1
00:00:13,160 --> 00:00:15,360
Ay Tapınağı'na girerken…
2
00:00:17,920 --> 00:00:20,680
…girişte sizi bir yılan karşılıyor.
3
00:00:23,760 --> 00:00:25,320
Taş duvara oyulmuş
4
00:00:26,280 --> 00:00:30,120
ve parıldayan vücudu
dokunduğunuzda neredeyse canlı görünüyor.
5
00:00:32,080 --> 00:00:36,600
Bu kolay bir iş değil çünkü kaya kesilmiş
6
00:00:36,680 --> 00:00:40,640
ve sadece yan taraftaki
yüksek kabartmalı yılan kalmış.
7
00:00:44,080 --> 00:00:48,520
Tünelin derinliklerine indikçe
daha esrarengiz şekiller ortaya çıkıyor.
8
00:00:48,600 --> 00:00:50,600
hepsi de doğrudan kayaya oyulmuş.
9
00:00:53,320 --> 00:00:56,240
Eşsiz bir atmosferi var.
10
00:00:56,920 --> 00:01:03,200
Işığın tavandaki delikten aşağıya doğru
süzülürken yakaladığı toz zerreleri
11
00:01:04,120 --> 00:01:06,160
insan eliyle yapıldığı açık olan,
12
00:01:06,240 --> 00:01:09,280
harika bir dengeye sahip bu yapının
üzerine düşüyor.
13
00:01:11,080 --> 00:01:15,600
Yılan gibi bu taş kaide de
kayaya şekil verilerek yapılmış.
14
00:01:16,280 --> 00:01:18,360
Yukarıdaki yarıkla aydınlanıyor.
15
00:01:18,440 --> 00:01:21,920
Böylece hem güneş ışığına
hem de ay ışığına erişim sağlıyor.
16
00:01:24,320 --> 00:01:26,800
Halk arasında
Ay Tapınağı olarak biliniyor.
17
00:01:26,880 --> 00:01:32,760
Ayrıca daha da özgün bir şekilde
Amaru Markawasi yani Yılan Evi de deniyor.
18
00:01:34,040 --> 00:01:38,840
Bu esrarengiz, kayadan oyulmuş sığınağın
kesinlikle güçlü bir havası var.
19
00:01:41,560 --> 00:01:45,360
İnkaların burayı
doğurganlık ritüelleri için kullandığına
20
00:01:45,440 --> 00:01:47,320
ve insanların bir umutla
21
00:01:47,400 --> 00:01:50,080
Viracocha'nın kızı
Ay Tanrıçası Mama Quilla'ya
22
00:01:50,160 --> 00:01:51,720
adak adadığına inanılıyor.
23
00:01:56,360 --> 00:02:00,440
Ortamın sessizliği,
soğukluğu ve dinginliği
24
00:02:00,520 --> 00:02:04,160
bana kalırsa tesadüfen elde edilmemiş,
25
00:02:04,240 --> 00:02:07,960
bayağı isteyerek tasarlanmış.
26
00:02:11,160 --> 00:02:13,760
Görünüşe göre
bu kutsal odayı yapan her kimse
27
00:02:13,840 --> 00:02:18,760
İnkaların ünlü altın kaplamalı,
gösterişli tapınaklarını inşa edenlerle
28
00:02:18,840 --> 00:02:20,840
aynı kişiler değildi.
29
00:02:24,200 --> 00:02:29,000
Sanki İnkalar yarattıkları bir şeyi değil,
buldukları bir şeyi işaretlemek
30
00:02:29,080 --> 00:02:32,960
ve böylece ona saygı göstermek için
dış duvarları inşa etmiş gibi.
31
00:02:33,720 --> 00:02:36,200
Taşı muhteşem şekilde
şekillendirmeyi bilen
32
00:02:36,840 --> 00:02:41,840
daha eski bir kültürün
eserine mi bakıyoruz?
33
00:02:54,560 --> 00:02:59,080
{\an8}KADİM UYGARLIKLAR
AMERİKA
34
00:02:59,160 --> 00:03:01,320
{\an8}BÖLÜM 4
35
00:03:04,840 --> 00:03:07,640
Peru'daki Cusco'da bulunan bir yamaçtayım.
36
00:03:07,720 --> 00:03:11,680
Eski bir taş şekillendirme tekniğini
araştırıyorum.
37
00:03:11,760 --> 00:03:13,400
Tekniğin adı Hanan Pacha.
38
00:03:16,040 --> 00:03:22,440
Bu çok katmanlı bir gizem
ve bu gizemi çözmek için
39
00:03:22,520 --> 00:03:28,880
bazen aynı sokakta bir arada bulunan
farklı mimari tarzlara bakmamız gerekiyor.
40
00:03:28,960 --> 00:03:30,360
Dünyanın başka yerinde
41
00:03:30,440 --> 00:03:33,840
bunlar farklı kültürlerin
yapıtları olarak görülürdü.
42
00:03:35,120 --> 00:03:39,840
Ay Tapınağı ve Sacsayhuaman'ın
devasa megalitleri arasında
43
00:03:39,920 --> 00:03:43,280
aynı, eski dönem
taş şekillendirme tekniğinin kullanıldığı
44
00:03:43,360 --> 00:03:47,480
Kutsal Vadi'nin
bir başka önemli bölgesi var.
45
00:03:48,960 --> 00:03:49,960
Q'enqo.
46
00:03:54,120 --> 00:03:56,880
Quechua dilinde
"labirent" anlamına geliyor.
47
00:03:58,800 --> 00:04:01,760
Keşfetmeye başladıkça
nedenini anlayabiliyorum.
48
00:04:03,480 --> 00:04:06,440
Özünü anlamak için
bir yolculuğa çıktığınızda
49
00:04:06,520 --> 00:04:09,720
içinden geçtiğiniz
ve sizi düşünmeye sevk eden
50
00:04:09,800 --> 00:04:12,000
dolambaçlı bir patikaya giriyorsunuz.
51
00:04:15,280 --> 00:04:20,480
Q'enqo nihayetinde
insanın kendini yalnız hissettiği,
52
00:04:21,440 --> 00:04:24,400
gizemli ve mistik bir atmosferi olan,
53
00:04:25,000 --> 00:04:26,800
sessizlik içinde bir yer.
54
00:04:34,040 --> 00:04:36,480
Burası yontulmuş tünellerden…
55
00:04:39,240 --> 00:04:40,960
…yer altı galerilerinden…
56
00:04:44,080 --> 00:04:49,120
…ve kayaya oyulduğu görünen
sunaklardan oluşan karmaşık bir ağ.
57
00:04:50,480 --> 00:04:53,880
Görünüşe göre hepsi
merkezdeki bir amfitiyatroya çıkıyor.
58
00:04:56,200 --> 00:04:59,920
Jesus Gamarra bir kez daha
uzmanlığını paylaşmak üzere geliyor.
59
00:05:02,120 --> 00:05:07,240
{\an8}Q'enqo Chico'da gördüğümüz işçilik
İnkaların eseri mi?
60
00:05:08,400 --> 00:05:10,360
{\an8}Hayır.
61
00:05:10,440 --> 00:05:16,600
Küçük taşlar ve çamur derzleri gibi
İnca varlığına işaret eden
62
00:05:17,200 --> 00:05:19,840
bazı küçük göstergeler olsa da
63
00:05:19,920 --> 00:05:26,320
bunlar genelde Hanan Pacha formlarında
inşa edilmiş oluyor.
64
00:05:26,400 --> 00:05:30,760
Çok büyük bir saygı görüyor.
65
00:05:30,840 --> 00:05:33,320
Bu saygıyı göstermek için de etrafını
66
00:05:33,400 --> 00:05:39,320
hassas ve saygılı bir şekilde inşa edilmiş
yapılarla çevreliyorlar.
67
00:05:41,440 --> 00:05:46,000
Burada da daha eski dönemde oyulan taş
daha ilkel bir yapıyla çevreleniyor.
68
00:05:46,080 --> 00:05:48,480
Tıpkı Ay Tapınağı'nın dışındaki gibi
69
00:05:50,200 --> 00:05:55,560
Peru'nun birçok kutsal yerindeki gibi
burada da birçok tarz yan yana gelmiş.
70
00:05:57,320 --> 00:06:02,880
{\an8}Machu Picchu'da olduğu gibi burada da
düzgünce oyulmuş Intihuatana taşı
71
00:06:04,800 --> 00:06:08,480
bu yeri kutsallık atfederek
onurlandırmak üzere
72
00:06:09,520 --> 00:06:12,520
yine daha geç döneme ait
İnka yapılarıyla çevrilmiş.
73
00:06:15,080 --> 00:06:18,920
{\an8}Bu da hem Cusco duvarlarında
hem de Sacsayhuaman'da gördüğümüz
74
00:06:19,000 --> 00:06:21,240
{\an8}farklı taş işçiliğini açıklayabilir.
75
00:06:22,080 --> 00:06:25,440
{\an8}Jesus Gamarra'nın daha sonra
eklendiğini düşündüğü yapılar
76
00:06:25,520 --> 00:06:28,640
muhtemelen çok daha eski
ve düzgün yontulmuş taşların
77
00:06:28,720 --> 00:06:30,560
üzerine ve çevresine eklenmiş.
78
00:06:33,560 --> 00:06:38,240
Bu bloklar ne zaman oyulmuş olursa olsun
nasıl yapıldığı belirsizliğini koruyor.
79
00:06:38,760 --> 00:06:42,440
Tarih öncesine ait kayıp teknolojinin
izlerine mi bakıyoruz?
80
00:06:47,000 --> 00:06:51,200
{\an8}Jesus'ın çalışma arkadaşı
Jan Peter de Jong'un
81
00:06:51,280 --> 00:06:55,280
{\an8}bu taşların nasıl ustalıkla işlendiği
konusunda bir fikri var.
82
00:07:03,960 --> 00:07:08,320
Jan, beni bu parlak kenarları olan,
dar tünele getirdin.
83
00:07:08,400 --> 00:07:09,640
Burasının adı ne?
84
00:07:09,720 --> 00:07:12,120
Buraya Chincana Chica diyorlar.
85
00:07:13,200 --> 00:07:16,320
Anlamı "kişinin kaybolduğu yer" demek.
86
00:07:17,960 --> 00:07:23,320
Bu doğal bir kaya
ama belli ki tünel insan yapımı.
87
00:07:23,400 --> 00:07:26,640
Doğal kaya üstünde çalışıp
ona şekil vermeleri
88
00:07:26,720 --> 00:07:29,560
buradaki eski yapı tekniğinde
görülen bir şey mi?
89
00:07:29,640 --> 00:07:32,440
Hanan Pacha tarzının özelliklerinden biri
90
00:07:32,520 --> 00:07:36,000
taşın kalıp teknolojindeki gibi
modifiye edilmesi.
91
00:07:36,600 --> 00:07:41,160
Taşın üstünde yumuşak bir şeymiş gibi
çalıştıklarını görebiliyoruz.
92
00:07:41,680 --> 00:07:44,480
Çünkü her şey kayaya basılmış.
93
00:07:44,560 --> 00:07:47,480
Kalıp teknolojisi derken
taşın yumuşatılmasından
94
00:07:47,560 --> 00:07:50,280
ve şeklin taşa basılmasından mı
bahsediyorsun?
95
00:07:50,360 --> 00:07:54,120
İnşaat esnasında
taşların yumuşak olduğunu düşünüyoruz.
96
00:07:56,320 --> 00:07:58,400
Ama nasıl yumuşatıldılar?
97
00:07:59,240 --> 00:08:03,040
Jan tünelin duvarlarını
gizemin anahtarı olarak görüyor.
98
00:08:05,120 --> 00:08:09,080
Bu tünelin içinde
birçok yansıma görebiliyoruz.
99
00:08:09,720 --> 00:08:12,040
Metalik bir parlama görüyorum.
100
00:08:12,560 --> 00:08:14,920
Dokununca oldukça pürüzsüz geliyor.
101
00:08:16,720 --> 00:08:21,840
Isıya maruz kaldığına ve bu ısının taşta
bir katman oluşturduğuna inanıyoruz.
102
00:08:22,800 --> 00:08:24,960
Bu yüzden de çok parlak.
103
00:08:27,080 --> 00:08:30,280
Jeologlar buna vitrifikasyon diyor.
104
00:08:31,440 --> 00:08:33,480
Ne kadar ısı kullanılmış olabilir?
105
00:08:33,560 --> 00:08:36,560
Vitrifikasyon "cama çevirme" demek.
106
00:08:37,280 --> 00:08:40,440
Bunun için de 1.400 derece gerek.
107
00:08:41,040 --> 00:08:43,880
Yani muazzam bir ısı.
108
00:08:43,960 --> 00:08:47,560
Evet, nasıl yaptıklarını bilmesek de
yaptıklarını biliyoruz.
109
00:08:52,720 --> 00:08:55,280
Yakından bakınca insan kendine soruyor:
110
00:08:55,960 --> 00:09:00,680
"Sacsayhuaman'daki devasa megalitlerin
sahip olduğu tuhaf erimiş görüntü
111
00:09:00,760 --> 00:09:03,280
bu ısı kaynağıyla açıklanabilir mi?"
112
00:09:09,080 --> 00:09:11,960
Şüpheci biri tünelin içindeki parıltının
113
00:09:12,040 --> 00:09:16,200
insanların tünelin yan kısımlarına
sürtündüğü için oluştuğunu söyler.
114
00:09:16,280 --> 00:09:17,440
Buna ne diyorsun?
115
00:09:17,520 --> 00:09:19,840
Pek çok insan "Evet, tabii ki" diyor.
116
00:09:19,920 --> 00:09:24,920
"Bu tünelden geçen insanların
dokunması sonucu oluşmuş."
117
00:09:25,520 --> 00:09:29,080
Ama tünelin üst kısmında
ve tüm duvarlarında da var.
118
00:09:29,160 --> 00:09:34,560
Yani aynı anda tüm bu yerlere
dokunduklarını söylemek mantıklı değil.
119
00:09:34,640 --> 00:09:38,280
Peki volkanik aktiviteden
kaynaklandığının söylenmesi?
120
00:09:38,360 --> 00:09:40,280
Burada volkan yok.
121
00:09:40,360 --> 00:09:43,320
- Tamam.
- Bu mantıklı bir açıklama değil.
122
00:09:45,480 --> 00:09:48,040
Jan'a göre tek geçerli açıklama
123
00:09:48,120 --> 00:09:52,520
İnkalardan daha önce var olan
bir medeniyet tarafından uygulanan
124
00:09:52,600 --> 00:09:56,400
antik bir bilimsel sürecin
sonucuna bakıyor olmamız.
125
00:09:59,000 --> 00:10:02,840
Eski insanlar tarafından
çok eski tarihlerde yapıldı.
126
00:10:02,920 --> 00:10:05,840
Hangi teknolojiyi kullandıklarını
hiç bilmiyoruz.
127
00:10:07,800 --> 00:10:12,720
Sacsayhuaman'a baktığımda
kayıp bir teknolojinin izlerini görüyorum.
128
00:10:12,800 --> 00:10:15,200
Kayıp bir taş işçiliği bilimini,
129
00:10:15,280 --> 00:10:18,280
bugün aşina olmadığımız
bir bilimi görüyorum.
130
00:10:18,360 --> 00:10:21,080
Bunu tekrar yapacak teknolojimiz yok.
131
00:10:26,400 --> 00:10:29,720
Teknolojinin gerçek niteliği
gizemini koruyor.
132
00:10:30,760 --> 00:10:34,720
Ama Jesus Gamarra
aşırı sıcağın kayayı yumuşattığını,
133
00:10:34,800 --> 00:10:37,000
böylece ona şekil verildiğini,
134
00:10:37,480 --> 00:10:40,560
soğuduktan sonra da
güçlenip sertleştiğini düşünüyor.
135
00:10:43,280 --> 00:10:48,560
Baktığım zaman çok eski olmalarına rağmen
taşların çok modern olduklarını görüyorum.
136
00:10:48,640 --> 00:10:51,840
Bu önümüzdeki şeyi nasıl yorumluyorsun?
137
00:10:52,480 --> 00:10:57,760
Sadece ısı verilerek
ve şekillendirilerek işlenen parçalar
138
00:10:57,840 --> 00:11:01,080
zarar görmeden korunmuş.
139
00:11:01,160 --> 00:11:05,920
Diğer taşlar ise pürüzlü görünüyor.
140
00:11:06,000 --> 00:11:11,320
Hava şartlarının
aşındırıcı bir etkisi var.
141
00:11:14,720 --> 00:11:18,040
Burada gördüklerimizi nasıl açıklıyorsun?
142
00:11:18,120 --> 00:11:21,880
Açıklayamadığımız çok fazla gizem var
143
00:11:21,960 --> 00:11:26,360
çünkü bunlar
binlerce yıl önce gerçekleşmiş
144
00:11:26,440 --> 00:11:28,920
büyük bir tarihin parçaları.
145
00:11:33,080 --> 00:11:38,320
Bazı noktalarda imkânsız bir mühendislikle
karşı karşıya olduğumuzu
146
00:11:38,400 --> 00:11:41,040
kabul etmemiz gerekiyor.
147
00:11:41,120 --> 00:11:42,960
Şu anki bilgimizle imkânsız.
148
00:11:44,560 --> 00:11:48,280
Bu sebeple
eski medeniyetlere bakış açımızda
149
00:11:48,360 --> 00:11:52,000
daha açık fikirli olmamız gerekiyor.
150
00:11:54,080 --> 00:11:58,040
İspanyol işgalcilerin kaydını tuttuğu
yerel geleneklere göre
151
00:11:58,560 --> 00:12:01,240
taş işçiliğindeki ileri teknikler
152
00:12:01,320 --> 00:12:04,560
And Dağları'nın yaratıcı tanrısı
Viracocha'nın aktardığı
153
00:12:04,640 --> 00:12:07,080
bilgi mirasının bir parçasıydı.
154
00:12:11,000 --> 00:12:14,000
Taşların alev almasına neden olarak
155
00:12:14,520 --> 00:12:19,760
dev blokları tüy kadar hafif hâle getirir
ve yerlerine yerleştirirmiş.
156
00:12:22,680 --> 00:12:25,480
Aşırı ısı teorisine oldukça benziyor.
157
00:12:28,400 --> 00:12:32,760
Bu yüzden taşların eritilmesinden
ve taşlara şekil verilmesinden bahseden
158
00:12:32,840 --> 00:12:36,000
yerel gelenekler ilgimi çekiyor.
159
00:12:36,080 --> 00:12:39,440
Kulaklarımızı ve gözlerimizi
bu olasılıklara açık tutalım.
160
00:12:41,360 --> 00:12:44,680
Açıklanamayan teknolojilerin
kullanıldığına dair kanıt
161
00:12:44,760 --> 00:12:48,120
Antik Peru'nun
dağlık bölgelerinde bulunabiliyor.
162
00:12:49,800 --> 00:12:52,880
Peki eski bilimsel başarıların kanıtı
163
00:12:52,960 --> 00:12:55,040
And Dağları'nın diğer tarafında,
164
00:12:56,800 --> 00:13:01,440
benzer şekilde göz ardı ettiğimiz
Amazon yağmur ormanlarında da olabilir mi?
165
00:13:03,800 --> 00:13:08,840
AMAZON
KUZEYDOĞU PERU
166
00:13:11,720 --> 00:13:15,840
Bugün bu bölgelerin
yaşama elverişli görünmemesi
167
00:13:17,000 --> 00:13:20,560
eskiden de elverişli olmadığı
anlamına gelmez.
168
00:13:21,360 --> 00:13:23,600
Yapılan araştırmalar
169
00:13:23,680 --> 00:13:27,280
Amazon'un büyük sırlar barındırdığına dair
kanıtlar sunuyor.
170
00:13:29,680 --> 00:13:33,280
Antik Amazonya'daki
insan yerleşimi kanıtları
171
00:13:34,080 --> 00:13:37,160
en az 25.000 yıl öncesine dayanıyor.
172
00:13:37,880 --> 00:13:39,600
25.000 YIL ÖNCESİ
173
00:13:39,680 --> 00:13:45,080
Bu da kayıp medeniyetin var olabileceği
daha fazla zaman olduğu anlamına geliyor.
174
00:13:46,120 --> 00:13:49,440
Uygarlık bulma konusunda
araştırmamız gereken olasılıklar
175
00:13:49,520 --> 00:13:53,560
çok daha kapsamlı
ve uzun vadeli hâle geliyor.
176
00:13:59,800 --> 00:14:06,320
Aslında 1542'de tüm Amazon'u dolaşan
ilk Avrupalılar
177
00:14:07,520 --> 00:14:09,920
buradan geçtikleri sırada
178
00:14:10,000 --> 00:14:13,400
böyle bir uygarlığın torunlarını
görmüş olabilirler.
179
00:14:16,800 --> 00:14:20,400
Keşif seferini maceraperest
Francisco de Orellana yönetti
180
00:14:20,480 --> 00:14:23,800
ve Dominikli rahip
Gaspar de Carvajal kaydetti.
181
00:14:26,960 --> 00:14:32,600
De Carvajal'ın günlüğünde bugün gördüğümüz
sonsuz, ıssız ormanın bahsi geçmiyor.
182
00:14:35,960 --> 00:14:38,400
Amazon havzasını birçok şehir bulunan,
183
00:14:38,480 --> 00:14:42,280
yetenekli insanların yaşadığı
bir yer olarak tarif etmiş.
184
00:14:44,440 --> 00:14:48,880
"Bir yerleşim 20 kilometre boyunca
kesintisiz devam ediyor" yazmış.
185
00:14:49,920 --> 00:14:52,200
Manhattan Adası'nın uzunluğu kadar.
186
00:14:55,520 --> 00:14:59,320
Ama yaklaşık bir asır sonra
Avrupalı misyonerler geldiğinde
187
00:14:59,400 --> 00:15:01,400
böyle şehirler görmemişler.
188
00:15:03,000 --> 00:15:06,760
Tarihçilere göre
De Carvajal'ın hikâyesi kurguydu,
189
00:15:06,840 --> 00:15:11,560
keşif gezilerini finanse etmeleri için
İspanyol kraliyetini etkilemek istemişti.
190
00:15:14,360 --> 00:15:17,800
Ama uçsuz bucaksız ormanın sırları
açığa çıkmaya başladıkça
191
00:15:18,560 --> 00:15:22,200
o raporlar doğru görünmeye başladı.
192
00:15:24,040 --> 00:15:26,040
Amazon'daki son keşifler
193
00:15:26,120 --> 00:15:28,760
eski bir uygarlığın varlığına
işaret ediyor.
194
00:15:32,200 --> 00:15:37,880
{\an8}Bolivya'da 2019'da orman örtüsünün altını
görmek için LiDAR kullanan arkeologlar…
195
00:15:37,960 --> 00:15:40,160
{\an8}LLANOS DE MOXOS
KUZEY BOLİVYA
196
00:15:40,240 --> 00:15:44,640
{\an8}…insan yapımı devasa yapılar
ve yollar görünce çok şaşırdılar.
197
00:15:47,080 --> 00:15:50,800
Yeni araştırmanın sonucunda
büyük yerleşim yerleri keşfediyoruz.
198
00:15:52,240 --> 00:15:56,240
Hepimizin bildiği gibi
Amazon'da kayıp şehirler var.
199
00:15:56,920 --> 00:16:00,840
Bu yerleşim yerleri
şehir olarak tanımlanabilir.
200
00:16:02,560 --> 00:16:06,680
Araştırmacılar elimizdeki verilere
ve mevcut Amazon köylerine bakarak
201
00:16:07,200 --> 00:16:10,120
Cotoca olarak bilinen bu yerleşimlerin
202
00:16:10,200 --> 00:16:13,520
nasıl görünebileceği üstünde çalıştı.
203
00:16:17,960 --> 00:16:20,560
Şehir neredeyse
bir buçuk km genişliğindeydi.
204
00:16:21,480 --> 00:16:26,080
Kanallarla ve yollarla çevrili
koca bir metropol.
205
00:16:28,440 --> 00:16:33,280
Bu yolların bazıları
konutların balkonlarına gidiyordu.
206
00:16:36,440 --> 00:16:40,360
Şehrin kalbinde ise
muhtemelen tören merkezi olarak kullanılan
207
00:16:40,440 --> 00:16:42,640
yüksek bir piramit höyük bulunuyordu.
208
00:16:46,160 --> 00:16:49,880
Hatta bu şehir, kilometrelerce uzanan
yükseltilmiş yollarla
209
00:16:49,960 --> 00:16:53,600
en az üç benzer yerleşime yerine
bağlı görünüyordu.
210
00:16:56,240 --> 00:16:59,280
Burada yaşayan insanlar hakkında
bir şey bilmiyoruz.
211
00:16:59,360 --> 00:17:05,640
Ama orman örtüsünün altına gizlenmiş,
çok daha fazla şehir olduğunu biliyoruz.
212
00:17:05,720 --> 00:17:07,480
{\an8}UPANO VADİSİ
EKVADOR
213
00:17:07,560 --> 00:17:09,960
{\an8}Arkeologlar Ekvator Amazon'undaki
214
00:17:10,040 --> 00:17:13,680
{\an8}antik şehirlerden oluşan
kayıp bir vadinin kanıtlarını
215
00:17:13,760 --> 00:17:15,560
gözler önüne serdiler.
216
00:17:17,240 --> 00:17:20,840
Batı Amazon'da arkeologlar yakın zamanda
217
00:17:20,920 --> 00:17:23,600
büyük bir yerleşim kümesini
ortaya çıkardılar.
218
00:17:24,360 --> 00:17:29,760
2.500 yıl öncesine dayanan,
Brezilya'da gördüğüm jeogliflere benzeyen
219
00:17:30,480 --> 00:17:32,960
yollarla birbirine bağlı şehirler.
220
00:17:34,400 --> 00:17:38,320
Büyük şehirler yaratmak,
Acre Eyaleti'ndeki jeoglifleri yaratmak
221
00:17:38,400 --> 00:17:44,160
Amazon'da yaşayan avcı-toplayıcıların
yapabileceği bir şey olarak görülmüyordu
222
00:17:44,240 --> 00:17:46,000
ancak belli ki öyleydi.
223
00:17:46,080 --> 00:17:47,760
AMAZONYA
224
00:17:47,840 --> 00:17:51,840
Bu antik yerleşim yerleri keşfedilmeye
devam ediyor.
225
00:17:52,760 --> 00:17:56,000
Amazon'da geniş bir medeniyetin var olduğu
226
00:17:57,160 --> 00:18:01,240
ve 20 milyon kadar insana ev sahipliği
yapmış olabileceği düşünülüyor.
227
00:18:03,920 --> 00:18:09,880
Şu an Amazon'un hikâyesinin
anlatıldığı gibi olmadığını öğreniyoruz.
228
00:18:11,640 --> 00:18:15,760
Belki de Carvajal 1542'de
büyük yerleşimlere tanıklık etmiştir.
229
00:18:18,280 --> 00:18:21,720
Ama öyleyse bir asır sonra
nehir boyu ilerleyen Avrupalılar
230
00:18:21,800 --> 00:18:24,600
neden onlara dair
herhangi bir kanıt görmediler?
231
00:18:28,000 --> 00:18:30,280
Bunun tatsız bir açıklaması var.
232
00:18:31,720 --> 00:18:34,640
İspanyollar ve Portekizliler
Amerika'ya geldiğinde
233
00:18:34,720 --> 00:18:37,640
bazı hastalıkları yanlarında getirdiler.
234
00:18:37,720 --> 00:18:40,640
Avrupa halklarının
bunlara doğal bağışıklığı vardı
235
00:18:40,720 --> 00:18:42,640
fakat Amazon halklarının yoktu.
236
00:18:45,280 --> 00:18:48,400
Buradaki nüfus yok olmuş
237
00:18:49,200 --> 00:18:52,520
ve yağmur ormanları
bu yerleşimleri tekrar sarmıştı.
238
00:18:53,560 --> 00:18:56,080
Ama bu uygarlığın yankılarını
239
00:18:56,680 --> 00:19:00,280
Tucano halkına ait
Batı Amazon mitinde buluyoruz.
240
00:19:02,040 --> 00:19:07,600
Tucano halkının köken hikâyesinde
atalarının medenileşme çabaları kapsamında
241
00:19:07,680 --> 00:19:10,960
Amazon boyunca ilerleyen
yılan şeklinde bir kano ile
242
00:19:11,720 --> 00:19:14,040
bölgeye getirildiği anlatılıyor.
243
00:19:16,680 --> 00:19:18,440
Efsaneye göre
244
00:19:18,520 --> 00:19:22,040
bu anakonda şeklindeki kanoyu
bir ruh yönlendiriyordu
245
00:19:22,600 --> 00:19:24,920
ve insanları o götürüyordu.
246
00:19:28,880 --> 00:19:32,680
Kısa bir süre sonra
Güneş'in kutsal kızı Dünya'ya gelerek
247
00:19:33,880 --> 00:19:40,000
hediye mahiyetinde ateş, alet,
sanat ve zanaat bilgisi getirdi.
248
00:19:43,320 --> 00:19:47,920
O ve doğaüstü arkadaşları
uhrevi meskenlerine dönmeden önce
249
00:19:48,920 --> 00:19:51,600
toprağı insanlar için hazırladı.
250
00:19:55,720 --> 00:19:58,160
Bana kalırsa bu, tüm dünyada anlatılan
251
00:19:58,240 --> 00:20:01,840
medenileştiren kahraman hikâyelerine
çok benziyor,
252
00:20:01,920 --> 00:20:05,120
bana aynı motifin
bir parçası gibi geliyorlar.
253
00:20:05,200 --> 00:20:07,120
Bu tema belirmeye devam ediyor.
254
00:20:08,320 --> 00:20:10,520
Tekneyle gelen bir ruh.
255
00:20:12,720 --> 00:20:15,520
Aztek kültüründeki
Quetzalcoatl'ın yaptığı gibi.
256
00:20:16,920 --> 00:20:19,760
Veya Rapa Nui'ye giden Hotu Matu'a gibi.
257
00:20:22,280 --> 00:20:25,360
Veya kaostan sonra
Titicaca Gölü'nün sularından çıkan
258
00:20:25,440 --> 00:20:27,440
Viracocha gibi.
259
00:20:30,760 --> 00:20:32,520
Acaba Güneş'in kızı
260
00:20:32,600 --> 00:20:35,840
ve onun insanları Amazon'a yerleşmeye
teşvik etme görevi
261
00:20:36,360 --> 00:20:40,040
aradığım kayıp uygarlıkla
ilişkili olabilir mi?
262
00:20:45,280 --> 00:20:46,800
Peru'daki And Dağları'nda
263
00:20:46,880 --> 00:20:49,840
Viracocha'nın taşla
mucizeler yarattığı söylenir.
264
00:20:51,240 --> 00:20:55,120
Ama burada, büyük kayaların
nadir görüldüğü Amazon'da
265
00:20:55,720 --> 00:21:00,400
yapılar genelde ahşap ve toprak gibi
daha az dayanıklı malzemelerden yapılmış.
266
00:21:04,200 --> 00:21:11,040
Pek konuksever görünmeyen bu yeri
yuvaları yapmayı nasıl başardılar?
267
00:21:13,560 --> 00:21:16,560
Uzun süredir verimsiz kabul ettiğimiz
bu topraklarda
268
00:21:17,720 --> 00:21:21,080
büyük bir nüfusu nasıl idame ettiler?
269
00:21:23,520 --> 00:21:27,600
Amazon halklarının milyonlarca nüfusu
270
00:21:27,680 --> 00:21:30,120
nasıl beslediğini anlamazsak
271
00:21:30,200 --> 00:21:35,320
bir bütün olarak insanlık tarihinin
gerçeklerini de asla anlayamayız.
272
00:21:36,800 --> 00:21:40,880
Brezilya Amazonu'nun kalbinde,
Manaus yakınlarda
273
00:21:42,440 --> 00:21:43,920
bir açıklama bulunabilir.
274
00:21:45,120 --> 00:21:48,800
Amazon topraklarından çıkan,
uzun zamandır gömülü olan bir sır
275
00:21:48,880 --> 00:21:51,800
yakın zamanda açığa çıktı.
276
00:21:52,560 --> 00:21:56,120
Yağmur ormanlarının
büyük bir nüfusu nasıl desteklediğini
277
00:21:56,200 --> 00:21:59,680
anlamamıza yardımcı olacak
eski bir bilimin kanıtı.
278
00:22:03,640 --> 00:22:06,480
Angela Araujo insanoğlunun bitkilerle
279
00:22:06,560 --> 00:22:09,560
tarihsel ilişkisini inceleyen
bir arkeolog.
280
00:22:14,040 --> 00:22:18,080
Son zamanlarda
gizemli bir fenomen üzerine odaklanıyor.
281
00:22:21,400 --> 00:22:26,440
Yağmur ormanı toprakları
tipik olarak verimli değildir,
282
00:22:26,520 --> 00:22:28,520
üstünde tarım yapılamaz.
283
00:22:30,840 --> 00:22:36,400
Ama eski ve modern yerleşim yerlerinde
bilim insanları şaşırtıcı bir şey buldu.
284
00:22:36,920 --> 00:22:39,760
Terra preta
veya koyu Amazonya toprağı denen,
285
00:22:40,240 --> 00:22:43,440
kendini yenileyebilen bir toprak.
286
00:22:44,960 --> 00:22:50,360
Çevredeki topraklara kıyasla
daha koyu renkli bir toprak.
287
00:22:50,440 --> 00:22:53,600
Gizemli ve tuhaf şekilde
içinde bulunan bakterilerin
288
00:22:53,680 --> 00:22:56,520
sürekli çoğalması
ve kendini yenilemesi sonucunda
289
00:22:56,600 --> 00:22:58,720
toprağın verimliliği artıyor.
290
00:22:58,800 --> 00:23:00,400
Bu büyülü bir toprak.
291
00:23:02,040 --> 00:23:06,200
Bu süper güçlü toprak
Amazon'un her yerinde bulundu.
292
00:23:06,840 --> 00:23:09,120
İnsan kanıtının olduğu her yerde.
293
00:23:11,400 --> 00:23:14,600
Yeni keşfedilen
eski bir yerleşimin yanında
294
00:23:15,200 --> 00:23:17,680
toprağı görmek için
Angela'yla buluşuyorum.
295
00:23:19,320 --> 00:23:24,760
Koyu renkli Amazonya toprağı üstünde
ilk ne zaman çalışmaya başladın?
296
00:23:24,840 --> 00:23:26,080
{\an8}ANGELA ARAÚJO
ARKEOLOG
297
00:23:26,160 --> 00:23:31,680
{\an8}Günümüzde de bu bölgede tarım için
bu toprağı kullanıyoruz.
298
00:23:31,760 --> 00:23:36,000
Aniden, geçmiş ve bu insanlar arasında
299
00:23:36,080 --> 00:23:39,680
bir etkileşime rastlamış oldum.
300
00:23:39,760 --> 00:23:42,760
Bu kadar koyu bir toprağı
301
00:23:42,840 --> 00:23:48,000
neden ve nasıl kullandıklarını
anlamak istedim.
302
00:23:48,720 --> 00:23:51,960
Araştırmacılar yaşı fark etmeksizin
303
00:23:52,040 --> 00:23:55,440
organik elementler içeren
her koyu toprak parçasında
304
00:23:55,960 --> 00:23:57,920
küçük seramik parçaları buldular.
305
00:23:59,000 --> 00:24:04,080
Bu özel toprağı insanların oluşturduğunun
yadsınamaz bir kanıtı.
306
00:24:05,320 --> 00:24:09,920
Araştırmalarda tarihi en az 7.000 yıl
öncesine dayanan örnekler bulundu.
307
00:24:13,200 --> 00:24:15,200
Nüfusları ne kadardı?
308
00:24:15,280 --> 00:24:19,240
Kesin bir şey söyleyemem
ama sadece Alto Rio Negro bölgesinde
309
00:24:19,320 --> 00:24:23,480
en az üç milyon civarı
insan yaşadığını öne süren
310
00:24:23,560 --> 00:24:26,640
bazı çalışmalar var.
311
00:24:27,240 --> 00:24:28,720
Sence bu toprağı
312
00:24:28,800 --> 00:24:32,040
eski halklar akıllarını kullanıp
kendileri mi icat etti?
313
00:24:32,120 --> 00:24:36,480
Yoksa bu özel alanları
kazara mı keşfettiler?
314
00:24:36,560 --> 00:24:38,880
Şahsen ben kasten olduğuna inanmıyorum.
315
00:24:38,960 --> 00:24:43,720
Bence bu bölgede yaşayan
çok fazla insan olduğu için
316
00:24:43,800 --> 00:24:49,360
çok sayıda ayrışan atık üretildi
ve bunun da böyle bir faydası oldu.
317
00:24:50,880 --> 00:24:53,240
Ama bu tavuk ve yumurta tartışması gibi.
318
00:24:55,000 --> 00:24:56,960
Burada bir paradoks var.
319
00:24:57,040 --> 00:24:59,920
Bir yandan Amazon'da
320
00:25:00,000 --> 00:25:03,360
çok büyük bir nüfus olduğunu
321
00:25:03,440 --> 00:25:08,720
ve tesadüf eseri ürettikleri atıklarla
bu kara toprağı yarattıklarını söylüyoruz.
322
00:25:09,600 --> 00:25:12,840
Ama öte yandan doğal Amazon topraklarının
323
00:25:12,920 --> 00:25:17,120
o kadar büyük bir nüfusu desteklemek için
verimli olmadığını söylüyoruz.
324
00:25:18,160 --> 00:25:22,840
Burada büyük bir nüfus yaşamasını
sağlayan şey
325
00:25:22,920 --> 00:25:24,600
toprağın kendisi olamaz mı?
326
00:25:24,680 --> 00:25:28,240
Bana kalırsa bu bölgenin
327
00:25:28,320 --> 00:25:32,800
verimli olduğunu fark etmiş olabilirler
328
00:25:33,520 --> 00:25:38,400
ama niyetleri bu olamaz.
329
00:25:38,480 --> 00:25:41,080
Toprağı gübrelemek
ve üretimi artırmak için
330
00:25:41,160 --> 00:25:43,240
buraya atık bırakmış olamazlar.
331
00:25:46,760 --> 00:25:48,280
Araştırma devam ediyor.
332
00:25:48,960 --> 00:25:51,880
Ama bana kalırsa
bunun bilerek yapıldığının kanıtı
333
00:25:52,480 --> 00:25:55,360
terra preta'nın tüm Amazon'da
334
00:25:56,480 --> 00:25:59,600
eski yerleşimlerin yakınlarında bulunması.
335
00:26:01,480 --> 00:26:04,920
Eskiden yaşamış insanların
kapasitesi konusunda
336
00:26:05,000 --> 00:26:08,440
şimdikinden daha açık görüşlü olmalıyız.
337
00:26:08,520 --> 00:26:12,040
Onları çevrelerinin
efendileri olarak görmeliyiz.
338
00:26:12,120 --> 00:26:17,840
O çevreyi binlerce yıl boyunca
kendi yararlarına kullanmayı başarmışlar.
339
00:26:20,520 --> 00:26:22,920
Ormanın büyüklüğü göz önüne alındığında
340
00:26:23,440 --> 00:26:27,360
bu mucize toprağın geçmişini
daha da eskiye götürecek
341
00:26:27,920 --> 00:26:32,680
kim bilir daha ne kadar terra preta
henüz keşfedilmemiştir.
342
00:26:34,600 --> 00:26:39,400
Burada sunduğum iddia
birçok arkeolog tarafından tartışıldı.
343
00:26:39,920 --> 00:26:43,600
O da Amazon'daki insan nüfusunun
yerleşiminin ve genişlemesinin
344
00:26:43,680 --> 00:26:45,400
planlı yürütüldüğü iddiası.
345
00:26:47,920 --> 00:26:51,280
Ama o geniş yerleşim yerlerini kurmak
ve idame etmek
346
00:26:51,360 --> 00:26:54,680
büyük miktarda doğal kaynak gerektirirdi.
347
00:26:56,240 --> 00:26:57,760
Sırf gıda ürünleri değil,
348
00:26:57,840 --> 00:27:01,840
Amazon'da zor bulunacağını
hiç düşünmeyeceğimiz bir şey de.
349
00:27:02,920 --> 00:27:03,920
Kereste.
350
00:27:08,520 --> 00:27:12,080
Amazon gerçek anlamda
bir doğal çeşitlilik harikası.
351
00:27:14,440 --> 00:27:19,560
Bugün burada yaklaşık 390 milyar ağaç var,
352
00:27:20,120 --> 00:27:22,680
16.000 farklı türden oluşuyor.
353
00:27:26,280 --> 00:27:29,200
Peki ya bu uçsuz bucaksız ormanın çoğunun
354
00:27:29,280 --> 00:27:32,160
binlerce yıl önce insanlar tarafından
355
00:27:32,240 --> 00:27:35,800
bilinçli bir çabanın sonucunda
oluşturulduğunu söylersem?
356
00:27:37,880 --> 00:27:41,200
Peki ya Amazon'un
ekilmiş olduğunu söylersem?
357
00:27:48,200 --> 00:27:50,400
AMAZONYA
358
00:27:50,480 --> 00:27:56,320
Araştırmacılar Buzul Çağı'nda
Amazon'un yoğun bir orman olmadığını,
359
00:27:57,200 --> 00:28:00,120
ağaçların ayırdığı
otlaklar olduğuna inanıyorlar.
360
00:28:01,160 --> 00:28:05,760
Isınan gezegenin bu yağmur ormanlarını
beslediğini düşünüyorlar.
361
00:28:06,520 --> 00:28:10,680
Ama son zamanlarda arkeobotanikçiler
beklenmedik bir şey keşfettiler.
362
00:28:11,240 --> 00:28:14,560
Ormanın yarısı
Amazon'un bilinen ağaç türlerinin
363
00:28:14,640 --> 00:28:16,760
sadece yüzde 1,4'ünü içeriyor
364
00:28:17,760 --> 00:28:22,760
ve bu türlerin insanlara
faydalı türler olduğu ortaya çıktı.
365
00:28:24,680 --> 00:28:29,440
Bu binlerce yıl önce başlatılan
uzun vadeli bir projenin sonucu muydu?
366
00:28:29,960 --> 00:28:33,800
Sonunda geniş çaplı bir
yerel Amazonya uygarlığını
367
00:28:33,880 --> 00:28:36,080
hayata geçirecek bir proje.
368
00:28:38,160 --> 00:28:39,760
Bir konu daha var.
369
00:28:40,280 --> 00:28:43,720
Terra preta'da olduğu gibi
bu faydalı ağaçların çoğu
370
00:28:43,800 --> 00:28:47,240
Amazon'daki yeni keşfedilen
antik kentlere oldukça yakın.
371
00:28:49,000 --> 00:28:53,400
Batılılar olarak bu ormanı düşmanca
ve tehlikeli görme eğiliminde olsak da
372
00:28:53,480 --> 00:28:55,920
burayı milyonlar için eve çeviriyorlardı.
373
00:28:56,000 --> 00:28:57,640
Amazon'u bir bahçeye,
374
00:28:57,720 --> 00:29:00,560
ihtiyaçlarını karşılayan bir yere
çeviriyorlardı.
375
00:29:02,120 --> 00:29:08,720
{\an8}20'nci yüzyılda Amazonya hinterlantının
tamamen bakir olduğu düşünülüyordu.
376
00:29:09,720 --> 00:29:11,560
El değmediğine inanılıyordu.
377
00:29:11,640 --> 00:29:14,840
Şimdi burada bulunan
378
00:29:14,920 --> 00:29:19,720
Brezilya fındığı, palmiye gibi
birçok ağacın kısmen ekildiğini
379
00:29:19,800 --> 00:29:22,360
hatta ekilip yetiştirildikleri biliyoruz.
380
00:29:22,440 --> 00:29:26,240
Bu da orman anlayışımızı değiştirdi.
381
00:29:28,080 --> 00:29:31,320
Bu çok uzun bir süre önce
Amazon'da hayata geçirilen
382
00:29:31,400 --> 00:29:33,360
gerçek bir bilimsel proje.
383
00:29:36,600 --> 00:29:38,160
Tam olarak ne kadar sürdü?
384
00:29:40,320 --> 00:29:41,760
En ilginç olan ise
385
00:29:41,840 --> 00:29:44,800
Amazon'da tespit edilen
en eski ağaç ekimi tarihi
386
00:29:44,880 --> 00:29:48,440
bundan 10.800 yıl öncesine dayanıyor.
387
00:29:50,480 --> 00:29:52,440
Bu da Buzul Çağı'nın sonu demek.
388
00:29:52,520 --> 00:29:56,400
Tam da insan uygarlığında ve yeniliklerde
389
00:29:56,480 --> 00:30:00,160
dünya çapında sıçramaların
görüldüğü tarih.
390
00:30:03,200 --> 00:30:04,720
O zaman insan soruyor.
391
00:30:04,800 --> 00:30:09,000
Uçsuz bucaksız Amazon yağmur ormanlarında
aslında olmaması gereken
392
00:30:09,080 --> 00:30:13,240
ama yine de orada olan
başka neler bulabiliriz?
393
00:30:17,880 --> 00:30:21,360
Antik Peru'daki gelişmiş taş işçiliğinde
olduğu gibi,
394
00:30:21,440 --> 00:30:25,720
bu sofistike tarım projelerinin
ve Amazon'daki yerleşim yerlerinin
395
00:30:26,240 --> 00:30:28,400
binlerce yıl önce hayata geçirilmesi
396
00:30:28,480 --> 00:30:34,480
bu kadar eski bir dönemden beklenmeyen
bilimsel başarılar.
397
00:30:37,840 --> 00:30:41,920
Amazon'a bakış açımızı
tamamen değiştirmeliyiz.
398
00:30:42,000 --> 00:30:46,480
Bunu insan zekâsının, inisiyatifinin,
marifetinin ve niyetinin
399
00:30:46,560 --> 00:30:49,240
bir ürünü olarak görmeliyiz.
400
00:30:50,560 --> 00:30:53,720
Amazon teknolojisinin bu şaşırtıcı örneği
401
00:30:53,800 --> 00:30:55,240
tüm bu ileri bilginin
402
00:30:55,320 --> 00:30:58,240
beklenmedik bir kaynağı olduğuna
işaret edebilir.
403
00:31:05,040 --> 00:31:08,040
Daha fazlasını öğrenmek için
Peru'ya dönüyorum.
404
00:31:09,480 --> 00:31:11,680
{\an8}Burası liman şehri Iquitos.
405
00:31:11,760 --> 00:31:15,760
Birçok akarsu kolunun bir ırmağı beslediği
bir kavşakta bulunuyor.
406
00:31:17,040 --> 00:31:18,920
Liman genç olabilir
407
00:31:19,000 --> 00:31:21,960
ama bu bölge binlerce yıldır
408
00:31:23,160 --> 00:31:28,000
derin bir kültürün,
ayahuasca kullanımının merkezi.
409
00:31:33,240 --> 00:31:36,760
{\an8}Doktor Luis Eduardo Luna
yerel bir antropolog
410
00:31:36,840 --> 00:31:40,320
ve bu eski bitki bazlı tıbbın
önde gelen uzmanlarından biri.
411
00:31:41,880 --> 00:31:44,640
Ayahuasca içen birçok insana denk geldim.
412
00:31:44,720 --> 00:31:47,400
Yaşadıkları deneyimlere çok şaşırdım.
413
00:31:47,480 --> 00:31:50,200
Bazen başka alemlere yolculuk yapıyorlar,
414
00:31:50,280 --> 00:31:52,400
bazen kendi içlerine bakıyorlar,
415
00:31:52,480 --> 00:31:55,440
sorunlarını çözmenin yollarını arıyorlar.
416
00:31:55,520 --> 00:31:56,840
O insanlara ne oluyor?
417
00:31:56,920 --> 00:31:58,920
Önemli değişiklikler oluyor mu?
418
00:31:59,000 --> 00:32:01,200
Birçok insan bana bu deneyimlerin
419
00:32:01,280 --> 00:32:06,600
hayatlarını ve bakış açılarını
tamamen değiştirdiğini yazıyor.
420
00:32:08,440 --> 00:32:13,320
Ayahuasca kullanımı çağdaş toplumda da
yakın zamanda popüler oldu.
421
00:32:14,880 --> 00:32:20,120
Ama Amazon yerlileri için bu bitki
uzun zamandır kutsal bir güce sahip.
422
00:32:22,040 --> 00:32:24,440
Yerel halktan birçok kişi
423
00:32:24,520 --> 00:32:27,880
toplumun kurallarını anlamak,
daha iyi insanlar olmak için
424
00:32:27,960 --> 00:32:30,160
ayahuasca kullandığını söylüyor.
425
00:32:34,200 --> 00:32:39,360
Ayahuasca'yı hazırlama işi
şaman şifacıların ya da curandero'ların.
426
00:32:42,720 --> 00:32:46,640
{\an8}Kapanawa halkından
Don Francisco Montes Shuna onlardan biri.
427
00:32:47,760 --> 00:32:51,280
{\an8}Ritüeli arındırmak için
428
00:32:51,360 --> 00:32:54,480
mapacho olarak bilinen
eski bir tütünden içmesi gerek.
429
00:32:57,360 --> 00:33:02,960
Capanahua dilinde
benim adım Shamorin Kyashi Piary.
430
00:33:03,880 --> 00:33:07,720
Shamorin Kyashi Piary
"Ormanın Meleği" demek.
431
00:33:19,480 --> 00:33:22,160
Şifacı soyundan geliyorum.
432
00:33:23,040 --> 00:33:27,120
Tüm atalarımla, büyükannemle,
433
00:33:27,640 --> 00:33:32,440
büyük ninemle,
bütün ailemle bağ hissediyorum.
434
00:33:32,520 --> 00:33:38,880
Birbirimize bağlıyız ve Amazon'la ilgili
her şeyde bu bağı hissediyoruz.
435
00:33:41,120 --> 00:33:46,240
Araştırma ilerledikçe ayahuasca'nın
sağlığa faydaları olduğu ortaya çıkıyor.
436
00:33:49,400 --> 00:33:53,160
Harmin olarak bilinen
içindeki bir molekül sayesinde
437
00:33:53,680 --> 00:33:57,360
demlendiği zaman
iyileştirici özellikleri ortaya çıkıyor.
438
00:34:00,320 --> 00:34:03,160
Araştırmalar nörojeneze işaret ediyor.
439
00:34:03,640 --> 00:34:06,760
Harmin yeni nöronlar üretiyor,
440
00:34:06,840 --> 00:34:09,560
pankreas için
yeni beta hücreler bile üretiyor.
441
00:34:10,080 --> 00:34:14,440
Belki bağ dokular için bile
yeni hücreler üretiyor.
442
00:34:16,800 --> 00:34:19,280
Asmadaki harmin tıbbi bir mucize olabilir.
443
00:34:21,600 --> 00:34:24,040
Ama bu, insanı alıp götürmüyor.
444
00:34:24,680 --> 00:34:30,040
Bu Amazon'a özgü diğer bazı bitkilerin
yapraklarıyla birleştiğinde oluyor.
445
00:34:30,600 --> 00:34:32,800
Mesela "chaliponga" isimli bu bitki.
446
00:34:35,240 --> 00:34:39,160
Ayahuasca'ya katılıyor
ve "DMT" yani "dimetiltriptamin" denen
447
00:34:39,680 --> 00:34:42,400
bir psikoaktif kimyasal içeriyor.
448
00:34:46,200 --> 00:34:49,720
DMT en güçlü psikedeliklerden
biri kabul ediliyor.
449
00:34:50,520 --> 00:34:53,440
Ama bilimsel çalışmalar
bağımlılık yapmadığını
450
00:34:54,880 --> 00:34:57,360
ve kontrollü olarak kullanıldığında
451
00:34:57,440 --> 00:35:00,280
tedavi edici özelliği olduğunu
ortaya koydu.
452
00:35:03,840 --> 00:35:07,840
Terapi ile birlikte uygulandığında
453
00:35:07,920 --> 00:35:12,520
uzun süreli hastalıkları sona erdirmede
çok faydalı olabileceğini öğrendik.
454
00:35:16,280 --> 00:35:18,120
Ama bir sorun var.
455
00:35:18,720 --> 00:35:20,720
DMT ağızdan alınca aktif olmuyor
456
00:35:21,320 --> 00:35:25,160
çünkü bağırsaktaki enzimler
temas edince onları yok ediyor.
457
00:35:27,200 --> 00:35:28,200
Tam da bu noktada
458
00:35:28,280 --> 00:35:33,600
Amazon'un şaman bilimi
dikkat çekici bir çözüm getiriyor.
459
00:35:35,320 --> 00:35:38,480
Asmadaki harmin,
460
00:35:38,560 --> 00:35:42,600
DMT'nin bağırsaktaki yıkımını engelliyor,
461
00:35:43,280 --> 00:35:46,080
böylece DMT kan-beyin bariyerini aşarak
462
00:35:46,160 --> 00:35:49,520
beyindeki reseptörlere gidiyor.
463
00:35:50,080 --> 00:35:52,920
Gördükleri şeyleri yaratan da bu, DMT.
464
00:35:54,280 --> 00:35:55,280
Sonuç mu?
465
00:35:55,800 --> 00:35:59,280
Amazon'daki 10.000'lerce bitki türünden
466
00:36:00,200 --> 00:36:05,480
sadece ayahuasca asmasıyla
DMT içeren bir bitkinin yaprağı birleşince
467
00:36:05,560 --> 00:36:08,880
çok değerli görsel efektler yaratıyor.
468
00:36:12,040 --> 00:36:17,560
İki bitkimiz var
ve kendi başlarına psikoaktif değiller
469
00:36:17,640 --> 00:36:22,280
ama ayahuasca yapmak için
birlikte demlendiklerinde psikoaktifler.
470
00:36:22,800 --> 00:36:25,320
Bunu deneme yanılma yoluyla bulmak için
471
00:36:25,400 --> 00:36:28,400
yüzyıllar, bin yıllar boyu
denemeniz gerekebilir.
472
00:36:30,160 --> 00:36:33,560
Bence burada bir gizem var.
Bu keşfi nasıl yaptılar?
473
00:36:33,640 --> 00:36:36,760
Bu bana bilimsel bir proje gibi görünüyor.
474
00:36:36,840 --> 00:36:38,440
Evet, kesinlikle.
475
00:36:38,520 --> 00:36:41,280
Deneyime dayalı. Gözleme dayalı.
476
00:36:41,360 --> 00:36:44,760
Durmadan yapılan deneylere dayalı.
477
00:36:44,840 --> 00:36:46,760
- Binlerce yıl mı?
- Evet, aynen.
478
00:36:49,240 --> 00:36:53,720
Bu gelenek binlerce yıl eskiye dayanıyor.
479
00:36:55,280 --> 00:36:59,200
Kaç bin yıl olduğunu
tam olarak söyleyemeyiz.
480
00:37:01,560 --> 00:37:04,480
Amazon'da bilimin kanıtlarını görüyoruz.
481
00:37:04,560 --> 00:37:08,480
Yerel şamanların binlerce yılda,
nesiller boyu topladığı
482
00:37:08,560 --> 00:37:12,760
ve aktardığı bilgilerin
kanıtlarını görüyoruz.
483
00:37:12,840 --> 00:37:14,760
Bitkiler, bitkilerin özellikleri
484
00:37:14,840 --> 00:37:18,640
ve nasıl karıştırılacakları konusunda
elde ettikleri bilgilerin.
485
00:37:29,080 --> 00:37:35,480
Ayahuasca töreninde şaman
"ikaro" isimli bir şarkı söyleyerek
486
00:37:35,560 --> 00:37:36,560
imgeleri çağırır.
487
00:37:43,400 --> 00:37:46,240
Ama şaman sadece törenin lideridir.
488
00:37:48,080 --> 00:37:51,240
Öğretmen kabul edilen ise
bitkinin kendisidir.
489
00:37:53,120 --> 00:37:54,600
Ayahuasca alınca
490
00:37:56,120 --> 00:38:00,080
bir soru hazırlamanız lazım.
491
00:38:00,160 --> 00:38:01,800
O da cevabını verir.
492
00:38:07,600 --> 00:38:12,480
Daha derin bir bilgeliğe ulaşmak için
psikedelik kullanmak Amazon'a özgü değil.
493
00:38:14,040 --> 00:38:15,840
Bunu dünyanın en eski
494
00:38:15,920 --> 00:38:18,760
ve en saygı duyulan
kültürlerinde de görüyoruz.
495
00:38:20,600 --> 00:38:24,120
Bugün psikedelik dediğimiz şeylerin
496
00:38:24,200 --> 00:38:27,040
antik dünyanın her yerinde kullanıldığı
çok açık.
497
00:38:30,040 --> 00:38:35,280
Antik Yunan'da Sokrates ve Platon
halüsinojenik bir içecek içtikten sonra
498
00:38:35,360 --> 00:38:38,640
büyük bir aydınlanma
yaşadıklarından bahseder.
499
00:38:39,800 --> 00:38:43,240
Mısır'daki hiyeroglifler
Tanrı'yla iletişim kurmak için
500
00:38:43,320 --> 00:38:47,440
mavi nilüfer çiçeği yaprağı
tükettiklerinden bahseder.
501
00:38:48,600 --> 00:38:51,280
Ve antik Hindistan'daki Vedik kültüründe
502
00:38:51,360 --> 00:38:53,840
rahiplerin tanrılarla bağlantı kurmak için
503
00:38:54,400 --> 00:38:57,200
"soma" denen
bir halüsinojen içtiği söylenir.
504
00:38:59,360 --> 00:39:03,640
Bu değişen bilinç durumlarının
tarih öncesinde
505
00:39:03,720 --> 00:39:05,800
ve tarih boyunca benimsenmiş olması
506
00:39:05,880 --> 00:39:09,160
insanlık için
çok önemli olduklarını gösteriyor.
507
00:39:09,680 --> 00:39:15,160
Bence psikedelikleri hesaba katmadan
antik dünyayı anlamamız imkânsız.
508
00:39:17,080 --> 00:39:19,760
Sence ayahuasca kaç yıllık?
509
00:39:19,840 --> 00:39:22,440
Binlerce yıl üzerinde deney yapıldı.
510
00:39:22,520 --> 00:39:23,920
Çok daha eski olabilir.
511
00:39:24,960 --> 00:39:28,000
- Bana çok eski geliyor.
- Evet.
512
00:39:28,080 --> 00:39:29,960
Bu olağanüstü bir gizem.
513
00:39:32,280 --> 00:39:35,280
Bana kalırsa ayahuasca'nın ardındaki
karmaşık bilim
514
00:39:35,360 --> 00:39:37,800
düşünülenden çok daha eskiye dayanıyor.
515
00:39:38,720 --> 00:39:40,280
Bunun kanıtı da var.
516
00:40:12,000 --> 00:40:14,080
{\an8}Alt yazı çevirmeni: Şebnem Öztürk