1
00:00:11,800 --> 00:00:15,000
Paskalya Adası'nın tarih öncesini
tekrar incelemeliyiz.
2
00:00:18,200 --> 00:00:20,760
Bize söyleneni öylece kabul etmemeliyiz.
3
00:00:24,480 --> 00:00:28,800
{\an8}Rapa Nui sakini ve arkeolog
Doktor Sonia Haoa Cardinali
4
00:00:28,880 --> 00:00:32,960
{\an8}adanın kayıp tarihini yeniden bulmak için
neredeyse 50 yılını harcadı.
5
00:00:35,080 --> 00:00:38,920
Bunu da antik yerleşim yerlerini
veya Moai'ları inceleyerek değil,
6
00:00:39,000 --> 00:00:42,000
adadaki bitkileri inceleyerek yaptı.
7
00:00:42,960 --> 00:00:48,920
Sonia, botaniğe özel bir ilgin var
ama aynı zamanda da bir arkeologsun.
8
00:00:49,000 --> 00:00:52,120
Evet, benim için en önemlisi
9
00:00:52,200 --> 00:00:55,560
insanları anlamak.
10
00:00:56,360 --> 00:00:58,840
İnsanların buraya nasıl geldiğini,
11
00:00:58,920 --> 00:01:02,800
bu adaya nasıl uyum sağladıklarını anlamak
12
00:01:03,400 --> 00:01:08,680
çünkü bir insan olarak
bitkiler olmadan hiçbir şey yapamayız.
13
00:01:12,040 --> 00:01:15,440
Rapa Nui'nin
sönmüş yanardağlarından birinin kraterinde
14
00:01:15,520 --> 00:01:18,040
Doktor Cardinali ve meslektaşları
15
00:01:18,120 --> 00:01:21,040
insanlar tarafından getirilmiş
16
00:01:21,880 --> 00:01:24,400
buraya özgü olmayan bitkiler arıyorlar.
17
00:01:25,920 --> 00:01:29,040
Bitkilere bakarsak
bu adada insanlar ne zaman yaşamış?
18
00:01:29,120 --> 00:01:34,400
Farklı yiyecekler incelendi
ve sonuç elde ettiğimiz yiyecek…
19
00:01:34,480 --> 00:01:35,720
Evet.
20
00:01:36,320 --> 00:01:37,200
…muz oldu.
21
00:01:39,360 --> 00:01:43,760
3.000 yıl önce adada
muz olduğunu keşfettiler.
22
00:01:43,840 --> 00:01:48,520
Yani muzlar Rapa Nui'de
en az 3.000 yıldır mı var?
23
00:01:48,600 --> 00:01:49,600
Evet.
24
00:01:52,640 --> 00:01:54,960
Buraya kendi başlarına gelmediler.
25
00:01:56,440 --> 00:01:59,120
Kuşlar aracılığıyla gelmemiş.
26
00:01:59,200 --> 00:02:01,320
Denizden gelmemiş.
27
00:02:01,400 --> 00:02:05,920
Muzu bir insanın ekmesi gerek.
28
00:02:07,440 --> 00:02:10,400
Bu da insanların Rapa Nui'ye
29
00:02:10,480 --> 00:02:16,240
farklı dönemlerde geldiğini gösteriyor.
30
00:02:16,320 --> 00:02:17,160
Evet.
31
00:02:17,240 --> 00:02:21,600
Bu herkes için büyük bir sürpriz.
Tarihi biraz değiştirdi.
32
00:02:21,680 --> 00:02:23,880
Tarihi bayağı bir değiştirdi.
33
00:02:23,960 --> 00:02:25,720
Toprak yalan söylemez.
34
00:02:25,800 --> 00:02:27,800
Hayır, toprak doğruyu söylüyor.
35
00:02:27,880 --> 00:02:33,240
Muzun bu kadar önemli olabileceğini
hiç düşünmemiştik.
36
00:02:36,840 --> 00:02:38,560
Doktor Cardinali bu tarihi
37
00:02:38,640 --> 00:02:41,840
muzun mikroskobik kalıntılarından
yola çıkarak buldu
38
00:02:42,600 --> 00:02:48,640
ve insanların Rapa Nui'ye geliş tarihini
2.000 yıl geriye attı.
39
00:02:48,720 --> 00:02:51,920
3.215 YIL ÖNCESİ
40
00:02:52,720 --> 00:02:55,720
Bitkiler zaman çizelgesini
geriye atmamızı sağlıyor.
41
00:02:56,320 --> 00:02:59,400
3.000 yıldan daha eski de olabilir.
42
00:02:59,480 --> 00:03:04,760
Bilmiyoruz ama tam da bu yüzden
çalışmaya devam etmeliyiz.
43
00:03:04,840 --> 00:03:05,800
Kesinlikle.
44
00:03:08,200 --> 00:03:10,120
Bu yeni kanıtın ışığında
45
00:03:10,200 --> 00:03:13,320
Rapa Nui'nin tarih öncesi
yeniden ele alınmalı.
46
00:03:14,560 --> 00:03:19,360
Doktor Cardinali'nin bulgularına göre
Polinezyalı yerleşimciler bu adaya
47
00:03:19,440 --> 00:03:21,560
düşünülenden çok daha önce geldiler.
48
00:03:22,440 --> 00:03:26,720
Ama Rapa Nui'nin sözlü geleneklerine göre
bir ihtimal daha var.
49
00:03:28,440 --> 00:03:32,600
Belki de Hotu Matu'a ve yedi kaşifi
50
00:03:32,680 --> 00:03:36,520
insanların düşündüğünden
binlerce yıl önce buraya geldiler.
51
00:03:39,960 --> 00:03:43,760
Bu adanın hikâyesinde
unutulmuş bir bölüm olabilir mi?
52
00:03:44,280 --> 00:03:48,560
12.000 yıl önce gerçekleşen
küresel felaketten
53
00:03:48,640 --> 00:03:51,160
kurtulanların yazdığı
daha erken bir bölüm.
54
00:04:05,040 --> 00:04:09,160
{\an8}KADİM UYGARLIKLAR
AMERİKA
55
00:04:09,240 --> 00:04:11,840
{\an8}BÖLÜM 3
56
00:04:14,760 --> 00:04:18,480
İnsanlar Rapa Nui'ye
binlerce yıl önce geldiyse
57
00:04:19,080 --> 00:04:20,320
nerede yaşadılar?
58
00:04:21,720 --> 00:04:24,800
Arkeolojik izlerini
nerede bulmayı beklemeliyiz?
59
00:04:27,400 --> 00:04:29,960
Son Buzul Çağı'nın zirvesinde
60
00:04:30,040 --> 00:04:33,600
deniz seviyesi bugün olduğundan
1200 metreden daha düşüktü.
61
00:04:33,680 --> 00:04:36,600
Rapa Nui
çok daha büyük bir ada olabilirdi.
62
00:04:38,800 --> 00:04:42,480
Bu topraklar daha büyük bir nüfusu
besliyor olabilirdi.
63
00:04:45,040 --> 00:04:49,760
Bu da büyük Moai projesinin
nasıl başarıldığını açıklayabilir.
64
00:04:52,560 --> 00:04:57,800
İnşa edenler şimdi suların altında kalan
antik kıyı şeridinde yaşamış olabilir.
65
00:05:00,400 --> 00:05:05,200
Bugün gördüğümüz yüksek kesimleri de
heykel yapmak için kullanmış olabilirler.
66
00:05:06,800 --> 00:05:10,720
Buzul Çağı'nın sonunda
deniz seviyesinin yükselmesiyle
67
00:05:10,800 --> 00:05:12,520
çok toprak kaybedilmiş.
68
00:05:12,600 --> 00:05:16,880
O dönemin en verimli topraklarından
69
00:05:17,680 --> 00:05:20,120
aşağı yukarı 25 trilyon metrekare ediyor.
70
00:05:20,680 --> 00:05:22,640
Deniz seviyesi aniden yükselince
71
00:05:22,720 --> 00:05:26,160
ve bu kıyı şeridi sular altında kalınca
72
00:05:27,360 --> 00:05:31,840
batık alanda inşa edilmiş her şey
yıkılmış ve yok olmuş.
73
00:05:33,160 --> 00:05:36,480
Su seviyesinin yükselmesiyle
nelerin kaybolduğu meçhul.
74
00:05:45,800 --> 00:05:49,840
Bildiğimiz şu ki
buraya ilk yerleşen insanlar
75
00:05:49,920 --> 00:05:53,400
olağanüstü taş oyma becerilerinden
fazlasını geliştirmişler.
76
00:05:58,000 --> 00:06:02,320
Rapa Nui irfanına göre
büyük kurucuları Kral Hotu Matu'a
77
00:06:02,920 --> 00:06:05,960
uzaklardaki Hiva diyarından
özel bir şey getirmiş.
78
00:06:07,120 --> 00:06:08,280
Bir yazı dili.
79
00:06:11,520 --> 00:06:16,000
Rongorongo olarak bilinen
ahşap tabletlerde izleri görünebiliyor.
80
00:06:17,000 --> 00:06:22,880
Orijinalleri zaman içinde kaybolduğu için
muhtemelen kopyanın da kopyası.
81
00:06:23,840 --> 00:06:26,280
Günümüze 30'dan az rongorongo ulaşmış.
82
00:06:26,960 --> 00:06:29,760
Dünyanın değişik yerlerinde
müzelerde korunuyor.
83
00:06:31,280 --> 00:06:35,720
Yerel belgeselci Leo Pakarati gibi
Rapa Nui sakinleri için
84
00:06:36,240 --> 00:06:39,120
bu tabletlerin tarihte özel bir yeri var.
85
00:06:40,080 --> 00:06:41,440
Bu inanılmaz bir başarı
86
00:06:41,520 --> 00:06:43,840
çünkü normalde yazılı kaynaklar
87
00:06:43,920 --> 00:06:46,600
büyük, organize kültürlerle
ilişkilendirilir.
88
00:06:46,680 --> 00:06:49,040
{\an8}Bunu küçük bir adada bulduk.
89
00:06:49,560 --> 00:06:53,320
Rongorongo çok ilginçtir,
kültürümüzde önemli bir yeri vardır.
90
00:06:53,400 --> 00:06:55,640
Bence Polinezya'ya özgü bir şey.
91
00:06:55,720 --> 00:06:58,640
Evet, buraya özgü.
Diğer adalarda rongorongo yok.
92
00:07:00,320 --> 00:07:03,400
19'uncu yüzyıldaki köle ticareti
93
00:07:03,480 --> 00:07:07,280
ve Paskalya Adası'ndaki kültürün
tamamen tahrip edilmesiyle
94
00:07:07,360 --> 00:07:10,640
rongorongo tabletlerini
okuyacak kimse kalmadı.
95
00:07:10,720 --> 00:07:15,160
Antik dünyanın büyük gizemlerden biri
olmaya devam ediyorlar.
96
00:07:16,160 --> 00:07:19,600
Dil bilimciler rongorongo yazısının
alfabe olamayacak kadar
97
00:07:19,680 --> 00:07:22,160
fazla karakter içerdiğini söylüyorlar.
98
00:07:24,040 --> 00:07:27,400
Bunlar muhtemelen birer hiyeroglif
ya da piktografik yazı.
99
00:07:27,480 --> 00:07:28,800
Tıpkı antik Mısırlılar
100
00:07:28,880 --> 00:07:32,680
ya da İndus Vadisi Uygarlığı tarafından
geliştirilenler gibi.
101
00:07:34,000 --> 00:07:38,200
Geliştirilmesi için binlerce değilse bile
yüzlerce yıl geçmesi gerek.
102
00:07:40,000 --> 00:07:42,320
Rongorongo sistemi çok karmaşık.
103
00:07:42,840 --> 00:07:47,720
Birçok unsura ihtiyacın var.
Barış, su, yemek, toplum.
104
00:07:48,560 --> 00:07:51,840
Bu çok entelektüel,
çok karmaşık bir süreç.
105
00:07:52,520 --> 00:07:55,400
Yüzyıllar boyu, Avrupalılar gelene kadar
106
00:07:56,000 --> 00:07:58,640
bu yazı dili şarkılarla yerini korudu.
107
00:07:59,240 --> 00:08:03,720
Ama sesler ve semboller arasındaki bağ
unutulalı çok oldu.
108
00:08:04,240 --> 00:08:06,760
İnsanlar okumayı öğrenmiyor.
109
00:08:06,840 --> 00:08:08,920
Sadece şarkıyı öğreniyorlar.
110
00:08:09,000 --> 00:08:11,160
Uzun süre bu şarkılar devam etti.
111
00:08:11,240 --> 00:08:13,760
Bu şarkılar nelerden bahsediyor?
112
00:08:14,280 --> 00:08:15,720
Tarım sisteminden.
113
00:08:15,800 --> 00:08:16,880
Evet.
114
00:08:16,960 --> 00:08:18,520
Navigasyon kurallarından.
115
00:08:19,560 --> 00:08:22,560
Farklı soy kütüklerine ilişkin
dökümlerden.
116
00:08:23,520 --> 00:08:26,600
- Bölge sahipleri, bunun gibi şeyler.
- Evet.
117
00:08:26,680 --> 00:08:28,600
Benim için rongorongo
118
00:08:28,680 --> 00:08:34,960
Tupuna'mız, atalarımız tarafından yapılan
belki de en önemli şey.
119
00:08:37,080 --> 00:08:40,960
Paskalya Adası'ndaki
zamanla gelişmiş bu karmaşık yazı
120
00:08:41,040 --> 00:08:44,920
henüz açıklanamayan bir paradoks
ve bir gizem.
121
00:08:48,400 --> 00:08:51,600
Bence o yazının Paskalya Adası'na
uzak tarih öncesinde
122
00:08:51,680 --> 00:08:57,080
sözlü geleneklerde hatırlanan
ilk yerleşimciler tarafından
123
00:08:57,160 --> 00:09:01,000
getirilmiş olabileceği de
göz önünde bulundurulmalı.
124
00:09:01,080 --> 00:09:04,880
Büyük bir selde batan
ve dalgaların altında kalan,
125
00:09:04,960 --> 00:09:09,880
Pasifik Okyanusu'ndaki Hiva adlı
daha büyük bir yerden gelen yerleşimciler.
126
00:09:11,120 --> 00:09:14,480
Spekülasyon yaptığımın farkındayım
127
00:09:14,560 --> 00:09:18,240
ama acaba şu anda,
aradığım kayıp uygarlığın kullandığı dile
128
00:09:18,320 --> 00:09:21,160
bakıyor olabilir miyiz?
129
00:09:24,960 --> 00:09:26,960
Uzaklardaki Hiva'dan bir halk.
130
00:09:30,560 --> 00:09:35,080
Başlangıç hikayesi ve yazıları
bugün kendilerine Rapa Nui diyen
131
00:09:35,160 --> 00:09:38,000
Polinezyalılar tarafından korunmuş.
132
00:09:45,160 --> 00:09:50,320
Bence Moai'lar da
aynı eski uygarlığın bir ürünü olabilir.
133
00:09:54,480 --> 00:09:58,720
Moai'ları destekleyen Ahu'lar
134
00:09:58,800 --> 00:10:02,800
başkaları tarafından yaratılmış
eski bir tasarıma dayanıyor olabilir.
135
00:10:04,000 --> 00:10:05,280
Bunun gibi.
136
00:10:08,640 --> 00:10:10,200
Bu Ahu Vinapu.
137
00:10:10,280 --> 00:10:12,400
İki açıdan eşsiz.
138
00:10:13,080 --> 00:10:16,720
İlk olarak
tamamen sert bazalttan yapılmış.
139
00:10:17,320 --> 00:10:20,160
Diğerleri gibi
yumuşak volkanik tüften değil.
140
00:10:20,840 --> 00:10:23,080
İkincisi de açıkça göründüğü üzere
141
00:10:24,800 --> 00:10:28,320
megalitik bloklar
adadaki diğer Ahu'lara nazaran
142
00:10:28,400 --> 00:10:31,880
daha karmaşık ve daha üstün bir şekilde
yerine oturtulmuş.
143
00:10:33,640 --> 00:10:37,160
İnşa eden kişiler tarafından
o kadar nizami yapılmış ki
144
00:10:37,240 --> 00:10:42,320
aynı dönemden hiçbir organik materyal
ince derzlere sıkışıp kalmamış.
145
00:10:42,920 --> 00:10:45,040
Bu yüzden tarihi tespit edilemiyor.
146
00:10:46,360 --> 00:10:48,480
Buraya ait değilmiş gibi görünüyor.
147
00:10:48,560 --> 00:10:52,400
Neredeyse farklı bir kültürün eseri gibi.
148
00:10:54,520 --> 00:10:55,680
Bu farklı kültürün,
149
00:10:55,760 --> 00:11:00,440
Buzul Çağı'nın kayıp uygarlığına
ait olmasından şüphelenmemin
150
00:11:00,520 --> 00:11:02,560
başka bir nedeni daha var.
151
00:11:03,440 --> 00:11:07,360
Adanın orijinal adı Te Pito o Te Henua.
152
00:11:07,440 --> 00:11:09,960
Bu da "dünyanın göbeği" anlamına geliyor.
153
00:11:11,240 --> 00:11:15,640
Kutsal antik yerlerin
göbek olarak adlandırılması
154
00:11:15,720 --> 00:11:19,360
dünyanın dört bir yanındaki
birçok antik kültürde ve dilde
155
00:11:19,440 --> 00:11:21,800
defalarca karşılaştığımız bir şey.
156
00:11:23,640 --> 00:11:27,840
{\an8}Bunu Göbekli Tepe'de de görürüz.
157
00:11:27,920 --> 00:11:31,280
{\an8}Yunanistan'daki Delfi de
dünyanın göbeğiydi.
158
00:11:32,000 --> 00:11:34,000
{\an8}Kamboçya'daki Angkor da öyle.
159
00:11:38,720 --> 00:11:42,760
Tarih öncesine ait
küresel ölçekte tek bir kültür
160
00:11:43,560 --> 00:11:48,240
Rapa Nui de dâhil tüm kutsal yerlerde
bu göbek referansını
161
00:11:48,880 --> 00:11:50,280
kullanmış olabilir mi?
162
00:11:51,640 --> 00:11:54,400
Eğer öyleyse
buraya nasıl gelmiş olabilirler?
163
00:11:56,800 --> 00:11:59,960
İlginç bir ihtimal var.
164
00:12:07,480 --> 00:12:11,840
Rapa Nui denizin altındaki
bir dağ sırasının batı ucunda oturuyor.
165
00:12:14,040 --> 00:12:18,440
Buzul Çağı'nda
deniz seviyesi 120 metre daha aşağıdayken
166
00:12:18,520 --> 00:12:23,320
ve okyanus tabanı izostazi denen
bir fenomen yüzünden daha yüksekteyken
167
00:12:24,080 --> 00:12:27,160
bazı dağların dorukları yüzeye çıkarak
168
00:12:28,960 --> 00:12:31,520
küçük adalardan oluşan bir zincir yaratmış
169
00:12:32,000 --> 00:12:35,400
ve Rapa Nui'yi
Peru'nun kıyı şeridine bağlamış olabilir.
170
00:12:36,840 --> 00:12:42,040
Hakikaten de tam olarak orada,
okyanusa bakan bir tepeye oyulmuş
171
00:12:42,120 --> 00:12:44,280
dikkat çekici bir şey bulduk.
172
00:12:49,400 --> 00:12:55,400
And Dağları Şamdanı olarak bilinen
devasa bir jeoglif.
173
00:12:58,280 --> 00:13:03,200
Kum kazınmış ve altındaki taşta
dev bir üç dişli mızrak şekli belirmiş.
174
00:13:05,280 --> 00:13:07,400
Peru kıyılarına yaklaştıkça
175
00:13:07,480 --> 00:13:11,720
âdeta insanları oraya çağıran
bir ikaz, bir işaret gibi görünüyor.
176
00:13:11,800 --> 00:13:14,600
"Buraya gelin,
burada önemli bir şey var" diyor.
177
00:13:16,080 --> 00:13:18,960
Jeoglifin tarihlemesi yapılamasa da
178
00:13:19,040 --> 00:13:21,120
yakınında bulunan çömlek
179
00:13:21,200 --> 00:13:24,240
bu jeoglifi tanıyan ve saygı gösteren
180
00:13:24,320 --> 00:13:29,280
MÖ 200'lü yıllardaki
yerel Paracas kültürüne atfedilmiş.
181
00:13:31,280 --> 00:13:33,120
Ancak bunun bu bölgedeki
182
00:13:33,200 --> 00:13:36,400
pek çok gizemli harikayı
yarattığı için tanrılaştırılan
183
00:13:37,600 --> 00:13:42,440
antik tanrı Viracocha efsanesinden
esinlendiği söylenir.
184
00:13:43,120 --> 00:13:45,120
Ünlü Nazca Çizgileri'nden
185
00:13:45,840 --> 00:13:49,600
And Dağları'nın yükseklerinde yer alan
186
00:13:50,080 --> 00:13:54,120
gizemli megalitik kompleks
Tiwanaku'ya kadar uzanan bir hikâye.
187
00:14:01,840 --> 00:14:03,520
İnka irfanına göre,
188
00:14:04,080 --> 00:14:09,600
bu bölge büyük bir felaketle,
gerçek bir antik kıyametle sarsılmış.
189
00:14:15,760 --> 00:14:20,280
Sonrasında Titicaca Gölü'nün sularından
bir yabancı belirmiş.
190
00:14:22,800 --> 00:14:24,960
Adını Viracocha koymuşlar.
191
00:14:27,280 --> 00:14:28,560
Yani deniz köpüğü.
192
00:14:32,480 --> 00:14:36,760
O ve takipçileri hayatta kalanlara
çiftçiliğin sırlarını öğretmiş.
193
00:14:39,840 --> 00:14:45,400
Taş işçiliğini ve gökyüzünün
nasıl izleneceğini öğretmiş.
194
00:14:51,640 --> 00:14:56,120
Bu felaketten kurtulan
ümidini kaybetmiş, mahvolmuş insanlara
195
00:14:56,200 --> 00:14:59,200
aslında medeniyetin getirilerini öğretmiş.
196
00:15:01,840 --> 00:15:05,080
Değişik yerlerdeki
varlıklar, oluşumlar, tanrılar
197
00:15:05,160 --> 00:15:06,920
ve o felaketten kurtulup
198
00:15:07,000 --> 00:15:12,680
medeniyeti yeniden kurmaya çalışan
insanlar hakkındaki hikâyeler
199
00:15:12,760 --> 00:15:15,040
bu hikâyelerle örtüşüyor.
200
00:15:18,360 --> 00:15:21,920
Mısır'da toprağın nasıl sürüleceğini,
nasıl ekin biçileceğini
201
00:15:22,000 --> 00:15:26,000
ve nasıl kanun yapılacağını
halkına öğreten Osiris'ti.
202
00:15:28,080 --> 00:15:33,360
Meksika'daki Aztekler'e
medeniyeti ilk getiren kişi
203
00:15:33,440 --> 00:15:36,120
sakallı gezgin Quetzalcoatl'tı.
204
00:15:38,720 --> 00:15:43,880
Rapa Nui'de ise Kral Hotu Matu'a
ve seçilmiş adamları da bu temayı işler.
205
00:15:46,520 --> 00:15:53,120
Uzak bir diyardan deniz yoluyla gelerek
medeniyeti yeniden başlatan gezginler.
206
00:15:59,320 --> 00:16:03,880
Bu gelenekler tüm dünyada bulunduğu için
onları ciddiye almalıyız.
207
00:16:07,440 --> 00:16:10,640
Bugün bile hikâye anlatımı
208
00:16:10,720 --> 00:16:14,080
bilgiyi nesilden nesle aktarma konusunda
güçlü bir yöntem.
209
00:16:15,040 --> 00:16:17,440
Sence bu evrensel hikâyelerle
210
00:16:17,520 --> 00:16:22,920
{\an8}aslında eski bilgilerden
bir şeyler mi öğreniyoruz?
211
00:16:23,000 --> 00:16:24,400
{\an8}Evet, bence öyle.
212
00:16:24,480 --> 00:16:26,360
Bu nereden geliyor?
213
00:16:26,920 --> 00:16:29,600
Bu bilgiyi aktaracak
çok az kişi hayatta kaldı
214
00:16:29,680 --> 00:16:33,560
ama bu bilgi efsaneler
ve gelenekler şeklinde aktarıldı.
215
00:16:33,640 --> 00:16:34,480
Değil mi?
216
00:16:34,560 --> 00:16:38,200
Bu mitler âdeta türümüzün hafıza bankası.
217
00:16:38,280 --> 00:16:40,960
Yazılı kaynağın olmadığı döneme
ışık tutuyor.
218
00:16:41,040 --> 00:16:47,400
Doğru, sözlü gelenekler
tarihi aktarmanın güçlü bir yolu.
219
00:16:47,480 --> 00:16:48,320
Kesinlikle.
220
00:16:48,400 --> 00:16:51,800
Bana sanki
tarihî birer olay gibi geliyorlar.
221
00:16:51,880 --> 00:16:52,880
Evet, kesinlikle.
222
00:16:52,960 --> 00:16:56,920
Eski dönemlerde bir bağlantıları
olmadığı düşünülen kültürlerden
223
00:16:57,000 --> 00:17:00,040
tekrar tekrar aynı,
temel bazı fikirlerin çıkması
224
00:17:00,120 --> 00:17:02,080
çok daha eski bir kültürden gelen
225
00:17:02,160 --> 00:17:05,560
ortak bir mirasın ürünü olduklarını
düşünmemi sağlıyor.
226
00:17:05,640 --> 00:17:09,520
İşte bu yüzden bence mitler
çok daha ciddiye alınmalı.
227
00:17:09,600 --> 00:17:11,080
Evet, bence de.
228
00:17:15,760 --> 00:17:19,440
Efsanelerde yer alan
Viracocha gibi bu harika öğretmenler
229
00:17:20,120 --> 00:17:21,920
tarihe karışmış bir uygarlığın
230
00:17:22,000 --> 00:17:24,920
hayatta kalan
sayılı mensuplarından olabilir.
231
00:17:28,440 --> 00:17:31,760
Viracocha'nın mirası konusunda
daha fazla kanıt olabilir.
232
00:17:33,880 --> 00:17:36,680
Şamdan'ın yaklaşık
480 kilometre doğusunda…
233
00:17:39,320 --> 00:17:42,440
…Cusco yakınlarında,
dağın tepesindeki bir platoda…
234
00:17:44,880 --> 00:17:47,720
…deniz seviyesinden 3.350 metre yüksekte.
235
00:17:49,880 --> 00:17:52,120
Burası Sacsayhuaman.
236
00:18:01,360 --> 00:18:04,800
Burası dünyanın en sıra dışı ve en gizemli
237
00:18:05,480 --> 00:18:07,080
antik yerlerinden biri.
238
00:18:10,520 --> 00:18:12,760
Bu uçsuz bucaksız doruk noktası
239
00:18:12,840 --> 00:18:16,200
taştan yapılmış
arkeolojik harikalarla dolu.
240
00:18:18,080 --> 00:18:21,600
En büyük gizem ise tepenin kenarında.
241
00:18:28,640 --> 00:18:31,840
Akıllara durgunluk veren
üç sıra taş surlar…
242
00:18:35,200 --> 00:18:37,280
…dağın tepesinde zikzak çiziyor.
243
00:18:43,040 --> 00:18:45,640
Buraya 30 yılı aşkın süredir geliyorum
244
00:18:45,720 --> 00:18:48,200
ve beni şaşırtmayı
her seferinde başarıyor.
245
00:18:50,800 --> 00:18:53,400
Ama şimdi kayıp medeniyet arayışımda
246
00:18:53,480 --> 00:18:55,440
Amerika'ya odaklandığım için
247
00:18:56,760 --> 00:19:00,040
bu antik megalitik gizemi
tekrar inceleyeceğim.
248
00:19:02,480 --> 00:19:05,200
Bu dev megalitlerin yanında dururken
249
00:19:05,280 --> 00:19:08,400
kendimi hep küçücük hissediyorum.
250
00:19:10,560 --> 00:19:14,080
Mükemmel bir şekilde yerleştirilmiş
ve yerine oturtulmuş
251
00:19:14,160 --> 00:19:16,560
bu dev çokgen bloklardan binlerce var.
252
00:19:19,760 --> 00:19:22,920
Hiçbiri bir diğeriyle
aynı boyutta veya şekilde değil.
253
00:19:24,560 --> 00:19:28,240
Yine de hepsi birbiriyle
inanılmaz bir şekilde uyumlu.
254
00:19:30,040 --> 00:19:32,920
Sanki birlikte eritilmiş gibiler.
255
00:19:35,280 --> 00:19:38,560
Bugünün teknolojisiyle bile
nereden başlardınız?
256
00:19:39,160 --> 00:19:40,680
Bu nasıl yapıldı?
257
00:19:44,600 --> 00:19:48,760
Sacsayhuaman'ı anlamak için
geçmişini daha iyi anlamamız gerekiyor.
258
00:19:49,920 --> 00:19:52,440
Bu da aşağıdaki şehirde saklı.
259
00:19:58,040 --> 00:20:03,120
Bugün Cusco 500.000 kişiye
ev sahipliği yapan canlı bir metropol.
260
00:20:04,920 --> 00:20:08,880
Yılda milyonlarca ziyaretçi çeken
popüler bir turist destinasyonu.
261
00:20:11,400 --> 00:20:14,760
Ama araştırmalarıma göre
bundan çok daha fazlası.
262
00:20:18,000 --> 00:20:21,200
Cusco kudretli İnka İmparatorluğu'nun
başkentiydi.
263
00:20:21,280 --> 00:20:25,280
Gerçekten olağanüstü
ve şaşırtıcı bir uygarlık.
264
00:20:27,160 --> 00:20:30,280
Yüksek And Dağları boyunca
gelişen bir medeniyet.
265
00:20:32,040 --> 00:20:36,360
{\an8}Machu Picchu gibi
inanılmaz taş yerleşim yerleriyle ünlü.
266
00:20:38,720 --> 00:20:44,440
Ama Rapa Nui'deki Moai'larda olduğu gibi
yaşanan felaket gerçek hikâyeyi gölgeledi.
267
00:20:47,080 --> 00:20:49,520
Burada, 1.532 yılında
268
00:20:49,600 --> 00:20:53,880
İspanyol istilacılar
İnka'ya kaos ve yıkım getirdi.
269
00:20:55,120 --> 00:20:59,760
İspanyol işgali sırasında
yerli kültürlerin yok edilmesi yüzünden
270
00:20:59,840 --> 00:21:02,760
İnkalar hakkında bildiklerimiz sınırlı.
271
00:21:02,840 --> 00:21:05,000
Bu tarihte bir kara deliktir.
272
00:21:07,320 --> 00:21:11,600
Neden mi? Çünkü tarihi kazananlar yazar.
273
00:21:15,560 --> 00:21:17,000
Bu işgalcilerin çok azı
274
00:21:17,080 --> 00:21:20,720
yok ettikleri kültürü öğrenmek için
zaman harcadı.
275
00:21:23,120 --> 00:21:25,320
İnkalar muhteşem bir medeniyetti.
276
00:21:25,400 --> 00:21:29,600
İnanılmaz başarılar elde ettiler
ama ömürleri çok kısa sürdü.
277
00:21:30,760 --> 00:21:32,720
Zengin ve güçlü olmalarına rağmen
278
00:21:32,800 --> 00:21:36,120
İnka İmparatorluğu'nun varlığı
işgalciler gelmeden önce
279
00:21:36,680 --> 00:21:38,680
bir asırdan kısa sürdü.
280
00:21:39,920 --> 00:21:42,040
Tabii ki İspanyollar bunu bilmiyordu
281
00:21:42,600 --> 00:21:47,280
ve inanılmaz megalitik duvarlar da dâhil
gördükleri her şeyi
282
00:21:47,760 --> 00:21:49,800
İnkaların yaptığını düşündüler.
283
00:21:52,760 --> 00:21:55,320
İnkaların sahip olduğu düşünülen aletlerle
284
00:21:55,840 --> 00:21:58,800
bunu nasıl başardığını hayal etmek zor.
285
00:21:58,880 --> 00:22:03,520
Bu devasa megalitik taşlara vurmak için
ellerinde yalnızca başka taşlar vardı.
286
00:22:03,600 --> 00:22:05,120
Bana mantıklı gelmiyor.
287
00:22:10,240 --> 00:22:12,800
İnkaların yazılı bir dili yoktu.
288
00:22:13,600 --> 00:22:16,440
Ama yetersiz olsalar da
İspanyol kayıtlarına göre
289
00:22:16,520 --> 00:22:20,960
Sacsayhuaman'ı yapma fikri
290
00:22:21,040 --> 00:22:25,480
İnka İmparatorluğu'nun 500 yıl önce kuran
Pachacuti Inca Yupanqui'den çıktı.
291
00:22:30,240 --> 00:22:34,880
{\an8}Alanın uzmanı Amadeo Valer Farfán'dan
daha fazlasını öğrenmeyi umuyorum.
292
00:22:37,280 --> 00:22:40,440
Sence bu inanılmaz, görkemli mimari eser
293
00:22:40,520 --> 00:22:44,880
kabaca hangi yüzyılda inşa edildi?
294
00:22:44,960 --> 00:22:49,000
İnşaat yaklaşık olarak 1.440'ta başladı.
295
00:22:50,600 --> 00:22:53,040
Ondan 90 yıl sonra da tamamlandı.
296
00:22:53,120 --> 00:22:54,120
Evet.
297
00:22:54,200 --> 00:22:57,000
İşgalciler gelmeden önce.
298
00:23:01,120 --> 00:23:05,640
Pachacuti, Sacsayhuaman'ın
oradaki yumuşak taşlar kullanarak…
299
00:23:07,920 --> 00:23:10,200
…inşa edilmesini istedi.
300
00:23:11,240 --> 00:23:14,320
Şu an deniz seviyesinden
3.600 metre yüksekte olsa da
301
00:23:14,400 --> 00:23:17,560
bir zamanlar zemini okyanusla kaplıydı.
302
00:23:21,000 --> 00:23:25,640
Uzun zaman önce Güney Amerika'nın bu kısmı
denizin bir parçasıydı.
303
00:23:25,720 --> 00:23:31,800
Bu vadinin farklı yerlerinde
kireç taşı görmek mümkün.
304
00:23:31,880 --> 00:23:33,360
Kireç taşı. Tortul kayaç.
305
00:23:33,440 --> 00:23:35,480
Evet, bu yüzden de
306
00:23:36,000 --> 00:23:40,840
bu taş diğer taşlara kıyasla
çalışmak için daha yumuşak.
307
00:23:43,040 --> 00:23:46,040
Arkeolojiye göre
bu devasa kireç taşı blokları
308
00:23:46,120 --> 00:23:49,200
14 kilometre ilerideki
taş ocaklarında kesilmiş.
309
00:23:51,880 --> 00:23:56,680
Kireç taşının yumuşak
ve çalışması kolay olduğunu biliyorum
310
00:23:56,760 --> 00:24:00,800
ama bunlar devasa kireç taşı blokları.
311
00:24:00,880 --> 00:24:02,040
En ağırı kaç kilo?
312
00:24:02,120 --> 00:24:06,360
En ağırının kilosu 100 tondan fazla.
313
00:24:06,440 --> 00:24:07,360
Tanrım.
314
00:24:12,680 --> 00:24:16,840
Bu büyük blokların nasıl
hareket ettirildiğini merak ediyorum.
315
00:24:16,920 --> 00:24:19,320
Nasıl yapıldığını anlayamıyorum.
316
00:24:19,400 --> 00:24:23,040
Bana kalırsa işin sırrı nicelikteydi.
317
00:24:23,120 --> 00:24:29,680
İspanyol asker ve tarihçi
Pedro Cieza de León'a göre
318
00:24:29,760 --> 00:24:34,040
burada her gün
20.000'den fazla insan çalışıyordu.
319
00:24:34,120 --> 00:24:36,880
Organizasyonel anlamda büyük bir zorluk.
320
00:24:36,960 --> 00:24:42,360
20.000 kişiyi iş gücü olarak örgütlemek
çok karmaşık bir görev.
321
00:24:46,800 --> 00:24:50,000
20'nci yüzyılda yapılan
322
00:24:50,080 --> 00:24:54,360
New York'taki Empire State binasının
inşaatında 3.400 kişi çalışmıştı.
323
00:24:55,640 --> 00:24:58,120
Altı kat daha fazla işçi olsa bile
324
00:24:58,200 --> 00:25:02,080
bu taşları çok daha ilkel bir teknolojiyle
hareket ettirmek
325
00:25:02,160 --> 00:25:07,000
işlerin çok çabuk sarpa sarabileceği
büyük bir meydan okuma.
326
00:25:08,680 --> 00:25:12,520
İnkaların dev bir megaliti
oynatmaya çalışmasıyla ilgili tek kayıt
327
00:25:13,120 --> 00:25:17,000
işgalden sonra
İspanyol bir tarihçi tarafından tutulmuş.
328
00:25:17,080 --> 00:25:20,320
Ona yerel muhbirler tarafından verilen
bilgilere göre
329
00:25:20,800 --> 00:25:23,240
girişim felaketle sonuçlanmış.
330
00:25:26,440 --> 00:25:30,160
Aktardığına göre büyük bir kaya
20.000'den fazla kişi tarafından
331
00:25:30,240 --> 00:25:32,240
dağın üzerinden çekilirken
332
00:25:33,880 --> 00:25:38,000
bir noktada ellerinden kayarak
uçurumdan düşmüş.
333
00:25:40,080 --> 00:25:42,080
3.000'den fazla insanı ezmiş.
334
00:25:44,800 --> 00:25:48,520
İnkalar bir megaliti taşırken
bu kadar sorun yaşadıysa
335
00:25:48,600 --> 00:25:51,120
binlercesini buraya nasıl getirebildiler?
336
00:25:58,920 --> 00:26:02,280
İspanyol kayıtlarına göre,
İnkalar halat, kütük makaraları
337
00:26:02,360 --> 00:26:05,600
ve kaldırçlardan oluşan
bir ekipman kullanmış.
338
00:26:08,600 --> 00:26:14,000
Büyük bir çaba ve özenle
iki veya üç bloku bir araya getirebilirsin
339
00:26:14,080 --> 00:26:18,760
ama yüzlercesini bir araya getirmeleri
ve tam yerine oturtmaları
340
00:26:18,840 --> 00:26:20,800
mantıksız geliyor.
341
00:26:22,680 --> 00:26:26,520
Ya o İnka imparatoru
hâlihazırda zaten orada olan
342
00:26:26,600 --> 00:26:31,920
megalitik duvarların üstündeki
kaleyi kullandıysa?
343
00:26:34,080 --> 00:26:40,160
İspanyol işgalinden önce
burada yaşananları hayal etmek zor.
344
00:26:40,240 --> 00:26:42,440
Ama en son bilimsel verilerle
345
00:26:42,520 --> 00:26:45,440
işgalcilerin görgü tanıklığını
bir araya getirerek
346
00:26:45,520 --> 00:26:48,400
Sacsayhuaman'ın
İnka İmparatorluğu döneminde
347
00:26:48,480 --> 00:26:51,280
nasıl göründüğüne dair
bir fikir üretebiliriz.
348
00:26:56,920 --> 00:27:01,880
İspanyollar bize ana kompleksin
binlerce kişi kapasiteli bir kışla olarak
349
00:27:01,960 --> 00:27:03,960
kullanıldığını söylüyor.
350
00:27:09,080 --> 00:27:11,360
Alanın 15 metre yukarısındaki
351
00:27:11,440 --> 00:27:14,400
üç katmanlı daire şeklinde bir kule
tarif ediliyor.
352
00:27:15,200 --> 00:27:18,200
Etrafı avlular
ve dikdörtgen binalarla çevrili.
353
00:27:19,560 --> 00:27:23,040
Kendi tatlı su sistemi
ve tahıl ambarları mevcut.
354
00:27:26,200 --> 00:27:30,160
İşgalciler Sacsayhuaman'ın
önce bir kale olduğunu düşünmüşler
355
00:27:31,680 --> 00:27:34,560
çünkü Cusco'nun düşüşünden sonra
356
00:27:34,640 --> 00:27:38,560
İnka savaşçıları son savunmalarını
bu duvarlarından ardında yapmış.
357
00:27:42,280 --> 00:27:44,200
Bu yapılar günümüze ulaştı.
358
00:27:46,600 --> 00:27:48,600
Ama bu yüzden mi inşa edildiler?
359
00:27:50,920 --> 00:27:56,120
Sacsayhuaman'ın kökeni
ve ne için yapıldığı konusunda
360
00:27:56,200 --> 00:27:57,600
arkeolojik görüş nedir?
361
00:27:58,200 --> 00:28:01,680
Birçok insan
askerî bir yapı olduğunu düşünüyor.
362
00:28:02,280 --> 00:28:06,600
Askerî bir kale olduğunu
İspanyollar ya da işgalciler söylüyor
363
00:28:06,680 --> 00:28:07,920
ama öyle değildi.
364
00:28:08,000 --> 00:28:13,360
Kutsal bir yerdi, bir tapınaktı,
ayinler ve törenler yapılan bir yerdi.
365
00:28:15,800 --> 00:28:18,440
Yani tarih kitaplarında okuduğumuz
366
00:28:18,520 --> 00:28:23,000
Sacsayhuaman'ın bir kale olduğu fikri
yanlış mı?
367
00:28:23,080 --> 00:28:24,400
Çok yanlış.
368
00:28:26,960 --> 00:28:29,400
Tepenin üstünde yapıdan geriye kalanların
369
00:28:29,920 --> 00:28:32,720
tek tip dikdörtgen bloklardan
yapılmış olması
370
00:28:33,240 --> 00:28:37,080
megalitik duvarlarla aynı zamanda
inşa edilmediklerini gösteriyor.
371
00:28:39,440 --> 00:28:45,800
İnkaların daha önceki bazı eserleri
miras aldığını söyleyebiliriz
372
00:28:45,880 --> 00:28:48,400
ama önceki eserleri açıklamak oldukça zor.
373
00:28:48,480 --> 00:28:49,360
Evet.
374
00:28:50,080 --> 00:28:56,040
Ayrıca farklı ve bilinmeyen
bir taş tekniğiyle inşa edilmişler.
375
00:28:59,720 --> 00:29:03,920
Bu, kayıp bir teknoloji
olarak düşünülebilir.
376
00:29:06,040 --> 00:29:11,440
Gizemle, açıklayamadığımız bir bilmeceyle
karşı karşıyayız.
377
00:29:12,920 --> 00:29:17,960
Sacsayhuaman'ın düz,
devasa, zikzak duvarları
378
00:29:18,040 --> 00:29:21,600
İnkalar yerine
başkaları tarafından yapılmış olabilir mi?
379
00:29:27,920 --> 00:29:31,520
Burada gördüğümüz,
İnkalara atfedilen bu yapılar
380
00:29:32,120 --> 00:29:35,080
daha eski bir bilgi mirasının ürünü
olabilir mi?
381
00:29:38,360 --> 00:29:40,160
Bu taşlarda
382
00:29:40,680 --> 00:29:45,320
arkeolojinin henüz keşfetmediği
eski bir uygarlığın mirası olabilir mi?
383
00:29:48,320 --> 00:29:53,200
Bu nizami yerleştirilmiş megalitik duvarın
daha basit bir versiyonu
384
00:29:53,840 --> 00:29:55,920
Peru'nun hiçbir yerinde bulunamadı.
385
00:29:57,040 --> 00:30:00,600
Ama böyle bir şeyi Rapa Nui'de gördük.
386
00:30:03,960 --> 00:30:07,800
{\an8}Sacsayhuaman'dan çok daha önce
yapıldığı düşünülen
387
00:30:07,880 --> 00:30:11,880
{\an8}2.000 kilometre uzaktaki
Ahu Vinapu duvarlarında.
388
00:30:14,960 --> 00:30:17,400
Bu bloklar sert bazalttan yapılmış.
389
00:30:17,480 --> 00:30:19,280
Birbirleriyle çok uyumlular
390
00:30:19,360 --> 00:30:23,840
ve Sacsayhuaman'ın duvarlarındaki gibi
çokgen unsurlar var.
391
00:30:25,280 --> 00:30:30,040
{\an8}Türkiye ve Mısır'daki antik duvarlarda da
benzer yapılar görülebilir.
392
00:30:30,120 --> 00:30:32,040
{\an8}KHAFRE VADİSİ TAPINAĞI
MISIR
393
00:30:32,120 --> 00:30:38,320
{\an8}Daha büyük bloklar arasına yerleştirilmiş
tıpatıp aynı olan tek bir küçük blok var.
394
00:30:38,400 --> 00:30:41,280
{\an8}Aynısı Cusco'da da görülebilir.
395
00:30:43,080 --> 00:30:47,800
{\an8}Bazıları artan malzemelerin
yaratıcı şekilde kullanıldığını söylüyor.
396
00:30:48,560 --> 00:30:50,480
Ama şu hassasiyete bakın.
397
00:30:51,600 --> 00:30:58,040
Yani bu sadece Peru'ya özgü olmayan,
geçmişten gelen bir teknoloji.
398
00:31:01,080 --> 00:31:06,760
Peki ya İnkalar buradaki bazı şeyleri
daha eski temeller üstüne inşa etmişse?
399
00:31:08,280 --> 00:31:13,520
Amerika'daki medeniyetin köklerine
uzanabilecek temeller.
400
00:31:17,200 --> 00:31:21,920
Bu olasılık beni
Sacsayhuaman'ın üzerinde yükseldiği şehre,
401
00:31:22,640 --> 00:31:26,080
önemli bir ipucu barındırabilecek
bir yere götürüyor.
402
00:31:27,360 --> 00:31:29,920
İnkaların orijinal Quechua dilinde
403
00:31:30,000 --> 00:31:32,560
Cusco "dünyanın göbeği" anlamına geliyor.
404
00:31:34,200 --> 00:31:38,720
{\an8}Rapa Nui de dâhil olmak üzere
diğer tüm kutsal eski göbeklerdeki gibi.
405
00:31:41,360 --> 00:31:45,680
Tüm dünyada bu göbeklerin bulunması
406
00:31:45,760 --> 00:31:48,520
bir tesadüf olarak değerlendirilmemeli.
407
00:31:51,120 --> 00:31:55,520
Dünyanın göbeğinde gördüğümüz
mükemmel taş işçiliği
408
00:31:55,600 --> 00:32:01,920
aradığım daha eski, daha ileri uygarlığın
bir bakiyesi olabilir mi?
409
00:32:06,240 --> 00:32:07,800
Bu şehirde nereye baksanız
410
00:32:07,880 --> 00:32:12,920
katman katman güzel
ve karmaşık şekilli taş duvarlar var.
411
00:32:13,480 --> 00:32:15,560
Bazılarında dev megalitler mevcut.
412
00:32:16,480 --> 00:32:21,480
Gizemli olan ise her duvarda
farklı bir mimari bir tarz görülebilmesi.
413
00:32:21,560 --> 00:32:24,840
Bazıları çok iyi, bazıları nispeten kaba.
414
00:32:28,720 --> 00:32:31,920
Bu gizemi çözmek üzere
Cusco'daki Calle Loreto'ya gidip
415
00:32:32,640 --> 00:32:35,360
antik Peru'nun
eşsiz taş işçiliğini araştıran
416
00:32:36,320 --> 00:32:38,040
ve İnka soyundan gelen
417
00:32:38,120 --> 00:32:42,200
{\an8}arkeoloji araştırmacısı
Jesus Gamarra'yla buluşuyorum.
418
00:32:43,560 --> 00:32:48,080
Cusco ve Kutsal Vadi'deki
çalışmalarından bahset.
419
00:32:49,120 --> 00:32:54,920
Benim tutkum insanlığın en eski yapıtları.
420
00:32:55,800 --> 00:33:00,040
Bu da taşa yansıyor.
421
00:33:00,120 --> 00:33:04,720
Taşlar tarihin en eski tanıklarıdır.
422
00:33:06,840 --> 00:33:09,120
Sacsayhuaman'da gördüğümüz gibi
423
00:33:09,200 --> 00:33:12,480
megalitik duvarlar birbiriyle
muhteşem şekilde uyumlu.
424
00:33:13,440 --> 00:33:16,880
Taşların kavisli kenarları
birbirine geçiyor.
425
00:33:18,400 --> 00:33:20,120
Bu benim kafamı karıştırıyor.
426
00:33:20,200 --> 00:33:22,800
Buna bakınca afalladım.
427
00:33:22,880 --> 00:33:28,280
Birbirine kusursuz şekilde uyan
bu devasa taşlarla
428
00:33:28,360 --> 00:33:31,560
bu duvarı nasıl örmüş olabilirler?
429
00:33:33,120 --> 00:33:36,800
Arkeologlar bunları İnkaların yaptığını
430
00:33:36,880 --> 00:33:41,680
ve tüm bu inanılmaz işi yapmak için
basit taşlar kullandıklarını söylüyor.
431
00:33:41,760 --> 00:33:48,640
Bu harika eseri keski teknolojisiyle
veya bir ustanın aletleriyle yapmak
432
00:33:48,720 --> 00:33:53,800
ve burada gördüğümüz gibi
mükemmel bir hassasiyetle hesaplamak
433
00:33:53,880 --> 00:33:56,360
mümkün değil.
434
00:33:58,360 --> 00:34:01,520
Bu hassasiyet en net burada görülüyor.
435
00:34:02,280 --> 00:34:06,400
12 açılı taş olarak bilinen
geometrik şekil
436
00:34:08,400 --> 00:34:13,240
diğer 11 eşsiz blokla her açıdan
muhteşem bir uyum içinde.
437
00:34:16,160 --> 00:34:20,720
Bu sözde İnka duvarlarıyla ilgili
sarsıcı bir şey daha var.
438
00:34:23,320 --> 00:34:26,400
Burada birçok farklı
mimari tarz görüyorum.
439
00:34:26,480 --> 00:34:32,640
Bunun gibi harika bir taş işçiliği ile
daha kalitesiz bir taş işçiliği yan yana.
440
00:34:32,720 --> 00:34:34,280
Bunu anlamama yardım et.
441
00:34:34,880 --> 00:34:38,680
Bu mimari İnkaların mimarisiyle uyuşmuyor.
442
00:34:40,280 --> 00:34:47,240
İnkalar bunun gibi çokgen
ve pürüzsüz bir mimari kullanmadılar.
443
00:34:47,760 --> 00:34:51,280
İnkaların dik açılarla karakterize edilen
444
00:34:51,360 --> 00:34:55,040
başka tür bir mimarisi var.
445
00:34:58,440 --> 00:35:00,600
Üst kısımlardaki bloklarda
446
00:35:00,680 --> 00:35:04,760
İnkaların kullandığı
basit aletlerle uyumlu izler var.
447
00:35:06,040 --> 00:35:10,800
Alt katların aksine
yapıları gizemli değil.
448
00:35:12,840 --> 00:35:15,840
Sana göre bunu İnkalar yapmadı mı?
449
00:35:15,920 --> 00:35:18,120
Hayır.
450
00:35:19,080 --> 00:35:23,360
Jesus, İnkaların daha eski duvarların
üstüne ve etrafına
451
00:35:23,440 --> 00:35:26,200
başka duvarlar inşa ettiklerine inanıyor.
452
00:35:29,480 --> 00:35:34,440
Cusco'nun tarihi İnkalardan ibaret değil,
453
00:35:34,520 --> 00:35:37,680
çok daha eskiye dayanıyor.
454
00:35:39,360 --> 00:35:42,600
Jesus Gamarra'ya göre
burada tek bir mimari tarz yok,
455
00:35:42,680 --> 00:35:47,080
en az üç farklı kültüre ait
en az üç farklı mimari tarz var.
456
00:35:49,360 --> 00:35:53,520
Jesus en yeni taş işçiliğini
İnkaların yaptığını düşünüyor.
457
00:35:54,520 --> 00:35:56,840
Ama hem burada hem de Sacsayhuaman'daki
458
00:35:56,920 --> 00:35:59,920
İnka öncesi
düzgünce şekillendirilmiş taşlar
459
00:36:00,000 --> 00:36:02,840
İnkaların saygı duyduğu
ama taklit edemediği
460
00:36:03,440 --> 00:36:06,720
çok daha eski bir tekniğin ürünü.
461
00:36:10,040 --> 00:36:15,520
Daha modern uygarlıklar için
imkânsız sayılabilecek şeyler var.
462
00:36:15,600 --> 00:36:18,520
Bu da daha eski olduklarını
463
00:36:18,600 --> 00:36:25,200
ve kalıplanabilir bir taş
kullanıldığını kanıtlıyor.
464
00:36:26,520 --> 00:36:30,160
Jesus Gamarra bu tarzı
"Hanan Pacha" olarak adlandırıyor.
465
00:36:30,640 --> 00:36:33,000
Bunu ilk elden görmem için
466
00:36:33,080 --> 00:36:36,080
Sacsayhuaman'ın bulunduğu tepenin
yamacındaki
467
00:36:36,840 --> 00:36:39,760
ilginç bir alanı ziyaret etmemi öneriyor.
468
00:36:45,200 --> 00:36:47,360
Gerçekten mistik bir yer.
469
00:36:49,640 --> 00:36:53,080
Tamamen gizli bir girişi var.
470
00:36:56,080 --> 00:36:59,400
Yine farklı yapı tarzları
bir arada bulunuyor.
471
00:37:01,880 --> 00:37:04,200
Ay Tapınağı olarak biliniyor.
472
00:37:06,440 --> 00:37:11,200
AY TAPINAĞI
473
00:37:15,280 --> 00:37:19,640
Burası gizemli bir havası olan
garip ve karmaşık bir yer.
474
00:37:20,560 --> 00:37:23,480
Bu alçak taş duvarlar
tipik bir İnka taş işçiliği.
475
00:37:25,240 --> 00:37:30,120
Ama içinde saklı duran bu şekilli kayalık
tamamen farklı bir şey.
476
00:37:34,000 --> 00:37:38,520
Dar bir geçitten giriliyor.
477
00:37:38,600 --> 00:37:40,160
Tamamen sessiz.
478
00:37:42,360 --> 00:37:45,240
Bir labirente girmek gibi.
479
00:37:47,040 --> 00:37:50,560
Tam anlayamadığımız
bir teknolojiye benziyor.
480
00:37:51,200 --> 00:37:55,080
Bize mantıklı gelmeyen
sebeplerle yaratılmış.
481
00:38:24,880 --> 00:38:26,960
{\an8}Alt yazı çevirmeni: Şebnem Öztürk