9
00:00:47,720 --> 00:00:51,880
Chín trong mười lần,
các họa tiết hình học được giới thiệu.
10
00:00:53,360 --> 00:00:55,400
Sau những tầm nhìn đầu tiên này,
11
00:00:55,480 --> 00:00:58,680
nhiều người cho rằng
họ đã gặp các sinh vật kỳ diệu.
12
00:01:00,360 --> 00:01:05,680
Đôi khi các thực thể đó
là sự kết hợp giữa động vật và con người,
13
00:01:05,760 --> 00:01:08,320
được gọi là therianthrope
theo tiếng Hy Lạp,
14
00:01:08,400 --> 00:01:11,160
therion là "thú hoang",
anthropos là "đàn ông".
15
00:01:11,240 --> 00:01:13,440
Đó là các thực thể rất hay gặp.
16
00:01:14,880 --> 00:01:18,240
Điều làm tôi hứng thú
là bằng chứng về việc dùng ayahuasca
17
00:01:18,320 --> 00:01:20,600
và tầm nhìn mà nó truyền cảm hứng
18
00:01:20,680 --> 00:01:22,680
không chỉ được tìm thấy ở Amazon,
19
00:01:22,760 --> 00:01:26,480
mà còn ở nhiều địa điểm cổ xưa khác
mà tôi đã khám phá ở Nam Mỹ.
20
00:01:29,280 --> 00:01:33,400
{\an8}Ở Cusco, người Inca dùng đồ uống này
trong nghi lễ hiến tế người
21
00:01:34,080 --> 00:01:36,960
để giúp nạn nhân đi sang thế giới bên kia.
22
00:01:38,360 --> 00:01:41,080
Và các tác phẩm
đầy hoa văn và hình vẽ của họ
23
00:01:41,160 --> 00:01:44,960
rất giống với nghệ thuật
lấy cảm hứng từ ayahuasca đương đại.
24
00:01:46,920 --> 00:01:49,960
{\an8}Tại địa điểm Tiwanaku
trước thời Inca ở Bolivia,
25
00:01:50,040 --> 00:01:54,520
giới nghiên cứu đã xác định các vật thể
được cầm bởi tượng 1.500 năm tuổi này
26
00:01:54,600 --> 00:01:57,680
như khay hít bột gây ảo giác.
27
00:01:59,120 --> 00:02:04,040
Nhiều đồ gốm Tiwanaku có
hoa văn hình học và các thực thể kỳ diệu,
28
00:02:04,120 --> 00:02:07,120
có thể lấy cảm hứng
từ tầm nhìn do chất gây ảo giác.
29
00:02:08,600 --> 00:02:13,040
Các tầm nhìn đó cũng được phản ánh
trong nghệ thuật truyền thống của Amazon.
30
00:02:15,880 --> 00:02:18,840
Tôi cũng nghĩ đến
trường hợp của người Tucano,
31
00:02:18,920 --> 00:02:21,880
họ thường vẽ trên vật liệu không lâu bền.
32
00:02:23,080 --> 00:02:26,880
Các bức tranh, các maloca,
anh biết đấy, các nhà cộng đồng.
33
00:02:26,960 --> 00:02:28,840
{\an8}Anh thấy có sự liên tục ở đây.
34
00:02:30,920 --> 00:02:35,480
Truyền thuyết nguồn gốc người Tucano
nói về những người thầy tuyệt vời của họ,
35
00:02:35,560 --> 00:02:38,120
con gái của mặt trời
và các bạn đồng hành của cô ấy?
36
00:02:39,520 --> 00:02:42,200
Thật thú vị, câu chuyện không kết thúc
37
00:02:42,280 --> 00:02:45,760
với sự ra đi
của các anh hùng huyền bí và khai sáng đó.
38
00:02:47,720 --> 00:02:48,840
Theo truyền thuyết,
39
00:02:48,920 --> 00:02:52,280
sau khi đảm bảo đất đai
có thể nuôi sống những người mới,
40
00:02:52,360 --> 00:02:55,480
những thực thể thần thánh
đã để lại một kênh giao tiếp
41
00:02:55,560 --> 00:02:58,360
để con người sử dụng
bất cứ khi nào cần thiết.
42
00:02:58,920 --> 00:03:02,880
Kênh đó chính là thức uống
mà ngày nay ta biết đến là ayahuasca.
43
00:03:05,480 --> 00:03:10,440
Từ ayahuasca tức là "cây nho của linh hồn"
trong tiếng Quechua, tiếng của người Inca.
44
00:03:11,080 --> 00:03:14,680
Nhưng tôi tin nó đã được dùng từ rất sớm
trước thời Inca.
45
00:03:14,760 --> 00:03:19,600
Đây là lúc vấn đề về
nghệ thuật đá rất xưa này trở nên thú vị.
46
00:03:22,040 --> 00:03:26,520
{\an8}Những bức tranh đá từ vùng Amazon
mà người Tucano sống ngày nay
47
00:03:26,600 --> 00:03:31,200
khám phá cùng chủ đề mà ta thấy trong
mọi nghệ thuật lấy cảm hứng từ ayahuasca.
48
00:03:32,360 --> 00:03:38,240
Tôi không thể không nhận thấy
các hoa văn tương tự và có tính kết nối.
49
00:03:38,320 --> 00:03:40,400
Ta thấy những sinh vật thần kỳ,
50
00:03:40,480 --> 00:03:42,920
có hình dạng nửa thú, nửa người.
51
00:03:43,000 --> 00:03:43,880
Như ở đây?
52
00:03:45,080 --> 00:03:47,200
Ta thấy các họa tiết hình học.
53
00:03:47,720 --> 00:03:48,880
Ta thấy rắn.
54
00:03:48,960 --> 00:03:50,880
Với tôi, đây là bí ẩn phi thường
55
00:03:50,960 --> 00:03:54,520
khi các chủ đề giống nhau
xuất hiện hết lần này đến lần khác.
56
00:03:56,600 --> 00:04:01,480
Và không thể chối cãi, những hình ảnh này
được tạo ra trong Kỷ Băng hà cuối cùng.
57
00:04:05,600 --> 00:04:10,520
Nó gợi ý rằng ayahuasca
đã được sử dụng gần 13.000 năm trước,
58
00:04:10,600 --> 00:04:12,920
suy luận hợp lý khi nhìn vào nghệ thuật.
59
00:04:13,000 --> 00:04:14,200
Chính xác.
60
00:04:17,080 --> 00:04:20,400
Nếu điều này là đúng,
các hệ quả sẽ thật đáng kinh ngạc.
61
00:04:23,560 --> 00:04:26,840
Nó có nghĩa là
người Amazon cổ đại đã nắm vững
62
00:04:26,920 --> 00:04:29,080
hóa học phức tạp của ayahuasca
63
00:04:30,960 --> 00:04:32,560
từ tận thời Kỷ Băng hà.
64
00:04:45,120 --> 00:04:48,960
{\an8}KHẢI HUYỀN THỜI CỔ ĐẠI
CHÂU MỸ
65
00:04:49,040 --> 00:04:51,640
{\an8}CHƯƠNG V
66
00:04:55,000 --> 00:04:58,080
Hình học, các hoa văn xoắn ốc,
67
00:04:58,920 --> 00:05:03,000
một trong các khía cạnh phi thường nhất
của trải nghiệm ảo giác.
68
00:05:04,280 --> 00:05:07,600
Các tầm nhìn hình học đó
có thể giải thích một bí ẩn khác
69
00:05:07,680 --> 00:05:11,240
mà ta đã gặp ngay từ đầu
của chuyến thám hiểm châu Mỹ này.
70
00:05:13,280 --> 00:05:14,200
{\an8}BANG ACRE
BRAZIL
71
00:05:14,280 --> 00:05:16,760
{\an8}Các hình vẽ địa lý khổng lồ
nổi lên từ rừng
72
00:05:16,840 --> 00:05:19,160
{\an8}dọc theo rìa phía tây nam của Amazon.
73
00:05:20,880 --> 00:05:24,600
Tôi bị ấn tượng
bởi sự lặp lại của ý tưởng hình học,
74
00:05:24,680 --> 00:05:27,680
ta thấy nó lặp đi lặp lại,
dù nghệ thuật hiện đại,
75
00:05:27,760 --> 00:05:30,480
hay có niên đại 13.000 năm,
ta thấy nó ở đây.
76
00:05:30,560 --> 00:05:31,640
Và tôi cứ tự hỏi
77
00:05:31,720 --> 00:05:36,240
liệu các công trình hình học này
cũng có thể chịu ảnh hưởng bởi ayahuasca.
78
00:05:36,320 --> 00:05:40,400
Vâng. Bởi ayahuasca
hoặc các thực vật tạo tầm nhìn khác.
79
00:05:40,480 --> 00:05:44,400
Vì có nhiều thực vật như thế.
Đằng sau mọi nền văn hóa,
80
00:05:44,480 --> 00:05:48,120
anh tìm thấy một vài thực vật
tạo tầm nhìn nào đó.
81
00:05:50,560 --> 00:05:57,360
Các hình vẽ địa lý đó
có vẻ là một biểu hiện ở dạng ba chiều,
82
00:05:57,440 --> 00:06:03,200
với quy mô khổng lồ,
chính là loại tầm nhìn được tạo ra
83
00:06:03,280 --> 00:06:06,280
bởi tiêu thụ một chất như ayahuasca,
84
00:06:06,360 --> 00:06:10,040
với những thứ đầu tiên được nhìn thấy
là các họa tiết hình học.
85
00:06:12,640 --> 00:06:14,720
Tôi nghĩ ta đang thấy một biểu hiện
86
00:06:14,800 --> 00:06:17,800
của một cảm hứng
trong các phương tiện khác nhau.
87
00:06:19,960 --> 00:06:24,520
Và nếu các hình vẽ địa lý ở Amazon
có cảm hứng từ các trải nghiệm tầm nhìn,
88
00:06:24,600 --> 00:06:28,800
thì ta phải hỏi còn những nơi nào khác
có thể cảm nhận được cảm hứng đó
89
00:06:29,560 --> 00:06:31,360
vì một lý do thuyết phục.
90
00:06:32,360 --> 00:06:37,200
Các công trình này tương tự như thế nào
với các công trình hình học
91
00:06:37,280 --> 00:06:40,840
{\an8}ở Bắc Mỹ, ở bang Ohio.
92
00:06:40,920 --> 00:06:42,000
{\an8}BANG OHIO
MỸ
93
00:06:43,160 --> 00:06:46,160
Chúng được gọi là
Các Công trình Nghi lễ Hopewell,
94
00:06:46,240 --> 00:06:50,320
được quy cho một nền văn minh
mà ngày nay được gọi là văn hóa Hopewell
95
00:06:51,040 --> 00:06:55,000
phát triển mạnh ở vùng Ngũ Đại Hồ
khoảng 2.000 năm trước.
96
00:06:55,080 --> 00:06:59,440
Những con mương và bờ đất khổng lồ
được bố trí theo hình học chính xác.
97
00:07:00,560 --> 00:07:04,000
Bạn có thể hoán vị
các công trình đất ở Amazon
98
00:07:04,080 --> 00:07:07,360
sang các công trình đất ở Ohio
hoặc ngược lại.
99
00:07:09,200 --> 00:07:10,920
Nhưng chúng có vẻ được tạo ra
100
00:07:11,000 --> 00:07:13,800
bởi các nền văn hóa
không hề liên quan với nhau.
101
00:07:14,520 --> 00:07:20,000
Lúc này, tôi không thể chấp nhận
sự trùng hợp như một lời giải thích.
102
00:07:20,080 --> 00:07:24,000
Tôi nghĩ khi ta thấy
một ý tưởng lặp đi lặp lại
103
00:07:24,080 --> 00:07:26,720
ở các địa điểm địa lý cách rất xa nhau…
104
00:07:26,800 --> 00:07:28,600
{\an8}BANG ACRE, BRAZIL
BANG OHIO, MỸ
105
00:07:28,680 --> 00:07:31,520
{\an8}…điều ta đang nhìn thấy
là sự kế thừa ý tưởng
106
00:07:31,600 --> 00:07:35,880
{\an8}đã được truyền lại
và thể hiện ở các thời kỳ khác nhau.
107
00:07:35,960 --> 00:07:39,160
{\an8}Nhưng ý tưởng đó mới thực sự là cổ xưa,
108
00:07:39,240 --> 00:07:42,360
không nhất thiết là cấu trúc mà ta thấy.
109
00:07:44,760 --> 00:07:48,880
Khác các công trình đất ở Amazon,
nơi mà nghiên cứu chỉ mới bắt đầu,
110
00:07:51,280 --> 00:07:55,080
các công trình đất ở Ohio
đã được nghiên cứu hơn một thế kỷ.
111
00:07:56,000 --> 00:08:00,200
Và ta biết chúng không chỉ là
những hình dạng hình học thú vị.
112
00:08:02,880 --> 00:08:06,640
Nhiều công trình đất ở Ohio,
kể cả công trình gò Rắn,
113
00:08:07,320 --> 00:08:11,880
có sự căn chỉnh chính xác
với các điểm chí và điểm phân cụ thể.
114
00:08:13,920 --> 00:08:16,160
Đáng chú ý là trong một số trường hợp,
115
00:08:16,240 --> 00:08:21,000
chúng được tạo ra để căn chỉnh trực tiếp
với các chu kỳ mặt trăng phức tạp hơn.
116
00:08:22,600 --> 00:08:26,280
Đó là một trong những điều kỳ lạ
của thế giới cổ đại
117
00:08:26,360 --> 00:08:33,200
rằng có một mối quan tâm rất lớn
đến những gì đang diễn ra trên bầu trời.
118
00:08:35,360 --> 00:08:38,320
Những kỳ công quan sát thiên văn
đáng kinh ngạc này
119
00:08:38,400 --> 00:08:41,880
được tạo ra bởi người châu Mỹ cổ đại
khoảng 2.000 năm trước,
120
00:08:43,080 --> 00:08:44,400
có lẽ sớm hơn nhiều,
121
00:08:45,960 --> 00:08:50,040
và cũng có thể được tìm thấy
trong các cấu trúc gò đất khác ở Bắc Mỹ.
122
00:08:51,120 --> 00:08:54,040
{\an8}Tại các địa điểm như Cahokia
có niên đại 1.000 năm
123
00:08:55,400 --> 00:08:57,840
{\an8}và Poverty Point có niên đại 3.000 năm,
124
00:08:59,160 --> 00:09:02,800
nó đã được đặt có chủ đích
về phía bắc của một địa điểm khác,
125
00:09:03,920 --> 00:09:07,800
{\an8}gò Jackson Hạ, có niên đại 5.000 năm.
126
00:09:09,960 --> 00:09:12,880
Ai biết kiến thức thiên văn nào
có thể được mã hóa
127
00:09:12,960 --> 00:09:17,640
đang chờ được phát hiện
trong các hình vẽ địa lý ở Amazon?
128
00:09:18,640 --> 00:09:22,000
Ta biết con người đã có mặt ở châu Mỹ
hàng chục nghìn năm.
129
00:09:22,080 --> 00:09:24,280
Ta nên mở lòng đón nhận khả năng rằng
130
00:09:24,360 --> 00:09:29,280
đã có đủ thời gian để phát triển văn hóa,
phát triển kiến thức phức tạp về bầu trời,
131
00:09:29,360 --> 00:09:31,480
và thể hiện nó qua các tượng đài.
132
00:09:33,200 --> 00:09:36,560
Liệu kiến thức thiên văn chi tiết này
có thể là bằng chứng
133
00:09:36,640 --> 00:09:40,080
cho nền văn minh đã mất
của Kỷ Băng Hà mà tôi đang tìm kiếm
134
00:09:40,160 --> 00:09:44,040
cũng để lại một di sản các ý tưởng
ở các vùng khác của Bắc Mỹ?
135
00:09:53,960 --> 00:09:56,120
Cách bang Ohio gần 2.100 km…
136
00:10:02,240 --> 00:10:04,480
ở góc tây bắc của bang New Mexico,
137
00:10:05,320 --> 00:10:08,000
tôi đã đến một sa mạc lạnh ở độ cao lớn
138
00:10:08,800 --> 00:10:11,760
chạm khắc bởi
các đỉnh núi và vách đá cao chót vót.
139
00:10:13,840 --> 00:10:16,680
Vùng đất Badlands của tây nam Hoa Kỳ
140
00:10:16,760 --> 00:10:20,240
có những cực đoan khắc nghiệt
và cảnh quan ngoạn mục,
141
00:10:20,840 --> 00:10:22,960
bị cắt ngang bởi những hẻm núi cổ
142
00:10:23,040 --> 00:10:26,160
với những vách đá sa thạch
gần như thẳng đứng hai bên.
143
00:10:30,520 --> 00:10:34,280
Bạn có thể nghĩ
khung cảnh hoang vu của vùng Badlands này
144
00:10:34,360 --> 00:10:38,240
sẽ không phù hợp
cho bất kỳ dự án xây dựng quy mô lớn nào,
145
00:10:38,320 --> 00:10:40,480
dù ở thời hiện tại hoặc thời cổ xưa.
146
00:10:41,360 --> 00:10:42,520
Nhưng bạn đã sai.
147
00:10:44,280 --> 00:10:49,280
Hẻm núi này có những địa điểm khảo cổ
thuộc dạng quan trọng nhất ở Bắc Mỹ.
148
00:10:52,320 --> 00:10:57,480
Hàng chục công trình nhân tạo cổ xưa
nằm rải rác hàng kilomet ở đáy thung lũng,
149
00:10:59,080 --> 00:11:01,080
từ những phòng nhỏ đứng độc lập
150
00:11:02,440 --> 00:11:05,440
đến những nơi được gọi là nhà vĩ đại này.
151
00:11:07,440 --> 00:11:09,960
Đây là hẻm núi Chaco.
152
00:11:10,640 --> 00:11:14,880
HẺM NÚI CHACO
BANG NEW MEXICO
153
00:11:17,280 --> 00:11:19,760
Mặc dù đã được nghiên cứu hơn một thế kỷ,
154
00:11:21,080 --> 00:11:25,880
các công trình kiến trúc cổ xưa
ta thấy ở hẻm núi Chaco này vẫn còn bí ẩn.
155
00:11:26,920 --> 00:11:31,200
Nguồn gốc và kể cả chức năng của chúng
vẫn đang được tranh luận sôi nổi.
156
00:11:36,680 --> 00:11:40,520
Ở trung tâm của bí ẩn này,
ở trung tâm của hẻm núi,
157
00:11:44,200 --> 00:11:47,480
là nhà vĩ đại ấn tượng nhất trong số đó.
158
00:11:52,360 --> 00:11:56,200
Tên của nơi này là Pueblo Bonito,
nghĩa là "thị trấn đẹp".
159
00:11:59,760 --> 00:12:02,040
Có độ cao của nhiều tầng,
160
00:12:03,080 --> 00:12:07,160
nó là mê cung của các phòng, hành lang,
161
00:12:09,000 --> 00:12:12,720
và các khu hình tròn, bán ngầm rộng lớn.
162
00:12:14,240 --> 00:12:18,200
Ngay cả ngày nay, nhiều thế kỷ
sau khi mọi công việc ở đây chấm dứt,
163
00:12:18,280 --> 00:12:20,000
nó vẫn gây ấn tượng mạnh mẽ.
164
00:12:22,080 --> 00:12:25,600
Pueblo Bonito là dự án xây dựng khổng lồ.
165
00:12:27,520 --> 00:12:29,840
Hàng trăm căn phòng đã được lập bản đồ,
166
00:12:32,160 --> 00:12:37,000
nhiều phòng được xây dựng một cách bí ẩn
không có lối vào hoặc ra rõ ràng.
167
00:12:39,840 --> 00:12:42,400
Giới khảo cổ
đã làm việc ở đây nhiều thập kỷ
168
00:12:42,480 --> 00:12:44,560
và có nhiều khám phá quan trọng.
169
00:12:45,720 --> 00:12:48,160
Nhưng nó vẫn làm rối trí họ.
170
00:12:52,160 --> 00:12:54,680
Nhưng một điều ta có thể khá chắc chắn là
171
00:12:54,760 --> 00:12:57,880
Pueblo Bonito trông như nào
trong thời kỳ đỉnh cao.
172
00:13:01,040 --> 00:13:03,680
Khu phức hợp
là một hình bán nguyệt khổng lồ
173
00:13:04,320 --> 00:13:07,520
với các bức tường thẳng
đối diện với đáy hẻm núi.
174
00:13:08,640 --> 00:13:13,200
Các tòa nhà hình chữ nhật
xếp quanh đường cong, cao bốn tầng,
175
00:13:15,760 --> 00:13:18,160
tạo ra tới 800 phòng,
176
00:13:18,680 --> 00:13:22,920
tất cả bao quanh một quảng trường
bị chia cắt bởi một bức tường trung tâm
177
00:13:23,000 --> 00:13:27,320
với nhiều cấu trúc hình tròn,
bán ngầm ở mỗi bên.
178
00:13:30,880 --> 00:13:33,000
Vậy ai là người xây dựng nơi này?
179
00:13:33,080 --> 00:13:36,360
Và tại sao họ đầu tư công sức khổng lồ
180
00:13:36,440 --> 00:13:39,200
để tạo ra công trình phi thường này?
181
00:13:43,440 --> 00:13:48,920
{\an8}Nathan Hatfield, được chính thức chỉ định
là Trưởng ban diễn giải của hẻm núi Chaco,
182
00:13:49,480 --> 00:13:52,760
đã dành gần một thập kỷ
nghiên cứu các cấu trúc ở đây.
183
00:13:56,240 --> 00:13:58,440
Hãy nói về nơi mà chúng ta đang đứng.
184
00:13:59,120 --> 00:14:03,200
Công trình này là tòa nhà lớn nhất Bắc Mỹ
185
00:14:03,280 --> 00:14:06,360
cho đến giữa thế kỷ 19.
186
00:14:09,440 --> 00:14:13,120
Giới khảo cổ không thể xác định
niên đại đá bằng phương pháp carbon.
187
00:14:13,840 --> 00:14:18,560
Nhưng dùng phương pháp xác định niên đại
vòng cây chính xác cao với các xà gồ gỗ,
188
00:14:18,640 --> 00:14:21,640
họ có thể xác định
các giai đoạn xây dựng khác nhau.
189
00:14:24,080 --> 00:14:27,160
Nó không được xây dựng
trong một thời gian ngắn,
190
00:14:27,240 --> 00:14:29,800
mà được xây dựng trong vài thế kỷ.
191
00:14:29,880 --> 00:14:32,680
Nếu ta nhìn vào phần cổ nhất
của Pueblo Bonito,
192
00:14:32,760 --> 00:14:34,880
ta đang nói về những con số nào?
193
00:14:34,960 --> 00:14:37,240
Nó bắt đầu được xây dựng từ tầm 850.
194
00:14:37,840 --> 00:14:40,640
- Năm 850 sau Công Nguyên? Vâng.
- Vâng.
195
00:14:41,160 --> 00:14:47,360
Việc xây dựng được tiến hành trong
ít nhất 200 năm, có lẽ lâu hơn một chút.
196
00:14:48,000 --> 00:14:52,320
Nó diễn ra trước khi nơi này được định cư
bởi các dân tộc Pueblo ngày nay…
197
00:14:52,400 --> 00:14:53,800
850 ĐẾN 1.150 NĂM TRƯỚC
198
00:14:53,880 --> 00:14:56,680
…như Hopi, Zuni và Acoma.
199
00:14:59,800 --> 00:15:01,400
Pueblo Bonito được xây dựng
200
00:15:01,480 --> 00:15:05,040
bởi những người mà ta gọi là
tổ tiên của người Pueblo.
201
00:15:05,120 --> 00:15:06,880
Vì lý do mà ta chưa biết,
202
00:15:06,960 --> 00:15:12,040
họ đã chọn hẻm núi Chaco
là trung tâm văn hóa của họ.
203
00:15:12,840 --> 00:15:17,520
Và Pueblo Bonito
trở thành tòa nhà lớn nhất
204
00:15:17,600 --> 00:15:19,520
ở trung tâm văn hóa này.
205
00:15:21,280 --> 00:15:24,600
Một trung tâm văn hóa,
cùng với Pueblo Bonito,
206
00:15:24,680 --> 00:15:27,360
còn có hơn một chục ngôi nhà vĩ đại khác.
207
00:15:29,400 --> 00:15:34,080
Tại sao họ xây tất cả các công trình này
ở hẻm núi Chaco này?
208
00:15:35,760 --> 00:15:39,640
Ở đây đã có một cộng đồng dân cư cố định?
209
00:15:40,280 --> 00:15:44,480
Không. Giới khảo cổ không có bằng chứng
210
00:15:44,560 --> 00:15:47,360
để chứng minh một lượng lớn dân số.
211
00:15:49,080 --> 00:15:54,080
Vậy nếu những ngôi nhà vĩ đại này
không được xây dựng để con người ở,
212
00:15:54,720 --> 00:15:56,200
mục đích của chúng là gì?
213
00:15:59,600 --> 00:16:04,440
Trong đống tàn tích, giới khảo cổ
tìm thấy hơn một trăm ngôi mộ nghi lễ
214
00:16:08,440 --> 00:16:12,680
cùng với đồ gốm
có hoa văn hình học tuyệt đẹp
215
00:16:13,880 --> 00:16:19,000
{\an8}và các hiện vật cách đó hàng trăm,
nếu không muốn nói là hàng ngàn cây số.
216
00:16:19,080 --> 00:16:20,280
{\an8}CHUÔNG ĐỒNG
MEXICO
217
00:16:20,360 --> 00:16:23,800
{\an8}Chúng tôi thấy họ có những nỗ lực to lớn
218
00:16:24,840 --> 00:16:27,880
để tạo ra nó
như một loại trung tâm của thế giới.
219
00:16:31,120 --> 00:16:33,000
Khi có bằng chứng xuất hiện,
220
00:16:33,080 --> 00:16:36,680
nơi này rõ ràng
như một trung tâm hành hương,
221
00:16:36,760 --> 00:16:39,360
nơi mọi người sẽ đến từ mọi nơi,
222
00:16:39,440 --> 00:16:41,920
bị cuốn hút bởi sự huyền diệu của nơi này.
223
00:16:42,960 --> 00:16:45,720
Đây rõ ràng là một nơi linh thiêng nào đó.
224
00:16:48,880 --> 00:16:52,120
Trong bối cảnh đó,
các cấu trúc hình tròn mà ta tìm thấy
225
00:16:52,200 --> 00:16:55,640
trong gần như tất cả tòa nhà của Chaco
trở nên rõ ràng hơn.
226
00:16:56,800 --> 00:17:00,160
Người Hopi, hậu duệ của tổ tiên Pueblo,
227
00:17:00,240 --> 00:17:02,720
gọi các cấu trúc đó là kiva.
228
00:17:04,040 --> 00:17:05,240
Nói cho tôi về kiva.
229
00:17:05,320 --> 00:17:08,320
Anh hiểu gì về chúng, quá khứ và hiện tại?
230
00:17:08,920 --> 00:17:12,800
Kiva thường được coi là
một không gian nghi lễ.
231
00:17:12,880 --> 00:17:15,200
Nó có những đặc điểm khá phổ biến.
232
00:17:15,720 --> 00:17:17,200
Có băng ghế.
233
00:17:17,280 --> 00:17:20,760
Trong những kiva lớn hơn,
anh sẽ thấy các hầm trên sàn.
234
00:17:20,840 --> 00:17:24,880
Hầu hết chúng có lò sưởi đốt củi nào đó.
235
00:17:26,360 --> 00:17:28,880
Đối với người Hopi và Pueblo ngày nay,
236
00:17:28,960 --> 00:17:32,520
kiva là không gian tâm linh và chính trị,
237
00:17:32,600 --> 00:17:35,800
nơi họ tập trung
để thực hiện các nghi lễ thiêng liêng.
238
00:17:35,880 --> 00:17:37,800
Nó là truyền thống văn hóa liên tục?
239
00:17:37,880 --> 00:17:40,200
- Chúng được dùng cho nghi lễ?
- Vâng.
240
00:17:41,120 --> 00:17:43,720
Các nghi lễ thời đó và bây giờ
241
00:17:43,800 --> 00:17:46,920
đều có đặc điểm
là dùng một dạng thuốc lá đặc biệt.
242
00:17:48,320 --> 00:17:49,240
{\an8}BANG UTAH
MỸ
243
00:17:49,320 --> 00:17:52,120
{\an8}Phía bắc Chaco ở Utah, các nhà khảo cổ học
244
00:17:52,200 --> 00:17:54,560
đang nghiên cứu một lò sưởi cổ nhân tạo
245
00:17:54,640 --> 00:17:57,640
đã tìm thấy hạt giống
của loài thuốc lá gây ảo giác,
246
00:17:58,280 --> 00:17:59,520
thuốc lá coyote.
247
00:18:00,520 --> 00:18:04,640
Các hạt giống này được xác định
có niên đại carbon là 12.300 năm,
248
00:18:04,720 --> 00:18:09,080
cho thấy con người ở đây
đã sử dụng thuốc lá từ thời Kỷ Băng hà.
249
00:18:09,800 --> 00:18:12,680
Có khả năng các loài cây gây ảo giác đó
250
00:18:12,760 --> 00:18:17,240
vẫn được sử dụng hàng ngàn năm sau
trong các nghi lễ ở Chaco,
251
00:18:19,520 --> 00:18:22,360
giống như các pháp sư ở Amazon
sử dụng ayahuasca.
252
00:18:26,000 --> 00:18:31,080
Liệu những truyền thuyết pháp sư này,
cách nhau hàng ngàn cây số,
253
00:18:31,600 --> 00:18:34,920
là di sản
của một hệ thống tín ngưỡng cổ xưa hơn
254
00:18:35,000 --> 00:18:37,760
để lại dấu vết của chính nó khắp châu Mỹ?
255
00:18:39,440 --> 00:18:42,640
Để khám phá thêm
các bí ẩn của những kiva này,
256
00:18:42,720 --> 00:18:44,520
tôi đang đi đến rìa hẻm núi,
257
00:18:45,120 --> 00:18:47,880
cách Pueblo Bonito
khoảng 800 mét về phía nam
258
00:18:49,080 --> 00:18:51,520
để đến kiva hoành tráng nhất trong số đó,
259
00:18:52,840 --> 00:18:54,080
Casa Rinconada.
260
00:18:57,840 --> 00:19:00,480
Khác với phần lớn kiva của Chaco,
261
00:19:00,560 --> 00:19:03,880
Casa Rinconada tách biệt
với mọi tòa nhà rộng lớn.
262
00:19:06,080 --> 00:19:08,040
Bên trong khu vực chìm,
263
00:19:08,120 --> 00:19:11,160
các cửa hình chữ T
được định vị trên tường,
264
00:19:11,880 --> 00:19:15,280
các lỗ mở
hướng gần như hoàn hảo về bắc và nam.
265
00:19:17,640 --> 00:19:21,760
Các bức ảnh tua nhanh thời gian
cho thấy ngay phía trên cửa,
266
00:19:21,840 --> 00:19:25,600
bầu trời đêm
xoay quanh sao Bắc Đẩu Polaris.
267
00:19:27,920 --> 00:19:31,400
Casa Rinconada có gì đó vừa lạ vừa quen.
268
00:19:33,560 --> 00:19:37,120
{\an8}Nó làm tôi nhớ đến Göbekli Tepe,
địa điểm cự thạch Kỷ Băng hà
269
00:19:37,200 --> 00:19:38,440
{\an8}ở Thổ Nhĩ Kỳ xa xôi.
270
00:19:40,720 --> 00:19:44,360
Ở đó, các buồng chìm hình tròn, giống kiva
271
00:19:45,160 --> 00:19:46,720
có các trụ hình chữ T,
272
00:19:47,360 --> 00:19:50,600
đều thẳng hàng
với các điểm cụ thể trên bầu trời.
273
00:19:53,200 --> 00:19:58,880
Nhưng làm sao các công trình cổ xưa này,
rất xa cách nhau về địa lý và thời gian,
274
00:19:59,400 --> 00:20:00,680
lại có mối liên hệ?
275
00:20:01,520 --> 00:20:03,360
Thật hấp dẫn để suy đoán.
276
00:20:04,440 --> 00:20:07,920
Huyền thoại nguồn gốc của người Hopi
đưa ra manh mối khả dĩ.
277
00:20:09,200 --> 00:20:12,320
Người Hopi tin rằng
ta đang sống ở thế giới thứ tư,
278
00:20:12,400 --> 00:20:15,560
rằng đã có ba lần xuất hiện trước đó
279
00:20:15,640 --> 00:20:18,080
từ một vương quốc ngầm nào đó.
280
00:20:22,920 --> 00:20:27,400
Theo truyền thuyết của người Hopi,
sau khi tạo ra các sinh vật sống đầu tiên,
281
00:20:27,480 --> 00:20:30,840
thần mặt trời
đã ra lệnh cho sứ giả, Bà Nội Nhện,
282
00:20:31,440 --> 00:20:35,760
hướng dẫn các dạng sống luôn tiến hóa này
qua hai thế giới đầu tiên.
283
00:20:38,720 --> 00:20:39,920
Ở thế giới thứ ba,
284
00:20:40,000 --> 00:20:43,200
bà ấy đã dạy những người sơ khai
cách dệt và làm đồ gốm
285
00:20:43,800 --> 00:20:45,800
và dạy họ phân biệt thiện ác.
286
00:20:49,440 --> 00:20:52,000
Tuy nhiên, một số đã trở nên xấu xa.
287
00:20:54,840 --> 00:20:59,120
Thần mặt trời không hài lòng,
ra lệnh những người tốt đi đến chỗ khác.
288
00:21:00,960 --> 00:21:04,400
Họ leo lên một cây sậy vĩ đại
đến một khe hở trên bầu trời.
289
00:21:05,560 --> 00:21:09,040
Ở đó, Bà Nội Nhện đã giúp họ
đến với ngôi nhà mới,
290
00:21:09,640 --> 00:21:13,720
thế giới thứ tư, nơi mà con cháu của họ
vẫn còn sống cho đến ngày nay.
291
00:21:16,840 --> 00:21:21,640
Người Hopi coi trọng một đặc điểm
địa chất đặc biệt ở Grand Canyon,
292
00:21:22,160 --> 00:21:25,360
tin rằng nó là
điểm khởi đầu thực sự của truyền thuyết.
293
00:21:26,680 --> 00:21:28,320
Họ gọi nó là sipapu.
294
00:21:29,960 --> 00:21:31,400
Không ai được đến gần nó
295
00:21:31,480 --> 00:21:35,280
nhưng biểu tượng đó được tái hiện
ở khắp thế giới của người Hopi.
296
00:21:38,080 --> 00:21:39,840
Trong văn hóa Pueblo,
297
00:21:39,920 --> 00:21:43,880
một cái lỗ trên sàn của kiva
cũng được gọi là sipapu,
298
00:21:43,960 --> 00:21:49,000
đây được coi là nơi mà người cổ đại
đã xuất hiện từ thế giới trước đó
299
00:21:49,080 --> 00:21:53,120
mà đã bị phá hủy
và đến thế giới mà ta đang sống ngày nay.
300
00:21:54,280 --> 00:21:59,440
Và đây là nơi tôi muốn đưa ra
một so sánh có vẻ rất cực đoan.
301
00:21:59,520 --> 00:22:04,080
Tôi chỉ tự hỏi liệu tất cả những điều này
có quay trở lại thời gian
302
00:22:04,160 --> 00:22:08,000
khi con người cần phải
trú ẩn dưới lòng đất.
303
00:22:08,640 --> 00:22:13,360
Và ta biết rằng đã có thời điểm như thế
khoảng 12.800 năm trước
304
00:22:13,440 --> 00:22:15,400
vào đầu thời kỳ Younger Dryas.
305
00:22:17,520 --> 00:22:20,360
Dù vẫn còn tranh cãi,
nhiều nhà khoa học tin rằng
306
00:22:20,440 --> 00:22:24,000
những thảm họa và lũ lụt
khủng khiếp vào thời điểm đó
307
00:22:24,960 --> 00:22:27,800
xảy ra bởi các va chạm và vụ nổ trên không
308
00:22:28,480 --> 00:22:33,160
từ các thiên thạch khi Trái Đất đi qua
dải mảnh vỡ của một sao chổi đang tan rã.
309
00:22:35,680 --> 00:22:38,120
Nếu kẻ thù là nguy hiểm từ trên trời,
310
00:22:38,200 --> 00:22:42,120
nếu ta xem xét các vụ va chạm
từ một sao chổi khổng lồ đang vỡ vụn,
311
00:22:42,200 --> 00:22:45,000
các công trình ngầm trở nên rất hợp lý.
312
00:22:45,920 --> 00:22:48,840
Mối liên hệ cổ xưa sâu sắc đó
không phải liên hệ trực tiếp.
313
00:22:48,920 --> 00:22:51,640
Nó là ký ức được lưu giữ trong truyền khẩu
314
00:22:52,200 --> 00:22:57,120
rằng đã có lúc khi tổ tiên chúng ta
phải xuất hiện từ dưới mặt đất
315
00:22:57,200 --> 00:23:01,360
để bước ra một thế giới mới
đã bị quét sạch trơn vì trận đại hồng thủy
316
00:23:01,440 --> 00:23:03,440
và để tái định cư thế giới mới đó.
317
00:23:06,080 --> 00:23:07,360
Để tôi nói cho rõ.
318
00:23:07,440 --> 00:23:11,640
Tôi không nghi ngờ kiva hoành tráng này
có niên đại khoảng 1.000 năm,
319
00:23:11,720 --> 00:23:15,280
nhưng tôi nghi ngờ rằng
những người xây nó đã tích hợp vào nó
320
00:23:15,360 --> 00:23:19,200
một di sản các kiến thức và ý tưởng
xa xưa hơn nhiều.
321
00:23:20,480 --> 00:23:24,440
Giống như một ý tưởng khác
mà ta thấy được thể hiện đi thể hiện lại
322
00:23:24,520 --> 00:23:26,600
ở tất cả địa điểm cổ đại ở châu Mỹ,
323
00:23:27,320 --> 00:23:30,920
tầm quan trọng
của kiến thức thiên văn và hình học.
324
00:23:34,320 --> 00:23:38,680
Ở Pueblo Bonito,
toàn bộ cấu trúc được căn chỉnh hoàn hảo
325
00:23:38,760 --> 00:23:42,840
với bốn hướng chính: đông, tây, nam, bắc,
326
00:23:43,600 --> 00:23:47,520
cho thấy những người xây dựng
đã hiểu vị trí của họ trên hành tinh.
327
00:23:48,200 --> 00:23:52,640
Hơn nữa, vào ngày điểm phân,
điều kỳ diệu xảy ra.
328
00:23:53,320 --> 00:23:55,920
Mặt trời mọc và lặn
hoàn hảo theo đường thẳng
329
00:23:56,000 --> 00:23:58,280
với phía tây của bức tường phía nam.
330
00:24:00,480 --> 00:24:02,800
Điều này không phải là ngẫu nhiên.
331
00:24:03,440 --> 00:24:05,160
Nó đã được suy nghĩ kỹ lưỡng.
332
00:24:05,680 --> 00:24:08,640
Và điều hấp dẫn
đối với mọi người về điều đó
333
00:24:08,720 --> 00:24:11,680
là ta có thể thấy bầu trời
như họ đã thấy ngày xưa.
334
00:24:11,760 --> 00:24:14,280
- Vâng.
- Ta vẫn thấy sự thẳng hàng.
335
00:24:16,160 --> 00:24:20,320
Nghe nói hồi xưa ở đây
có những chức sắc là thầy tư tế mặt trời.
336
00:24:20,400 --> 00:24:21,400
Có đúng không?
337
00:24:21,480 --> 00:24:24,880
Họ là những người theo dõi mặt trời,
các thầy tế mặt trời.
338
00:24:24,960 --> 00:24:27,640
Họ là những người chuyên về kiến trúc.
339
00:24:27,720 --> 00:24:30,760
Có những người chuyên quan sát bầu trời.
340
00:24:30,840 --> 00:24:31,680
Vâng.
341
00:24:33,360 --> 00:24:37,040
Họ theo dõi
những sự kiện thiên văn chính nào?
342
00:24:37,120 --> 00:24:41,400
Hạ chí, đông chí, các điểm phân,
khi mặt trời mọc đúng hướng đông?
343
00:24:41,480 --> 00:24:43,920
Liên quan đến nông nghiệp.
344
00:24:44,000 --> 00:24:45,000
Vâng.
345
00:24:45,080 --> 00:24:50,720
Việc có lịch đó ở trên cảnh quan
rất quan trọng cho sự sống còn.
346
00:24:50,800 --> 00:24:56,360
Và thực tế là họ có thể làm điều đó
với những công trình hoành tráng này,
347
00:24:56,960 --> 00:24:58,640
tôi nghĩ tất cả đều trở lại
348
00:24:58,720 --> 00:25:02,240
với khả năng tìm kiếm thành công
trong nghề nông của họ.
349
00:25:03,720 --> 00:25:07,600
Tôi từng nghe lập luận đó
nhưng có vấn đề với việc giả định
350
00:25:07,680 --> 00:25:10,560
tất cả nỗ lực này
chỉ liên quan đến nghề nông.
351
00:25:13,640 --> 00:25:16,200
Khoảng 140 km về phía bắc hẻm núi Chaco
352
00:25:16,280 --> 00:25:18,680
là một rặng đá sa thạch đặc biệt,
353
00:25:19,240 --> 00:25:24,240
đứng sừng sững với hai đỉnh được biết đến
Đá Ống khói và Đá Đồng hành.
354
00:25:25,960 --> 00:25:30,640
Gần đó, ta thấy một ngôi nhà vĩ đại
của Chaco với hai kiva hoàn chỉnh.
355
00:25:31,760 --> 00:25:37,120
Hóa ra toàn bộ cấu trúc được đặt ở đó
356
00:25:37,200 --> 00:25:39,280
với một sự căn chỉnh rất chính xác,
357
00:25:39,360 --> 00:25:45,880
cho phép quan sát một sự kiện mặt trăng
chỉ xảy ra 18,6 năm một lần,
358
00:25:45,960 --> 00:25:48,920
đó là khi mặt trăng
ở điểm đứng yên cực bắc.
359
00:25:50,320 --> 00:25:52,480
Đó là khi mặt trăng mọc và lặn
360
00:25:52,560 --> 00:25:55,480
đến điểm cực bắc nhất trên bầu trời đêm
361
00:25:56,080 --> 00:25:59,000
trước khi nó bắt đầu
mọc và lặn xa hơn về phía nam
362
00:25:59,080 --> 00:26:01,000
như một phần của chu kỳ lặp lại.
363
00:26:02,520 --> 00:26:07,000
Mặt trăng mọc
giữa Đá Ống khói và Đá Đồng hành,
364
00:26:07,080 --> 00:26:10,320
chỉ vào thời điểm đó,
không vào thời điểm nào khác.
365
00:26:11,480 --> 00:26:16,120
Đây là loại kiến thức phải được truyền
từ thế hệ này sang thế hệ khác.
366
00:26:16,960 --> 00:26:18,880
Bạn không nhận ra nó một lần
367
00:26:18,960 --> 00:26:21,600
rồi xây dựng một công trình
để tưởng nhớ nó.
368
00:26:23,880 --> 00:26:27,080
Điều này chứng tỏ nỗ lực trí tuệ cổ xưa
369
00:26:27,160 --> 00:26:30,280
để hiểu về vũ trụ xung quanh chúng ta,
370
00:26:30,360 --> 00:26:34,960
và vũ trụ đó đầy chuyển động và thay đổi,
371
00:26:35,640 --> 00:26:38,840
và việc quan sát lâu dài
các chuyển động và thay đổi đó
372
00:26:38,920 --> 00:26:43,520
đòi hỏi một nỗ lực thực sự,
có nhiều trường hợp mất hàng ngàn năm.
373
00:26:46,400 --> 00:26:49,200
Khi giới nghiên cứu
bắt đầu tìm kiếm các căn chỉnh mặt trăng
374
00:26:49,280 --> 00:26:51,480
trong các công trình ở hẻm núi Chaco,
375
00:26:51,560 --> 00:26:54,080
họ đã tìm thấy nhiều ví dụ đáng kinh ngạc.
376
00:26:56,640 --> 00:27:00,960
Khi mặt trăng đạt đến điểm
đứng yên cực nam vào mùa đông,
377
00:27:01,040 --> 00:27:03,800
lại là 18,6 năm một lần,
378
00:27:04,640 --> 00:27:08,640
nó mọc thành hàng qua ba ngôi nhà vĩ đại
cách nhau 10 km
379
00:27:09,160 --> 00:27:11,160
với Pueblo Bonito ở giữa.
380
00:27:12,160 --> 00:27:15,960
Và 9,3 năm sau,
ở điểm giữa của chu kỳ này,
381
00:27:16,640 --> 00:27:20,000
mặt trăng mùa hè
mọc thành hàng qua một công trình lớn
382
00:27:20,080 --> 00:27:22,000
{\an8}ngay phía đông của Pueblo Bonito
383
00:27:22,080 --> 00:27:25,280
đến một công trình khác
cách đó 18 km về phía tây nam,
384
00:27:27,640 --> 00:27:31,760
trong khi chính mặt trăng lặn đó
chiếu sáng trên một ngôi nhà vĩ đại,
385
00:27:31,840 --> 00:27:33,880
lại là qua Pueblo Bonito,
386
00:27:33,960 --> 00:27:38,560
hơn 27 km ngoài hẻm núi
đến một ngôi nhà vĩ đại khác.
387
00:27:40,200 --> 00:27:41,800
Và có một điều chắc chắn.
388
00:27:42,320 --> 00:27:49,240
Chu kỳ 18,6 năm âm lịch
không hề có ảnh hưởng đến trồng trọt.
389
00:27:49,320 --> 00:27:53,200
Vì sao người Pueblo cổ đại
lại nỗ lực đến thế
390
00:27:53,280 --> 00:27:55,560
để đánh dấu nó trong kiến trúc của họ?
391
00:27:56,960 --> 00:28:01,040
Điều đó hùng hồn nói lên rằng
nó không liên quan đến mục đích kinh tế,
392
00:28:01,120 --> 00:28:05,200
rằng đây là tôn vinh kết nối trời và đất.
393
00:28:07,400 --> 00:28:11,000
Bây giờ điều rõ ràng là
tất cả công trình Chaco này
394
00:28:11,080 --> 00:28:14,880
kết hợp để tạo thành một lịch nghi lễ
được bố trí trên Trái Đất
395
00:28:18,480 --> 00:28:21,920
trong một hẻm núi
có thể đã được chọn cho mục đích này
396
00:28:22,440 --> 00:28:25,120
như một đối tác trên mặt đất
của Dải Ngân hà.
397
00:28:27,760 --> 00:28:32,480
Nhưng mối liên hệ với vũ trụ, bầu trời
và mặt đất, trên như nào, dưới như thế,
398
00:28:33,240 --> 00:28:35,320
rất quan trọng với văn hóa Chaco,
399
00:28:35,400 --> 00:28:39,120
không chỉ giới hạn
ở các tổ hợp công trình rộng lớn này.
400
00:28:42,000 --> 00:28:44,880
Khoảng 8 km
về phía đông nam của trung tâm Chaco,
401
00:28:47,280 --> 00:28:49,320
tôi đang đi lên từ sàn hẻm núi
402
00:28:51,080 --> 00:28:55,800
để tìm kiếm thứ gì đó hấp dẫn tô điểm cho
những bức tường hẻm núi gồ ghề này.
403
00:28:59,360 --> 00:29:04,240
Các tác phẩm nghệ thuật cổ xưa
được khắc vào tảng đá nguyên khối.
404
00:29:09,800 --> 00:29:13,000
Đây là những ghi chép quý giá,
những câu chuyện trên đá
405
00:29:13,080 --> 00:29:19,440
đã được liên tục chỉnh sửa, thay đổi,
bổ sung qua biết bao nhiêu ngàn năm.
406
00:29:21,720 --> 00:29:26,400
Có những hình người
dường như đang nhảy múa và chơi nhạc cụ.
407
00:29:29,080 --> 00:29:32,800
Những vòng xoắn ốc và rắn cuộn
dọc theo các bức tường hẻm núi,
408
00:29:33,440 --> 00:29:37,160
cũng có các sinh vật kỳ lạ
và các dạng hình học,
409
00:29:37,240 --> 00:29:40,960
giống như những gì xuất hiện
trong tác phẩm nghệ thuật ở Amazon,
410
00:29:41,040 --> 00:29:43,440
có thể lấy cảm hứng từ chất gây ảo giác.
411
00:29:44,880 --> 00:29:48,440
Dù bạn ở nơi nào trên thế giới,
dù bạn ở thời kỳ lịch sử nào,
412
00:29:48,520 --> 00:29:52,000
một khi bạn thấy nghệ thuật hang động,
và chạm khắc trên đá,
413
00:29:52,080 --> 00:29:54,440
bạn sẽ tìm thấy những hình ảnh giống hệt
414
00:29:54,520 --> 00:29:59,440
điều bạn thấy trong trải nghiệm ayahuasca
và các chất gây ảo giác khác được lặp lại.
415
00:30:02,840 --> 00:30:05,000
Cũng như các yếu tố tầm nhìn này,
416
00:30:05,080 --> 00:30:08,720
nghệ thuật đá Chaco
còn phản ánh sự tập trung về thiên văn học
417
00:30:08,800 --> 00:30:11,000
được tìm thấy trong kiến trúc của họ.
418
00:30:13,320 --> 00:30:16,480
Hình ảnh này
được giải thích là hiện tượng nhật thực,
419
00:30:17,240 --> 00:30:21,480
mặt trời bị mặt trăng che khuất,
trong khi hào quang của nó tỏa ra ngoài.
420
00:30:23,600 --> 00:30:25,840
Và đây, một siêu tân tinh,
421
00:30:25,920 --> 00:30:29,360
nay được biết là đã có thể nhìn thấy
trên bầu trời ban ngày
422
00:30:29,440 --> 00:30:33,680
trong thời kỳ của người Pueblo cổ
vào năm 1054 sau Công Nguyên.
423
00:30:34,680 --> 00:30:39,040
Tại sao lại tạo ra những hình ảnh như vậy
ở một vị trí khó tiếp cận như thế
424
00:30:39,120 --> 00:30:41,680
trừ khi có lý do thuyết phục để làm vậy?
425
00:30:43,160 --> 00:30:48,640
Khi không có động cơ rõ ràng
về kinh tế, chiến lược, hoặc chính trị,
426
00:30:48,720 --> 00:30:52,280
có thể suy luận rằng
phải có một mục đích nào đó cao hơn.
427
00:30:53,560 --> 00:30:56,000
Với tôi, nó ngày càng rõ ràng hơn rằng
428
00:30:56,080 --> 00:30:59,120
hẻm núi Chaco đó là một cảnh quan nghi lễ,
429
00:30:59,200 --> 00:31:03,880
nguồn gốc của nó không thể bị giới hạn
chỉ trong tầm một nghìn năm trở lại đây,
430
00:31:03,960 --> 00:31:05,880
mà phải quay lại xa xưa hơn nữa,
431
00:31:05,960 --> 00:31:08,360
thậm chí có lẽ đến Kỷ Băng hà cuối cùng.
432
00:31:14,000 --> 00:31:17,840
Theo hiểu biết của anh,
ta có thể truy tìm từ bao lâu về trước
433
00:31:17,920 --> 00:31:21,280
dấu vết sự hiện diện của con người
ở hẻm núi Chaco?
434
00:31:21,360 --> 00:31:25,880
Có lẽ gần đây anh đã nghe đến
Công viên Quốc gia White Sands…
435
00:31:25,960 --> 00:31:28,280
Dấu chân 23.000 năm tuổi ở White Sands.
436
00:31:28,360 --> 00:31:30,240
- Cách đây không xa lắm.
- Vâng.
437
00:31:30,920 --> 00:31:35,200
Nên rất có thể
con người đã ở Hẻm núi Chaco
438
00:31:35,800 --> 00:31:40,680
có thể là 10.000 năm trước khi
bất kỳ công trình nào được xây dựng.
439
00:31:43,120 --> 00:31:50,040
Tôi nghĩ họ đã quan sát cảnh quan
và bầu trời qua nhiều thế hệ
440
00:31:50,120 --> 00:31:52,880
- trước khi họ quyết định xây dựng.
- Vâng.
441
00:31:57,440 --> 00:32:00,480
Hẻm núi Chaco
mang dấu ấn của một nền văn hóa
442
00:32:00,560 --> 00:32:02,840
với các nhà thiên văn học tài ba.
443
00:32:03,720 --> 00:32:09,000
Họ tập trung vào các chu kỳ đều đặn
của mặt trời, mặt trăng và các vì sao
444
00:32:09,960 --> 00:32:12,080
và vào sự hùng vĩ bao la của vũ trụ.
445
00:32:12,160 --> 00:32:15,320
Sự tập trung đó
không là đặc điểm kỳ lạ của riêng họ.
446
00:32:15,400 --> 00:32:17,480
Nó được chia sẻ theo cùng một cách,
447
00:32:17,560 --> 00:32:22,440
sử dụng các biểu tượng, nghệ thuật
và sự căn chỉnh kiến trúc một cách kỳ lạ
448
00:32:22,520 --> 00:32:26,000
bởi nhiều nền văn hóa cổ xưa khác
trên toàn thế giới.
449
00:32:27,680 --> 00:32:31,840
{\an8}Cách mà Đền Mnajdra cự thạch ở Malta
được căn chỉnh chính xác
450
00:32:31,920 --> 00:32:34,400
{\an8}để đón được các điểm phân và các điểm chí.
451
00:32:36,480 --> 00:32:39,560
{\an8}Hoặc cách mà
trục ngôi đền vĩ đại Karnak ở Ai Cập
452
00:32:39,640 --> 00:32:42,080
{\an8}hướng tới mặt trời mọc vào ngày đông chí.
453
00:32:44,400 --> 00:32:49,560
{\an8}Hoặc sự chính xác mà tháp trung tâm
của Angkor Wat ở Campuchia
454
00:32:49,640 --> 00:32:52,560
căn chỉnh với mặt trời mọc
vào các ngày điểm phân.
455
00:32:53,480 --> 00:32:57,000
Dường như có một dự án kiến trúc toàn cầu
456
00:32:57,080 --> 00:33:01,200
để tái hiện sự hài hòa
và hướng của thiên đường
457
00:33:01,280 --> 00:33:05,280
trong các tượng đài trên mặt đất
để mang thiên đường xuống trần gian.
458
00:33:08,240 --> 00:33:12,680
Nhưng dự án toàn cầu có vẻ của con người
đã bắt bắt đầu từ bao giờ?
459
00:33:19,400 --> 00:33:23,880
Có các manh mối ở một trong những
nền văn minh tiên tiến nhất châu Mỹ cổ đại
460
00:33:26,280 --> 00:33:30,040
từng thống trị khu vực bây giờ là
miền nam Mexico và Trung Mỹ.
461
00:33:31,560 --> 00:33:32,640
Nền văn minh Maya.
462
00:33:35,000 --> 00:33:40,480
Đối với tôi, Maya là một những nền văn hóa
hấp dẫn nhất của thế giới cổ đại,
463
00:33:41,240 --> 00:33:45,360
một nền văn hóa đầy bí ẩn và mâu thuẫn.
464
00:33:48,000 --> 00:33:51,240
Nhiều hậu duệ của người Maya
vẫn sống ở đây ngày nay
465
00:33:52,440 --> 00:33:56,280
trong cảnh quan hùng vĩ
của Chiapas và bán đảo Yucatan.
466
00:34:00,040 --> 00:34:03,600
Ở đây, sớm hơn nhiều so với Inca
và văn hóa Pueblo của Chaco,
467
00:34:05,000 --> 00:34:07,400
nền văn minh Maya đã phát triển mạnh mẽ.
468
00:34:09,240 --> 00:34:12,760
Nền văn hóa này
thể hiện tài năng của nó theo nhiều cách,
469
00:34:14,520 --> 00:34:17,960
đặc biệt là qua
các kỳ tích kiến trúc tuyệt vời.
470
00:34:20,640 --> 00:34:23,520
Bao quanh bởi rừng nhiệt đới rậm rạp,
471
00:34:23,600 --> 00:34:27,480
đây là vùng đất linh thiêng
của người Maya ở Palenque.
472
00:34:40,040 --> 00:34:43,400
Palenque là một nơi vô cùng ngoạn mục.
473
00:34:44,240 --> 00:34:46,560
Với kiến trúc và kỹ thuật đầy ấn tượng,
474
00:34:46,640 --> 00:34:49,960
nó có tất cả dấu ấn
của một nơi kinh điển của người Maya.
475
00:34:52,560 --> 00:34:54,160
Các kim tự tháp cao vút,
476
00:34:55,600 --> 00:34:57,640
một sân bóng cho các nghi lễ,
477
00:34:58,240 --> 00:34:59,440
một cung điện đồ sộ,
478
00:35:00,840 --> 00:35:04,240
và đền đài với những hình ảnh kỳ thú.
479
00:35:06,760 --> 00:35:10,680
Maya có lẽ được biết đến nhiều nhất
với kiến trúc tuyệt vời của họ,
480
00:35:10,760 --> 00:35:14,040
với các khu phức hợp kim tự tháp tuyệt vời
481
00:35:14,120 --> 00:35:18,920
thường là kim tự tháp bậc thang
và sự sang trọng tuyệt đẹp của thiết kế
482
00:35:19,000 --> 00:35:21,480
và độ chính xác cao của tay nghề.
483
00:35:21,560 --> 00:35:24,880
Ngay lập tức ta biết được
đây là nền văn hóa tiên tiến.
484
00:35:29,720 --> 00:35:32,920
{\an8}Chuyên gia và hướng dẫn viên Maya,
Mildred Lucas Garcia
485
00:35:33,000 --> 00:35:37,040
{\an8}đã dành hơn một thập kỷ
để tìm hiểu rõ hơn về Palenque.
486
00:35:38,800 --> 00:35:41,520
Việc xây dựng ở đây đã bắt đầu từ khi nào?
487
00:35:41,600 --> 00:35:43,520
Công trình này có từ bao giờ?
488
00:35:44,160 --> 00:35:47,400
Nền tảng của thành phố bắt đầu
năm 200 trước Công nguyên
489
00:35:47,480 --> 00:35:50,640
và nó bị bỏ hoang
vào những năm 900 sau Công nguyên.
490
00:35:50,720 --> 00:35:51,560
Vâng.
491
00:35:51,640 --> 00:35:55,080
Khi nhìn nơi tuyệt vời
với các kim tự tháp khổng lồ này,
492
00:35:55,160 --> 00:35:58,040
được xây dựng đẹp đẽ,
được thiết kế đẹp mắt,
493
00:35:58,120 --> 00:36:01,360
rõ ràng đây là công trình
của những người rất khéo léo,
494
00:36:01,440 --> 00:36:04,600
và ngay từ đầu,
họ hẳn đã có một kế hoạch nào đó.
495
00:36:04,680 --> 00:36:06,400
Nhưng họ đã làm như nào?
496
00:36:06,480 --> 00:36:09,480
Chúng tôi biết gần đây có các mỏ đá.
497
00:36:09,560 --> 00:36:12,760
Đó là lý do họ quyết định
xây dựng thành phố ở đây
498
00:36:12,840 --> 00:36:15,200
vì họ có tất cả tài nguyên thiên nhiên,
499
00:36:15,280 --> 00:36:17,360
có tất cả đá vôi trong khu vực này,
500
00:36:17,440 --> 00:36:19,440
họ có nước,
501
00:36:19,520 --> 00:36:23,000
và đây là một khu vực rất chiến lược
để xây dựng thành phố.
502
00:36:23,080 --> 00:36:26,720
Nhưng họ xây dựng như nào thì chưa biết.
503
00:36:26,800 --> 00:36:28,720
- Chúng tôi không biết.
- Bí ẩn.
504
00:36:28,800 --> 00:36:30,600
- Vẫn còn là một bí ẩn.
- Vâng.
505
00:36:31,320 --> 00:36:33,800
Tại sao người Maya xây kim tự tháp?
506
00:36:33,880 --> 00:36:36,560
Ở Palenque đây,
ta thấy rất nhiều kim tự tháp.
507
00:36:37,600 --> 00:36:42,600
Kim tự tháp, không chỉ với người Maya,
mà còn đối với các nền văn hóa cổ xưa,
508
00:36:42,680 --> 00:36:44,680
đại diện cho các ngọn núi thiêng.
509
00:36:45,400 --> 00:36:48,440
Ở Palenque,
họ đã xây những công trình lớn như vậy
510
00:36:48,520 --> 00:36:50,320
để đại diện những núi thiêng.
511
00:36:53,680 --> 00:36:57,680
Núi đóng vai trò quan trọng
trong hệ thống tín ngưỡng của người Maya
512
00:36:57,760 --> 00:36:59,960
như là biểu tượng của nguồn sáng tạo.
513
00:37:02,800 --> 00:37:07,160
Nhưng dự án xây dựng hoành tráng
của người Maya có thể có nhiều điều hơn,
514
00:37:07,240 --> 00:37:09,040
đặc biệt là ở đây, ở Palenque.
515
00:37:11,480 --> 00:37:17,640
Ở Palenque, một số công trình
được thiết kế theo các quan sát thiên văn.
516
00:37:17,720 --> 00:37:18,600
Chà.
517
00:37:19,720 --> 00:37:22,760
Có ba công trình
được gọi là Nhóm Thập tự giá
518
00:37:22,840 --> 00:37:26,600
đã được sử dụng
làm khu vực quan sát thiên văn.
519
00:37:26,680 --> 00:37:27,560
Vâng.
520
00:37:28,560 --> 00:37:32,920
Những công trình này
được căn chỉnh hoàn hảo với hạ chí
521
00:37:33,000 --> 00:37:35,360
và xuân phân.
522
00:37:37,760 --> 00:37:42,440
Rõ ràng, các nhà thiên văn học tài ba
đã tham gia để tạo ra khu phức hợp này.
523
00:37:42,520 --> 00:37:43,440
Vâng, đúng vậy.
524
00:37:47,320 --> 00:37:51,920
Nhưng tại sao họ bỏ nhiều công sức đến thế
để căn chỉnh các siêu công trình này
525
00:37:52,000 --> 00:37:53,640
với hạ chí và xuân phân?
526
00:37:57,360 --> 00:38:01,360
Với những căn chính đáng kinh ngạc này,
có một điều rõ ràng.
527
00:38:03,360 --> 00:38:06,600
Nếu bạn muốn biết thực sự về Palenque,
528
00:38:06,680 --> 00:38:11,520
bạn phải nhìn không chỉ kiến trúc của nó,
mà bạn còn phải nhìn bầu trời.
529
00:38:20,720 --> 00:38:24,600
Tôi đã đến Đền Mặt Trời
vào một thời điểm đặc biệt
530
00:38:25,280 --> 00:38:26,720
trong một ngày đặc biệt,
531
00:38:28,240 --> 00:38:29,960
bình minh của ngày xuân phân,
532
00:38:31,120 --> 00:38:36,520
khi mặt trời mọc chính xác ở phía đông
và lặn chính xác ở phía tây
533
00:38:37,120 --> 00:38:39,680
trong một biểu hiện của vũ trụ hài hòa.
534
00:38:41,160 --> 00:38:46,200
Ở đây, tại Đền Mặt Trời,
bình minh đó tạo nên cảnh tượng độc đáo,
535
00:38:46,760 --> 00:38:49,920
mà đến ngày nay
cộng đồng địa phương vẫn kỷ niệm nó.
536
00:38:50,880 --> 00:38:54,080
{\an8}Xuân phân, nó quan trọng
537
00:38:54,160 --> 00:38:56,120
{\an8}trong tâm linh của người Maya.
538
00:38:56,720 --> 00:39:00,560
Ở ngay đây, nơi chúng ta đang đứng
là nơi quan trọng nhất.
539
00:39:02,760 --> 00:39:05,240
Và tôi ngồi ở hàng ghế đầu để chứng kiến.