1 00:00:13,160 --> 00:00:17,320 Sa mga hindi nakakakilala sa akin, ako si Graham Hancock. 2 00:00:18,680 --> 00:00:24,960 Tinutuklas ko ang posibilidad ng isang nawawalang sibilisasyon noong prehistory 3 00:00:25,040 --> 00:00:26,760 may higit 30 taon na. 4 00:00:29,000 --> 00:00:32,880 Ayon sa archeology, kung mayroon mang nawawalang sibilisasyon, 5 00:00:33,720 --> 00:00:36,240 nahanap na dapat nila ito. 6 00:00:38,600 --> 00:00:40,440 Hindi ako sang-ayon do'n. 7 00:00:42,320 --> 00:00:44,160 At magpapatuloy ang aking paghahanap… 8 00:00:48,880 --> 00:00:52,880 sa parte ng mundo na madalas di napapansin ng mga historian… 9 00:00:55,640 --> 00:01:00,800 Ang pinakamatagal na petsa na nakuha namin ay nasa 13,200 bago ang kasalukuyan. 10 00:01:01,960 --> 00:01:06,080 …sisiyasatin ang mga pinakakataka-takang bagay noong sinaunang panahon. 11 00:01:06,880 --> 00:01:10,160 May numerology. May mathematics. May astronomy. 12 00:01:11,120 --> 00:01:14,600 Maituturing itong isang nawawalang teknolohiya. 13 00:01:15,200 --> 00:01:16,880 At tutuklas pa ng mga bago. 14 00:01:18,200 --> 00:01:19,200 Wow. 15 00:01:23,400 --> 00:01:26,480 Imposible. 16 00:01:27,720 --> 00:01:32,680 No'ng bata ako, naisip ko na mali 'yong timeline. 17 00:01:33,360 --> 00:01:36,400 Nang may radikal na bagong suhestiyon. 18 00:01:38,040 --> 00:01:40,880 Ang susi kaya sa pagtuklas sa isang nawalang sibilisasyon 19 00:01:40,960 --> 00:01:42,560 noong Ice Age ay narito, 20 00:01:43,520 --> 00:01:45,160 sa Americas? 21 00:02:20,080 --> 00:02:22,480 Ang paghahanap sa ating pinagmulan 22 00:02:23,680 --> 00:02:26,400 at paghahanap sa pinagmulan ng sibilisasyon, 23 00:02:26,480 --> 00:02:30,600 ay napakahalaga sa kung ano ito, sa pagiging tao. 24 00:02:32,760 --> 00:02:34,840 Pero parte ito ng katangian ng tao. 25 00:02:35,880 --> 00:02:38,760 Pag kumbinsido tayo na wala ang isang bagay, 26 00:02:39,640 --> 00:02:40,760 di natin ito hahanapin. 27 00:02:48,320 --> 00:02:51,440 Dinala ako rito ng paghahanap ko sa mga pinagmulan na 'yon, 28 00:02:52,320 --> 00:02:55,680 sa isa sa mga pinakamagandang lugar sa North America. 29 00:02:56,960 --> 00:02:58,200 sa White Sands. 30 00:03:05,360 --> 00:03:09,120 Isa itong lugar na may lubos na kagandahan at hiwaga 31 00:03:09,200 --> 00:03:12,040 na may inililihim sa loob ng libo-libong taon. 32 00:03:14,360 --> 00:03:16,480 Isang lihim na isiniwalat na 33 00:03:16,560 --> 00:03:19,680 na pipilit bumago sa sinaunang kasaysayan ng Americas. 34 00:03:21,680 --> 00:03:25,760 Hanggang noong 1990s, itinuro sa atin na noong Ice Age, 35 00:03:25,840 --> 00:03:28,640 naglakbay ang mga tao mula North Asia papuntang Alaska, 36 00:03:28,720 --> 00:03:30,560 tawid ng Bering land bridge, 37 00:03:31,480 --> 00:03:34,200 at makalipas ang nasa 13,500 taon, 38 00:03:35,000 --> 00:03:40,000 naglakad pababa sa walang yelong daan, bago magsikalat sa Americas. 39 00:03:42,040 --> 00:03:45,120 Isang bagay na napakatagal na pinaniwalaan 40 00:03:45,720 --> 00:03:50,400 kaya naghanap ang ilang archeologist ng mga bakas ng nauna pang paglalakbay. 41 00:03:53,880 --> 00:03:56,560 Sa mahabang panahon, may matibay na paniniwala 42 00:03:56,640 --> 00:03:59,040 na walang mahahanap na ebidensiya ng presensiya ng tao 43 00:03:59,120 --> 00:04:01,800 na mas matagal pa sa nakalipas na 13,500 taon. 44 00:04:03,160 --> 00:04:07,560 Pero mali pala ang paniniwalang 'yon. Maling-mali. 45 00:04:10,320 --> 00:04:13,840 Ang manager ng White Sands National Park na si David Bustos 46 00:04:13,920 --> 00:04:16,520 {\an8}ay nagsimulang magtrabaho rito noong 2005, 47 00:04:18,160 --> 00:04:20,400 na umaasang maibahagi sa iba ang pagmamahal niya 48 00:04:20,480 --> 00:04:22,520 sa lugar na ito at mga hayop nito. 49 00:04:24,840 --> 00:04:28,320 Pero natagpuan niya ang sarili na hinahanap ang isang bagay, 50 00:04:29,080 --> 00:04:32,080 isang bagay na tila kabaliwan noong una. 51 00:04:33,760 --> 00:04:39,400 Bandang 2006, may narinig akong kuwento tungkol sa mga bakas ng paa ng Bigfoot. 52 00:04:40,120 --> 00:04:44,720 At may isang government trapper na nakakita sa mga bakas. 53 00:04:44,800 --> 00:04:48,400 Sinabi niya na 22 inches 'yong haba at 8 inches 'yong lapad. 54 00:04:48,480 --> 00:04:50,560 - Oo. - Ano kaya 'yon? Baka Bigfoot. 55 00:04:50,640 --> 00:04:53,360 At maraming bumatikos sa kanya. Walang Bigfoot. 56 00:04:54,280 --> 00:04:57,720 - Pero iniisip ko, "Nakita ko na 'to." - Oo. 57 00:04:57,800 --> 00:05:01,600 Kaya pinuntahan namin, at no'ng nilinis namin 'yong mga bakas, 58 00:05:01,680 --> 00:05:04,280 makikita mo na meron itong mga marka ng kuko. 59 00:05:05,160 --> 00:05:07,560 Malinaw na hindi ito Bigfoot. 60 00:05:09,720 --> 00:05:12,440 Yapak ng giant ground sloth 'yong nakita niya. 61 00:05:12,520 --> 00:05:14,800 - 'Yon pala 'yon. - Giant ground sloth. 62 00:05:16,760 --> 00:05:19,280 Alam nilang napakatagal na ng mga bakas. 63 00:05:20,920 --> 00:05:25,640 Naubos ang mga giant ground sloth mga 11,500 taon na ang nakalipas. 64 00:05:27,960 --> 00:05:33,000 Pagkatapos ay nakakita sila David ng mas malalaking bakas mula sa mga mammoth, 65 00:05:33,080 --> 00:05:34,880 na napakatagal na ring naubos. 66 00:05:37,040 --> 00:05:41,520 Nasa 13 talampakan 'yong haba ng mga hakbang. Nakakamangha. 67 00:05:43,440 --> 00:05:47,400 Magtingin ka pa, makakakita ka ng giant camel, American camel. 68 00:05:47,480 --> 00:05:49,880 Minsan, makakakita ka ng mga dire wolf. 69 00:05:51,080 --> 00:05:53,240 Lahat ng mga bakas na ito ay mula sa megafauna, 70 00:05:53,760 --> 00:05:57,880 mga higanteng mammal na biglang naglaho sa katapusan ng huling Ice Age. 71 00:06:00,480 --> 00:06:03,160 Marami dito ay higit pa sa siksik na buhangin, 72 00:06:03,240 --> 00:06:07,360 natabunan at naprotektahan ng patong-patong na lupa mga libong taon na, 73 00:06:09,480 --> 00:06:12,200 hanggang sa lumitaw ulit sila dahil sa erosion. 74 00:06:15,160 --> 00:06:17,480 Kasama sa mga bakas ng mammoth, 75 00:06:17,560 --> 00:06:20,840 nakita rin ni David ang isa pang kataka-takang bakas, 76 00:06:23,960 --> 00:06:27,200 at nagpasya sila ng mga kasamahan niya na suriin ito. 77 00:06:29,880 --> 00:06:31,800 No'ng nilinis namin 'tong isa pang bakas, 78 00:06:31,880 --> 00:06:35,320 nakita namin ang isang malinaw na hugis ng daliri. 79 00:06:37,600 --> 00:06:39,640 - Yapak ng tao? - Yapak ng tao. 80 00:06:39,720 --> 00:06:43,360 Lumalabas na sa kaparehong panahon ng megafauna. 81 00:06:43,440 --> 00:06:44,720 Nakakamangha talaga. 82 00:06:44,800 --> 00:06:46,120 - Nakakamangha. - Oo. 83 00:06:51,440 --> 00:06:54,160 Nalikha itong mga napreserbang yapak ng mga tao 84 00:06:54,240 --> 00:06:57,080 sa panahon ng mga mammoth at mga giant sloth. 85 00:06:58,800 --> 00:07:01,920 Hindi bababa sa 11,500 taon na ang nakalipas. 86 00:07:03,840 --> 00:07:05,960 At libo-libo ang mga ito. 87 00:07:12,960 --> 00:07:18,120 May bagay na personal at espesyal sa White Sands. Hindi 'yong mga kagamitan. 88 00:07:18,200 --> 00:07:23,160 Hindi isang baling buto sa hita ng isang nilapang hayop. 89 00:07:23,240 --> 00:07:25,640 Bakas ito ng paa ng tao. Tayo ito. 90 00:07:29,000 --> 00:07:33,000 Personal at direkta nating nakikita ang presensiya ng tao 91 00:07:33,080 --> 00:07:34,640 doon sa mga bakas ng paa. 92 00:07:38,920 --> 00:07:41,160 Pero kailan sila nawala rito? 93 00:07:43,920 --> 00:07:46,360 Ilang taon na kaya ang mga yapak na ito? 94 00:07:49,160 --> 00:07:52,160 Walang teknolohiya na magkukumpirma kung kailan. 95 00:07:53,760 --> 00:07:57,920 Kaya nakipagtulungan ang National Park Service sa US Geological Survey 96 00:07:58,000 --> 00:08:00,000 para maghanap pa ng ebidensiya. 97 00:08:05,160 --> 00:08:06,720 At may natagpuan sila, 98 00:08:07,320 --> 00:08:12,320 patong-patong na bakas ng mga hayop at mga tao mula pa sa malayong nakaraan. 99 00:08:16,320 --> 00:08:19,520 Kasamang nakabaon sa kanila ay mga buto ng damong nabubuhay sa tubig, 100 00:08:21,160 --> 00:08:23,760 mga buto na pwedeng isalang sa carbon dating. 101 00:08:27,040 --> 00:08:29,600 At kamangha-mangha ang mga resulta. 102 00:08:33,560 --> 00:08:36,680 Alam naming libo-libong taon na ang mga yapak na ito, 103 00:08:36,760 --> 00:08:41,680 na di bababa sa 23,000 taon hanggang 21,000 taon. 104 00:08:41,760 --> 00:08:42,600 Wow. 105 00:08:48,800 --> 00:08:54,440 Ang pagkakatuklas sa mga yapak ng tao sa White Sands ay isang malaking hakbang 106 00:08:54,520 --> 00:08:57,400 para maunawaan ang pagdami ng tao sa Americas. 107 00:08:59,200 --> 00:09:02,720 Nakikita natin ang hindi maitatangging ebidensiya 108 00:09:02,800 --> 00:09:06,560 na meron nang mga tao sa New Mexico noong panahon ng Ice Age, 109 00:09:06,640 --> 00:09:09,880 mula pa sa 23,000 taong nakalipas. 110 00:09:11,240 --> 00:09:15,840 Patunay ito na bago pa naging posible na magsikalat sa timog ng Americas 111 00:09:15,920 --> 00:09:17,640 gamit ang walang yelong daan, 112 00:09:18,320 --> 00:09:20,720 meron nang mga tao. 113 00:09:20,800 --> 00:09:22,880 NAKALIPAS NA 22,860 TAON 114 00:09:24,440 --> 00:09:28,400 Babaguhin nito ang kasaysayan ng Americas, pati kasaysayan ng mundo. 115 00:09:32,800 --> 00:09:35,320 Mga tao ito na katulad natin, 116 00:09:35,400 --> 00:09:39,080 pero mga tao na nakakubli sa belo ng mga lumipas na panahon. 117 00:09:39,160 --> 00:09:43,240 At ang tungkulin natin ngayon ay iangat ang belong iyon 118 00:09:43,320 --> 00:09:49,000 at ibalik ang ugnayan sa ating mga ninuno at sa malayong nakaraan. 119 00:09:54,680 --> 00:09:57,360 May espesyal na kahulugan at halaga ang mga yapak 120 00:09:57,440 --> 00:09:59,880 para sa mga katutubo ng lugar na ito. 121 00:10:03,120 --> 00:10:06,960 {\an8}Sumangguni sa team si Kim Pasqual-Charlie ng Pueblo of Acoma 122 00:10:07,040 --> 00:10:08,800 {\an8}tungkol sa natuklasang ito. 123 00:10:12,520 --> 00:10:16,160 Ikuwento mo ang relasyon ng Acoma sa lugar. 124 00:10:16,240 --> 00:10:19,480 Gaano na kayo katagal narito? 125 00:10:19,560 --> 00:10:22,720 May mga kuwento at tradisyon ba tungkol sa pinagmulan n'yo? 126 00:10:22,800 --> 00:10:27,520 Oo. Nagsimula ang kuwento ng pinagmulan namin sa bandang hilaga. 127 00:10:27,600 --> 00:10:32,200 At sa kuwento ng aming paglalakbay na ipinasa sa loob ng maraming salinlahi, 128 00:10:32,280 --> 00:10:34,600 nanirahan kami kung saan-saan, at napunta rito. 129 00:10:34,680 --> 00:10:37,200 At dito na nanatili 'yong lahi namin. 130 00:10:37,280 --> 00:10:39,920 Napakatagal na naming nasa southwest. 131 00:10:40,000 --> 00:10:40,840 Oo. 132 00:10:41,720 --> 00:10:43,240 Para kay Kim at mga kalahi niya, 133 00:10:43,320 --> 00:10:46,440 higit pa sa archeological records ang mga yapak. 134 00:10:48,040 --> 00:10:50,800 Iniwan ng mga ninuno n'yo 'yong mga yapak nila. 135 00:10:50,880 --> 00:10:53,840 Kasama ka raw sa pagtuklas ng ilan sa mga 'yon? 136 00:10:53,920 --> 00:10:55,520 Oo. Napakahirap ipaliwanag. 137 00:10:58,560 --> 00:11:02,920 Nakita namin kung saan namuhay 'yong mga ninuno namin. 138 00:11:09,080 --> 00:11:13,680 At nailagay ko 'yong mga kamay ko sa maliliit na yapak ng mga bata. 139 00:11:17,000 --> 00:11:20,360 Alam mo 'yon? Naging emosyonal ako. 140 00:11:20,440 --> 00:11:21,760 - Alam mo 'yon? - Oo. 141 00:11:22,360 --> 00:11:24,200 Sorry, Graham, pero… 142 00:11:25,160 --> 00:11:26,840 May mga oras na maiiyak ka. 143 00:11:26,920 --> 00:11:28,360 - Oo naman. - Alam mo 'yon? 144 00:11:29,720 --> 00:11:32,080 Pero sa paglitaw ng mga yapak ng paa, 145 00:11:32,160 --> 00:11:34,400 ang parehong erosion na naglantad sa kanila 146 00:11:34,480 --> 00:11:36,680 ang unti-unting bubura sa kanila. 147 00:11:38,920 --> 00:11:42,800 Itong mga yapak na nagpapatunay sa sinaunang presensiya ng mga kalahi mo 148 00:11:42,880 --> 00:11:45,440 ay maselan din. Maaaring mawala sila agad. 149 00:11:46,040 --> 00:11:48,880 Alam mo, siguro 50 taon mula ngayon, 150 00:11:48,960 --> 00:11:52,200 di na makikita ng susunod na henerasyon ang mga yapak. 151 00:11:52,280 --> 00:11:55,000 - Oo. - Pero magpapatuloy ang mga kuwento. 152 00:11:55,080 --> 00:11:56,720 Magpapatuloy ang mga kuwento namin. 153 00:12:03,600 --> 00:12:06,040 Pero may katanungan para sa disyerto. 154 00:12:06,640 --> 00:12:09,880 Bakit pupunta rito ang mga tao at mga hayop na ito? 155 00:12:13,520 --> 00:12:17,080 Tandaan, iba ang North America noong Ice Age. 156 00:12:17,640 --> 00:12:21,000 Nababalot ng yelo ang hilagang kalahati ng kontinente. 157 00:12:22,840 --> 00:12:26,080 At ibang-iba ang parteng ito ng New Mexico. 158 00:12:27,000 --> 00:12:27,960 Sa unang tingin, 159 00:12:28,040 --> 00:12:32,200 itong malawak na disyerto na may patse-patseng tumpok ng buhangin 160 00:12:32,280 --> 00:12:35,360 ay mukhang malupit at mahiwaga. 161 00:12:37,200 --> 00:12:40,720 Pero kung ibabalik natin ang oras sa kasagsagan ng Ice Age, 162 00:12:40,800 --> 00:12:43,080 ibang-iba ang itsura nito. 163 00:12:48,320 --> 00:12:53,320 May malaking anyo ng tubig-tabang sa Tularosa Basin na kilala bilang Lake Otero 164 00:12:55,120 --> 00:12:57,120 na napalilibutan ng mga halaman. 165 00:12:58,400 --> 00:13:02,640 Pumupunta rito ang mga sinaunang mammoth, mga ground sloth, at mga camel 166 00:13:02,720 --> 00:13:05,120 para manginain sa mga damo at mga puno. 167 00:13:07,280 --> 00:13:10,120 At, gaya ng alam natin, sinundan sila ng mga tao. 168 00:13:15,360 --> 00:13:19,680 Komplikadong siyentipikong problema ang pagkumpirma sa edad ng mga yapak. 169 00:13:20,680 --> 00:13:25,240 Inabot ng higit isang dekada si David at mga eksperto sa pagbuo ng ebidensiya. 170 00:13:26,880 --> 00:13:31,520 Pero nang ilathala nila ang kanilang mga natuklasan sa Science noong 2021, 171 00:13:32,120 --> 00:13:34,360 di lahat ng reaksiyon ay kanais-nais. 172 00:13:36,760 --> 00:13:39,240 Lahat ng bagay na pambihira at kakaiba 173 00:13:39,320 --> 00:13:41,600 ay kailangan ng science para masuportahan ito. 174 00:13:43,160 --> 00:13:45,840 Kinuwestiyon ang carbon dating sa mga buto. 175 00:13:46,560 --> 00:13:51,000 Pero kinumpirma ng team ang resulta gamit ang ibang sample ng pollen at lupa 176 00:13:51,080 --> 00:13:53,080 na nagpatahimik sa mga kritiko. 177 00:13:53,800 --> 00:13:58,040 May kontrobersiya pa rin ba sa petsa na 23,000 taon? 178 00:13:58,600 --> 00:14:01,720 Siguro hangga't di nagkakaro'n ng time machine, di mawawala 'yon. 179 00:14:01,800 --> 00:14:05,680 Pero bukod pa sa mga petsang ito, kung magtitingin ka, 180 00:14:05,760 --> 00:14:08,920 makakakita ka pa rin ng yapak ng mammoth 181 00:14:09,000 --> 00:14:12,360 na isa o isa't kalahating metro sa ibabaw ng yapak ng tao. 182 00:14:12,440 --> 00:14:14,680 At marami pang yapak ng mammoth sa ilalim, 183 00:14:14,760 --> 00:14:17,520 kaya nasa ganitong horizon 'yong megafauna at mga tao 184 00:14:17,600 --> 00:14:19,200 na magkasama sa libo-libong taon. 185 00:14:21,200 --> 00:14:23,640 Ang natuklasan sa White Sands ay makakatulong malutas 186 00:14:23,720 --> 00:14:26,000 ang isa sa mga misteryo ng prehistory, 187 00:14:27,440 --> 00:14:30,560 ang biglaang pagkaubos ng Ice Age megafauna ng America 188 00:14:32,080 --> 00:14:35,280 sa pagitan ng 13,000 at 11,000 taong nakalipas. 189 00:14:37,360 --> 00:14:42,760 Ayon sa archeology, hinuli ng mga tao ang lahat ng megafauna 190 00:14:42,840 --> 00:14:44,040 at kinatay sila. 191 00:14:44,640 --> 00:14:46,560 Wala akong alam na grupo ng mga mangangaso 192 00:14:46,640 --> 00:14:49,480 na nanaising ubusin ang suplay nila ng pagkain. 193 00:14:50,000 --> 00:14:54,560 Kaya 'yong paniwala na ang mga tao ang responsable sa paglaho ng megafauna, 194 00:14:54,640 --> 00:14:57,320 para sa 'kin, medyo kaduda-duda. 195 00:14:59,400 --> 00:15:03,800 Patunay ang mga bakas dito na nagkasama ang mga tao at mga hayop 196 00:15:03,880 --> 00:15:07,000 sa loob ng di bababa sa 10,000 taon bago sila naglaho. 197 00:15:10,240 --> 00:15:12,560 Siguro ang mas magandang paliwanag 198 00:15:12,640 --> 00:15:15,040 para sa paglaho ng Ice Age megafauna 199 00:15:15,120 --> 00:15:21,160 ay ang pandaigdigang kalamidad na naganap mga 12,800 hanggang 12,900 taon na, 200 00:15:21,240 --> 00:15:22,520 ang Younger Dryas. 201 00:15:32,800 --> 00:15:35,760 May biglaang pagbagsak sa temperatura ng mundo, 202 00:15:35,840 --> 00:15:38,200 biglaang pagtaas sa lebel ng dagat, 203 00:15:38,280 --> 00:15:43,240 at agad naging napakahirap na lugar ang mundo para mabuhay. 204 00:15:44,320 --> 00:15:47,600 Ito ang panahon na tinawag naming ancient apocalypse. 205 00:15:49,000 --> 00:15:51,280 North America ang pinakamatinding tinamaan, 206 00:15:51,360 --> 00:15:54,360 na makapagpapaliwanag sa paglaho ng megafauna nito 207 00:15:54,440 --> 00:15:57,320 at malalayong pagitan sa kasaysayan ng tao rito. 208 00:16:02,000 --> 00:16:05,840 Kailangan nating baguhin ang kuwento ng pagdami ng tao sa Americas 209 00:16:05,920 --> 00:16:07,280 dahil sa bagong ebidensiya. 210 00:16:09,280 --> 00:16:12,040 Binubuksan na ng mga archeologist ang mga mata at isipan nila 211 00:16:12,120 --> 00:16:14,880 sa posibilidad ng mas maagang presensiya ng tao. 212 00:16:16,120 --> 00:16:19,560 'Yong ibabaw lang ng dapat suriin 'yong nililinis natin. 213 00:16:19,640 --> 00:16:21,400 Kung maghahanap sa buong Southwest, 214 00:16:21,480 --> 00:16:25,080 makakakita sila ng mga lugar na kasintagal na ng White Sands. 215 00:16:25,160 --> 00:16:27,520 Para kang nagbukas ng pinto sa nakaraan, 216 00:16:27,600 --> 00:16:29,480 - na wala pang nakapasok? - Oo. 217 00:16:31,720 --> 00:16:34,680 Hindi agad nangyayari ang mga pagbabago ng pananaw. 218 00:16:34,760 --> 00:16:38,520 Ang pagtitipon ng ebidensiya ang babasag sa isang lumang pananaw 219 00:16:38,600 --> 00:16:41,600 at magbubukas ng mga mata sa mga bagong posibilidad. 220 00:16:41,680 --> 00:16:43,680 'Yon ang nakikita natin sa Americas. 221 00:16:46,720 --> 00:16:50,960 Ang natuklasan dito sa White Sands ay parte ng mas malaking kuwento, 222 00:16:51,040 --> 00:16:55,320 isang pandaigdigang kuwento na aking iniimbestigahan higit 30 taon na. 223 00:16:55,400 --> 00:17:00,000 Kung nais nating mawala ang amnesia na bumabalot sa ating nakaraan, 224 00:17:00,080 --> 00:17:03,480 kailangan nating magsiyasat nang mas malalim na malalim pa 225 00:17:03,560 --> 00:17:06,360 kaysa sa mga nagawa natin noon, dito sa Americas 226 00:17:06,440 --> 00:17:11,000 kung saan ang timeline ng prehistory ay patuloy na umaatras sa bawat natutuklasan. 227 00:17:15,600 --> 00:17:16,880 Mga bagong tuklas 228 00:17:18,920 --> 00:17:21,920 na hindi lang mga archeologist ang sumusubaybay. 229 00:17:32,280 --> 00:17:33,720 Keanu. 230 00:17:33,800 --> 00:17:36,240 - Graham. - Pag-usapan natin ang nakaraan. 231 00:17:36,320 --> 00:17:40,160 {\an8}- Okay. - Bakit mahalaga sa 'yo ang nakaraan? 232 00:17:40,920 --> 00:17:42,680 Buweno, alam mo na. 233 00:17:43,240 --> 00:17:46,200 Naaalala ko no'ng bata pa 'ko, matanong ako. 234 00:17:46,280 --> 00:17:48,200 At habang lumalaki ako, 235 00:17:48,280 --> 00:17:52,040 dumating 'yong napakahalagang tanong na 236 00:17:53,400 --> 00:17:54,600 "sino ba tayo?" 237 00:17:54,680 --> 00:17:59,920 Oo. At ang nagtulak sa 'kin sa paghahanap na ito sa loob ng higit 30 taon 238 00:18:00,840 --> 00:18:03,240 ay subukang balikan 'yong pinagmulan. 239 00:18:03,320 --> 00:18:04,560 Pinagmulan ng ano? 240 00:18:05,080 --> 00:18:06,760 Pinagmulan ng kung sino tayo. 241 00:18:06,840 --> 00:18:08,560 At 'yong timeline. 242 00:18:08,640 --> 00:18:09,840 Mali 'yong timeline. 243 00:18:09,920 --> 00:18:15,080 Kaya napakahalaga sa 'kin no'ng mga bakas ng paa sa White Sands. 244 00:18:15,160 --> 00:18:18,160 Pakiramdam ko umpisa pa lang 'yong 23,000 taon. 245 00:18:18,240 --> 00:18:19,920 Mas aatras pa tayo ro'n. 246 00:18:20,000 --> 00:18:22,560 Oo. 'Yon din 'yong pakiramdam ko. 247 00:18:22,640 --> 00:18:27,680 At malapit na nating mas matuklasan pa 'yong nakaraan natin. 248 00:18:28,400 --> 00:18:32,560 At parang ang America ang lugar kung saan nangyayari 'yong kuwento. 249 00:18:32,640 --> 00:18:34,680 Nakakasabik na idea 'yan. 250 00:18:36,880 --> 00:18:39,240 Tingin ko nasa isang misyon ka, Graham, 251 00:18:39,320 --> 00:18:43,400 na magturo at siguro magbigay-unawa. 252 00:18:43,480 --> 00:18:47,040 Buweno, ang problema sa Americas, 253 00:18:47,120 --> 00:18:51,320 napakarami na nating nakalimutan sa nakaraan natin. 254 00:18:51,400 --> 00:18:57,240 At ang tungkulin ko lang ay subukang maibalik 255 00:18:57,320 --> 00:18:59,000 'yong mga nawalang alaala. 256 00:18:59,080 --> 00:19:03,160 Pag iniisip ko nang ganyan 'yong nakaraan, nakaka-excite. 257 00:19:03,240 --> 00:19:07,000 Oo. Para sa 'kin, misteryoso ang nakaraan. 258 00:19:07,080 --> 00:19:09,920 Di ito tungkol sa alam natin, kundi sa di natin alam. 259 00:19:10,000 --> 00:19:12,840 'Yong malalaking bahagi na di pa nasiyasat o naimbestigahan. 260 00:19:12,920 --> 00:19:16,080 - 'Yong mga posibilidad na di pa nasiyasat. - Oo. 261 00:19:21,560 --> 00:19:24,720 Kailangan nating maghanap ng ebidensiya 262 00:19:24,800 --> 00:19:27,640 sa mga lugar na maaaring di natin natingnan noon. 263 00:19:29,400 --> 00:19:30,560 Noong Ice Age, 264 00:19:30,640 --> 00:19:33,360 nagyeyelong disyerto ang hilagang parte ng North America. 265 00:19:33,440 --> 00:19:37,400 Ang mga dapat suriing lugar ay 'yong malapit sa tropiko. 266 00:19:37,480 --> 00:19:38,600 Malapit sa equator. 267 00:19:38,680 --> 00:19:42,200 Maiinit na lugar, maginhawa, mapag-alaga, kanais-nais. 268 00:19:43,560 --> 00:19:45,360 Marahil kahit ang malawak na rehiyon 269 00:19:45,440 --> 00:19:49,160 na matagal nang pinaniniwalaang isang arkeolohikong disyerto, 270 00:19:50,760 --> 00:19:53,320 pero may mga nakakagulat na lihim ng nakaraan ng tao 271 00:19:53,400 --> 00:19:55,400 ay nagsisimula nang mabunyag. 272 00:19:57,480 --> 00:19:59,240 Ito ang Amazon. 273 00:19:59,320 --> 00:20:03,360 ANG AMAZON 274 00:20:03,440 --> 00:20:07,080 Pinagmamasdan mo ang higit 6 million square kilometers ng lupa 275 00:20:07,160 --> 00:20:10,040 na isa pa ring masukal na kagubatan. 276 00:20:12,600 --> 00:20:17,520 Iyang napakalawak na lupain na 'yan ay isang malaking misteryo 277 00:20:17,600 --> 00:20:19,880 sa gitna ng kuwento ng tao. 278 00:20:19,960 --> 00:20:24,600 At unti-unti na nating naiintindihan kung gaano kalaki ang misteryong 'yon. 279 00:20:26,360 --> 00:20:30,080 Sa ilang dekada, ang namamayaning pananaw ng mga archeologist 280 00:20:30,160 --> 00:20:32,520 ay ang tanging naninirahan sa Amazon 281 00:20:32,600 --> 00:20:36,000 ay 'yong maliliit na tribo ng mga mangangaso, 282 00:20:36,960 --> 00:20:39,960 tulad ng mga namumuhay pa rin ngayon dito. 283 00:20:42,440 --> 00:20:45,640 Pero naniniwala ako na mali ang namamayaning pananaw. 284 00:20:53,240 --> 00:20:57,120 Papunta ako sa dulong kanluran ng Brazil, sa estado ng Acre. 285 00:20:58,120 --> 00:21:00,000 Tulad ng karamihan sa Amazon basin, 286 00:21:00,080 --> 00:21:03,680 matagal na itong nababalot ng malawak na kagubatan 287 00:21:05,880 --> 00:21:08,960 hanggang sa ang karamihan dito ay sinimulang sunugin 288 00:21:09,480 --> 00:21:11,480 para magbigay-daan sa mga bakahan. 289 00:21:15,480 --> 00:21:21,640 Parehong nakakasabik at nakakalungkot ang pagpunta sa kagubatan ng Amazon. 290 00:21:23,720 --> 00:21:26,720 'Yong lawak ng lupain ng mga kinalbong puno 291 00:21:26,800 --> 00:21:30,960 ay isang lantad na modernong sakuna na walang madaling solusyon. 292 00:21:32,440 --> 00:21:37,600 Pero dahil sa mga bagong linis na lupain, nagkaroon ng isang bagay na di inaasahan. 293 00:21:42,840 --> 00:21:45,080 {\an8}Kikilalanin ko si Dr. Alceu Ranzi, 294 00:21:46,520 --> 00:21:48,800 isang paleogeographer na nagsimula ng career 295 00:21:48,880 --> 00:21:51,800 sa pag-aaral ng mga hayop sa Amazon noong Ice Age. 296 00:21:56,240 --> 00:22:01,280 Gusto niyang ipakita ang ebidensiya ng isang misteryo na hindi pa nalulutas. 297 00:22:11,240 --> 00:22:12,560 - Uy! - Uy! 298 00:22:13,760 --> 00:22:14,720 Roller coaster. 299 00:22:23,040 --> 00:22:26,920 Mula rito sa itaas, kitang-kita ang nangyayaring pamiminsala. 300 00:22:31,000 --> 00:22:32,960 Makikita 'yong lawak ng kinalbo. 301 00:22:33,480 --> 00:22:34,800 - Napakalawak. - Oo. 302 00:22:36,280 --> 00:22:40,080 Dalawampung taon mula ngayon, mawawala na ang buong kagubatan. 303 00:22:40,880 --> 00:22:45,360 Pero ang pagkalbong ito ang nagbukas ng bintana sa isang malaking misteryo. 304 00:22:46,760 --> 00:22:50,440 Noong 1986, lumilipad si Dr. Ranzi sa rehiyong ito 305 00:22:50,520 --> 00:22:53,360 nang masulyapan niya ang isang hindi inaasahan. 306 00:22:54,600 --> 00:22:58,040 Sakay ako ng isang commercial jet papuntang Rio Branco. 307 00:22:58,120 --> 00:22:58,960 Oo. 308 00:22:59,040 --> 00:23:00,640 Nakaupo ako sa window seat. 309 00:23:01,440 --> 00:23:04,560 - Tinitingnan ko 'yong paligid, gaya nito. - Oo. 310 00:23:04,640 --> 00:23:07,200 Tapos may nakita akong malaking bilog. 311 00:23:15,080 --> 00:23:16,640 Diyos ko. Ano 'to? 312 00:23:17,600 --> 00:23:19,960 - Napakabilis no'ng jet. Nawala na. - Oo. 313 00:23:20,800 --> 00:23:21,680 Nawala. 314 00:23:24,040 --> 00:23:25,680 Hindi niya agad napagtanto, 315 00:23:25,760 --> 00:23:29,080 pero sa ilang segundong 'yon, may nakita si Dr. Ranzi, 316 00:23:29,160 --> 00:23:33,800 na kung totoo ang dating paniniwala tungkol sa Amazon, wala dapat 'yon. 317 00:23:36,320 --> 00:23:37,520 - Wow. - Oo. 318 00:23:38,800 --> 00:23:44,040 Malalaking geometrical shape na hanggang 1,000 talampakan ang lapad, 319 00:23:44,960 --> 00:23:48,320 na binubuo ng mga hukay at malalaking tumpok ng lupa, 320 00:23:49,240 --> 00:23:51,240 na tinatawag ngayong mga geoglyph. 321 00:23:52,880 --> 00:23:54,960 Napakagandang disenyo. Pambihira. 322 00:23:55,040 --> 00:23:57,400 Napakagandang disenyo. At napakalaki. 323 00:23:57,480 --> 00:23:58,320 At napakalaki. 324 00:23:58,400 --> 00:24:00,600 Sobrang laki. Napakalaki. 325 00:24:00,680 --> 00:24:01,520 Oo. 326 00:24:04,360 --> 00:24:06,720 - Ang ganda. - Ang ganda. 327 00:24:09,320 --> 00:24:13,680 At ang nakikita ko ay isang parisukat na napalilibutan ng mga oval. 328 00:24:14,560 --> 00:24:16,000 Tingnan mo. May isa pa. 329 00:24:16,720 --> 00:24:19,000 Oo. Nagkalat sila. 330 00:24:19,080 --> 00:24:19,920 Nagkalat. 331 00:24:20,960 --> 00:24:22,000 May isa pa rito. 332 00:24:22,880 --> 00:24:23,960 Isa pa rito. 333 00:24:24,880 --> 00:24:27,040 Wow. Pambihira. 334 00:24:31,440 --> 00:24:35,960 Makikita lang ang perpektong geometry mula sa daan-daang talampakan sa ere. 335 00:24:36,880 --> 00:24:40,400 Pero ang lahat ng ito ay gawa ng mga tao 336 00:24:40,480 --> 00:24:42,880 na nakatapak ang mga paa sa lupa. 337 00:24:45,600 --> 00:24:49,440 Para sa 'kin, nakapagbibigay ito ng matinding paggalang. 338 00:24:53,000 --> 00:24:57,240 Paano nila nakikita kung ano ang magiging itsura nito mula sa itaas? 339 00:24:59,440 --> 00:25:00,800 Pambihirang karanasan. 340 00:25:00,880 --> 00:25:03,600 Marami na 'kong napuntahan na templo at pyramid 341 00:25:03,680 --> 00:25:08,040 at mga sagradong lugar sa buong mundo, at may espesyal na pakiramdam dito. 342 00:25:08,560 --> 00:25:10,560 Alam mo 'yon, napakaespesyal. 343 00:25:13,680 --> 00:25:16,240 Natutuwa 'yong puso ko. 344 00:25:16,320 --> 00:25:21,120 Pinagmamasdan ko ang isang napakagandang bagay. 345 00:25:27,480 --> 00:25:31,680 Para bang inaangat 'yong kurtina ng Mona Lisa. 346 00:25:31,760 --> 00:25:35,000 Nakikita ko na ang isang bagay na di ko alam na naroon, 347 00:25:35,080 --> 00:25:37,880 at may emosyonal na epekto 'yon sa 'kin. 348 00:25:42,560 --> 00:25:45,680 Parang personal akong kinakausap ng mga sinaunang tao. 349 00:25:45,760 --> 00:25:50,160 "Tingnan mo 'yong magagawa namin. Wag mo kaming maliitin. 350 00:25:50,840 --> 00:25:52,520 Mga scientist kami." 351 00:25:57,640 --> 00:26:02,360 No'ng una mong sinabi sa mga archeologist ang tungkol dito, ano'ng sinabi nila? 352 00:26:02,440 --> 00:26:05,200 Isang tanyag na archeologist 'yong una. 353 00:26:05,280 --> 00:26:07,680 Ipinakita ko sa kanya 'yong litrato, 354 00:26:07,760 --> 00:26:13,520 tiningnan niya at sinabing, "Saan 'yan? Sa Amazon? Imposible." 355 00:26:14,320 --> 00:26:17,160 Imposible? Tingnan mo 'yong litrato. 356 00:26:17,240 --> 00:26:18,080 Tulungan mo 'ko. 357 00:26:18,160 --> 00:26:19,880 - Di ko alam kung ano 'to. - Oo. 358 00:26:22,800 --> 00:26:25,120 Hindi maikakaila ang ebidensiya 359 00:26:25,200 --> 00:26:28,080 at nagkalat sa isang lugar na kasinglaki ng West Virginia. 360 00:26:32,920 --> 00:26:37,080 Noong una, inakalang mga pangdepensa ang mga tumpok na ito. 361 00:26:39,240 --> 00:26:41,680 Pero walang ebidensiya ng digmaan dito. 362 00:26:41,760 --> 00:26:46,120 At nasa loob ng tumpok 'yong mga kanal, kaya di sila pananggalang na kanal. 363 00:26:48,440 --> 00:26:51,800 At walang ebidensiya na ginamit sila bilang mga pamayanan. 364 00:26:56,800 --> 00:27:01,280 Di maiiwasan ang haka-haka pag tinitingnan ang mga geoglyph ng Amazon. Bakit? 365 00:27:01,360 --> 00:27:04,680 Dahil walang mga dokumento mula sa mga lumikha sa kanila 366 00:27:04,760 --> 00:27:07,360 na nagsasabi kung bakit sila ginawa. Hindi natin alam. 367 00:27:09,880 --> 00:27:13,760 Sa palagay mo, gaano sila karami sa buong lugar? 368 00:27:15,520 --> 00:27:16,840 - Libo-libo. - Libo-libo. 369 00:27:16,920 --> 00:27:19,160 - Libo-libo. - Okay. 370 00:27:19,240 --> 00:27:20,160 Libo-libo. 371 00:27:24,720 --> 00:27:26,920 Lalabas ang mga katanungan. 372 00:27:27,000 --> 00:27:29,800 Gaano na katagal ang mga earthwork na ito? 373 00:27:30,800 --> 00:27:34,600 Mas nauna ba sila o nahuli sa kagubatan ng Amazon na matagal nagkubli sa kanila? 374 00:27:39,520 --> 00:27:43,600 Gaano karami ang mga gumawa sa kanila? 375 00:27:46,240 --> 00:27:49,880 At anong kaalaman ang kailangan para matagumpay na pangasiwaan ang trabaho? 376 00:27:52,040 --> 00:27:53,160 Di ito gawa ng baguhan. 377 00:27:53,240 --> 00:27:55,720 Mga tao ito na alam na 'yong ginagawa nila. 378 00:27:55,800 --> 00:27:57,760 Maraming beses na nila 'tong nagawa noon. 379 00:27:58,840 --> 00:28:03,000 Gusto kong malaman 'yong nasa isip nila no'ng ginagawa nila 'to. 380 00:28:03,080 --> 00:28:04,160 Oo. 381 00:28:04,240 --> 00:28:05,880 Matrabaho ito at nakakapagod. 382 00:28:12,520 --> 00:28:15,720 Ang paggawa ng geoglyph ay isang malaking misteryo, 383 00:28:15,800 --> 00:28:18,280 na inaalam ngayon ng maraming mananaliksik. 384 00:28:25,000 --> 00:28:28,920 Sa paglapag namin, kikilalanin namin si Professor Martti Pärssinen, 385 00:28:29,000 --> 00:28:32,360 archeologist at anthropologist sa University of Helsinki, 386 00:28:34,280 --> 00:28:38,920 na dalawang dekada nang naghahanap ng kasagutan kasama si Dr. Ranzi. 387 00:28:41,360 --> 00:28:44,280 Malinaw na isa itong malaking phenomenon, 388 00:28:44,360 --> 00:28:45,960 di isang simpleng bagay. 389 00:28:46,040 --> 00:28:49,240 Phenomenon na nagpapakita ng kaalaman sa geometry 390 00:28:49,760 --> 00:28:53,040 at resulta ng isang maunlad na organisasyon. 391 00:28:53,640 --> 00:28:56,720 Oo, dahil napakakomplikado ng karamihan sa mga ito. 392 00:28:56,800 --> 00:28:57,840 Napakakomplikado. 393 00:28:57,920 --> 00:29:02,080 {\an8}Nangangailangan ito ng pagpaplano kung paano gagawin at aayusin. 394 00:29:06,960 --> 00:29:10,000 Matapos suriin ang daan-daang geoglyph, 395 00:29:10,080 --> 00:29:13,880 natuklasan ni Professor Pärssinen ang isang mahalagang ebidensiya 396 00:29:14,560 --> 00:29:18,360 na tumutukoy sa uri ng lipunan na gumawa sa mga estrukturang ito, 397 00:29:20,720 --> 00:29:25,840 mga sinaunang nakaangat na kalsada na nagkokonekta sa maraming geoglyph. 398 00:29:29,160 --> 00:29:31,160 Puno ng kalsada ang lugar na 'to. 399 00:29:31,240 --> 00:29:35,000 Hindi gumagawa ng kalsada ang mga mangangaso. 400 00:29:35,080 --> 00:29:36,720 Hindi nila kailangan 'yon. 401 00:29:36,800 --> 00:29:42,000 Kailangan ito ng lipunan na may mas mataas na antas ng pag-iisip. 402 00:29:42,080 --> 00:29:45,360 At may mga kaugnayan sa isa't isa. 403 00:29:45,440 --> 00:29:48,120 Isang maunlad na lipunan 'yon. 404 00:29:48,200 --> 00:29:51,120 At kung tama ako, di ito inaasahan noon sa Amazon. 405 00:29:51,200 --> 00:29:54,920 Hindi, malaking sorpresa ito sa 'min. 406 00:29:57,280 --> 00:30:00,040 Para mas makilala pa kung sino ang mga gumawa, 407 00:30:00,120 --> 00:30:04,840 naghuhukay ang team ni Professor Pärssinen sa paligid ng mga geoglyph, 408 00:30:04,920 --> 00:30:07,360 kabilang ang isang ito na kilala bilang Tequinho. 409 00:30:09,000 --> 00:30:13,400 Sa usaping archeology, ano ang nakita n'yo sa mga earthwork? 410 00:30:13,480 --> 00:30:17,680 Sa Tequinho, nakakita kami ng 40,000 tipak ng mga seramika. 411 00:30:20,760 --> 00:30:23,600 Nasa 2,000 taon na ang mga tipak na ito. 412 00:30:24,200 --> 00:30:28,880 Ang mismong earthwork ay sinasabing nasa 2,500 taon na. 413 00:30:28,960 --> 00:30:32,480 Pero di inaasahang gano'n kasopistikado ang mga palayok. 414 00:30:33,480 --> 00:30:36,640 - Mataas ang kalidad ng karamihan dito… - Oo. 415 00:30:36,720 --> 00:30:39,360 …at mga polychrome ceramic. 416 00:30:39,440 --> 00:30:42,360 Modernong klase ng seramika ang polychrome. 417 00:30:42,440 --> 00:30:46,760 Oo, ang polychrome ceramic ay itinuturing na bahagi na ng sibilisasyon. 418 00:30:49,440 --> 00:30:52,640 Ang makulay na mga seramika ay nagkaroon ng di inaasahang pagkakatulad 419 00:30:54,080 --> 00:30:56,240 sa isa pang malayong kultura 420 00:30:56,320 --> 00:30:58,920 na kilala sa malalim nilang kaalaman sa geometry, 421 00:31:00,400 --> 00:31:01,880 ang mga sinaunang Greek. 422 00:31:03,560 --> 00:31:07,000 Kadalasan, sinasabi ng mga historian at archeologist 423 00:31:07,080 --> 00:31:09,840 na ang mga Greek ang isa sa mga naunang lumikha ng geometry, 424 00:31:09,920 --> 00:31:12,600 pero malinaw na kailangan nating pag-isipan ulit 'yon. 425 00:31:12,680 --> 00:31:14,040 Tingin ko tama ka dahil 426 00:31:14,120 --> 00:31:17,920 itong geoglyph culture ay nasa parehong panahon 427 00:31:18,000 --> 00:31:21,560 noong ang Greek culture ay nasa archeological period 428 00:31:21,640 --> 00:31:24,760 na tinatawag na Geometric Greek period. 429 00:31:24,840 --> 00:31:27,720 {\an8}SINAUNANG GREEK SINAUNANG AMAZONIAN 430 00:31:27,800 --> 00:31:31,760 {\an8}Ang katotohanang ang dalawang magkalayong kultura ay gumagawa ng geomic art 431 00:31:31,840 --> 00:31:35,080 {\an8}at gumagawa ng sopistikadong mga palayok sa magkasabay na panahon 432 00:31:35,600 --> 00:31:37,520 {\an8}ay tila hindi nagkataon lang. 433 00:31:40,760 --> 00:31:44,000 {\an8}Nakakamangha na nakikita natin itong pantay na pag-unlad ng kaalaman 434 00:31:44,080 --> 00:31:45,520 sa magkahiwalay na kultura. 435 00:31:45,600 --> 00:31:46,560 Oo, tama. 436 00:31:47,960 --> 00:31:52,240 Di ko sinasabing may ugnayan ang kultura ng mga Greek at Amazonian. 437 00:31:53,880 --> 00:31:56,800 Pero maaari kaya na pareho silang may minanang kaalaman 438 00:31:56,880 --> 00:31:59,760 mula sa isang mas naunang sibilisasyon, 439 00:32:00,920 --> 00:32:03,520 na naglakbay sa Earth matagal na panahon na, 440 00:32:04,360 --> 00:32:07,240 na nag-iiwan ng karunungan saan man ito magpunta? 441 00:32:09,080 --> 00:32:11,920 Ngayon, ang paliwanag dito ng archeology, 442 00:32:12,000 --> 00:32:14,600 "Lahat tayo ay may parehong pag-iisip ng tao, 443 00:32:14,680 --> 00:32:17,880 kaya gagawin nating lahat ang parehong mga bagay." 444 00:32:17,960 --> 00:32:23,160 {\an8}At dahil sabay nila 'yon ginawa sa malayo at magkahiwalay na lokasyon, 445 00:32:23,240 --> 00:32:25,840 ang parehong pag-iisip ng tao ang paliwanag do'n. 446 00:32:25,920 --> 00:32:28,200 Hindi ako naniniwala ro'n. 447 00:32:29,960 --> 00:32:33,440 Malinaw na, pag tiningnan 'yong disenyo, may impormasyon sa likod nito. 448 00:32:33,520 --> 00:32:36,880 Hindi ito isang bagay na bigla na lang lumitaw isang gabi. 449 00:32:36,960 --> 00:32:40,960 Gaano kaaga ang matutukoy mo sa prehistory ng lugar na 'to? 450 00:32:41,040 --> 00:32:44,160 At may ebidensiya ba na espesyal ang mga lugar na 'to 451 00:32:44,240 --> 00:32:47,640 bago pa gawin 'yong mga geoglyph d'yan? 452 00:32:47,720 --> 00:32:52,120 Magandang tanong 'yan dahil may isang metro na 'yong nahukay namin, 453 00:32:52,200 --> 00:32:55,200 at paglagpas do'n, nawala na 'yong mga seramika. 454 00:32:55,280 --> 00:32:58,880 Pero napansin ko na nagtuloy-tuloy pa 'yong uling. 455 00:32:59,640 --> 00:33:02,240 At nilaliman pa namin nang nilaliman, 456 00:33:02,320 --> 00:33:06,640 at sinimulan naming kumuha ng mga radiocarbon sample, 457 00:33:06,720 --> 00:33:10,840 at sa wakas, natuklasan namin na marami sa mga lugar na ito 458 00:33:10,920 --> 00:33:14,360 ay naitatag na 10,000 taon na ang nakalipas. 459 00:33:15,400 --> 00:33:18,400 Pambihira. Wow. Mula sa malayong nakaraan. 460 00:33:18,480 --> 00:33:20,800 - Sa malayong nakaraan. - Nakakamangha. 461 00:33:23,600 --> 00:33:28,320 Sampung libong taon na, pagkatapos lang ng Ice Age, 462 00:33:28,880 --> 00:33:31,640 mukhang ang mga lugar na ito ay nagkaroon 463 00:33:31,720 --> 00:33:34,920 ng malaking halaga sa mga taong bumisita sa kanila. 464 00:33:36,280 --> 00:33:38,200 Dumadagdag 'yon sa buong usapin. 465 00:33:38,280 --> 00:33:42,560 Itong tinitingnan natin ay parang ang pinakabagong pagkabuhay 466 00:33:42,640 --> 00:33:45,480 ng isang pangmatagalang ugnayan sa lugar, 467 00:33:45,560 --> 00:33:47,360 isang pangmatagalang proyekto. 468 00:33:48,880 --> 00:33:53,560 May ebidensiya tayo ng organisado at sopistikadong sibilisasyon ng mga katutubo 469 00:33:53,640 --> 00:33:56,960 na ginagawa ang mga bagay na aasahan mo sa maunlad na sibilisasyon. 470 00:33:58,640 --> 00:34:01,160 Ang research na ito ay bagong-bago 471 00:34:01,240 --> 00:34:03,960 para sa ating lumalawak na kaalaman sa kasaysayan ng tao. 472 00:34:06,920 --> 00:34:10,640 Kailangan nating pag-isipan ulit ang pananaw sa sinaunang Amazon 473 00:34:10,720 --> 00:34:13,640 at pananaw natin sa mga sinaunang sibilisasyon. 474 00:34:13,720 --> 00:34:17,840 Isa 'to sa mga kapana-panabik na natuklasan sa huling 100 taon. 475 00:34:17,920 --> 00:34:19,560 Napakaespesyal nito. 476 00:34:24,560 --> 00:34:26,560 At hindi pa tapos ang trabaho. 477 00:34:28,480 --> 00:34:33,000 Alam na natin ngayon ang isang phenomenon na di natin alam sa nakalipas na 20 taon. 478 00:34:33,080 --> 00:34:36,760 Ang kasunod na tanong ay gaano sila karami dito? 479 00:34:36,840 --> 00:34:39,240 Ilan lahat ang mga earthwork na ito? 480 00:34:42,720 --> 00:34:45,440 Sa ngayon, higit 1,000 geoglyph na ang natuklasan 481 00:34:45,520 --> 00:34:47,320 sa rehiyon pa lang ng Acre. 482 00:34:53,080 --> 00:34:55,000 Walong milya mula sa paliparan, 483 00:34:55,640 --> 00:34:58,480 umaasa si Professor Pärssinen na makapagdagdag sa bilang 484 00:34:58,560 --> 00:35:00,680 sa di pa nagalugad na parte ng gubat 485 00:35:00,760 --> 00:35:04,520 malapit sa nakalantad na geoglyph, ang Fazenda Cipoal. 486 00:35:07,160 --> 00:35:11,440 Tumigil 'yong nalalaman namin sa border ng gubat, 487 00:35:11,520 --> 00:35:13,720 at ngayon, aalamin natin kung ano'ng meron do'n. 488 00:35:16,840 --> 00:35:19,200 Para makita ang nasa ilalim ng mga puno, 489 00:35:19,280 --> 00:35:22,840 aasa ang team sa teknolohiya na makakakita sa kanila. 490 00:35:24,320 --> 00:35:25,320 Ang LiDAR. 491 00:35:27,040 --> 00:35:32,080 Sa paggamit ng sistemang ito, mahahawi natin 'yong mga puno 492 00:35:32,160 --> 00:35:35,240 at makukuha 'yong mga resulta mula sa ilalim. 493 00:35:35,320 --> 00:35:39,280 Sa gano'ng paraan, makikita natin 'yong buong topography. 494 00:35:40,960 --> 00:35:43,760 Gamit ang LiDAR, makikita mo ang mga nasa ilalim 495 00:35:43,840 --> 00:35:45,840 nang walang sinisirang puno. 496 00:35:46,440 --> 00:35:49,960 Di kailangang kalbuhin ang kagubatan o sirain ang kahit ano. 497 00:35:51,680 --> 00:35:54,640 Kasama sa paghahanap si Fabio De Novaes Filho, 498 00:35:54,720 --> 00:35:58,840 na siyang susuri sa gubat gamit ang drone-based LiDAR system. 499 00:35:59,560 --> 00:36:02,120 Lilipad tayo sa taas na 80 metro. 500 00:36:03,200 --> 00:36:08,640 {\an8}Siguro makakakuha tayo ng nasa 100 hanggang 200 points kada square meter. 501 00:36:08,720 --> 00:36:09,880 Mahusay. 502 00:36:09,960 --> 00:36:12,600 Magiging detalyado 'yong topography. 503 00:36:27,600 --> 00:36:30,680 Gagamit ng laser beam ang device pababa sa mga dahon, 504 00:36:30,760 --> 00:36:32,880 para makuha ang mga pagbabago sa elevation. 505 00:36:36,320 --> 00:36:39,800 At gagamitin ang data para gumawa ng 3D map ng lugar, 506 00:36:39,880 --> 00:36:41,720 na magpapakita ng mga anomaly. 507 00:36:43,560 --> 00:36:46,600 Babaguhin nitong mga drone ang lahat sa archeology. 508 00:36:53,800 --> 00:36:57,160 Habang sinisiyasat ng team ang mga nakakubli sa ilalim ng mga puno, 509 00:36:57,240 --> 00:36:59,080 ibang tanong ang inaalam ko. 510 00:37:01,920 --> 00:37:05,160 Bakit ba ginawa ang mga geoglyph? 511 00:37:07,440 --> 00:37:11,840 Walang maibigay na sagot ang mga paghuhukay kung bakit sila ginawa. 512 00:37:12,760 --> 00:37:16,160 Pero may mga kaalaman at alaala ang mga katutubo rito 513 00:37:16,240 --> 00:37:18,720 na tutulong ipaliwanag ang kahalagahan at kahulugan 514 00:37:18,800 --> 00:37:20,800 nitong mga pambihirang earthwork. 515 00:37:25,800 --> 00:37:30,520 Pumunta 'ko sa geoglyph na Jaco Sá para makilala ang tagapangalaga nito. 516 00:37:34,720 --> 00:37:39,520 {\an8}Si Antônio Apurinã ay katutubong Apurinã at nagtatrabaho para sa FUNAI, 517 00:37:39,600 --> 00:37:42,200 ang ahensiya ng Brazil para sa mga katutubo. 518 00:37:43,920 --> 00:37:46,000 Ang mga Apurinã ay mga tao 519 00:37:46,080 --> 00:37:53,040 na ang pinagmulan ay may kaugnayan sa kalikasan, sa lupa. 520 00:37:53,120 --> 00:37:57,960 Ano ang opinyon ng mga Apurinã tungkol sa mga estrukturang ito? 521 00:37:58,040 --> 00:37:59,520 Ano ang pananaw mo? 522 00:37:59,600 --> 00:38:01,960 Nakatayo ako sa isang lugar 523 00:38:04,200 --> 00:38:07,320 na lubos kong iginagalang. 524 00:38:08,520 --> 00:38:11,680 Para sa amin, sagradong lugar ito. 525 00:38:11,760 --> 00:38:16,080 Hindi ito ginawa para sa digmaan. Hindi ito ginawa para maging depensa. 526 00:38:16,160 --> 00:38:21,200 Ginawa ito para ipahayag ang isang bagay na may kaugnayan sa kultura. 527 00:38:24,000 --> 00:38:27,080 Kung walang praktikal na pakinabang ang mga hugis, 528 00:38:27,160 --> 00:38:31,240 may mas mataas na layunin sa pagsisikap na gawin sila. 529 00:38:33,320 --> 00:38:37,000 Maaaring may palatandaan sa mga espiritwal na tradisyon ng mga Apurinã. 530 00:38:37,880 --> 00:38:42,080 Nakikita natin dito ngayon 531 00:38:42,160 --> 00:38:47,880 na parang may pagtitipon ng mga Apurinã 532 00:38:47,960 --> 00:38:54,160 na sumasayaw at nagbibigay-pugay sila sa isang namatay na pinuno, isang shaman, 533 00:38:54,680 --> 00:38:57,680 sa isang namatay na importanteng tao sa nayon. 534 00:39:01,600 --> 00:39:06,160 Itinuturing namin ang lugar na ito na siyang tatanggap sa amin 535 00:39:06,880 --> 00:39:13,040 kapag nilisan na namin ang pisikal na mundo. 536 00:39:16,040 --> 00:39:19,440 Isa itong matinding paniniwala sa mga kulturang katutubo 537 00:39:19,520 --> 00:39:21,800 sa buong Amazon hanggang ngayon, 538 00:39:21,880 --> 00:39:25,160 na, pagkatapos mamatay, maglalakbay ang kaluluwa natin 539 00:39:25,240 --> 00:39:28,520 sa kabilang buhay. 540 00:39:30,120 --> 00:39:32,440 Isa itong paniniwala na umiiral sa buong mundo, 541 00:39:32,520 --> 00:39:37,920 at ginawa ang mga estruktura para tumulong sa paglalakbay ng kaluluwa pagkamatay. 542 00:39:40,240 --> 00:39:43,480 Halimbawa na lang, 'yong mga pyramid. 543 00:39:44,080 --> 00:39:47,400 Wala akong alam na isang pyramid 544 00:39:47,480 --> 00:39:50,280 sa buong mundo na walang kaugnayan 545 00:39:50,360 --> 00:39:54,120 sa kamatayan at paglalakbay ng kaluluwa sa kabilang buhay. 546 00:39:56,280 --> 00:39:59,880 Malinaw na malinaw 'yan sa mga sinaunang pyramid ng Egypt, 547 00:39:59,960 --> 00:40:05,200 pero gano'n din sa mga pyramid ng Americas at ng Mexico. 548 00:40:07,560 --> 00:40:10,000 Kaya kahanga-hangang malaman kay Antônio 549 00:40:10,080 --> 00:40:13,040 na maaaring sa parehong paraan din ginamit ang mga Amazon geoglyph 550 00:40:13,120 --> 00:40:17,480 ng mga taong unang lumikha sa kanila libo-libong taon na ang nakalipas. 551 00:40:24,920 --> 00:40:29,600 Sa paliparan, oras na para malaman kung ang aming LiDAR survey 552 00:40:29,680 --> 00:40:33,840 ay nakakita ng iba pang mga sagradong lugar sa ilalim ng mga puno. 553 00:40:35,360 --> 00:40:37,680 Fabio, sabihin mo 'yong natuklasan mo. 554 00:40:38,320 --> 00:40:40,760 Sinuri natin 'yong lugar gamit ang LiDAR. 555 00:40:41,360 --> 00:40:43,920 Nakikita mo 'yong mga puno? 556 00:40:44,000 --> 00:40:44,840 Oo. 557 00:40:48,120 --> 00:40:49,160 Ngayon naman… 558 00:40:50,560 --> 00:40:52,240 Wow. Pambihira. 559 00:40:52,320 --> 00:40:53,240 Wow. 560 00:41:24,000 --> 00:41:26,920 Nagsalin ng Subtitle: Jayran Kempiz