1
00:00:11,800 --> 00:00:15,000
Kita perlu periksa semula
pra-sejarah Pulau Easter.

2
00:00:18,200 --> 00:00:20,760
Kita tak patut terima saja
apa yang diberitahu.

3
00:00:24,480 --> 00:00:28,800
{\an8}Penduduk Rapa Nui dan ahli arkeologi
Dr. Sonia Haoa Cardinali

4
00:00:28,880 --> 00:00:32,960
{\an8}luang hampir lima dekad
untuk dapatkan sejarah pulau yang hilang,

5
00:00:35,080 --> 00:00:38,880
bukan dengan mengkaji Moai
atau penempatan purba,

6
00:00:38,960 --> 00:00:42,000
tapi melalui siasatan rapi
akan tumbuhannya.

7
00:00:42,960 --> 00:00:47,320
Sonia, saya difahamkan
awak berminat dengan botani,

8
00:00:47,400 --> 00:00:48,920
tapi awak juga ahli arkeologi.

9
00:00:49,000 --> 00:00:52,120
Ya. Paling penting bagi saya

10
00:00:52,200 --> 00:00:55,560
adalah untuk memahami rakyat,

11
00:00:56,360 --> 00:00:58,840
serta cara orang datang ke sini.

12
00:00:58,920 --> 00:01:02,800
Juga cara orang
dapat sesuaikan diri di pulau ini

13
00:01:03,400 --> 00:01:05,320
kerana sebagai manusia,

14
00:01:05,400 --> 00:01:08,680
kita tak boleh buat apa-apa
tanpa tumbuhan.

15
00:01:12,040 --> 00:01:15,440
Dalam salah satu kawah
gunung berapi mati Rapa Nui,

16
00:01:15,520 --> 00:01:18,040
Dr. Cardinali dan rakan-rakannya mencari

17
00:01:18,120 --> 00:01:21,040
bukti terawal
tumbuhan atau tanaman bukan asli

18
00:01:21,880 --> 00:01:24,400
yang pasti dibawa ke sini oleh manusia.

19
00:01:25,960 --> 00:01:29,040
Apa yang tumbuhan tunjukkan
tentang bila orang tinggal di pulau ini?

20
00:01:29,120 --> 00:01:34,400
Dalam kajian makanan yang berbeza,
hasilnya muncul…

21
00:01:34,480 --> 00:01:35,720
Ya.

22
00:01:36,320 --> 00:01:37,200
…dengan pisang.

23
00:01:39,360 --> 00:01:43,760
Mereka jumpa pisang di pulau
kira-kira 3,000 tahun lalu.

24
00:01:43,840 --> 00:01:48,520
Jadi pisang wujud di Rapa Nui
sekurang-kurangnya 3,000 tahun?

25
00:01:48,600 --> 00:01:49,600
Ya.

26
00:01:52,640 --> 00:01:54,960
Ia tak datang ke sini sendiri.

27
00:01:56,440 --> 00:01:59,120
Ia bukan dibawa oleh burung.

28
00:01:59,200 --> 00:02:01,320
Bukan oleh laut.

29
00:02:01,400 --> 00:02:05,920
Pisang itu perlu ditanam
oleh manusia lain.

30
00:02:07,440 --> 00:02:10,400
Jadi itulah sebabnya ia beritahu awak

31
00:02:10,480 --> 00:02:16,240
di Rapa Nui,
orang sampai dalam tempoh berbeza.

32
00:02:16,320 --> 00:02:17,160
Ya.

33
00:02:17,240 --> 00:02:21,600
Ia satu kejutan besar untuk semua orang.
Ia telah mengubah sedikit sejarah.

34
00:02:21,680 --> 00:02:23,880
Ia banyak mengubah sejarah.

35
00:02:23,960 --> 00:02:25,720
Tanah ini tak menipu.

36
00:02:26,320 --> 00:02:27,800
Ia beritahu kebenaran.

37
00:02:27,880 --> 00:02:33,240
Kami tak fikir
yang pisang itu sangat penting.

38
00:02:36,840 --> 00:02:41,840
Tarikh Dr. Cardinali diperoleh daripada
tinggalan mikroskopik pokok pisang

39
00:02:42,600 --> 00:02:48,640
dan menolak kedatangan orang
di Rapa Nui sekitar 2,000 tahun lalu.

40
00:02:52,720 --> 00:02:55,720
Pokok itu membantu kita
untuk menolak garis masa.

41
00:02:56,320 --> 00:02:59,400
Mungkin ia lebih tua daripada 3,000 tahun.

42
00:02:59,480 --> 00:03:04,760
Kami tak tahu. Tapi itulah sebabnya
kita patut teruskan mengkaji.

43
00:03:04,840 --> 00:03:05,800
Sudah tentu.

44
00:03:08,200 --> 00:03:10,160
Berdasarkan bukti baru ini,

45
00:03:10,240 --> 00:03:13,320
Prasejarah Rapa Nui
perlu dipertimbangkan semula.

46
00:03:14,560 --> 00:03:19,360
Dapatan Dr. Cardinali menunjukkan
peneroka Polinesia tiba di pulau ini

47
00:03:19,440 --> 00:03:21,560
jauh sebelum garis masa yang diterima.

48
00:03:22,440 --> 00:03:26,720
Tapi berdasarkan tradisi lisan Rapa Nui,
ada satu lagi kemungkinan.

49
00:03:28,440 --> 00:03:32,600
Mungkin Hotu Matu'a
dan tujuh peninjaunya tiba di sini

50
00:03:32,680 --> 00:03:36,520
beribu-ribu tahun yang lalu
daripada yang disangkakan.

51
00:03:39,960 --> 00:03:43,760
Mungkin tiada episod yang dilupakan
dalam kisah pulau ini?

52
00:03:44,240 --> 00:03:48,560
Bab lebih awal ditulis oleh
mangsa terselamat daripada bencana global

53
00:03:48,640 --> 00:03:51,160
yang berlaku sekitar 12,000 tahun lalu?

54
00:04:09,240 --> 00:04:11,840
{\an8}BAB III

55
00:04:14,760 --> 00:04:18,480
Jika manusia tiba di Rapa Nui
beribu tahun lalu,

56
00:04:19,080 --> 00:04:20,320
di mana mereka tinggal?

57
00:04:21,720 --> 00:04:25,240
Mana jejak arkeologi
yang kita patut jumpa?

58
00:04:27,400 --> 00:04:29,960
Jangan lupa,
pada kemuncak zaman ais terakhir,

59
00:04:30,040 --> 00:04:33,600
paras laut lebih 400 kaki lebih rendah
berbanding hari ini.

60
00:04:34,200 --> 00:04:36,640
Rapa Nui mungkin lebih besar.

61
00:04:38,800 --> 00:04:42,480
Semua tanah itu boleh muat
populasi yang lebih besar...

62
00:04:45,000 --> 00:04:46,480
yang boleh menjelaskannya

63
00:04:46,560 --> 00:04:49,760
cara projek ukiran Moai yang besar
dapat dilakukan.

64
00:04:52,560 --> 00:04:56,280
Mungkin pembina memilih untuk tinggal
berhampiran pantai purba,

65
00:04:56,360 --> 00:04:57,800
yang kita dah tenggelam

66
00:05:00,400 --> 00:05:02,640
dan hanya guna kawasan tinggi
kita lihat hari ini

67
00:05:02,720 --> 00:05:05,200
untuk projek pembinaan patung mereka?

68
00:05:06,800 --> 00:05:11,840
Kita jarang sedar yang banyak tanah
tenggelam dek kenaikan kenaikan paras laut

69
00:05:11,920 --> 00:05:13,120
pada penghujung Zaman Ais,

70
00:05:13,200 --> 00:05:16,880
dan angka itu lebih kurang
25 juta kilometer persegi,

71
00:05:17,680 --> 00:05:20,000
tanah terbaik di dunia pada masa itu.

72
00:05:20,640 --> 00:05:22,640
Apabila paras laut naik tiba-tiba,

73
00:05:22,720 --> 00:05:26,160
dan garis pantai itu tenggelam
di bawah laut,

74
00:05:27,360 --> 00:05:31,840
sebarang pembinaan di kawasan itu
hancur berkecai dan musnah.

75
00:05:33,160 --> 00:05:36,480
Tiada sesiapa tahu,
apa lagi turut hilang akibat kenaikan itu.

76
00:05:45,800 --> 00:05:49,840
Apa yang kita tahu ialah penduduk awal

77
00:05:49,920 --> 00:05:53,760
mempunyai skil selain
daripada mengukir batu yang luar biasa.

78
00:05:58,000 --> 00:06:02,320
Menurut cerita legenda Rapa Nui,
pengasas hebat mereka, Raja Hotu Matu'a

79
00:06:02,920 --> 00:06:05,960
membawa sesuatu
yang istimewa bersamanya dari Hiva,

80
00:06:07,120 --> 00:06:08,280
bahasa bertulis.

81
00:06:11,520 --> 00:06:16,000
Saki-bakinya terpelihara pada tablet kayu
yang dikenali sebagai rongorongo,

82
00:06:17,000 --> 00:06:20,320
kemungkinan besar
salinan daripada salinan sepanjang zaman

83
00:06:20,400 --> 00:06:22,880
kerana yang asal hilang dalam sejarah.

84
00:06:23,840 --> 00:06:26,280
Kurang daripada 30 rongorongo selamat

85
00:06:27,000 --> 00:06:29,800
kini disimpan di muzium di seluruh dunia.

86
00:06:31,280 --> 00:06:32,680
Bagi penduduk Rapa Nui

87
00:06:32,760 --> 00:06:36,160
seperti penghasil dokumentari Orang Asli
Leo Pakarati,

88
00:06:36,240 --> 00:06:39,120
tablet ini sangat penting dalam sejarah.

89
00:06:40,080 --> 00:06:41,440
Ia pencapaian hebat

90
00:06:41,520 --> 00:06:43,840
kerana biasanya skrip bertulis
dikaitkan dengan

91
00:06:43,920 --> 00:06:46,600
budaya yang besar dan teratur.

92
00:06:46,680 --> 00:06:49,040
{\an8}Namun, kita temuinya di pulau kecil.

93
00:06:49,560 --> 00:06:53,320
Rongorongo sangat menarik
dan penting dalam budaya kami.

94
00:06:53,400 --> 00:06:55,640
Saya rasa ia unik di Polinesia.

95
00:06:55,720 --> 00:06:58,640
Ya, ia unik.
Tiada rongorongo di pulau lain.

96
00:07:00,320 --> 00:07:03,400
Dengan penculikan untuk dijadikan hamba
pada abad ke-19

97
00:07:03,480 --> 00:07:07,280
dan kemusnahan sepenuhnya
tradisi kebijaksanaan Pulau Easter,

98
00:07:07,360 --> 00:07:10,640
kebolehan membaca
tablet rongorongo telah hilang,

99
00:07:10,720 --> 00:07:15,200
dan ia kekal sebagai
salah satu misteri dunia purba.

100
00:07:16,160 --> 00:07:19,560
Pakar linguistik telah mengenalpasti,
ada terlalu banyak simbol berbeza

101
00:07:19,640 --> 00:07:22,160
untuk skrip rongorongo menjadi abjad.

102
00:07:24,040 --> 00:07:27,360
Ia mungkin skrip hiroglif atau piktograf,

103
00:07:27,440 --> 00:07:30,520
sama seperti yang dibangunkan
oleh orang Mesir purba

104
00:07:30,600 --> 00:07:32,680
dan tamadun Lembah Indus,

105
00:07:34,000 --> 00:07:38,200
yang mengambil ratusan orang
jika tidak beribu tahun untuk matang.

106
00:07:40,000 --> 00:07:42,320
Sistem rongorongo sangat kompleks.

107
00:07:42,840 --> 00:07:47,720
Awak perlukan banyak elemen,
keamanan, air, makanan, masyarakat.

108
00:07:48,560 --> 00:07:51,840
Ini proses yang sangat bijak dan rumit.

109
00:07:52,520 --> 00:07:55,400
Berkurun lamanya,
sehingga orang Eropah tiba,

110
00:07:56,000 --> 00:07:58,640
bahasa bertulis diraikan melalui lagu.

111
00:07:59,240 --> 00:08:03,720
Tapi kaitan antara bunyi dan simbol
telah lama dilupakan.

112
00:08:04,240 --> 00:08:06,760
Orang tak belajar membaca.

113
00:08:06,840 --> 00:08:08,920
Mereka cuma hafal lagu.

114
00:08:09,000 --> 00:08:11,160
Lagu itu diteruskan
untuk tempoh yang lama.

115
00:08:11,240 --> 00:08:13,800
Apa isi lagu-lagu itu?

116
00:08:14,280 --> 00:08:15,720
Sistem pertanian.

117
00:08:15,800 --> 00:08:16,880
Ya.

118
00:08:16,960 --> 00:08:18,520
Peraturan navigasi.

119
00:08:19,560 --> 00:08:22,560
Inventori kepada
garis keturunan yang berbeza.

120
00:08:23,520 --> 00:08:26,600
- Pemilik kawasan, perkara seperti ini.
- Ya.

121
00:08:26,680 --> 00:08:28,600
Bagi saya, rongorongo

122
00:08:28,680 --> 00:08:34,960
mungkin perkara paling penting
yang hasilkan oleh leluhur kami.

123
00:08:37,080 --> 00:08:39,680
Kewujudan skrip
yang berkembang dan kompleks

124
00:08:39,760 --> 00:08:40,960
di Pulau Easter

125
00:08:41,040 --> 00:08:44,920
adalah paradoks dan misteri,
yang masih belum dijelaskan.

126
00:08:48,400 --> 00:08:50,760
Kemungkinan yang perlu dipertimbangkan,

127
00:08:50,840 --> 00:08:57,080
skrip itu pertama kali dibawa
ke Pulau Easter pada zaman prasejarah

128
00:08:57,160 --> 00:09:01,000
oleh peneroka pertama
yang diingati dalam tradisi lisan

129
00:09:01,080 --> 00:09:04,880
datang dari negara yang lebih besar
dari Pasifik bergelar Hiva

130
00:09:04,960 --> 00:09:09,880
yang dilanda banjir besar
dan tenggelam di bawah ombak.

131
00:09:11,120 --> 00:09:14,080
Saya sedar, ini mungkin spekulasi saya.

132
00:09:14,600 --> 00:09:18,640
Tapi mungkinkah kita melihat
bahasa sebenar yang digunakan

133
00:09:18,720 --> 00:09:21,640
oleh tamadun hilang yang saya cari?

134
00:09:25,000 --> 00:09:26,960
Orang dari Hiva yang jauh...

135
00:09:30,560 --> 00:09:34,640
yang asal usul dan skripnya dipelihara
oleh orang Polinesia,

136
00:09:35,160 --> 00:09:38,000
yang menggelar diri mereka Rapa Nui.

137
00:09:45,160 --> 00:09:48,120
Saya percaya Moai juga boleh jadi produk

138
00:09:48,200 --> 00:09:50,480
daripada tamadun awal yang sama.

139
00:09:54,480 --> 00:09:58,720
Malah ada bukti
yang ahu yang menyokong Moai

140
00:09:58,800 --> 00:10:02,880
mungkin berdasarkan rekaan lama,
dicipta oleh orang lain.

141
00:10:04,000 --> 00:10:05,280
Seperti ini.

142
00:10:08,640 --> 00:10:10,200
Ini Ahu Vinapu.

143
00:10:10,280 --> 00:10:12,280
Ia unik dalam dua aspek.

144
00:10:13,080 --> 00:10:16,720
Pertama, ia dibina sepenuhnya
daripada basalt keras,

145
00:10:17,320 --> 00:10:20,320
bukan daripada tuf gunung berapi lembut,
seperti yang lain.

146
00:10:20,840 --> 00:10:23,080
Kedua, dan pasti tak terlepas,

147
00:10:24,800 --> 00:10:28,320
blok megalitiknya disusun dengan baik

148
00:10:28,400 --> 00:10:31,760
melebihi mana-mana ahu di pulau ini.

149
00:10:33,640 --> 00:10:37,160
Ia dibuat dengan tepat oleh pembina asal

150
00:10:37,240 --> 00:10:42,320
sehingga tiada bahan organik kontemporari
terperangkap di dalam sendi halus,

151
00:10:42,920 --> 00:10:45,040
menjadikan ia tak boleh ditarikhkan.

152
00:10:46,360 --> 00:10:48,480
Macam terasing di sini.

153
00:10:48,560 --> 00:10:52,400
Orang boleh terfikir
ia hasil kerja daripada budaya berbeza.

154
00:10:54,520 --> 00:10:59,080
Ada sebab lain yang buat saya syak
yang budaya berbeza ini mungkin

155
00:10:59,160 --> 00:11:02,560
tamadun hilang pada Zaman Ais
yang dah lama saya cari.

156
00:11:03,440 --> 00:11:07,360
Nama asal pulau ini
<i>ialah Te Pito o Te Henua,</i>

157
00:11:07,440 --> 00:11:09,960
yang bermaksud "pusat Bumi."

158
00:11:11,240 --> 00:11:15,640
Gelaran tempat suci purba ini
sebagai pusat,

159
00:11:15,720 --> 00:11:18,240
muncul berulang kali,

160
00:11:18,320 --> 00:11:21,800
dalam banyak budaya purba
dan bahasa di seluruh dunia.

161
00:11:23,640 --> 00:11:27,840
{\an8}Göbekli Tepe bermaksud "Bukit pusat."

162
00:11:27,920 --> 00:11:31,280
{\an8}Delphi di Greece ialah pusat bumi.

163
00:11:32,000 --> 00:11:34,000
{\an8}Satu lagi, Angkor di Kemboja.

164
00:11:38,720 --> 00:11:42,760
Mungkinkah budaya
pengemudian dunia prasejarah

165
00:11:43,560 --> 00:11:48,240
guna rujukan ini
untuk menamakan tempat paling suci mereka,

166
00:11:48,880 --> 00:11:50,280
termasuk Rapa Nui?

167
00:11:51,640 --> 00:11:54,840
Kalau begitu,
bagaimana mereka boleh sampai ke sini?

168
00:11:56,800 --> 00:11:59,960
Ada satu kemungkinan yang menarik.

169
00:12:07,480 --> 00:12:11,840
Rapa Nui terletak di hujung barat
rabung gunung bawah laut.

170
00:12:14,040 --> 00:12:18,440
Semasa Zaman Ais,
ketika paras laut 122 meter lebih rendah

171
00:12:18,520 --> 00:12:20,880
dan dasar laut mungkin lebih tinggi

172
00:12:20,960 --> 00:12:23,560
disebabkan fenomena
yang dikenali sebagai isostasi,

173
00:12:24,080 --> 00:12:27,160
puncak beberapa gunung mungkin terbelah,

174
00:12:29,000 --> 00:12:31,520
mencipta rantaian pulau kecil

175
00:12:32,000 --> 00:12:35,400
yang menghubungkan
Rapa Nui ke garis pantai Peru moden.

176
00:12:36,840 --> 00:12:42,040
Ternyata, kami temui
sesuatu yang luar biasa di sana,

177
00:12:42,120 --> 00:12:44,280
diukir pada bukit menghadap laut…

178
00:12:49,400 --> 00:12:55,520
geoglif gergasi yang dikenali hari ini
sebagai Candelabra Andes.

179
00:12:58,280 --> 00:13:01,080
Pasir telah dihakis,
meninggalkan batu terdedah di bawah

180
00:13:01,160 --> 00:13:03,200
dalam bentuk trisula yang besar.

181
00:13:05,280 --> 00:13:07,400
Ketika menghampiri pantai Peru,

182
00:13:07,480 --> 00:13:09,880
ia kelihatan seperti suar atau penanda

183
00:13:09,960 --> 00:13:11,800
yang menyeru orang ke arahnya,

184
00:13:11,880 --> 00:13:14,600
"Mari sini.
Ada sesuatu yang penting di sini."

185
00:13:16,080 --> 00:13:18,600
Geoglif itu tak boleh ditarikhkan

186
00:13:19,080 --> 00:13:22,000
walaupun tembikar ditemui berdekatan
telah dikaitkan

187
00:13:22,080 --> 00:13:26,000
kepada budaya Paracas tempatan
sekitar 200 Sebelum Masihi,

188
00:13:26,480 --> 00:13:29,280
yang mengiktiraf dan menghormatinya.

189
00:13:31,280 --> 00:13:36,320
Tapi ia dikatakan telah diilhamkan
oleh legenda dewa purba Viracocha,

190
00:13:37,600 --> 00:13:40,800
yang diangkat sebagai dewa
kerana mencipta banyak keajaiban misteri

191
00:13:40,880 --> 00:13:42,440
di bahagian dunia ini,

192
00:13:43,120 --> 00:13:45,320
daripada Garisan Nazca yang terkenal

193
00:13:45,840 --> 00:13:49,600
kepada megalitik Tiwanaku
yang membingungkan di Bolivia,

194
00:13:50,080 --> 00:13:54,120
tinggi di Andes, di mana kisahnya bermula.

195
00:14:01,840 --> 00:14:03,520
Menurut cerita Inca,

196
00:14:04,080 --> 00:14:07,520
wilayah ini pernah diserang
oleh bencana besar,

197
00:14:07,600 --> 00:14:09,600
kiamat purba sebenar.

198
00:14:15,760 --> 00:14:20,280
Selepas ia berlalu, orang asing muncul
dari perairan Tasik Titicaca.

199
00:14:22,800 --> 00:14:24,960
Mereka namakannya Viracocha,

200
00:14:27,280 --> 00:14:28,560
buih laut.

201
00:14:32,480 --> 00:14:36,760
Dia dan pengikutnya mengajar
yang terselamat rahsia bercucuk tanam,

202
00:14:39,800 --> 00:14:43,000
menunjukkan kemahiran tinggi
dalam kerja pemahatan batu

203
00:14:43,840 --> 00:14:45,400
dan cara menjejaki syurga.

204
00:14:51,640 --> 00:14:54,920
Pada asasnya,
dia mengajar anugerah ketamadunan

205
00:14:55,000 --> 00:14:59,200
kepada mangsa yang terselamat
daripada malapetaka.

206
00:15:01,840 --> 00:15:06,920
Kisah-kisah ini seiring
dengan cerita dari seluruh dunia

207
00:15:07,000 --> 00:15:10,720
tentang makhluk, entiti, dewa, manusia

208
00:15:10,800 --> 00:15:15,040
yang terselamat daripada bencana itu
dan cuba memulakan semula tamadun.

209
00:15:18,360 --> 00:15:21,920
Di Mesir, Osiris yang mengajar rakyatnya

210
00:15:22,000 --> 00:15:23,520
cara membajak tanah,

211
00:15:23,600 --> 00:15:26,440
menuai hasil tanaman
dan membuat undang-undang.

212
00:15:28,080 --> 00:15:33,360
Untuk Aztec di Mexico,
Quetzalcoatl, pengembara berjanggut,

213
00:15:33,440 --> 00:15:35,960
yang bawa anugerah ketamadunan.

214
00:15:38,720 --> 00:15:40,080
Di Rapa Nui pula,

215
00:15:40,160 --> 00:15:44,280
Raja Hotu Matu'a dan pengikutnya
turut melakukan perkara yang sama,

216
00:15:46,520 --> 00:15:50,040
pengembara dari tempat yang jauh

217
00:15:50,120 --> 00:15:53,120
tiba dari laut
untuk memulakan semula peradaban.

218
00:15:59,320 --> 00:16:02,520
Oleh sebab tradisi yang sama
ditemui di seluruh dunia,

219
00:16:02,600 --> 00:16:03,880
kita perlu pandang serius.

220
00:16:07,440 --> 00:16:10,640
Bahkan hari ini,
bercerita ialah cara yang berkuasa

221
00:16:10,720 --> 00:16:14,160
untuk turunkan ilmu,
satu generasi ke generasi seterusnya.

222
00:16:15,040 --> 00:16:17,440
Semua kisah sejagat ini, awak rasa

223
00:16:17,520 --> 00:16:22,920
{\an8}apa yang kita dapat ialah
aliran daripada pengetahuan lama itu?

224
00:16:23,000 --> 00:16:24,400
{\an8}Ya.

225
00:16:24,480 --> 00:16:26,360
Dari mana ia datang?

226
00:16:26,920 --> 00:16:29,520
Tak ramai yang terselamat
untuk sampaikan pengetahuan.

227
00:16:29,600 --> 00:16:32,280
Tapi ia diturunkan dalam bentuk mitos,

228
00:16:32,360 --> 00:16:33,920
dalam bentuk tradisi.

229
00:16:34,560 --> 00:16:38,640
Mitos kemanusiaan
ialah bank memori spesies kita

230
00:16:38,720 --> 00:16:40,960
daripada zaman
kita tiada memori bertulis.

231
00:16:41,040 --> 00:16:44,480
Kita tahu tradisi lisan sangat kuat

232
00:16:44,560 --> 00:16:47,400
sebagai cara menyampaikan sejarah

233
00:16:48,000 --> 00:16:51,840
yang bercakap dengan saya
tentang peristiwa bersejarah.

234
00:16:51,920 --> 00:16:52,880
Betul.

235
00:16:52,960 --> 00:16:56,920
Pengulangan daripada
idea penting yang sama

236
00:16:57,000 --> 00:17:01,240
daripada budaya yang kita kononnya
tidak ada kaitan yang buat saya terfikir

237
00:17:01,320 --> 00:17:05,560
apa yang kita lihat adalah legasi bersama
daripada budaya lama.

238
00:17:05,640 --> 00:17:09,520
Sebab itu saya fikir
mitos perlu dipandang lebih serius.

239
00:17:09,600 --> 00:17:11,240
Ya, saya pun fikir begitu.

240
00:17:15,760 --> 00:17:19,440
Guru-guru hebat daripada mitos kita
seperti Viracocha,

241
00:17:20,120 --> 00:17:24,600
mungkin antara yang terselamat
daripada tamadun yang hilang.

242
00:17:28,440 --> 00:17:31,760
Mungkin ada lebih banyak bukti
legasi Viracocha.

243
00:17:33,880 --> 00:17:36,680
Hampir 483 km ke timur dari Candelabra

244
00:17:39,320 --> 00:17:42,440
di puncak gunung berhampiran bandar Cusco,

245
00:17:44,880 --> 00:17:47,720
lebih 3,383 meter dari paras laut…

246
00:17:49,880 --> 00:17:52,120
Inilah Sacsayhuaman.

247
00:18:01,360 --> 00:18:07,080
Ini salah satu tapak purba yang luar biasa
dan antara yang paling misteri.

248
00:18:10,520 --> 00:18:14,520
Tapak puncak bukit yang luas ini
dipenuhi dengan keajaiban arkeologi

249
00:18:14,600 --> 00:18:16,200
diperbuat daripada batu.

250
00:18:18,080 --> 00:18:21,600
Di pinggir bukit,
sesuatu yang terbesar di situ…

251
00:18:28,640 --> 00:18:31,840
ialah tiga baris benteng batu
yang menakjubkan…

252
00:18:35,200 --> 00:18:37,280
berbentuk zig-zag merentasi puncak gunung.

253
00:18:43,040 --> 00:18:45,640
Saya datang ke sini
selama lebih 30 tahun,

254
00:18:45,720 --> 00:18:48,080
dan ia masih membingungkan saya.

255
00:18:50,800 --> 00:18:53,360
Tapi selepas pencarian
tamadun yang hilang

256
00:18:53,440 --> 00:18:55,680
menumpukan perhatian di benua Amerika,

257
00:18:56,760 --> 00:19:00,440
Saya datang untuk periksa semula
misteri megalitik purba ini.

258
00:19:02,480 --> 00:19:05,200
Saya selalu rasa versi miniatur diri saya

259
00:19:05,280 --> 00:19:07,960
berdiri di sebelah megalitik gergasi ini.

260
00:19:10,560 --> 00:19:14,160
Ada beribu blok poligon yang besar ini

261
00:19:14,240 --> 00:19:16,560
dengan bentuk dan muat sempurna.

262
00:19:19,800 --> 00:19:22,920
Tiada satu pun blok
yang sama saiz atau bentuk.

263
00:19:24,560 --> 00:19:28,240
Namun, semuanya disusun bersama
dengan ketepatan jitu.

264
00:19:30,040 --> 00:19:33,240
Nampak macam ia telah dicairkan bersama.

265
00:19:35,280 --> 00:19:38,560
Walaupun kita guna teknologi hari ini,
dari mana kita nak mula?

266
00:19:39,160 --> 00:19:40,680
Bagaimana ini dilakukan?

267
00:19:44,600 --> 00:19:48,760
Untuk memahami Sacsayhuaman,
kita perlu tahu sejarahnya,

268
00:19:49,920 --> 00:19:52,440
yang berkait rapat dengan bandar di bawah.

269
00:19:58,040 --> 00:20:00,920
Hari ini, Cusco ialah kota metropolis
yang meriah

270
00:20:01,000 --> 00:20:03,200
yang menempatkan 500,000 orang.

271
00:20:04,920 --> 00:20:08,880
Bagi jutaan pelawat setahun,
ia destinasi pelancongan yang popular.

272
00:20:11,400 --> 00:20:14,760
Tapi untuk pencarian saya,
ia lebih daripada itu.

273
00:20:18,000 --> 00:20:21,200
Cusco ialah ibu kota
Empayar Inca yang berkuasa,

274
00:20:21,280 --> 00:20:25,280
yang sangat luar biasa,
memang peradaban yang mengagumkan.

275
00:20:27,160 --> 00:20:30,280
Tamadun yang berkembang merentasi Andes,

276
00:20:32,040 --> 00:20:36,360
{\an8}terkenal dengan legasi tapak menakjubkan
iaitu Machu Picchu.

277
00:20:39,240 --> 00:20:44,440
Tapi seperti Moai dari Rapa Nui,
kisah benar diselubungi malapetaka.

278
00:20:47,080 --> 00:20:49,160
Di sini, pada tahun 1532,

279
00:20:49,640 --> 00:20:53,880
penakluk Sepanyol membawa
huru-hara dan kemusnahan kepada Inca.

280
00:20:55,120 --> 00:20:57,320
Disebabkan penindasan
ke atas budaya Orang Asli

281
00:20:57,400 --> 00:20:59,760
semasa dan selepas penaklukan Sepanyol,

282
00:20:59,840 --> 00:21:02,760
apa yang kita tahu tentang orang Inca
hanyalah serpihan

283
00:21:02,840 --> 00:21:05,000
dan banyak lompong dalam sejarah.

284
00:21:07,360 --> 00:21:11,600
Kenapa? Sebab sejarah,
sudah tentu ditulis oleh pemenang.

285
00:21:15,560 --> 00:21:18,360
Tak ramai daripada mereka
menghabiskan masa memahami

286
00:21:18,440 --> 00:21:20,760
tentang budaya yang mereka musnahkan.

287
00:21:23,120 --> 00:21:25,320
Orang Inca ialah tamadun yang gemilang.

288
00:21:25,400 --> 00:21:29,600
Mereka mencatatkan pencapaian
yang luar biasa, tapi ia sangat singkat.

289
00:21:30,760 --> 00:21:32,640
Walaupun kaya dan berkuasa,

290
00:21:32,720 --> 00:21:36,120
empayar Inca telah wujud
kurang daripada seabad

291
00:21:36,680 --> 00:21:38,680
sebelum para penakluk tiba.

292
00:21:38,760 --> 00:21:39,800
467 TAHUN LALU

293
00:21:39,920 --> 00:21:42,040
Sudah tentu orang Sepanyol tak tahu

294
00:21:42,600 --> 00:21:47,280
dan anggap semua yang mereka nampak,
termasuk dinding megalitik,

295
00:21:47,760 --> 00:21:50,360
adalah hasil kerja orang Inca
yang mereka baru jumpa.

296
00:21:52,680 --> 00:21:55,320
Sukar untuk bayangkan cara ini dicapai

297
00:21:55,800 --> 00:21:58,800
dengan peralatan yang sepatutnya
untuk orang Inca,

298
00:21:58,880 --> 00:22:00,840
yang kebanyakannya batu lain

299
00:22:00,920 --> 00:22:03,520
untuk menumbuk batu megalitik besar ini.

300
00:22:03,600 --> 00:22:05,120
Ia tak masuk akal.

301
00:22:10,240 --> 00:22:12,800
Orang Inca tiada bahasa bertulis.

302
00:22:13,600 --> 00:22:16,080
Tapi rekod Sepanyol,

303
00:22:16,560 --> 00:22:21,040
mengatakan yang Sacsayhuaman
ialah idea Pachacuti Inca Yupanqui,

304
00:22:21,120 --> 00:22:25,320
yang pemerintahannya membawa masuk
Empayar Inca lebih 500 tahun lalu.

305
00:22:30,240 --> 00:22:34,880
{\an8}Saya harap dapat tahu lagi
daripada pakar tapak Amadeo Valer Farfán.

306
00:22:37,280 --> 00:22:40,440
Pada pendapat awak, abad mana atau bila

307
00:22:40,520 --> 00:22:44,880
seni bina luar biasa, megah ini dibina?

308
00:22:44,960 --> 00:22:48,880
Pembinaan bermula
kira-kira pada tahun 1440.

309
00:22:50,600 --> 00:22:53,080
Ia selesai selepas 90 tahun.

310
00:22:53,160 --> 00:22:54,120
Okey.

311
00:22:54,200 --> 00:22:57,080
Tepat sebelum penakluk Sepanyol datang.

312
00:23:01,120 --> 00:23:04,360
Pachacuti arahkan pekerjanya
untuk membina Sacsayhuaman

313
00:23:04,440 --> 00:23:06,000
menggunakan batu tempatan,

314
00:23:07,920 --> 00:23:10,360
iaitu batu yang agak lembut.

315
00:23:11,280 --> 00:23:14,320
Walaupun sekarang ia 3658 meter
dari paras laut,

316
00:23:14,400 --> 00:23:17,560
ia pernah membentuk
lantai lautan primordial.

317
00:23:21,000 --> 00:23:25,640
Lama dahulu, bahagian Amerika Selatan ini
juga sebahagian daripada laut.

318
00:23:25,720 --> 00:23:28,120
Di bahagian berbeza lembah ini,

319
00:23:28,200 --> 00:23:31,800
ada kemungkinan
untuk melihat batuan dasar batu kapur.

320
00:23:31,880 --> 00:23:33,360
Batu kapur. Batu sedimen.

321
00:23:33,440 --> 00:23:35,480
Ya. Disebabkan itu,

322
00:23:36,000 --> 00:23:40,760
batu ini lebih lembut untuk digunakan
daripada batu lain.

323
00:23:43,040 --> 00:23:46,040
Arkeologi mengatakan
blok batu kapur yang besar ini

324
00:23:46,120 --> 00:23:49,200
mungkin dipotong di kuari
sehingga 14.5 km jauhnya.

325
00:23:51,880 --> 00:23:56,680
Saya faham yang batu kapur
ialah batu lembut dan mudah diuruskan,

326
00:23:56,760 --> 00:24:00,800
tapi kita sedang melihat
beberapa blok batu kapur yang besar.

327
00:24:00,880 --> 00:24:02,040
Batu mana paling berat?

328
00:24:02,120 --> 00:24:06,360
Batu paling berat lebih daripada 100 tan.

329
00:24:06,440 --> 00:24:07,360
Aduhai.

330
00:24:12,680 --> 00:24:16,840
Apa yang membingungkan saya
ialah pergerakan blok besar itu.

331
00:24:16,920 --> 00:24:19,320
Saya tak faham cara ia dilakukan.

332
00:24:19,400 --> 00:24:23,040
Pada pendapat saya,
rahsianya terletak pada kuantiti.

333
00:24:23,120 --> 00:24:24,720
Pedro Cieza de León

334
00:24:24,800 --> 00:24:27,640
seorang askar Sepanyol
dan penulis sejarah.

335
00:24:27,720 --> 00:24:29,680
Menurut dia,

336
00:24:29,760 --> 00:24:34,040
setiap hari lebih daripada 20,000 orang
bekerja di sini.

337
00:24:34,120 --> 00:24:36,520
Itu cabaran organisasi yang besar.

338
00:24:37,040 --> 00:24:42,360
Menguruskan 20,000 orang pekerja itu
sayu tugas yang sangat sofistikated.

339
00:24:46,800 --> 00:24:50,000
Pembinaan Bangunan Empire State
di Bandar New York

340
00:24:50,080 --> 00:24:54,360
memerlukan kira-kira 3,400 orang
pada abad ke-20.

341
00:24:55,640 --> 00:24:58,120
Walaupun dengan enam kali ganda pekerja,

342
00:24:58,200 --> 00:25:02,120
mengalihkan batu-batu ini
dengan teknologi yang kurang canggih

343
00:25:02,200 --> 00:25:06,880
merupakan cabaran besar
yang mungkin bertukar jadi bencana.

344
00:25:08,680 --> 00:25:12,520
Satu-satunya rekod orang Inca
cuba memindahkan megalitik besar

345
00:25:13,120 --> 00:25:17,000
disimpan oleh penulis sejarah Sepanyol
beberapa dekad selepas penaklukan.

346
00:25:17,080 --> 00:25:20,320
Menurut laporan yang diberikan
oleh informan tempatan,

347
00:25:20,800 --> 00:25:23,240
cubaan berakhir dengan bencana.

348
00:25:26,440 --> 00:25:30,160
Dia beritahu kita tentang batu besar
yang ditarik merentasi gunung

349
00:25:30,240 --> 00:25:32,240
oleh lebih 20,000 orang,

350
00:25:33,880 --> 00:25:35,600
sehingga suatu ketika,

351
00:25:35,680 --> 00:25:38,360
ia terlepas dan jatuh di jurang,

352
00:25:40,080 --> 00:25:42,280
menghancurkan lebih 3,000 orang.

353
00:25:44,800 --> 00:25:48,520
Kalau orang Inca ada masalah besar
mengangkut satu megalit,

354
00:25:48,600 --> 00:25:51,120
bagaimana mereka boleh bawa
beribu ke sini?

355
00:25:58,960 --> 00:26:02,280
Menurut laporan orang Sepanyol,
orang Inca guna kombinasi

356
00:26:02,360 --> 00:26:05,600
tali, penggelek kayu dan tuil.

357
00:26:08,600 --> 00:26:11,960
Awak boleh,
dengan usaha dan berhati-hati,

358
00:26:12,040 --> 00:26:14,000
satukan dua atau tiga blok,

359
00:26:14,080 --> 00:26:18,760
tapi untuk menyatukan beratus-ratus,
semuanya dipasang dengan tepat,

360
00:26:18,840 --> 00:26:20,840
ia bertentangan dengan logik.

361
00:26:22,680 --> 00:26:26,520
Macam mana kalau Maharaja Inca itu
cuma menyelia pembinaan

362
00:26:26,600 --> 00:26:31,920
kubu di atas tembok megalitik
yang sudah ada di sana?

363
00:26:34,080 --> 00:26:38,120
Sukar untuk dibayangkan kehebatannya

364
00:26:38,200 --> 00:26:40,160
sebelum penaklukan Sepanyol.

365
00:26:40,240 --> 00:26:45,440
Tapi menggabungkan data saintifik terkini
dengan cerita saksi penakluk pertama,

366
00:26:45,520 --> 00:26:49,360
kita boleh bayangkan
bagaimana rupa Sacsayhuaman

367
00:26:49,440 --> 00:26:51,280
pada kemuncak Empayar Inca.

368
00:26:56,920 --> 00:27:01,880
Orang Sepanyol mengatakan kompleks utama
digunakan sebagai berek tentera,

369
00:27:01,960 --> 00:27:04,160
mampu menampung ribuan askar.

370
00:27:09,120 --> 00:27:11,960
Mereka gambarkan menara bulat tiga lapis

371
00:27:12,040 --> 00:27:14,040
melonjak 50 kaki di atas tapak,

372
00:27:15,200 --> 00:27:18,200
dikelilingi bangunan segi empat
dan laman,

373
00:27:19,520 --> 00:27:23,480
dengan sistem air tawar mereka sendiri
dan bilik stor untuk bijirin.

374
00:27:26,200 --> 00:27:30,240
Penakluk percaya Sacsayhuaman
dibina sebagai kubu

375
00:27:31,680 --> 00:27:34,560
kerana selepas kejatuhan Cusco,

376
00:27:34,640 --> 00:27:38,520
pahlawan Inca buat serangan terakhir
dari sebalik dinding ini…

377
00:27:42,280 --> 00:27:44,200
yang itu saja masih kekal hari ini.

378
00:27:46,600 --> 00:27:48,600
Tapi itukah tujuan ia dibina?

379
00:27:50,920 --> 00:27:56,120
Apa pandangan arkeologi
tentang asal usul Sacsayhuaman,

380
00:27:56,200 --> 00:27:57,600
dan tujuannya?

381
00:27:58,200 --> 00:28:01,680
Ramai orang fikir
yang ia pembinaan tentera.

382
00:28:02,280 --> 00:28:06,600
Hanya orang Sepanyol atau penakluk
yang beritahu mereka ia kubu tentera,

383
00:28:06,680 --> 00:28:07,920
tapi tidak.

384
00:28:08,000 --> 00:28:13,360
Ia tempat suci, kuil,
untuk meraikan ritual dan upacara.

385
00:28:15,760 --> 00:28:18,440
Jadi idea itu,
yang kita baca dalam buku sejarah,

386
00:28:18,520 --> 00:28:23,000
yang Sacsayhuaman dibina
sebagai kubu tentera, itu satu kesilapan?

387
00:28:23,080 --> 00:28:24,400
Satu kesilapan besar.

388
00:28:27,000 --> 00:28:29,440
Apa yang tinggal di atas bukit,

389
00:28:29,920 --> 00:28:33,160
yang diperbuat daripada
blok segi empat sama seragam,

390
00:28:33,240 --> 00:28:34,880
menunjukkan ia tak dibina

391
00:28:34,960 --> 00:28:37,480
pada masa yang sama
dengan tembok megalitik.

392
00:28:39,440 --> 00:28:41,440
Adil kalau saya kata,

393
00:28:41,520 --> 00:28:45,800
orang Inca mewarisi
beberapa hasil kerja terdahulu,

394
00:28:45,880 --> 00:28:48,400
hasil kerja yang sukar untuk dijelaskan.

395
00:28:48,480 --> 00:28:49,360
Ya.

396
00:28:50,080 --> 00:28:53,240
Ia juga menunjukkan yang ia dibina dengan

397
00:28:53,320 --> 00:28:56,400
teknik yang berbeza,
kerja batu yang belum diketahui,

398
00:28:59,720 --> 00:29:03,920
Ini boleh dianggap teknologi yang hilang.

399
00:29:06,040 --> 00:29:11,440
Kita berdepan dengan misteri,
oleh teka-teki yang tak dapat dijelaskan.

400
00:29:12,920 --> 00:29:17,960
Mungkin dinding Sacsayhuaman yang licin,
besar dan berzig-zag  telah diukir

401
00:29:18,040 --> 00:29:21,600
bukan oleh orang Inca, tapi orang lain?

402
00:29:27,920 --> 00:29:31,520
Bagaimana jika pembinaan di sini
yang dikaitkan dengan orang Inca

403
00:29:32,120 --> 00:29:35,080
sebenarnya menggabungkan
legasi pengetahuan lama?

404
00:29:38,360 --> 00:29:40,560
Mungkinkah ada legasi dalam batu,

405
00:29:40,640 --> 00:29:45,320
warisan dari tamadun lama,
yang belum dikenal pasti oleh arkeologi?

406
00:29:48,320 --> 00:29:53,200
Lagipun, tiada versi dinding
megalitik ringkas yang muat sempurna

407
00:29:53,800 --> 00:29:55,800
ditemui di mana-mana di Peru.

408
00:29:57,040 --> 00:30:00,600
Tapi kami nampak sesuatu seperti ini
di Rapa Nui

409
00:30:03,960 --> 00:30:06,120
{\an8}di dinding Ahu Vinapu,

410
00:30:06,200 --> 00:30:11,880
{\an8}kononnya dibina lama sebelum Sacsayhuaman,
lebih 3,218 kilometer dari sini.

411
00:30:14,960 --> 00:30:17,400
Batu indvidu diperbuat daripada basalt.

412
00:30:17,480 --> 00:30:19,280
Ia disusun muat elok,

413
00:30:19,360 --> 00:30:23,840
dan  mereka masukkan unsur poligon,
seperti dinding Sacsayhuaman.

414
00:30:25,280 --> 00:30:30,040
{\an8}Pembinaan yang sama boleh dilihat
di tembok kuno di Turki dan Mesir.

415
00:30:30,560 --> 00:30:32,040
{\an8}KUIL LEMBAH KHAFRE
MESIR

416
00:30:32,120 --> 00:30:34,520
{\an8}Ada satu blok kecil

417
00:30:34,600 --> 00:30:37,200
{\an8}yang disusun di antara blok lebih besar,

418
00:30:37,280 --> 00:30:38,320
{\an8}yang serupa.

419
00:30:38,400 --> 00:30:41,280
{\an8}Awak boleh lihat imej yang sama di Cusco.

420
00:30:43,080 --> 00:30:47,800
{\an8}Ada yang mengatakan pembina itu cekap
dan tak bazirkan sisa buangan.

421
00:30:48,560 --> 00:30:50,560
Tapi lihatlah ketepatannya.

422
00:30:51,600 --> 00:30:55,120
Saya merasakan
yang teknologi ini dari masa lalu

423
00:30:55,200 --> 00:30:58,040
dan tak terhad kepada Peru.

424
00:31:01,080 --> 00:31:04,280
Bagaimana jika orang Inca bina
struktur yang kita lihat di sini

425
00:31:04,360 --> 00:31:06,760
di atas asas yang jauh lebih lama?

426
00:31:08,280 --> 00:31:10,280
Asas yang mungkin kembali

427
00:31:10,360 --> 00:31:13,520
kepada akar umbi tamadun di Amerika.

428
00:31:17,200 --> 00:31:21,920
Kemungkinan ini membawa saya ke
bandar di mana Sacsayhuaman berada,

429
00:31:22,640 --> 00:31:25,640
tempat yang namanya
mungkin ada petunjuk penting.

430
00:31:27,360 --> 00:31:29,920
Dalam bahasa Quechua yang asal orang Inca,

431
00:31:30,000 --> 00:31:32,560
Cusco bermaksud pusat bumi.

432
00:31:34,200 --> 00:31:38,720
{\an8}sama seperti pusat suci purba yang lain,
termasuk Rapa Nui.

433
00:31:41,360 --> 00:31:45,680
Tanggapan pusat ditemui di seluruh dunia

434
00:31:45,760 --> 00:31:48,520
tak patut ditolak,
pada saya, ia kebetulan.

435
00:31:51,120 --> 00:31:55,520
Mungkinkah binaan batu itu
yang kita lihat di seluruh pusat bumi ini

436
00:31:55,600 --> 00:32:00,440
satu lagi saki-baki yang tinggal daripada
tamadun yang jauh lebih tua dan maju

437
00:32:00,520 --> 00:32:01,920
yang saya cari?

438
00:32:06,280 --> 00:32:07,800
Di mana-mana saja di bandar ini,

439
00:32:07,880 --> 00:32:12,920
ada lapisan demi lapisan yang indah
dan dinding batu yang berbentuk rumit,

440
00:32:13,480 --> 00:32:15,560
yang menyerupai megalitik gergasi.

441
00:32:16,480 --> 00:32:18,400
Misterinya adalah di mana-mana dinding,

442
00:32:18,480 --> 00:32:21,480
kita selalu nampak
beberapa gaya seni bina berbeza.

443
00:32:21,560 --> 00:32:24,840
Ada yang sangat halus,
ada juga yang agak kasar.

444
00:32:28,760 --> 00:32:32,120
Misteri itu telah membawa saya
kepada Calle Loreto dari Cusco

445
00:32:32,640 --> 00:32:35,360
dan penyelidik arkeologi Jesus Gamarra,

446
00:32:36,320 --> 00:32:38,040
daripada keturunan Inca,

447
00:32:38,120 --> 00:32:42,200
{\an8}yang dah lama belajar
karya batu unik Peru purba.

448
00:32:43,560 --> 00:32:48,520
Beritahu saya tentang kerja awak
di kawasan Cusco dan Lembah Suci.

449
00:32:49,120 --> 00:32:54,920
Minat saya terletak
pada barang antik manusia awal.

450
00:32:55,800 --> 00:33:00,040
Ia tergambar di dalam batu

451
00:33:00,120 --> 00:33:04,720
yang merupakan saksi tertua
yang wujud dalam sejarah.

452
00:33:06,840 --> 00:33:09,120
Seperti yang kita lihat di Sacsayhuaman,

453
00:33:09,200 --> 00:33:12,480
dinding megalitik di jalan, muat elok,

454
00:33:13,440 --> 00:33:16,880
bahagian hujung melengkung batu
dengan batu yang lain.

455
00:33:18,400 --> 00:33:20,080
Ia mengganggu fikiran.

456
00:33:20,160 --> 00:33:24,520
Saya tergamam melihatnya,
dan saya tak faham

457
00:33:24,600 --> 00:33:28,280
cara orang boleh bina dinding

458
00:33:28,360 --> 00:33:31,560
dengan batu-batu besar ini
yang muat elok.

459
00:33:33,120 --> 00:33:36,200
Menurut ahli arkeologi,
ia dibina orang orang Inca

460
00:33:36,800 --> 00:33:41,680
dan mereka guna batu penumbuk
untuk hasilkan kerja menakjubkan ini.

461
00:33:42,280 --> 00:33:46,840
Mustahil untuk menghasilkannya
dengan teknologi pahat

462
00:33:46,920 --> 00:33:48,640
dan kit binaan

463
00:33:48,720 --> 00:33:52,120
atau untuk mengira ketepatan sempurna

464
00:33:52,200 --> 00:33:56,360
yang wujud dalam bentuk luahan ini.

465
00:33:58,360 --> 00:34:01,520
Ketepatan hanya terlihat di sini

466
00:34:02,280 --> 00:34:06,400
dengan geometri mengagumkan
yang dikenali sebagai batu 12 sudut

467
00:34:08,400 --> 00:34:13,240
dengan beberapa muka yang muat elok
bersama 11 blok unik lain.

468
00:34:16,160 --> 00:34:20,720
Tapi ada perkara lain yang mengejutkan
tentang tembok yang digelar Inca.

469
00:34:23,320 --> 00:34:26,400
Saya nampak
pelbagai gaya seni bina di sini.

470
00:34:26,480 --> 00:34:28,720
Kerja pemahatan batu
yang hebat seperti ini

471
00:34:28,800 --> 00:34:32,640
dan juga yang kurang baik,
sebelah menyebelah.

472
00:34:32,720 --> 00:34:34,280
Tolong saya faham misteri itu.

473
00:34:34,880 --> 00:34:38,680
Seni bina tak sama
seperti seni bina orang Inca.

474
00:34:40,280 --> 00:34:47,240
Orang Inca tak guna
seni bina poligon dan berlapik ini.

475
00:34:47,760 --> 00:34:51,280
Orang Inca ada satu lagi jenis seni bina

476
00:34:51,360 --> 00:34:55,040
yang dicirikan oleh sudut tegak.

477
00:34:58,440 --> 00:35:02,680
Bahagian atas ada blok
yang menunjukkan tanda yang konsisten

478
00:35:02,760 --> 00:35:05,280
dengan alat asas
yang digunakan oleh orang Inca.

479
00:35:06,040 --> 00:35:10,720
Pembinaannya bukan satu misteri,
tak seperti bahagian bawah.

480
00:35:12,840 --> 00:35:15,840
Jadi pada pandangan awak,
orang Inca tak buat ini?

481
00:35:15,920 --> 00:35:18,120
Tidak.

482
00:35:19,080 --> 00:35:23,360
Jesus percaya orang Inca dibina di atas
dan di sekeliling tembok lama

483
00:35:23,440 --> 00:35:26,200
yang sudah ada di sini semasa mereka tiba.

484
00:35:29,480 --> 00:35:34,440
Sejarah Cusco
bukan saja berbalik kepada orang Inca,

485
00:35:34,520 --> 00:35:37,680
tapi jauh di belakang.

486
00:35:39,360 --> 00:35:42,600
Jesus Gamarra yakin
yang kita bukan melihat satu

487
00:35:42,680 --> 00:35:45,440
tapi sekurang-kurangnya
tiga gaya seni bina berbeza,

488
00:35:45,520 --> 00:35:47,080
kerja tiga budaya.

489
00:35:49,360 --> 00:35:53,520
Kerja blok kasar terbaru,
Jesus kaitkan dengan Inca.

490
00:35:54,520 --> 00:35:57,600
Tapi dia percaya batu licin pra-Inca,

491
00:35:57,680 --> 00:35:59,920
di sini dan di Sacsayhuaman

492
00:36:00,000 --> 00:36:02,840
ada asal usul
dalam teknik yang lebih kuno,

493
00:36:03,440 --> 00:36:06,880
yang orang Inca hormati
tapi tak boleh tiru.

494
00:36:10,040 --> 00:36:12,000
Ada perkara yang mustahil

495
00:36:12,520 --> 00:36:15,520
untuk tamadun yang lebih moden.

496
00:36:15,600 --> 00:36:18,520
Ini lebih kuno

497
00:36:18,600 --> 00:36:25,200
dan membuktikan
mereka guna batu yang boleh dibentuk.

498
00:36:26,520 --> 00:36:30,160
Jesus Gamarra gelar ini gaya Hanan Pacha.

499
00:36:30,640 --> 00:36:33,000
Untuk melihatnya sendiri,

500
00:36:33,080 --> 00:36:36,080
dia cadangkan saya melawat
tapak yang menarik

501
00:36:36,840 --> 00:36:39,760
di tepi bukit dan di atasnya,
Sacsayhuaman.

502
00:36:45,200 --> 00:36:47,360
Lokasi yang sangat mistik

503
00:36:49,600 --> 00:36:53,080
dengan pintu masuk rahsia,
tersembunyi daripada pandangan.

504
00:36:56,080 --> 00:36:59,400
Yang muncul sekali lagi
gabungan gaya bangunan yang aneh.

505
00:37:01,880 --> 00:37:04,200
Ia dikenali sebagai  Kuil Bulan.

506
00:37:06,440 --> 00:37:11,200
KUIL BULAN

507
00:37:15,280 --> 00:37:19,640
Tempat ini pelik dan rumit
dengan suasana penuh misteri.

508
00:37:20,560 --> 00:37:23,480
Dinding batu rendah di sini
ialah batu Inca biasa.

509
00:37:25,240 --> 00:37:28,120
Tapi tersembunyi di dalam
singkapan batu ini

510
00:37:28,200 --> 00:37:30,120
adalah sesuatu yang berbeza.

511
00:37:34,000 --> 00:37:38,520
Kita tertarik melalui laluan sempit,

512
00:37:38,600 --> 00:37:40,160
dikelilingi kesunyian.

513
00:37:42,360 --> 00:37:45,240
Macam nak masuk ke dalam labirin.

514
00:37:47,040 --> 00:37:50,560
Nampak seperti teknologi yang tak dikenali
yang kita tak faham sepenuhnya,

515
00:37:51,200 --> 00:37:55,080
dicipta atas sebab tertentu
yang tak masuk akal bagi kita.

516
00:38:24,880 --> 00:38:26,960
{\an8}Terjemahan sari kata oleh J.Bardwin